1
‘t Ogenblik Jaargang 10, 2011 nr. 3
Vi van d ermaand - vro e thuisbe elijkse ni egbe e gelei geleiding uwsbrie f ding s en sc dienst A c hoolg c aand ent en -
2
INHOUD
pag.
Vooraf
2
Thuisbegeleidingsnieuws
3
Sociale tegemoetkomingen: Fototrope Filterglazen – wetgeving rond terugbetaling door het RIZIV
4
Kijk, zo zie ik : Nervus opticusatrofie (atrofie van de oogzenuwbaan)
5
Mijn kind ziet anders
6
Hulpmiddelen en omgevingsaanpassingen: Nieuws uit de GSM Wereld
6
Jullie accentueren: brussentijd
9
Accenttips
13
Terugblik • Stadsweekend Den Haag april 2011 • Uitstap naar Bellewaerde met de jongeren van het secundair • Zomerkamp in Westmalle op 16, 17, 18 en 19 augsustus 2011 met de jongeren uit het secundair onderwijs • Zomerkamp in Spermalie met de kinderen uit de lagere school van 11 tot 15 juli
15 17 19 23
Accentjes
24
Accent actief
25
TB Accent
26
Vooraf Beste ouders, kinderen, jongeren en familie, Het zomerde in de prille herfst! Het verassend mooie weer nodigde uit tot een adempauze, tot genieten van de zonnewarmte, even stilstaan in de maalstroom van ons leven… “Zal ik wat noten kraken op mijn klarinet Zal ik een dansje voor je maken of een veldboeket Weet je wat, het is misschien ’n keertje fijn Niets te doen en niets te zeggen maar “te zijn””. Naar Toon Hermans Als thema van deze uitgave kozen we:” Brussentijd!”. Heb je ooit al gehoord van BRUS? Brus staat voor broer en zus van een persoon met een beperking. We vertellen het verhaal over en van de brussen. Het is een gewoon verhaal want brussen hebben in de eerste plaats een gewone relatie met hun broer of zus met een beperking. Het is ook een bijzonder verhaal omdat de broer-zus relatie een bijzondere relatie is die een belangrijke rol speelt in ieders leven. Het is zeker ook een uniek verhaal, want opgroeien in een gezin met een kind met een beperking is iets uniek. Het leven van de brus krijgt daardoor een eigen kleur. Unieke noden van brussen kunnen zijn: de (extra) vraag naar erkenning en respect krijgen, begrepen worden, voldoende en gepaste informatie
3 krijgen,…om maar enkele aspecten van hun zorgen te benoemen. Brussen zijn belangrijk want zij vormen mee de kracht in het gezin, de kracht in het natuurlijk netwerk rond het kind of de jongere met een beperking. In het luik “Brussentijd” kan je aan de hand van getuigenissen van de brussen zelf, meer te weten komen. Eliane Bonamie
THUISBEGELEIDINGSNIEUWS 175 jaar SPERMALIE Spermalie bestaat dit jaar 175 jaar! Er zijn tal van activiteiten waarbij we al onze partners betrekken: eerst en vooral de gebruikers, onze kinderen, jongeren en volwassenen met een beperking die in Spermalie verblijven. Zij zullen voelen dat feest “vieren” is. We betrekken ook de congregatie, de ouders, de personeelsleden, de Raad van Bestuur, de vele vrijwilligers, de senioren (oud-personeelsleden) maar ook de buren en de ruimere maatschappij. Voor de kinderen en jongeren in thuisbegeleiding brengen we een kleine verrassing mee op de groeps-activiteiten gedurende dit werkjaar. Een aantal activiteiten waar jullie kunnen bij aansluiten die vanuit het instituut Spermalie georganiseerd worden: - 21 en 22 maart 2012: de lagere school speelt 2 dagen in het prestigieuze concertgebouw te Brugge. Ze brengen een musical ‘De feniks van Karton’. - 2 juni 2012: we vieren samen met de kinderen / bewoners, hun familie, alle personeelsleden, en oud-leerlingen het Spermaliefeest. - 10 juni 2012: opening van de Kunsttentoonstelling in het Wit Huis te Loppem. We plaatsen beelden van kunstenaars-bewoners in confrontatie met beelden van andere kunstenaars. - 27 juni 2012: slot-massa-manifestatie met alle kinderen,jongeren / bewoners, personeel, zusters… bezetten we Stad Brugge: men zal Spermalie gezien hebben! MODULERING We zijn nog niet rond met de toepassing van de modulering in de thuisbegeleiding voor minderjarigen. In een volgende editie van de nieuwsbrief in 2012 zullen we jullie omtrent de modulering informeren. DE MEDEWERKERS Emma Vandamme en haar partner verwachten een tweede kindje. Iris Defraeye zal haar vervangen tijdens haar zwangerschapsverlof dat loopt vanaf de herfstvakantie tot aan de paasvakantie. Iris is orthopedagoge van opleiding en ze kent de werking van het groter geheel Spermalie reeds. Zij nam vorig schooljaar immers een interimfunctie op in de intramurale zorg van de visuele afdeling. Emma, hou jullie goed! Iris, welkom! Stefanie Calleeuw, thuisbegeleidster volwassenen, en haar man verwelkomen hun tweede dochter Bo! Proficiat Eliane Bonamie
4
Krijgt u deze nieuwsbrief per post? We kunnen hem via de mail bezorgen! Laat uw e-mailadres weten aan uw thuisbegeleid(st)er. sociale tegemoetkomingen Fototrope Filterglazen – wetgeving rond terugbetaling door het RIZIV Als je kind het moeilijk heeft met te veel lichtinval in de ogen, kan op een consultatie bij de oogarts voorgesteld worden om een bril met fototropische filterglazen uit te proberen. Gezien de aanzienlijke kostprijs hiervan, lijkt het ons zinvol om eens de wetgeving rond terugbetaling door het RIZIV op een rij te zetten. Let wel: elke mutualiteit kan bovenop deze wetgeving nog tegemoetkomingen voorzien, dus het is zeker interessant om dit na te gaan bij je eigen mutualiteit. Fototrope filterglazen worden enkel vergoed in geval van 1. retinitis pigmentosa, 2. albinisme, 3. aniridie, 4. achromatopsie, 5. tapetoretinale degeneratie (Stargardt, cone-rod dystrofie,…), 6. birdshotchorioretinopathie, 7. diabetische retinopathie, met klachten van ernstige fotofobie, geattesteerd door een geneesheer-specialist in oftalmologie. Momenteel worden enkel de glazen type “CPF Corning” officieel erkend als “fototrope filterglazen”. Opmerkingen: -Tapetoretinale degeneratie is een verzamelnaam van aandoeningen. Leeftijdsgebonden maculadegeneratie behoort niet tot deze groep. - Een aanvraag van een uitzondering op terugbetaling gebeurt in overleg met de revalidatieoogarts. Goedkeuring op terugbetaling kan bij dergelijke uitzondering niet gegarandeerd worden. - Andere (organische) filterglazen kunnen ook uitgetest en voorgeschreven worden, zoals Zeiss, Luceo, Multilens,… - Filters kunnen om de 5 jaar terugbetaald worden of telkens wanneer er een aanpassing is van de correctie met +/- 0,5 dioptrie - Kinderen jonger dan 12 jaar hebben recht op een jaarlijkse terugbetaling. - Een goed afsluitend montuur (ook aan zij- en bovenkanten) is van groot belang. Om terugbetaling te krijgen heeft de patiënt een voorschrift, factuur en attest van de aandoening nodig. Dit attest moet ingediend worden bij de mutualiteit binnen de maand van de factuurdatum. Met dank aan het Centrum voor Visuele Revalidatie UZ Gent voor de informatie. Debbie Claus
