Sylvia Loos & Tejo Hylkema
Waar hebben we het over?
Feitjes
Bron: NSWO
Lee, 1997; Coenen & Kerkhof 2001; Hylkema & Tiesinga, 2005
Structuur van slaap
bron: NSWO
Fysiologie van slaap
Fysiologie van slaap De N-Rem slaap heeft een herstellend vermogen
Een tekort aan met name fase 4 van de N-Rem slaap leidt tot afname van de weerstand en kan ernstige medische problemen geven. Lichamelijke processen welke tijdens de N-Rem slaap plaatsvinden: • Afname van pols, bloeddruk en ademhaling • Stofwisseling en temperatuur dalen • Piekproductie van groeihormonen en maximale celdeling • stimulatie van het immuunsysteem Lee, 1997; Achterberg 1999; Hylkema & Tiesinga, 2005
Fysiologie van slaap De REM slaap is van belang voor het geestelijk welzijn. Angst, prikkelbaarheid en concentratieproblemen kunnen het gevolg zijn van een gebrek aan REM slaap.
De REM slaap is vermoedelijk van belang voor “het leren”
Tijdens de slaap halen de hersenen de essentie uit de ervaringen van overdag en integreren deze nieuwe ervaringen met oudere. Slaap geeft inzicht in en betekenis aan het leven. Zonder slaap geen inzicht (Robert Stickgold) Achterberg, 1999; Maquet, 2000; Hylkema & Tiesinga, 2005
Biologisch ritme
Onder de Nederlandse bevolking heeft ongeveer 33% slaapproblemen
Swinkels, 1990; Lagrain 1998; Barlett, Rooney, & Spedding, 1985
Gevaar van slaapmedicatie: 3,5 maal verhoogd sterfte risico, bij veelvuldig gebruik 5 maal verhoogd risico en bij middelen als Zolpidem en Temazepam tot 6,5 maal
(in de VS in 2010 tussen de 320.000 en 570.000 doden)
Kripke, Lamger & Kline, 2012; Mallon, Broman & Hetta, 2008
Onder de Nederlandse bevolking heeft ongeveer 33% slaapproblemen Bij mensen met een verstandelijke beperking is dit tot 67%
Bij kinderen met een verstandelijke beperking wordt zelfs gesproken van 80%!
Swinkels, 1990; Lagrain 1998; Barlett, Rooney, & Spedding, 1985
slaapproblemen Specifieke problemen in de slaap van mensen met een verstandelijke beperking: • Men doet er langer over om in slaap te komen • Fase 2 van de N-REM slaap wordt langzaam bereikt, fase 3 en 4 moeizaam of helemaal niet • hoe ernstiger de beperking hoe minder REM slaap • Vaak korte periodes van indutten
Samengevat: het slaappatroon van mensen met een verstandelijke beperking lijkt op die van bejaarde mensen
Lagrain, 1998
Bron: Ohayon et al., 2004
Problemen door slechte slaap Depressie: Steeds meer studies tonen aan dat depressie wordt veroorzaakt door slechte slaap in plaats van andersom. In een studie onder 340 participanten bleek dat avondmensen en mensen met een slechte slaap veel meer risico liepen op een depressie en vaker suïcidaal waren
Chan et all, 2014
Problemen door slechte slaap Kanker: Onder een cohort van meer dan 2800 mannen bleek dat er een relatie is tussen het krijgen van longkanker en een slechte slaap bij mannen die vroeger gerookt hadden of nog rookten
Bij vrouwen komt bij slechte slapers meer borstkanker voor. Vooral bij nachtwerkers
Brainard, 1999, Luojus et al, 2014, Hansen 2001
Problemen door slechte slaap Valincidenten: Onderzoek bij oudere mannen: mannen die veel overdag dutten of minder dan 5 uur slapen hebben meer valincidenten met de nodige breuken. Onderzoek bij oudere vrouwen: meer valincidenten bij dutjes overdag
Medicatie (Benzo’s) leiden tot valincidenten EN verminderde cognitie
Stone et al, 2014, Stone et al 2006, Tsunoda et all, 2010
Problemen door slechte slaap Pijn: Reumatische pijnen zoals bij Fybromyalgie verstoren ernstig de slaap. Omgekeerd: een goede slaap vermindert de pijnklachten.
