STUDIA RODENSIA VII Onder redactie van Dr. Paul Hamans Dr. Bernhard Hegge Dr. Lambert Hendriks
ii
Geschiedenis van de katholieke kerk Band 1: de vroege kerk en de Middeleeuwen
Dr. P.W.F.M. Hamans
Par thenon
iii
Uitgeverij Parthenon Postbus 22199, 1302 CD Almere www.uitgeverijparthenon.nl IMPRIMATUR
Mgr. F. Wiertz, bisschop van Roermond, 7 november 2014 © 2014 P.W.F.M. Hamans | Uitgeverij Parthenon. Alle rechten voorbehouden. Niets van deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen of op enig andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de rechthebbenden. OMSLAG: Jan
Kees Schelvis kerkgeschiedenis, rooms-katholicisme
TREFWOORDEN: NUR:
704
ISBN | EAN:
978 90 79578 771 – Band 1, gebonden editie 978 90 79578 726 – Band 1, paperback ISBN | EAN: 978 90 79578 788 – Band 2, gebonden editie ISBN | EAN: 978 90 79578 733 – Band 2, paperback ISBN | EAN:
iv
INHOUD Afkortingen Voorwoord Tijd en geschiedenis Kerkgeschiedenis Jaartelling Indeling van de kerkgeschiedenis Dankwoord
xviii 1 2 5 5 6 8
DEEL 1: DE VROEGE OF OUDE KERK (TOT ± 500) I. De tijd van de openbaring (tot 100) De oorsprong van de kerk De historiciteit van Jezus van Nazaret De eerste generatie in de kerk II. De vervolgde kerk (100-311) Verbreiding van het geloof De vorming van plaatselijke of particuliere kerken Particuliere kerken en de universele kerk Traditie, leergezag en heilige Schrift Verhouding kerk en wereld De aantrekkingskracht van de christenen in de Romeinse maatschappij Kerkelijke en buitenkerkelijke schrijvers Het uitblijven van de parousie De apostolische vaders Vroegchristelijke apologeten Verdedigers van de orthodoxe leer in de vroege kerk Apocriefen Vormen van geloofsafval Christenvervolging Martelaarschap Wettelijke regelingen Incidentele vervolgingen
11 11 13 13 18 18 23 24 27 29 30 32 32 33 34 34 35 35 39 39 40 41
v
De keizers Decius en Valerianus en de eerste systematische vervolgingen Gedoogbeleid De vervolging van keizer Diocletianus Het christelijk leven Ambten in de kerk van de eerste en de tweede eeuw Petrusambt in Rome als centrum van de eenheid van de kerk De bisschop De priesters De diakens Kerkelijke structuur en taken van leken Eisen aan de clerus Leken De sacramenten Heilig Doopsel Heilige Eucharistie Boete Kerkelijke hoogdagen De zondag Vasten Feesten De christenen in de heidense samenleving Gebedsleven Huwelijk en gezin Religieus leven Ascetisme in de gemeenschap Eremietendom Cenobietendom
43 45 46 47 47 49 50 52 53 53 57 59 60 60 61 63 65 65 65 66 66 68 69 70 70 72 74
III. De kerk na de omkeer van Constantijn De Constantijnse omkeer Van erkende tot bevoordeelde godsdienst Staatsgodsdienst Ondergang van het Romeinse Rijk Theologische conflicten De eerste oecumenische concilies
76 76 79 82 84 85 86
vi
W excursus X – Kerkelijke vergaderingen Oecumenische concilies Telling De paus Concilievaders Theologische betekenis van een oecumenisch concilie De bisschoppensynode Het Concilie van Nicea I (325) Oppositie tegen Nicea I Het Concilie van Constantinopel I (381) Het Concilie van Efeze (431) Het Concilie van Chalcedon (451) De Concilies van Constantinopel II (553) en III (680-681) De genadeleer Kerkvaders Kerkelijke ambten De paus Patriarchaten W excursus X – Titels van de paus van Rome Bisschoppen Choorbisschop Ontwikkeling van de kerkelijke structuren Priesters Diakens Opleiding Celibaat W excursus X – Geschiedenis van het celibaat Echtgenoten van clerici De lagere clerus Vermogenspositie De sacramenten Doop Eucharistieviering Niet-eucharistische eredienst Boete Het kerkelijk jaar Verering van martelaren
