t TECHNISCH TUDSCHRIFT VOOR DE GRAF]SCHE INDUSTRIE

lle JAARGANG

,ANUAR!

- FEBRUAR! l9ó4

'/t./t

re te TECHNISCH

TUDSCHRIFT VOOR DE GRAF]SCHE INDUSTRIE

_-Í

Camera's yoor reproduktiedoeleinden

D e l a a t s t et i e n j a a r h e e f t m e n o p h e t g e b i e d v a n d e c a m e r a b o u w e e n g r o t e a c t i v i t e i t a a n d e d a g g e l e g d .M e n i g e e nz a l m i n

d i n g l ) . D o o r m i d d e l v a n d e b o v e n s t a a n d eÍ o r m u l e k u n n e n w e nu de plaats berekenen waar zich het beeld zal vormen,

o í m e e r g e ï n t e r e s s e e r dd e o n t w i k k e l i n g v a n d e c a m e r a ' si n d e

lmmers:

-t r+t t-t:t t t- - > - bvfbfv3045

a m a t e u r s e c t o rh e b b e n g e v o l g d e n h e b b e n k u n n e n o n t d e k k e n , dat men - via de verbeterde box en de toentertijd schaars g e k o c h t e b e t e r e t o e s t e l l e n m e t s a m e n g e s t e l d el e n z e n - n u i s a a n g e k o m e no p h e t t i j d s t i p d a t m e n t o t k o p e n i n s t a a t w o r d t gesteld van een reflexcamera met ingebouwde belichtings-

l < o m e n .D i t l a a t s t e i s w e l i s w a a r v o o r h e e l w a t o p n a m e n a a n na keuze van het onderwerp met een druk op de knop vols t a a n o m e e n u i t s t e k e n d r e s u l t a a tt e k r i j g e n . H e t i s d u i d e l i j k d a t h e t p r i j s v e r s c h i lt u s s e n d e t o e s t e l l e n v a n t i e n j a a r g e l e d e n en de nu te verkrijgen, zojuist omschreven camera dieno v e r e e n k o m s t i gi s ,

: 9 0c m .

In afbeelding la is de voorwerpsafstand v : 90 cm. Daaruit is d e p l a a t sw e e r t e b e r e k e n e nw a a r h e t b e e l d v a n h e t v o o r w e r p ontstaat:

m e t e r , d i e t e v e n s i s g e k o p p e l d a a n h e t d i a f r a g m a ,z o d a t h e t m o g e l i j k i s d e j u i s t e b e l i c h t i n g á u t o m a t i s c ht o t s t a n d t e l a t e n v e c h t b a a r ,m a a r v o o r d e g e w o n e o p n a m e k a n m e n i n d e r d a a d

---->b

ltttll -+-: b'v

f

b

--->b:45cm. 90--

30

Er is nu nog een andere formule waarmee de vergrotings- oÍ verkleiningsíactor is te berekenen. Hiertoe moet men de b e e l d p u n t s a f s t a n dd e l e n d o o r d e v o o r w e r p s a f s t a n d .

90

In afbeelding I is deze verhouding 45 _: U2. 90

:

2 e n i n a f b e e l d i n gl a

Dezelfde ontwikkeling als boven geschetst heeft zich voltrokken in de professionele sector van de fotografie. Met name

We zeggen dan dat in afbeeldingI de vergroting 2 is en in

d i e i n d e r e p r o d u k t i e f o t o g r a f i e w i l l e n w e h i e r n a g a a n .D a a r t o e m o e t e n w e - h e t i s n u e e n m a a lo n v e r m i j d e l i j k - d e f o r m u l e

W e z u l l e n n u e e n p a a r v e r h o u d i n g e n n a g a a nb i j h e t g e b r u i k

a Í b e e l d i n gl a h e b b e n w e m e t e e n v e r k l e i n i n g v a nl / 2 t e m a k e n . van een lens met een brandpuntsafstand van 36 cm:

even ontleden die de werking symboliseertvan de lens, het b e l a n g r i j k s t eo n d e r d e e l v a n e l k e c a m e r a . D a a r o m z o b e l a n g rijk, omdat het juist dit onderdeel is waaromheen elke bew e g i n g v a n c a m e r a o n d e r d e l e nd r a a i t . D e z e l e n z e n Í o r m u l ei s :

Reproduktieverhouding b/"

ttl

--t--:-. bvt

I n g e v u l di n l e n z e n íormule llb ! llv : llÍ

rtl 3vv36

O n d e r v v e r s t a a t m e n d e v o o r w e r p s a Í s t a n dd, c a f s t a n dv a n h e t m o d e l t o t h e t o p t i s c hm i d d e n v a n d e l e n s ;o n d e r b d e b e e l d puntsaístand, de afstand van de plaats waar het beeld gevormd

lll t-:2vv36

wordt achter de lens; onder f verstaat men de brandpuntsa f s t a n dv a n d e l e n s . I n d e b e i d e e e r s t e i l l u s t r a t i e s( a f b e e l d i n g e n

v

I e n l a ) z i j n d e z e a f s t a n d e n a a n g e g e v e n .D a a r i n i s v v r h e t voorwerp, het model; BBr is het beeld dat van het model w o r d t g e v o r m d ; F e n F Í z i j n d e b r a n d p u n t e n v a n d e l e n s .I n d e a a n g e d u i d ea f b e e l d i n g e nz i j n t w e e l e n z e ng e t e k e n d m e t b r a n d p u n t 3 0 c m . O p 4 5 c m v o o r d e l e n ss t a a t e e n v o o r w e r p ( a f b e e l -

ttl -v-36

Voorwerpsaístand v

Beeldpuntsaístand b

48

t44

54

t08

72

72

t12

2tl -36 T v v

t08

54

t13

3tl - - t -- : vv36

t44

48

b

LENS

I

Constructie

van de weg van het licht door

VERHOUDING

de lens

V O O R W ERP S A F S T A N D

BEELDAFSTAND

G r a Í i s c h ev o o r s t e l l i n g v a n h e t v e r b a n d t u s s e n voorwerosaÍstand en beeldaístand

f:

3 6c m

D e z e g e t a l l e n z i j n v e ; w e r k t i n a Í b e e l d i n g2 , w a a r u i t b l i j k t d a r voorwerpsafstand en beeldpuntsafstand volgens hetzelfde patroon veranderen, maar wel tetenovertesteld aan elkaar. Uit deze afbeelding nu blijkt ook dat elke lens maar een bepaaldgebied kan bestrijken. Het zou ondoenlijk zijn om met een lens van f: 36 cm een nog grotere vergroting dan 3 x te verwezenlijken, \,vant uit het recht naar boven gaan van de kromme in het linkergedeelte van de grafiek blijkt dat de v o o r w e r p s a í s t a n dd a n m a a r h e e l w e i n i g z o u v e r a n d e r e n , d u s praktische moeilijkheden zou opleveren, terwijl de beeldpuntsafstand, zoals uit het rechtergedeelte van de grafiek blijkt, bij nog meer vergroting naar het oneindige toe gaat, wat te zien is aan de naar een horizontale toestand toe groeiende curve. Het behoeft geen commentaar dat een dergelijke camera niet te bouwen is. W e g a a n d i t t h e o r e t i s c h e u i t s t a p i e b e s l u i t e ne n g a a n n u k i j k e n o f w e h e t o p d e p r a k t i j k k u n n e n t o e p a s s e n ,o f l i e v e r g e z e g d : daar het al toegepast is zullen we de praktische toepassing gaan opzoeken.

L i c t l e j o h n - c a m e r at y p e 1 2 2 M a r k l l

camera die al van het begin aÍ in de reproduktietechniek

T e v e n s e e n v o o r d e e l v a n d e z e c a m e r a ' si s , d a t m e n d e f i l m niet meer behoeÍt te plakken, maar op een vacuijmbord kan

wordt gebruikt, een horizontale reproduktiecamera. Deze

aanzuiSen.

c a m e r a i s t e r i l l u s t r a t i e g e k o z e n ,o m d a t h e t e r e e n i s m e t h e t eenvoudigste systeem, waarbij alles nog met handkracht moet geschieden en die in feite alleen wat uitvoering betreít ge-

In afbeelding4 is dat het rechterpaneel. Het linkerpaneel b e v a t e e n m a t r u i t m e t m a a t i n d e l i n g ,w a a r d o o r m e n k a n i n s t e l l e n . N a h e t i n s t e l l e n k l a p t m e n d i t p a n e e lw e e r u i t e n z u i g t

moderniseerd is. Enkele andere punten, waarop hierna nog wordt teruggekomen, zijn teyens aan de eisen van de tijd

e e n Í i l m a a n o p h e t v a c u U m b o r d .N a d a t d e c a m e r a h i e r m e e i s g e s l o t e n ,k a n d e o p n a m e g e m a a k t w o r d e n .

aangepast. Afbeelding 3 toont de lens aangeduid door O, de

O p h e t b e d i e n i n g s p a n e ezl i e t m e n a a n d e r e c h t e r k a n t e e n klok zitten waarop men de belichtingstijd in seconden kan

B e z i e nw e a f b e e l d i n g3 . H e t i s d e m o d e r n e u i t v o e r i n g v a n e e n

achterbouw door A en het modellenbord door M. Aan het m o d e l l e n b o r d M z i t t e n v i e r k o o l s p i t s l a m p e nb e v e s t i g d , d i e voor de verlichting van het te fotograÍeren model moeten z o r S e n . D e a f s t a n dt u s s e n h e t o p t i s c h m i d d e n v a n d e l e n s e n h e t m o d e l l e n b o r d i s d e v o o r w e r p s a í s t a n dv u i t d e f o r m u l e . Via de lens komt het beeld door de balg op de fotograÍische plaat, die op een of andere manier in de achterbouw is aangebracht. De afstand tussen optisch midden en de gevoelige plaat noemt men de beeldpuntsaístandb uit de íormule. De beeldpuntsafstand nu is variabel gemaakt door de balg B, die uittrekbaar is en ook weer in elkaar gedrukt kan worden. Zowel

beeldpuntsaístand als voorwerpsafstand kunnen gew i j z i g d w o r d e n d o o r d e s l i n g e r s d i e a a n d e l e n s h o u d e re n h e t modellenbord zitten. Dat zou echter een tijdrovende bezigheid zijn door het vele loopwerk. Vandaar dat men beide o v e r b r e n g i n g e n t e v e n s h e e Í t a a n g e b r a c h to p d e a c h t e r b o u w , de pfaats waar de íotograaf zich bevindt. Ze zijn te zien op a f b e e l d i n g4 . B o v e n b e i d e s l i n g e r s i s e e n s c h a a l v e r d e l i n gi n gebouwd. Als de reproduktieverhoudint voor de opname bekend is, s t e l t m e n d o o r m i d d e l v a n d e s l i n g e r sd e s c h a l e no p h e t z e l Í d e verhoudingsgetalin en zowel modellenbord als lenshouder v e r p l a a t s e nz i c h n a a r h u n j u i s t e p o s i t i e . B i j d e z e c a m e r á i s d e a c h t e r b o u w v a s t g e m e t s e l di n d e w a n d

i n s t e l l e n .D o o r d e s p a n n i n g s s c h o m m e l i n g evna n h e t e l e k t r i c i teitsnet en het onregelmatig branden van de koolspitsen is h e t v r i j w e l z e k e r d a t - i n d i e n m e n t w e e b e l i c h t i n g e nv a n e e n zelfde tijd achter elkaar maakt - men toch een verschil in lichtintensiteit op de film krijgt. Vandaar dat men dit heeft trachten op te vangendoor een íotocel op het modellenbord te monteren, die het opvallende licht registreert en door m i d d e l v a n e e n i n d e c e l o n t s t a n es t r o o m d i t a a n h e t u u r w e r k , d á t z i c h l i n k s o p h e t i n s t r u m e n t e n p a n e e li n d e d o n k e r e k a m e r bevindt, doorgeeÍt.Als men nu de klok instelt op een bepaalde h o e v e e l h e i dl i c h t e e n h e d e n( m e n m a g d a n n i e t m e e r m e t t i j d rekenen) krijgt men steeds dezelfde hoeveelhedenlicht bij e e n z e l í d ek l o k i n s t e l l i n g . D i t i s n i e t h e l e m a a lj u i s t e n e r z i j n w e l e n i g e b e d e n k i n g e na a n t e v o e r e n , m a a r o v e r h e t a l g e m e e n is men veel zuiverder dan wanneer men door middel van tijdberekening gáat belichten. D e z e c a m e r a k a n m o d e l l e n o p n e m e n v a n 7 5 x 1 0 0c m e n k a n negatieven maken van 50 x 60 cm. Ze kan 5j x vergroten en I x v e r k l e i n e n d o o r t o e p a s s i n gv a n v e r s c h i l l e n d el e n z e n . T o t s l o t k a n n o g w o r d e n o p g e m e r k t , d a t a l s w e a f b e e l d i n g2 bekijken het wel duidelijk zal zijn dat bij de grootste vergrotinS (5*x)

de balg geheel zal zijn uitgetrokken en het m o d e l z o d i c h t m o g e l i j k v o o r d e l e n s z a l s t a a n .B i j d e g r o o t s t e

van een donkere kamer, zodat men in één ruimte kan opnemen en de ooname afwerken. De rest van de camera staat b u i t e n d e d o n k e r e k a m e r . M e n n o e m t d e z e c a m e r ae e n t w e e ruimtencamera of een horizontaal donkere kamer-type. De voorlopers van deze horizontale camera stonden in één ruimte. Daarbij stond het modellenbord vast en de gehele a c h t e r b o u w m e t l e n s h o u d e rw a s v e r p l a a t s b a a rt,e r w i j l d e l e n s h o u d e r d o o r m i d d e l v a n d e b a l g w e e r v a r i a b e lw a s t e n o p z i c h t e van de achterbouw. Zodoende waren voorwerosafstand en b e e l d a f s t a n dt o c h o n a í h a n k e l i j kv a n e l k a a r i n t e s t e l l e n . D a a r d e c a m e r ag e h e e l i n d e l i c h t e w e r k r u i m t e s t o n d w e r d d e film in een donkere kamer in een casette geplakt, de casette lichtdicht gesloten door een jaloezieen in de camera gezet. Door het van buiten af omhoog trekken van de jaloezie kwam de film vrij ten opzichte van de lens en kon de opname gem a á k t w o r d e n . N a o p n a m e w e r d d e j a l o e z i ew e e r n e e r g e l a t e n en in de casette ging de film naar de donkere kamer voor verdere afwerking. Met het oog op deze onhandige werkwijze heeft men donkere kamer-typen geconstrueerd.

4 Achterbouw van de Littlejohn type 122

--t

v e r k l e i n i n g ( 8 x ) d a a r e n t e g e nz a l d e b a l gg e h e e lz i j n i n g e d r u k t en de lens zodoende zo dicht mogelijk voor de film staanen d a a r e n t e g e nz a l h e t m o d e l l e n b o r d g e h e e l o p h e t e i n d e v a n d e cameraconstructiestaan, zo ver mogelijk dus van de lens verwijderd. Het voordeel van horizontale camera's is dan ook

/ \ \

het grote reproduktiebereik. Daar horizontale camera'seen enorme ruimte vragen voor plaatsing heeft men naar een compacter type gezocht en heeft die gevonden in een verticale constructie. Deze constructie i s s c h e m a t i s c hg e t e k e n d i n a f b e e l d i n g5 . V e r g e l i j k e n d m e t d e h o r i z o n t a l e c a m e r a u i t a Í b e e l d i n g3 i s z i c h t b a a r a c h t e r b o u w A, modellenbord M, objectief O en balg B, overeenkomstig i n a f b e e l d i n g5 g e l e t t e r d . S t a a nb i j d e h o r i z o n t a l e c a m e r a m o d e l l e n b o r d e n a c h t e r b o u w evenwijdig aan elkaar, bij de verticale camera maken ze een hoek van 90o, zoals in aÍbeelding 7 is te zien. We gaan ons nu afvraten hoe de beweging van het voorwerp ten opzichte van het beeld is bij de verschillende reproduktieverhoudingen. ln aÍbeelding 2 zagen we dat bij de horizontale cámera de bew e g i n g e e n h y p e r b o l i s c h ei s . W e l n u , h e t z e l í d eg e l d t u i t e r a a r d ook voor de verticale camera en deze beweging is grafisch uitgezet in aÍbeelding6. Zoals we al wisten is bij een vergroting (bijvoorbeeld 3 x) de voorwerpsaístand klein ten opzichte van de beeldaístand en bij een verkleining zal de afstand van model tot lens groot zijn ten opzichte van het door de lens g e p r o j e c t e e r d eb e e l d o p d e a c h t e r b o u w . I n a f b e e l d i n g7 z i j n b e i d e g e v a l l e n n o g e e n s i n w e r k e l i j k h e i d getekend.Het model in stand V zal in B een tot l/3 verkleind beeld geven en in stand Vr zal in Br een 3 x vergroot beeld ontstaan. Het gehele mechanische systeem van vergroten en v e r k l e i n e n h e e í t e e n d e n k b e e l d i gm i d d e l p u n t i n M . Bij de horizontale camera moeten beeldpuntsafstand en voorwerpsaÍstand apart intesteld worden. Men heeft nu bij de

Schema

van

de

verticaalcamera,

met

aízonderlijk

toegevoegd

het

bewegi ngsmechanisme

v e r t i c a l e c a m e r a e e n c o n s t r u c t i e b e d a c h tw a a r d o o r m o d e l l e n bord en achterbouw gelijktijdig in goede mate ten opzichte van elkaar worden bewogen. Deze constructie is in aÍbeelding 5 vet getekend en ze bestaat in hoofdzaak uit de spindel S. In de groeven van deze spindel loopt door middel van een

v

BEELDPUNTSAFSTAND 108 48 54 72

144

nok de achterbouw heen en weer als men aan het handwiel draait en deze zelfde beweging wordt door een aparte groef aan de achterkant ván dezelfde spindel overgedragen op een tandwieltje, dat op zijn beurt een tandrad in beweging zet waarover een ketting K loopt, die verbonden is met het modellenbord. Een contragewicht G zorgt voor een lichte beweging van het modellenbord M. Bezienwe nu de spindel en denken ons in dat de achterbouw op de plaats staat v?-nde kleinste verkleining, d.w.z. op het eind van de spindel, zo dicht mogelijk bij de lens,dus in ons geval op 48 cm daarvan af (aÍbeelding6).

o z ts

?

