Superdiverse arbeidskrachten in en rondom Gent Dr. Pascal Debruyne & Marc Jans
Inhoud 1. Superdiversiteit • In Gent • In het onderwijs en op de arbeidsmarkt in Gent 2. Actieve burgers van diverse culturele afkomst • Werkenden als burgers: Tower Automotive • Burgers als werkenden: Torekes in Rabot-Blaisenvest
3. Belang van professionele ondersteuning 4. Conclusie: we kunnen niet zomaar blijven doen wat we doen!
1. SUPERDIVERSITEIT
1. Superdiversiteit? Van multiculturalisme naar superdiversiteit? < kwantitief verschil: richting minority-majority cities < kwalitatief verschil: diversiteit binnen de diversiteit
1. Superdiversiteit? In 2011 waren er 400.000 mensen met een vreemde nationaliteit ingeschreven in het Vlaams Gewest.
Het aantal personen van vreemde herkomst lag in dat jaar vermoedelijk meer dan dubbel zo hoog (Noppe, e.a. 2012). Antwerpen kent 186.000 mensen met migratieroots (38%) Gent 63.000 (25%)
Legaal statuut bepaalt altijd de sociale rechten: • Voorwaardelijkheid • Tijdelijkheid • Sociale hiërarchie in sociale rechten
Focus op superdiverse groep onderaan de ladder
Er zijn wee manieren om culturele diversiteit in beeld te brengen: (1) Nationaliteit/origine (2) herkomst. Herkomst moeilijk te meten maar toont veel meer superdiversiteit dan nationaliteit
Aandeel (%) personen van buitenlandse herkomst in Gent, naar leeftijd Bron: Lokale inburgerings- en migratiemonitor. Editie 2015. Gent
56,6
59,4
63,1
68,4 83,7
49,6
48,5
43,4
40,6
31,6
50 - 64 jaar
35 - 49 jaar
25 - 34 jaar
18 - 24 jaar
12 - 17 jaar
97,2
Belgische herkomst 36,9
16,3
6 - 11 jaar
92,2
buitenlandse herkomst 7,8
2,8
80 jaar en ouder
51,5
65 - 79 jaar
50,4
0 - 5 jaar
100 90 80 70 60 50 40 30 20 10 0
Opgelet!!!: de definitie buitenlandse herkomst omvat geen migranten van de derde generatie wiens ouders als Belg geboren zijn.
Superdiversiteit en de arbeidsmarkt in Vlaanderen Werkzaamheidsgraad (18-64 jaar) (2013)
Werkzaamheidsgraad = aandeel werkenden in de totale bevolking tss 18 en 64 jaar
Werkloosheidsgraad (18-64 jaar) (2013)
Werkloosheidsgraad = aandeel uitkeringsgerechtigde werkzoekenden in de totale actieve beroepsbevolking
Bron: Herkomstmonitor 2015, Departement Werk & Sociale Economie
Bron: Departement Werk en Sociale Economie ism Steunpunt Werk en Sociale Economie: Gemeentefoto. De arbeidsmarktsituatie in Gent
162 verschillende nationaliteiten injgeschreven in Vlaams onderwijs (schooljaar 2014 – 2015) Europa (41), Afrika (50), Amerika (27), Azië (42) en Oceanië (2)
Aantal leerlingen met niet-Belgische nationaliteit in lager en secundair onderwijs in Vlaanderen en Gent in % (schooljaar 2014 – 2015) buitengewoon onderwijs
Gent
22,69
Vlaanderen
gewoon onderwijs
12,05
buitengewoon onderwijs
11,08
gewoon onderwijs
7,8
0
5
Bron: Datawarehouse Onderwijs en Vorming
10
15
20
25
2. Actieve burgers van diverse culturele afkomst
Superdiversiteit in Tower Automotive De fabrieksvloer kleurt superdivers: 47 nationaliteiten begin/ 38 nationaliteiten nu
Superdiversiteit in Tower Automotive
Superdiversiteit in Tower Automotive – Dit komt omdat Tower Automotive een Amerikaans bedrijf is dat diversiteit als bedrijfspolitiek ziet.
– Een 2de reden was één van pure economische noodzaak.
Tower Automotive zocht nieuwe werknemers op hetzelfde moment als Volvo.