5
KIJk zo zie ik Nervus opticusatrofie (atrofie van de oogzenuwbaan) De oogzenuwbaan is de verbinding tussen de oogbol en de visuele cortex. Dit is de plaats in de hersenen waar visuele informatie wordt verwerkt. Als deze baan niet goed is aangelegd of beschadigd is, kan de visuele informatie uit het oog niet goed worden doorgegeven naar de hersenen, waardoor er problemen met het zien kunnen ontstaan. De plaats waar de oogzenuw het netvlies verlaat noemen we de papil. Bij het oogonderzoek is het beoordelen van de papil heel belangrijk. Bleekheid van de papil of papilatrofie blijft meestal niet beperkt tot de papil alleen, meestal wordt de hele oogzenuw atrofisch, waardoor men spreekt van opticusatrofie. Er is dan een verlies van functionerende oogzenuwvezels. Oorzaken: Er zijn talrijke oorzaken van opticusatrofie : Erfelijk: - geïsoleerd - in het kader van een Syndroom Verworven door : - langdurig verhoogde hersendruk met papiloedeem (= zwelling van de oogzenuw) - een tumor - een hersenbloeding - een hersenvliesontsteking - een schedeltrauma -… Symptomen: De symptomen worden bepaald door de mate waarin de oogzenuw (= opticus) is aangedaan. Mogelijke symptomen zijn: - geleidelijke of acute daling van de gezichtsscherpte, - uitval van een deel van het gezichtsveld, - kleurenzienstoornis, - vermindering van de contrastgevoeligheid. Behandeling: Voor een aangeboren en erfelijke opticusatrofie bestaat er geen behandeling. Bij een verworven aandoening moet de oorzaak, indien mogelijk, worden weggenomen, om verdere achteruitgang te voorkomen. Anne-Leen Van Damme
6
Mijn kind ziet anders Openbaar vervoer Als slechtziende ben ik “veroordeeld” tot ’t gebruik van ’t openbaar vervoer. ’t Zou noch voor mij noch voor andere weggebruikers veilig zijn moest ik mij op eigen houtje met een voertuig in ’t verkeer begeven. De problemen die ik ondervind bij ’t gebruik van ’t openbaar vervoer worden wel vaak onderschat. Maar als slechtziende wil ik natuurlijk graag zo zelfstandig mogelijk leven. Hoe neemt u de bus? U gaat aan een halte staan waar de gewenste bus voorbijrijdt en zwaait vriendelijk wanneer deze in aantocht is. Dat is vrij eenvoudig maar wat zou u doen indien u niet in staat bent om tijdig ’t busnummer te lezen? Gaat u elke bus doen stoppen om deze daarna verder te sturen als ’t niet die van u is? Dat levert u veel onbegrip op en is dus te mijden. Als slechtziende is ’t echter mogelijk om op basis van andere factoren de slaagkansen sterk te verhogen. Zo hebt je vaak mits een kleine wandeling de keuze tussen meerdere bushaltes. Indien je een bushalte in de buurt hebt waar elke bus op de as rijdt waarop je wil reizen dan zal je naar die bushalte trekken. Je bent dan immers zeker dat elke bus die daar voorbij rijdt ok is. Sommige bushaltes zijn ook verplichte stopplaatsen waardoor elke bus sowieso vertraagt en je ook tussen een groot aanbod toch zonder problemen de jouwe kan vinden. In principe zou ’t ook mogelijk zijn om de signalisatie op de bussen te optimaliseren. Maar alle goeie initiatieven ten spijt is dat zelden ’t geval. Zo zie ik in mijn thuisstad bussen rondrijden waarbij ik van een hele grote afstand alles kan lezen maar anderen zijn soms pas leesbaar op een meter of drie als ze stil staan. Een ander probleem stelt zich natuurlijk ook als je eenmaal in beweging bent.
Je kan niet altijd even eenvoudig bordjes lezen en dus is elke eerste reis een beetje een avontuur. Een goeie voorbereiding is vaak belangrijk zodat je vooraf een goed beeld hebt van ’t af te leggen traject en dus een paar controlepunten kan herkennen. Ook laten moderne technieken zoals GPS op je telefoon ’t toe om op een vrij discrete manier bij te houden waar je eigenlijk bent. Buschauffeurs maken er ook meestal geen probleem van om te helpen. Uiteindelijk doen ook andere passagiers vaak op hen een beroep om te verzekeren dat ze er attent op gemaakt worden dat ze hun bushalte bereikt hebben. Vaak denkt men ook foutief dat slechtzienden inherent problemen hebben om zich te oriënteren maar dat is niet noodzakelijk ’t geval. Als slechtziende ben ik zelfs meer gedreven in kaartlezen dan vele anderen aangezien ’t mij veel helpt. Een andere vaak gebruikte techniek is dan ook om een traject of locatie een eerste maal te bezoeken met een bekende. Zo heb je iemand om op terug te vallen als er iets moeilijk is en kan je tegelijk de nodige informatie verzamelen om alles een volgende keer zelfstandig uit te voeren. Ook al is reizen voor een slechtziende niet altijd even eenvoudig ’t is geen oplossing om slechtziende jongeren te overbeschermen. Er komt altijd een dag dat ze op eigen houtje ergens heen willen en als ze niet zelf de nodige technieken ontwikkelen dan leidt dat tot veel frustratie. De beste oplossing is dan ook om slechtziende jongeren te stimuleren bij ’t vinden van hun eigen weg. Steun ze dus in de zoektocht naar een veilige handige reistechniek en geloof in hun capaciteiten. Dirk Moerenhout
HUlpmiddelen en omgevingsaanpassingen Nieuws uit de GSM Wereld GSM’s zijn niet meer weg te denken uit ons dagelijks leven. De productontwikkelaars willen hun toestellen aan de hand van nieuwe technologieën en softwareprogramma’s gebruiksvriendelijk maken.