Het modellenbord zal dan op 144 cm afstand van de lens s t a a n ,d u s v o o r l e n s f : 3 6 c m o p d e l a a g s t es t a n d . A l s w e n u naar de grootste vergroting toe willen, dan moet de achter-

-

b o u w g e h e e l n a a r a c h t e r e ne n h e t m o d e l l e n b o r do p d e b o v e n s t e s t a n d , d u s 4 8 c m v a n d e l e n s a f . U i t a f b e e l d i n g6 b l i j k t d a t d o o r d e h y p e r b o l i s c h eb e w e g i n gv a n b e i d e d e a c h t e r b o u w h o e langer hoe sneller naar achteren zal gaan, Dit nu heeft men b e r e i k t d o o r d e g r o e f i n d e s p i n d e ls t e e d sm e e r ' u i t t e r e k k e n ' , o f b e t e r g e z e g d : h e t a a n t a l w i n d i n g e n p e r l e n g t e - e e n h e i dz a l m i n d e r w o r d e n ( a f b e e l d i n g5 a ) . D a a r e n t e g e nz a l h e t m o d e l l e n Verband tussen beeldpuntsafstand en voorwerpsafstand bii een verticaalcamera

b o r d e e r s t s n e l n a a r b o v e n g a a n ,m a a r h o e d i c h t e r h e t d e l e n s nadert steeds langzamer bewegen. Het patroon van de groef zal daarom voor wat betreÍt het kleine voorste gedeelte iuist c o n t r a d a t v a n h e t g e d e e l t ev a n d e s p i n d e l z i j n d a t v o o r d e b e w e g i n gv a n d e a c h t e r b o u w z o r g t . D e e e n v o u d i g s t ev e r t i c a l e c a m e r a ' sz i j n n o 8 v o o r z i e n v a n e e n d i a f r a g m a r e g e l i n g .M e t z o ' n c a m e r a n u z i j n r e p r o d u k t i e opnámen te maken. Ter illustratie hoe zo'n camera in nog geen tien iaar is uitgegroeid tot een volmaakt technisch apparaat, waardoor elk onderdeel van de opname kan worden g e c o n t r o l e e r d e n a l l e h u l p m i d d e l e n z i j n á a n g e b r a c h to m m e t de grootste nauwkeurigheid een uitstekend produkt te

B E E L D P UN T S A F S T A N D

b

krijgen, bespreken we hierna een automatische verticale camera, die Uranus is geheten. Deze wordt vervaardigd door R e p r o t e c h n i k t e L e i p z i g ( a f b e e l d i n g8 ) . T e r v e r g e l i j k i n g z u l l e n we in de bespreking van deze camera zo veel mogelijk het oudere type verticale camera betrekken. Allereerst zien we dat de Uranus een volledig automatische camera is. De vroegere camera's waren semi-automatisch d o o r d a t w e l i s w a a r é é n i n s t e l h a n d e l i n gz o w e l m o d e l l e n b o r d als achterbouw op hun iuiste plaats deden belanden, maar het wisselen van lenzen toch met de hand moest gebeuren,

o z

waarna het toestel opnieuw moest worden scherpgesteld en met de hand de iuiste positie van het modellenbord en de

a

a c h t e r b o u w m o e s t w o r d e n b e p a a l d ,e e n p o s i t i e d i e b i j h e t gebruik van een andere lensverandert. Bij verticale camera's

È

i s h e t n a m e l i j k u s a n c eo m v a n t w e e l e n z e n g e b r u i k t e m a k e n . De grote 36 cm-lens heeft slechts een verkleiningsmogelijkheid tot l/3 en een tweede 24 cm-lenskan verkleinen tot l/5. Ook de Uranus heeít twee lenzen, een 375 mm en een 240 m m J e n a A p o G e r m i n a r - o b i e c t i e í ,e n k a n t o t 5 X v e r k l e i n e n . Het wisselen der objectieven geschiedt automatisch. A l s d e a c h t e r b o u w d e p r o c e n t u e l e i n s t e l s c h a a(l d i e p l a d t s e l i j k i s o n d e r b r o k e n ) p a s s e e r tg a a ne r t w e e i m p u l s e n d e c a m e r a i n : de ene doet de lenzen van plaats verwisselenen de andere laat het modellenbord Íeilloos zijn juiste positie innemen.

7 Werking van een verticaalcamera

D e U r a n u s h e e f t e e n m o t o r i s c h - e l e k t r o n i s c h eb e s t u r i n g v o o r d e b e e l d g r o o t t e - e n b e e l d s c h e r p t e - i n s t e l l i n gD. e e l e k t r o n i s c h gestuurde automatiek is uitgevoerd in de vorm van een

9 O p t i s c hs y s t e e m v a nd e U r a n u s :I o m k e e r s p i e g e l ,d2u b b e l o m k e e r s p i e g e l3, v o o r b e l i c h t i n g s l a m 4 pm, e l k g l a s

'naloopbesturing', d . w . z . d a t d e v e r p l a a t s i n gv a n a c h t e r b o u w e n m o d e l l e n b o r d n i e t g e h e e l s a m e n v a l l e n ,o m d a t d e z e t w e e o n d e r d e l e n n i e t d o o r e e n s p i n d e l m e c h a n i e kz i j n v e r b o n d e n zoals bij andere verticale camera's. Het modellenbord volgt de bewegingen van de achterbouw, loopt dus iets achter, omdat de impuls, die ontstaat als de achterbouw wordt verplaatst om de beeldgrootte in te stellen, eerst ontvangen en verwerkt moet worden. De impuls zortt er voor dat het b e e l d o p d e i n s t e l r u i t s t e e d s ' h a a r s c h e r p 'b l i j f t . D a a r u i t b l i j k t h e t g e r i n g e a c h t e r l o p e nv a n h e t m o d e l l e n b o r d . Doordat bij het instellen niet het gehele modellenbord wordt meebewogen, zoals bij het spindelsysteem, gaat de instelling zeer licht en is tot op l/10 mm nauwkeurig te verwezenlijken. 8 Uranus-verticaalcamera

Op de plaats waar de lenzen zitten heeft men een hele batterij apparaten geconstrueerd (afbeelding 9). Zoals wel bekend zal zijn uit de amateurfotografie krijgt men met een gewone camera een gespiegeld beeld. Dat nu is ook

-r

het geval bij een horizontale cámera, zoals die is afgebeeld op afbeelding 3. Er zijn echter ook horizontale camera's waarbij lenshouder, balg en achterbouw op een aparte slede zijn gemonteerd en daardoor draaibaar zijn ten opzichte van het modellenbord. Het beeldvlak staat dan loodrecht op het modellenbord, eenzelfde situatie dus als men heeft bij verticale camera's. Een lichtstraal die dan van het model wordt teruggekaatst en het medium moet bereiken waarop het beeld straks wordt gevormd, zal dus ook een hoek van 90o moeten maken. Zoals in afbeelding 7 is te zien gaat dat door middel van een prisma of omkeerspiegel. Het gespiegelde beeld wordt dan tevens omgekeerd en zodoende krijgt men op het medium in de achterbouw, de fotografische film, een leesbaarbeeld. Dit is gebruikelijk in de chemigrafie en de lithografie. Z o ' n o m k e e r s p i e g e l i s d u s o o k a a n w e z i gi n d e U r a n u s , m a a r daarnaast heeít deze camera ook nog de mogelijkheid om g e s p i e g e l d eo p n a m e n t e m a k e n . H e t o m g e k e e r d e b e e l d m o e t in elk geval 90ovan richting veranderen. Men vangt nu dit beeld op en keert het weer om voordat het de lens in gaat. D e n a a m v a n h e t o n d e r d e e l : d u b b e l o m k e e r s p i e g e l .D e t w e e s p i e g e l s ,d e o m k e e r - e n d e d u b b e l o m k e e r s p i e g e l ,z i j n n a a s t elkaar gezet op een slede, die zich bij het wisselen van de prisma's in horizontale richting verplaatst, zodat de 45o hoek van de spiegels ten opzichte ván de lens onveranderd blijft. Bij de tegenwoordige camera's is het gebruikelijk een mechal 0 V e r w i s s e l b a r ec a s s e t t em e t o n d e r d e l e n v o o r e l e k t r o n i s c h eb e s t u r i n g

nisme aán te brengen om de in de rasterfotografie noodzakelijke na- of voorbelichting voor rastering van de zwarte partijen van het origineel te doen. Het bestaat uit een puntlichtlampje dat voor de lens wordt geschoven. Hierbij is het echter onmogelijk op het gehele beeldvlak een egale belichting te krijgen. Blijkbaar heeft men dit nadeel bij de Uranus trachten op te lossen door de lichtbundel van het lampje door een condensor te bundelen en te laten vallen op een melkglaasje dat gelijktijdig met de voorbelichtingslamp voor de lens wordt geschoven. De houder met het lampje zit op dezelfde slede gemonteerd als de omkeerspiegels en bevindt zich achter en tussen deze spiegels. B i j d e U r a n u s - c a m e r az i j n a l l e o n d e r d e l e n v o o r d e e l e k t r o nische besturing in een verwisselbare cassette aangebracht. Bij storing kan de vertegenwoordiging (Koot n.v.) direct een reserve-unit in de plaats van de defecte plaatsen, waardoor o p o n t h o u d t o t e e n m i n i m u m w o r d t b e p e r k t ( a f b e e l d i n gl 0 ) . Voor sommige modellen, bijvoorbeeld boeken die door hun d i k t e n i e t i n h e t m o d e l l e n b o r d p a s s e n ,m o e t e n w e h e t a u t o matische systeem laten varen en de camera halÍ-automatisch

I I Aanzicht van modellenbord en lampen van de Uranus

op scherpte instellen, Hiervoor is bij de Uranus een motor i s c h eo p l o s s i n g . De modellenverlichting van de Uranus bestaat uit twee motorische drieíasen-booglampen, wat een voor koolspitslampen uitstekende gelijkmatigheid van verlichting geeft. Ze zijn elk 60 amp. De lampen kunnen in drie vaste standen worden gezet. Twee standen zijn voor het opnemen van opzichtmodellen en geven bij elke vergroting of verkleining een maximale en gelijkmatige verlichting van het modellenbord. Eén stand is voor opnamen van l/5 tot l/l; de andere stand is voor opnamen van ware grootte tot dubbele grootte; een derde stand is uitsluitend voor de diapositiefinrichting, w a a r m e e m e n d o o r z i c h t m o d e l l e no p n e e m t . D e l a m p e n k o m e n d a n v l a k o n d e r h e t b e e l d v l a kv a n d e o r i g i n e e l h o u d e rt e s t a a n , w a a r d o o r h e t m o g e l i j k i s d a t h e t b e e l d v l a kv a n d e o r i g i n e e l h o u d e r e n d e d i a p o s i t i e f i n r i c h t i n go p h e t z e l f d e n i v e a u l i g g e n . D e a u t o m a t i s c h es c h e r p t e - i n s t e l l i n gb e h o e f t d u s n i e t a f z o n d e r lijk te worden in gesteld als van de origineelhouder naar de d i a p o s i t i e f i n r i c h t i n gw o r d t g e w i s s e l d( a f b e e l d i n gI l ) .

l2 Aanzicht van de achterbouw

Indien tijdens het belichten een koolspits uitvalt, wordt de stroomtoevoer naar de lampen direct geblokkeerd, de sluiter valt dicht en het lichtdoseringsapparaat blijft staan. Men kan echter op de beschermkap van de booglampen aflezen hoeveel tijd de koolspitsen nog te branden hebben, De belichtingst[d wordt

geregeld door een Visomat-licht-

doseringsmeter, die via een íoto-elektrische cel verbonden is met de elektromagnetische sluiter achter het oblectief. Deze

voor normale verticale camera's is dat van koolspitsenlicht en Xenonlicht ongeveer 10000 lumen. Het licht is diffuus wer-

l i c h t d o s e r i n g s m e t e ri s z o d a n i g t u s s e n s l u i t e r e n b o o g l a m p e n g e s c h a k e l d ,d a t w a n n e e r o p d e s t a r t k n o p w o r d t g e d r u k t eerst de booglampengaan branden en drie secondendaarna

k e n d . M e n k a n d i t l a m p h u i so o k v e r v a n g e nd o o r e e n k l e i n e r m o d e l w a a r i n e e n p r o j e c t i e l a m pz i t v a n 1 0 0 0 w e n d a a r b i j d a n

de sluiter pas open gaat, terwijl dan tevens de lichtdoseringsmeter gaat lopen. Ingeval de koolspitsen het tijdens de bel i c h t i n g l a t e n a f w e t e n b l i j Í t d u s d e l i c h t d o s e r i n g s m e t e rs t a a n . Als in het lichteuvel is voorzien kan men de startknoo indrukken en de belichting taat weer verder totdat de vooraf o p d e V i s o m a t i n g e s t e l d eb e l i c h t i n g s t i j d i s v e r s t r e k e n . Afbeelding l2 toont de achterbouw van de Uranus, terwijl a f b e e l d i n gl 3 h e t b e d i e n i n g s c e n t r u mt e z i e n g e e f t . Wij hebben nu gezien hoe de werking is van de tot nu toe alg e m e e n g e b r u i k t e c a m e r a ' s .A l s t e l d e n w e e c h t e r v a s t d a t d e h o r i z o n t a l e c a m e r ae e n g u n s t i g e v e r g r o t i n g s - e n v e r k l e i n i n g s íactor heeft, er moet worden bekend dat we met een apparaat t e d o e n h e b b e n d a t l o g v a n c o n s t r u c t i e i s e n d a t s a m e nm e t d e

n a t u u r l i j k e e n k o e l v e n t i l á t o r ,d i e n o d i g i s o m d e b i j d e e n e r g i e toevoeging van 1000 w ontstáne warmte weer af te voeren. H i e r b i j w o r d t d a n g e l e v e r d e e n d r i e d e l i g e c o n d e n s o rv o o r h e t b e l i c h t e nv a n k l e i n e f o r m a t e n , l 3 x l 8 e n l 8 x 2 4 c m , m e t h e t 300 mm-objectief. Voor het belichten van nog kleinere formaten worden nog a n d e r e c o n d e n s o r sb i j g e l e v e r d : é é n v o o r h e t í o r m a a t 9 x l 2 cm voor de 240 mm-lens en een dubbele condensor voor de formaten 6 x 9 en 6 x 6 cm, waarbij gebruikt wordt de 180 m m - l e n s .H e t c o n d e n s o r s y s t e e m z o r g t v o o r b u n d e l i n gv a n h e t lamplicht en werpt dit licht gelijkmatig door het negarief. Door te zorgen dat het brandpunt van het condensorsysteem o n g e v e e r s a m e n v a l tm e t h e t o p t i s c h m i d d e n v a n h e t l e n z e n s y s t e e mw o r d t e e n o p t i m a l e u i t n u t t i n g v a n h e t l i c h t b e w e r k -

d o n k e r e k a m e r e e n z e e r g r o t e r u i m t e i n b e s l a gn e e n r t ,w a t i n d e p r o d u k t i e k o s t e n v e r h o g e n dw e r k t . D i t b e z w a a r o n d e r k e n n e n d h e e f t m e n d e v e r t i c a l ec o n s t r u c t i e o n t w o r p e n , w a á r -

stelligd.

van de Uranus ongetwijíeld een voorbeeld van precisie en schoonheid is. De ruimte die dit soort camera'sinneemt is gering, mede doordat een gedeelte in de donkere kamer zit.

of met stelsels van twee of meer condensors werken. Er kan o o k n o g e e n g r o t e r l a m p h u i sb i j g e l e v e r dw o r d e n , w a a r i n e e n 1 0 0 0w - p r o i e c t i e l a m p e n e e n d r i e d e l i g e c o n d e n s o r v o o r h e t

A l s b i j d e d o n k e r e k a m e r 1 , 5 0m d a a r b u i t e n w o r d t m e e g e t e l d h e e f t m e n d e h e l e v o o r d e z e c a m e r a b e n o d i g d ew e r k r u i m t e .

uitlichten van een 24 x30 cm negatieí, waarvoor een 360 mmobjectieí wordt gebruikt.

E e n n a d e e lt e n o p z i c h t e v a n d e h o r i z o n t a l e c a m e r a i s e c h t e r , d a t m e n m a a r g e r i n g e r e p r o d u k t i e v e r h o u d i n g e nk a n b e w e r k -

Onder het lamphuisbevindt zich een ruimte waarin de negat i e f h o u d e r s k u n n e n w o r d e n g e s c h o v e n .D e z e n e g a t i e f h o u d e r s

stelligen.

w o r d e n b i j g e l e v e r di n d e f o r m a t e n 9 x 1 2 , l 3 x 1 8 , l 8 x 2 4 e n 2 4 x 3 0 c m . D e n e g a t i e f h o u d e r sw o r d e n d o o r e e n b e p a a l d e v a t t i n g z o d a n i gi n v - v o r m i g e r e g i s t e r g e l e i d e n o k k e ng e s c h o v e n

Mede door de bezwaren en tekortkomingen van voorgaande camera's is men tot de constructie gekomen van een uitgebreid vergrotingsapparaat, dat bediend moet worden in een donkere kamer. Zo'n apparaat is bijvoorbeeld de Autom (afbeelding l4). Het is speciaal gebouwd voor kleurselectiewerkzaamh e d e n ,d u s v e r g r o t e o Í v e r k l e i n d e k l e u r u i t s c h a k e l i n g e nm a k e n v a n k l e u r e n d i a ' s e n k l e u r e n o p z i c h t m o d e l l e n ,m a a r k a n d u s ook voor de reproduktie van zwarte opzicht- en doorzichtmodellen gebruikt worden. De werking komt die van de horizontale camerá het dichtst n a b i j , m e t h e t v e r s c h i l d a t m e n z i c h d e h o r i z o n t a l ec o n s t r u c t i e rechtopstaand moet voorstellen. Het is zichtbaar dat het geh e l e s y s t e e ms c h u i f b a a ri s o p g e l e i d e r s ,d i e z i j n a a n g e b r a c h o tp e e n g e h e e l m e t a l e n e n z e e r s t á b i e l ee n s o l i d e c o n s t r u c t i e . H e t hele schuifbare systeem is uitgerust met kogellagers, wat een soepele en nauwkeurige loop garandeert. Van boven naar beneden bezien we de onderdelen nader. l n h e t l a m p h u i s b e v i n d t z i c h e e n k o u d k a t h o d e l a m pv a n g r o t e intensiteit (plm. 60 à 80000 lumen) en met een kleurtemperatuur van 55000K.Ter vergelijking wordt hierbij vermeld dat

Vanwege het negatiefformaat en het brandpunt van de te geb r u i k e n l e n s m o e t m e n m e t v e r s c h i l l e n d eá o a r t e c o n d e n s o r s

dat ze steeds op dezelfde plaats komen, wat vooral bij maskerw e r k o p t i m a l e n a u w k e u r i g h e i db e w e r k s t e l l i g t . I n d e n e g a t i e f h o u d e r sz e l f b e v i n d t z i c h e e n d r i e p u n t s a a n l e gt,e r w i j l d e t w e e grootste formaten negatiefhouders bovendien zijn voorzien , i e k u n n e n w o r d e n a a n g e b r a c h tv o l v a n r e g i s t e r p o n s n o k k e nd gens elk gestandaardiseerdponssysteem, wat dikwijls van bedrijf tot bedrijf verschilt. Heeft men selectieste maken van een k l e u r e n m o d e l o p h e t n e g a t i e f f o r m a a9t x l 2 o í l 3 x l 8 c m , d a n l e g t m e n d e m a s k e r f i l mo p d e d r i e p u n t s a a n l e gi n d e h o u d e r e n b e l i c h t . N a g e r e e d k o m e nv a n h e t m a s k e r k a n m e n d e s e l e c t i e s maken door steeds masker en filmmateriaal aan te leggen volg e n s d e d r i e p u n t s a a n l e g .B i j d e f o r m a t e n l 8 x 2 4 e n 2 4 x 3 0 cm moet men voor het maken van het masker hierin eerst de p o n s g a t e nm a k e n . D e m a s k e r f i l mw o r d t b e l i c h t e n v e r d e r v e r werkt, Voordat men nu de selectiesgaat vervaardigen worden in het te verwerken negatiefmateriaal op dezelfde wijze ponsgaten aangebracht. Door nu maar te zorgen dat masker èn film

de kleurtemperatuur van booglampenmet gemineraliseerde

b e i d e i n d e n o k k e n i n d e n e g a t i e f h o u d e rk o m e n , k r i j g t m e n n a d e o p n a m e ns e l e c t i e sd i e v o l k o m e n i n r e g i s t e r s t a a n .

koolspitsen 50000K bedraagt. Wat betreft het rendement:

Onder de balgbevindt zich een lensdie deel uitmaakt van een

l 3 B e d i e n i n g s p a nveaenl d e U r a n u s :I s c h a k e l a av ra c u i i m m o t o r p o m p , 2 s c h a k e l a ar ar s t e r h e Í i n r i c h t i n3gs, c h a k e l a amr r k e r h e f i n r i c h t i n g , 4 drukknoppem n e t f i j n r e g e l i nvgo o r b e e l d c e n t r e r e5n ,d r u k k n o p p e nm o t o r i s c hbee e l d g r o o t t e - i n s t e l l(ianlgse l e k t r o n i s c hbee s t u r i n g i su i t g e s c h a k e l6 d )d, r a a i k n o vpo o r r a s t e r a f s t a n d i n s t e l l7i nr g a ,s t e r a f s t a n d s c h aSailn, s t e l m e c h a n i s m e t f i j n r e g e l i n eg n z e t t i n gv o o r v e r p l a a t s evna nc a m e r a - a c h t e r b o u 9w r a, s t e r d i k t e - n i v e l l e r i n g s k n o p m e t m m - s c h a all0, V i s o m a t - l i c h t d o s e r i n g s mm e teetrs c h a a l v e r d e l i n gt o t o p l / 1 0 l i c h t e e n h e inda u w k e u r i (gt e r w i j li n g e s t e l dbee l i c h t i n g s d u um r e t l 0 o f 1 0 0v e r m e n i g v u l d i gkda nw o r d e n ) ,I I m e c h a n i s c h eb e l i c h t i n g s k l ovko o r b e l i c h t i n g s l a ml 2p ,s c h a k e l a ai nr - e n u i t s c h a k e l eenl e k t r o n i s c hbee s t u r i n gl,3 f i l t e r k i e s s c hvi jof o r z e sg e l a t i n e -o í g l a s f i l t e r sl 4, s c h a k e l a va or o r b e l i c h t i n g s l a ml 5ps, c h a k e l a a r w i s s e l eonm k e e r -e n d u b b e l o m l c e e r s p i e lg6edl ,i a f r a g m a s c h m a aelt i n s t e l k n o p , l 7 h o o f d s c h a k e l a aar l g e h e l es t r o o m t o e v o e r , l 8 s c h a k e l a a r s c h a a l -e n c a m e r a v e r l i c h t i n g ,l 9 o r i ë n t a t i e s c h a a w l aarop door v e r l i c h t e t e k e n s w o r d t a a n g e g e y e nh o e d e c a m e r a i s i n g e s t e l d( o m k e e r s p i e g e lo f d u b b e l o m k e e r s p i e g e l , 3 T 5 m m - o f h e t 2 4 0 m m objectief, voorbelichtingslamp oí opnamebooglampen enz.), 20 platenhouder met zelfcentrerende houderlijsten en verende d r i e p u n t s a a n l e g ,2 l v a c u i i m h o u d e r m e t f i l m a a n l e g e n r e g i s t e r stiíten (horizontaal en verticaal)

