Succesvol studeren met Autisme

Studeren met steun reeks

UNLIMITED

Succesvol studeren met Autisme Anny Katsma Ankie Wezeman

Inhoudsopgave Ervaringsverhaal. Jorrit vertelt over zijn studie Informatie ASS

6 6 7

Wat is ASS?

7

Verschillende stoornissen binnen het autistisch spectrum

7

Hoe herken je ASS?

8

Wat veroorzaakt ASS?

9

Hoe vaak komt ASS voor?

9

De invloed die ASS kan hebben op studeren Studeren met ASS, mogelijke knelpunten tijdens je studie

10 10

Tips om succesvol te studeren met ASS

11

Algemene informatie over studeren en ASS (psychiatrische problematiek)

12

Voorafgaand aan de studie

12

Bij het kiezen

13

Tijdens het studeren

13

Studeren met stress

13

Situaties die stress op kunnen roepen.

14

Moet ik op school iets vertellen over ASS?

15

Informatiebronnen voor jou als student

15

Websites over studeren met een beperking

15

Boeken en sites voor mensen met ASS

15

Bronnen

16

Colofon

17

Projectleiding

17

Projectmedewerkers

17

Ontwerp en lay-out

17

Druk

17

Informatie

17

Voorwoord Iedereen heeft wel eens problemen in de communicatie met anderen. Als je een Autisme Spectrum Stoornis (ASS) hebt, kun je vaker dan gemiddeld op verschillende manieren moeite hebben met anderen. Iemand met ASS kan zich afzijdig houden van contact of juist veel behoefte hebben aan contact. Bij het communiceren met anderen is het voor mensen met ASS vaak moeilijk aan te voelen wat er bedoeld wordt. Ze kunnen zeer breedsprakig zijn of juist heel weinig zeggen. Ook kunnen er problemen zijn met het verbeeldende vermogen. Dit uit zich in een gebrek aan fantasie of juist in zich verliezen in fantasie. Autisme kan het functioneren van iemand beïnvloeden op alle levensgebieden, zoals in relaties, vrije tijd, werk en opleiding. Maar er zijn ook mensen met ASS die op deze levensgebieden redelijk functioneren of alleen problemen ervaren op één of enkele gebieden. ASS kan, zoals hierboven al is genoemd, ook problemen veroorzaken tijdens je opleiding. Deze problemen kunnen bijvoorbeeld voorkomen tijdens een college waarbij je meer moeite hebt om de docent te begrijpen dan je studiegenoten. Ook kun je door ASS problemen ondervinden tijdens het werken in groepjes, doordat je het moeilijk vind om te begrijpen wat ze bedoelen of moeite hebt met het aanpassen aan de groep. Het is voor iedere student een grote overgang van het middelbaar onderwijs naar een hoger onderwijs, maar met ASS kan dit nog eens extra moeilijk. Deze moeilijke overgang is de reden dat de Hanzehogeschool Groningen deze brochure heeft uitgegeven voor studenten met ASS. Je vindt hierin ook algemene informatie over ASS, maar voornamelijk over ASS binnen het onderwijs. De brochure geeft bijvoorbeeld knelpunten, maar ook tips met betrekking tot het studeren met ASS. Ook wordt de vraag “vertel ik aan anderen dat ik ASS heb” behandeld. Je kunt in deze brochure ook de mogelijkheden, aanpassingen en ondersteuning, die op de Hanzehogeschool Groningen mogelijk is, lezen. Ten slotte worden er tips gegeven over andere informatiebronnen waarin je informatie over ASS en studeren met ASS kunt vinden.

Studeren met autisme

Jorrit vertelt over zijn studie Ik heb de studie informatica afgerond. Vlak na mijn afstuderen kreeg ik de diagnose stoornis van Asperger. Tijdens mijn studietijd heb ik dus nooit geweten dat ik autistisch was, al had ik, achterafgezien, wel veel klachten die daar later bij bleken te horen.

