TAls een husky met pensioen moet, belt Jarle zijn broer, de

ex|éxÇ

De Noorse Harley De dagen dat husky’s en poolexpedities een exclusieve mannenaangelegenheid waren, zijn voorbij. Het mennen van sledehonden gaat menig vrouw zeer goed af. Fotografe Nicole Franken en journaliste Anneke de Bundel gingen in het Noorse Hallingdal op zoek naar een vrouwelijke musher en belandden in de slee van de Noorse marathonwinner Elin Nordheim–Skarpås.

T

T E K S T A N N E K E D E B U N D E L F O TO G R A F I E N I C O L E F R A N K E N

Als een husky met pensioen moet, belt Jarle zijn broer, de jager. Een hond die niet meer kan werken, is een ongeluk‑ kige hond. Terwijl Jarle op het erf blijft, neemt de jager de hond mee achter de schuur en doodt hem met een kogel. De forse huskymenner huilt steevast geluidloos. Het ver‑ haal van Jarle komt via de fotografe. Urenlang zitten we ieder op een rendierenvel in een huskyslee. Terwijl zij de husky’s op de sneeuwvlaktes hoog in de Noorse bergen in beeld brengt, vertelt Jarle staand op zijn slee zijn verhaal. Over zijn liefde voor zijn honden. Over het verdriet als hij ze laat afmaken.

Meisje Elin Nordheim–Skarpås deelt die liefde. Ze is een jonge getalenteerde Noorse huskymusher, die afgelopen jaar de Gausdalmarathon won met zes van haar eigen honden en twee die ze van Jarle leende. Ze is net 23 als ze als eerste over de finish glijdt. De zeven honden hebben in 7 uur en

66 - Kijk op www.meridiantravel.nl

39 minuten honderd kilometer afgelegd. Een prestatie omdat hond nummer acht geblesseerd raakte en in de slee vervoerd moest worden. Op haar boerderijtje wacht ze ons op. Een meisje nog. Maar wel een meisje voor wie andere mushers tegenwoordig in de rij staan als ze puppies heeft. Haar honden garanderen sinds afgelopen jaar immers de overwinning. Ze is gekleed in een vuile salopet, een bont‑ gevoerde muts en dikke waterdichte schoenen. Schoenen die later vervangen worden door gevoerde laarzen van rendierenvel. Belangrijk, omdat de sneeuw tijdens een tocht de voeten urenlang bedekt, waardoor mushers op foto’s altijd voetloos lijken.

Instinct Nomadenstammen uit Siberië en Eskimo’s uit Alaska maakten als eersten gebruik van sledehonden. Drie‑ duizend jaar later zijn de honden nog steeds geschikt om lange afstanden af te leggen. En nog altijd kunnen de hon‑

Kijk op www.meridiantravel.nl - 67

Openingspagina Storm, een jonge zwarte reu met een karamelkleurig masker Boven Elin Nordheim –Skarpås met haar honden Rechterpagina vanaf linksboven met de klok mee Storm rukt woest aan zijn ketting; Hallingdal Noorwegen; Alsof de natuur vacuüm getrokken is , rennen de husky’s geluidloos door de sneeuw Inzetjes Langlaufer met traditionele pulk; IJsvissers

den met weinig voedsel toe. Onder barre omstandigheden leven ze buiten, slapen ze opgerold in de sneeuw, waarbij het puntje van de staart de neus bedekt. Hoewel het tradi‑ tionele werk van husky’s door sneeuwscooters en vlieg‑ tuigen is overgenomen, blijven de honden onontbeerlijk voor de mens omdat ze een streepje voor hebben op de techniek: ze beschikken over instinct.

Bloedsoep Terwijl Elin restjes gehakte elandenpoten met water aan‑ mengt tot een bloederig ontbijtsoepje rukken de honden in de sneeuw aan hun kettingen. Ieder voor hun eigen hok blaffen ze om aandacht. Vier teefjes en vier reutjes in ver‑ schillende kleurschakeringen. “Drie jaar geleden kwam ik per toeval in aanraking met sledehonden,” begint Elin, ter‑ wijl ze stoïcijns in de bloedsoep roert waaruit een weeë lucht opstijgt. “Ik hield altijd al van honden, maar gewoon, zoals de meeste mensen. Thuis hadden we een hond die voor de kachel lag. Mijn ouders trakteerden me op een huskytocht en ik was verloren. Dat je alleen met honden een avontuur aangaat en onderdeel bent van de natuur.


