Succes of catastrofe ? de huisspitsmuis (op eilanden)
Richard Witte WWW.NOZOS.NL @NOZOS_NH
spitsmuizen • Bosspitsmuizen Geslacht Sorex (11 (3) srt) – Tandpunten donkerrood, onderste snijtand gelobd
• Waterspitsmuizen Geslacht Neomys (2 (1) srt) – Tandpunten donkerroood, niet gelobd
• Wittandspitsmuizen – Geslacht Crocidura en Suncus (8 (2) srt) – Witte tandpunten, duidelijke oren, verspreide lange haren op priemvormige staart
Huisspitssmuis Sociaal levend, ♂ verzorgt de jongen ook. Dichtheden tot 100 / ha Halfopen tot open gebieden, komt voor in droge rietvelden.
Huisspitssmuis Sociaal levend, ♂ verzorgt de jongen ook. Dichtheden tot 100 / ha Halfopen tot open gebieden, komt voor in droge rietvelden.
Gran Canaria (Osorio spitsmuis)
Veldspitsmuis C. leucodon Sociaal levend Open (cultuur)landschappen, wordt in oost Europa verdrongen door tuinspitsmuis.
Tuinspitsmuis C. suaveolens. Sterk lijkend op huisspitsmuis. Geïntroduceerd op Corsica en Kreta. Max 375 / ha Bij zachte winters kan voortplanting al in januari beginnen.
Zimmermanns’spitsmuis C. zimmermanni Endemisch voor Kreta. Iets groter dan de tuinspitsmuis (C. suaveolens canae) die ook op Kreta voorkomt en de endeem wegconcurreert van meest optimale habitat.
Verder komt de wimperspitsmuis (Suncus etruscus) op Kreta voor.
Siciliaanse spitsmuis C. sicula. Endemisch voor Sicilië, Egadi eilanden, Malta en Gozo. Enige voorkomende soort C. Op Ustica melanistische vorm In randstedelijk en landbouwgebieden. Relatief veel in vochtige biotopen
C. esuae als voorouder
Noord‐Afrikaanse huisspitsmuis C. pachyura. Alleen op grond van chromosomen te onderscheiden van huisspitsmuis.
Ibiza (Spanje), Sardinië & Pantellaria ‘85 (Italië)
Canarische spitsmuis C. canariensis. Steenachtige woestijngebieden en lavavelden. Fuertuventura, Lanzarote, Lobos, Graciosa en Mt. Clara Kan hagedissen met giftig speeksel immobiliseren. Wordt bedreigd door insecticiden en predatie door katten en ratten.
C. esuae als voorouder
Wimperspitsmuis Suncus etruscus Kleinste zoogdier 1‐3 (10) gr met 4 ipv 3 valse kiezen in bovenkaak. Geïntroduceerd op Tenerife en Corsica Extensief cultuurlandschap zoals olijfboomgaarden en wijngaarden met muurtjes
Huisspitsmuis in Nederland • Bennet & van Olivier (1822) – Een ‘verscheidenheid van de bosspitsmuis’
• Schlegel (1862) – Voorkomen Gelderland en Holland
• Van Bemmelen (1864) – Waarschijnlijk heel Nederland: NH, ZH, Utrecht, Gelderland Overijssel, Groningen
• Ritzema Bos (1879) – Overal in Nederland, niet zeldzaam
Verspreiding Nederland • ‘50 Schreuder (1945): niet algemeen, niet bekend van Gron, Fries, Drenthe en Waddeneilanden 1958 Vindplaats Knardijk en Lelystad
Verspreiding Nederland • ‘60 Noordgrens: Wieringen – Wolvega – Weerselo NO Polder: Schokland In 1966 nieuw bekend voor Flakkee
Verspreiding Nederland • ‘70 Laag Holland, Zuid‐Holland en west Noord‐Brabant lijkt vrij leeg. 1e melding Schier (‘76) Schokland verdwenen ‘77 (?) Algemeen verspreid in Drenthe en Oost‐Groningen
Verspreiding Nederland • ‘80 Nieuw voor Borkum ‘80 Schiermonnikoog ‘82 bevestiging, aldaar ‘85 stapelvoer Kerkuil Langzaam vullen Kop Noord‐ Holland, ZH en west NB, Expansie areaal in zeeklei‐ en laagveengebieden. Nieuw bij Petten en Schagen. Schouwen en kop Goeree
Verspreiding Nederland • ‘90 Sterke uitbreiding in NN en ZH. N‐B, Flevopolder en NO‐polder blijven nog achter
Verspreiding Nederland • 2012 Vanaf 2006 op Texel en Ameland. Sterke verdichting kustzone, Limburg en Achterhoek.