6

Ik heb dus niet kunnen profiteren van bijvoorbeeld een Wajong uitkering, of hulp of ondersteuning tijdens mijn studie. (ik heb gewoon naast mijn studie gewerkt, wat eigenlijk wel zwaar was.) Ik vind het daarom belangrijk te benadrukken dat er veel studenten zijn die op moment van studeren misschien nog geen diagnose hebben of niet van zichzelf weten dat zij autistisch zijn maar wel de problemen ervan ervaren. En ook al zijn zij al wel gediagnosticeerd, zij niet de hulp en ondersteuning krijgen die misschien nodig zijn.

niet actief mee wilde werken en voelde me steeds ellendiger. Achteraf vind ik het heel jammer dat ik toen niet wist wat ik nu wel weet, namelijk dat ik behoefte heb aan structuur en duidelijke taakverdeling. Dan kan ik prima samen werken in een groep. Ook heb ik moeite met het selecteren van informatie, wanneer ik duidelijk heb wat ik moet weten kan ik het prima leren. Achteraf weet ik van alle mogelijkheden die er zijn binnen school. Had ik dit toen geweten zou alles een stuk makkelijker zijn geweest!

Konden mensen herkennen dat ik autistisch ben?

Nou, de meeste mensen, (docenten en medestudenten), konden niet aan mij zien dat ik autistisch was. Ik was niet opvallend, gedroeg me niet vreemd, kon schijnbaar redelijk meekomen, haalde mijn tentamens, geen directe problemen zichtbaar. Ik had echter veel ‘vage’ klachten wat in de loop van mijn studie steeds erger werd. Zo was ik erg gespannen, voelde me heel moe en kon me erg onrustig voelen en gedragen. Ik kon niet mee praten met mijn groepsleden bij een gezamenlijk project. Ik wist niet meer welke informatie ik nu wel en welke niet moest leren voor een toets of tentamen. Groepsgenoten dachten dat ik lui was of

Ik hoop dat andere studenten met een Autistische stoornis dit aan (kunnen) geven en leren wat ze nodig hebben om hun studie goed af te ronden. Met een paar kleine zaken kan je het jezelf al een stuk makkelijker maken. Ook kan de studieloopbaanbegeleider (SLB’er) je helpen bij het kiezen van aanpakken en plannen.

Succesvol studeren met autisme

Informatie ASS Wat is ASS?

ASS staat voor Autisme Spectrum Stoornis. Onder ASS vallen dus alle stoornissen binnen het Autistisch Spectrum. We spreken van een spectrum om aan te geven dat autisme op vele verschillende manieren tot uiting kan komen. De term autisme komt van het Griekse woord autos, dit betekend “zelf”. Autos verwijst naar de in zichzelf gekeerde indruk die mensen met autisme soms maken. Autisme wordt in de DSM-IV geclassificeerd als een pervasieve ontwikkelingsstoornis. Dit betekend in de praktijk dat mensen met ASS vooral moeite hebben met het sociale begrip en sociale intuïtie. Mensen met autisme weten soms niet wat er precies van ze wordt verwacht in bepaalde situaties en weten niet hoe ze moeten reageren in sociale interacties. Dit zorgt ervoor dat ze zich vaak onzeker en angstig kunnen voelen. Om deze angst onder controle te houden of te vermijden nijgen ze naar het vasthouden aan bekende regels en patronen. Dit houdt in dat ze moeilijk met veranderde of veranderende situaties om kunnen gaan. Verderop in deze brochure zal er nog meer informatie worden gegeven over autisme en DSM-IV. Verschillende stoornissen binnen het autistisch spectrum Deze verschillende stoornissen binnen het autistisch spectrum zijn: 1. 2. 3. 4.

Autisme PDD-NOS Syndroom van Asperger Multiplex ontwikkelingsstoornis/ Multiplex (Complex) Developmental Disorder (MCDD)

7


Hoe herken je ASS? Verschillende stoornissen uit het autistisch spectrum hebben verschillende belangrijke kenmerken. Er bestaat vaak een typisch beeld van iemand die autistisch is, zoals hoogbegaafdheid of het niet in staat zijn tot een normaal gesprek. Dit beeld van een autistisch persoon kan bij mensen die niet autistisch zijn vaak gecreëerd worden door verhalen uit hun omgeving, televisie of films, zoals de film “Rainman” Toch is geen mens met een autische stoornis hetzelfde, omdat ieder mens uniek is. De verschillende stoornissen hebben verschillende kenmerken en ook uit een bepaalde stoornis zich bij ieder persoon weer anders en in meer of mindere mate. Dit mate waarin de onderstaande kenmerken voorkomen zijn afhankelijk van je intelligentie, je aanleg en je socialisatie, dus je opvoeding.

