Stuuk zelf je muren met leem
Daniëlle Terpstra
Stuuk zelf je muren met leem Door: Daniëlle Terpstra
Stuuk zelf je muren met leem
Daniëlle Terpstra
® 2011 Daniëlle Terpstra
Stressvrij verbouwen en bouwen
2 / 15
Stuuk zelf je muren met leem Door: Daniëlle Terpstra
Dit is versie 1.0 van dit e-book Download de nieuwste versie van dit rapport op: http://www.stressvrijverbouwen.nl/ebooks/ Disclaimer Bij het samenstellen van dit rapport is de grootste zorg besteed aan de juistheid van de hierin opgenomen informatie. Unify - stressvrijverbouwen kan echter niet verantwoordelijk worden gehouden voor enige onjuist verstrekte informatie in dit rapport. Belangrijk Het rapport mag niet weggeven worden aan derde. Het rapport moet uitsluitend in deze vorm blijven, het is niet toegestaan de inhoud en/of opmaak te wijzigen, of informatie uit dit rapport op een andere wijze te gebruiken. Over Unify - stressvrijverbouwen en bouwen Unify is een Internationaal Architectural Design bureau voor Non-Standard Solutons in huizen, kantoren, hotels, restaurants, cafe’s, boten, woonboten en schepen. Dit doen wij onder anderen in • Nieuwbouw • Verbouwingen • Aanbouwingen • Interieur ontwerp • Interieur advies Wij helpen mensen om met plezier te verbouwen en bouwen! Op stressvrijverbouwen.nl vind je enorm veel waardevolle tips, trucs en technieken op al deze fronten.
® 2011 Daniëlle Terpstra
Stressvrij verbouwen en bouwen
3 / 15
Stuuk zelf je muren met leem Door: Daniëlle Terpstra
Inhoudsopgave Geschiedenis en ontstaan van leem stuuk!
5
Het ontstaan van Leem!
5
Samenstelling van Leem!
6
Benodigdheden!
7
Dit heb je nodig!
7
Overige materialen, afhankelijk van je eigen situatie en wensen!
7
Aan het werk!
8
De ondergrond!
8
Mengen van het bruinleem!
8
Aanbrengen!
9
Vlak maken!
9
Opruwen van de bruinleemlaag!
9
Leemfinish!
10
Verharden van de toplaag!
10
Voor- en nadelen!
11
Voordeel: Leem reguleert de luchtvochtigheid!
11
Voordeel: Leem is helemaal natuurlijk!
11
Voor- of nadeel: Bouwen het liefst met de seizoenen mee!
12
Nadeel: Leem is niet watervast!
12
Nadeel: Leembouw heeft momenteel weinig traditie!
13
Tips!
® 2011 Daniëlle Terpstra
14
Stressvrij verbouwen en bouwen
4 / 15
Stuuk zelf je muren met leem Door: Daniëlle Terpstra
Geschiedenis en ontstaan van leem stuuk Het ontstaan van Leem Leem zoals die in de natuur voorkomt is een verweringsproduct van de gesteentelaag van de aarde. Bergen, rotsen en stenen worden geleidelijk afgebroken door natuurkrachten zoals zon, wind, water en ijs. Stenen worden tot kiezels en kiezels tot zandkorrels. De deeltjes worden steeds kleiner. De kleinste deeltjes vormen dat wat we klei noemen. Kleideeltjes zijn kleiner dan 0,002 mm. Er bestaan een aantal soorten leem, afhankelijk van hun ontstaanswijze. Bergleem ontstaat onder aan berghellingen door verwering van gesteente. Keileem ontstond door afzetting uit de ijstijden. Meestal bevat deze leem veel kalk. Mergleem is een soort keileem met veel kalk. Mergel is ongeschikt voor leembouw. Er bestaan een aantal soorten sedimentatieleem. Kleine deeltjes bezinken in het water van rivieren en zeeën. Vaak bevat deze klei of leem veel organische stoffen. Löss is een fijnkorrelige leem die ontstond in de zandstormen van de laatste ijstijd. Löss bevat weinig klei en heeft daardoor geringe bindkracht.