Spitsmuizen NL 6 soorten; WAD 4 soorten Voedsel: spinnen, slakken, 1000-poten, milj. poten, vlinders etc. Per dag eigen gewicht waterspitsmuis
9-25 g huisspitsmuis
6-15 g
dwergspitsmuis
2½ -5½ g gew. bosspitsmuis
6-13 g
Nieuwkomers op Wad Bosspitsmuis Dwergspitsmuis Huisspitsmuis
Texel x x 2006
Vlieland x x x
Terschelling 1937 1945 x
Ameland 1997 1957 2006
Schiermonnikoog x x 1982 (1976)*
Veldmuis Aardmuis Rosse woelmuis
(1996)* 1985 1998
(1988)* x x
x x 1987
1870-72 1984 x
2003 x x
Bruine rat Dwergmuis
<1700 1956
1992 x
1982
1962
(1999)*
* (alleen bekend uit braakballen)
Waterspitsmuis
Komt met lage dichtheden voor op Texel (3‐5 / ha). waterspits is solitair, i.t.t. huisspits Vroeger vooral in de natte duinen en duinrellen ∆ < 1987, O = 1987‐2006, [ ] 2007‐2012
Historisch natte duinen Voordien tijd stonden in den winter en ook in eenigszins regenrijke zomers al die duinvalleien vol water, duinmeertje aan duinmeertje en het moet fabelachtig mooi zijn geweest (Thijsse ca 1895).
Fonteins‐nol zonder Fontein De Fonteinsnol was een wonder, een hoog duin. Een eindje tegen de helling op ontsprong een bron, een holte in witte zand waaruit het klare water opwelde en dat stroomde omlaag, zich telkens vertakkend door kussens van veenmos (Thijsse ca 1895)
Met droogvallen duinen leerde waterspitsmuis te overleven door voedsel op drogere (wordende) grond te bemachtigen, dankzij ontbreken van concurrenten.
Komst huisspitsmuis 2006
Komst huisspitsmuis 2008
Huisspitsmuis als voedselbron 2009
Broedparen Kerkuil Texel 12 10 8 6 4 2 0 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012
Bron: Werkgroep Kerkuil Texel
Huisspitsmuis aantallen 2006‐2012
Oppervlak Texel: 16.000 ha HSM 100 / ha op TXL 1.600.000 ♀:♂ = 50:50 1 paar HSM, maximaal 32 mnd oud 2 5 worpen met gem. 4 jongen per jaar 20 ♀ 1e worp, zelfde jaar 2 worpen ♀ 2e worp, zelfde jaar 1 worp 44 2e jaar (2007): 1.000 HSM (40) 3e jaar (2008): 22.000 HSM (1650) 4e jaar (2009): 484.000 HSM (72.000) 5e jaar (2010): 10.000.000 HSM (1.6 milj) 1,6 milj HSM eten 16.000 kg slakken, spinnen, insecten etc. per dag !
Dieet kerkuil
Bron: Schermer 2013 N = 310 prooi
Bron: Schreuder 1945 N = 88 prooi
Bron: Witte 2008 N = 90 prooi
Concurrentie De huidige klimaatverandering lijkt in het voordeel te werken van de huisspitsmuis waardoor zijn leefgebied toeneemt (Vogel et al. 2002)
Op Texel wordt waterspitsmuis “overlopen” door huisspitsmuis (hoge dichtheden) en daardoor eveneens enorme voedselconcurrentie. WSM heeft een passieve (‘wait‐and‐see’ ) conflict (vermijdende) strategie en HSM een actieve. Gevolg zal zijn dat waterspitsmuis op Texel teruggedrongen wordt naar natte duinen met hoge dichtheden macrofauna, en misschien wel verdwijnt.
Dank voor uw aandacht !
WWW.NOZOS.NL @NOZOS_NH
[email protected]
Dank aan Zoogdiervereniging voor gebruik data