Dat heeft me gegrepen.” De soep is klaar en de eerste bak is voor Wilma, een wit‑ bruin teefje dat rustig toekijkt. Ze is de aanvoerster van het achtkoppige span. “Ze is zes en heeft meegedaan aan de Finnmarksløpet. Dat is een tocht van duizend kilometer door het uiterste noorden, waarvoor je vijf á zes dagen nodig hebt. Ik kreeg haar omdat ze geblesseerd raakte en er een teen geamputeerd moest worden, waardoor ze ongeschikt is voor meerdaagse marathons. Maar ze is fan‑ tastisch omdat ze de jongere honden alles leert.”

Behoefte Tegenover Wilma rukt Storm, een jonge zwarte reu met een karamelkleurig masker, woest aan zijn ketting. De honden slobberen haastig hun ontbijt op. Alleen poolhond Zanzibar blijft treurig naast zijn bak zitten, zonder er zelfs maar een blik op te werpen. “Verliefd.”, lacht Elin. “De vrouwtjes zijn loops. Zanzibar is een charmeur. Hij heeft het moeilijk en lijdt onder de liefde.” Als de honden uitge‑ geten zijn, haakt Elin de mannetjes los. Storm bespringt direct de fotograaf die nog net niet in de restanten rendier

‘Als een husky met pensioen moet, belt Jarle zijn broer, de jager’ Boven Hoewel we in een witte wereld over witte bergen glijden, is er voor een geoefend oog een pad. Om de zoveel tijd, noemt Elin de naam van een hond. En dan worden de oren even gespitst. Rechterpagina vanaf linksboven met de klok mee Noorse fjordenpaard; Traditionele rode boerderij in Hallingdal; De houten slee is op het dak getild

valt. “Ga nooit voorin in een huskyslee zitten”, is me ver‑ teld, “want de honden doen al rennend hun behoefte en het vliegt langs je oren.”

Harley met een bontjas Maar de honden doen hun behoefte op verschillende plek‑ ken op het terrein van de boerderij. Daarbij, in de slee van Elin valt er niets te kiezen, er is slechts plaats voor één per‑ soon. Terwijl de honden over het terrein schieten, ontwart Elin de gekleurde plastic lijnen van de hondentuigjes waarmee ze straks met de slee verbonden zijn. Een houten slee en een moderne titaniumslee worden op het dak van het busje gehesen. Daarna grijpt ze de honden en laadt ze in hokken achterin de bus. Dan is het de beurt aan de teef‑ jes. De bus ruikt indringend naar hond en ligt vol felge‑ kleurde hondensokjes, formaat babyvoet. “Die heb ik nu niet nodig”, zegt Elin. “De honden zijn Alaskan husky’s, een kruising van een poolhond met een jachthond. Die mix zorgt voor snelheid en warmte, alsof je een Harley met een bontjas kruist. De honden zijn op hun best bij ‑15 °C.” De thermometer van de auto geeft ‑ 12°C aan.


Bijzondere band “De relatie met deze honden is anders dan met een huis‑ hond”, vertelt Elin, terwijl ze de bus over de besneeuwde weg de bergen instuurt. “Intenser. Je doet dingen samen, maakt nieuwe dingen mee. Dat schept een hele bijzonde‑ re band. Dat voel je. Dat voelen de honden.” Voor een race moeten de honden anderhalf jaar oud zijn en dat betekent dat Elin nog niet al haar honden kan inzetten. De tweeling Rapala en Spinner, die vandaag wel met de tocht meegaan, zijn nog maar negen maanden en waren er niet bij toen ze haar overwinning behaalde. “Sommigen zeiden dat ik gewonnen had aangezien ik als vrouw lichter ben, maar dat is onzin. Ik oefen altijd met zo’n 20 kilo extra voer in de slee. Omdat je bij lange races ook bagage hebt.” Of, zoals haar bij de race overkwam, een geblesseerde hond. En die moet dan in de slee. “Dus heb ik met meer gewicht en min‑ der dierkracht toch gewonnen.”

Elin zich tot non‑verbale aanwijzingen. De houten slee wordt van het dak getild. Om te voorkomen dat de hon‑ den eenmaal aangelijnd er mét de slee maar zonder Elin vandoor gaan, gooit ze een anker diep in de sneeuw. Als de honden zijn aangelijnd, komt Elin met een rendieren‑ vel dat ze in de slee legt. Ik neem plaats op het vel, in de polyesterzak. Als een kadaver in een lijkenzak lig ik in de slee. En dan gaat het anker er af en gaat de roedel los. En ineens is het stil. Doodstil. Alsof de natuur vacuüm getrok‑ ken is, rennen de husky’s geluidloos door de sneeuw ach‑ ter de roedel van Jarle aan. Elin staat achter mij op de slee en geeft met zachte stem bevelen aan Wilma, die samen met Ayla de voerhoede vormt. Haar Wilma klinkt als ‘Vielna’. De tongen van de honden hangen uit hun bek, maar er klinkt geen gehijg. Al snel verlaten we het pad en komen op een witte vlakte waaronder een bergmeer schuilt.