Field et all, 2002, Sunshine et al, 1996
Slaapproblemen en bijkomende handicaps Epilepsie: Hier is sprake van een vicieuze cirkel. Mensen met epilepsie hebben meer slaapproblemen, mensen met epilepsie en slaapproblemen hebben meer last van epileptische aanvallen. • Verkorting van de totale hoeveelheid slaaptijd (men is ‘s nachts veelvuldig kortdurend wakker) • Afname van de REM slaap met 20-50% die ook in kwaliteit (minder snelle oogbewegingen) minder is • De N-REM slaap is meestal oppervlakkiger en onstabieler
Stores et al., 1998; Lammers & Declerck, 2001
Slaapproblemen en bijkomende handicaps Autistisch spectrum stoornissen: • Instrumentele slaapproblemen • Reactieve slaapproblemen • Zelfstimulerende slaapproblemen
• Patroonmatige slaapproblemen
Quine 1992; Kraijer, 1994. 2004
Slaapproblemen en bijkomende handicaps ADHD:. Van de kinderen welke Methylfenidaat krijgen toegediend heeft 33% slaapproblemen, bij kinderen met ADHD die dit niet krijgen toegediend heeft 25% slaapproblemen. (10% is normaal)(Heijden, Smits & Gunning, 2005) Slaperigheid overdag, bewegingen in de slaap en slaapapneu lijken meer voor te komen (Cortese et al., 2006) Volgens onderzoek heeft 25% van de kinderen waarbij ADHD gediagnosticeerd wordt eigenlijk alleen maar slaapproblemen hebben. (Chervin, 1997)
Slaapproblemen en bijkomende handicaps Lichamelijke beperkingen waardoor slaapproblemen meer voorkomen: Spasmen en verlammingsverschijnselen Cerebrale parese (hersenverlamming) Bij spierziekte en spierzwakte veel slaapapnoe Spina bifida (open ruggetje) Hydrocefalie (waterhoofd) Auditieve en visuele beperkingen
Hylkema & Tiesinga, 2005; Drenth, Poppes & Vlaskamp,2007
Slaapproblemen en syndromen
•Down syndroom •Smit-Magenis-syndroom •Angelman-syndroom •Prader-Willi-syndroom •Fragiele-X-syndroom •Rett-syndroom
Curfs, Moog & Didden, 2001; Didden Korzilius, Smits & Curfs,2004;
Meten
Meten
Wat kan niet met de actiwatch:
Er kunnen geen verschillende fases onderscheiden in de slaap
Het is slechts een diagnostisch apparaat Er kunnen geen metingen plaatsvinden bij cliënten die ernstig motorisch beperkt zijn
Wat kan wel met de actiwatch:
Voor een grote groep mensen is dit een weinig belastend instrument Dutjes, inslaaptijd, slaapefficiëntie kunnen goed in kaart worden gebracht. De slaapefficiëntie kan verhoogd worden waardoor kwaliteit van leven wordt verbeterd
Meten
Meten
Meten
Wat te doen? Uit een groot literatuur review blijkt: Er is weinig bekend over interventies. Er werden 13 studies gevonden met effect: 11 waren case studies of cases series (niet geanalyseerd) en twee studies met grotere populatie Wouw, Evenhuis & Echteld, 2012
Onderzoek non farmaceutische interventies
Interventies: Betere slaaphygiëne Activering overdag: Betere slaaphygiëne & activering overdag: Andere dagindeling: Anders:
17 11 9 2 2
Hylkema & Vlaskamp, 2009
100 80
e
sleep efficiency
sleep efficiency
60 40 1
2
3
4
hours
m easurem ents
10:00 8:48 7:36 6:24 5:12 4:00
Hours of sleep Hours in bed
1
2
3
4
measurements Hylkema & Vlaskamp, 2013
minutes
140 120 100 80 60 40 20 0
Sleep onset Rising
1
2
3
4
measurements
Hylkema & Vlaskamp, 2013
Usui et al, 2000; Riemersma-van der Lek et al.,2008; Figuero et all, 2009
Magnesium helpt bij PLM vooral in de lichte vorm. Magnesium verbeterd ook de slaap en heeft een goede werking op de pijnappelklier
Nielsen et all 2010; Hornyak, 1998 Abassi, 2012
Toediening van warmte tijdens de slaap laat inslaaptijd dalen en haalt de WASO waarden naar beneden.
Zelfs een warm bad voor het naar bed gaan verbeterd de slaap bij ouderen
Raymann & van Someren, 2008
Toedienen van tryptofaan aminozuur Spaans onderzoek geeft aan dat het toedienen van deze stof een positief effect heeft op de slaap. Bravo, et.all, 2012
Deze stof zit veel in bananen en zou het melatonine,seontine en endorfine spiegel doen stijgen Bron NSWO
Overige (complementaire) Verpleegkundige interventies:
Massage (bijvoorbeeld hand- en voetmassage) Eterische olie (bijvoorbeeld Hop, Manderijn Kamille en Valeriaan) Kruiden (bijvoorbeeld Valeriaan Sint-Janskruid. Meidoorn, Ijzerhard) Muziek Ontspanningsoefeningen Kretzer & Koithan, 2014;Lytle et all., 2014
Overige (complementaire) Verpleegkundige interventies:
Healing Touch
helpt om rustiger te slapen; kalmeert bij agressie; ontspant bij verkramping; helpt de zorgverlener zich gemakkelijker te verbinden met de cliënt Kretzer & Koithan, 2014;Cone et all, 2014
Vragen? www.nyxzorgvoorslaap.nl
[email protected]
