Talenten centraal in jubileumjaar

Decanenbulletin juni 2012

Talenten centraal in jubileumjaar • Studenten helpen studenten met autisme • Meer ‘echte’ praktijkopdrachten voor studenten • Intakegesprekken verhogen kans op studiesucces

In dit nummer:

Biobased TeCh heeft toekomst Producten maken uit biologisch materiaal (biomassa), in plaats van aardolie. Dat is de kern van Biobased TeCh. In de huidige economie zijn er volop mogelijkheden en kansen met de major Biobased TeCh. Een studie –de naam zegt het alop het snijvlak van chemie en procestechnologie, maar ook biologie en bedrijfskunde. Inschrijven voor deze major kan via zowel de opleiding Chemie als de opleiding Chemische Technologie bij Avans Hogeschool in Breda.

Inhoud 2 Talenten centraal in jubileumjaar

3

Stage in het buitenlaand

4

Biobased TeCh heeft toekomst

6

Zowel de chemische als de technische kant van processen bekijken boeit oud haviste Sanne de Krom (Newman College Breda).

“Steeds meer zien we dat mensen en bedrijven duurzamer gaan denken”, vertelt coördinator van Biobased TeCh, Han van Osch. “Er wordt steeds meer nagedacht over duurzame grondstoffen en het onderzoek daarnaar. Die ontwikkeling zagen we al eerder, vandaar dat we in eerste instantie de verdiepende minor ‘Biopolymeren’ aan onze studenten aanboden. Maar omdat we merkten dat bedrijven in de regio steeds meer focussen op duurzaamheid, hebben we onze ervaringen gecombineerd met de wensen die er leven en zo ontstond deze nieuwe studie.” Sanne de Krom is 4e-jaars studente Chemische Technologie en volgde de minor Biopolymeren. Biopolymeren zijn plastics van hernieuwbare stoffen. “Dat zijn plastics van bijvoorbeeld zetmeel of planten”, licht Sanne toe. “Wij onderzochten in ons project of je biopolymeren met natuurlijke grondstoffen kunt kleuren. Tot nu toe kon dat alleen met synthetische kleurstoffen.” In het projectteam van Sanne zaten studenten Chemie en Chemische Technologie. De studenten van Chemie onderzochten de reactie van de stoffen en die van Chemische Technologie onderzochten de toepassing en productie. Sanne:

“Wij zijn meer met de machines bezig en de chemici met de moleculen. Samen schreven we een plan van aanpak, overlegden met de opdrachtgever en met school. En toen ging het mis. Met een toevoeging van 40% kleurstof lukte het kleuren niet. Van ons werd verwacht dat we het hele onderzoek en onze doelstellingen opnieuw en anders zouden aanpakken. En na veel tegenslag is het eindresultaat veel beter dan we hadden durven hopen! Uiteindelijk blijkt 2% kleurtoevoeging een prachtig resultaat te geven. Het is dus gelukt!” Volgens Sanne was haar N&G profiel een goede basis voor haar opleiding en heeft zij geen extra cursussen nodig gehad ter voorbereiding. Kijkend naar de toekomst koos ze voor de minor Biopolymeren. “Deze richting is pril en volop in ontwikkeling en biedt volgens mij veel mogelijkheden.” Elke student die kiest voor een technische studie heeft prima loopbaanmogelijkheden. Dat geldt ook voor deze studie. Voor leerlingen met interesse in zowel chemie, als technische processen is het boeiend om mee te werken aan de ontwikkeling van nieuwe grondstoffen. En natuurlijk ook om na te denken over hoe alle bijproducten die ontstaan tijdens bewerkingsprocessen opnieuw als grondstof gebruikt kunnen worden.

6

Samen leren in de Leerunit Hoe kun je stages aanpassen aan het huidige competentiegerichte onderwijs? Hoe bereik je dat studenten tijdens hun stage meer verantwoordelijkheid hebben voor hun eigen leerproces? Dat kan als studenten samen stage lopen in een zogenaamde Leerunit. Een leerafdeling waarbij ze met een groep integraal onderdeel vormen van een afdeling. Als team voeren ze werkzaamheden uit en zijn daarvoor ook verantwoordelijk. Vanuit de opleiding en de stageverlener worden ze daarbij coachend begeleid. Ze lopen vier dagen stage en gaan één dag per week naar school. Frisse wind Een mooi voorbeeld vormt de Leerunit van HBO-Verpleegkunde die in september start in Oss. Een groep studenten krijgt de zorg over een groep ouderen met een psychische aandoening. Volgens Frank Koppejan, coördinator van de leerafdeling voor de gezondheidszorg opleidingen stimuleert dit concept studenten om vooral zelf te leren. Al werkend in een team wordt leren veel actiever, dan wanneer ze theorie reproduceren. “Bovendien”, zo zegt hij, “is het studententeam ook verantwoordelijk voor alle aspecten van de verzorging en begeleiding, waardoor ze na afronding van de opleiding ook sneller en beter inzetbaar zijn. Voor

de afdeling is het ook verfrissend om een heel team stagiaires te hebben en voor de cliënten is er meer tijd en aandacht dan normaal gesproken.” De Leerunit wordt gevormd door zowel studenten van de opleiding HBO-Verpleegkunde in ‘s-Hertogenbosch, maar ook door mbo-studenten van ROC De Leijgraaf, afdeling Verpleegkunde. Door deze opzet benadert de Leerunit nog beter de beroepspraktijk. Het Amphia ziekenhuis in Breda kent al enkele jaren een vergelijkbare Leerunit. De ervaringen hier zijn zeer positief.

Leren staat centraal In het Zorg Innovatie Centrum (ZIC) bij Novadic-Kentron in Vught lopen zowel voltijd- als deeltijdstudenten van de sociale opleidingen van Avans Hogeschool stage. Het ZIC wordt gecompleteerd met mbo- en hbo-studenten Verpleegkunde. “De combinatie van voltijd- en deeltijd studenten, hbo’ers, mbo’ers en verschillende richtingen bij elkaar, maakt dit centrum bijzonder”, zegt praktijkopleider en docent Jorg de Vlam. “De opzet werkt echt goed. De stagiaires leren van elkaar, maar ondersteunen elkaar ook. De 3e-jaars voltijd bijvoorbeeld delen hun ervaringen met de deeltijders (die uit alle leerjaren komen, red.). Samen hebben ze als team van 24 stagiaires en negen gediplomeerde collega’s een grote verantwoording, waarbij ze zich niet kunnen verschuilen achter gediplomeerden en dus enorm veel leren.”

Hulpverlening zijn heel positief. Na een intensieve inwerkperiode werken ze aan de hand van een Beroeps Praktijk Vormings-plan op deze afdeling voor ouderen/volwassen verslaafden. “Veel meer nog dan bij een gewone stage staat het leren centraal”, volgens De Vlam. “Alles wordt voorbesproken en na uitvoering ook weer nabesproken. Op het ZIC staan niet de werkzaamheden centraal, maar het leren. Tel het op bij de grotere eigen verantwoording en initiatief, dan is duidelijk dat deze opzet zeker navolging zal vinden.”

De ervaringen van de studenten Maatschappelijk Werk en Dienstverlening en Sociaal Pedagogische

6

Samen leren in de Leerunit

7

Perspectief : Gezondheidszorg Technologie en HBO-Verpleegkunde

8

Pabo ontwikkelt speelse en leerzame game

10

Pabo nu Academische Opleidingsschool

10

sOs helpt studenten met autisme

11

Leren van opdrachten uit de echte praktijk

12

Bossche techniekhal biedt meer dan technische faciliteiten

Decanenbulletin 7

Samen stage lopen op pagina 7 en op pagina 6 vormen biologische grondstoffen de rode draad bij Biobased TeCh.

Pabo ontwikkelt speelse en leerzame game Juf-in-a-box Kinderen vanaf vier jaar kunnen met Juf-in-a-box op een speelse en leerzame manier schrijven oefenen. De schrijfles is ontwikkeld door TNO en experts op het gebied van kinderfysiotherapie van onder andere Avans Hogeschool.

Innovatieve ontwikkelingen zijn er niet alleen bij opleidingen waar je ze verwacht, zoals bij techniek. Ook vanuit de Pabo zijn mooie ontwikkelingen te melden. Speels en leerzaam is de schrijfles in de vorm van een game: juf-in-a-box

Ad van Tuijl, docent aan Avans Hogeschool en expert op het gebied van schrijfmotoriek, is enthousiast over de mogelijkheden. “Ze spelen de game met een digitale pen op een plat scherm dat in een schooltafeltje is ingebouwd. Omdat ze niet het gevoel hebben met schrijfoefeningen bezig te zijn, kunnen ze wel drie kwartier geconcentreerd en zelfs fanatiek werken. Daar leren ze veel van, want schrijven beïnvloed ook de taalontwikkeling, tekstbegrip en fijne motoriek.” Maar liefst een op de vier kinderen

heeft moeite met schrijven. Juf-in-abox kan hen uitkomst bieden én hun leerkrachten, voor wie de tijd beperkt is en de werkdruk hoog. Omdat kinderen met deze game individueel kunnen werken en de leerkracht door in te loggen de vorderingen kan volgen, ‘snijdt het mes aan twee kanten’. Van Tuijl: “Al deze kinderen worden verwezen naar de kinderfysiotherapeut, vanwege lichte coördinatiestoornissen. Door de game oefenen de kinderen zo veel dat ze minder hoeven na te denken over de bewegingssturing, waardoor ze spontaner gaan schrijven.” Nieuwsgierig? Bekijk de video-trailer: http://fysioforum.nl/2011/10/24/ serious-game-als-aanvullende-schrijftraining/

Pabo nu Academische Opleidingsschool De Pabo van Avans Hogeschool in Breda is een van de weinige Pabo’s in Nederland met het keurmerk Opleidingsschool. Sinds kort heeft de Pabo als eerste hogeschool in Brabant en Zeeland, ook het predicaat Academische Opleidingsschool. Een belangrijke stap om de kwaliteit van het basisonderwijs te verbeteren via praktijkgericht onderzoek.