8

Wel zijn er een drietal kenmerken welke bij ieder persoon met een stoornis uit het autistisch spectrum in meer of mindere mate (op)spelen. Deze zijn; 1. Kwalitatieve tekortkomingen/beperkingen in sociale interacties. Hierbij gaat het vooral op wederkerigheid. Een voorbeeld hiervan is dat je met een autistische stoornis wel ‘tegen’ iemand kunt praten, maar vaak moeite hebt met het voeren van een echt gesprek met iemand. 2. Kwalitatieve tekortkomingen/beperkingen in nonverbale en verbale communicatie en het verbeeldend vermogen. Een voorbeeld hiervan bij nonverbale communicatie (lichaamstaal of gezichtsuitdrukkingen), is dat je moeite kunt hebben om te begrijpen dat iemand boos of geïrriteerd is, na aanleiding van zijn of haar gezichtsuitdrukking. Een voorbeeld bij verbale communicatie (het praten/gesprekken), is dat je moeite kunt hebben met het onderscheiden van wat iemand letterlijk of figuurlijk bedoelt. Je hebt het soms niet door als iemand een grap maakt.

3. Het derde kenmerk is een opvallend beperkt repertoire van bezigheden en interesses en beperkte, zich herhalende, stereotype patronen van gedrag. Een voorbeeld hiervan is dat je minder interesses hebt dan gemiddeld en daar helemaal in op kunt gaan, zelfs als het niet gepast is in een situatie of je al;s je eigenlijk iets anders moet doen. Ook kan het zijn dat je gefixeerd bent, dus een overmatige aandacht hebt, voor een bepaald voorwerp, waardoor je niet meer op je omgeving let, maar alleen op het desbetreffende voorwerp.


Wat veroorzaakt ASS? Uit onderzoek van de afgelopen jaren wordt het steeds duidelijker dat ASS grotendeels verklaard wordt door biologische factoren. In eerder onderzoek is gekeken naar erfelijkheid (genetica) en naar het functioneren van de hersenen. ASS wordt voor ongeveer 80 tot 90 procent verklaard vanuit erfelijke factoren. Verder lijken de hersenen van mensen met ASS anders te functioneren dan de hersenen van mensen zonder deze diagnose. Doordat de hersenen van mensen met ASS anders te lijken functioneren, zien we bij onderzoek bijvoorbeeld dat kinderen met ASS meer fouten maken bij verschillende taken en dat ze moeite hebben om steeds nieuwe oplossingen te bedenken of te wisselen van strategie. Ook lijken mensen met ASS moeite te hebben met het interpreteren van emoties en het zich verplaatsen in andere mensen. Hoe dit precies komt is nog niet duidelijk.

9

Hoe vaak komt ASS voor? We weten niet precies hoeveel mensen met autisme er in Nederland zijn. Daar is namelijk geen onderzoek naar gedaan. Op basis van recente epidemiologische studies uit het buitenland gaan we ervan uit dat autisme bij 0,58 % van de bevolking voor komt, waarvan de volgende varianten bij HBO-studenten vooral voorkomen. 1. 0.08 % klassiek autisme 2. 0.38 % de stoornis van Asperger 3. 0.12 % PDD-NOS Deze percentages kunnen we ook voor Nederland gebruiken omdat autisme overal ter wereld in vergelijkbare mate voor komt. Omgerekend betekent dit dat er in Nederland ongeveer 90.000 mensen zijn met een vorm van autisme De overige vormen van autisme komen sporadisch voor. Daarom kunnen we die aantallen niet in percentages uitdrukken.