Vacuüm

Braaf

Hoog in de bergen parkeert ze de bus. De honden werpen zich jankend tegen de tralies. Het geluid is hoog en hard. Jarle, met wie ze regelmatig tochten maakt, staat met zijn twaalf honden al op ons te wachten. Aangezien het over twintig woest blaffende honden lastig bevelen is, beperkt

Zanzibar bevindt zich helemaal achterin in de roedel, net voor mij, waardoor hij de hele tocht in de geur van de dames rent. Hoewel dat een slimme zet lijkt, is dat niet de reden. “Achter heb ik sterke honden nodig, die meer gewicht kunnen trekken. Dat is namelijk de zwaarste

plek.” Hoewel we in een witte wereld over witte bergen glijden, is er voor een geoefend oog een pad. Om de zoveel tijd, noemt Elin de naam van een hond. En dan worden de oren even gespitst. “Braaf Nola, je doet het goed”, klinkt het vervolgens. Dan moet de slee voor de postbode uitwij‑ ken. Onze tegenligger is in alles onze tegenhanger. Gekleed in het zwart zit de man op een knalrode sneeuw‑ scooter, die brullend de witte stilte verjaagt.

Tastbaar Even leek het erop dat sneeuwscooters de sledehond vol‑ ledig overbodig zou maken, maar nu klimaatsverandering natuurelementen als poolijs onbetrouwbaar maakt, wordt er weer vertrouwd op het instinct van dieren. In poolge‑ bieden kunnen de honden onbetrouwbaar ijs aanvoelen. Maar de klimaatverandering zorgt ook voor onrust onder de mushers. “Je merkt dat we ieder jaar minder sneeuw krijgen, daar maken we ons zorgen over. Klimaat‑ verandering is tastbaar geworden”, zegt Elin. Als de post‑ bode verdwenen is, hernemen de honden hun stille ritme. Er is geen hoorbaar gezwoeg. “Ze zijn happy”, zegt Elin alsof ze mijn gedachten raadt. “Kijk maar naar Ayla, haar oren staan rechtop. Ze is blij.” Ayla hangt wat tegen Wilma in de bochten en Elin maakt een mentale aantekening dat


“De relatie met deze honden is anders dan met een huishond. Intenser. Je doet dingen samen, maakt nieuwe dingen mee. Dat schept een hele bijzondere band. Dat voel je. Dat voelen de honden.”



Hallingdal

de hond volgende keer aan de andere kant moet worden ingespannen. “Anders gaat ze een scheef loopje ontwikke‑ len.”

Whoa Elin vraagt of ik wil mennen. We stoppen en de honden laten zich plat in de sneeuw vallen, terwijl ze met hun snui‑ ten diep in de sneeuw happen. Ik ga op de smalle houten uiteinden staan. Een zwarte rubberen mat verbindt het hout, er achter een ijzeren dwarsbalk met gekartelde ran‑ den die aan een klem doen denken. “De zachte en de harde rem”, verklaart Elin. “Als we bergafwaarts gaan, wordt de zachte rem ingezet om te voorkomen dat we over de kop slaan.” Als ik voorzichtig mijn evenwicht met mijn lompe laarzen op de houten spaanders test, schiet de roedel in beweging, achter die van Jarle aan. Er is geen whoa tegen bestand. De honden zijn door het dolle heen en schieten door de sneeuw. Ik voel me figurant in een stomme film, opgeno‑ men in een zwart‑witlandschap. De lucht is zo grauw, dat het nauwelijks voor te stellen is dat er witte vlokken uit kunnen vallen.