14

Op dit moment zijn er slechts vier Academische Opleidingsscholen voor het Primair Onderwijs in Nederland. Wat hen onderscheidt van een Opleidingsschool, is de sterke verwevenheid tussen opleiden, onderzoek en schoolontwikkeling. Door dit predicaat is het nu mogelijk om onderwerpen die in het werkveld leven verder uit te diepen. Te denken valt aan onderzoek naar faalangst bij kinderen, begrijpend lezen of methoden om probleemgedrag bij kinderen aan te pakken. Directeur Nicole van

Son vindt dat het predicaat prima aansluit op het doel om het hbo regionaal beter te verankeren. “We kunnen nu in overleg met het werkveld praktijkgericht onderzoek doen en zo het beroep van leraar basisonderwijs verder ontwikkelen. En de resultaten van die onderzoeken zijn direct toepasbaar in de praktijk, zowel bij de basisscholen als bij de Pabo.” Voor informatie: mevr. C. Janssen Telefoon: (076) 523 87 58 E-mail: [email protected]

10

sOs helpt studenten met autisme De overgang naar het hbo is voor nieuwe studenten best groot. Dat geldt zeker voor studenten met een stoornis in het autistisch spectrum. Vooral bij de technische opleidingen komen met autisme verwante beperkingen relatief veel voor. Nu nog op kleine schaal, maar met veel succes, is daarom het sOs-project gestart: studieOndersteunende studenten. ‘Waarmee verwacht je problemen te hebben?’ Die vraag wordt gesteld aan elke leerling die zich aanmeldt voor Chemie, Chemische Technologie, Milieukunde en Biologie en Medisch Laboratoriumonderzoek. Het antwoord maakt snel duidelijk of er sprake is van een stoornis in het autistisch spectrum. “Vanaf dat moment begint de begeleiding al”, vertelt studentendecaan Bernard Broeders. “Er volgt een gesprek met de studentendecaan en de instroomcoördinator van de opleiding over de hulpvragen die er zijn. Daarna stellen we in overleg een plan op. Het is belangrijk dat we die gesprekken vóór 1 juli voeren, zodat zij de mogelijkheid hebben om eventueel een andere opleiding te kiezen.”

studie-Ondersteunende studenten: sOs Broeders vervolgt: “Pas hierna start het eigenlijk sOs-traject. Dit studiejaar zijn er twaalf 2e-jaars studenten die de 1e-jaars die deze begeleiding nodig hebben, door de propedeuse heen

loodsen. Zij helpen met leren plannen en organiseren en met alles wat zo’n eerste jaar voor hen moeilijk maakt. De begeleiders krijgen hiervoor een training van 4e-jaars studenten van onze sociale studies, speciaal gericht op begeleiding van autisten. Deze studenten hebben vanuit hun verdiepende minor een basis-draaiboek gemaakt, dat afhankelijk van de hulpvraag kan worden aangepast. Een prachtige vorm van samenwerking tussen de opleidingen, die zo goed werkt dat ook andere technische opleidingen interesse hebben. Het project is bekroond met de Avans Innovatieprijs.

Ik gun een ander ook een goede start!

Een van de 2e-jaars studenten die een 1e-jaars student begeleid is Suzan Renner, studente Biologie en Medisch Laboratoriumonderzoek. “Toen ik las over het sOs-project, was ik meteen enthousiast. Ik ga met veel gein naar mijn opleiding en ik gun een medestudent ook meteen dat plezier door een goede start.” Suzan volgde de speciale cursus waarin ze naar eigen zeggen “heeft geleerd wat de stoornis inhoudt en hoe je het best kunt reageren, maar ook hoe je een ander kunt leren plannen.” De jongen die zij onder haar hoede heeft is door de instroomcoördinator van het 1e jaar, Nicole van den Braak, gewezen op dit project. De instroomcoördinator 1e leerjaar vormt zo samen met de studentendecaan en de studenten een team rond de student. “Ikzelf heb er ook veel van geleerd”, zegt Suzan. “Mooi is dat ik het geleerde ongetwijfeld straks ook in mijn

Suzan Renner (oud-leerlinge van het Prinsentuincollege in Breda) begeleidt en stimuleert haar medestudent.

loopbaan kan gebruiken, maar het fijnst is dat het zo goed gaat met de jongen die ik begeleid. Het planschema werkt prima, hij heeft tot nu toe alle vakken gehaald en hij wordt steeds zelfstandiger.” Voor meer informatie: Nicole v.d. Braak ([email protected]) of Bernard Broeders ([email protected])

10

Student met beperking positief over Avans Hogeschool

15

Intakegesprekken verhogen kans op studiesucces

16

Snuffelen aan de kunstacademie

17

Student aan het woord : Cetus Palm

18

Decanenbulletin 11

Schrijven wordt leuk met Pabo-game op pagina 10. Op pagina 11 krijgen 1e-jaars studenten hulp van studenten in uniek project.

Intakegesprekken om studiesucces te verhogen Steeds meer opleidingen van Avans Hogeschool gaan met aspirant voltijdstudenten in gesprek. Achterliggende gedachte is dat een goede intake leidt tot een zo goed mogelijke match en dus een verhoogde kans op studiesucces.

Bij de Pabo in Breda werken ze al voor het derde jaar met een intake. Alle studenten die zich inschrijven voor de opleiding, maken thuis een assessment. De uitslag daarvan dient als input voor een gesprek tijdens een intakedag, met de studieloopbaanbegeleider van Avans Hogeschool. Op basis van indrukken en resultaten van de hele intakedag krijgt de leerling het advies of opleiding en aanmelder bij elkaar passen. Tegelijk vormen de

uitslag van het gesprek en het advies ook input voor de studieloopbaanbegeleider, voor de begeleiding in het eerste jaar. Instroomcoördinator Pabo, Jolanda Koenraadt: “Hoe krijgen we de aspirant student bij de juiste studie, dáár gaat het ons om bij dit traject. Daarom is het ook zo belangrijk dat studenten zich vroeg inschrijven voor een opleiding, zodat ze tijdig ontdekken of hun eerste keuze bij hen past.”

Negatief advies: alternatief aanbieden

Avans Compleet

19

Evenementenkalender 20

Vwo-leerlinge Rosy Gijsen: ‘Misschien doe ik de Pabo zomercursus Taal voordat ik start ’ Elke opleiding van Avans Hogeschool geeft zelf invulling aan de intakeprocedure. Vwo-leerlinge Rosy Gijsen (18) deed op 15 maart jl. mee aan de Intakedag Pabo Breda. Ze kreeg een taal- en rekentoets en volgde workshops. “Leuk, omdat je dan de andere leerlingen leert kennen!” Het intakegesprek vond ze spannend. “Er staat toch een druk op je en mijn digitale taaltoets was niet zo best. Maar het gesprek ging hartstikke goed. Ze vroegen bijvoorbeeld naar hoe je tegen

16

de studie aankijkt. Wat je er van verwacht? Ik had al een goed beeld van de opleiding omdat ik de week ervoor mee had gedaan aan een proefstudeerdag. Tijdens die dag volg je ‘echte lessen’ op Avans Hogeschool en bezoek je stageadressen van Pabo-studenten.” Een week na de Intakedag kreeg Rosy een brief van de opleiding met een positief advies. Wel met de tip om mee te doen aan de Pabo zomercursus ‘Taal’. “Waarschijnlijk ga ik dat wel doen. Ik wil namelijk niets liever dan deze opleiding halen en later met kinderen gaan werken!”

Van de dertig nieuwe aanmelders, moesten de studieloopbaanbegeleiders van de Pabo twee studenten een negatief advies geven en vier studenten ‘twijfel’. Koenraadt: “Het gaat dan om een combinatie van motivatie, competenties en capaciteiten, waardoor wij menen dat het risico groot is dat ze de opleiding niet halen. Deze leerlingen nodigen we uit voor een extra gesprek, eventueel zit daar de studentendecaan ook bij. Samen met de student zoeken we naar oplossingen. Dat kan een verwijzing naar bijvoorbeeld een workshop studiekeuze zijn of een extra gesprek met de studentendecaan of de programmaleider van het eerste jaar. Uiteindelijk beslist de student zelf. In de afgelopen jaren is de helft van de studenten met een negatief advies toch de Pabo gaan doen. Helaas blijkt dan dat ze het meestal toch niet redden.”