7 Het reguliere en het specifieke marktaanbod is enorm uitgebreid. Een keuze maken uit dit aanbod zal afhankelijk van individuele noden moeten bekeken worden. Alle merken op de markt hebben toestellen in verschillende uitvoeringen en afhankelijk van de beschikbare functies zal het prijskaartje variëren. GSM-fabrikanten wijzigen bovendien zeer snel hun gamma waardoor een bepaald model slechts beperkte tijd verkrijgbaar is.
GSM’s uit het regulier aanbod We geven u graag enkele algemene tips mee waar u bij het aankopen van een GSM in het regulier aanbod aandacht kan aan besteden. Verschillende aspecten van het visueel functioneren spelen hierin een rol. 1. Gezichtsscherpte: - een duidelijk lettertype - comfortabele grootte van letters of mogelijkheid tot vergroting van de letters - klassiek toetsenbord met goed voelbare en duidelijk onderscheiden toetsen (om sneller intuïtief de toetsen terug te vinden zonder kijken) of toetsenbord met per toets één letter of cijfer - eerder geen touch screen - indien de jongere of volwassene toch een touch screen verkiest is een pinch-to-zoom functie handig die de informatie op het scherm kan vergroten (uittesten aan te raden) 2. Contrastgevoeligheid: - kunnen instellen van de achtergrondkleur van het scherm en het kleur van de letters - kunnen instellen van de helderheid van het scherm (b.v. helder kleuren LCD scherm) - een goed contrast van de letters op het toetsenbord 3. Kleurenzin: - kunnen instellen van de weergave in natuurlijke kleuren of contrastkleur van scherm en letters 4. Lichtschuwheid: - kunnen aanpassen van de helderheid van het display. 5. Oog-handcoördinatie: - een klassiek toetsenbord met gewone toetsen en geen touch screen met b.v. een pennetje om de toetsen te bedienen Als u kiest voor een GSM die niet speciaal uitgerust is voor mensen met een visuele beperking dan is het scherm altijd beperkter in grootte dan bij een aangepast toestel. Toch is het mogelijk voor heel wat mensen met een visuele beperking een gewone GSM aan te schaffen die voldoende toegankelijk is. Afhankelijk van de mogelijke instellingen en aanpassingen die standaard in het toestel zijn opgenomen kan men het toestel aanpassen aan de individuele noden en gebruiksvriendelijk maken. Hieronder noemen we een aantal toestellen die door onze cliënten gebruikt worden en bepaalde voordelen bieden: - Nokia 6303: grote letters, achtergrond kan gewisseld worden, spraakherkenning om nummers te zoeken (nog niet echt 100% betrouwbaar), kostprijs: +/-105 euro
8 - Nokia 3600: tekstgrootte kan aangepast worden - Nokia E52: klassieke toetsen, goed scherm en gps - Samsung: via een knop aan de zijkant kunnen de ontvangen tekstberichten worden vergroot, toetsenbord met voor elke letter een aparte toets en goed zichtbaar, lettertype goed zichtbaar, kostprijs: +/-60 euro - LG p 350: spraakondersteuning maar geen Nederlands (misschien wel via een software applicatie te koop), gps ontvanger werkt heel goed (bij langdurig gebruik van gps raakt batterij snel leeg), pinch-to-zoom functie voor bepaalde toepassingen (vergroting van alles wat op het scherm staat door met twee vingers het scherm aan te raken en het beeld te vergroten), om een berichtje in te toetsen verschijnt er een toetsenbord dat moet aangetikt worden, kostprijs +/- 100 euro Dit is slechts een greep uit het grote aanbod aan toestellen die momenteel verkocht worden. We raden u zeker aan de persoon zelf de GSM te laten uittesten. Afhankelijk van de mogelijkheden en beperkingen van de persoon met een visuele beperking kunnen de noden erg verschillen. Anderzijds staan we er soms versteld van hoe vlot slechtziende jongeren met hun GSM-toestel kunnen werken.
GSM’s ontworpen, speciaal voor slechtzienden Er bestaan toestellen, speciaal ontworpen voor personen met een visuele beperking. Vaak hebben die toestellen een groot kleurendisplay, grote verlichte toetsen, die goed onderscheiden zijn, een groot eenvoudig lettertype,… Echt veel verschil met sommige toestellen in de gewone handel is er niet. De prijs komt ook ongeveer overeen met toestellen uit de reguliere markt met vergelijkbare functies. Een voorbeeld van zo’n toestel is de PhoneEasy van DORO (kostprijs: 140-150 euro).
GSM met spraakweergave of vergroting Soms is schermvergroting, eventueel aangevuld met of vervangen door spraakweergave noodzakelijk om de functies van een GSM toegankelijk te maken. Spraakweergave kan eventueel ook nog aangevuld worden door brailleweergave. Gsm met vergroting Vergrotingsprogramma’s zorgen ervoor dat een deel van de scherminhoud van de GSM vergroot weergegeven kan worden. Gsm’s die werken met het Symbian besturingssysteem kunnen uitgerust worden met zo’n programma. Bij het doorlopen van een namenlijst wordt de ingekleurde naam b.v. vergroot weergegevenonderaanhetscherm.Erzijntweevergrotingsprogramma’sopdeBelgischemarkt:MobileMagnifier (kostprijs: 110-120 euro) en Zooms (kostprijs:200-225 euro). Beide zijn apart verkrijgbaar of in combinatie met hun schermuitleesprogramma: Mobile Speak voor Mobile Magnifier en Talks Premium voor Zooms. Omdat het scherm van een GSM zo klein is, is het moeilijk om iets vergroot weer te geven zonder dat je het overzicht verliest over je scherm. Vergrotingssoftware is daarom vaak niet echt de ideale oplossing om een GSM vlot toegankelijk te maken. Schermuitleessoftware met spraakweergave Schermuitleessoftware zorgt ervoor dat alle ingebouwde functies van de GSM toegankelijk gemaakt worden via spraakweergave. Talks Premium (kostprijs 200-300 euro) en Mobile Speak (kostprijs: 225-250 euro) zijn twee schermuitleesprogramma’s met Nederlandse spraakweergave.