De invloed die ASS kan hebben op studeren Studeren met ASS, mogelijke knelpunten tijdens je studie Jongeren met een stoornis uit het autistische spectrum stromen steeds vaker door naar het hoger onderwijs en ervaren daar soms onbegrip en studieproblemen. Op het middelbare onderwijs is alles nog gestructureerd, iets dat op het HBO minder het geval is. Er zal meer gevraagd worden naar eigen keuzes en een beroep worden gedaan op je eigen verantwoordelijkheid en initiatief. Uit ervaring weten we dat een student met ASS vaak mensen van buitenaf nodig hebben om dit overzicht te bewaren. Studenten met ASS hebben vaak meer moeite met de bedoelingen van anderen (medestudenten en docenten) te begrijpen, dus wordt het lastiger een beroep te doen op mensen van buitenaf. Weten waar je als studente met ASS tegenaan kunt lopen tijdens je studie kan helpen op tijd de juiste hulp te vragen. Studeren aan een HBO opleiding houdt ook vaak in dat er samen gewerkt moet worden in groepjes (projectgroepen), iets dat knelpunten kan geven voor een student met ASS. Het leren voor, en maken van tentamens, bestuderen van lesmateriaal, colleges volgen, individuele verslagen en samenwerken in projectgroepen of teams (stage bijv) zijn allerlei zaken die verwacht worden van een HBO student. Dit is natuurlijk al nieuw, veel en kan voor stress zorgen bij studenten maar voor studenten met ASS wordt het vaak als nog stressvoller en vermoeiender ervaren. Er worden een aantal kenmerken genoemd van studenten met ASS binnen het hoger onderwijs, sommige zullen herkenbaar voor je zijn, andere zijn mogelijke kenmerken, immers iedere student blijft uniek! 10

1. 2. 3. 4. 5.

6.

7.

moeite met het verwerken van (gesproken) informatie (Colleges.) het onderscheiden van hoofd- en bijzaken in informatie kan moeilijk zijn. (colleges, lessen) moeite bij het leggen van verbanden, abstractievermogen (uitvoeren van projectopdr. bijv) moeite met flexibiliteit (opzet of planning veranderd binnen opleiding of werkgroepje) behoefte aan structuur en duidelijke opdrachten. (Opdrachten zelf van internet moeten halen) moeite met sociale interacties(niet oppikken van subtiele signalen, eenrichtingsverkeer, letterlijk opvatten van uitspraken.) (samenwerking met medestudenten en overleg met docenten.) Ontstaat stress bij overvloed aan prikkels of afwijkende situaties (bijv. wanneer de les later begint of mensen die te laat binnen komen bij college.)

Er is veel te lezen en op te zoeken over mensen met ASS en over studeren met ASS. Sommige kenmerken zullen herkenbaar zijn andere minder. Belangrijker is hier rekening mee te houden en te kijken naar de invloed ervan op je studie. Door deze kenmerken van ASS zijn er een aantal mogelijke knelpunten waar een student met ASS rekening mee zou kunnen houden om de kans op succesvol afstuderen te vergroten.


Tips om succesvol te studeren met ASS 8. Zorg voor een goede (dag) planning 9. Roep de hulp in van bijvoorbeeld SLB-er voor een taakgerichte planning bij moeilijkheden. 10. Zorg voor een rustige (prikkelarme )studieruimte. Binnen de Hanze hogescholen kun je hier ook gebruik van maken, vraag hiernaar bij de SLB-er. 11. Vraag docenten naar een hand out van de stof tijdens colleges en/of lessen 12. Maak gebruik van de periodieke gesprekken met je SLB-er, stel hier desnoods een vast gespreksprotocol voor op. 13. Zoek een plek op tijdens lessen waar je het minst afgeleidt wordt. Dit het liefst als vaste plek naast vaste mensen. 14. Structureer je aantekeningen en/of ontvangen hand out in een map zodat deze goed zijn terug te vinden voor jou. 15. Maak met studiegroepen vaste afspraken over bijvoorbeeld contacturen en pauzes. 16. Stel een voorzitter aan die voor structuur zorgt, zorg voor een voor jouw duidelijke taak 17. Probeer duidelijkheid te bieden aan de werkgroep, leg uit dat jij een vaste taak en duidelijkheid nodig hebt om het juiste resultaat te behalen. 18. Maak gebruik van al je sterke punten!