Young@joost

16

Snuffelen aan de Kunstacademie

Op een gewone zaterdagmiddag is er op AKV|St. Joost behoorlijk wat bedrijvigheid. Zo’n 25 middelbare scholieren tussen de 12 en 17 jaar doen dan mee aan de cursus Young@joost. De cursus is vooral bestemd voor creatieve jongeren die erover denken straks een studie aan de Kunstacademie te gaan volgen. In twaalf weken krijgen ze een duidelijk beeld van hoe het er daar aan toe gaat. Smaakt het naar meer, dan kunnen ze hun profielkeuze erop afstemmen. Afwisselend Young@joost geeft scholieren de kans hun talenten te ontdekken en te ontwikkelen. Ze krijgen er ondermeer teken- en schilderworkshops en een workshop ruimtelijk ontwerpen. Vandaag wordt in twee groepen gewerkt aan fotografie en animatietechnieken. Bij het laatste hebben ze vorige week een scenario geschreven en een decor gebouwd. Bij fotografie hebben de cursisten eerst geleerd hoe ze lichtgraffiti kunnen maken. Vandaag plakken ze de beelden achter elkaar tot een animatie. De resultaten zijn behoorlijk indrukwekkend. Emma (13), Sander (12), Julia (12) en Nikita (13) zijn bezig met de opnames van hun animatiefilm. Ze hebben een decor gebouwd met twee bergen en

een ijsplaat met een wak. Een dinosaurus, een vis en een ijsbeer spelen de hoofdrol. Julia maakt foto’s, de anderen verplaatsen de figuurtjes. Als je de beelden achter elkaar bekijkt, zie je dat de dino door het beeld waggelt terwijl hij achterna wordt gezeten door de vis. Het kan zó op televisie. “Het leuke is dat je hier elke keer met wat anders bezig bent,” vertelt Julia. “Op een andere cursus was ik alleen maar aan het tekenen. Hier heb ik al heel veel geleerd.” Sander: “Ik wilde meer weten over hoe je animaties moet maken. Zo ben ik hier terechtgekomen. Later wil ik graag animatiefilmer worden. Ik sta nu al met een paar filmpjes op YouTube. Die heb ik ook laten zien toen ik hier op gesprek kwam.”

Nieuwe groepen in september

Coördinator Rob Schouten vertelt: “Bij Young@joost willen we leren hoe kunst en vormgeving tot stand komen. We willen onze leerlingen plezier geven in het maken van beeld. Het is heel leuk om te zien hoe serieus ze ermee bezig zijn. Hun enthousiasme werkt aanstekelijk. Ze zijn op een andere manier met kunst bezig dan volwassenen.” In september beginnen twee nieuwe groepen, in Breda én in ’s-Hertogenbosch. De huidige groep stroomt dan waarschijnlijk door naar een vervolgtraject, zodat ook zij zich kunnen blijven ontwikkelen. Wil je meedoen aan Young@joost dan moet je eerst op gesprek komen. Tijdens dat gesprek moet je je eigen werk laten zien en er wordt gevraagd naar je motivatie. De cursus wordt op zaterdag gegeven tussen 13.00 en 15.30 uur. Deelname kost € 125,- inclusief materialen. Meer info: akvstjoost.nl, klik op ‘zaterdagacademie’.

Oriëntatiecursus Naast Young@joost bestaat ook de mogelijkheid een oriëntatiecursus te volgen. Deze is toegankelijk voor leerlingen vanaf het voorlaatste jaar van het mbo, havo, vwo en voor personen die al aan de vooropleidingseisen voor het hbo voldoen. Kosten: 200 euro.

Decanenbulletin 17

Colofon Uitgave: Avans Hogeschool • Teksten: Medewerkers Avans Hogeschool, Geert Braam en Raquel Mourik Eindredactie: Ankie van der Dussen, Diensteenheid Marketing, Communicatie en Studentenzaken • Ontwerp: K&K Associates Fotografie: Paulien de Gaaij, Fred Sonnega • Drukwerk: OBT bv, Den Haag • Oplage: 1.200 exemplaren • Datum: juni 2012

2

Talenten centraal in jubileumjaar Vijftien leerlingen en twee docenten vormden 200 jaar geleden de net opgerichte Kunstacademie in ’s-Hertogenbosch. Het was het begin van wat nu Avans Hogeschool is, met 57 opleidingen, ruim 25.000 studenten en 2200 medewerkers. Groei en schaalvergroting zijn jarenlang belangrijke thema’s geweest. Nu staan kwaliteitsverbetering en onze talenten centraal. Kwaliteit en uitval voorkomen Het lijkt tegenstrijdig, dat de hogeschool die nu al enkele jaren als beste is beoordeeld in de Keuzegids Hoger Onderwijs, zich vooral richt op kwaliteitsverbetering. Toch is dat niet zo. Juist omdat Avans Hogeschool zo goed werd beoordeeld is het aantal studenten en medewerkers de laatste jaren enorm gegroeid. Dat heeft gevolgen voor de huisvesting, die ondertussen stevig is uitgebreid en verbeterd, maar zet ook het kwaliteitsniveau onder druk. Daarom moet de lat omhoog.

achterhalen of een student de goede keuze maakt. Dat is in het voordeel van de student, omdat het uitval kan voorkomen. En voor Avans Hogeschool kan een nog betere begeleiding vanaf de inschrijving het rendement verbeteren. Zo kan door een zorgvuldige intake en vervolgtraject ieder talent tot volle ontplooiing komen. Anders gezegd: door uitval nog meer te voorkomen wordt er minder talent verspild.

ent rent a tal Talenten inzetten Het helpen ontplooien van talenten vormt een prima basis voor een van de belangrijkste activiteiten in dit jubileumjaar 2012: ‘rent-a-talent’. Van 15 maart tot 5 oktober, 200 dagen lang, stellen studenten en medewerkers hun talenten ter beschikking aan de Brabantse maatschappij. Het geld dat ze daarvoor van bedrijven en instanties krijgen wordt verzameld en gaat naar een aantal goede doelen, waaronder Villa Pardoes. Onze talenten kunnen zo iets terug doen voor de Brabantse samenleving en tegelijk is het een prachtige vorm van samenwerking met het bedrijfsleven. Tijdens de jubileumweek in oktober wordt de eindopbrengst van de inzet van onze talenten bekend gemaakt. In die week staan vele activiteiten op het programma, waaronder een conferentie, de uitreiking van een erelectoraat, een jubileumtentoonstelling en de presentatie van twee jubileumboeken.

Jubileumweek Avans200 Met onder andere:

Voor het verhogen van de kwaliteit van het onderwijs zijn er enkele belangrijke doelen gesteld. Zo moeten studenten vanaf collegejaar 2013-2014 in de propedeuse bij alle opleidingen minimaal 52 van de 60 studiepunten behalen. Voorheen varieerde het minimum aantal studiepunten bij de verschillende opleidingen. Voorkomen van uitval is een ander belangrijk doel. Vanuit het innovatieve project Hippocampus willen we nog voor de start bij de gekozen opleiding

Op 3 en 4 oktober 2012 Conferentie Talenten van de Toekomst, met medewerking van de lectoraten Duurzaam Innoveren, Veiligheid, Ondernemen en Zorg&Welzijn. Noteer de data nu al in uw agenda.

Decanenbulletin 3

Stage in het buitenland Steeds meer studenten zoeken een stage in het buitenland. Soms omdat het verplicht is, maar steeds vaker omdat het je verrijkt. “Als je eenmaal in het buitenland bent geweest, wil je niets anders meer.” Meer dan voorheen kiezen studenten voor een (afstudeer)stage in het buitenland. Dat lijkt verrassend. Een periode in het buitenland kost immers veel tijd en geld. Maar kijk eens wat je ervoor terugkrijgt: je ontwikkelt je persoonlijke vaardigheden, internationale professionele competenties, je maakt kennis met een andere cultuur en je ontmoet veel mensen. Een buitenlandse stage is bovendien van toegevoegde waarde op je cv. Studenten moeten zelf een stage op hbo-niveau vinden. En als ze op sollicitatiegesprek gaan, moeten ze zelf onderhandelen over de opdracht en de arbeidsvoorwaarden. De stagebegeleider van Avans Hogeschool helpt de student uiteraard op weg en zal hem of haar ook tijdens de stage ondersteunen. Peter van Bragt, beleidsadviseur internationalisering: “Studenten komen maar zelden niet enthousiast terug. Terug in de collegebanken volgt vaak de grootste cultuurschok. Hier is alles hetzelfde gebleven, terwijl je als stagiaire vrijwel elke dag nieuwe dingen hebt meegemaakt. Een buitenlandse stage verandert je leven voorgoed. Veel van deze studenten gaan later dan ook op zoek naar een internationale carrière.”

4

Tim van der Linden (22) is vierdejaars Sociaal Pedagogische Hulpverlening. Voor zijn stage verbleef hij zes maanden in Malawi. “Ik was op zoek naar een uitdaging en zelfverrijking. Namens Be More mocht ik naar Malawi om de lokale organisatie Yodep te ondersteunen bij Aidspreventie, jeugdactiviteiten en het maken van lange termijnplan-

Esther Moerman (19) is derdejaars studente International Business and Languages (IBL) in Den Bosch. Ze liep vijf maanden stage in Parijs. “Een buitenlandse stage is een unieke ervaring. Ik heb veel geleerd, over marketing, maar ook over mezelf. Ik liep stage in de online marketing. Dat was nieuwe materie voor mij, maar in de praktijk leer je snel. Binnen vier weken draaide ik normaal mee. Ik heb gemerkt dat ik me goed kan

aanpassen. Dat wist ik nog niet van mezelf. Soms voelde ik me een beetje eenzaam, maar over de hele linie heb ik me goed vermaakt. Stage lopen in Parijs is niet goedkoop. Ik kreeg een Erasmusbeurs, ik had geld gespaard en mijn ouders hebben me geholpen. Als je goed oplet hoe je je geld uitgeeft, is het te doen. Voor mij is nu al duidelijk dat ik later voor een bedrijf wil werken dat internationaal opereert.”

nen. Malawi is een van de armste landen ter wereld; er zijn nauwelijks verharde wegen en mensen slapen in halfopen hutjes zonder elektriciteit. Anderhalve week had ik het moeilijk, daarna heb ik de knop omgezet. Een keer in de twee weken stuurde ik een update naar mijn stagebegeleider. In Midden-Afrika zit je soms zomaar anderhalve week zonder

stroom. Gelukkig kon ik mijn stagebegeleider altijd bereiken als ik problemen had. Ik ben mezelf meerdere malen tegengekomen, maar daar ben ik alleen maar sterker van geworden. Als je in de sociale sector werkt, moet je jezelf goed kennen, vind ik.”