Burgerschap als praktijk Convivialiteit en het normale verschil Particuliere kwesties & gemeenschappelijke dialoog: Burgerschapskwesties
Claims op herverdeling, culturele erkenning en politieke participatie van onderuit: Burgerschapsclaims
Convivialiteit Normalisering van “verschil” en diversiteit Conviviale omgang Interpersoonlijke valorisatie obv “wat mensen doen” Praktijk bepaalt identiteit & conviviale werksfeer ‘C’est ce qu’on fait, qui defini qui tu es et quelle personne tu es’.
Convivialiteit Interiorisering van convivialiteit: “Bijvoorbeeld, een aantal dagen geleden was het Ramadan. Ik heb nu wat geleerd van die moslimgemeenschap. En ik heb ook dingen geproefd,…De precieze naam ken ik niet maar het was wel zeer zoet,…lekker maar zeer zoet.” Of “Hoe ging het in Ghana? Wat eten jullie daar? Ik steek hier wat op over de wereld.”
Burgerschapskwesties • Vakantieregelingen op de werkvloer, vraagt negotiatie en onderhandeling: particuliere claims. Veel arbeiders hebben familie in thuisland. Nood aan langere periodes dan twee weken. Zet discussie in gang over evenwicht tussen particuliere eisen (diverse vakantieregelingen) en universele rechten en plichten (gelijke vakantieregeling).
Burgerschapskwesties “Het is niet van…”het is hier zo,…en daar stopt het”. Het is ook leren luisteren naar hun verhaal. Waarom reageren mensen zus of zo? Waarom nemen ze op een bepaald moment een bepaalde houding aan? Wat zit er achter? Zit er een cultuur achter, een overtuiging of levensfilosofie achter? Eerst luisteren voor je uiteindelijk kan trachten dingen te verzoenen. Al is dat niet gemakkelijk, uiteindelijk zorg je ervoor dat je diversiteit binnen onze groep van militanten ook echt aanwezig is.” Interview secretaris ACV Metaal (METEA), Gent, 10 december 2014
Burgerschapskwesties Meertaligheid: taaldiversiteit en –experiment Engels en Nederlands zijn de officiële talen. Daarnaast is er het uitgangspunt in de praktijk: “It’s what works that counts.”” Glenn Swaelen, de toenmalige HRM beschrijft de omgang met meertaligheid: “We geven mensen de mogelijkheid zich te bewijzen buiten de taalbarrière om, op basis van kwaliteit in plaats van alleen op basis van taal.”
Negotiaties over de taalwetgeving in Vlaanderen.
Burgerschapsclaims ‘Culturele erkenning’ •
“De HRM manager was bijvoorbeeld gaan spreken met een Gentse Imam met aanzien. Die kwam vervolgens ook op het bedrijf om te spreken over het gebed en de Ramadan. Mensen op de werkvloer weten dat en hebben daar respect voor. Das algemeen geweten dat dat hier kan.”
•
Ook de bedrijfsmomenten die al het personeel uitnodigen, wat er nogal wat zijn (terugkom-moment op 29 augustus 2014, feest voor de motorrijders ter plaatse, personeelsfeesten, nieuwjaar en Sinterklaas), wordt er koosjer eten gemaakt of verzorgd (halal voedsel) en alle varkensvlees wordt vermeden. Ook gebeurt het dat mensen tussenin informeel bidden of hun pauzes verzetten voor het gebed.
• •
(Gesprek ABVV délégué, 21 augustus, 2014 Parafrase, gesprek met ABVV délégué, 24 augustus 2014)
Burgerschapsclaims: ‘Politieke participatie’ Het hoofd van ACV Metaal illustreert de diversiteit van de syndicale delegatie:
“Onze groep militanten is ongelooflijk gemixt: vrouwen/gender, alle nationaliteiten (Roemeens, Bulgaars, Turks, Marokkaans, Italiaan,…) Dat geeft een uitdaging naar taal en meertaligheid, maar we spreken in het Engels, Frans, Italiaans,…Nederlands. Dus ja, je verandert. En je leert nieuwe zaken opnemen die je anders niet opneemt,
omdat je omgeving is veranderd.”
(Interview hoofd ACV Metaal (METEA), Gent)
Burgerschapsclaims ‘Herverdeling’ • Herverdeling doorheen sociale strijd “Solidariteit komt wel voor als diegenen in het bureau iets anders willen. Dan is het allemaal tegen hen. In die zin, is er wel solidariteit in de fabriek.”