11


Algemene informatie over studeren en autisme

Autisme kan het studeren op verschillende manieren beïnvloeden. Het is goed om te weten dat er bij een aantal studenten geen of weinig negatieve effecten zijn, dan wel dat zij strategieën hebben ontwikkeld waardoor zij minder belemmeringen ondervinden. Het is ook van belang te weten dat het hoger beroepsonderwijs een leeromgeving is waarin een verantwoordelijkheid voor het eigen leerproces en het aankunnen van een redelijk volwassen studentenrol worden vereist zijn. Verder wordt er van de student gevraagd dat hij of zij kan reflecteren op het eigen leerproces en in staat is in groepen samen te werken aan projecten. Het hoger beroepsonderwijs vraagt van de student een andere leerwijze; meer zelfstudie, vaak meer leesstof en minder tijd. Daarnaast zijn het vaak grote instellingen, zeker in vergelijking met scholen voor voortgezet onderwijs. Al deze factoren kunnen bijdragen tot meer (studie) stress en tot verminderd studieplezier. Ieder persoon is een individu met een eigen manier van denken en leren. Het kan van belang zijn om stil te staan bij een aantal zaken waar je mee te maken krijgt, voorafgaand aan het studeren, bij het kiezen van een studie en tijdens het studeren zelf.

Voorafgaand aan de studie 12

Een goede voorbereiding en een geschikte keuze kunnen veel problemen voorkomen. Stel jezelf - eventueel samen met een ondersteuner - de volgende vragen: 1. heeft onderwijs voor mij de komende periode prioriteit? 2. is mijn psychische gezondheid stabiel genoeg om me te kunnen concentreren op mijn opleiding? 3. wat waren mijn eerdere ervaringen met onderwijs? 4. wat is voor mij belangrijk bij het omgaan met die eisen (lichamelijk, intellectueel, emotioneel)? 5. heb ik het doorzettingsvermogen en het zelfvertrouwen om frustraties aan te kunnen, informatie te krijgen van ondersteunend personeel of docenten van de onderwijsinstelling, voor mezelf op te komen als dat nodig is? 6. ben ik in staat om aanvragen, formulieren en ander papierwerk goed te verzorgen en te bewaren? 7. als mijn situatie of conditie verandert, zal ik dan in staat zijn om mijn plannen opnieuw in te schatten en zonodig aan te passen? 8. wat vinden voor mij belangrijke mensen van mijn studieplannen? 9. zijn mijn persoonlijke omstandigheden nu geschikt om een opleiding succesvol te kunnen volgen en zo niet, wat kan ik daaraan verbeteren? 10. wat is het goede moment om te starten? 11. is het verstandig over mijn psychiatrische problematiek te vertellen als ik kennis ga maken of ga starten op de opleiding?


Bij het kiezen Gebruik de tijd die je hebt om een goede keuze te maken, om je te oriënteren op de keuzemogelijkheden en om je af te vragen wat voor jouw persoonlijk belangrijke criteria zijn bij het kiezen van een opleiding en de omgeving waarin je die wilt volgen. Als je dat alleen niet lukt, kun je daar hulp bij vragen van anderen, zoals familie, vrienden, eventuele hulpverleners/begeleiders waarmee je contact hebt. Belangrijke vragen voor het kiezen van een studie: 12. is het voor mij duidelijk wat ik wil studeren? 13. heb ik een duidelijk, realistisch beeld over de eisen die het hoger beroepsonderwijs aan mij stelt? 14. welke mogelijkheden zijn er om me voor te bereiden op een nieuwe onbekende omgeving? 15. Zijn er op de door mij gekozen studie bepaalde aanpassingen waarvan ik gebruik zou kunnen maken tijdens het studeren?

Tijdens het studeren Hieronder worden een aantal suggesties gegeven die je kunt gebruiken bij het studeren. Van belang is om te onderzoeken welke strategie het beste bij jou past. Voor de meeste studenten telt dat het één van de moeilijkste opgaven is om daadwerkelijk te beginnen met het studeren. Enkele suggesties zijn: 16. Bedenk wat voor jou de beste plek is om te kunnen studeren, zonder afgeleid te worden. 17. Het kan helpen om met een vast iemand afspraken te maken om gezamenlijk te gaan studeren of met diegene te overleggen wat de hoofd en bijzaken zijn van het geen je moet leren of behandelen. 18. Probeer in ieder geval één van de taken te voltooien die je wilt doen. Zoals genoemd is beginnen met het studeren één van de moeilijkste dingen en een taak volbrengen kan je de energie geven er nog één bij te doen. Om te voorkomen dat de studie chaotisch wordt, moet je zoveel mogelijk structuur aanbrengen. In het hoger onderwijs heb je veel verantwoordelijkheid voor je eigen indeling qua tijd. Veel studenten hebben de ervaring dat de vele vrije uren in het begin, na verloop van tijd te weinig zijn om alle taken en opdrachten te voltooien. Je zou kunnen zeggen, dat als je efficiënt wilt studeren het van belang is om één en ander goed te (leren) plannen en organiseren (timemanagement). Ontwikkel een zekere studie routine; een vast ritme en tijden waarop je studeert. Maak regelmatig een prioriteiten lijst, sit kan bijvoorbeeld met je studieloopbaan begeleider. Ontwikkel voor jezelf een overzichtelijke “leerbibliotheek” zodat je gemakkelijk terug kan vinden waar je wát hebt liggen. (boeken – aantekeningen – mappen met etiketten). Maak er een gewoonte van een agenda te gebruiken voor afspraken, je planning e.d. zodat je één en ander gemakkelijk kunt overzien.