Alexander Nijdam (20), is derdejaars Technische Bedrijfskunde. Hij belandde in Kopenhagen voor het European Project Semester (EPS), een stagevervangend uitwisselingsproject. “Ze hadden me al gewaarschuwd: als je in het buitenland geweest bent voor je studie, wil je niets anders meer. Het klopt. Ik ben nu al aan het kijken waar ik naartoe kan voor mijn vierdejaars afstudeerstage.

In Kopenhagen moest ik met een projectgroep een supply chain opzetten voor windturbines. Het samenwerken met de andere studenten vond ik daarbij het moeilijkst. Je hebt namelijk met diverse culturen en mensen te maken. Dat maakt het lastiger om tot overeenstemming te komen. Ik heb daar dan wel weer een hoop van geleerd en mijn Engels is erg vooruit gegaan.” Decanenbulletin 5

Biobased TeCh heeft toekomst Producten maken uit biologisch materiaal (biomassa), in plaats van aardolie. Dat is de kern van Biobased TeCh. In de huidige economie zijn er volop mogelijkheden en kansen met de major Biobased TeCh. Een studie –de naam zegt het alop het snijvlak van chemie en procestechnologie, maar ook biologie en bedrijfskunde. Inschrijven voor deze major kan via zowel de opleiding Chemie als de opleiding Chemische Technologie bij Avans Hogeschool in Breda.

Zowel de chemische als de technische kant van processen bekijken boeit oud haviste Sanne de Krom (Newman College Breda).

“Steeds meer zien we dat mensen en bedrijven duurzamer gaan denken”, vertelt coördinator van Biobased TeCh, Han van Osch. “Er wordt vaker nagedacht over duurzame grondstoffen en het onderzoek daarnaar. Die ontwikkeling zagen we al eerder, vandaar dat we in eerste instantie de verdiepende minor ‘Biopolymeren’ aan onze studenten aanboden. Maar omdat we merkten dat bedrijven in de regio steeds meer focussen op duurzaamheid, hebben we onze ervaringen gecombineerd met de wensen die er leven en zo ontstond deze nieuwe studie.” Sanne de Krom is 4 -jaars studente Chemische Technologie en volgde de minor Biopolymeren. Biopolymeren zijn plastics van hernieuwbare stoffen. “Dat zijn plastics van bijvoorbeeld zetmeel of planten”, licht Sanne toe. “Wij onderzochten in ons project of je biopolymeren met natuurlijke grondstoffen kunt kleuren. Tot nu toe kon dat alleen met synthetische kleurstoffen.” In het projectteam van Sanne zaten studenten Chemie en Chemische Technologie. De studenten van Chemie onderzochten de reactie van de stoffen en die van Chemische Technologie onderzochten de toepassing en productie. Sanne: e

6

“Wij zijn meer met de machines bezig en de chemici met de moleculen. Samen schreven we een plan van aanpak, overlegden met de opdrachtgever en met school. En toen ging het mis. Met een toevoeging van 40% kleurstof lukte het kleuren niet. Van ons werd verwacht dat we het hele onderzoek en onze doelstellingen opnieuw en anders zouden aanpakken. En na veel tegenslag is het eindresultaat veel beter dan we hadden durven hopen! Uiteindelijk blijkt 2% kleurtoevoeging een prachtig resultaat te geven. Het is dus gelukt!” Volgens Sanne was haar N&G profiel een goede basis voor haar opleiding en heeft zij geen extra cursussen nodig gehad ter voorbereiding. Kijkend naar de toekomst koos ze voor de minor Biopolymeren. “Deze richting is pril en volop in ontwikkeling en biedt volgens mij veel mogelijkheden.” Elke student die kiest voor een technische studie heeft prima loopbaanmogelijkheden. Dat geldt ook voor deze studie. Voor leerlingen met interesse in zowel chemie, als technische processen is het boeiend om mee te werken aan de ontwikkeling van nieuwe grondstoffen. En natuurlijk ook om na te denken over hoe alle bijproducten die ontstaan tijdens bewerkingsprocessen opnieuw als grondstof gebruikt kunnen worden.

Samen leren in de Leerunit Hoe kun je stages aanpassen aan het huidige competentiegerichte onderwijs? Hoe bereik je dat studenten tijdens hun stage meer verantwoordelijkheid hebben voor hun eigen leerproces? Dat kan als studenten samen stage lopen in een zogenaamde Leerunit. Een leerafdeling waarbij ze met een groep integraal onderdeel vormen van een afdeling. Als team voeren ze werkzaamheden uit en zijn daarvoor ook verantwoordelijk. Vanuit de opleiding en de stageverlener worden ze daarbij coachend begeleid. Ze lopen vier dagen stage en gaan één dag per week naar school. Frisse wind Een mooi voorbeeld vormt de Leerunit van HBO-Verpleegkunde die in september start in Oss. Een groep studenten krijgt de zorg over een groep ouderen met een psychische aandoening. Volgens Frank Koppejan, coördinator van de leerafdeling voor de gezondheidszorg opleidingen stimuleert dit concept studenten om vooral zelf te leren. Al werkend in een team wordt leren veel actiever, dan wanneer ze theorie reproduceren. “Bovendien”, zo zegt hij, “is het studententeam ook verantwoordelijk voor alle aspecten van de verzorging en begeleiding, waardoor ze na afronding van de opleiding ook sneller en beter inzetbaar zijn. Voor

de afdeling is het ook verfrissend om een heel team stagiaires te hebben en voor de cliënten is er meer tijd en aandacht dan normaal gesproken.” De Leerunit wordt gevormd door zowel studenten van de opleiding HBO-Verpleegkunde in ‘s-Hertogenbosch, maar ook door mbo-studenten van ROC De Leijgraaf, afdeling Verpleegkunde. Door deze opzet benadert de Leerunit nog beter de beroepspraktijk. Het Amphia ziekenhuis in Breda kent al enkele jaren een vergelijkbare Leerunit. De ervaringen hier zijn zeer positief.

Leren staat centraal In het Zorg Innovatie Centrum (ZIC) bij Novadic-Kentron in Vught lopen zowel voltijd- als deeltijdstudenten van de sociale opleidingen van Avans Hogeschool stage. Het ZIC wordt gecompleteerd met mbo- en hbo-studenten Verpleegkunde. “De combinatie van voltijd- en deeltijd studenten, hbo’ers, mbo’ers en verschillende richtingen bij elkaar, maakt dit centrum bijzonder”, zegt praktijkopleider en docent Jorg de Vlam. “De opzet werkt echt goed. De stagiaires leren van elkaar, maar ondersteunen elkaar ook. De 3e-jaars voltijd bijvoorbeeld delen hun ervaringen met de deeltijders (die uit alle leerjaren komen, red.). Samen hebben ze als team van 24 stagiaires en negen gediplomeerde collega’s een grote verantwoording, waarbij ze zich niet kunnen verschuilen achter gediplomeerden en dus enorm veel leren.”

Hulpverlening zijn heel positief. Na een intensieve inwerkperiode werken ze aan de hand van een Beroeps Praktijk Vormings-plan op deze afdeling voor ouderen/volwassen verslaafden. “Veel meer nog dan bij een gewone stage staat het leren centraal”, volgens De Vlam. “Alles wordt voorbesproken en na uitvoering ook weer nabesproken. Op het ZIC staan niet de werkzaamheden centraal, maar het leren. Tel het op bij de grotere eigen verantwoording en initiatief, dan is duidelijk dat deze opzet zeker navolging zal vinden.”

De ervaringen van de studenten Maatschappelijk Werk en Dienstverlening en Sociaal Pedagogische Decanenbulletin 7

Perspectief Opleiding

Mogelijke beroepen

HBO-Verpleegkunde (HBO-V)

HBO-V leidt op voor een zeer breed spectrum van beroepen. Studenten gaan werken in ziekenhuizen, psychiatrische instellingen, de Thuiszorg, GGD, de gehandicaptenzorg. Als verpleegkundige, verpleegkundig coördinator of meer specialistisch. De keuzemogelijkheden voor afgestudeerden HBO-V zijn groot en bieden veel ruimte voor een carrièreswitch. Alleen al binnen het ziekenhuis kunnen ze kiezen uit tientallen afdelingen en zich op de werkvloer verder ontwikkelen in de richting die het beste bij hen past.

Voor wie? Studenten HBO-V zijn teamspelers. Ze vinden het fijn om samen te werken en willen graag iets betekenen voor anderen. In hun opleiding ligt de nadruk op drie aspecten: - verrichten van verpleegtechnische zorghandelingen; - communicatie met patiënten; - het uitvoeren van evidence based practices. Leren in de praktijk is een wezenlijk onderdeel van de opleiding. Ondersteunen bij zelfzorg, injecteren, communiceren, verstrekken van medicatie of wondverzorging: dat leer je het beste op de werkvloer.