---T

contactraster. Registerpennen zijn aangebracht voor het steeds op dezelfde plaats leggen van de film. Een instelmarkering voor de rasterstanden van het rondraster is ook aangebracht. Het vacuiimplateau is naar links en rechts verstelbaar en wordt op en neer bewogen met een handwiel. N a a s t h e t v a c u i i m p l a t e a ub e v i n d t z i c h h e t b e d i e n i n g s p a n e e l waarmee de gehele camera kan worden bediend, te weten: motorische scherpte- en formaatinstelling, vacuiimmotorpomp, lichtbron apart en gekoppeld aan een elektronische tijd klok. Het apparaat kan worden aangepastaan een eventueel gewenst e e l e k t r o n i s c h ef l i t s a p p a r a t u u ro f a a n e e n X e n o n - b e l i c h t i n g s s y s t e e m .O p h e t a p p a r a a t i s e e n s c h a a l v e r d e l i n ga a n g e b r a c h t voor het instellen. V a n d i t a p p a r a a tz i j n e r t w e e h o o f d u i t v o e r i n g e n ,n a m e l i j k é é n voor het negatiefformaat tot 24 x 30 cm en één voor te Íotograferen formaten tot 30 x 40 cm. Het verschil tussen beide is, dat de cassettecollectiebij het grote formaat is uitgebreid met é é n v o o r h e t 3 0 x 4 0 c m - f o r m a a t .T e v e n s i s d e k o u d l i c h t i n s t a l latie vergroot uitgevoerd. Bij dit laatste type is men voor een g o e d e u i t l i c h t i n g v a n h e t 3 0 x 4 0 c m - f o r m a a tv e r p l i c h t g e b r u i k t e m a k e n v a n e e n v i j f d e l e n s ,n a m e l i j k é é n m e t 4 5 0 m m b r a n d p u ntsafstand. Elk dezer twee formaattypen kan uitgerust worden met een

t 4 Totaalbeeld van het AutomYergro( ngsapparaar

k o u d l i c h t i n s t a l l á t i e ,m a a r h e t i s o o k m o g e l i j k d e z e i n s t a l l a t i e t e v e r v á n g e n d o o r e e n b e l i c h t i n g s s y s t e e mv a n p r o j e c t i e l a m p m e t é é n o f m e e r c o n d e n s o r s ,z o a l s h i e r v o o r i s o m s c h r e v e n , De Autom biedt dus vier keuzemogelijkheden. A l s l a a t s t eo p m e r k i n g n o g , d a t b i j g e l e v e r d w o r d e n v i e r l a m p h o u d e r s m e t v e r s t e l b a r er e f l e c t o r k o p p e n e n o p a a l l a m p e n ,d i e twee aan twee aan het vacui.implateauworden bevestigd voor het belichten van opzichtmodellen. I n d i t a r t i k e l i s g e p r o b e e r d ,a a n d e h a n d v a n b e s t a a n d em e r k e n ( w a a r i n o v e r i g e n se e n g r o t e v e r s c h e i d e n h e i di s ) d e o n t w i k k e ling tot nu toe en de huidigestandvan de reproduktieapparat u u r d u i d e l i j k t e m a k e n . D e e e n v o u d i g ec a m e r av a n v r o e g e r i s u i t g e g r o e i d t o t e e n v e r n u f t i g g e c o n s t r u e e r d m e c h a n i s m e ,d a t h e t m a k e n v a n í o t o t e c h n i s c h ef o u t e n z o v e e l m o g e l i j k u i t s l u i t , m a a r d o o r d e v e e l h e i d a a n b e d i e n i n g s -e n b e s t u r i n g s m o g e l i j k h e d e n d e k a n so p a n d e r ef o u t e n v e r g r o o t . W i j m o e t e n o n s r e a l i s e r e nd a t d e h u i d i g e v e r t i c a l e c a m e r a ' s z u l k e u i t g e k i e n d e m e c h a n i s m e nz i j n g e w o r d e n v o o r a l d o o r het streven om de fouten van de bij het fotograferen gebruikte h u l p m a t e r i a l e nz o v e e l m o g e l i j k c o n t r o l e e r b a a rt e m a k e n . W e n o e m e n b i j v o o r b e e l d d e r a s t e r h e f i n r i c h t i n g ,d e r a s t e r n i v e l l e ringsmeter, de rasterafstandsaangifteen in zekere mate het diafragma. Dit alles is gemaakt om de Íouten die aan het glasraster kleven controleerbaar te maken. De aangeduide apparatuur kan echter wel vervallen bij het gebruik van de veel

troep van yier lenzen die samen zijn gevat in de revolvero b j e c t i e f h o u d e r . H e t z i j n B o y e r A p o S a p h i r - l e n z e nm e t b r a n d p u n t s a Í s t a n d e nv a n 1 8 0 , 2 4 0 ,3 0 0 e n 3 6 0 m m . M e t d e z e l e n z e n c o m b i n a t i e b e s c h i k t m e n o v e r d e m o g e l i j k h e i d7 x t e v e r g r o ten en 4 x te verkleinen. Door toevoeging van een lens met nog kleiner brandpuntsaístand kan men zelÍs tot een vergroting van 9 x en een verkleining van 5 x komen. H e t i s m e t d e z e c a m e r a m o g e l i j k o p t w e e v e r s c h i l l e n d em a n i e r e n t e Í i l t e r e n . O n d e r d e l e n z e n f o r m a t i eb e v i n d t z i c h e e n filterrad, waarin vier kleurselectiefilters kunnen worden aangebracht. Deze filtermogelijkheid gebruikt men bij het verv a a r d i g e n v a n s e l e c t i e sv a n o p z i c h t m o d e l l e n , V o o r s e l e c t i e s van kleurendia's heeÍt men een Íilterschuif aangebrachttussen l i c h t b r o n e n n e g á t i e hf o u d e r .

betere contactrasters. W i j d e n k e n a a n h e t l i c h t d o s e r i n g s a p p a r a a tD. i t i s n o d i g o m van de zeer onregelmatig brandende koolspitsen de juiste h o e v e e l h e i dl i c h t t e m e t e n , w a t o v e r i g e n s m a a r m a t i g g e l u k t . D o o r d a t m e n h o e l a n g e r h o e m e e r o v e r S a a to p X e n o n l i c h t , welke lichtbron zeer constantbrandt en blijft branden, is het l i c h t d o s e r i n g s m e c h a n i s m eo v e r b o d i g g e w o r d e n . M e n z o u k u n n e n a a n v o e r e nd a t h e t t o c h n o g n o d i g i s o m d e n e t s c h o m m e l i n g e nt e v o l g e n . D a a r h e e Í t m e n h e t e v e n w e l o o k n i e t v o o r n o d i g , w a n t h e t r e a g e e r t n i e t g e n o e go p d e s p a n n i n g s v a r i a t i e s en men kan dan trouwens beter een netspanningsstabilisator tussenschakelen. Ingewikkelde diafragmaschalen zijn in íeite eveneens overbodig, want er is maar één lensopening waarbij men de groot-

Verder is aanwezig een vacuiimplateau, voorzien van instelb a r e v a c u i i m k a n a l e nv o o r d e í o r m a t e n 9 x 1 2 , l 3 x 1 8 , l 8 x 2 4 ,

ste scherpte krijgt. Elke andere lensopening geeft kwaliteits-

30 x 40, 40 x 50 en 50 x 60 cm, terwijl têvens contactrasters van het Íormaat 80 cm rond kunnen worden aan-

Wel nodig is, vooral voor kleurenwerk, de mogelijkheid een

24 xl0,

gezogen. Voor het opnemen van opzichtmodellen kunnen hierop de modellen worden aangezogen. Voor het ra$teren met contactrasters van de halftoonselecties wordt het te gebruiken materiaal aangezogen,samen met het daarop liggende

v e r li e s . goede lichtbron te kunnen installeren en een uitstekend registersysteem. Daarbij komt het aan op produktieverhoging en kostprijsverlaging. Vandaar dan ook de opkomst van de soort reproduktieapparatuur waarvan de Autom een goede vertegenwoordiger is.

C.G.von der Voort

Nummeren

In elke drukkerij komt het wel eens voor dat er werk gedrukt moet worden waarop nummers voorkomen. In eenvoudige gevallen zijn het genummerde programma's, bestelbonnen, rekeningen, kwitanties en dergelijke, waarop één of twee numeroteurs voorkomen. Moeilijker wordt het als er meer numeroteurs tegelijk in één werkie voorkomen, zoals bij loterijbrieíjes, aandeeltalonnen enz. Het nummeren van drukwerk dient zo veel mogelijk tegelijk m e t h e t b e d r u k k e n v a n h e t v e l t e g e s c h i e d e n .H e t i s a l l e e n iammer dat niêt elk werk zich leent om numeroteurs in te bouwen. Door de numeroteurs tegelijk met de vorm mee te drukken spaart men een drukgang uit, wat de kostprijs van het desbetreffende drukwerk laag houdt.

we dat het cijferwieltje van een zinklegering is, dat onder hoge druk in een gietvorm gespoten is. Nagraveren is bij deze cijíerbeeldies dan ook niet nodig. Om het cijferbeeld harder te maken voorziet men het van een chroomlaagie. Normaal kan men van deze cijferwieltjes ongeveer drie miljoen afdrukken maken zonder dat er verschil te zien is tussen de eerste en de driemilloenste afdruk. Er zijn gevallen bekend van achttien milioen aídrukken van hetzelfde cijferwieltie. Dit resultaat h a n g t n a t u u r l i j k n a u w s a m e n m e t d e b e h a n d e l i n gd i e d e d e s betreffende numeroteur heeft genoten. Mocht het cijíeroppervlak of het schakelschijfje niet meer voldoen aan de ges t e l d e e i s e n ,d a n k a n m e n i n e n k e l e h a n d g r e p e nh e t c o m p l e t e

H e t d r u k k e n m e t n u m e r o t e u r s k a n g e s c h i e d e no p d e g e l p e r s e n ,

cijferwieltie vervangen door een nieuw. Bij gegoten cijferwielties behoeÍt men het cijferbeeld niet te

c i l i n d e r p e r s e ne n i n s p e c i a l eg e v a l l e no p r o t a t i e p e r s e n .B i j d e laatste, de rotatiepersen, is inbouwen van de numeroteur

richten. Het cijferwieltie is namelijk met het schakelschijíie uit één stuk gegoten, dit in tegenstelling met de stalen cijíer-

n a t u u r l i jk o n m o g e l i j k . Voor gewoon nummerwerk gebruikt men over het algemeen n o r m a l e p l u n j e r n u m e r o t e u r s ( a f b e e l d i n gI e n l a ) , d i e v o o r u i t oí achteruit kunnen nummeren. Ook zijn er nog bijzondere plunjernumeroteurs (afbeeldingen2 en 3), die bestemd zijn voor

wielties. Behalve het eenhedenwieltie hebben alle Siinum-cijferwieltles

h e t n u m m e r e n v a n b i j v o o r b e e l d k a s s a b l o c se n d e r g e l i j k e . D e eerste heeft twee cijferwielties, schakelt automatisch van I tot 50 en begint dan weer bij l. Detweede is een numeroteur die

D o o r d e d r u k o p d e p l u n j e r | ( a Í b e e l d i n g5 ) w o r d t d e k r u k a s met voorgrijper 2 in beweging gebracht. Het linkse (breedste)

drie cijferwielties heeít, nummert van I tot

100 en daarna

weer met I begint.

I

Normale pluniernumeroteur, vooruit of achteruit tellend

la

L a g ep l u n l e r n u m e r o t e u r met rem

inzinkbare nullen (afbeelding 4). Werking von de (normolel plunjernumeroteur

veertie van de voorgrijper valt in de uitsparing van het schakelschijíje 3, dat er voor zorgt dat men 2, 3, 4, 5, 6, 10, 12, 15,20, 50oÍ 100 x repeteren kan (7 x repeteren is niet mogelijk).

2 Plunjernumeroteurmet twee ciiferwielties ( l-50)

3 Plunlernumeroteur me! drie ciiferwielties ( l-l 00)

Vervoordi ging von nu meroteurs Tot voor kort werden bijna alle numeroteurs uit staal vervaardigd en de cijferwielties werden nog extra hard gemaakt door ze van een chroomlaag te voorzien. Stalen numeroteurs hebben echter als nadeel onder andere de slijtage. Doordat alle

4 Inzinkbarenullen

onderdelen uit staal vervaardigd zijn slijten ze alle tegelijk, hetgeen repareren meestal uitsluit. Een nadeel is ook, dat de cijferwieltjes van staal altijd met de hand nagegraveerd dienen te worden, hetgeen maataÍwijkingen van het cijferbeeld met zich brengt. Ook moet men bij stalen cijferwieltles het cijferb e e l d r i c h t e n . H e t c i j í e r w i e l e n h e t s c h a k e l s c h i j f l ez i j n n a m e lijk twee afzonderlijke delen die aan elkaar geschroeÍd moeten worden. Tegenwoordig worden de numeroteurs meestal uit twee of m e e r m e t a l e n o p g e b o u w d . E n w e l b e u r t e l i n g sh a r d e n m i n d e r hard bij elk bewegenddeel. Hierdoor kunnen de onderdelen die veel bewegen, de zachte, en daardoor sneller slijten, vervangen worden door nieuwe, terwijl de delen waartegen of waarin het te verwisselen deel beweegt bijna niet aan slijtage o n d e r h e v i gz i j n . N e m e n w e n u b i j v o o r b e e l d d e S i i n u m - n u m e r o t e u r s ,d a n z i e n

G t I I

Voornaamste onderdelen van de numeroteur: I plunier,2 krukas met voorgrijper, 3 schakelschiiíie, 4 eenhedencijíerwiel, 5 achtergriiper

-/

----

Door gebruik te maken van speciale schijíies kan men overspringend nummeren. Het veertie valt ook achter een nokie aan de zijkant van het cijferwiel der eenheden 4, Als nu de plunler omhoog gaat, duwt de krukas het cijíerwiel naar voren,

Een voordeel van de lage plunier is natuurlijk dat de rollen minder beschadigen en het cijÍer dat onmiddellijk naast het No.-teken staat beter van inkt voorzien wordt. De lage plunjer-numeroteur heeft ook een nadeel. Men moet namelijk

het cijfer verspringt, de achtergrijper 5 zorgt er voor dat het cijÍer niet doordraait of half op het beeld blijít staan. De zgn. l a g e p l u n j e r n u m e r o t e u r s h e b b e n e e n s p e c i a a rl e m m e c h a n i s m e

voor het versteken van het cijíerbeeld eerst de plunier half indrukken en pas dan kan men de cijÍers versteken. Het insluiten van een plunjernumeroteur in een insluitraam

(afbeelding la), doch daarop komen we later terug.

d i e n t z o t e g e s c h i e d e nd a t d e l e n g t e a sv a n d e n u m e r o t e u r n i e t te stijf komt te zitten, daar anders de druk op de as te groot wordt, waardoor de cijÍerwielties moeilijk of in het geheel niet m e e r v e r s p r i n g e n .W i l m e n t o c h , i n e e n n o o d g e v a l ,d r u k g e v e n o p d e l a n g s r i c h t i n g ,d a n m o e t m e n e e n s t u k i e i n t e r l i j n l a g e r dan de onderzijdevan de as op de breedte van de numeroteur mee insluiten.

ó Kleine nokies en een diepe uitsparing

Aan de zijkant van het cijferwiel zitten kleine nokjes en een d i e p e u i t s p a r i n g ( a f b e e l d i n g6 ) . V a l t n u d e v o o r g r i j p e r i n d e z e

De plaatsing van de numeroteur in het raam van de degelpers b e h o e f t g e e n s p e c i a l ez o r g . M e n k a n b e t e r g e e n k o r t e p l u n j e r n u m e r o t e u r o p d e d e g e l p e r sg e b r u i k e n , d i t i n v e r b a n d m e t d e minder robuuste bouw.

uitsparing, dan zakt het veertie dieper dan normaal. Het

Bij de cilinderpersis dit anders. Hier moet men wel degelijk

tweede veertje op de krukas, dat kleiner is dan het eerste, s t u i t n u a c h t e r h e t n o k j e v a n h e t t i e n t a l l e n w i e l t i e .B i j h e t o m -

opletten dat men de numeroteur, door verkeerd in het raam p l a a t s e nb , i j h e t d r u k k e n b e s c h a d i g tV . a n g r o o t b e l a n gi s n a m e -

hoog komen van de plunler duwt de voorgrijper het eenhedenen het tientallenwieltie tegelijkertijd naar voren. Volgens h e t z e l f d ep r i n c i p e v e r s p r i n g e no o k d e a n d e r e w i e l t i e s .

l i j k d e a a n r a k i n gv a n d e d r u k c i l i n d e r o p d e n u m e r o t e u r . R a a k t d e c i l i n d e r e e r s t d e p l u n j e r e n d a a r n ad e c i j f e r s , d a n g e b e u r t

D e p l u n j e r s l a g ,d i e n o d i g i s v o o r d e a a n d r i j v i n gv a n d e k r u k a s , heeft een grote spreiding in hoogte, liggend tussen 1,75en 0 , 8 5 m m b o v e n l e t t e r h o o g t e ( a f b e e l d i n g7 ) . D e n o r m a l e p l u n i e r n u m e r o t e u r s h e b b e n e e n p l u n j e r s l a gv a n o n g e v e e r 1 , 5 m m . Ook heeít men de zgn. korte plunjernumeroteurs. Deze n u m e r o t e u r s z i j n o n t w i k k e l d t e n b e h o e v ev a n d e s n e l l o p e n d e kleine cilinderautomaten(voor snelheden boven 5000 dr/u).

het volgende. De plunjer wordt door de cilinder ingedrukt. Draait de cilinder nu door, dan komt de plunjer weer omhoog, waardoor het cijÍerwiel gelijktijdig verspringt. De cilinder zit d a n j u i s t o p h e t v e r s p r i n g e n d ec i j Í e r w i e l , m e t h e t g e v o l g d a t d i t m e e s t a lm a a r h a l f u i t d r u k t . M e n m o e t e r d u s o o l e t t e n d a t eerst het cijferbeelddrukt en eerst daarnahet plunterteken ( a f b e e l d i n g8 ) .

voor de plunjer om omhoog te komen voordat de tweede druk

Bij het drukken met numeroteurs moet men er voor zorgen dat de plunjerondergrond- de legger - niet te zacht is. Een i d e a a lm i d d e l o m e e n h a r d e o n d e r g r o n d t e k r i j g e n , o o k b i j e e n zachte legger, is het opplakken van de door de fabriek mee-

aanvangt.

g e l e v e r d e m e t a l e n p l a a t j e s .O o k g e b r u i k t m e n w e l e e n s e e n

De constructie van de lage plunjernumeroteur is iets anders

s t u k i e v a n e e n s c h e e r m e s j eK . a r t o n e n d e r g e l i j k e i s n i e t a a nt e bevelenom op te plakken, in verband met het inzakken van

Door de snelle (kleine) we8 van het fundament, de cycloïde b e w e g i n g e n d e s n e l d r a á i e n d ec i l i n d e r i s e r n i e t v o l d o e n d e t i j d

d a n v a n d e n o r m a l e . H e t h u i s i s e e n h a l f a u g u s t i j nb r e d e r , v a n w e g e h e t z w d a r d e r ev e e r w e r k , H e t d r a a i p u n t v a n d e k r u k a s i s namelijk verkort, zodat er meer kracht door de veren moet worden opgebracht om de cijfers te laten verspringen. Ook is er een rem aangebracht, die er zorg voor draagt dat de cijfers niet doorschieten of niet uit de lijn staan (aÍbeelding la).

de legger. Daardoor krijgt de plunier niet voldoende weerstand. Het gevolg hiervan is dat de kracht van de veer onvoldoende is om het derde of vierde cijferwieltje te laten ver'moet'te springen. Karton geeft veel zien aan de achterzijde van de aídruk. Ook een onderplakken is niet aan te bevelen, daar het plaksel tussen de veertjes kan komen, hetgeen oxydatie tot gevolg heeft. Met daaraan verbonden natuurlijk een slecht functioneren. Bij het toestellen moet men er om denken dat men nooit één e n k e l c i j f e r b e e l d k a n o p p l a k k e n , d a a r d e c i j f e r b e e l d j e ss t e e d s v e r s p r in g e n .