9 Naast spraakweergave ondersteunt Talks Premium ook brailleweergave; hiervoor is wel een extra brailleleesregel (optie) noodzakelijk. Talks Premium werkt op Symbian GSM’s van de Series 60 en Series 80. Mobile Speak is geschikt voor GSM’s met het Symbian Serie 60 besturingssysteem. De GSM’s die geschikt zijn voor Talks Premium en Mobile Speak, zijn vaak vrij gesofisticeerde toestellen en beschikken naast telefoon en sms-functies over functies als notities maken, adressenbeheer, agenda,…
Schermuitleesprogramma voor een pda of een smartphone Er bestaat ook schermuitleessoftware voor smartphones of pda’s (handpalmcomputers) met GSMfunctie.Detweeschermuitleesproramma’shetenPocketHalenMobileSpeakPocket(400-425euro),meteen variant voor smartphones. Het is belangrijk wanneer je vergroting of spraak op je GSM wil installeren dat je nagaat of het type van de GSM wel compatibel is met het programma voor spraak of vergroting. Welke types GSM compatibel zijn, is te vinden op de website van de fabrikant of bij de leverancier. (b.v. Nokia C5: op deze GSM kunnen Talks Premium (spraak en vergroting) en Mobile Speak (spraakherkenning) vlot geïnstalleerd worden)
Hulpmiddelen die terugbetaald worden door het VAPH Voor GSM-toestellen speciaal ontworpen voor personen met een visuele beperking komt het VAPH niet tussen, omdat de toestellen vergelijkbaar zijn met GSM’s uit de gewone handel, ook qua prijs. Uitspraak of vergroting voor GSM worden terugbetaald met een refertebedrag van 259,77 euro. De refertetermijn voor het aanvragen van een nieuw hulpmiddel als het oude aan vervanging toe is bedraagt 3 jaar. Bronnen - www.vaph.be/refertelijst - www.vlibank.be - http://www.koc.be/kw/pda/kw_smartphones.html#oplossingen - Ervaringen en getuigenissen van onze cliënten. Bedankt! Hilde Marichal
jullie accentueren Brussentijd Enkele getuigenissen Wat betekent het hebben van een broer of zus met een beperking? Enkele kinderen en jongeren kropen in hun pen en schreven hoe zij het ervaren om een broer of zus met een visuele beperking te hebben. Bedankt voor jullie verhaal!
10 Mijn zus is dan wel slechthorend en slechtziend, maar voor de rest vind ik haar niet zo veel anders. Ze moet wel altijd dicht komen om iets te zien. Ze kon wel jammer genoeg niet naar mijn school komen want het was daar te druk. Ze gaat niet direct een liedje kunnen na zingen met de juiste tekst, want dat heeft ze niet goed gehoord. Maar in de school kan ze alles even goed als de anderen, bijvoorbeeld rekenen en lezen. Eigenlijk weet ik niet alles van wat ze anders is, want iedereen is anders. Ik vind het soms ambetant dat ik meer moet opletten, omdat ze bijvoorbeeld de auto niet goed ziet en hoort afkomen. broer van Hanne
Ik ben Stijn, Ik ben 11 jaar en ik ben de broer van Eline. Eline is niet zoals andere kindjes. Want ze heeft een handicap. Soms is dat moeilijk voor mij, maar Eline heeft dat ook niet zelf gekozen om zo te zijn. Ze maakt soms dingen kapot waar ik lang aan gewerkt heb, bijvoorbeeld mijn lego of andere dingen om te bouwen. Maar ze kan er niks aan doen. Eline zit altijd vooraan in de auto. Soms wil ik eens vooraan zitten en dan zegt mama: “Elk om beurt.” Nu wil ze wel achteraan zitten, maar dat is voor bij Fox ons hondje te zitten. Soms is het ruzie met Eline. Maar we zien haar even graag als een normaal kindje.
Mijn zus, Astrid, is slechtziend en daardoor doen wij bepaalde activiteiten een beetje anders, zoals skiën. Toen we met ons tweetjes op skireis waren in Italië kreeg Astrid ’s morgens les van Ronny, een skimonitor die les en begeleiding geeft aan mensen met een visuele handicap op Zondal (een kunstpiste in Deurne). Ik kreeg terwijl les van een Italiaan in een aparte groep. ’ s Namiddags begeleidde ik mijn zus. Daarvoor trekken we onze fluohesjes aan zodat we goed opvallen. Astrid heeft er eentje met drie bollen op, het internationale blindenteken, en ik heb eentje met in drie talen “begeleider” erop. Zo maken we aan de rest duidelijk dat we samenhoren. Op zonnige dagen met veel volk op de piste is het moeilijker voor ons allebei om tussen de mensen te skiën. Astrid ziet
11 minder door het felle zonlicht dat weerkaatst op de sneeuw en schrikt van mensen die vlak langs haar scheren. Ik heb dan weer extra moeite om tussen de mensenmassa te laveren en te roepen “links”, “rechts”, “rechtdoor”, “stop”. Maar als het mistig wordt, dan zijn we king of the hill! Astrid skiet sneller want er is minder licht en minder geluid van voorbijskiënde mensen. En ik kies ervoor om telkens dezelfde piste te doen, zodat ik ze goed ken. Het is niet de bedoeling dat ik mijn zus de ravijn in laat skiën, omdat ik me van bocht heb vergist. Astrid vertrouwt mij als begeleider en ik mag dat niet beschamen. Het begeleiden van mijn zus schept een band die andere broers en zussen vaak niet hebben, denk ik. Als de mist in het dal hangt dan zoeven we de berg af en steken we iedereen voorbij, dan ben ik echt trots op mijn zusje. Het is zalig om dan met ons tweetjes de berg af te gaan. Voor ons mag het op skivakantie gerust slecht weer zijn! Frederik, 23 jaar
Documentatie en tips Op de site www.brussen.be vind je heel wat informatie over brussen. Deze organisatie ontwierp ook een gezelschapsspel “Brussen door berg en dal”. In het spel zitten vragen en opdrachten die te maken hebben met brus zijn. Er zijn opdrachten voor jonge brussen en er zijn opdrachten voor brussen ouder dan twaalf jaar. Ook klasgenoten, vrienden of familie kunnen mee spelen. Het spel wil brussen bij elkaar brengen en hen de kans bieden over hun broer of zus te praten, het wil kennis bieden over verschillende handicaps en hen laten nadenken over de toekomst. Het spel kan gespeeld worden door brussen die vlot kunnen lezen. Bestellen of ontlenen: Het spel kan gratis ontleend worden bij verschillende speel-o-theken. Je kan het spel ook aankopen voor 8 euro (voor leden) of 10 euro (voor niet-leden) plus verzendingskosten, bij de Brussenwerking, Gistelsesteenweg 190/1, 8200 Brugge. Meer informatie: 050/40 50 05 of