® 2011 Daniëlle Terpstra
Stressvrij verbouwen en bouwen
5 / 15
Stuuk zelf je muren met leem Door: Daniëlle Terpstra
Samenstelling van Leem Leem is eigenlijk een mengsel van grotere en kleinere deeltjes. Het bestanddeel aan klei bepaalt in hoeverre de leem bindende kracht heeft. De klei is het bindmiddel van de leem, de rest is vulmiddel. Kleideeltjes zijn kleiner dan 0,002 mm. Zit er 14 % of meer klei in leem, dan is deze leem als bouwstof al wat te vet of kleiig. In dat geval kan men de leem verschralen door toevoeging van zand. Slibdeeltjes zitten wat grootte betreft tussen klei en zand in. Slib lijkt op klei, maar heeft niet dezelfde bindkracht. Zandkorrels hebben een doorsnee van 0,06 tot 2 mm. Soms bevat leem ook nog kiezels, die een maat hebben van 2 tot 60 mm.
® 2011 Daniëlle Terpstra
Stressvrij verbouwen en bouwen
6 / 15
Stuuk zelf je muren met leem Door: Daniëlle Terpstra
Benodigdheden De vochtregulerende werking van leem functioneert alleen wanneer je een stuclaag van minimaal 25 millimeter bruinleem op de muren aanbrengt, om deze vervolgens met leemfinish af te werken. Je kunt ook alleen voor leemfinish kiezen. Dit werkt ook galmwerend en is anti-statisch, maar de vochtbalans in huis wordt er niet anders door. Wel krijg je met alleen leemfinish een decoratieve, natuurlijke uitstraling van leem op de muren.
Dit heb je nodig Mengkuip Stucadoors- of stuukmixer Troffel Metaalspaan Spons Plantenspui Zachte handveger Afplaktape
Overige materialen, afhankelijk van je eigen situatie en wensen Afhankelijk van de ondergrond heb je eventueel een voorstrijkmiddel nodig (zie stap 1) Latten ter hoogte van de muren van 1 centimeter dikte (zie stap 1) Indien gewenst bruinleem (zie bovenstaande tekst), verkrijgbaar in zakken van 25 kilo, waarmee je bij een laag van 1 centimeter een muuroppervlakte van 1,6 vierkante meter kunt stuken. Leemstuuk. Voor een laag van 2 tot 3 millimeter kun je met een zak van 25 kilo ongeveer 6 vierkante meter stuken.
® 2011 Daniëlle Terpstra
Stressvrij verbouwen en bouwen
7 / 15
Stuuk zelf je muren met leem Door: Daniëlle Terpstra
1
Aan het werk
De ondergrond Leem kan niet zomaar op iedere muur worden aangebracht. De muur moet voldoende hechting bieden voor het materiaal. Op een grof gemetselde muur kan de leem zonder voorbehandeling worden gestuukt. Een ondergrond van hout of spaanplaat is niet geschikt voor leem, omdat deze materialen vocht opnemen en vervormen. De stuklaag laat dan los. Een gipsplaten muur kan wel, mits deze stabiel is. Als de muur niet stijf genoeg is, beweegt de ondergrond en komen er snel scheuren in het leem. Behandel ee gipsen wand eerst met voorstrijk. Hiermee maak je de wand ruwer en voorkom je dat de muur water opneemt. om de muur vlak te kunnen stuken, breng je verticale latten tegen de muur aan, van de vloer tot het plafond. Schroef hiervoor op regelmatige afstand (40 centimeter) latten van 1 centimeter dik tegen de muur. Bescherm kozijnen en plinten met schilders tape om beschadigingen te voorkomen.
2
Mengen van het bruinleem Meng het leem met water. Op 25 kilo droge bruinleem heb je ongeveer 5 liter water nodig. Hoe vochtiger het leem is, hoe makkelijker je het kunt verwerken. Wil je zien of je het leem goed hebt gemengd? Gooi er dan een handvol van tegen de muur. Is het mengsel te nat, dan spat het uit elkaar. Te droge leem valt op de grond.
® 2011 Daniëlle Terpstra
Stressvrij verbouwen en bouwen
8 / 15
Stuuk zelf je muren met leem Door: Daniëlle Terpstra
3
Aanbrengen Breng het gemengde leem met een spaan op de muur aan. Begin, wanneer je rechtshandig bent, met de linker bovenhoek van de muur. Linkshandige mensen beginnen in een rechterbovenhoek. Zet de spaan met leem op zo’n 15 centimeter van het plafon op de muur. Beweeg de spaan in een vloeiende beweging richting plafond en haal hem met een vloeiende beweging van de muur als je het plafon hebt bereikt. Vul de spaan opnieuw en start nu zo’n 15 centimeter onder de eerste leemlaag. Smeer het leem weer uit tot je de laag daarboven hebt bereikt. Breng het leem in een laag van ongeveer 10 millimeter aan. De latten helpen je om de laag overal even dik te maken. Zo werk je van boven naar beneden, tot je bij de grond bent. Vervolgens start je weer bovenaan, rechts van de eerste strook leem. Het bruinleem hoef je niet echt glad te maken. Deze laag mag redelijk vlak zijn, maar moet wel grof en onregelmatig zijn om meer grip te bieden voor een volgende bruinleem laag of leem finish.