86 86 88 88 89 90 91 92 94 97 97 100 100 101 104 105 106 107 109 110 111 111 112 113 113 114 117 120 121 122 123 123 126 128 129 129 130
vii
Heiligenverering Kerkenbouw en liturgie Christenen in de samenleving Caritas Slavernij Huwelijk en gezin Vrouwen Onderwijs Het religieuze leven Het oosterse monastieke leven Het monastieke leven in het westen Stadskloosters Veelheid van monastieke vormen De grote westerse kloosterregels De regel van de heilige Augustinus De regel van de heilige Benedictus
131 132 134 134 135 136 138 138 139 139 141 142 142 145 145 145
Bronnen bij deel I 147 Zelfverstaan van christenen tegen het einde van de tweede eeuw 147 Het kerkelijk leven omstreeks 200 148 Vrijheid voor de Christenen 151 Tolerantie-edict van Nicomedia (30 april 311) 151 Het tolerantie-edict van keizer Licinius en Constantijn de Grote (edict van Milaan, 2 februari 313) 152 De allerheiligste Drie-ene God 154 Het concilie van Nicea (325) 154 Het concilie van Constantinopel I (381) 155 Het Concilie van Chalcedon (451) 155 Paus Leo de Grote over het pausschap 157
DEEL 2: DE MIDDELEEUWEN (500-1500) I. De Vroege Middeleeuwen (496-1073) Volksverhuizing en missionering De eilanden voor de West-Europse kust Balkan Kerkelijke structuren na de grote volksverhuizing
viii
164 164 169 173 173
Spirituele achtergrond van de missionering van het West-. Europese vasteland België en Zuid-Nederland De politieke constellatie Missiemethode Missionarissen Willibrord Winfrid Bonifatius Het ontstaan van de Kerkelijke Staat Het Rijk van Karel de Grote Politiek en missionering Hervormingen Onderwijs Kerkelijke structuren Liturgie Kerkelijk recht Kloosterleven Imitatio Imperii Koning en priester Verhouding paus – koning Bemoeienis met de geloofsleer Betekenis van Karel de Grote voor kerk en wereld Het Karolingische Rijk na de dood van Karel de Grote Religieus leven Politiek Militaire bedreiging Islam Ontwikkeling Vergelijking van christendom en islam W excursus X – De verhouding tussen christendom. en islam door de eeuwen heen Pausschap Regeling van de pauskeuze Pausin Johanna Paus Nicolaas de Grote Saeculum obscurum W excursus X – Pausnaam
174 175 177 179 180 180 184 187 192 193 194 195 196 198 198 199 199 200 200 203 204 206 206 208 208 209 209 211 212 213 213 214 215 217 219
ix
Kerkelijk leven De bisschop Benoeming Visitatie Bestuur Priesters Liturgie Preek Doopsel Biecht Heiligenverering Volksgeloof Missionering in het noorden en oosten van Europa Scandinavië De Slaven Bohemen Hongaren Herstel van stabiel bestuur in het Duitse Rijk en in de kerk Het Oosters Schisma (1054) Groeiende afstand tussen oost en west Het iconoclasme en het Tweede Concilie van Nicea (787) De Photiosstrijd en het Vierde Concilie van Constantinopel . (869-870) Het schisma W excursus X – Het filioque Pogingen tot herstel
220 220 220 221 221 223 223 224 224 225 225 226 226 226 227 228 228 228 232 232 233
II. De Hoge Middeleeuwen (1073-1294) De monastieke hervormingsbeweging in de tiende en elfde eeuw Cluny Andere hervormingskloosters De gregoriaanse hervormingsbeweging Het pausschap en de hervorming van de kerk in de elfde eeuw Paus Leo IX Nicolaas II W excursus X – Het kardinalencollege Alexander II
245 245 245 247 248 249 251 252 254 257
x
237 239 242 244