.TT 1i II

::'""iï".';1,J""

-T

0,85

,l ,,"","f.or

vah een SUNUI'4-

7 H o g e e n l a g e p l u n j e r s l a g( 1 , 7 5 t o t 0 , 8 5 m m )

E e n t e v e e l a a n d r u k s p a n n i n gg e e f t e e n k r o m m e a s , h e t g e e nt o t gevolg heeft dat bij het drukken met verzinkbare nullen, deze b i j h e t a u t o m a t i s c hv e r s p r i n g e n n i e t m e e r u i t z i c h z e l fo m h o o g komen. Een teveel aan drukspanning kan ook veroorzaakt worden door enige vellen tegelijk in te leggen. Pr oktische toepossingenmet pl unjernu meroteurs M e n m o e t b i j d e v a s t s t e l l i n gv a n d e c i j f e r r e e k s e ni n e e n n u m mervorm zo overzichtelijk mogelijk te werk gaan, daar de d r u k k e r z i j n a a n d a c h tm o e t v e r d e l e no v e r i n k t g e v i n g ,s m e t t e n , w i t r i j z e n t e g e n g a a n ,c o n t r o l e o p p a s v e r s c h i l l e ne n d e r g e l i j k e . Maar hij moet ook nog tijd overhouden om zijn nummers te kunnen controleren. De nummers moeten dus zo overzichtelijk mogelijk op het papierstaan. Hierbij een eenvoudigvoorbeeld. Een drukker krijgt de opdracht 45000 loten te nummeren,te drukken vier op één vel, d i e l a t e r l o s g e s n e d e nw o r d e n . M e n g e b r u i k t t e r u g t e l l e n d e numeroteurs; nummer I komt dan boven te liggen.Uitgegaan

l0

wordt van het principe dat identieke cijfers gemakkelijk zijn te overzien. Men moet dus trachten zo veel mogelijk gelijke cijfersin de vorm te krijgen. B i j 4 5 0 0 0 i s d i t n i e t m o g e l i j k , d a a r d e o p l a a g4 5 0 0 0 : 4 : 8 Eerst moet het cijferbeeld en p* dan de plunjer drukken

| | 250

is. Men zou namelijk op de eerste No. 45000 krijgen, de twee-

le manler | 250: 9 45000-33750-22500-l geenoverzichteliikbeeld

45000

337s0

tot

tot

33751

22501

De tweede manier is meer overzichtelijk. Men gaat uit van twee oplagen, te weten 10000 en | 250. Bij de eerste oplaag verschillen de numeroteurs steeds 10000, dat wil zeggen dat

il 250

22500

tot

tot

I

I t25l

druks heeft men een onoverzichtelijk beeld op de numeroteurs. De cijferindeling op de numeroteurs is hierbij als volgt: eerste No. 40000, tweede 40000-10000:30000, derde 30000 -10000:20000 en laatste 2000G10000:10000. Voor de tweede oplaag gaat men op gel ij ke wijze te werk (afbeelding | 0).

40000

30000

s000

3750

tot

tot

tot

tot

Overspringendeen repeterende numercteurs

3000|

2000|

3751

2501

Door speciale schakelschijfjes en cijferwielties te gebruiken

| 0000

20000

| 250

2500

tot

tot

tot

tot

I

t0001

I

t 25l

Betere methode met het oog op de controleerbaarheid van de cijferreeksen

'l'

sl6

rl3

817

I

tl

lll

,"

I e afdruk

r o lI r e

z+lzt

5*fa."

l"

6e afdruk

13l14 l6lls

tzl|| a.

tooI so ,*ta.*

l" .Íd^*

het-

Ook kan men een combinatie maken van repeterende en overs p r i n g e n d en u m e r o t e u r s . I n e e n e n k e l g e v a l i s z o ' n c o m b i n a t i e een uitkomst. Een voorbeeld (afbeelding l3) laat een combinatie zien van 4 x repeteren en 2 overspringen, samengekoppeld in één numeroteur.

"at*

zslze

zglgo

Nummeren met centrole aondrijving

zalzt

32

drukwerk, dan is dat nummerwerk niet meer betrouwbaar,

7e afdruk

Zitten er zes tot acht aízonderlijke plunjernumeroteurs in een

|

3l

8e afdruk

roo so I 3e aídruk

daar de drukker het verspringen van de cijfers alleen visueel kan beoordelen. Het eist van hem een grote mate van oplettendheid. Eén te zwakke plunlerveer in een numeroteur geeft al moeilijkheden bij het verspringen van bijvoorbeeld de dui-

V o o r b e e l d v a n o v e r s p r i n g e n dn u m m e r e n

rooI so ll

toegepaste terugtellende numeroteurs repeteren 4 x zelfde cijíer.

3*fd.rk

2t

aantal overspringingen aan. Dat is in het voorbeeld 4x. Vervolgens een voorbeeld van repeterend nummeren (afbeelding l2). Men kan normaalgenomen repeteren tot l5x, doch met uitzondering van 7 x. De in het gegeven voorbeeld

'l'|o

"fd.*

'tlrg

kan men respectievelijk repeterend of overspringend nummeren. Men kan de schijfjes en wieltjes los bestellen. Doordat de onderdelen gegoten zijn passen ze altijd, althans bij Stinumnumeroteurs, ook indien men ze pas na jaren bijbestelt. Een voorbeeld van overspringend nummeren gaat hierbij (afbeelding I l). Het aantal numeroteurs in de vorm geeít het

oplaag 1250

oplaag 10000

ll

Wat een bijzonder onoverzichtelijk beeld op de afdrukken geeft (aÍbeelding 9).

de laatste drie cijíers identiek zijn. Alleen bij de laatste | 250

2e manier

l0

de zou 45000-l | 250 : 33750,de derde zou 33750-l | 250: 22500 krijgen ên de laatste zou 22500-l | 250: | | 250 krijgen.

roo so I 4e afdruk

z e n d - e n t i e n d u i z e n d t a l l e n .D e é é n h e d e n - ,t i e n t a l l e n - e n h o n derdtallen-cijÍerwielties zullen met een zwakke plunierveer nog wel verspringen. Voor drukwerk met vele numeroteurs heeft men daarom een systeem ontworpen met centrale schakeling. Dit heeft het voordeel dat door één beweging vele numeroteurs tegelijk verspringen.

esl4e

eel4s

I

I

6,*fdt"k

5*íd."k

ee

l4e

7e afdruk

nl+e 8e aídruk

Als eerste methode met de toepassing van centraal schakelen kennen we het zgn. nummerraam. Deze nummerramen worden echter over het algemeen niet meer gebruikt, Ze

12 Voorbeeld van repeterend nummeren

ll

tl

l*fd.*

314 5e aÍdruk

I It

z ,.

"Íd."-

tl 3l4 II 6e aídruk

f

tl 12

tl

3e aÍdruk

3l4 7e aídruk

ll2 4e afdruk

,14 8e aÍdruk

l4 Plunjerbox

l3 Combinatie van 4 x repeteren en 2 overspringen

il

l5

Hoekschakeling

ló Schakelrol

l7

Raam van Heidelberger-degelautomaat met numeroteurs die aangedreven worden door een schakelrol

h e b b e n n a m e l i j k h e t g r o t e n a d e e ld a t m e n z e n i e t ' v a n d r u k a Í '

l 8 R a a mm e t n u m e r o t e u r a a n d r i j v i n gd o o r m i d d e l van een schakelveerstang

kan zetten. Een tweede nadeel verbonden aan de toepassing

Afbeelding l8 laat een raam zien waarin de numeroteurs aang e d r e v e nw o r d e n d o o r e e n s c h a k e l v e e r s t a n gD. e n u m e r o t e u r s

van nummerramen is dat ze nogal duur in de aánschaffine gn

d i e p a r a l l e la a n d e a a n d r i j f v e e r s t a n g s t a a nk u n n e n d o o r m i d d e l

het onderhoud zijn.

van een hoekschakelnumeroteuraangedrevenworden. De HCA's 38 x 52 cm en 40 x 57 cm hebben dit systeem van

Als tweede methode heeft men de zgn. boxschakeling (afbeeld i n g l 4 ) . D e z e s c h a k e l i n gk a n z o w e l o p d e d e g e l - a l s o p d e cilinderpers gebruikt worden. Het is de meest eenvoudige vorm van centraal schakelen. Men rekent ongeveer vijf tot zes

s c h a k e l e n .O p d e m e e s t e a n d e r e c i l i n d e r p e r s e n k a n m e n d e n o k , d i e n o d i g i s v o o r h e t i n d r u k k e n v a n d e v e e r s t a n g ,o o k aanbouwen (aÍbeelding20). De nok wordt aan de zijde van het

numeroteurs voor één schakelbox,

inktwerk aangebracht.

Numeroteurs voor centraal schakelen bezitten een holle as, waardoorheen de commando-schakelstanggeleid wordt. Deze

S c h a k e l i n gm e t t w e e n o k k e n h e e f t v o o r d e l e n b o v e n d e s c h a keling metéén nok. De numeroteurs worden 2 x ingeïnkt, wat

stangen zijn op elke gewenste lengte leverbaar. Bij centraal

I x méér is. Bij de tweenokkenschakeling doet de eerste nok, achter in de pers,dienst om de numeroteur te laten vers p r i n g e n ,d e t w e e d e n o k z o r g t e r v o o r d a t d e c i j f e r s ' i n d e l i j n ' 'op komen en dat de numeroteurs stuit' komen te staan (afbeelding l9). Deze constructie is niet toe te passen op de 'kleine' HCA, vanwege de kettinguitleg, die het onmogelijk maakt een stuitnok in te bouwen aan het keerpunt van het

schakelen kan men de numeroteurs ook haaks op elkaar zett e n , d o o r m i d d e l v a n e e n h o e k s c h a k e l i n g( a f b e e l d i n gl 5 ) o f een hoekschakelnumeroteur. De stand van de numeroteurs t e n o p z i c h t e v a n d e c i l i n d e r i s b i j c e n t r a a l s c h a k e l e nn i e t v a n belang. D e d e r d e m e t h o d e v a n c e n t r a a l s c h a k e l e ni s d o o r m i d d e l v a n êen schakelrol (afbeelding l6). Deze methode van schakelen wordt speciaaltoegepast op de degelpersen. Men kan hier een

íundament.

raam vol numeroteurs in één bewegingláten verspringen.De

M e n v e r b i n d t w e l d e n o k k e n m e t d e b e s t u r i n g s h e n d e vl a n d e pers, zoals bij de HCA. Daardoor kunnen ze pas bij het op

schakelrol moet zo veel mogelijk aan de linkerzijde van het .raam worden ingesloten (afbeelding l7).

d r u k z e t t e n o m h o o g e n k a n s c h a k e l i n gp l a a t sh e b b e n . B i j e e n n i e t g o e d a a n g e v o e r dv e l o f e e n m i s d r u k s c h a k e l t d e m a c h i n e

Als laatste twee systemen van centraal schakelen kennen we

automatischuit, de nokken zakken en de numeroteurs vers p r i n g e n n i e t ( a Í b e e l d i n g e n2 0 e n 2 l ) .

de schakelingdoor middel van nokken die aan de pers gebouwd zijn. Er is een systeem met één en een systeem met

N u m e r o t e u r s d i e c e n t r a a l a a n g e d r e v e nw o r d e n h e b b e n g e e n

twee nokken.

i n z i n k b a r e m a a r a f n e e m b a r en u l l e n .

l 9 S c h a k e l e nv a n n u m e r o t e u r s d o o r a a n g e b o u w d en o k (zogenaamdetweenokkenschakeling)

20 Ingeschakelde m a c h i n e ,d e t w e e n o k k e n s t a a n ' o p d r u k ' , de numeroteursverspringen

t2

De Siinum-fabriek heeft een heel handig klein apparaatie geconstrueerdwaarmee men de numeroteurs voor centrale a a n d r i j v i n gk a n t e s t e n o p h e t j u i s t e v e r s p r i n g m o m e n t . Nummeren op de rototíepers V o o r b e p a a l dr o t a t i e f v e r v a a r d i g dd r u k w e r k g e b r u i k t m e n o o k n u m e r o t e u r s . B i j r o t a t i e n u m e r o t e u r s g e s c h i e d th e t s c h a k e l e n

22 Schijímet numeroteurs

door middel van een pal (plunler) die in een excentrische g r o e f l o o p t v a n e e n s p e c i a a la a n h e t d r u k w e r k g e m o n t e e r d e schijf. Op de schijf zijn vaak meer numeroteurs gemonteerd (afbeelding 22). E l k t y p e r o t a t i e p e r sv e r e i s t e e n e i g e n c o n s t r u c t i ev a n n u m e r o t e u r s . D e f a b r i c a g ev a n d e n u m e r o t e u r s w o r d t d a n o o k a a n gepast aan de te gebruiken rotatiepers. AÍbeelding 23 laat een e e n v o u d i g e n u m e r o t e u r z i e n , a f b e e l d i n g2 4 d a a r e n t e g e ne e n zeer ingewikkelde met vele klokken. D e s n e l h e i dv a n d e r o t a t i e p e r s h e e f t o p h e t g o e d f u n c t i o n e r e n v a n d e n u m e r o t e u r s S e e ne n k e l e i n v l o e d , d a a r d e t h e o r e t i s c h e s n e l h e i dv a n e e n n u m e r o t e u r 4 0 0 t o t 5 0 0 0 0 0d r u k s p e r u u r i s . D e p r a k t i s c h es n e l h e i d l i g t n a t u u r l i j k v e e l l a g e r , o n g e v e e r b i j 85000 druks per uur. Gaat men sneller, dan vindt er geen goede inktoverdracht meer plaats, D e n i e u w e H C A - r o n d / v l a k h e e f t o o k d e m o g e l i j k h e i do m e e n eenvoudigerotatienumeroteur in te bouwen. V o o r f l e x o d r u k p e r s e n b e s t a a nn u o o k n u m e r o t e u r s , d e c i j f e r -

2 3 R o t a t i e n u m e r o t e u r( d w a r s )

w i e l t j e s z i j n v a n r u b b e r m e t e e n s t a l e nk e r n . Onderhoudvon de numeroteurs Goed onderhouden van de numeroteurs verlengt de levensduur aanzienlijk, Goed onderhouden numeroteurs functioneren ook beter. Men kan de numeroteurs het best schoonm a k e n d o o r z e t e l a t e n w e k e n i n e e n b a d i e( o u d e i n k t b u s ) m e t petroleum waaraan 0,1 deel olie is toegevoegd en ze daarna met een tandeborstel met benzineschoon te ooetsen. Vervolgens moet men de numeroteur smeren met een beetle n a a i m a c h i n e o l i eO . ok de veertjes smeren, maar er voor zorgen dat de cijferbeeldenniet vet worden. Dit was een zgn. grote beurt.

2 , 1 G e c o m p l i c e e r d ên u m e r o t e u r c i l i n d e r v o o r r o t a t i e d r u k

Voor het normaalgebruik moet men de numeroteur geregeld s m e r e n o p d e p u n t e n n a a s td e p l u n j e r e n d e c i j í e r w i e l t j e s (aÍbeelding25). N a e l k g e b r u i k m o e t e n d e n u m e r o t e u r s s c h o o n g e m a a k tw o r den en stofvrij weggeborgen, lieÍst onder toezicht van één persoon, die ook eventuele reparatiesverricht. Er zijn van S U n u m s p e c i a l er e p a r a t i e s e t s ,i n e t u i , v e r k r i j g b a a r . V o o r h e t s p e c i a a ln u m m e r e n v a n c h e q u e s e n d e r g e l i j k e m e t m a g n e t i s c h ei n k t , e e n b i j z o n d e r e o n t w i k k e l i n g v a n d e l a a t s t e tijd, willen we verwijzen naar een beschouwing in een volgend nummer van TéTé. l. Kentie

25 Numeroteur voor ílexodrukoersen

2ó De Duntenwaar numeroteurs olie moeten hebben

13

2l

U i t g e s c h a k e l d em a c h i n e ,b e i d e n o k k e n z i i n g e z a k t : d e n u m e r o t e u r s v e r s p r i n g e nn i e t i n d e z e p o s i t i e

Vari-Typer schrijfmachines voor 'heet' en 'koud' zetten

Meermalen worden we geconfronteerd met het feit dat oude e n l a n g v e r g e t e n c o n s t r u c t i e si n d e m o d e r n e t e c h n i e k t e r u g keren. Weinigen zullenzich de Hammond Typewriter van zo'n vijftig iaren geleden herinneren. Het was indertijd de enige s c h r i j f m a c h i n ed i e n i e t é é n b e p a a l d l e t t e r t y p e h a d , d o c h v a n type kon wisselen. Hij had dan ook geen vaste typearmen, zoals de tegenwoordige schrijímachines, maar was voorzien van e e n a a n t a l h a l í r o n d e s e g m e n t e nd i e e l k e e n c o m p l e e t a l í a b e t kapitaal en onderkast plus cijfers en lettertekens bevatte. D o o r h e t i n d r u k k e n v a n e e n t o e t s d r a a i d ez o ' n s e g m e n t n a a r l i n k s o f r e c h t s , t o t d e b e n o d i g d e l e t t e r p r e c i e so p d e g o e d e

men de toets met de gewenste letter in, die dan precies op de plaats vóór het hamertie komt dat het afdrukken teweeg brengt. Dit wordt bewerkstelligd doordat een pen omhoog wordt gedrukt, die zich in de staande veerties van het halfr o n d e s e g m e n t b e v i n d t e n d e p a l v a n d e s e g m e n t h o u d e rb l o k k e e r t . D o o r v e r v o l g e n sd e t o e t s d i e p e r i n t e d r u k k e n k o m t h e t h a m e r t j et e g e n p a p i e re n i n k t l i n t e n d r u k t d e l e t t e r o p h e t papier af. Voor elk lettertype kan de spanning van het hamertie worden versteld, wat nodig is omdat het ene type een wat hardere tik moet hebben om een scherpe en goed gedekte afdruk te leveren dan het andere.

plaats kwam. Plaatselijkedruk bracht het papier dan tegen het

De lettersegmenten zijn van een licht, uiterst hard metaal ver-

s c h r i j f m a c h i n e l i n te n z o r g d e d a t d e l e t t e r w e r d w e e r g e g e v e n . H e t s y s t e e mv a n d e h u i d i g e V a r i - T y p e r i s g r o t e n d e e l so p h e t -

v a a r d i g d( a f b e e l d i n g5 ) . I n d e r u i m t e t u s s e nd e b e i d e a l f a b e t t e n kunnen punten of lijnen worden aangebracht voor het typen

z e l f d e p r i n c i p e g e b a s e e r d .E r i s k e u z e u i t r u i m 3 0 0 l e t t e r t y p e n , variërend van 6 tot l2 typografische punten. Toepassing heeft

van lijnenvormen enz. Ter rechterzijde van het apparaat kan daarvoor een linieerapparaat worden bevestigd, een klein

de Vari-Typer in het bijzonder gevonden in het zogenaamde k a n t o o r d r u k b e d r i j f . I n f e i t e b e h o r e n d e m a c h i n e sn i e t z o n d e r

kastje met een witte bedieningsknop. Wat hiermede kan worden bereikt, toont een volgende illustratie (afbeelding 6).

meer tot de schrijfmachines, maar tot de zetmachines te worden gerekend (afbeelding l). Ze zijn te leveren met een

Slechts met behulp van een loep is te zien dat elke Iijn bestaat uit vele streepies van een augustijn breedte.

typografische letterspatiëring of met een standaardspatiëring. De laatste voor het meer eenvoudige werk, waaraan geen

Aan de rechter zijwand van het apparaat, schuin boven het linieerapparaat, bevindt zich de spatieerknop, die naar behoeí-

e s t h e t i s c h ee i s e n w o r d e n g e s t e l d .

te in vier standen kan worden afgesteld. Bezien we nu nog even de eerste afbeelding,dan zien we boven

Bij het type met typografische spatiëring zijn de letters in drie t r o e p e n v e r d e e l d ,t e w e t e n : s m a l l e l e t t e r s m e t t w e e , b r e d e r e letters met drie en de nog bredere letters met vier eenheden (afbeelding 2).

h e t t o e t s e n b o r d l i n k s d e s c h i j f v o o r h e t i n s t e l l e nv a n d e m a r g e , zowel voor kolommen tekst als voor tabellen. Rechts een schijí waarop de breedte van de getypte tekst kan worden afgelezen, waardoor kan worden bepaald hoeveel ruimte beschikbaar is om automatisch tot een zekere breedte uit te v u l l e n . D e d r a a i s c h i j fd i e z i c h a a n d e l i n k e r z i j d e v a n d e w a g e n bevindt dient om de interliniëring, oplopend met een halve typografische punt, in te stellen. De zetsnelheid van de VariTyper gaat tot ongeveer 200 aanslagenper minuut. Een onlangs verschenen type in de reeks is zelís een machine voor íotografisch zetten, gebaseerd op de principes van het Headliner-titel-lichtzetapparaat. De Vari-Typer Photocomposer model 880 is naastslagregelsen dergelijke geschikt voor het zetten van platzetsel, waarbij keuze mogelijk is uit talrijke lettertypen. De grootte van het beeld kan variëren van 6 tot 84 typografische punten. Men kan op de Vari-Typer Photocomposer dus een geheel zetsel gereedmaken, zonder genoodzaakt te zijn allerlei losse stukken te combineren en te monteren. Als gebruik wordt gemaakt van vellen waarop de bladspiegel is voorgedrukt, k u n n e n s n e l p a g i n a ' st e k s t w o r d e n g e p r o d u c e e r d .