Studeren met stress Studeren kan stress geven! Bijna iedere student voelt zich in een bepaalde periode van zijn studie gestresst. Er zullen ook gedurende jouw studie situaties voorkomen die je niet verwacht, sommige situaties kunnen moeilijk voor je zijn om ermee om te gaan, weer andere kunnen veel emoties oproepen om allerlei redenen (eerdere ervaringen, gebeurtenissen, nieuwe ervaringen, omstandigheden e.d.).

13


Situaties die stress op kunnen roepen. 1. Onbegrip; je kunt je niet begrepen voelen door anderen. De ander snapt niet dat je op een bepaalde manier reageert op bepaalde situaties. 2. Docenten – opdrachten die voor jouw erg onduidelijk of vaag zijn. 3. Situaties die vragen om een zekere flexibiliteit te hanteren in tijdsdruk en opdrachten. 4. Bepaalde taken of opdrachten vragen (te) veel energie om vol te kunnen houden. 5. Kritiek en/of negatieve beoordelingen krijgen die je erg teleurstellen of als niet eerlijk ervaart. 6. Problemen in het contact met medestudenten. Bijvoorbeeld geen of weinig contacten hebben, zaken te persoonlijk opvatten, je in de steek gelaten voelen. 7. Je niet veilig voelen in de onderwijsinstelling. 8. De decaan komt niet op gemaakte afspraak of is steeds moeilijk bereikbaar. 9. Had je net een lang werkstuk af, crasht je computer en ben je al je werk kwijt, terwijl je nog geen back-up gemaakt hebt. 10. Je hebt een aantal lessen moeten missen en bent bang dat het niet meer in te halen is. 11. Discriminerende opmerkingen van anderen. 12. Problemen naast de studie, die veel energie op vragen en/of veel emoties oproepen.

14

Het eerste studiejaar kost vaak de meeste (in)spanning. Nieuwe mensen, een nieuwe omgeving, andere lesstof en dergelijke vragen veel aandacht en energie. Veel studenten hebben de ervaring dat ze na het eerste jaar zich redelijk hebben aangepast aan de nieuwe omgeving. Van belang kan zijn om te bekijken in hoeverre je een zeker “stapelen” van stress en emoties kan voorkomen. Immers, onder erg veel spanning studeren zal weinig resultaat opleveren. Als dit het geval is kun je aan een aantal zaken denken die een mogelijke bijdrage kunnen leveren aan het verminderen van de stress. Probeer een preventieve werkwijze te ontwikkelen om te zorgen dat je adequaat reageert. Bij het bedenken van deze werkwijze kun je de hulp inroepen van een ander, bijvoorbeeld je mentor/decaan of je hulpverlener. Het is goed om ook hierbij te bedenken dat wat voor de één geldt voor een ander net even anders kan zijn. Over het voorkomen van en omgaan met stress kan je ook lezen in de brochure “Voorkomen van en omgaan met stress”. Een Persoonlijk Actieplan. Deze brochure is ook een onderdeel van deze ‘Studeren met steunreeks’ van de Hanzehogeschool Groningen.