Gregorius VII Investituurstrijd De Lateraanse concilies in de twaalfde eeuw Kruistochten Heilige Oorlog Achtergronden De islam verdringt de kerk Christenvervolgingen Motieven Visie van de kruisridders Veranderende kerkelijke omstandigheden Het veilig stellen van de erfenis van de Zoon Gods Imitatio Christi Eschatologisch motief Uitverkoren volk op weg naar Jeruzalem Moraaltheologische beoordeling Bekering van de islamieten De eerste kruistocht Kinderkruistocht Gevolgen van de kruistochten Positieve effecten Negatieve bijeffecten Het religieuze leven in de elfde en twaalfde eeuw Westers eremietendom in de elfde en twaalfde eeuw Camaldulensen Kartuizers Cisterciënzers, grijze monniken of bernardijnen Koorheren Rondtrekkende predikers Seculiere kapittels Reguliere kapittels Augustijner koorheren Kanunnikessen Norbertijnen, premonstratenzers of witheren (O. Praem.) Eremieten en reclusen Ridderorden De kerk in de dertiende eeuw
258 259 264 266 266 267 267 267 268 268 269 269 270 270 270 270 271 271 273 274 275 275 275 276 277 278 281 284 284 285 286 287 288 289 290 291 292
xi
Paus Innocentius III Optreden op het politieke vlak De hervorming van de kerk in hoofd en leden Kruistochtpolitiek Het Vierde Lateraans Concilie Dogmatische en ecclesiologische aspecten Verhouding kerk en staat De hervorming van de kerk De religieuzen De pastoraal Bepalingen over joden en moslims De kruistocht Beoordeling Strijd tussen paus en keizer Paus Honorius III Gregorius IX Innocentius IV Het Eerste Concilie van Lyon (1245) Voortzetting van de strijd tussen paus en de erfgenamen van Frederik II Paus Alexander IV Paus Urbanus IV Clemens IV Paus Gregorius X en het Tweede Concilie van Lyon (1274) Universiteiten De armoedebeweging Reactie van de kerk De ketterse armoedebeweging Katharen of albigenzen Waldenzen Herintegratie De bedelorden Geen persoonlijk bezit Bedelen Gemeenschap van personen Mobiliteit Zielzorg
xii
292 293 295 297 298 299 300 300 301 302 302 303 303 304 304 304 306 307 309 309 309 310 311 311 314 316 319 320 320 321 322 323 324 324 325 325 326
Studie 326 Structuur 327 Missie 327 Succes 328 Dominicanen of predikheren (ordo fratrum praedicatorum, O.P.) 328 De franciscanen 332 Augustijner eremieten 339 Karmelieten 340 Kruisheren 341 Servieten 342 Trinitariërs 342 Mercedariërs 343 W excursus X – Verbreiding van de grootste bedelorden 343 Dominicanen 343 Franciscanen 344 Augustijner eremieten 344 Karmelieten 344 Begijnenbeweging 344 De inquisitie 347 Eenheid van sacerdotium en saeculum 347 Omgang met ketterij 348 Ketterbestrijding na ± 1000 349 Werkwijze 351 De praktijk 353 Zielzorgstructuren 355 Beneficies en zielzorgers 356 Aartsdiaconaten 358 III De Late Middeleeuwen (1294-1517) De Babylonische Ballingschap van de pausen Het pontificaat van paus Celestinus V (1294) Paus Bonifatius VIII Staat de paus boven een koning? Het conflict met de familie Colonna Het eerste Heilig Jaar Tweede conflict met Filips de Schone Pontificaat met scharnierfunctie
360 360 360 361 362 364 365 365 369
xiii