I V a r i - T y p esr c h r i j f -r e s p .z e t m a c h i nm e o d e l6 1 0F

Het letterbeeld kan op fotografisch papier of op film worden geprojecteerd, welk materiaal in rollen met een breedte van 2 1 , 5c m e n e e n l e n g t e v a n 7 , 5 0 m w o r d t g e l e v e r d . 'matrijzen' De waarmee gewerkt wordt zijn samengevat in de vorm van zogenaamde typemasters van kunststof, die in vers c h i l l e n d eu i t v o e r i n g v o o r h a n d e nz i j n .

H e t s t a n d a a r d m o d e lg e e f t e l k e l e t t e r e e n z e l f d es p a t i e .W i l m e n r e g e l s v a n g e l i j k e l e n g t e , d u s u i t g e v u l d o p e e n b e p a a l d ez e t breedte zoals dat in typograÍische termen heet, dan moet de tekst eerst worden getypt. De machine neemt daarbij op hoev e e l r u i m t e e r b e s c h i k b a a ri s v o o r u i t v u l l e n , D i e r u i m t e w o r d t b i j h e t o p n i e u w t y p e n a u t o m a t i s c hg e l i j k e l i j k t u s s e n d e w o o r d e n v e r d e e l d . B i j h e t s t a n d a a r d t y p eg e s c h i e d t d i t t u s s e n d e woorden èn de letters (afbeelding 3).

l4

De toetsen van het model 610 F zijn wit en voorzien van een zwart letterbeeld. Het toetsenbord bevat minder toetsen dan d a t v a n e e n n o r m a l e s c h r i j f m a c h i n e ,o m d a t e l k e t o e t s b e h a l v e een letter ook een cijfer of letterteken bevat. De segmenthouder kan twee alÍabetsegmenten bevatten (afb e e l d i n g 4 ) . H e e f t m e n d i e i n d e h o u d e r b e v e s t i g d ,d a n d r u k t

Het fotografisch materiaal wordt in de machine tussen rubber voedingsrollen geplaatst,die één geheel vormen met de wagen. De machinewordt met behulp van een tandwiel zeer nauwkeurig horizontaal bewogen zodra het indexmes zich in de gleuí van de typemaster heeít begeven. Met het oog op het geb r u i k v a n k l e i n e c o r p s e n k a n h e t b e l i c h t i n g s h u i si n a c h t s t a n den worden ingesteld, in plaats van de vijf standen bij een voorgaand model 840. Een donkere kamer is overbodig, omdat ultraviolette belicht i n g , i n c o m b i n a t i e m e t e e n u l t r a v i o l e t t e e m u l s i e l a a gv a n d e film, mogelijk maakt het belichten en ontwikkelen van film of fotografisch papier bij daglicht te doen plaats hebben.

G.Pijper

T Y P O G R A F I S C HM O D E L Deze regels zijn automatisch uitgevuld

Deze

met de Vari-Typer kantoorzetmachine mo-

met de Vari-Typer kantoorzetmachine mo-

del 610. De uitvulling

del 610. De uitvulling

is in de rechter

zijn

regels

automatisch is

uitgevuld

in de rechter

kolom verkregen door de uit te vullen

kolom

verkregen

ruimte gelijkmatig tussen alle woorden

ruimre

geliikmatig

te verdelen. Dit geschiedt in de machine,

te verdelen. Dit geschiedt in de machine,

zonder tellen of speciale instellingen.

zonder

tellen

of

door

de

tussen speciale

uit

te vullen

alle

woorden

instellingen.

2 Proevevan de uitvulling op de Vari-Typer model 610 F

STANDAARDMODEL Deze regels zijn uitgevuld op de stand a a r d V a r i - T y p e r z e L m a c h i n em o d e l 2 3 0 . De uitvulling is in de rechter kolom verkregen door de uit te vullen ruimte tussen aLle Ietters en woorden Le verdelen. Dit geschiedt automatisch in de ma-

Deze regels zijn uitgevuld op de stand a a r d V a r i - T y p e r z e t m a c h i n em o d e i 2 3 0 . De uitvulling is in de rechter kolom verkregen door de uit te vullen ruimLe LussenaIIe letters en woordente verdel e n . D i t g e s c h i e d L a u L o m a L i s c hi n d e m a chine zonder tellen of instellingen.

3 P r o e v e v a n d e u i t v u l l i n g o p d e s t a n d a a r dV a r i - T y p e r m o d e l 2 3 0

DAGRAP PORT

Adres Ploots

4

Segmenthouder

met twee segmencen en hec hamertje

DAT E

l5 H o n d t e k e ni n 9

5 Duideliik beeld van een lettersegment

ó Wat op een Vari-Typer met linieerapparaat kan worden gemaakt

Aspecten van het tijdschrift: Vakfotografie

Van tijd tot tijd komt er weer eens een tijdschrift binnen de gezichtskring dat de moeite van het bespreken loont. Door het Bedrijíschap voor het Fotografisch Bedrijf - een ionge

vak fotog raïie

63 1

i n s t e l l i n g d i e o n l a n g s n o g a l i n d e p u b l i c i t e i t i s g e w e e s t- w e r d in het vorige jaar de uitgave van het tijdschrift VakfotograÍie ter hand genomen. Een blad dat uiteraard vraagt om een v e r z o r g d e u i t v o e r i n g . I n d e v i e r v e r s c h e n e nn u m m e r s i s m e n e r i n g e s l a a g dd e z e d o e l s t e l l i n gt e v e r w e z e n l i j k e n . Het omslag van het eerste nummer is dankbaar benut voor e e n k l e u r e n f o t o , i e t s t e w e i n i g g e n u a n c e e r dm i s s c h i e n ,m a a r wel een indrukwekkende avondstemming. De achterzijde g e e f t e e n a n d e r e a v o n d o p n a m e .H e t t w e e d e n u m m e r p r e s e n teert aan de buitenzijde een zwartwit-reproduktie, met op de binnenzijde een íijn gedrukte kleurenfoto. Bij het derde n u m m e r i s e e n u i t s t e k e n d e k l e u r - b l i k v a n g e rv e r k r e g e n d o o r een oker ondergrond en een zwartdruk van keramiek in een g o e d a a n s p r e k e n d ec o m p o s i t i e .H e t v i e r d e n u m m e r g e e Í t w e e r een bijzonder goede zwartwit-opname te zien. Het binnenwerk van dit nieuwe tijdschrift, wat men noemt ' m o d e r n ' v a n o p b o u w , g e z e t u i t e e n s c h r e e f l o z el e t t e r , h e e f t wat angstig smalle margesaan de snijkanten en ruime in de rug. Door het niet te grote formaat - 19x26 cm - en de royale illustratie met fotoreproduktieswerd een aantrekkelijk g e h e e l v e r k r e g e n , o f s c h o o n d e b i j n a a f l o p e n d et i t e l s a a n d e kop mij blijven storen. Voor het binnenwerk worden twee soorten papiergebruikt: kunstdruk en romandruk. Soms gaat het kunstdruk vooroP; in nummer 3 wisselt het aÍ, wat het blad alleen maar plezieriger maakt. Garenloos binden van het tijdschrift, dat dertig tot zesendertig pagina's telt, maakt deze afwisseling in papier-

I Omslag: in kleuren, contrastriik, indrukwekkend

soorten mogelijk. lnhoud en uitvoering staan op hoog peil, maar men proeft nog wat aarzeling om reeds naar een grote mate van volkomenheid t e r e i k e n . D e p l a a t s i n gv a n d e b i j s c h r i í t e n b i j d e i l l u s t r a t i e s i s n i e t c o n s e q u e n t .S o m s - e n d a t i s n u e e n m a a ld e n e i g i n g b i j foto's - vraagt men zich af : waar is dat en wie woont daar, of w a a r o m s t a a t n e r t e n s i e t s v e r m e l d o v e r d e c o m b i n a t i ev a n d e b e i d e Í o t o ' s o p h e t o m s l a gv a n n u m m e r t w e e , w a a r v a n d i e o P h e t v o o r p l a t e e n a b s t r a c t b e r g l a n d s c h a pz o u k u n n e n z i j n ? De inhoudsverzorgingvan zo'n nummer zal zonder twijÍel moeilijk zijn. De oproep van de redactie tot medewerkinS, teneinde het blad goed en nuttig te maken voor de lezers, wijst daarook op. Er zijn immers al zo veel fototijdschiften! Maar. . . niet zulke als VakfotograÍie! l k h o o p v a n h a r t e d a t r e d a c t e u r M a r t i e n C o p p e n s ,o n t w e r P e r Baer Cornet en drukkerij Lecturis te Eindhovenerin zullen

G

xP GÓ >;

s l a g e n d i t g o e d e p e i l t e h a n d h a v e ne n n o g w a t m e e r P u n t i e s op de i's te zetten.

t7

M.H.Groenendool

2 Omslag: zwartwit in een andere comPositie

êenbelangwekkend initiatieÍ

ridt,d.àí h{

r:r&

r,-'s.t4!r*i 'ÍÉr.t{r

rah.

brriibdn' ó6d.n.'

t!!r4tta,

t

àr. tr\alrinÍi'

di. rtr'*,i.1. rrp.\r^l3n

3 Twêe tekstpagina uit Vakfotografie:

rj.trli3

'modern'

re ftt

4,4 qÈi tt

van opbouw, schreeÍloze letter, angstig smalle marges

a

n -I 7r /t\

4 Afsluiting van een fotogedeelte en daarnaut een voortzetting van de tekst

loonkosten en proclU ktiviteit

#..qt%

5

Andere afsluiting van een fotogedeelte, gevolgd door een volledige tekstpagina met kopverwerking

de etalage

d4.r*,.Gr ,é..r

6t ircbiier4t

ern!@l

epi
4oeirep

h.drrÈrdrln{

!ad&d4}tllhi

t.{'8{.n

d*ar.t.trl..i3ri

spslíàr

ro @l

th!1r3

Nor*shraqo

ó R u s t i g e ,h a r m o n i s c h eo p b o u w v a n t w e e m e t t e k e n w e r k g e ï l l u s t r e e r d €p a g i n a ' s t, e k s t k o l o m m e n n i e t u i t g e v u l d ( E n g e l s er e g e l v a l )

r.r r-rrst

De'Kameleon' yoor speciaaldrukwerk

A a n d e r a n d v a n d e V e l u w e , i n h e t r u s t i g e d o r p i e E e r b e e k ,b e v i n d t z i c h e e n N e d e r l a n d s ef a b r i e k d i e m a c h i n e sv e r v a a r d i g t voor het drukken in hoogdrukrotatie van formulieren. Naast deze produktie legt het bedrijf zich toe op het vervaardigen van omrol- en wikkelmachinesvoor de papierverwerkende i n d u s t r i e . O m d a t n i e u w s g i e r i g h e i dg e w e k t w a s d o o r h e t n a d e r b e s t u d e r e nv a n h e t m o d e l 2 0 0 5 ,d e s p e c i a a l m a c h i ndei e i n T é T é l 6 e j r g . n r . 6 i s b e s p r o k e n ,w e r d e e n g e l e g e n h e i da a n g e g r e p e n o m d e f a b r i e k t e b e z i c h t i g e n .l n d e l a n d e l i j k e r u s t , n a a s t h e t Apeldoorns Kanaal, bevinden zich de tekenkamers en de royale montagehal van de firma H. H. Drent, die kans zag om n a k o r t e t i j d r e e d s b u i t e n o n s l a n d m a c h i n e st e l e v e r e n a a n o n d e r a n d e r e l t a l i ë e n L u x e m b u r g . N a a s td e z e e x p o r t w e r d e n ook in eigen land bij diverse speciaaldrukkerijenrotatiem a c h i n e sv o o r f o r m u l i e r e n d r u k w e r k g e p l a a t s t .E e n b e w i j s d a t m e n v o o r d e r g e l i j k e m a c h i n e so o k h i e r t e r e c h t k a n . Als een kameleon heeft het model 2005 een verandering ondergaan, hetgeen niet alleen opvalt door de omvang van het n i e u w e m o d e l , d o c h o o k d o o r p e r f e c t i o n e r i n gi n d e u i t v o e r i n g e n h e t g e b r u i k v a n d e e l e k t r o n i c a . D e K a m e l e o n ,m o d e l 2 0 1 5 (afbeelding l), bestaat uit vier bouwsecties, waarin het papier aansluitend bepaalde bewerkingen ondergaat. De totale lengte van 6,50 m, een breedte van 1,60 m en een hoogte van 2,20 m b i e d e n e e n m a c h i n ed i e v o o r d e d r u k k e r o v e r a l r u i m t o e g a n k e l i j k i s . I n t e g e n s t e l l i n gt o t h e t v o r i g e b e s p r o k e n m o d e l i s d e m a c h i n ev a r i a b e l ,d u s v o o r m e e r f o r m a t e n g e s c h i k t ,d o o r h e t verwisselen van de vormcilinders, eventueel invoegen van

papiertoevoer groter wordt en de lus gaat zakken. Gaat de k l o s i n d e p a p i e r l u st e v l u g n a a r b e n e d e n ,d a n g e e Í t d e m i d d e l s t e m i c r o s w i t c h e e n i m p u l s v o o r e e n t e g e n g e s t e l d ew e r k i n g . M o c h t d e p a p i e r b a a nd o o r w e l k e o o r z a a k o o k b r e k e n , d a n v a l t d e k l o s o p d e o n d e r s t e m i c r o s w i t c h e n d o e t d e m a c h i n ed i r e c t stoppen. Vooral bij een rotatiepers met een respectabele l e n g t e k a n d e d r u k k e r n i e t s t e e d sz i e n w a t e r a c h t e r a a nd e m a c h i n ep l a a t sh e e f t e n d a a r o m i s d i t e e n b e l a n g r i j k o n d e r d e e l . Na het afwikkelgedeelte van de machine volgt het drukgedeelte (afbeelding4). Dit omvat vier drukwerken, v/aarvan d e m i d d e l s t et w e e e ê n g e m e e n s c h a p p e lki je t e g e n d r uk c i l i n d e r hebben. Het toegevoegde schema (aÍbeelding 5), dat een totaalbeeld geeft van de Kameleon, laat dit zien. De vormc i l i n d e r s k u n n e n a l sg l a d d es t a l e nc i l i n d e r s u i t g e v o e r dw o r d e n , waarop men aan de hand van de ingegrifte lijnen de rubber drukvormen en dergelijke kan plakken, of als spancilinders met twee spanstangen, om daartussen het vel te bevestigen waarop van tevoren de rubbers gemonteerd zijn. Ook de tegendrukcilinderskunnen naar wens in staal oÍ rubber uitgevoerd worden. Door het losmaken van enkele moeren kan men de gehele d r u k v o r m c i l i n d ê r u i t d e m a c h i n en e m e n e n e r e e n a n d e r e v o o r in de plaats stellen. Dit is zeer bevorderlijk voor de vormvoorb e r e i d i n g , d a t w i l z e g g e nv a n t e v o r e n d e d r u k v o r m c i l i n d e r i n o r d e t e m a k e n , o m d e s t i l s t a n d v a n d e m a c h i n et e b e k o r t e n . Voordat de papierbaan in het onderste drukwerk komt, passeert deze een van gleuven voorziene rubber trekwals (zicht-

andere saute- of ordnergatenschijven en enige tandwielen. De maximaal te verwerken papierbreedte is 510 mm (20 inch) en de maximale drukbreedte is 500 mm (19,5inch). De íormaathoogte bij het vervaardigen van kettingformulieren wordt b e p a a l dd o o r d e o m v a n g v a n d e v o r m c i l i n d e r , d i e 3 0 4 , 6 m m ( 1 2 i n c h ) t o t 6 0 9 , 6 m m ( 2 4 i n c h ) k a n z i j n , o f d e l e n d a a r v a n ,d i e i n e t a p p e sv a n 6 , 3 5 m m ( 0 , 2 5 i n c h ) o f n a a r w e n s m e t 8 , 4 7 m m (0,33 inch) kan stijgen van de grondmaat van de kleinste omvang af. De papierbaan wordt van rol tot rol verwerkt, of van rol tot zigzag-gevouwen íormulieren. Omdat er maar van één rol w o r d t g e w e r k t , k a n d i t n a t u u r l i j k n i e t t e g e l i j k g e b e u r e n ,z o a l s d e a Í b e e l d i n gz o u s u g g e r e r e n .W e g a a n e e n s e l k m a c h i n e gedeelte afzonderlijk aan een besprekingonderwerpen. D e o p b o u w k e n m e r k t z i c h d o o r d e p l a a t sv a n d e p a p i e r r o l , d e zogenaamde moederrol, waarvoor eên apart aíwikkelgedeelte is geconstrueerd (aÍbeelding 2). De rol, die een grootste diameter kan hebben van 900 mm, wordt achter in de machine geplaatst en wordt niet alleen afgewikkeld door de trekkracht v a n d e p a p i e r b a a n ,d o c h t e v e n s d o o r e e n 1 2 0 m m b r e d e b a n d die er verend op rust, Deze band heeft het voordeel dat een zeer smalle rol, die uit het midden geplaatstmoet worden, toch nog aangedreven wordt. De bedoelingvan zo'n aandrijvingis duidelijk als men de volgende afbeelding bekijkt. Deze toont de achterzijde van het a f w i k k e l g e d e e l t e( a f b e e l d i n g3 ) . D e n a a r b e n e d e n g e r i c h t e l u s i n d e p a p i e r b a a nd i e n t o m d e o n g e l i j k h e i d i n d e b a a n o p w i k k e l i n g o p t e v a n g e n . D e i n d e l u s r u s t e n d e k l o s , o n d e r a a nz i c h t baar, loopt met de aan weerszijden uitstekende asgedeelten tussen rails. De klos kan niet hoger kcmen dan de bovenste