4 5
Vlak maken Als het leem wat opgestijfd is, kun je de laag vlak maken. Zet hiervoor een houten rei onder aan de wand tegen de leemlaag en duw deze in een opgaande beweging tegen het leem. De latten tegen de muur helpen je om de dikte overal gelijk te krijgen.
Opruwen van de bruinleemlaag Met een lijmkam kun je vervolgens horizontale lijnen in de leemlaag trekken, zodat de volgende laag beter hecht. De droogtijd is afhankelijk van de ondergrond en de vochtigheid in huis. Je kunt het droogproces versnellen met hete lucht. Om van alle voordelen van leem te kunnen profiteren, moet je uiteindelijk een bruinleemlaag van minimaal 20 millimeter op de muren aanbrengen. Hoe dikker de laag basisleem, hoe meer profijt je hebt van de vochtregulerende werking van het materiaal. Bouw de aanbevolen dikte op uit een aantal lagen van maximaal 15 millimeter. De laatste laag maak je maximaal 8 millimeter dik om scheuren te voorkomen.
® 2011 Daniëlle Terpstra
Stressvrij verbouwen en bouwen
9 / 15
Stuuk zelf je muren met leem Door: Daniëlle Terpstra
6
Leemfinish Leemfinish geeft een mooie gekleurde, natuurlijke afwerking aan de lemen muren. Je kunt leemfinish ook aanbrengen zonder bruinleem, wanneer je alleen dit effect op de muren wilt bereiken en de overige eigenschappen van leem minder belangrijk vindt. Behandel de ondergrond bij het gebruik van alleen leemfinish op dezelfde manier als bij stap 1 wordt beschreven. Breng de leemfinish met een metaalspaan aan op de muur in een 2 tot 3 millimeter dikke laag.
7
Verharden van de toplaag Wanneer je de laag redelijk vlak hebt, laat je deze aandrogen. Wanneer (na ongeveer 2 uur) de laag opgestijfd is, schuur je de oppervlakte met een natte spons. Het zand komt zo meer boven, wat stevigheid geeft aan de stuklaag. Het oppervlakte wordt bovendien geheel gesloten met deeltjes leem en uitgevlakt. Laat de laag kort opdrogen en strijk direct daarna met een zachte hand borstel zacht over de oppervlakte. Als je strepen in de laag trekt, ben je te vroeg en moet je het leem nog wat verder laten drogen. Wanneer het leem droog is stuift de klei eruit. Maak de bovenlaag dan met een plantenspuit weer wat vochtiger. Laat de finishlaag nu een dag rusten. De volgende dag maak je de bovenlaag weer vochtig met een spons. Als het vocht is weggetrokken, ga je nog een keer met de borstel over het leem. Hiermee versterk je de laag en fixeer je de kleur.
® 2011 Daniëlle Terpstra
Stressvrij verbouwen en bouwen
10 / 15
Stuuk zelf je muren met leem Door: Daniëlle Terpstra
Voor- en nadelen Voordeel: Leem reguleert de luchtvochtigheid Leem is een bouwstof die veel water kan opnemen. Om een voorbeeld te geven: in een vochtige ruimte kan de buitenste laag van een leemmuur in 48 uur zo’n 300 gram water per m2 opnemen. Blijft het vochtig in de ruimte dan kan de muur nog meer water opnemen omdat het water dieper de muur intrekt. Als de luchtvochtigheid daalt, geeft de muur het vocht weer af. Op die manier reguleren leemmuren de luchtvochtigheid in een huis. In een huis met leemmuren in Duitsland werd vijf jaar lang de luchtvochtigheid gemeten. Gemiddeld mat de relatieve luchtvochtigheid ongeveer 50 %, met een variatie van ongeveer 5 %. Een luchtvochtigheid van 50 % is in een woonhuis nagenoeg ideaal. Onderzoek aan de Universiteit van Kassel in Duitsland toonde aan dat leemstenen onder bepaalde condities 30 keer zoveel vocht op konden nemen als massieve bakstenen.