8

Studieverloop In de eerste twee jaren komen alle facetten van het brede beroepenveld aan bod. Aan het einde van het tweede jaar maken studenten een keuze tussen Algemene Gezondheidszorg, Geestelijke Gezondheidszorg of Maatschappelijke Gezondheidszorg. Het derde studiejaar staat meer in het teken van de praktijk. Drie dagen per week werken studenten bij een zorgorganisatie, een dag volgen ze lessen op school en er is een dag zelfstudie. In het vierde jaar volgen de studenten twee minoren naar keuze, een ter verbreding en een ter verdieping. Bijvoorbeeld: Complexe klinische zorg, Kraam-, kind en jeugdzorg, Mensen met een verstandelijke beperking of Palliatieve zorg. De stage is ook erg belangrijk voor de zogenaamde BIG-registratie voor HBO-V’ers. Het BIG-register

registreert zorgverleners en hun bevoegdheden in Nederland. Inschrijven kan alleen voor wie voldoet aan de wettelijke opleidingseisen, incl. 2080 klokuren (260 dagen) praktijkervaring. De stage omvat 200 dagen praktijk.

Welke beroeps- en arbeidsperspectieven heb je als je voor een opleiding kiest? In deze rubriek staan dit keer de opleidingen HBO-Verpleegkunde en Gezondheidszorg Technologie centraal.

Opleiding

Studieverloop

Gezondheidszorg Technologie

Het eerste jaar bestaat uit vier clusters: gezondheidszorg, bedrijfskunde, technologie en communicatie. In verschillende praktijkopdrachten komen al deze domeinen samen. Leerjaar 2 is een open curriculum, met real life opdrachten uit het bedrijfsleven en zorgorganisaties, zoals het toepassen van domotica in de gezondheidszorg. Na een half jaar stage in het derde jaar kunnen studenten een gemotiveerde keuze maken uit twee minors: ergonomisch ontwerpen of innovatieve technologie in de zorg. Het laatste half jaar staat in het teken van afstuderen en het volledig zelfstandig werken aan een opdracht uit het werkveld.

Voor wie? Gezondheidszorg Technologie is een opleiding op het snijvlak van gezondheidszorg, technologie en bedrijfskunde. Anders dan bij HBO-Verpleegkunde of Fysiotherapie gaat het bij deze opleiding niet om een-op-een contacten met de patiënt. Gezondheidszorgtechnologen vertalen een gezondheidsvraag naar technologie. Zij ontwerpen en produceren niet zelf, maar bedenken en implementeren innovatieve en creatieve oplossingen voor grotere groepen mensen, op het gebied van zorg, welzijn en lifestyle. Bijvoorbeeld nieuwe technologische toepassingen als E-health en domotica.

Het vervolg Na enkele jaren werkervaring kiezen sommige studenten voor de master Verpleegkundig Specialist. Anderen willen meer richting beleid en management en schrijven zich in voor Verplegingswetenschappen in Maastricht of Utrecht.

Toekomstperspectief Er is altijd vraag naar verpleegkundig personeel. Soms in de ene sector meer dan de andere. Het voordeel van de opleiding HBO-V is dat studenten breed zijn opgeleid, waardoor ze ook in een snel veranderende markt altijd hun plek weten te vinden.

Mogelijke beroepen Gezondheidstechnoloog is geen woord dat vaak in vacatures voorkomt. Toch zijn afstudeerders zo goed als verzekerd van een baan. Zij kunnen op verschillende terreinen aan de slag. Bij een bedrijf dat gespecialiseerd is in technische innovaties in de zorg, zoals Siemens of Philips Health Care. Bij de overheid als beleidsmedewerker zorg en welzijn. Als zelfstandig ondernemer. Of bij zorginstellingen, als projectmanager of adviseur.

Toelatingseisen • Diploma havo of vwo (alle profielen) • Diploma mbo niveau 4

Locaties Breda en ’s-Hertogenbosch

Verschillen HBO-V en Gezondheidszorg Tec hnologie (GT) - HBO-V: nadruk op directe patiëntenzorg - HBO-V: leidt op tot BIG-geregistreerd verpleegkundige.

- GT: nadruk op bedrijfskundige benadering en technologische toepassingen in de zorg - GT: leidt op tot projectmanager, beleidsadviseur, zelfstandig ondernemer, productspecialist.

en creatief te kunnen denken. Zowel bij zorgorganisaties, overheid, als het bedrijfsleven is er veel vraag naar deze generalisten.

Toelatingseisen • havo met E&M, N&G of N&T • vwo met E&M, N&G, N&T of C&M met de vakken wiskunde A, B • mbo niveau 4

Locatie Tilburg. Er wordt nauw samengewerkt met HBO-Verpleegkunde en Fysiotherapie in Breda en ’s-Hertogenbosch.

Het vervolg Logische vervolgstappen zijn Technische Bedrijfskunde voor de Gezondheidszorg, aan de TU Eindhoven, of Beleid & Management Gezondheidszorg aan de Universiteit van Rotterdam. Studenten kiezen eerder voor deze bredere opleidingen dan een meer specialistische richting als Verpleegkunde Wetenschappen.

Toekomstperspectief De opleiding Gezondheidszorg Technologie bestaat vier jaar. Van de eerste groep afgestudeerden heeft bijna iedereen een baan. Afgestudeerden onderscheiden zich door hun bedrijfskundige benadering van de zorg en het vermogen om sectoroverstijgend Decanenbulletin 9

Pabo ontwikkelt speelse en leerzame game Juf-in-a-box Kinderen vanaf vier jaar kunnen met Juf-in-a-box op een speelse en leerzame manier schrijven oefenen. De schrijfles is ontwikkeld door TNO en experts op het gebied van kinderfysiotherapie van onder andere Avans Hogeschool.

Innovatieve ontwikkelingen zijn er niet alleen bij opleidingen waar je ze verwacht, zoals bij techniek. Ook vanuit de Pabo zijn mooie ontwikkelingen te melden. Speels en leerzaam is de schrijfles in de vorm van een game: juf-in-a-box.

Ad van Tuijl, docent aan Avans Hogeschool en expert op het gebied van schrijfmotoriek, is enthousiast over de mogelijkheden. “Ze spelen de game met een digitale pen op een plat scherm dat in een schooltafeltje is ingebouwd. Omdat ze niet het gevoel hebben met schrijfoefeningen bezig te zijn, kunnen ze wel drie kwartier geconcentreerd en zelfs fanatiek werken. Daar leren ze veel van, want schrijven beïnvloed ook de taalontwikkeling, tekstbegrip en fijne motoriek.” Maar liefst een op de vier kinderen

heeft moeite met schrijven. Juf-in-abox kan hen uitkomst bieden én hun leerkrachten, voor wie de tijd beperkt is en de werkdruk hoog. Omdat kinderen met deze game individueel kunnen werken en de leerkracht door in te loggen de vorderingen kan volgen, ‘snijdt het mes aan twee kanten’. Van Tuijl: “Al deze kinderen worden verwezen naar de kinderfysiotherapeut, vanwege lichte coördinatiestoornissen. Door de game oefenen de kinderen zo veel dat ze minder hoeven na te denken over de bewegingssturing, waardoor ze spontaner gaan schrijven.” Nieuwsgierig? Bekijk de video-trailer: http://fysioforum.nl/2011/10/24/ serious-game-als-aanvullende-schrijftraining/

Pabo nu Academische Opleidingsschool De Pabo van Avans Hogeschool in Breda is een van de weinige Pabo’s in Nederland met het keurmerk Opleidingsschool. Sinds kort heeft de Pabo als eerste hogeschool in Brabant en Zeeland, ook het predicaat Academische Opleidingsschool. Een belangrijke stap om de kwaliteit van het basisonderwijs te verbeteren via praktijkgericht onderzoek. 10

Op dit moment zijn er slechts vier Academische Opleidingsscholen voor het Primair Onderwijs in Nederland. Wat hen onderscheidt van een Opleidingsschool, is de sterke verwevenheid tussen opleiden, onderzoek en schoolontwikkeling. Door dit predicaat is het nu mogelijk om onderwerpen die in het werkveld leven verder uit te diepen. Te denken valt aan onderzoek naar faalangst bij kinderen, begrijpend lezen of methoden om probleemgedrag bij kinderen aan te pakken. Directeur Nicole van

Son vindt dat het predicaat prima aansluit op het doel om het hbo regionaal beter te verankeren. “We kunnen nu in overleg met het werkveld praktijkgericht onderzoek doen en zo het beroep van leraar basisonderwijs verder ontwikkelen. En de resultaten van die onderzoeken zijn direct toepasbaar in de praktijk, zowel bij de basisscholen als bij de Pabo.” Voor informatie: mevr. C. Janssen Telefoon: (076) 523 87 58 E-mail: [email protected]

sOs helpt studenten met autisme De overgang naar het hbo is voor nieuwe studenten best groot. Dat geldt zeker voor studenten met een stoornis in het autistisch spectrum. Vooral bij de technische opleidingen komen met autisme verwante beperkingen relatief veel voor. Nu nog op kleine schaal, maar met veel succes, is daarom het sOs-project gestart: studieOndersteunende studenten. ‘Waarmee verwacht je problemen te hebben?’ Die vraag wordt gesteld aan elke leerling die zich aanmeldt voor Chemie, Chemische Technologie, Milieukunde en Biologie en Medisch Laboratoriumonderzoek. Het antwoord maakt snel duidelijk of er sprake is van een stoornis in het autistisch spectrum. “Vanaf dat moment begint de begeleiding al”, vertelt studentendecaan Bernard Broeders. “Er volgt een gesprek met de studentendecaan en de instroomcoördinator van de opleiding over de hulpvragen die er zijn. Daarna stellen we in overleg een plan op. Het is belangrijk dat we die gesprekken vóór 1 juli voeren, zodat zij de mogelijkheid hebben om eventueel een andere opleiding te kiezen.”

studie-Ondersteunende studenten: sOs Broeders vervolgt: “Pas hierna start het eigenlijk sOs-traject. Dit studiejaar zijn er twaalf 2e-jaars studenten die de 1e-jaars die deze begeleiding nodig hebben, door de propedeuse heen

loodsen. Zij helpen met leren plannen en organiseren en met alles wat zo’n eerste jaar voor hen moeilijk maakt. De begeleiders krijgen hiervoor een training van 4e-jaars studenten van onze sociale studies, speciaal gericht op begeleiding van autisten. Deze studenten hebben vanuit hun verdiepende minor een basis-draaiboek gemaakt, dat afhankelijk van de hulpvraag kan worden aangepast. Een prachtige vorm van samenwerking tussen de opleidingen, die zo goed werkt dat ook andere technische opleidingen interesse hebben. Het project is bekroond met de Avans Innovatieprijs.