Gesprek met werknemer Tower Automotive Tower Automotive, 27 augustus 2014
Burgerschapsclaims: ‘Herverdeling’ “Nu zijn ook de lonen van de operatoren op het gemiddelde van de regio hier voor dergelijke bedrijven. Met mooie woorden enzo,...daar komt het niet op aan. Mensen weten wie ze zijn door te kijken op hun loonbriefje. Als dat briefje zegt dat je aan de ondergrens zit, dan weet je dat dat secundaire burgers zijn,...ge zijt dus maar “da” (wijst laag). Das niet eerlijk.” Interview met vakbondssecretaris, Gent, 10 december 2014
Superdiversiteit in Rabot - Blaisenvest Over arbeid en activering in Rabot
Over arbeid en activering in Rabot
Kerngetallen (Wijkmonitor Gent)
Rabot Blaisenvest
Gent
Aantal inwoners (2014)
8.271
252.333
Bevolkingsdichtheid (inw/km2) (2014)
9.611
1.597
Aantal Belgen (2014)
5.972 (73,2%)
86,8%
Aantal niet-Belgen (2014)
2.296 (27,2%)
13,1%
Aantal ECM (2014)
4.262 (51,3%)
20,1%
Rechthebbenden leefloon per 1000 inw. (2014)
42
20
Gem. Netto belastbaar inkomen (inkomen 2012) 13.940 euro
21.328 euro
Werkloosheidsdruk (%NWWZ) (31/03/2015)
16,7%
9,6%
Dekkingsgraad kinderopvang (2014)
28%
47%
Wijkmonitor, stad Gent
Actieve burgers in Rabot –Blaisenvest zetten zich in voor buurtzorg (stadslandbouw op de site, inrichting en onderhoud Witte Kaproenenplein, voetbaltrainingen jongeren uit de buurt, …)
Aantal uitgekeerde Torekes voor buurtzorg
Aantal deelnemers
Aantal werkuren
2011
41.589
217
1.664
2012
99.561
244
3.982
2013
257.397
117
10.295
2014
193.700
Geen cijfers
7.748
Cijfers Samenlevingsopbouw Gent, rapporten 2012, 2013 en 2014
AANBOD ZOGENAAMD NIETACTIVEERBAAR
VRAAG waardering ≈ productiviteit flexibiliteit discriminatie …
BEMIDDELING aanbod op vraag afstemmen (inzetbaarheid) vraag op aanbod afstemmen (werk op maat)
statuut laat werken niet altijd toe capaciteit (tijd, mogelijkheden, kinderopvang, verplaatsingen, gezondheid, …) MAAR WEL sociaal actief in Rabot en voor Torekes …
Zogenaamde voor de arbeidsmarkt niet-activeerbaren zijn in Rabot onder specifieke voorwaarden (Rabot, Torekes,…) wel sociaal actief: tijd: autonomie om te bepalen wanneer en hoe lang inhoud: taakverdeling op basis van onderling overleg verhouding: gelijkwaardige relaties op basis van vertrouwen waardering: betekenisvol werk voor zichzelf en anderen
3. Belang van professionele ondersteuning
Belang van professionele ondersteuning Erkenning van de uitdaging (Vakbond) Culturele diversiteit speelt een rol op de werkvloer: “méfiance” “In je syndicaal werk zie je dat je meer terug krijgt van de mensen, soms vragen ze ook wel meer. De invulling van een vakbond is niet voor elk land hetzelfde, in sommige landen zijn de vakbonden zeer corrupt. Hier vraagt het om meer uitleg over je eigen taak en de vakbond in België.”
Belang van professionele ondersteuning Erkenning van de uitdaging (Werkgever) “Het is opvallend omdat in ons klein dorp, je wel Habib bent, en wel moslim, maar ook Habib die aan cel zoveel staat. En dan moet je werken met die anderen die een andere mens is. Het is hier een klein dorp. Je kunt oog hebben voor wie mensen zijn, en dat moet, maar ook voor wat mensen hier doen, en samendoen. Iedereen is hier gelijk. Daarom draagt iedereen dezelfde kledij. Dat maakt het misschien ook anders dan in het echte leven. We hebben hier ook hetzelfde doel: de boel doen draaien, goeie producten maken, maken dat iedereen op tijd komt,…”, aldus het hoofd van de HRM. Interview met Directeur HRM Tower Automotive, 23 januari 2015
Belang van professionele ondersteuning Aan de slag met superdiversiteit (vakbond) “Onze groep militanten is ongelooflijk gemixt: vrouwen/gender, alle nationaliteiten (Roemeens, Bulgaars, Turks, Marokkaans, Italiaan,…) Dat geeft een uitdaging naar taal en meertaligheid,
maar we spreken in het Engels, Frans, Italiaans,…Nederlands. Dus ja, je verandert. En je leert nieuwe zaken opnemen die je anders niet opneemt, omdat je omgeving is veranderd.”