Voordeel: Leem is helemaal natuurlijk Leem is een natuurproduct. Het komt (bijna) overal voor. Dit betekent dat transportkosten laag blijven. Ook omdat er bijna geen energie nodig is om leem toe te passen in de bouw, draagt leembouw bij aan een zuinig energiegebruik. Als je lemen huis na enkele generaties wonen afgebroken wordt, kunnen je klein- of achterkleinkinderen hetzelfde materiaal gewoon opnieuw gebruiken of terugbrengen in hun tuin. Er gaat niets verloren en er ontstaat in het geheel geen afval. Leem heeft ook de eigenschap om vocht te onttrekken aan hout waarmee het in contact is. Dit betekent dat je dit hout niet of bijna niet hoeft te behandelen tegen bederf. De combinatie van leem en hout met stro geeft een geborgen gevoel. Je komt in een huis te wonen dat aangenaam en veilig aandoet.
® 2011 Daniëlle Terpstra
Stressvrij verbouwen en bouwen
11 / 15
Stuuk zelf je muren met leem Door: Daniëlle Terpstra
Voor- of nadeel: Bouwen het liefst met de seizoenen mee Als men een muur van leem heeft opgetrokken, dan zal deze moeten drogen voor men met de afwerking met stuuk kan beginnen. Dit drogen kan verscheidene maanden in beslag nemen en moet eigenlijk in de zomer gebeuren. Dit betekent dat men in de winter de bouw moet voorbereiden. Strobalen mogen niet vochtig worden. Een goede oplossing is het om van een huis eerst de funderingen, het skelet en het dak te maken. Droog onder het dak kan men vervolgens in de lente en de zomer de muren van stro en leem optrekken. In de herfst, voor de vorst invalt, kan gestuukt worden.
Nadeel: Leem is niet watervast Een muur van leem kan heel goed waterdamp opnemen, maar slagregens en lekwater doen leem verslappen. Dit betekent dat lemen buitenmuren goed beschermd moeten worden. In arme en droge landen repareert men de schade eenvoudig na de regentijd. In het natte Nederland moet men dit probleem oplossen door een overstaand dak en het stuken van de leemmuur met een waterdichte laag, bijvoorbeeld van kalk. Ook wordt wel een afdekking met houtdelen toegepast.
® 2011 Daniëlle Terpstra
Stressvrij verbouwen en bouwen
12 / 15
Stuuk zelf je muren met leem Door: Daniëlle Terpstra
Nadeel: Leembouw heeft momenteel weinig traditie Het valt niet mee een architect en aannemer te vinden die genoeg van leembouw afweten. Men zal zelf moeite moeten doen zich in te lezen en ervaring op te doen. Soms is het wat lastiger om een bouwvergunning te krijgen omdat overheden niet bekend zijn met deze bouwmethode. Een groot deel van deze moeilijkheid overwint men door een lemen huis op een standaardfundering te zetten en de leembouw te combineren met houtskeletbouw. Deze eerste fasen van de bouw kunnen door praktisch iedere aannemer uitgevoerd worden. Het houten skelet van het huis wordt dan opgevuld met leem, hout, stro en kalk. Deze werkzaamheden zijn uitermate geschikt voor zelfbouw.
® 2011 Daniëlle Terpstra
Stressvrij verbouwen en bouwen
13 / 15
Stuuk zelf je muren met leem Door: Daniëlle Terpstra
Tips Stuuk de muur liefst in één keer. Bij lange pauzes tussendoor kan er zichtbaar verschil ontstaan tussen de verschillende lagen. Laat de leemlaag na het aanbrengen licht aandrogen. Maak de laag daarna in zo min mogelijk streken glad. Wanneer je te lang stuukt, komt de klei te veel aan de oppervlakte. Hierdoor ontstaan er glansplekken en kan de stuklaag later barsten. Bij te lang stuken wordt de bovenste laag leem erg vochtig en wordt het steeds moeilijker deze vlak te maken. Wanneer dit gebeurt, kun je de laag het beste weer van de muur halen, opnieuw mengen en een nieuwe poging wagen. Voor de kwaliteit en de verwerkbaarheid van het leem is dit geen probleem.
® 2011 Daniëlle Terpstra
Stressvrij verbouwen en bouwen
14 / 15
Stuuk zelf je muren met leem Door: Daniëlle Terpstra
Vond je dit e-book interessant? Laat het ons weten!
Daniëlle Terpstra
® 2011 Daniëlle Terpstra
Stressvrij verbouwen en bouwen
15 / 15