[email protected] De Brussenwerking maakte samen met Start West-Vlaanderen ook de video “Mijn zus is een knuffelkont…”. De video wil een beeld geven van
12 de belevingswereld van brussen. Vier jonge brussen en vier volwassen brussen geven hun persoonlijke verhaal weer. Ze vertellen over hun jeugd samen met hun broer of zus, over de invloed en reacties van de omgeving, over hun gevoelens en toekomstperspectieven. Je kan de video voor 5 euro bestellen via de Brussenwerking. Boekentuiltje: • Mijn zus is een flussemus – Syl van Duyn (ISBN 90-00-03402-7) – voor kinderen vanaf 8 jaar “Het is zomervakantie en Emma verveelt zich. Haar vriendinnen zijn allemaal weg en met haar zus Sanne kan ze geen spelletjes doen, want die is gehandicapt. Eigenlijk is Sanne net een grote baby die moet lachen om woorden als ‘flussemus’. Voor Emma is het vanzelfsprekend dat Sanne zo is, maar soms is het oneerlijk. Waarom mag Sanne bijvoorbeeld lekker zwemmen zonder diploma en moet Emma naar die rottige zomerzwemles? Het wordt vast geen leuke vakantie. Of toch?” • Mijn zusje is een monster – Martha Heesen (ISBN 90-214-6631-7) – voor kinderen vanaf 10 jaar. Stella’s zusje van vijf, Neeltje, is druk en lastig, net als andere kinderen van vijf. Maar dan erger. Veel erger. Veel en veel erger. Ze doet rare dingen, zoals in haar blootje door het warenhuis rennen, en op school voor gek lopen in een grotemensenjurk, tongzoenen met de grote buurjongen, ‘net als op de film’, alles en alles kapotmaken, kinderen uit het klimrek gooien, oma’s huis vol scheldwoorden kalken terwijl ze zogenaamd nog niet kan schrijven... Je kunt er maar beter om lachen, om al die... • De test – Jac Linders (ISBN 90 656 5534 4) – voor kinderen vanaf 12 jaar Paul (±17), intelligent, vlot en populair, verzet zich ertegen wanneer zijn zus Véronique(12) naar het ‘imbecielenschooltje’ moet, zoals hij dat noemt. Véronique heeft een lichte verstandelijke handicap en wordt vaak gepest. Paul heeft het er erg moeilijk mee als de oude school van Véronique zegt dat het beter is als ze naar een andere school gaat. Alles loopt niet bepaald gesmeerd! “Véronique imbeciel! flitst het door zijn hoofd! Dus toch? Zijn zus voor haar leven getekend?” Graag even we jullie ook nog enkele tips mee voor ouders. Huis-, tuin-, en keukentips voor ouders: tips om brussen beter te begrijpen Uit een lijst van een 30-tal tips selecteerden we er een aantal: • Wees open en eerlijk: brussen hebben ouders nodig die open staan voor vragen en bereid zijn om echte antwoorden te geven en vragen dus niet afwimpelen. Als ouders zelf het antwoord niet weten, dan kunnen ze dit ook zeggen aan de brussen. Je kan proberen om samen met hen op zoek te gaan naar een antwoord. • Plan regelmatig speciale tijd voor de brus: kinderen met een beperking vragen dikwijls extra tijd aan de ouders. Brussen leren daar van jongsaf aan mee om te gaan. Als ouders ook eens extra tijd voor de brus inlassen, geven ze aan dat ook de brus belangrijk is voor hen. • Luister naar de brussen: brussen kennen het kind met beperking op een andere manier dan de ouders hun kind kennen. Ze hebben een unieke band met hun broer of zus met een beperking.
13 Als brussen iets ouder zijn, zullen ze ook opmerkingen en bedenkingen maken, of suggesties geven. Luister ook naar hen, zo leren ze dat ook hun mening gewaardeerd wordt. • Schakel, indien nodig, professionele hulp in voor de brussen: soms hebben ze nood aan extra aandacht van leerkrachten of andere hulpverleners. • de eerste plaats komen: af en toe is het belangrijk dat de brussen weten dat zij op de eerste plaats komen. Als ouder kan je aan het kind met beperking duidelijk zeggen dat het even moet wachten omdat je met de andere kinderen bezig bent. • Humor: alle gezinnen maken grappige situaties mee: schrijf deze gebeurtenissen neer. Op moeilijke momenten kan dit helpen om het nodige evenwicht terug te vinden, De volledige lijst kunnen jullie opvragen via jullie eigen thuisbegeleid(st)er.Jullie kunnen ook steeds terecht bij haar/hem met jullie vragen de over brussen. In de werking van onze thuisbegeleidingsdienst is er op dit moment geen apart aanbod voor brussen. Toch proberen we aandacht te hebben voor de brussen in onze dagelijkse werking. Wanneer er activiteiten worden georganiseerd voor kleuters of lagere schoolkinderen zijn de brussen vaak welkom. Ook in de huisbezoeken probeert de thuisbegeleider oog te hebben voor de brussen in het gezin.
Accent-tips PRIKKELS:een interactieve tentoonstelling!!! Vanaf 6 oktober tot 2 september 2012, pakt het Museum voor Natuurwetenschappen te Brussel uit met een boeiende tentoonstelling: PRIKKELS. In deze interactieve tentoonstelling worden de zintuigen in de kijker gezet: zien, horen, voelen, proeven en ruiken. Onze zintuigen bepalen hoe we de wereld waarnemen en hoe we moeten reageren op prikkels van buitenaf. Ze lijken dan ook fantastisch te functioneren, maar in vergelijking met de dierenwereld zijn we beperkt in onze waarnemingen. Daarom stelt het Museum voor Natuurwetenschappen je in de tentoonstelling ‘PRIKKELS’ nog drie andere zintuigen voor die alleen bij bepaalde dieren voorkomen. Kom naar het museum en ga zelf langs het parcours van acht verschillende zintuigen. PRIKKELS is een zintuiglijke ervaring voor gezinnen met kinderen vanaf zes jaar, met een speciaal parcours op kleutermaat (kinderen van drie tot zes jaar). Kijken mag, aankomen MOET!!!
Reddie-Teddy, een site over kinderen, opvoeding en gezondheid http://www.reddie-teddy.be/Brochures/Pages/default.aspx Een site met heel wat interessante tips voor jonge ouders. Er kunnen brochures opgevraagd worden maar ook elektronisch kan veel gelezen worden.