Ik gun een ander ook een goede start! Een van de 2e-jaars studenten die een 1e-jaars student begeleid is Suzan Renner, studente Biologie en Medisch Laboratoriumonderzoek. “Toen ik las over het sOs-project, was ik meteen enthousiast. Ik ga met veel plezier naar mijn opleiding en ik gun een medestudent ook meteen dat gevoel door een goede start.” Suzan volgde de speciale cursus waarin ze naar eigen zeggen “heeft geleerd wat de stoornis inhoudt en hoe je het best kunt reageren, maar ook hoe je een ander kunt leren plannen.” De jongen die zij onder haar hoede heeft is door de instroomcoördinator van het 1e jaar, Nicole van den Braak, gewezen op dit project. De instroomcoördinator 1e leerjaar vormt zo samen met de studentendecaan en de studenten een team rond de student. “Ikzelf heb er ook veel van geleerd”, zegt Suzan. “Mooi is dat ik het geleerde ongetwijfeld straks ook in mijn

Suzan Renner (oud-leerlinge van het Prinsentuincollege in Breda) begeleidt en stimuleert haar medestudent.

loopbaan kan gebruiken, maar het fijnst is dat het zo goed gaat met de jongen die ik begeleid. Het planschema werkt prima, hij heeft tot nu toe alle vakken gehaald en hij wordt steeds zelfstandiger.” Voor meer informatie: Nicole v.d. Braak ([email protected]) of Bernard Broeders ([email protected])

Decanenbulletin 11

Leren van opdrachten uit de echte praktijk Bedrijfskunde, terwijl je zou verwachten dat dit meer iets is voor studenten Biologie. De studenten worden natuurlijk géén vogelvleugelspalkontwerpers, maar in een dergelijk project zitten veel algemene hbo-competenties opgesloten. Volgens docent Hans Bijsterveld “leren studenten veel door voor een ‘echte’ klant te werken. Niet alleen technische vaardigheden en projectmatig werken, maar ook een klantgerichte attitude, rapporteren en presenteren.” Eind januari presenteerden alle deelnemende projectgroepen de spalken aan een vakjury. Winnaar was de projectgroep die de spalk in combinatie met een ‘jasje’ op de vleugel fixeerde.

Universele spalk voor vogels Het was een bijna onmogelijke opdracht die de studenten van Gezondheidszorg Technologie en Technische Bedrijfskunde kregen van Vogelrevalidatiecentrum Zundert. Ontwerp een universele spalk voor vogelvleugels. Materiaalgebruik, herbruikbaarheid en goede bewegingsmogelijkheden stonden op de wensenlijst van de opdrachtgever. In groepjes werkten bijna honderd eerstejaars studenten aan hun 12

ontwerp. Elke groep kreeg een ander type vogel toegewezen: lijster/merel, buizerd/havik en knobbelzwaan/ gans bijvoorbeeld. Want het maakt een groot verschil of een vleugel van een uil, de poot van een zwaan of de klauw van een buizerd gespalkt moet worden. Elke type vogel zorgde voor andere uitdagingen. Natuurlijk was de materiaalkeuze belangrijk voor het ontwerp, maar ook de vorm. En het vogelcentrum vroeg om een spalk die eenvoudig aan te brengen is en bij voorkeur herbruikbaar en goedkoop. Deze voorwaarden maken duidelijk waarom het zo’n mooi project is voor studenten van Gezondheidszorg Technologie en Technische

’n Kind kan de was doen Het is de droom van veel huisvrouwen, de Automated Laundry Machine (ALM) die studenten Werktuigbouwkunde ontwierpen en waarmee ze zelfs een internationale prijs hebben gewonnen. “We zijn best trots dat ons ontwerp met de 1e prijs in de categorie Buildings is bekroond”, zegt Maurice Santbergen, medeontwerper en student van de afstudeerrichting Industriële Automatisering. “Onze wasmachine is zelfdenkend en sorteert de was die we aanbieden op kleur, stof en gewicht en kiest zelf het goede wasprogramma. We hebben er ook een eenduidige bediening op gemaakt.

Theorie vormt de basis van het hoger beroepsonderwijs. Maar de praktijk, het ‘doen’, is voor veel studenten vaak belangrijker. En wat is er dan mooier als je kunt werken aan praktijkopdrachten die aangedragen zijn door ‘echte’ opdrachtgevers. Steeds vaker worden er opdrachten uit de praktijk ingepast in het onderwijs bij Avans Hogeschool. We geven wat voorbeelden.

De opdracht was om voor de Xplore New Automation Award in Duitsland, een innovatieve machine te ontwerpen die in gebouwen gebruikt kan worden. Mede dankzij de sponsoring van Phoenix, VanderLande, Bosch en Zandtech in Oss konden we de basis realiseren. Maar ook Pepperl+Fuchs en Actemium sponsorden ons met onder meer sensoren. We hebben echt super veel geleerd door de samenwerking met studenten Werktuigbouwkunde, maar ook door het regelen van de sponsoring en de voorbereiding voor deze wedstrijd. Dat kun je niet leren uit de boeken.”

Studenten zetten Avans200 op de kaart Het jubileumjaar Avans200 is de rode draad door 2012 voor Avans Hogeschool. Belangrijk doel daarbij is om via Rent a Talent veel geld voor het goede doel in te zamelen. Studenten van Communication & Multimedia Design (CMD) helpen op vele manieren bij de campagne daarvoor. Ze bruisen van de ideeën, kennen de studenten en Social Media, maar ze mogen als groep pas echt aan het werk als ze de pitch winnen. Hester Klein Tijssink, communicatiemedewerkster voor Avans200, benadert de studenten in het CMD-lab alsof ze een echte studio zijn. “Als onze eigen studenten ideeën uitwerken om daarmee medestudenten enthousiast te maken voor Rent a Talent, bedenken zij natuurlijk iets waar ze zelf achter staan. In die zin hebben ze echt een toegevoegde waarde. Maar ze moeten van deze opdrachten ook zo veel mogelijk leren. Daarom zien de begeleidende docenten erop toe dat het CMDwaardige opdrachten zijn. En ik leg hen opdrachten voor zoals ik dat bij externe bureaus doe. Een aantal groepen komt met uitwerkingen en een ervan krijgt vervolgens de opdracht.”

Hester is erg enthousiast over de samenwerking: “De studenten weten me elke keer te verrassen. In totaal werken wel 80 studenten in groepjes voor Avans200 aan vele opdrachten. Dat varieert van een slide-show bij een talkshow tot de promotie van Rent a Talent of een animatiefilm. Die animatie is echt een aanrader. Kijk maar op www.avans200.nl/media gallery/ animatie. Geweldig!” De studenten zelf merken hoe het binnenhalen en uitwerken van opdrachten in het echt werkt en tegelijk werken ze vanuit hun opleiding aan hun competenties. Alle opdrachten vormen zo onderdeel van hun studieprogramma.

Rent a Talent Er is 200 jaar lang geld en moeite gestoken in het hbo in Brabant. Daarom is het 200-jarig jubileum een goede reden om iets terug te doen voor de Brabantse maatschappij door Rent a Talent. Via Rent a Talent kunnen Brabantse instellingen en bedrijven een beroep doen op de kennis en het talent van studenten en medewerkers van Avans. Zo gaan studenten bijvoorbeeld aan de slag voor het Liliane Fonds. Gedurende het hele jaar vervullen studenten en medewerkers opdrachten en de opbrengst gaat naar goede doelen. (zie www.avans200.nl)

nt

rent a tale

Decanenbulletin 13

Bossche techniekhal biedt meer dan technische faciliteiten De techniekhal in ‘s-Hertogenbosch is afgelopen zomer ingrijpend verbouwd. Is het werken en studeren daardoor nu anders? En wat kan de startende techniekstudent verwachten? Multidisciplinair samenwerken “Door de verbouwing hebben we nu een open leerruimte, waarin we multidisciplinair kunnen samenwerken”. Aan het woord is Frans Schapendonk, instructeur werktuigbouwkunde. “Dat wilden we ook, want studenten werken veel in

projectgroepen én met studenten van andere opleidingen samen. Bovendien werken we nog meer dan voorheen samen met het bedrijfsleven. We werken bijvoorbeeld aan projecten van Wärtsila, Bosch-Rexroth en Stork. Geen kleine spelers in de markt. Het onderwijs is niet veranderd door de verbouwing van de techniekhal, maar de faciliteiten zijn vooral verbeterd.”