Achterwaarts in de tijd Uren glijden we in stilte. Kou plakt op mijn wangen. Waar de slee zich een weg door de sneeuw baant, vormen mijn benen een obstakel en de sneeuw hoopt zich op tot aan mijn knieën. Mijn voeten zijn gevoelloos. Overal waar ik kijk, zijn slechts witte heuvels en witte vlakten. Kleur is aan het landschap onttrokken. In gedachten glijd ik achter‑


‘De lucht is zo grauw, dat het nauwelijks voor te stellen is dat er witte vlokken uit kunnen vallen’ waarts in de tijd. Ik zie hoe een eeuw geleden de ontdek‑ kingsreizigers Scott en de Noor Amundsen met behulp van sledehonden naar de Zuidpool racen. De Brit delft uitein‑ delijk het onderspit. Amundsen schrijft in zijn verslag dat hij 24 honden laat doden om de rest van de sledehonden van voer te voorzien. Op 14 december 1911 bereikt de Noor met zestien honden als eerste de Zuidpool. Vanuit mijn slee zie ik hoe hij de vlag plant. Gelukkig sneuvelen er geen honden op deze tocht. Geen zwepen die de honden tot bloedens toe ranselen, slechts de zachte stem van Elin die ze moed inspreekt. Als we terug zijn bij de bus nemen we afscheid. Elin gaat nog een tocht met de titaniumslee maken om te trainen voor de marathon van januari. Wilma laat haar warme kop even op mijn bevroren been rusten, terwijl Ayla met een warme tong sneeuw van een wang likt. Ik kroel Zanzibar nog even door z’n dikke vacht en dan is het weer stil. De roedel is vertrokken. n

LIGGING

ACTIVITEITEN

Hallingdal is een vallei en een district in Noorwegen en gelegen tussen Bergen en Oslo. Je kunt er met een prachtige trein vanuit Oslo komen. De trein is nog uitgerust met houten lambrisering en bungelende hangertjes voor jassen en doet er een paar uur over om bijvoorbeeld in het centraal gelegen Ål te komen. Doe de reis bij voorkeur overdag, want het uitzicht is zeer verrassend en in de wintermaanden trekt er een wit landschap aan je voorbij waarin herten je aanstaren en boerderijtjes opdoemen. Ål is een mooi begin voor tochten naar de Hardangervidda, de grootste hoogvlakte van Europa. Ook een tochtje over de bergweg door Skarvheimen naar de wintersportplaats Hemsedal is de moeite waard.

Je kunt er lunchen, naar de film of het Nesch museum bezoeken. Veel Noren uit Bergen of Oslo hebben een vakantiehuis in Hallingdal. Het gebied wordt in Noorwegen vooral gezien als zeer geschikt voor families met kinderen. Baby’s en jonge kinderen worden tijdens de langlauftochten vervoerd in een pulk. Een slee die met banden om het middel wordt vastgemaakt.

Hoewel je in het hele gebied prima kunt skiën is het gebied vooral geschikt voor langlaufers vanwege de enorme tochten die uitgezet zijn over de bevroren meren. Tochten van vijf tot honderden kilometers kunnen worden gemaakt. In een aantal gebieden zijn er ook verlichte banen uitgezet, zodat je ’s avonds kunt langlaufen. In de kerk van Ål, zijn afbeeldingen van de oude staafkerk en een kopie van de oorspronkelijke plafondschilderingen te bekijken. Een echte staafkerk uit de elfde eeuw met houten draken staat in Torpo niet ver van Ål. In het Kulturhus in Ål komen veel activiteiten samen. Het bureau voor toerisme is er gevestigd. Ål Turistinformasjon Tel.: +47 32 08 10 60 [email protected]

N

O

O

R

W

E

G

E

Voor wie langlaufen te braaf vindt, biedt het gebied ook de mogelijkheid tot snowkiten rond het meer van Bersjø. Hier worden cursussen aangeboden. De eigenaar rijdt je op de dagen dat er voldoende wind is voor de parachutes, met een sneeuwscooter de berg op. Wie het liever kalm aan doet kan ijsvissen door eerst zelf een gat te boren.

Liever met een huskytocht mee? Dat kan ook en is te boeken via het bureau voor toerisme van Ål. In ieder hotel in Noorwegen wordt je ’s morgen van een uitgebreid warm en koud ontbijt voorzien en is het de bedoeling daaruit ook je lunchpakket voor de dag samen te stellen, zodat je een hele dag op pad kunt.

ACCOMMODATIES Overnachten kan in Liatoppen Fjellstove, voor wie graag in een oude houten hoeve overnacht die verbouwd is tot gemoedelijk familie hotel. Een houten lodge die in de winter aan een bevroren meer ligt is het Bersjøstølenhotel. Alle accommodaties in de omgeving zijn te boeken via de site van: http://booking.visitnorway.com/en/accommodation/start

N

Bergen Hallingdal OSLO


TAls een husky met pensioen moet, belt Jarle zijn broer, de

Recommend Documents