22

microswitch, zichtbaar tegen de witte achtergrond van de lus i n d e p a p i e r b a a n .A l s d e k l o s d i t p u n t b e r e i k t h e e f t r a a k t h e t contact met de microswitch verloren, hetgeen gevolg is van een te langzame aandrijving van de moederrol ten opzichte v a n d e v e r w e r k i n g v a n d e p a p i e r b a a ni n d e m a c h i n e .D o o r e e n i m p u l s v a n d e m i c r o s w i t c h k o m t e r o p z i j v a n d e m a c h i n e ,b i j het aandrijÍmechanisme van de band op de moederrol, een motor in werking die de band meer snelheid geeít, zodat de

2 S e c t i e l : a f w i k k e l i n s t a l l a t i ev a n d e z g n . m o e d e r r o l

W#i",r^. fu,,'*:.,;* "M" I

D e K a m e l e o n , m o d e l 2 0 1 5 , e e n h o o g d r u k r o t a t i e m a c h i n ev o o r s p e c i a a l w e r k

3 A í w i k k e l g e d e e l t e a a n d e b i n n e n z i j d eg e z i e n

4

Sectie 2: drukgedeelte

van de machine

23

-T

--t'

1-r

Dsorrrcr-

5 S c h e m a t i s c h ew e e r g a v e v a n d e b a a n l o o p v a n d e K a m e l e o n b i j h e t v e r v a a r d i g e nv a n w e r k i n v i e r k l e u r e n a a n é é n z i i d e v a n h e t p a p i e r

b a a r o p d e a f b e e l d i n g e n4 e n 7 , i n h e t m i d d e n ) , d i e d i e n t o m d e p a p i e r b a a nd e v e r e i s t e s p a n n i n gt e g e v e n e n h e t s l u i t e n v a n d e

v a n d e m a c h i n eo n d e r a a n b i n n e n k o m t ( a f b e e l d i n g8 ) , p a s s e e r t d e z e e e n r o t e r e n d e p o n s i n r i c h t i n g v o o r h e t a a n b r e n g e nv a n

kleuren van de vier drukwerken te bevorderen.

afleg- of ordnergaten of sautegaten, Ponspennen en matrijsies

M e n i s e r v a n u i t g e g a a nd a t r u i m b e m e t e n d r u k v o r m c i l i n d e r s

kunnen gemakkelijk verwisseld worden. Moet men andere

een mooiere druk geven.Dit brengt met zich dat men door de

schijven inzetten, dan is het gehele assenstelwaarop de schij-

Srotere omvang meestal twee-op zal drukken. Daartoe moet e n z o w e l d e r u b b e r s a l s d e n u m e r o t e u r s , p o n s e ne n d e r g e l i j k e

v e n b e v e s t i g dz i j n u i t d e m a c h i n et e n e m e n . V o o r h e t s t e l l e n v a n p o n s e n e n d e r g e l i j k e h e e f t m e n d e b e s c h i k k i n go v e r k a l i bers, zodat men de juiste stand van de pennen ten opzichte

in tweevoud worden aangebrachtH . et onderstedrukwerk kan m e n v o o r b e i d e k a n t e n v a n d e p a p i e r b a a ng e b r u i k e n ( a Í b e e l d i n g 6 ) . E e n e e n v o u d i g ev e r z e t t i n g v a n e e n t a n d w i e l d r i e h o e k ( a Í b e e l d i n g7 , m i d d e n ) i s v o l d o e n d e o m d i t d r u k w e r k e e n

van de matrijzensnel kan stellen, B o v e n h e t p o n s g e d e e l t eb e v i n d e n z i c h d e r a n d - o f p i n Í e e d schijven, Ook hier weer een verbeterde werkmethode. De

andere draairichtingte geven.

p e n n e n v a l l e n i n d e o n d e r s c h i j f ,w a a r i n b u s l e sb e v e s t i g d z i j n ,

D e a í g e b e e l d em a c h i n e i s z o n d e r n u m m e r d r u k w e r k . I n d i e n g , e w e n s tk a n b o v e n i n h e t d r u k g e d e e l t ee e n d e r g e l i j k n u m m e r -

z o d a t i n g e v a l e e n p e n e e n b u s j e b e s c h a d i g dh e e í t a l l e e n d i t

drukwerk worden gemonteerd. In opzet gelijk van bouw zijn-

laten zitten.

de als de andere, kan dit ook als normaal drukwerk worden g e b r u ik t .

Na de pinfeedponsing passeert de papierbaan de dwarsperfo-

D e r o l l e n v o o r h e t i n k t e n v a n d e v o r m z i j n e e n v o u d i gt e s t e l len, terwijl met behulp van een handwiel het heledrukgedeel-

en een vast ondermes. Dit ondermes zit ten opzichte van de perforatie scheef, zodat bij het passeren slechts een klein

t e o m h o o g i s t e d r a a i e nz o n d e r d e s t a n d v a n d e r o l l e n t e n o p z i c h t e v a n d e v o r m c i l i n d e r t e v e r a n d e r e n ( a Í b e e l d i n g4 , l i n k s ) .

gedeelte van de strip het ondermes raakt en de passerende p a p i e r b a a np e r í o r e e r t . H e t o n d e r m e s i s d o o r m i d d e l v a n g r o t e

E e n b e l a n g r i j k ev e r b e t e r i n g i s , d a t m e n b i j e l k d r u k w e r k e e n rollenwasapparaat heeft.

s t e l s c h r o e v e n( a f b e e l d i n g8 , o n d e r a a n )Í i i n t e s t e l l e n ,o m o v e r a l het papier zodanigte raken dat het juist niet wordt doorge-

Tussen alle drukwerken in en tussen de afzonderlijkeponsgedeelten bevinden zich regelbare aantrekwalsen om een

s n e d e n m a a r a l l e e n p e r f o r e e r t , O m d a t e r t w e e e e n h e d e nz i j n kan bijvoorbeeld één daarvan een doorlopende perforatie be-

nauwkeurig register van alle bewerkingen van de papierbaan

vatten, terwijl

b u s j ev e r a n d e r d k a n w o r d e n e n m e n d e s c h i j í i n z ' n g e h e e l k a n

r a t i e , d i e t w e e e e n h e d e no m v a t m e t e l k e e n r o t e r e n d e c i l i n d e r

te verzekeren.

de andere een gedeeltelijke perforatie aanbrengt. Waar de afstand ten opzichte van elkaar onafhankelijk

. o d r a d e p a p i e r b a a nd i t d e e l Afs derde is er het ponsgedeelteZ

t e s t e l l e n i s , k a n m e n o p e l k e w i l l e k e u r i g e p l a a t sd w a r s p e r f o r a t i e s a a n b r e n g e n ,D e m i n i m a l e a f s t a n dv a n d e p e r f o r a t i e s p e r e e n h e i d i s 1 8 6 , 3m m ( 7 , 3 3 i n c h ) o f e v e n t u e e l 9 3 , 1 m m ( 3 , 6 6 inch); bij gebruik van de tweede eenheid de helft van bovenvermelde maten. De maximale afstand tussen de perÍoraties is 3 0 4 , 8 m m ( 1 2 i n c h ) o Í d e s g e w e n s tz e l í s 4 3 1 , 8 m m ( 1 7 i n c h ) . A a n d e b e d i e n i n g s z i j d ek a n m e n d e p e r f o r a t i et i j d e n s h e t d r u k k e n v e r s t e l l e n ,t e r w i j l a a n d e a n d e r e z i j d e d e c i l i n d e r s i n e e n vast Punt zijn gevat. Aan de achterzijde van het ponsgedeelte bevinden zich de tandwielen die bij het formaatveranderen verwisseld moeten worden (afbeelding9). Om dit te vergemakkelijken heeft men aan de machine een tabel bevestigd waarop is aangegevenwelk tandwiel en welke cilinder men moet hebbenom een bepaald formaat te verkrijgen, zodat vergissingen uitgesloten moeten worden geacht. Als vierde is er het uitleggedeelte, dat ook het langssnij- en langsperforatiewerk omvat (afbeelding l0). Voordat de bedrukte en geponste papierbaan opgewikkeld of gevouwen

ó B a a n l o o pv a n d e K a m e l e o n b i i h e t m a k e n v a n d r i e m a a l s c h o o n d r u k e n e e n m a a lw e e r d r u k

wordt passeert de baan twee assen waarop de kwetsmeshoud e r s m e t c i r k e l m e s i e sv o o r h e t l a n g s s n i j d e nd, e l e n v a n d e b a a n oÍ het rijfels snijden en de langsperforatiemesiesbevestigd zijn.

7 D e t a i l o p n a m e v a n h e t d r u k g e d e e l t e , m e t l i n k s d e v o l g e n d es e c t i e

9

Achterzijde

van het ponsgedeelte, met tandwielen

voor het

I

S e c t i e3 : p o n s g e d e e l t e

l 0 S e c t i e4 : u i t l e g g e d e e l t ev a n d e K a m e l e o n

formaatwisselen

25

DRU K b o e k d r uk

ofÍset

''e(%r) .s@\ ,

"rcf)

flexod ru k

zetten door de schroef (die zich bevindt boven en onder de stelschroeven voor de assen) los te maken, waarna alles weer met de iuiste fiinstelling voor de snit geregeld kan worden. Wordt er zigzag-gevouwen dan gaat de papierbaan na dit gedeelte in de vouwgleuÍ, zodat de baan op de aangebrachte dwarsperforatie zigzagtussen twee spiralen op de transportbanden uitgelegd wordt. Het formaat bepaalt de afstand van de heen- en weergaande beweging van de gleuf waar de baan doorheen gaat. Deze kan door een exenter gesteld worden (afbeelding l, rechtse gedeelte). De snelheid van de transportbanden moet aangep:rstworden en deze kan men grof stellen

,íYY-'

door middel van het exenter onderaan en door de íiinregelaar links daarvan. De hoogte van de transportbanden wordt versteld met het stelwiel geheel vooraan. Voor het aanpassenvan

oo -ogLÀr

nummertng

Beide assen hebben een gemeenschappelijke glasharde stalen ondercilinder. De zijdelingse stand kan men per as verstellen d o o r m i d d e l v a n s t e l s c h r o e v e nl i n k s a a n d e m a c h i n e ,t e r w i j l men tijdens het doorvoeren van de baan het geheel kan vrij-

flo

de stand van de spiralen in voorwaartse richting behoeft men alleen het rechtse handwiel te draaien (afbeelding l0) en voor d e z i j d e l i n g s es t a n d h e t l i n k s e h a n d w i e l . De opwikkelinrichting is voorzien van een automatische baanspanningsregelaar, terwijl potentiometers voor het soepel

PONSI NG, PERFORATIE

aanzetten zorgdragen. De snelheidsmeter (aÍbeelding 9) bevat tevens een lengtemeter, zodat men kan zien hoeveel meter

ENZ.

ordner- en sautegaten

ot

piníeed(randponsing)

.i o o ;T-------------;

' -o

o t

o

o t

o

o l ^

"t" 't

dwars perÍoratie

----,-_-_:

o l

o

o t

o

'lo o t

o

6 l

langsperforatie en -snijden (bezomenen delen)

o

:í-------------_-. '

o t

O

O

o

o

papier er in totaal voor een order gebruikt is. Door omreken i n g v a n h e t a a n t a lg e d r u k t e f o r m u l i e r e n , d a t m e n b i j d e u i t l e g op een teller kan waarnemen,is nauwkeurig de hoeveelheid meters van de gemaakte afval te bepalen. D e e l e k t r i s c h e a a n d r i j v i n gg e s c h i e d td o o r e e n 9 p k c o m m u tatormotor met afstandsbesturingen regelbaar van | : 9. De m o t o r b e v i n d t z i c h o n d e r h e t u i t l e g g e d e e l t e .A l l e o v e r b r e n gingen van de aandrijvingzijn in oliebad gesloten tandwielkasten geplaatst (afbeelding7). A a n e l k e b o u w s e c t i eb e v i n d e nz i c h d r u k k n o p p e n v o o r d e b e d i e n i n g ( a f b e e l d i n g9 ) . A l s w e r k z a a m h e d e n a a n d e m a c h i n e worden verricht draait men de knop met pijl om. Er gaat dan e e n r o o d l a m p j e b r a n d e n t e n t e k e n d a t d e m a c h i n ev e r g r e n d e l d i s . T e v e n s b e v i n d e nz i c h a a n d e z i j k a n t s t o p p e n n e n i n e e n kogelgewricht, waartegen men in elke stand een tik kan geven

U ITLEG

rol op rol

@" ao

o m d e m a c h i n et e d o e n s t o p p e n , T u s s e n d e v i e r s e c t i e sh e e f t m e n k l a p p e n w a a r o p d e d r u k k e r kan staan of zitten tijdens het stellen (afbeelding7). D e s n e l h e i dv a n d e K a m e l e o n ,a í h a n k e l i j k v a n p a p i e r e n d r u k , gaat tot 185 meter per minuut, hetgeen betekent dat men van rol tot zigzag bijvoorbeeld 40000 formulieren van I I inch of 55000 formulieren van 8 inch per uur kan vervaardigen.Bij

rol op zigzag

eventuele speciale wensen kan deze Kameleon voorzien worden van een offset- oÍ anilinedrukwerk. De afwerking kan gebeuren van rol op rol, zigzag-gevouwen of van rol tot plano g e s n e d e nv e l l e n ( a f b e e l d i n gI l ) . D e s c h e m a t i s c h et e k e n i n g e n v a n d e l o o p v a n h e t p a p i e r ( a f b e e l d i n g e n5 e n 6 ) l a t e n d u i d e l i j k

rol op vel

d e l o g i s c h ev o l g o r d e v a n a f w e r k i n g o p d e m a c h i n e u i t k o m e n . D o o r h e t v e r s c h i j n e nv a n d e z e m a c h i n e , m e t e e n z e e r s n e l l e formaatverstelling ten opzichte van andere roterende machin e s v o o r s p e c i a a l d r u ke n d a a r d o o r d e s t e l t i j d t o t m i n i m a a l

ll

Overzicht van de mogelijkheden die in model 2015, de speciaalm a c h i n e K a m e l e o n ,t o t g e l d i n g k u n n e n w o r d e n g e b r a c h t

beperkt, is de keus voor de speciaaldrukkerijen weer groter en moeilijker geworden.

26

G. Pijper

Kolbus EMP voor het in de band zetten van boeken

Machines voor het in de band zetten van boeken nemen in de uitgaafbinderij een belangrijke plaats in, omdat met minder mankracht méér kan worden geproduceerd. De toegenomen produktie van boeken dringt ons trouwens op de weg naar mechanisatie. O o r s p r o n k e l i j k w e r d e n d e m a c h i n e sg e b o u w d a l sa f z o n d e r l i j k e produktie-eenheden, maar we zijn al zo ver dat ze aan de produktielijn, of produktiestraàt,kunnen worden gekoppeld. De produktielijn van Kolbus bestaat uit machines voor rondzetten en knepen, voor kapitalen en overlijmen, voor het in de band zetten, voor het persenen het inbrandenvan de kneep. De produktie van de Kolbus EMP varieert, afhankelijk van materiaalen formaat, van 8 tot 36 exemplaren per minuut. M i n i m u m t e v e r w e r k e n í o r m a a t 1 2 5x 1 0 0x 6 m m , m a x i m u m 370x270 x80 mm. Rechte noch ronde ruggen leveren enig bezwaar op. Voor gekneepte boeken kan een zogenaamd kneep-lijmapparaat worden aangebracht, om de knepen van het boekblok van kleeístofte voorzien vóór het in de machine de verdere bewerking ondergaat (aÍbeelding l). De boekblokken worden met de rug naar boven op de plaat van het inlegstation geplaatst, Transporteurs voeren het verv o l g e n s o v e r e e n v e r d e l e r , d i e z i c h p r e c i e si n h e t m i d d e n v a n

4 D e K o l b u si n - d e - b a n d z e t m a c hEi nMePm e t k n e e p l i i m a p p a r a a t

het boek dringt. Dan wordt het verder getransporteerd tot het tegen een aanleg stuit, waar het wordt overgenomen door een vleugel van de paternoster. Over de gehele lengte van de verdeler is in het midden een opening aangebracht, waarlangs de vleugel zich kan verplaatsen om het boekblok over te nemen (aÍbeelding2). Vrees voor beschadiging behoeÍt niet te bestaan, want zelfs boeken met een gevoelige snede of dun papier kunnen zonder enig risico worden verwerkt. Todra de vleugel van de paternoster het boek van de verdeler heeft overgenomen, wordt het door het aansmeermechanisme gevoerd, waar de schutbladen van kleefstof worden voorzien. Inmiddels is het magazijn met boekbanden gevuld, die één voor één door transporteurs naar het rondzetstation worden gevoerd. Steeds wordt de onderste band uit het magazijn geschoven, waardoor het mogelijk is tijdens het draaien van de m a c h i n eh e t m a g a z i j nb i j t e v u l l e n . O m h e t o n b e r i s p e l i j k r o n d zetten van de boekruggen te bevorderen, kan bij dit magazijn een voorverwarmingsinstallatie worden ingeschakeld. Van het rondzetstation wordt de band naar de aanleggen van het inlegstation gevoerd, waar het boekblok in de band wordt gehangen. De band bevindt zich dan boven de vleugel waarop het boek hangt. Tijdens het naar boven komen van de vleugel worden de schutbladen aangesmeerden de band om het boekblok gelegd. Vervolgens wordt het boek langs vier walsen gevoerd, die de bandplatten stevig tegen het boekblok drukken ( a f b e e l d i n g3 ) . O p d e v l e u g e l h a n g e n dw o r d t h e t n u c o m p l e t e boek naar het uitlegstation getransporteerd. Als kleefstof kan op de Kolbus EMP zowel stijfsel als een mengsel van stijfsel en kunstharslijm worden toegepast. Gen o e m d m e n g s e lw o r d t n a m e l i j k g e b r u i k t b i j h e t b e k l e d e n m e t kunstleder en balacron, omdat deze materialen stijfsel afstoten, hetgeen tot gevolg heeít dat de inslagkanten niet hechten. De reservoirs voor de kleeístof zijn kiepbaar, om te bevorderen dat het plakmiddel als het ware tot de laatste druppel kan worden verbruikt. Ter voorkoming ran aandrogen bij stilstand van de machine zijn de aansmeerwalsenvan een afzonderlijke aandrijving voorzien. Zij kunnen dus in beweging blijven. Langs de gehele produktieweg yan de machine zijn beveiligingscontacten aangebracht, die bij eventuele storingen de m a c h i n ed i r e c t d o e n s t o p p e n . B i j h e t u i t l e g s t a t i o nb e v i n d t z i c h bovendien een signaalkast,die registreert waar een storing is opgetreden.

2 De verdeler met de vleugeldie het boekblok overneemt

3 Na het inhangenworden de platten door middel van vier walsen stevig tegen het boekblok gedrukt

Ter completering van onze inÍormatie zij nog medegedeeld dat de rondzetapparaten met behulp ran thermostaten op de

iuistetemperatuurwordengehouden.