Projecten en bedrijfsopdrachten Studenten Werktuigbouwkunde houden er meestal van om met hun handen te werken. Daarom krijgen ze

meteen van af het begin van de opleiding practica, zoals lassen, verspanen of hoe wasmachineonderdelen geproduceerd worden. “Dat was vroeger zo en dat gebeurt nog steeds, want elke student moet weten wat de verschillende technieken en bewerkingen inhouden”, aldus Schapendonk. “Maar voorheen was ons onderwijs vooral gericht op de practica. Nu ligt de nadruk op projecten en het werken aan bedrijfsopdrachten. Zo maken de werktuigbouwers in de tweede helft van het eerste jaar al een pers met een projectgroepje. In het tweede studiejaar is de opdracht breder: dan ontwerpen, tekenen én maken ze met een groep bijvoorbeeld een amfibievoertuig.”

Technische faciliteiten én papier De opleiding Communication and Multimedia Design (CMD), is er door de verbouwde techniekhal enorm op vooruit gegaan. “Nu hebben we technische faciliteiten van super kwaliteit”, zegt propedeusecoördinator, Jean François Roebers. “Truss-constructies vol met verlichting, beamers, flatscreens, geluidsinstallaties, diverse gereedschappen, het is er allemaal. Prachtig te gebruiken voor bijvoorbeeld het maken van interactieve installaties. Maar juist ook fijn omdat studenten hierdoor nog beter hun kennis kunnen delen.” 14

Nieuwe studenten zijn soms wel verrast dat programmeren een belangrijk onderdeel van de opleiding vormt én dat we veel op papier uitwerken. Roebers: “Er wordt in teams veel geschetst, ontworpen en geëvalueerd. Elke

fase van een ontwerp wordt goed doordacht, zodat elke game, commercial of installatie zo gebruiksvriendelijk mogelijk is. Dat uitgebreid doordenken en pas daarna technisch uitwerken is even wennen, maar went snel.”

Mbo versus havo/vwo Mbo’ers en studenten die van havo of vwo komen, krijgen tijdens lessen en projecten dezelfde stof en opdrachten. Alleen in het eerste half jaar krijgen mbo’ers vrijstelling voor een aantal basisvaardigheden.

Kennismaking Techniek (en ICT) Week De sfeer proeven op een hogeschool en met studenten praten, zijn goede voorbereidingen op een profielkeuze of opleidingskeuze richting techniek. Daarom organiseert Avans Hogeschool de Kennismaking Techniek (en ICT) Week*. Leerlingen kunnen hier praten met studenten, maar ook ervaren wat techniek inhoudt, aan de hand van kleine technische proefjes. Wel goed om te weten is dat

nieuwe studenten- ook bij de technische opleidingen- vooral de discipline en grotere zelfstandigheid moeilijk vinden. Daarnaast blijven vakken als wiskunde en mechanica lastig, maar dat is op te lossen door extra cursussen. *De volgende is van 29-10-2012 t/m 02-11-2012. Scholen kunnen aanmelden via [email protected].

Student met beperking positief over Avans Hogeschool Aan studenten met een functiebeperking is in de Nationale Studenten Enquête 2011 naar hun mening gevraagd over de service van hun opleiding en instelling. Deze enquête onder vijftienduizend studenten beoordeelde Avans Hogeschool bij de grote hogescholen als bovengemiddeld. Studenten met een functiebeperking zijn kritisch als het gaat over intake, beschikbare hulpmiddelen, informatievoorziening en de kwaliteit van de geboden speciale begeleiding.

Ondanks die kritische houding hebben de gestelde vragen geresulteerd in een tweede plaats voor Avans Hogeschool, die als zeer servicegericht wordt gewaardeerd.

Voor leerlingen met een functiebeperking is het belangrijk zo vroeg mogelijk contact op te nemen met een studentendecaan van Avans Hogeschool. Een afspraak maken kan snel via de Studenten Informatie Balie. De telefoonnummers vindt u op de achterzijde van dit bulletin.

Decanenbulletin 15

Intakegesprekken om studiesucces te verhogen Steeds meer opleidingen van Avans Hogeschool gaan met aspirant voltijdstudenten in gesprek. Achterliggende gedachte is dat een goede intake leidt tot een zo goed mogelijke match en dus een verhoogde kans op studiesucces.

Bij de Pabo in Breda werken ze al voor het derde jaar met een intake. Alle studenten die zich inschrijven voor de opleiding, maken thuis een assessment. De uitslag daarvan dient als input voor een gesprek tijdens een intakedag, met de studieloopbaanbegeleider van Avans Hogeschool. Op basis van indrukken en resultaten van de hele intakedag krijgt de leerling het advies of opleiding en aanmelder bij elkaar passen. Tegelijk vormen de

uitslag van het gesprek en het advies ook input voor de studieloopbaanbegeleider, voor de begeleiding in het eerste jaar. Instroomcoördinator Pabo, Jolanda Koenraadt: “Hoe krijgen we de aspirant student bij de juiste studie, dáár gaat het ons om bij dit traject. Daarom is het ook zo belangrijk dat studenten zich vroeg inschrijven voor een opleiding, zodat ze tijdig ontdekken of hun eerste keuze bij hen past.”

Negatief advies: alternatief aanbieden

Vwo-leerlinge Rosy Gijsen: ‘Misschien doe ik de Pabo zomercursus Taal voordat ik start ’ Elke opleiding van Avans Hogeschool geeft zelf invulling aan de intakeprocedure. Vwo-leerlinge Rosy Gijsen (18) deed op 15 maart jl. mee aan de Intakedag Pabo Breda. Ze kreeg een taal- en rekentoets en volgde workshops. “Leuk, omdat je dan de andere leerlingen leert kennen!” Het intakegesprek vond ze spannend. “Er staat toch een druk op je en mijn digitale taaltoets was niet zo best. Maar het gesprek ging hartstikke goed. Ze vroegen bijvoorbeeld naar hoe je tegen

16

de studie aankijkt. Wat je er van verwacht? Ik had al een goed beeld van de opleiding omdat ik de week ervoor mee had gedaan aan een proefstudeerdag. Tijdens die dag volg je ‘echte lessen’ op Avans Hogeschool en bezoek je stageadressen van Pabo-studenten.” Een week na de Intakedag kreeg Rosy een brief van de opleiding met een positief advies. Wel met de tip om mee te doen aan de Pabo zomercursus ‘Taal’. “Waarschijnlijk ga ik dat wel doen. Ik wil namelijk niets liever dan deze opleiding halen en later met kinderen gaan werken!”

Van de dertig nieuwe aanmelders, moesten de studieloopbaanbegeleiders van de Pabo twee studenten een negatief advies geven en vier studenten ‘twijfel’. Koenraadt: “Het gaat dan om een combinatie van motivatie, competenties en capaciteiten, waardoor wij menen dat het risico groot is dat ze de opleiding niet halen. Deze leerlingen nodigen we uit voor een extra gesprek, eventueel zit daar de studentendecaan ook bij. Samen met de student zoeken we naar oplossingen. Dat kan een verwijzing naar bijvoorbeeld een workshop studiekeuze zijn of een extra gesprek met de studentendecaan of de programmaleider van het eerste jaar. Uiteindelijk beslist de student zelf. In de afgelopen jaren is de helft van de studenten met een negatief advies toch de Pabo gaan doen. Helaas blijkt dan dat ze het meestal toch niet redden.”

Young@joost

Snuffelen aan de Kunstacademie Op een gewone zaterdagmiddag is er op AKV|St. Joost behoorlijk wat bedrijvigheid. Zo’n 25 middelbare scholieren tussen de 12 en 17 jaar doen dan mee aan de cursus Young@joost. De cursus is vooral bestemd voor creatieve jongeren die erover denken straks een studie aan de Kunstacademie te gaan volgen. In twaalf weken krijgen ze een duidelijk beeld van hoe het er daar aan toe gaat. Smaakt het naar meer, dan kunnen ze hun profielkeuze erop afstemmen. Afwisselend Young@joost geeft scholieren de kans hun talenten te ontdekken en te ontwikkelen. Ze krijgen er ondermeer teken- en schilderworkshops en een workshop ruimtelijk ontwerpen. Vandaag wordt in twee groepen gewerkt aan fotografie en animatietechnieken. Bij het laatste hebben ze vorige week een scenario geschreven en een decor gebouwd. Bij fotografie hebben de cursisten eerst geleerd hoe ze lichtgraffiti kunnen maken. Vandaag plakken ze de beelden achter elkaar tot een animatie. De resultaten zijn behoorlijk indrukwekkend. Emma (13), Sander (12), Julia (12) en Nikita (13) zijn bezig met de opnames van hun animatiefilm. Ze hebben een decor gebouwd met twee bergen en

een ijsplaat met een wak. Een dinosaurus, een vis en een ijsbeer spelen de hoofdrol. Julia maakt foto’s, de anderen verplaatsen de figuurtjes. Als je de beelden achter elkaar bekijkt, zie je dat de dino door het beeld waggelt terwijl hij achterna wordt gezeten door de vis. Het kan zó op televisie. “Het leuke is dat je hier elke keer met wat anders bezig bent,” vertelt Julia. “Op een andere cursus was ik alleen maar aan het tekenen. Hier heb ik al heel veel geleerd.” Sander: “Ik wilde meer weten over hoe je animaties moet maken. Zo ben ik hier terechtgekomen. Later wil ik graag animatiefilmer worden. Ik sta nu al met een paar filmpjes op YouTube. Die heb ik ook laten zien toen ik hier op gesprek kwam.”