Interview hoofd ACV Metaal (METEA), Gent,
Belang van professionele ondersteuning Nabijheid en basisdienstverlening (vakbond) “Solidariteit voor mij? Dat is “er zijn”. Er zijn, altijd, in elk moment, voor elke vraag. (…) Er leeft het stereotype van strijd, staking en piketten, maar op de werkvloer wordt je geconfronteerd met alledaagse noden. Dat zijn noden die ze meebrengen vanuit hun gezin, levenssituatie, vanuit hun
wijken en woonplaats. Dat gaat om papieren, papieren allerhande, scheidingsproblemen, kinderopvang, schulden,… (…) We moeten aan dienstverlening doen, een echt levensknooppunt zijn op de werkvloer voor
mensen.” (Interview met délégué ACV Tower Automotive, Gent)
Belang van professionele ondersteuning Nabijheid en basisdienstverlening (werkgever) “We hebben een personeelsdienst van 3 personen met mij erbij. Die mensen draaien letterlijk overuren. We hanteren een “open door policy”: onze deur staat letterlijk open. We nemen een groot deel van de zorg op voor de werknemers, een dienstverlening die hun problemen kan opvangen. Veel mensen zitten hier met een reeks problemen rond papieren, rond kinderbijslag, tot schulden en loonbeslag, of zelf scheidingsproblemen en alimentatie. Soms gaan we quasi loonbegeleiding doen. De dienst werkt met een open door policy. Onze deur staat altijd open, er is geen drempel, we zijn gewoon altijd en direct aanspreekbaar.” Interview met Directeur HRM Tower Automotive, 23 januari 2015
Belang van professionele ondersteuning Een kader voor een positieve praktijk Verwevenheid van diversiteit in aanwerving-, promotie-, en evaluatiebeleid Antidiscriminatie beleid & nultolerantie voor racisme gedragen door HRM en vakbonden Reeks culturele aanpassingen
Belang van professionele ondersteuning Een kader voor een positieve praktijk (EAD)
Hoe kunnen de waarde en betekenis van EAD-beleid continueren en verder ontwikkelen na de afschaffing ervan?
Belang van professionele ondersteuning eigen krachten mobiliseren
Twee professionele invalshoeken voor stadsontwikkeling in Rabot - Blaisenvest: Van buiten af: binnenbrengen van extern kapitaal als hefboom voor de wijk
Van onder uit: mobiliseren van krachten en dynamieken in de wijk
Wat doet een dynamiek van onder uit? - Buurtbewoners vinden op de stadsakker werk op maat - Extreme nabijheid: buurtwerkers bekommeren zich niet alleen over de inzet op de stadsakker, maar ook over het leven van buurtbewoners (papieren, familierelaties, kinderopvang, doktersbezoeken, huisvestiging,… En hoe zit het nu met solidariteit in culturele diversiteit? Verschillende dynamieken: - soort zoekt soort - de andere opzoeken Globale inschatting: vooroordelen nemen af, nieuwe vormen van delen en herverdelen over culturele verschillen heen nemen toe
2. Conclusies: we kunnen niet zo maar blijven doen wat we doen!
Superdiversiteit: een feit, geen keuze Ofwel oppakken en als arbeidsorganisatie, moeite doen om te groeien in een superdiverse samenleving: Scenario van openheid en hoop Ofwel negeren en vastlopen op een steeds krimpende autochtone werfreserve in een duale samenleving & exclusie bestendigen: Scenario van geslotenheid en angst Gelukkig is er ruimte voor experiment! Nu al heel wat succesvolle praktijken en netwerken: Ga aan de slag en ga met elkaar aan de slag
Enkele inspirerende voorbeelden: - Anders werven en werken Solidariteit in diversiteit op de arbeidsmarkt en in arbeidsorganisaties bevorderen
Leerrijke voorbeelden • blind solliciteren (meer ruimte voor authentiek ontmoeting tijdens wervingen) • Project schone job, Cibo Cleaning (na meer divers werven ook een ander HR-beleid ontwikkelen) • Van de Velde (meer autonomie voor werknemers)