Paus Benedictus XI Paus Clemens V en het begin van de Babylonische Ballingschap Het Concilie van Vienne (1311-1312) De tempeliers Proces tegen paus Bonifatius Hervorming Armoedestrijd Paus Johannes XXII De armoedestrijd De strijd tegen Lodewijk van Beieren Antiklerikale reactie Visio beatifica Paus Benedictus XII Voortgang van het conflict met Lodewijk van Beieren Hervormingen W excursus X – Curiaal fiscalisme en centralisme in de veertiende eeuw Paus Clemens VI Pestepidemie Het herstel van de goede verhouding met het Duitse Rijk Paus Innocentius VI Voorbereiding van de terugkeer naar Rome Verhouding tot Duitsland Paus Urbanus V Terugkeer naar Avignon Turkengevaar Paus Gregorius XI Verandering van de kerk tijdens de Babylonische Ballingschap Het Westers Schisma (1378-1417) Het begin van het schisma Pausen van Rome Pausen van Avignon Wegen tot herstel van de eenheid Drie oplossingen Kan een paus worden afgezet? Staat het concilie boven de paus? Het hoofd vertegenwoordigt het lichaam
xiv
370 371 373 374 376 377 378 379 380 381 382 385 386 387 388 389 394 394 395 396 397 398 398 399 400 401 402 403 403 406 406 406 406 407 408 410
De weg van het onttrekken van de gehoorzaamheid De weg van de onderhandeling Het Concilie van Pisa (1409) Het Concilie van Konstanz (1414-1418) Causa unionis Causa fidei Causa reformationis Sluiting Het Concilie van Pavia-Siëna (1423-1424) Zeventiende Oecumenisch Concilie van Basel-Ferrara- Florence-Rome Ferrara-Florence Lateranen Schisma van Basel Herstel van de eenheid na Basel Het kerkelijk leven in de Hoge en Late Middeleeuwen De pausen en de beginnende renaissance Nicolaas V Calixtus III Pius II Hervorming Clerus Leken Geloofsverkondiging Spiritualiteit en volksvroomheid Beleving van de sacramenten Doopsel en vormsel De heilige Eucharistie De biecht Het huwelijk Op weg naar de vervulling van het bestaan De heilige Schrift als basis van christelijke spiritualiteit Lijdensspiritualiteit en ascese Vasten en boete Processies Het kerkelijk jaar Mariaverering Heiligenverering
411 411 412 413 414 418 421 422 422 425 427 430 431 433 436 436 436 437 437 438 439 440 440 443 443 443 444 446 448 448 451 451 452 453 453 454 455
xv
Bedevaarten Caritas Zorg om elkaars zielenheil Zegeningen Bijgeloof W excursus X – Bouw- en kunststijlen De joden Het religieuze leven in de Late Middeleeuwen Tendensen van ontbinding Hervorming van het religieuze leven Algemene kenmerken van de laatmiddeleeuwse religieuze spiritualiteit Uniëring Observantisme De moderne devotie Geert Grote Broeders en zusters van het gemene leven De congregatie van Windesheim Hervormingen van de orden De benedictijnen De cisterciënzers De kartuizers De bedelorden De franciscanen De dominicanen De karmelieten De augustijner eremieten Nieuwe orden Missie De ‘tartarenmissie’ Missionering van moslims
465 465 466 466 467 469 470 473 473 475 475 477 477 480 481 481 481 483 483 483
Bronnen bij deel II Het doopsel van de Frankenkoning Clovis Uit de regel van de heilige vader Benedictus Hoe de abt moet zijn Over het raadplegen van de broeders
485 485 486 487 488
xvi
456 457 458 459 459 460 461 462 462 465
Uit de brief van paus Gregorius de Grote aan abt Mellitus (601) Bonifatius’ eed van trouw aan Petrus en zijn opvolger, . 30 november 722 Besluiten van het ‘Concilium Germanicum’ 21 april 742 Uit de levensbeschrijving van Karel de Grote Dictatus Papae van paus Gregorius VII (1075) De heilige Bernardus van Clairvaux (1090-1153) Regel van de franciscanen Hervormingsvoorstellen in het kader van het Concilie van. Vienne, van Guillaume Durant, bisschop van Mende Dialoog tussen een heiden en een christen over de verborgen. God (1445)
488 489 490 492 493 495 496 498 500
xvii
INHOUD Afkortingen
xix DEEL 3: DE NIEUWE TIJD (± 1500 - 1815)