14 GEVAARLIJK JONG Waarschijnlijk hebben jullie dit al via de media vernomen toch willen wij onderstaande initiatieven nog even in onze nieuwsbrief vermelden: Gevaarlijk Jong is een samenwerkingsverband tussen Museum Dr. Guislain, Kinderrechtencommissariaat, KOPERGIETERY en Gezinsbond. Via tentoonstellingen, podiumactiviteiten, vorming en publicaties willen deze partners aandacht vragen voor kinderen en jongeren die het moeilijker hebben om zichzelf te ontplooien in een steeds complexere samenleving. Gevaarlijk Jong loopt van 30 september 2011 tot eind mei 2012. Twee tentoonstellingen: Gevaarlijk Jong / Kind in gevaar, kind als gevaar Museum Dr. Guislain Gent. 1 oktober 2011- 20 mei 2012 Gevaarlijk jong, de blik van kinderen en jongeren georganiseerd door Het Kinderrechtencommissariaat De Loketten - Vlaams Parlement, Brussel 6 oktober – 21 december 2011 Gevaarlijk Jong Kinderen krijgen is een bijzondere belevenis: de toekomst plooit zich open. Het kind verdient de liefde, de bescherming en de aandacht waardoor het alle kansen krijgt zich zo volledig mogelijk te ontwikkelen. Ouders en opvoeders zetten zich overtuigend in om dit waar te maken. Wie de jeugd heeft, heeft de toekomst: een plechtige belofte, een prachtig perspectief. Maar aan de andere kant is er de dreiging: wat als het zogenaamd fout loopt in de opvoeding? Wat als het kind zijn plaats niet vindt? Wat als het kind ziek wordt? Wat als de samenleving kind en jongere de ruimte niet geeft om zich te ontwikkelen? Wat als ouders en opvoeders het begeven? Wat als jongeren bizarre poses aannemen of nog erger: inzet zijn bij criminele feiten? Morele paniek maakt zich niet zelden meester van de media: hoe zien we de toekomst van de jeugd? Volwassenen, kinderen en jongeren plaatsen zich midden het spanningsveld. Het kind als gevaar versus het kind in gevaar. Het resultaat is ‘Gevaarlijk Jong’ Verdere info via deze site:
http://www.gevaarlijkjong.be/
15
TERUGBLIK Stadsweekend Den Haag April 2011 Graag willen we ons verontschuldigen omdat dit artikel over het stadsweekend in Den Haag werd vergeten in het vorig nummer van de nieuwsbrief. Enkel de foto’s werden gepubliceerd. We willen jullie het verslag niet onthouden en voegen nog een kleine selecties van foto’s toe. Om de twee jaar wordt een stadsweekend georganiseerd voor jongeren met een visuele beperking van 16 tot 21 jaar. In het verleden bezochten we reeds Oostende in het kader van Beaufort 2008, Utrecht en Leuven. Zoals je merkt ligt de organisatie beurtelings in Nederland en in België. Volgende keer is het onze beurt. Telkens kunnen 20 jongeren deelnemen van wie 4 via onze dienst. We logeren in een jeugdherberg waar ook andere jongeren hun vakantie doorbrengen. De activiteiten bestaan uit sport, cultuur en … het uitgaansleven wordt zeker niet vergeten. Enkele reacties … Ik vond het stadweekend in Den Haag echt supertof. De groep was erg gezellig. Ik heb veel nieuwe vrienden gemaakt en contacten gelegd voor langere duur. De activiteiten waren helemaal leuk. Vooral het Omniversum was een hele mooie beleving. Helaas ben ik nu te oud om volgende keer nogmaals mee te kunnen gaan op stadweekend. Ik zou het daarom ook erg leuk vinden als er een nieuwe groep opgezet kon worden voor jongvolwassenen van 21 tot 30 jaar. Dit omdat het goed is sociale contacten te leggen en van elkaars ervaringen en beperkingen te leren. Mvg, Simone Lamers, Nederland Ik vond het hele weekend super! Het leukste vond ik het powerkyten. Ik zou het ook leuk vinden om andere talenten te ontwikkelen op het gebied van muziek. Dit is namelijk een goede activiteit die geliefd is bij visueel beperkte mensen. Je gebruikt hierbij namelijk andere zintuigen. Ik vond het leuk om nieuwe contacten te leggen. Ik maak steeds meer nieuwe vrienden door deze stadsweekenden. Helaas ben ik nu te oud geworden om deel te nemen aan deze stadsweekenden. Daarom hoop ik ook dat er een groep komt met de leeftijd van 21 tot 30 jaar. Marc Breedveld, Nederland Ik vond deze weekend heel leuk. We hebben hele leuke activiteit gedaan zoals een rondleiding in stad. En ik heb ook nieuwe vrienden door dit stadsweekend. En ik hoop dat er nog meer stadsweekenden georganiseerd worden. Jahanzib Said, België, Spermalie Ik vond het een fijn weekend. Veel contacten gemaakt. Ook vond ik het erg interessant om het verschil te ervaren tussen het uitgaansleven in Nederland en België. In de Stay Okay was het fijn dat er veel variatie was aan eten. Ik hoop dat ze deze stadsweekenden kunnen blijven organiseren ondanks de financiële tegenslagen want ik zou het leuk vinden om nog een keer mee te gaan. Alexander Skopeliotis, België, Ganspoel
16
17 Uitstap naar Bellewaerde met de jongeren van het secundair
18