L. von Dijk

tété-varia

Voor modellen op formaat 2l x 30 cm, gemaakt naar kleurendia's, w* de gemiddelde graveertiid zes uur, De tijd voor nabewerking liep uiteen ven één tot vier uur. Voor het maken van een zwart-auto oo Íormaat 2l x 30 c m , e v e n e e n si n r c t e r 6 0 , b l e e k r u i m e e n u u r genoeg ! Zo eenvoudig als het hier beschreven is, gaat het natuurlijk niet. Het instellen van de machine, met de daarbii behorende rasters, vraagt een grote mate van gespecialiseerde k e n n i s o p h e t g e b i e d v a n k l e u r e n c o r r e c t i ee n v a n d e u i t e e n l o p e n d em o g e l i j k h e d e n d i e d e Clichograaí biedt. De hierboven geschetste ontwikkeling is uitèrmate interessant. Waar zii ons heen voert is niet zo maar te yoorspellen. R.412

Automatische kopieermachine Yan Huntêr-Penrose Elektrische

stapelsnijder

ldeal

Voor drukkeriien met veel klein werk of huisd r u k k e r i i e n d i e d i k w i l l s w a t t e s n i j d e nh e b b e n i s e r d e l d e a l - s n i j m a c h i n eD. e s n i j l e n g t ei s 5 2 cm en de inleghoogte 8 cm. Deze kleine machine is van allerlei gemakken voorzien. Grote aandacht is besteed aan de veiligheid v a n d e s n i i d e r . H e t m e s k a n a l l e e ni n w e r k i n g worden gesteld door gelijktijdig indrukken van twee drukschakelaars, die zich aan beide zijden van de machine op veilige afstand van het mes bevinden. Een extra-beveiliging vormt het ingebouwde contactslot, waar twee sleutelsbij worden geleverd; de stroom kan p a s i n g e s c h a k e l dw o r d e n a l s d e s l e u t e l i n h e t s l o t i s o m g e d r a a i d .O n b e v o e g d e n k u n n e n d e m a c h i n e d u s n i e t b e d i e n e n .A l s m e n é é n v a n de knoppen loslaat, staat het mes ogenblikkeliik stil, in welke stand het zich ook b e v in d t . De machine is voorzien van eên terugloops c h a k e l a a r ,d i e d e l o o p r i c h t i n g v a n h e t m e s kan veranderen. Men kan dus ten halve keren zonder ten hele te dwalen. Een thermostatische beveiliging zorgt voor uitschakelen van de motor als deze overbelut wordt, De papieraanleg gaat langs spindelgeleiding tot 490 mm maximum, Een 3-fasen draaistroommotor van 220 tot 380 v zorgt voor de aandr ijving, Kentie n.v. te Den Haag is de importeur van P.43 d e z e l d e a l - s n i i m a c h i n ien N e d e r l a n d .

Wetenswaardigheden

van de Clichograaf

De ontwikkeling op het terrein van de elektronica beroert ook de grafische vakken. Vooral in de reproduktietechniek zijn grote veranderingen gekomen, die de uitschakeling van vêel handarbeid tot gevolg hadden, doch waardoor mede de mogeliikheid tot snellere levering en produktieverbetering werd bevord erd. In de clichéfabricage is het éénÍase-procédé volledig aanvaard. De elektronische graveer-

30

machine, waarbii de etsmachine uitgeschakeld is, heeít een aanzienlijk terrein veroverd. In het biizonder zij gewezen op de verschillende Clichograaí-apparatuur, waarmèe niet alleen zwartwit-werk zowel in liln alsautogemaakt kan worden, doch ook vierkleurenclichés. Gewerkt kan worden naar een doorzicht- of naar een opzichtmodel. De benodigde kleurenfilters worden direct op het origineel gelegd en pneumatisch vstgehouden. Zijn kleurenclichés klaar, dan is een nabewerking door de graveur nodig.

Voor het indelen van de kopie van een offsetplaat is nodig, dat - indien het te kopiêren werkstuk dwars oÍ op andere wiize op de plaat gekopiëerd moet worden - de ruit met het dia gedraaid wordt. Hunter-Penrose b r e n g t n u e e n k o p i e e r m a c h i n ei n d e h a n d e l die volautomatisch werkt, zowel voor zwart als voor kleuren, en waervan de diahouder 3600 kan worden gedraaid, zodat in elke stand is te kooiëren. De plaat wordt door middel van vacuiim v a s t g e h o u d e n .H e t b e l i c h t e n g e s c h i e d t d o o r middel van een keart met een voor het bepaalde doel aangebrachte ponsing, die 8emakkeliik en snel is te maken. De kaart wordt o p e e n t r o m m e l b e v e s t i g d ,d i e h ê t m e c h a n i s me van het dia bestuurt. Nadat de plaat is belicht gaat een signaal en tegeliikertijd keert de diahouder weer naar ziln punt van uitgang terug. Behalve de hierboven besproken rePeteermachine wordt door Hunter-Penrose nog andere reprografische apparatuur gemaakt,

H2.drukÍilm De reproduktietechniek vergt steeds meer materialen. Het is daarom vanzelfsprekend, dat vooral de grafische toeleveringsbedrijven zich op de verkoop van deze repromaterialen toeleggen, De H2-drukfilm is een acetaatfolie bedekt met een transparante el*tische laag. De werking berust op deze elasticiteit, Op het ogenblik dat de druk plaats heeít, wiikt de laag enigszins uit op de plaats waar het geïnkte drukbeeld de laag raakt, om na de druk weer de oorspronkeliike vorm aan te nemen. Hierdoor wordt het beeld scherper dan bij een aídruk op ander materiaal. De druk moet schraal en met een speciale inkt worden gemaakt. Na de druk poederen met een speciaal poeder, dat door een hoog soortelijk gewicht niet stuift. Ook voor diepdruk is deze film uitstekend te gebruiken. Het instuifpoeder is namelijk in drie gradaties leverbaar, waardoor de tekstaídruk dezelfde gradatie kan kri,gen als de te kopiëren beelden. Bovendien kan de film geretoucheerd worden. Wiíac kan alle gewenste nadere iníormaties over de H2-drukfilm verschaffen. R.422.423

Ventilatorên In ruimten waar geen goede luchtcirculatie is, zoals in doka's en kopieerafdelingen, is het prettig en gunstig voor de arbeidsprestatie als er een ventilator draait. Daar ventilatoren voor werkplaatsgebruik aan speciale eisen moeten voldoen, kan men zijn licht in dit opzicht opsteken bii ltho te Schiedam. Een advies mag dan worden verwacht, welke ventilator in enig speciaal geval als de beste R,5 moet worden beschouwd.

zoals camera's, autoscanners, kopieerinstallaR.422 ties en doka-uitrustingen.

Jifry-enveloppen Deze enveloppen van Amerikaanse oorsprong worden voor Europa gefabriceerd door de Paoierfabriek Wilhelmstal in West-Duitsland, een bekende firma. Het merkwaardige van de envelop is, dat deze meerwandig is en de inhoud beschermt tegen breuk en vocht, Het materiaal is gebitumeerd kraftpapier. Tussen de twee lagen van de feitelijke envelop is een laag filne papiers n i p p e r s a a n g e b r a c h t ,d i e d e e n v e l o p ' b o d y ' geeft. In eerste instantie ziin ze bedoeld voor de verzendingvan boeken. Het boek wordt er zonder meer in gestopt en met een Pennetie of nietje dichtgemaakt. Het tijdrovende inpakken van boeken in golfkarton en kraft en het dichtmaken met touw vervalt hierdoor' De besparing bii het inpakken is daardoor zeer aanzienlijk. Ook voor andere Drodukten, zoals machineonderdelen, elektrotechnische artikelen en voor de verpakking van clichés en dergeliike zouden deze enveloppen biizonder geschikt kunnen zijn. Ze ziin verkrijgbaar in de maten van l0 x 20 cm tot 36 X 5l cm, Bedrukken is mogeliik, al zal het dan wat moeilijker ziln dan bij gewone akte-enveloppen. De alleenverkoop voor ons land heeft Ubbens R.44 te Zutphen,

Keuring Yan nieuwê letter Bij ontvangst van nieuwe letter is het raadzaam hiervan een afdruk te maken zoals deze op stuk is ontvangèn, Bliikt het lettermateriaal niet goed, dan wil de lettergieterij echter geinkte letter niet meer terugnêmen. Een eenvoudig middel om een afdruk te maken zonder de letter in te inkten, is op de letter een vel potloodcarbon te leggen met de carbonziide naar boven. Op het carbon wordt een vel papier gelegd. Met behulp van een schone inktrol of voorzichtig getrokken op de proeípers ontstaat dan een mooie'blauwdruk'. Aldus een advies dat voorkwam in ABC van de Bauersche Giesserei. R.4il.1

#

PUNT,

UIT ! De tekst is ktaar,het thema isseboren.Ats nu, denkt de copy. writer, de juiste ontwerper de juiste ÍotograaÍ kiest,,. dan:

de reproductie?

belangrijk... belangrijk,

Hola, De

nog

de juiste

opvatting

en

korn, dat zal wel lukken! En Die is in dit geval toch wel bijzènder

tekstschrijver! rest gaat vanzelf.

Alleen De

creativiteit

rest doet

feilloos.

DE REPRODUCTIE C O M P A G N I EN . V . C E I N T U U R B A A N7 2 -

heeÍt

Maar

R O T T E R D A M1 2 - T E L E F O O N( O I O -) I 8 0 3 0 1

is echt

de Repro

wel:

tété-varia

Orukkershandboek

Onderlegplatên

Het is al weer geruime tijd geleden dat dit door de Federatie (voluit: Federatie der Werkgeversorganisatiên in het boekdrukkersen rasterdiepdrukbedrijf) uitgegeven boekje in een nieuwe oplaag verscheen, De uitgave, een boekje naar formaat, doch een boek naar inhoud, voorziet in talrijke wensen. Het verschaft in kort bestek vele gegevens, vooral ten dienste van bedrijísleiders, cheÍs en calculatoren. De gegevens hebben betrekking op de talrilke sociale cpecten waar de grafis c h e o n d e r n e m i n g e nm e e t e d o e n h e b b e n , a l s mede op de veelvuldige bedrijfseconomische k a n t e n , g r a f i s c ho n d e r w i i s e n o p l e i d i n g i n d e ruimste zin, toeleveringsbedrijven van allerlei aard enzoyoort. Om maar een voorbeeld te geven: in het hooídstuk over export zijn zelfs verwijzingsclausules naar de leveringsvoorwaarden in het Engels, Frans, Spaans en Duits opgenomen. Het geheel omvat niet minder dan 340 pagina's aan nuttige informatie over alles en nog wat inzake het grafische bedrijísleven en de grafi-

Een prospectus van de firma Gernhard uit Frankfurt am Main maakt gewag van onderlegplaten voor stanswerk, die zijn vervaardigd van kunststof. Het voordeel van deze olaten is, dat zil steeds opnieuw gebruikt kunnen worden. Elke avond, na gebruik, wordt de plaat met een staalborstel schoon geborsteld en bevochtigd met acêton. In de loop van de n a c h t s l u i t e n z i c h d a n a l l e i n s n i l d i n g e ne n d e p l a a t i s ' s m o r g e n sw e e r a l s n i e u w . Daar wii deze plaat nog niet in de praktiik k o n d e n b e p r o e v e n ,i s o v e r d e g e b r u i k s w a a r d e er van nog geen oordeel te geven. R,424

sche bedrijísvoering. Leden van de Federatie b e t a l e nf 3 , 4 0 , a n d e r e n f 3 , 9 0 . H e t a d r e s l u i d t : Van Eeghenstraat 70, Amsterdam-zuid. R.9

U ranus m.c.-papier Uranus is één van de planeten waar we ondanks de ruimtevaart niet zullen komen. Doch met het houthoudende machinegestreken papier van G. H. Biihrmann komen drukkers een heel eind. Niet alleen zwart-wit, doch ook meerkleurenreprodukties en echt zwere clic h é sz i l n o p d i t p a p i e r u i t s t e k e n d t e d r u k k e n . De tint van dit houthoudende, dus billiike papier is verbeterd. Na bedrukking ziet men niet, gezien het er op bereikte resultaat, dat dit een houthoudend papier is. R.46

Garamond

van Stemprel

Klcsieke lettertypen blilven toch steeds weer hun voortrefÍelijke gebruikswaarde bewijzen, De lettergieterijen presenteren er van tijd tot tiid letterproeven van. Typen die hun bijzondere chermes nimmer verliezen en ons er aan herinneren dàt het grote letterkunstenaars waren die ze ontwierpen. Lettergieterii D. Stempel zond ons de laatste proeí van haar serie Garamond in de vorm van een geschiedenis van dit lettertype. Bekilken we deze letter nog eens aandachtig, dan worden wij weer getroffen door de íraaie vormen, z o w e l v a n d e r o m e i n a l sd e c u r s i e í , R.4l l.l

noftras raricationes srarum >xafuY qfl1 .nf :r.s noltrc tuDereum l.

:s ficuf oueserrauiluit,&Garamondon t2

rm.O dereíïusÍuir, Sicut D.StempelAG r/rl

n tondentele obm.

Reinigingsmiddel

Yoor stanswêrk

Lithofi x

Lettergieterii Amsterdam deelde mee dat de alleenvertegenwoordiging werd verkregen v a n h e t r e i n i g i n g s m i d d e lL i t h o f i x . D i t i s e e n u n i v e r s e e l r e i n i g i n g s m i d d e lv o o r h e t v e r w i j deren van aangekoekte inkten van rubberrollen en rubberdoekenin de offsetdrukkerij. Ook kunnen lettervormen en clichés in de boekdrukkerij er uitstekend mee worden gereinigd. Het preparaat is onschadelijk voor de gezondheiden niet brandgevaarlijk. De prijs is f 3,50 per kg, niet goedkoop, maar h e t i s o o k g e e n r e i n i g i n g s m i d d e lv o o r d a g e lijks gebruik. Voor ondernemingen die het niet kennen wordt eenmaal gratis een blik met een kilog r a m i n h o u d b e s c h i k b a a rg e s t e l d . R,422

'De onzichtbare

verzameling

Een warm plekje hebbenwij altiid in ons harc voor de Exlibriskring van de Wereldbibliotheek-Vereniging. De kring verzamelaars van deze kleine drukwerken is niet groot. Eén tot tweemaal per laar laat de kring echter een Íraai drukwerkle verschijnen, waarvoor men ditmaal medewerking inriep van de grafische kunstenaar Kurt Lób voor de illustraties en vormgeving. De illustraties werden door Piet Clement apart- niet in boekdruk - ingedrukt. Door deze samenwerking werden de leden 'De verbliid met een fiin boekie, namelilk onzichtbare verzameling'van Stefan Zweig. Een toepcselilke titel voor de leden van deze R.3 k r i ng .

Bedrukbaarheidstoestel

van hêt IGT

E e r d e r d e d e n w i j r e e d s m e d e d e l i n g e no v e r dit door het IGT ontwikkelde toestel, waarmee het o,a. mogelilk is buiten de pers om te constaterên hoe de plukv*theid van papier is ten opzichte van een te verwerken inkt en hoe d e d e k k i n g v a n d e i n k t i s , a l s m e d eh e t m e t e n van de capaciteit. Te weinig drukkeriien nog gebruiken deze a p p a r a t u u r .A l s t i i d e n s h e t d r u k k e n m o e i l i j k heden ontstaan, is het oplossen hiervan kostbaar. Stilstand van de produktiepers betekent o p z i c h z e l ía l v e r l i e s . M e n m o e t d e p r o b l e m e n vooraÍ meester zijn. H e t i s g e b l e k e nd a t o o k m o d e r n e d r u k k e r i j e n b u i t e n N e d e r l a n d b e l a n g s t e l l i n gv o o r d e z e apparatuur hebben. Daarom werd een goed u i t g e v o e r d e c a t a l o g u si n d r i e t a l e n g e m a a k t . V o o r h e t I G T h e e í t d e z e b u i t e n l a n d s eb e l a n g s t e l l i n g z e k e r i n t e r e s s a n t ek a n t e n . H e t i s e e n bemoediging en met het proÍijt hiervan kunnen tenslotte weer bepaalde onderzoekingen worden gefinancierd, ten voordele v a n d e N e d e r l a n d s ed r u k k e r s . R.415

Smoutzetten

zonder

letterkast

De investeringvoor een zetteril die regelmatig koppen voor tijdschriíten en ander smoutwerk op de traditionele manier moet zetlen is hoog. Dit vormt een economisch bezwaar, doch daarbij telt ook nog dat de letter na gebruik gedistribueerd moet word e n . Z e t t e r s z i i n e v e n a l sa n d e r e v a k a r b e i d e r s schaars. Men tracht dus de zetarbeid te vereenvoudigen door het toepssen van andere werkwijzen. Eén van deze werkwijzen is het zetten volgens h e t L u d l o w s y s t e e m .M e t d i t s y s t e e m k a n m e n n i e t a l l e e nv e e l s n e l l e r z e t t e n , d o c h e l k e l e t t e r is bovendien nieuw en dus gaaÍ. Een winstpunt, ook voor de drukkerii, daar hierdoor de toesteltijd vermindert. Moeten aídrukken v o o r a n d e r e t e c h n i e k e nw o r d e n g e l e v e r d ,d a n is dit nog belangrilker, want toestellen van proeven is bijna ondoenlijk. En iuist bij deze losse afdrukken moet het beeld voor reorod u k t i e g e s c h i k t e n d u s o n b e r i s p e l i j kz i j n . Tijdstudiesvan het systeem hebben daarenboven aangetoond dat de tiidwinst zeer groot is. De zetter werkt met matrijzen van speciale vorm, die op ordelijke wijze in de kast liggen. Hii verzamelt lettergrepen of hele woorden en zet deze in één keer in de haak. Het uitvullen en spatiëren gaat sneller. De regel wordt op een vute maàt gegoten en is meteen u i t g e v u l d .G e d u r e n d e h e t g i e t e n v a n d e r e g e l kan de zetter al een volgende ordenen op corps en breedte. Dat het systeem tiid- en gèldbesparend werkt wordt bewezen doordat steeds meer drukkerijen er toe overgaan hun zetterii op deze wijze te rationaliseren. R.4l 1.3

Metên van de relatieve vochtigheid Conditioneren van papiertijdens de íabricage en in de drukkerii is een noodzakelijkheid voor een ongestoorde en zekere bedriifsgang in de drukkeril. Hiervoor is het nodig dat snel en zonder veel moeite de relatieve vochtigheid van het te verwerken materiaal Semeten kan worden. ln de handel is een handig apparaat, dat oÍschoon de vochtigheid elektrisch wordt Semeten - geen aansluitingop het lichtnet nodig maakt. Het heet Aqua Boy, heeft een gewicht van slechts I kg en wordt gevoed door een batterij. Op dit apparaat kunnen verschillende meetelektroden worden aangesloten, zoals bijvoorbeeld voor het meten van papier oÍ karton onder constante druk, oí met een steekelektrode voor het meten van de relatieve vochtigheid in een stapel papier, oÍ met een vlakke elektrode om de relatieve vochtigheid aan de oppervlakte ae meten. De meting kan op een schaalverdeling direct worden aígelezen. De vervaardiging van deze meetapparatuur v o o r n o g t a l v a n a n d e r e d o e l e i n d e ng e s c h i e d t in West-Duitsland (Íabrikaat Mundinger). R.46

50.000.000 druks op een Miller R e c l a m ez e g t v e e l , d o c h n i e t a l l e s . D e M i l l e r fabriek maakte reclamemet de viiítig miljoen d r u k s , d i e e e n L u x e m b u r g s ed r u k k e r i n t w a a l f jaar op een Miller-tweetoerenpers maakte, Omgerekend per jaar is dit om-en-nabij 4167000 per jaar. Bij een gemiddelde uurproduktie van 3000 per uur is dit 1400 uur drukken. Worden op zo'n pers regelmatig grote oplagen gedrukt, dan kan dat ècht gemakkelijk. R.4t5

DUBBELE produktiebij gelijkblijvende loonkosten met

HEIDELBERGER tweekleu renmachines

:.

n.v. Lettergieterijen MachinehandelvoorheenN. Tetterode- Nederland

í

I

tété-varia

Alfac-afwrijf

N ieuw school-alíabet

letters

In de loop van het laatste jaar zijn er heel wat leveranciers van afwrijÍ- en plakletters bijgekomen. Het is kennelilk een gewild artikel g e w o r d e n . I n e l k g e v a l ,d e o n t w e r p e r s h e b b e n van het merk AlÍac keuze te over in letters en zwarte oí gekleurde rasters. Waarom Alfac, een Belgische fabriek, ons gel u k k i g m a a k t m e t e e n D u i t s p r o s p e c t u s ,i s e e n duister punt. De vertegenwoordiger voor Nederland, Wifac te Amsterdam, kan ons dat R.22 b i j g e l e g e n h e i d m i s s c h i e nv e r t e l l e n .

N ieuw Ansco-laboratorium Op het gebied van de kleureníotografie heeít Ansco, de Amerikaanse kleurenfilm, een goede naam. Ansco wordt in ons land vertegenwoordigd door de LA, die voor alle Ansco-werkzaamheden een aDart laboratorium heeít laten inrichten, Deze omvatten ontwikkelen, vervaardigen van duplicaat-kleurendia's, maken van verg r o t i n g e n e n k l e i n b e e l d - k l e u r e n d i a ' si n g r o t e oplagen. Het ligt in de bedoeling om deze R.9 werkzaamheden nog uit te breiden.