I. Katholieke hervorming en reformatie Plaatsbepaling van de kerkscheuring Prereformatie Oorzaken van de reformatie in het kerkelijk en . maatschappelijk leven Renaissance en humanisme Nationaalkerkendom Opkomende lekenstand Sluipende geloofsverduistering Mistoestanden in de clerus De hogere en lagere clerus Katholieke hervorming voorafgaand aan de reformatie Het Vijfde Concilie van Lateranen (1512-1517) Reformatie Maarten Luther Aflaatthesen Luther verlaat de kerk Sacramentariërs Doperbeweging Johannes Calvijn Huldrich Zwingli Anglicanisme Koning Hendrik VIII Koning Edward VI Koningin Maria de Katholieke (Mary Tudor) Koningin Elisabeth I Aspecten uit de theologie van kerk en reformatie De drie sola’s Traditie en heilige Schrift De leer van Luther over de heilige Schrift De anglicaanse opvatting
503 503 506 507 507 511 512 513 515 520 525 529 530 530 532 536 542 543 545 550 550 551 555 556 557 557 558 559 559 559
v
De leer van het Concilie van Trente over Schrift en Traditie De autoriteit van het leergezag van de kerk De leer over de rechtvaardiging De rechtvaardigingsleer van de kerk De rechtvaardigingsleer van Luther Calvijns predestinatieleer De anglicaanse opvatting Ecclesiologie Het geloof van de kerk Luthers visie op de kerk Calvijn Anglicanisme W excursus X – Protestantse Kerk in Nederland (PKN) Sacramentenleer De leer van de kerk De protestantse sacramentenleer Eucharistie en avondmaal Het geloof van de kerk De lutheraanse opvatting over het avondmaal De zwingliaanse opinie De calvinistische opvatting De anglicaanse visie Het sacrament van de wijding De katholieke opvatting over het kerkelijk ambt De lutheraanse ambtsopvatting De ordening van de gemeente volgens Calvijn De anglicaanse ambtsopvatting Oecumenische dialoog Het Concilie van Trente (1545-1563) Voorgeschiedenis (1521-1545) Het pontificaat van paus Clemens VII Het pontificaat van paus Paulus III Verloop van het concilie De eerste zittingsperiode (13 december 1545 - 2 juni 1547) Werkwijze van het concilie Besluiten De verplaatsing naar Bologna (1547)
vi
560 562 564 564 565 566 566 566 566 567 569 570 573 574 574 575 576 576 578 578 579 581 582 582 583 584 586 587 588 589 589 592 595 595 596 597 598
De tweede zittingsperiode (1 mei 1551 - 28 april 1552) De derde zittingsperiode (18 januari 1562 - 4 december 1563) De kerkelijke en politieke achtergrond Vorderingen van het concilie Betekenis Doorvoering van de katholieke hervorming Hervorming onder leiding van de pausen Paus Pius V Paus Gregorius XIII Paus Sixtus V Hervorming door heiligen Het kerkelijk leven De bisschop als herder De parochie en zijn pastoor Vorming van de clerus De beleving van de genademiddelen van de kerk Het onbloedig kruisoffer Sacramenten en sacramentalia Geloofsverkondiging Catechismussen Catechese Geestelijk leven van de gelovigen Betekenis van de katholieke hervorming Grensbepaling tussen kerk en reformatie Eigenbelang, politiek en geloof Het Duitse Rijk Frankrijk Engeland Ierland De Nederlanden Het overige Europa Het religieuze leven in de zestiende eeuw De reformatie en het religieuze leven John Wycliff Luther Calvijn De katholieke betekenis van religieuze geloften
599 602 602 603 607 609 609 609 611 615 617 622 622 623 626 627 627 628 631 632 637 639 641 643 643 644 647 649 654 655 657 658 659 659 660 661 662
vii