Nieuwe groepen in september Coördinator Rob Schouten vertelt: “Bij Young@joost willen we leren hoe kunst en vormgeving tot stand komen. We willen onze leerlingen plezier geven in het maken van beeld. Het is heel leuk om te zien hoe serieus ze ermee bezig zijn. Hun enthousiasme werkt aanstekelijk. Ze zijn op een andere manier met kunst bezig dan volwassenen.” In september beginnen twee nieuwe groepen, in Breda én in ’s-Hertogenbosch. De huidige groep stroomt dan waarschijnlijk door naar een vervolgtraject, zodat ook zij zich kunnen blijven ontwikkelen. Wil je meedoen aan Young@joost dan moet je eerst op gesprek komen. Tijdens dat gesprek moet je je eigen werk laten zien en er wordt gevraagd naar je motivatie. De cursus wordt op zaterdag gegeven tussen 13.00 en 15.30 uur. Deelname kost € 125,- inclusief materialen. Meer info: akvstjoost.nl, klik op ‘zaterdagacademie’.

Oriëntatiecursus Naast Young@joost bestaat ook de mogelijkheid een oriëntatiecursus te volgen. Deze is toegankelijk voor leerlingen vanaf het voorlaatste jaar van het mbo, havo, vwo en voor personen die al aan de vooropleidingseisen voor het hbo voldoen. Kosten: 200 euro.

Decanenbulletin 17

Student aan het woord Cetus Palm leerde veel van zijn stage

“Ik ben een jongen van de praktijk”

Avans compleet vt = voltijd, dt = deeltijd, du = duaal

Breda

Cetus Palm leest marketingboeken in zijn vrije tijd sinds hij de goede weg heeft gevonden

Waarom nu al je eigen bedrijf? “Omdat de mogelijkheden zich nu aandienen. De markt laat het ook niet toe om uit te stellen. Tijdens mijn stage bij Zalando in Berlijn kreeg ik de kans door te groeien. Ik hield me daar bezig met affiliate marketing, een nieuwe vorm van adverteren waarbij alleen betaald wordt als er is doorgeklikt. Omdat het zo nieuw is, wordt mijn ervaring veel gevraagd. Met mijn bedrijf CHP Marketing adviseer ik bedrijven hoe ze een channel moeten inrichten. Ik zet het mee op en leg de contacten die nodig zijn via mijn netwerk van publishers.”

Je kon doorgroeien tijdens je stage? “Ja, maar dat komt omdat in eerste instantie mijn stageverslag werd afgekeurd. Dat was eerst erg vervelend, maar pakte heel goed uit. Ik besloot namelijk een jaar langer te 18

blijven werken. Zo kon ik doorgroeien van accountmanager naar channelmanager en kon deze ervaring opdoen.”

afmaken. Ik zie nu hoe belangrijk dat voor mijn toekomst is.”

Je klinkt enthousiast!

“Ik heb echt van alles gedaan. Gymnasium, atheneum, vervolgens twee mbo-opleidingen: CIOS en Sociaal Cultureel Werk. Bij het Koning Willem I College in ’s-Hertogenbosch haalde ik eindelijk mijn VAVO-diploma. De opleiding MER* is ook al mijn tweede keuze binnen het hbo.”

“Dit is helemaal mijn richting. Door deze stage weet ik dat Commerciële Economie een betere keuze was geweest dan de opleiding MER. Daarom heb ik nu ook de minor Sales & Accountmanagement gekozen.”

Hoe gaat school na anderhalf jaar werken? “Het combineren is best lastig, eerlijk gezegd. Dat komt ook door mijn karakter. Ik schuif opdrachten vooruit en vind het lastig om te gaan met regels en systemen. Ik heb de neiging meer te focussen op mijn bedrijf. Een goede balans is nu de kunst, want ik weet één ding zeker: ik wil mijn opleiding hoe dan ook

Hoezo? Twijfelde je over je opleiding?

Maar je weet nu goed wat je wilt? “Ja! Eerst mijn diploma en daarnaast en daarna mijn bedrijf. Door de praktijk weet ik eindelijk wat ik wil.”

Tilburg

Economie en Management Accountancy Accountancy Associate degree

vt, du, dt Accountancy vt, dt Advanced Business Creation

vt, dt vt

Bedrijfseconomie Bedrijfskunde MER

vt, du, dt Bedrijfseconomie vt, du, dt Bedrijfskunde MER

vt, dt vt,dt

Commerciële Economie Communicatie

vt, dt Bedrijfskunde MER Associate degree vt, dt Bestuurskunde/Overheidsmanagement

dt vt, dt

Finance and Control Human Resource Management

vt Commerciële Economie vt, dt Financiële Dienstverlening Associate degree

vt, dt dt

Integrale Veiligheid International Business and Management Studies

vt Human Resource Management vt, dt vt Human Resource Management Associate degree dt

– Asian Business Studies (major) vt Integrale Veiligheid – Cross-cultural Management and Languages (major) vt International Business and Languages – International Business Studies (major) vt Small Business en Retail Management Management in de Zorg Management in de Zorg Associate degree Marketing Management Associate degree Small Business en Retail Management

vt, dt vt, vt/du vt, vt/du, dt

dt SB&RM Associate degree dt

du

dt vt, dt

Gezondheid Fysiotherapie HBO-Verpleegkunde

Cetus Palm liep voor zijn opleiding Management, Economie en Recht (MER)* stage in Berlijn. Het werk lag hem zo goed dat hij een eigen bedrijfje startte. Zijn stage heeft hem gevormd en zijn drive om de opleiding af te ronden was nog nooit zo groot.

’s-Hertogenbosch

vt, dt HBO-Verpleegkunde vt, du, dt

vt, dt

ICT Business IT & Management Communication & Multimedia Design Informatica Technische Informatica

vt, dt Communication & Multimedia Design vt Informatica vt, dt – Innovatie en Beheer van vt InformatieSystemen (major) – Software Ontwikkeling (major) Informatica Associate degree Technische Informatica – Embedded Systems (major)

vt vt vt vt vt vt vt

Kunst en Vormgeving Autonome Beeldende Kunst

vt Autonome Beeldende Kunst

vt

Vormgeving

vt Vormgeving

vt

Onderwijs Leraar Basisonderwijs

vt, dt

Recht HBO-Rechten

vt HBO-Rechten

vt, dt

Techniek Biologie en Medisch Laboratoriumonderzoek – Forensisch Laboratorium Onderzoek (major)

vt, dt Bouwkunde vt Chemie

Chemie

vt, dt – Food and Pharma (major)

– Forensisch Laboratorium Onderzoek (major) vt – Forensisch Laboratorium Onderzoek (major) Chemische Technologie vt, du Civiele Techniek Elektrotechniek vt, du, dt Elektrotechniek

vt, du Bouwkunde vt Bouwmanagement en Vastgoed vt – Stedenbouwkunde (major)

vt

vt – Vastgoed (major) vt, du Bouwtechnische Bedrijfskunde vt Civiele Techniek

vt vt, du vt, du vt vt

 Smart Energy (major) – Environmental Science for Sustainable

vt, du – Embedded Systems (major) – Industriële Automatisering (major)

vt – Watermanagement (major) vt Gezondheidszorg Technologie

Energy and Technology International Maintenance Management Mechatronica

vt Technische Bedrijfskunde vt Werktuigbouwkunde vt, du – Industriële Automatisering (major)

vt Technische Bedrijfskunde vt vt

Werktuigbouwkunde

vt, du vt

vt, dt

vt, du, dt

Welzijn * Met ingang van september 2012 heet deze opleiding Bedrijfskunde MER

Culturele en Maatschappelijke Vorming Maatschappelijk Werk en Dienstverlening Sociaal Pedagogische Hulpverlening

vt Culturele en Maatschappelijke Vorming vt, dt Maatschappelijk Werk en Dienstverlening vt, dt Sociaal Pedagogische Hulpverlening

vt vt, dt vt, dt

Decanenbulletin 19

Avans Hogeschool Breda, ‘s-Hertogenbosch en Tilburg

Evenementenkalender 2012/2013 Deeltijdavond woensdag 6 juni 2012 18.00 - 21.00 uur Open dag zaterdag 17 november 2012 10.00-15.00 uur Open dag zaterdag 2 februari 2013 10.00-15.00 uur Open avond woensdag 17 april 2013 18.00-21.00 uur Deeltijdavond woensdag 5 juni 2013 18.00-21.00 uur

Contact Adviseurs Aansluiting Toeleverend Onderwijs • Rogier Gmelich telefoon: (076) 523 87 62 e-mail: [email protected] • Dian Hanenbergh telefoon: (073) 629 53 46 e-mail: [email protected] • Claudia Past - Geelen telefoon: (076) 525 04 79 e-mail: [email protected] • Carolina van Rijsewijk telefoon: (073) 629 54 86 e-mail: [email protected] • P atricia van Donzel telefoon: (076) 525 08 12 e-mail: [email protected]

Studentendecanen Avans Hogeschool In Breda • Bernard Broeders, [email protected] • Marian Quaak, [email protected]

• Paul van Tilburg, [email protected] • Amber Titulaer [email protected] • Danielle Keijzers [email protected] • Sacha Paans [email protected] (werkt ook gedeeltelijk in ‘s-Hertogenbosch)

In ’s-Hertogenbosch • José Stikkers, [email protected] • Peer Trepels, [email protected] • Martin de Leau [email protected] • Els van Lith, [email protected] • Mariska Musch-de Pont [email protected]

In Tilburg • Ineke de Schepper, [email protected]

Oriënteren Verkennen Verdiepen Knoop doorhakken

Kijk voor meer informatie over onze opleidingen op www.avans.nl of bel

Studenten Informatie Balie: locatie Breda en Tilburg, telefoon: (076) 525 05 50 locatie ’s-Hertogenbosch, telefoon: (073) 629 52 50 of mail naar [email protected]