Vademecum

voor de binder

In boekdrukkeriien en rasterdiepdrukkerijen kent men het Drukkershandboek van de Federatie. Minder bekend is, dat ook de boekbinders-werkgevers elk iaar een handboek uitgeven.Dit heet'Vademecum voor de binder'. I n d e z e u i t g a v e i s h e t e e r s t e g e d e e l t eg e w i j d a a n a l l e r l e i g e g e v e n so v e r d e b o n d e n d e t a k e n die deze voor de boekbinderijen Yerricht, over c.a,o., sociale verzekering, Pensioenverplichtingen, machinefonds, omzetbelast i n g v r a a g s t u k k e nv o o r d e b i n d e r s , o p l e i d i n g , onderwiis enz. D e a d r e s s e n v a n d e a a n g e s l o t e nb i n d e r i j e n zijn uiteraard ook opgenomen.Tevens is opg e n o m e n e e n w e r k z a a m h e d e n i n d e x ,w a a r i n alle werkzaamhedendie binders verrichten, met daarbii vermeld welke binderilenzich in bepaalde opzichten hebben gespecialiseerd' E e n s o o r t v a n c o l l e c t i e v e b i n d e r s r e c l a m ed u s ook, waardoor degene die werk moet uitbesteden kan nagaan oí er niet een sPeciale binderii voor dat object dichtbij is te vinden. Geen gezoek en gevraag meer als zich zo'n orobleem eens voordoet. VerschaÍ u dit boekle en u bent altijd geinÍormeerd.Prijs f3,50' Verkrijgbaar bij de Nederlandse Bond van Boekbinders-Patroons, Vondelstraat 172, Amsterdam-west.

R.9

3M Scotchlok

34

Voor boekdruk duidt 3M oD een moderne pikeermethode, voor offset op een speciale drukplaat. Maar 3M kent ook een afdeling voor produkten op het gebiedvan de elektric it e i t . Met Scotchlok maakt men een goede elektris c h e e n m e c h a n i s c h ev e r b i n d i n g , z o n d e r d a t de isolatievan draden verwijderd behoeft te w o r d e n . H e t b e n o d i g d e g e r e e d s c h a pi s e e n 'crimping tool', geschikt lichte en handige v o o r a l l e s o o r t e n S c o t c h l o k s .E n d a t n u z l i n verbindingsklemmen,die - doordat ze van doorzichtig plastic ziin gemaakt - insPectie van de verbinding mogelijk maken. lmporteur is de 3M MinnesotaCompany n.v' te Leiden.

Engels

D e g e n e n d i e E n g e l sl e r e n o f g e l e e r d h e b b e n , weten dat vaak dezelíde letters in een andere woordvorm verschillend worden uitgesproken. Voor de kinderen daar over de Noordzee blijkt dit nogal wat moeililkheden op te teveren. Sir James Pitman heeft daarom een nieuw alÍabet ontworpen, dat de kinderen moet helpen bij het overwinnen van deze moeilijkheden. Dit alÍabet met bijzondere tekens kreeg de naam'uitgebreid alfabet', Scholen over geheel Engeland experimenteren met dit nieuwe alíabet en volgens mededelingen i n h e t M o n o t y p e T e c h n i s c hB u l l e t i n b l i j k e n d e verkregen resultaten tot dusverre verrassend gun s t r g . Het alíabet omvat drieënveertig letters; de letters Q en X komen er niet in voor; er zijn dus negentien nieuwe letters bijgekomen. Veertien letters konden niet in het matriizenraam. Bij het tikken op de Monotype moeten hiervoor letters van een gelijk aantal units worden aangeslagenen dan na het zetten voor goede letters worden verstoken. Al met al een kostbare geschiedenis,doch schoolboeken hebben een grote oplaag en dan spreken deze beginkosten niet zo sterk. Er worden nu 2000 boeken omgewerkt om met het nieuwe alfabet gedrukt te worden. De matriizen zijn alleen in één serie, de R.9 E h r h a r d t c o r p s 1 2 ,v e r k r i j g b a a r .

Foto-elektrische

schakelaar

Het aantal snellooende machines in het grafische bedrijf neemt elke dag toe. Teneinde niet steeds op het klokje te moeten kijken oÍ de oplaag bereikt is, kan een foto-elektrische schakelaar worden aangesloten. De toepass i n g s m o g e l i j k h e d e nv a n z o ' n d o o r S i e m e n s ontwikkelde schakelaar zijn o.a. tellen met hoge snelheid, uitschakelen na bereiken van een tevoren ingesteld aantal, controle met u i t s c h a k e l m o g e l i j k h e i dn a b e r e i k e n o í o v e r s c h r i j d e n v a n b e p a a l d el i m i ê t e n , b e s t u r e n e n bewaken van machines. Er ziin trouwens nog m e e r m o g e l i j k h e d e n ,a l n a a r g e l a n g d e s p e c i R.9 fieke eisen en wensen van het bedrijÍ,

Facit tel- en rekenmachines Calculeren zonder rekenmachine vraagt veel t i i d . B o v e n d i e n ,w i l m e n b e s l i s t w e t e n o f d e gemaakte rekenkundige bewerking juist is, dan zal men deze tweemaal moeten maken. Gebruik daarom een rekenmachine en zo m o g e l i j k e e n e i g e n t i i d s e ,d u s e e n e l e k t r i s c h e . Een machine waar met veel plezier mee te w e r k e n v a l t e n d i e s n e l e n b o v e n d i e nk l e i n i s , is de Facit. Deze Zweedse machine, leverbaar i n v e r s c h i l l e n d eu i t v o e r i n g e n e n p r i j z e n , i s t e R.6 verkrijgen bij Ahrend te Amsterdam.

Buizenpostsysteem

Pneuma-Litt

E e n e e n v o u d i gs y s t e e m ,w a a r b i j d e ' p a t r o n e n ' zich met een snelheid van tien meter Der seconde door de buizen verplaatsen. Revolutionair ten opzichte van andere systemen, omdat het verzenden en ontvangen van de patronendoor één enkele buis geschiedt. De patronen zijn niet voorzien van selecties y s t e m e n . E e n n o r m a a l b e d i e n i n g s p a n e e li s voorzien van tien drukknoppen, doch kan uitgebreid worden tot twintig. De bediening is volautomatisch, De fabrlcage geschiedt naar Zweedse patenten in licentie door de Internationale Navigatie R.5 Apparaten n,v. te Rotterdam,

Vooruitzien

in de grafische industrie

E e n a a n s c h o u w e l i i kb e e l d o v e r d e v o o r u i t zichten van en de mogeliikhedenin de vers c h i l l e n d es e c t o r e n v a n d e g r a f i s c h ei n d u s t r i e is samengevat in een voortreffelilk uitgevoerd boekje, dat is opgeleverd door de Zwitserse Íabriek van offsetDersen Color Metall. Men heeft een aantal vooraanstaande Dersonen uit v e r s c h i l l e n d e g r a f i s c h es e c t o r e n u i t g e n o d i g d om in kort bestek hun visie op de toekomst van het grafische bedrijf te geven. B e h a n d e l dw e r d o . a . d e v r a a g : K a n d e v e l l e n o f í s e t d r u kz i j n v o o r s p r o n g o p d e v e l l e n h o o g d r u k b e h o u d e nI E e n v r a a g d i e z e e r a c t u e e l i s . De conclusie van proÍ. dr, W. Eschenbach is: 'Daar de kwaliteit van de druk zowel in hoogals in vlakdruk gelijk is, wordt het meer een p r o b l e e m v a n e c o n o m i e ,E n d i e w o r d t h o o f d zakeliik beïnvloed enerziids door de kunde van de constructeurs van de machines, anderzijds door de aard van de te gebruiken drukv o r m e n e n h u n v e r v a a r d i g i n g s k o s t e nD. a a r b i j spelen de bestaande papiersoorten en de oplaag een doorslaggevenderol. Uit dien hoofde zal men zich ook in de toekomst grote inspanningen moeten getroosten voor de verdere ontwikkeling en verbetering van de ofÍsetd r u k , a l s d e z e z i j n b e s t a a n d ev o o r s p r o n g t e n o p z i c h t ev a n d e b o e k d r u k w i l b e h o u d e n . ' Verder hoofdstukken over Íotografisch zetten, nieuwe papiersoorten,drukinkt, de kwalit e i t s e i s e nb i i d e v e r v a a r d i g i n gv a n e e n d r u k pers en tenslotte een overzicht van de persen die door Color Metall worden gebouwd. Voor dit in ofíset gedrukte boekje werden de Íotolitho's vervaardigd door middel van de elektronisch bestuurde Vario-Clichograaf. De vertegenwoordiging van Color Metall in ons land, die ons ook dit boekie zond, berust bij R.9 Wifac te Amsterdam.

Offset-kopieerprocédés Zelf aanmaken van etsen en ontwikkelaars w o r d t d o o r v r i j w e l n i e m a n d m e e r g e d a a n .D e offsetdrukkers werken met kopieermethoden w a a r v a n z i i d e j u i s t e s a m e n s t e l l i n gn i e t k e n n e n , w a n t e l k e t o e l e v e r i n g s f i r m ao p d i t g e b i e d brengt zijn chemicaliënonder een fantasien a a mi n d e h a n d e l .D e k o D i i s t h e e Í t n i e t a n d e r s t e d o e n d a n d e l u i s t e g e b r u i k s a a n w i j z i n gt e volgen, wil hij van het beoogde resultaat verzekerd ziin. L e t t e r g i e t e r ij A m s t e r d a m b r e n g t c h e m i c a l i ë n voor verschillende kopiêermethoden in de handel. In de brochure'OfÍset-kopieerproc é d é s 'w o r d e n d e z e p r o c é d é sk o r t e n d u i d e l i j k b e s c h r e v e n ,w a a r d o o r a l l e n d i e m e t k o p i è r e n te maken hebbenzich een goed beeld kunnen v o r m e n v a n d e d o o r L A i n d e h a n d e lg e b r a c h t e chemicaliën.

R.422

V l o t ,v o l d o e n i n g g e v e nddr u k k e nb e g i n tm e t d e keuzevan de juiste inkt. Niet gemakkelijkin deze tijd van sterk uiteenlopendematerialen. Van Son biedt u preciesde inkt, die snelleen perfecteuitvoeringvan de opdrachtverzekert. Inkten,die zich onderscheidendoor grote kleurkrachten stabiliteit. H e b t u s p e c i a l ep r o b l e m e n ? . . . In ons laboratoriumlost men ze graagvoor u op!

C'est VAN SON qui fait la musique!* *VAN SON, de bron voor al uw inkten. vAN

soN's

tNKT.

EN VERFFABRTÊKEN

N.V. I nTIVERSUM

HOLLAND

I StruDS 1872

R0 t LEN$ ll l,JMAI ll I ll E vanvelesoorten deverwerking

7 en350grrm2, tussen en 0ngecacheerde hogesnelheid

Alleenvertegenwoordigingvoor Nederland: TEPACA n.y., Bussumerstraat27a, Hilversum,tel. (02950)12851 (3 lijnen), telex 14094

ETEKTRON DE LINOTYPE

ZETMACHINE

morgen kan aI vandaag betekenen!

Yoor morgen die vandaag reeds geleverd wordt

HAN DELMAATSCHAPPI' YOOR GRAFISCHE MACHINES N.V. AMSTERDAM . POSTBUS lót0

Gebruik voor het bewaren yan fÉfÉ de TETE-vcrzamelbandl De meestideole

Een doelmatiginhangsysteem, dat de nummers

en proktische

van uw vaktijdschriftvolkomen intact laat, geen losmaken

oplossingvoor een

van nietjesvergt en geen lelijk afsnijden

tijdschrift !

van de witmarges met zich brengt.

Twee jaargangen

Op eenvoudigewijze worden de afzonderlijkebladen

in één band !

met dubbele metalennaaldenin de band bevestigd en vormen dan een boekwerk dat een stootje kan verdragen.

vonde TéTé-verzomelband: f 3,8 (inclusiefporrokosren) f, Pri1's Besteldkan worden door storting op girorekening 72462, ten namevan de AlgemeneNederlandseGrafischeBond te Amsterdam,mer op het betalingsstrookje de aanduiding:TéTé-band.

r

Precisie van los-letter zetsel

Boven aanzicht' M onotype' zetsel gi etvorm

* lngeschrevenhandelsmerk

Dankzij de nieuwe MONOTYPE* vaste-hoogtegietvormenthans zets e l t o t 5 6 - c i c e r ob r e e do p d u s d a n i g zuivereletterhoogte dat ook vormen i n d i v e r s ec o r p s e ne n m e t h a n d c o r r e c t i e z o n d e r t o e s t e l l e no p k u n s t d r u k p a p i ekr u n n e nw o r d e ng e d r u k t . Gevolg: grote productie van Uw persenen uitstekende kwaliteit.

TheMonotype Corporation Limited KE'ZERSG

RACHT

112 .

AMSTERDAM.C.

TELEFOON

2220 45 - 24 36 06

REPRO-BUHRS is een nieuw en uniek systeem, dat het meest idealeantwoord is op alle vragen,die w a a r d a n o o k , e n b i j w i e d a n o o k , b e s t a a no p h e t g e b i e d van de reprografie. REPRO-8UHRS, een systeenr dot geboseerd is op d o e l m a t i gg e b r u i kv a n e e na a n t a la p p a r a t e ne n m a t e r i a l e n d a t k w a l i t e i t v e r h o g e n d e n k o s t e n v e r l a g e n dw e r k t . ( R e p r o d u k t i e k a m e r a ' sk,l e í n- o f f s e t -m a c h i n e s ,b u r e a u - ,k o p i e e r - e n k o n t a k t a p paraten, fotograíische materialen, offsetplaten.) Het systeemkan ook passend w o r d e n g e m a a k ta a n u w b e s t a a n d a ep p a ratu ur. Zelfs als u dezereeds perfekt acht ! REPRO-8UHRS verlangt geen donkere kamer. Voor beginnerd s u se e ni d e a l eg e l e g e n h e i d orn te startenmet veel minder geld dan z e h a d d e nb e g r o o t , V o o r g e v e s t i g d e ne i n d e l i j k e e n m i d d e l t o t e e n k o s t e n b e s p a r e n drea t i o n a l i s a t i e . R.B. HORIZONTAAL

ó0r

De universelegrafische-en reprografische kamera voor lijn-, raster- en halftoonfot O D n a m e í o r m a a6t :0 x 6 0 c m ,

8et REPRO-BUHRS en vroog olles wot s weten wilt.

vellenvergaarmachine

Oollectr)n

Eenmodernemachinevan Nederlandsfabrikaat,die dagelijks in veel bedrijvenzijn enorme produktiviteitbewijst,daarbij gebruik makend van een minimaaldeel van het kostbare vloeroppervlak.Een universelemachine,die 30 grams doorslag, eenmaligcarbon en alle anderepapiersoortentot een formaatvan 35 x50 (respectievelijk 50 x 50) cm vergaartmet e e n s n e l h e i dv a n 2 0 0 0 t o t 5 0 0 0 s t e l l e np e r u u r . E e ng o e d e in de m a c h i n e ,d i e d e b e k e n d e r e e k s v a n a a n p r i j z i n g e n praktijk wáármaakt.

Een uiterst betrouwbaar,eenvoudig t e b e d i e n e no r o d u k t i e m i d d m e le t e e n (sets, grote veelzUdigheid b r o c h u r e sk, a l e n d e r se n z ) ,d i e v o o r z i e ni s v a n e e n b e v e i l i g i n g t e g e nd u b b e l ee n g e e nv e l l e n ,v a n een vaste voor- en een verstelbare zij-aanleg en van automatische tellingD . e C o l l e c t r o nw o r d t g e h e e l a a n é é n z u d e i n g e s t e l dg, e s t a P e l d en bediend.Zij behoeftgeen smeringen geen verder onderhoud (electronica).Zii wo'dt geleverd met elk gewenstaantalstationsen kan ook later worden uitgebreid. Een aangekoppeldvouwapparaat,een en een criss-cross-uitleg voor voorvergaarde handoplegstation sets kunnenworden bijgeleverd.

W i n k l e rF a l l e r t& C o . n v Prinsengracht783-785,Amsterdam-C telefoon rc20)66927

wrffac

r

Íl

F^

L@J E#**F*,mi,;1,ffiffi

ffiW#-iH.-#ffiffiHffiW

ffiffiË''ffifu @* -@hffiffiffiffimm mffiP,H@@@ffi_@@

SEIS UEROAR

_@-ffi_rMl ffi@ffiffiffi ffi@mffiffi Proost

papier,

da,t rnoet

het

Thomas Gathermatic

ziin

N.V.DRUKINKTEN VERFFABRIEK

'ARN H EM TA' Wij fobricereno.o. de meest moderneoffsetinkten Gedeponeerd Fabrieksmerk

(ookglanzend) met uitstekendedroog- en drukcapaciteiten de meest moderne persen

jvras

(ook vierkleurenpersen) a l l e s o o r t e n p a p i e rg e s c h i k t

VERGAARMACHINES

(ook m.c.-papier)

ARNHEM telefoon (08300) 26004- 3 0l 47- 2 6364

o

F

telegramadres : drukinkt (O1O) - 1201 96 Roltèrdam, 1O8, telefoon Goudsesingel Amslerdam, Keizersgracht 4 C | O ,t e l e Í o o n ( O 2 O ) - 2 4 € | 5 6 5 Hengelo. Enschedesestraat 39, leleÍoon (O54OO)-1a565 Groningen, Oude Boteringestr. 58, teleí. CO5gOO)-32955

Ntgutlt

KODALITHLR FILMVAN KODAK! TWEEMAAL-TROEF Een uiterst contrastrijke, orthochromatische film op een ESTAR onderlaag van 0,í 0 mm

A

Kodak

t

*

BELICHTING

A

Kodak

DOOR

DE BASIS HEEN

i

* U krijgt spiegelverkeerde negatieYen, bestemd voor Íotom e c h a n i s c h er e p r o d u k t i e . D e gevoeligheid is vri.jwel gelijk a a nd i e v a n K O D A L I T H O n h o Film, Type 3, bij normaal ge-

wanneer geen spiegelverkeerd beeld wordt verlangd. De ge-

bruik.

f

Y

OP

BELICHTING

DE EMULSIEZITDE

voeligheid is nu tweemaal zo groot als die van KODALITH Ortho Film, Type 3, bij nor-

t

r[BPox

maal gebruik.

t

!I

V

r[EPox

a ldeaalvoor om-contactenvan lijn-diapositieven. doeleindenmoet worden o Extra mogelijkhedenin bedrijvenwaar één cameravoor verschillende g e b r ui k t . o K a n so p N e w t o n - r i n g e nn i h i l . dank zij ESTARonderlaag. O Grote maatvastheid o Opvallendkorte droogtijd. VRAAG VRUBLI'VEND

Kodak

DEMONSTRATIE

I

Overtuig u in de praktijk van de voordelen van deze nieuwe KODAK Film. Op uw telefonisch verzoek zullen wij gring een demonstratie voor u organiseren. KODAK

N.V.

DEN

HAAG

(070) óí 4í 2t

1

nu DaDler II

:!j

In de talen van alle landen ter wereld worden brieven geschreven.Brieven van vriendschap, lieÍde en soms haat. Met brieven worden zakelijke contacten gelegd en bevestigd. De postzegelis het symbool van deze verbindingen die door mensen op papier worden gemaakt. Papier, dat nu rneer dan ooit tevoren een onmisbare schakel is in onze samenleving. Zonder papier geen vooruitgang. Daarom papier nu; steedsmeer papier. Steedsmeer papier. Steedsmeer papier. Steeds meer papier. Steecis meer papier. Stecds meer papicr.

Stccds mccr

papier,

Steeds meer papier.

errsï na éI,!er

afa

NV PAPIERGROOTHANDEL G.H. BUHRMANN'S Ámsteídrm

Àínhem

0en Harg

oevenler

tindhoven

GÍonirgen

[Èeuwaídeí

MaastÍicht

RolleÍdam

ljlrechl