Gevolgen van de reformatie voor het religieuze leven Katholieke hervorming en het religieuze leven De leer van de kerk in Trente verwoord Vernieuwing van oude orden Orden en congregaties van reguliere clerici (clerici regulares) Orden en congregaties voor vrouwen Het instituut van het Oratorium van de Goddelijke Liefde De jezuïeten (societas Jesu, S.J.) De ongeschoeide karmel Missionering van de nieuw ontdekte wereld Spaanse missionering Portugese missionering Slavenhandel en slavernij Het verschijnsel Indianen Zwarte Afrikaanse slaven Institutionalisering van slavernij en slavenhandel Twijfel over rechtmatigheid Verhouding slaven en heren De omvang Afschaffing van de slavernij Terugblik
663 664 664 665 666 669 671 672 677 680 682 688 694 694 696 698 700 702 703 704 705 706
II De zeventiende en achttiende eeuw De pausen De kerk in Frankrijk De jezuïeten De Franse School (École Française) Voortrekkers Vincentius de Paul Grignion de Montfort De spiritualiteit van Pierre de Bérulle en de Franse School Eucharistische spiritualiteit W excursus X – De plaats van de bisschop in het geheel van de kerk Jansenisme Radicalisering
708 708 712 716 717 718 721 723 724 726
viii
730 737 737
Oorsprong van het jansenisme De genadeleer Moraaltheologisch jansenisme Het ecclesiologisch of kerkrechtelijk jansenisme Het staatsrechtelijk jansenisme Godsdienst en politiek van de zonnekoning Het kerkelijk leven Bisschoppen Priesters Priesteropleiding Leken III. De Verlichting Begripsomschrijving Filosofische en maatschappelijke achtergrond De Republiek van de Zeven Verenigde Nederlanden Engeland Frankrijk Duitsland Positieve en negatieve gevolgen van de Verlichting Kerk en Verlichting Verlichte beleving van het geloof Pausschap en wereldkerk De seculiere clerus Liturgie en zielzorg Nieuwe impulsen voor de kerkelijke wetenschappen Consequenties van de Verlichting in de praktijk van de kerk Bevrijding van de mens Staatskerkendom Keizerin Maria-Theresia Keizer Jozef II Exempel Toscane Spanje Portugal De Verlichting en het religieuze leven Het oordeel van de synode van Pistoia over het religieuze leven Kloostersluitingen
739 741 748 755 759 759 763 763 764 765 766 767 767 772 772 773 774 778 781 782 783 783 784 785 786 787 787 787 789 789 793 796 796 797 799 800
ix
De opheffing van de jezuïeten 800 Frankrijk 801 De Oostenrijkse gebieden 803 Andere Europese gebieden 807 Het religieuze leven in de zeventiende en achttiende eeuw 808 De oude orden 808 De Benedictijnen 809 Benedictinessen 812 De Trappisten 812 Nieuwe orden en congregaties 813 De Piaristen 814 Het oratorium van de Bérulle of de Congregatie van het Oratorium van Jezus en de Onbevlekte maagd Maria 815 De priestergemeenschap van Saint-Sulpice of de sulpicianen 817 De eudisten of de Congregatio Jesu et Mariae 818 De lazaristen of de Congregatio Missionis 819 Dochters van Liefde 820 Missionarissen van het Gezelschap van Maria of de Montfortanen 821 Dochters van Wijsheid 822 De congregatie van de Broeders van de Christelijke Scholen 823 De congregatie van de Heilige Geest – Het genootschap van . de heilige Geest 824 De Congregatie van het Onbevlekt Hart van Maria 825 De Passionisten 826 De Passionistinnen 828 De Redemptoristen 829 De Redemptoristinnen 832 De missie 833 Missieorganisaties 833 De Propaganda fide 833 Gemeenschap voor Buitenlandse of Vreemde Missiën van Parijs 834 Geloofsverbreiding in de zeventiende en achttiende eeuw 836 De Franse Tijd (1789-1813) 837 IV. De Franse Revolutie Achtergronden
x
838 838