19 Zomerkamp in Westmalle op 16, 17, 18 en 19 augustus 2011 met de jongeren uit het secundair onderwijs Voorbije zomer gingen we naar jaarlijkse traditie op vierdaagse met een enthousiast groepje jongeren. Op de planning stonden zowel uitstapjes met het openbaar vervoer naar Antwerpen, als genieten van de bosrijke omgeving rond het kamphuis. Dit jaar deden we ook een themadag rond zich bewust worden van spanning en ontspanning in het lichaam, zichzelf presenteren voor een groep, zich bewust worden van verbale en non-verbale communicatie. Dit laatste deden we met de creatieve medewerking van Inge Piotrowski, vormingswerkster bij Licht & Liefde en zelf blind. We danken in het bijzonder Anne-leen Vandamme, low-visionverantwoordelijke in Begeleidingcentrum en Basisschool Spermalie, die voor het tweede jaar geheel vrijwillig een handje toe stak op het kamp! Wij thuisbegeleiders vonden het alvast een fantastisch kamp met mooie, grappige en ontroerende momenten en met een geweldige groepssfeer! Hieronder vinden jullie enkele reacties van de jongeren. (Debbie Claus, thuisbegeleidster) Toffe sfeer en toffe mensen die we hebben leren kennen in Westmalle! De dagen raceten voorbij, altijd was er wel iets te doen. Kennismakingsspelletjes, een daguitstapje in Antwerpen, lekkere pizza gegeten in een Italiaans restaurantje, een Miss- en Mister verkiezing….alles was even leuk, en bij alles hebben we veel afgelachen. Zoals men vaak zegt, mooie liedjes duren niet lang, en met spijt in het hart namen we dan ook afscheid van onze begeleiders en nieuwe vrienden. Iedereen kijkt blij terug naar deze vier dagen, en we kijken zeker ook nog uit naar de volgende afspraak. (Mandy R) Na de lange reis naar Westmalle werd het kamp goed ingezet met een gezellige picknick, meteen de ideale sfeer om bij te praten. Daarna konden we ons rustig installeren en het gebouw even verkennen. Als iedereen een slaapplaats had gevonden was het tijd om onze creatieve kant boven te halen. Het schilderen van portretten was voor iedereen even spannend maar iedereen vond een manier om zich te uiten. Na een goede, maar voor sommigen toch iet wat korte nachtrust konden we er weer tegen aan… Een boeiende rondleiding in het centraalstation, een bezoek aan het strand van Sint-Anna en een etentje in een pizzeria. Verder was er ook tijd voor een aangenaam gesprek met Inge en een heuse miss- en misterverkiezing. Met een beetje pijn in het hart kwam dan toch de dag van het afscheid, maar tegelijk keek iedereen al uit naar het weerzien. (Emma B)
20
21
22
23 Zomerkamp in Spermalie met de kinderen uit de lagere school van 11 tot 15 juli Deze zomer trokken we er weer voor een weekje op uit met de kinderen uit de lagere school. Detectivebureau Accent ging op zoek naar nieuw speurderstalent en alle kinderen slaagden met glans tijdens deze speurdersstage!
24
ACCENTJES Dopjesactie ten voordele van het Belgisch Centrum voor Geleidehonden Een blindengeleidehond kost (aan opleiding ed.) zo’n € 15.000,- maar een persoon met visuele beperking hoeft daar niets voor te betalen. Daarom heeft het Belgisch Centrum voor Geleidehonden te Tongeren nood aan sponsors en sympathisanten. Vrijwilligers hebben nu al ruim zes jaar geleden een actie opgestart om de vereniging op een ludieke manier te helpen. Dit initiatief bestaat uit de verkoop van ingezamelde plastic dopjes aan een recyclagebedrijf dat er duurzame paletten van maakt. Het idee is eenvoudig: verzamel thuis of onderweg de plastic dopjes van drankflessen (dus geen kurken of kroonkurken) en breng die geregeld binnen in een inzamelpunt. Het dichtstbijzijnde inzamelpunt kan je opzoeken op www.dopjesactie.be. Verschillende recyclageparken doen ook mee aan het project. Er zijn ook instanties die de dopjes verzamelen en zelf naar een erkend inzamelpunt brengen. Vanaf tien grote vuilniszakken (samen min. 100 kg) is het mogelijk om je dopjes te laten ophalen door één van de vrijwilligers. Zodra je dit aantal bereikt hebt, geef je even een seintje op
[email protected] of neem je contact op met het BCG (
[email protected]) en worden de dopjes zo spoedig mogelijk opgehaald. De dopjes mogen verzameld worden in dozen of in grote zakken. Dankzij de solidariteit van velen heeft de dopjesactie dit jaar al 150.121,5 kg (*) dopjes opgeleverd (* afgeleverd gewicht op 31/08/2011)! In 2005 ging dit nog maar over 2319,5 kg ! Debbie Claus
TReye-IT TReye-IT is een initiatief van het Vlaams Leeroogpunt Sint-Rafaël vzw en het Vlaams Digitaal Oogpunt van Blindenzorg Licht en Liefde vzw, met de steun van het Vlaams Agentschap voor Personen met een Handicap.
Vlaanderen kent diverse voorzieningen die hulpmiddelen voor personen met een beperking financieren. Dit maakt de belangrijkste hulpmiddelen beschikbaar voor wie daar nood aan heeft. Toch zijn er heel wat mensen die uit de boot vallen. Sommigen hebben geen budget om de meest noodzakelijke hulpmiddelen aan te kopen. TReye-IT wil deze mensen een helpende hand bieden. De doelgroep bestaat uit mensen met een visuele handicap die in de huidige hulpmiddelenregelgeving uit de boot vallen, zoals 65-plussers. Ook mensen die een goedgekeurde aanvraag hebben, maar op een hulpmiddel moeten wachten - bijvoorbeeld omdat het in reparatie is, of omdat de bestellingsprocedure langer duurt dan verwacht., kunnen beroep doen op TReye-IT. Ze kunnen worden gered met een tweedehands hulpmiddel: het eerste jaar gratis, daarna vraagt de organisatie TReye-IT een beperkt huurbedrag. Er worden zoveel mogelijk tweedehands hulpmiddelen verzameld. Die worden gebruiksklaar gemaakt om ze nadien uit te lenen aan mensen die anders moeilijk of niet aan een hulpmiddel geraken.