Moet ik op school iets vertellen over ASS? Sommige van de suggesties, die in deze brochure zijn genoemd, kun je toepassen zonder dat je hoeft te vertellen dat er sprake is van psychiatrische problematiek. Het is wel van belang te weten dat de onderwijsinstelling waar je studeert iets van je moet weten en begrijpen als je voor aanpassingen en/of hulpbronnen in aanmerking wilt komen. Veel docenten zullen weinig kennis hebben van ASS en een zekere mate van openheid kan hen helpen het beter te begrijpen. Er zijn ook alternatieven. Een voorbeeld is om voor een deel open te zijn. Bijvoorbeeld door met je mentor of decaan een gesprek te hebben over eventuele studiemoeilijkheden. Deze mentor/decaan kan dan met jou overleggen wat de mogelijkheden in ondersteuning of aanpassingen zijn en wie er wel en niet op de hoogte gebracht moet worden. Over het wel of niet geven van openheid over je aandoening kan je ook lezen op de website www.begeleidleren.nl en in de brochure “Vertel ik het wel of niet”(zie achter in deze brochure.)

Informatiebronnen voor jou als student Websites over studeren met een beperking Het Lectoraat Rehabilitatie van de Hanzehogeschool is een van de initiatiefnemers van een website waarop interessante informatie is te vinden over studeren met een (psychische) beperking. Deze is www.begeleidleren.nl Een site van het expertisecentrum Handicap en studie heeft tevens een interessante site die het onderwerp studeren met een beperking behandeld. Deze is: www.handicap-studie.nl Boeken en sites voor mensen met ASS Attwood, T. Het syndroom van asperger, 2001. Delfos, F. Een vreemde wereld, 2005. Vermeulen, P. Brein bedriegt. Als autisme niet op autisme lijkt, 1999. Willey, L. Doen alsof je normaal bent, 2003.

www.nva.nl www.lna.nl www.pas.nl www.autismesteunpunt.nl www.accare.nl www.outsider.nl

15


Publicaties project “Studeren met steun”

Deze brochure is een onderdeel van de Studeren met steun reeks van het lectoraat Rehabilitatie van de Hanzehogeschool Groningen. Andere titels in deze reeks zijn: 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8.

16

Succesvol studeren met psychiatrische problematiek. Ervaringen van studenten Succesvol studeren met ADHD Succesvol studeren met een Borderline persoonlijkheidsstoornis Succesvol studeren met een eetstoornis Succesvol studeren met schizofrenie Succesvol studeren met een stemmingsstoornis Succesvol studeren met een angststoornis “Vertel ik het wel of vertel ik het niet”. Openheid over je psychiatrische achtergrond 9. “Voorkomen van en omgaan met stress”. Het maken van een Persoonlijk Actieplan voor en door studenten met een psychiatrische achtergrond. 10. “Ben ik er op tijd bij?”. Behoeften aan steun herkennen. 11. “Hoe krijg ik wat ik nodig heb?”. Vragen om ondersteuning en vragen om aanpassingen. 12. “Hoe kan ik adequaat reageren?”. Op feedback reageren 13a. “Met onderlinge steun studeren”. Handleiding voor het opzetten en uitvoeren van een lotgenotengroep 13b. “Met onderlinge steun studeren”. Onderzoeksrapport. 14. “Waar kan ik terecht?”. Wegwijzer voor studenten met psychische problemen, en handicaps in Groningen 15. “Hoe herken ik dat studenten psychische problemen hebben?” Workshop voor onderwijskundig personeel 16. “Wat voor ondersteuning hebben studenten met een psychiatrische achtergrond nodig?” Workshop voor onderwijskundig personeel


Colofon De reeks ‘Studeren met steun’ is een uitgave van het Lectoraat rehabilitatie van de Hanzehogeschool Groningen.

Projectleiding Lies Korevaar

Projectmedewerkers Hanny van Asdonck Peter van der Ende Eddy Hofman José Schotanus Cees Witsenburg

17

Auteurs Brochure Annie Katsma en Ankie Wezeman Ontwerp en lay-out Sandra Jonge Poerink - GSC Druk Grafisch Centrum HG Informatie Hanzehogeschool Groningen Lectoraat Rehabilitatie E-mail: [email protected] Website: www.hanze.nl/rehabilitatie Telefoon: (050) 595 33 77

UNLIMITED

Deze brochure is tot stand gebracht door:

Lectoraat Rehabiiliitatiie

Succesvol studeren met Autisme

Recommend Documents