De kerkelijke situatie De bisschoppen De lagere clerus De religieuzen De gelovigen Het begin van de revolutie Maatregelen tegen de kerk De Constitution Civile du Clergé Schisma in de kerk in Frankrijk Ontkatholisering van Frankrijk W excursus X – De Republikeinse Kalender Export van de revolutie Het pausschap Het concordaat van 1801 en het kerkelijk herstel Voorbereiding Inhoud Doorvoering Herstel van het religieuze leven Herstel van een gelovige levenswijze Nieuwe conflicten tussen kerk en Napoleon Keizer Standvastigheid van de paus Afgang van Napoleon en lof voor paus Pius VII De secularisatie in West-Europa Duitsland en de secularisatie van de kerk Italië Spanje
840 841 841 842 842 843 844 848 850 851 855 856 860 864 864 866 868 871 872 874 874 876 879 879 880 883 884
Bronnen bij deel III Schuldbekentenis van paus Adrianus VI op de rijksdag van . Neurenberg (3 januari 1523) De hervorming van de kerk begint bij haar hoofd Ignatius van Loyola Franciscus van Sales Het leven in een reductie De visie van Voltaire op de kerk De verklaring van de rechten van de mens en de burger
885 885 888 889 890 891 892 893
xi
Op weg naar de confisquering van het kerkelijke bezit in het Frankrijk van de revolutie
896
DEEL 4: DE NIEUWSTE TIJD (1815 - 2000) I. De Negentiende Eeuw Paus Pius VII Paus Leo XII Paus Pius VIII Paus Gregorius XVI Wederopleving van de kerk na de Franse Tijd Het liberalisme Romaanse landen Oostenrijk Nederland Communisme en socialisme Paus Pius IX en zijn pontificaat De eerste jaren van zijn pontificaat (1846-1850) Zijn pontificaat van 1850 tot 1878 Het einde van de Kerkelijke Staat Het binnenkerkelijk beleid van Pius IX Het Eerste Vaticaans Concilie (1869-1870) De voorbereiding Het verloop van het concilie Deelname en werkwijze Twee groepen De constitutie Dei Filius De constitutie Pastor aeternus Aanvaarding De inhoud Opschorting Beoordeling Het oud-katholiek schisma in Duitsland De weg naar de scheuring Schisma Leer en structuur Paus Leo XIII en zijn pontificaat
xii
899 899 901 902 903 905 908 913 914 914 916 917 919 921 921 925 928 928 930 930 932 934 934 934 937 938 939 940 940 941 942 945
Zijn keuze en persoon Streven naar verzoening Binnenkerkelijke activiteit Balans van zijn pontificaat Verhouding kerk en staat De Kulturkampf De Scheiding van kerk en staat in Frankrijk Terugblik op de negentiende eeuw Het religieuze leven in de negentiende eeuw Het herstel van het religieuze leven na de Franse Tijd Sturing vanuit het centrum van de kerk Herstel van de jezuïeten Herstel van andere oude orden De kloosters met de regel van de heilige Benedictus Frankrijk Duitsland Benedictijnen in België Benedictijnen in Nederland Confederatie van benedictijnen Cisterciënzers Kartuizers Reguliere koorheren De bedelorden De dominicanen De franciscanen De augustijner eremieten De karmelieten De oude congregaties De redemptoristen De passionisten De broeders van de christelijke scholen Nieuwe religieuze instituten Vrouwelijke religieuzen De oude congregaties Nieuwe congregaties van vrouwen en mannen Initiatieven in de protestantse kerkelijke gemeenschappen Negentiende-eeuwse priestercongregaties
945 946 948 952 952 952 957 959 960 960 961 963 967 968 968 970 971 972 974 974 975 975 976 976 977 979 980 981 981 981 981 982 984 984 984 989 990
xiii