25 Beschikt u over een hulpmiddel dat u niet meer gebruikt en graag beschikbaar stelt voor iemand die daar misschien zit op te wachten? Dan kunt u contact opnemen met TReye-IT. Hulpmiddelen die in aanmerking komen zijn hoogtechnologische hulpmiddelen voor mensen met een visuele beperking, zoals een brailleleesregel, een beeldschermloep, een voorleestoestel,… Maar ook voor kleinere ‘high-tech’ hulpmiddelen zoals een kleurendetector, een daisyspeler of een aangepaste gsm wordt een tweede eigenaar gezocht. Ook defecte of verouderde hulpmiddelen zijn welkom. U kan TReye-IT telefonisch contacteren op het nummer 02/212 11 14 of mailen op
[email protected]. Ook voor het uitlenen van een hulpmiddel kunt u de organisatie bereiken via deze contactgegevens. Emma Vandamme
Accent Actief 27 januari 2012: overstap naar de lagere school Tijdens deze info-avond kom je als ouder heel wat te weten over de overtap van je slechtziende kleuter naar het lager onderwijs: krijgt mijn kind nog elk jaar gon-begeleiding?; welke hulpmiddelen zijn er nodig?; hoe zal mijn kind naar school gaan?;… 18 februari 2012: 9u30-12u: Ravotten met het hele gezin in het binnenspeeldorp “Berenbos” in Wetteren Voor kinderen tussen 0 en 6 jaar en hun gezin. 20 februari 2012: krokusactiviteit voor jongeren uit het secundair onderwijs 2 maart 2012: Mijn n kind (start) in de kleuterschool Er leven ongetwijfeld heel wat vragen rond de mogelijkheden in het onderwijs voor (startende) kleuters met een visuele beperking. In de voormiddag geven we informatie omtrent het aanbod en wordt er dieper ingegaan op specifieke vragen: Wat is buitengewoon onderwijs en welke types heb je allemaal? Wat is GON-begeleiding en hoe kan het GON mijn kind helpen in het gewoon onderwijs? Wat is de taak van de thuisbegeleider op school?,… Aansluitend is er in de namiddag de mogelijkheid om de basisschool van Spermalie te bezoeken. 9 maart 2012: ouderavond over slechtziendheid en zelfstandig fietsen in het openbaar verkeer Tijdens deze info-avond kom je als ouder heel wat te weten over zelfstandig fietsen in het openbaar verkeer. Er is ruimte om zelf te ervaren hoe het is om als slechtziende op de fiets te zitten, er wordt meer uitleg gegeven over de medische voorwaarden om zelfstandig te kunnen fietsen in het verkeer, er worden concrete tips en aandachtspunten meegegeven en tot slot is er ook een boeiende getuigenis van een slechtziende jongere die zich zelfstandig verplaatst met de fiets. 17 maart 2012: 9u30-12u: Ravotten met het hele gezin in het binnenspeeldorp “Diep in de zee” in Oostkamp Voor kinderen tussen 0 en 6 jaar en hun gezin. 2 april 2012: activiteit paasvakantie voor jongeren uit het secundair onderwijs
26 April of mei (opgelet gewijzigde datum!): Ski-initiatie voor kinderen van het lager onderwijs in Komen De ski-initiatie wordt verplaatst naar april of mei (in plaats van in de herfstvakantie), omdat het dan rustiger is op de piste en begeleiders meer tijd kunnen maken voor een aanbod op maat. In kleine groepjes van drie of vier kinderen zal er door een gespecialiseerde monitor initiatie worden gegeven in het skiën. Ouders en broers en zussen zijn welkom om vrij te skiën op de piste. Datum en meer info volgen later. 28 april 2012: 9u30-12u: Ravotten met het hele gezin in het binnenspeeldorp “Berenbos” in Wetteren Voor kinderen tussen 0 en 6 jaar en hun gezin. 11 mei 2012: info-avond over ‘Cerebrale Visuele Inperking’ (CVI) Aan de hand van praktische voorbeelden staan we stil bij de invloed van CVI op het dagelijks functioneren van het kind of de jongere. Daaraan gekoppeld geven we tips over hoe we de kinderen/ jongeren kunnen ondersteunen en begeleiden. 9 juni 2012: ontmoeting aan zee voor kinderen tussen 0 en 6 jaar en hun gezin 16 juni 2012: 9u30-12u: Ravotten met het hele gezin in het binnenspeeldorp “Diep in de zee” in Oostkamp Voor kinderen tussen 0 en 6 jaar en hun gezin.
TB ACCENT ALGEMENE COÖRDINATIE: Eliane Bonamie MINDERJARIGEN Myriam Callemeyn, Debbie Claus, Kim Maeseele, Hilde Marichal, Griet Pattyn, Danny Phlypo, Marlies Praet, Jeannine Van Caillie, Emma Vandamme en Iris Defraeye ad interim, Mieke Vandorpe, Lisa Van Hove Ergotherapeuten voor mobiliteit: Jan Defauw, Lieve Meeus, Annemie Vandaele VOLWASSENEN - West-Vlaanderen: Stephanie Calleeuw, Katrien Lips, Hanne Van der Steede, Veerle Vereecke, Lieve Willems,Marilyn Coppens - Oost-Vlaanderen: Pol Seynnaeve, Nina Van Hulle, Rien Verlinden - Trajectbegeleiding: Sofie de Ruyter, Rien Verlinden
Consulent visueel functioneren: Mieke De Pourcq
27 Ontwikkelingsonderzoekers: Debbie Claus, Kim Maeseele, Griet Pattyn, Marlies Praet, Emma Vandamme, Lisa Van Hove Consulenten die voornamelijk aan individuele observatie-momenten meewerken: Oogarts: dr. Sophie Walraedt Kinderarts: dr. Katrien Keppens Low vision – deskundige: Anne-Leen Vandamme Visueel functioneren orthoptie: Mieke De Pourcq Kinesitherapeute/practognoste: Lieve Dewerchin En niet te vergeten, zij die achter de schermen werken: Sociale Administratie voor het Vlaams Agentschap: Sophie Dursin Secretariaat: Dominique Herman Facturatie: Sabine Verrue
De gezinsbegeleiders van de afdeling minderjarigen hebben allen een werkgsm algemeen:
[email protected] of
[email protected] tel.: 050/34 03 41 (voor Thuisbegeleidingsdienst Accent druk 1 ‘begeleidingscentrum Spermalie’) fax: 050/33 73 06
[email protected] bureau: 050/472 531 gsm: 0477/950 041
[email protected] bureau: 050/472 539 gsm: 0478/962 814
[email protected] bureau: 050/472 538 gsm: 0478/962 845
[email protected] bureau: 050/472 535 gsm: 0479/494 793
[email protected] bureau: 050/472 541 gsm: 0478/662 889
[email protected] [email protected] bureau: 050/472 534 gsm: 0478/962 888
[email protected] bureau: 050/472 534 gsm: 0478/962 818
[email protected] bureau: 050/472 533 gsm: 0477/840 589
[email protected] [email protected] bureau: 050/472 536 gsm: 0478/962 876
[email protected] bureau: 050/472 536 gsm: 0478/962 862
[email protected] bureau: 050/472 542 gsm: 0475/569 833
[email protected] bureau: 050/472 540 gsm: 0478/962 859
[email protected] bureau: 050/472 533 gsm: 0477/840 587
28
Deze nieuwsbrief werd gesponsord door:
Veldeman BVBA Schilderwerken en vloerbekleding Vriesenrot 30 9200 Dendermonde tel: 052/21 67 32
[email protected] www.veldeman-bvba.be
V.U.: Eliane Bonamie Snaggaardstraat 9, B-8000 Brugge Tel. 050/34 03 41 Fax: 050/33 73 06 email:
[email protected] www.de-kade.be