De Salesianen van Don Bosco (S.D.B.) De Pallottijnen Terugblik op het religieuze leven in de negentiende eeuw Missie Het pontificaat van paus Pius VII Paus Gregorius XVI Paus Pius IX Paus Leo XIII Missieorganisaties Missiegenootschappen Religieuze orden, congregaties en missie-sociëteiten Bestaande orden Nieuwe missiecongregaties Zuster- en broedercongregaties II. De Twintigste Eeuw Centrumvliedende krachten Amerikanisme Modernisme Integralisme Paus Pius X (1903-1914) Paus Benedictus XV (1914-1922) De Eerste Wereldoorlog Paus Pius XI (1922-1939) Veranderende plaats van de leken in de kerk De liturgische beweging De Katholieke Actie Het Marialegioen Lekeninstituten Paus Pius XII (1939-1958) Relatie tot het fascisme Vredespaus Dienst aan de joden Leiding van de kerk Verhouding van kerk en staat Fascisme Het fascisme in Italië
xiv
990 994 996 998 998 998 1001 1003 1004 1005 1007 1007 1007 1012 1013 1014 1014 1017 1019 1020 1023 1026 1028 1034 1035 1037 1039 1039 1039 1041 1043 1044 1047 1050 1050 1052
Het nazidom Duitsland Voor de komst van de nazi’s Het Derde Rijk (1933-1945) Na de Tweede Wereldoorlog Oostenrijk Zwitserland Nederland Statistiek van de Nederlandse kerkprovincie België Frankrijk De kerk en de Eerste Wereldoorlog Het interbellum De Tweede Wereldoorlog Na de Tweede Wereldoorlog Italië Mexico Portugal Spanje De oecumenische beweging De orthodoxie De reformatie De katholieke kerk op weg naar oecumene Tussenbalans Enkele quasi-christelijke stromingen Jehova’s Getuigen De New Age-beweging III. Het Tweede Vaticaans Concilie (1962-1965) Op weg naar Vaticanum II Paus Johannes XXIII (1958-1963) De aankondiging van het concilie Eerdere pogingen Roncalli en het idee om een concilie te houden De bekendmaking De katholieke wereld op weg naar het concilie De voorbereidingen in Rome
1054 1057 1057 1059 1075 1077 1079 1080 1087 1090 1093 1093 1093 1096 1097 1098 1103 1105 1106 1110 1110 1110 1112 1116 1117 1117 1121 1124 1124 1128 1131 1132 1133 1134 1136 1137
xv
De eerste zittingsperiode (11 oktober tot 8 december 1962) 1143 Het concilie onder leiding van Paus Paulus VI (1963-1978) 1147 De tweede zittingsperiode (29 september tot 4 december 1963) 1150 De derde zittingsperiode (14 september tot 21 november 1964) 1152 Lumen gentium en de verhouding paus en bisschoppen 1153 Godsdienstvrijheid 1157 Oecumene 1157 De vierde zittingsperiode (14 september tot 8 december 1965) 1158 Media 1162 Sluiting 1164 Terugblik 1166 Doorvoering ten tijde van een cultuurbreuk 1168 Perspectief 1174 Liberalen 1175 Het schisma van Lefèbvre 1176 Paus Paulus VI en de doorvoering van het concilie 1180 Priesters en zielzorg 1189 Leken 1191 Paus Johannes Paulus I (1978) 1193 Paus Johannes Paulus II (1978-2005) 1195 Het religieuze leven in de twintigste eeuw 1207 Het kerkelijk wetboek 1208 De Eerste Wereldoorlog 1210 Periode van ongekende bloei (1920-1960) 1210 Communistische kerkvervolging 1211 Nieuwe initiatieven in het godgewijde leven 1213 De Kleine Broeders en Zusters van Jezus 1213 De Seculiere Instituten 1217 Historische wortels 1217 Omschrijving 1218 Een godgewijde levensstaat 1219 Leven in de wereld 1220 Apostolaat 1220 Levend in een door de kerk erkende gemeenschap 1220 De Focolarebeweging 1221 Comunione e Liberazione 1224 Sant’ Egidio 1226
xvi
De Neocatechumenale Weg 1227 Personele prelaturen 1228 Het Opus Dei 1229 Het religieuze leven op weg naar Vaticanum II 1232 Het religieuze leven in het concilie 1233 Het religieuze leven na Vaticanum II 1235 W excursus X – De fasen in het religieuzen leven in de geschiedenis van de kerk 1239 Van heidenmissie tot jonge kerken en nieuwe evangelisatie 1240 Paus Pius X 1240 Paus Benedictus XV 1241 Paus Pius XI 1245 Paus Pius XII 1249 Paus Johannes XXIII 1252 Missiecrisis 1252 Nieuwe evangelisatie 1255 Bronnen bij deel IV 1257 Aartsbisschop Wilhelm von Ketteler (1811-1877) over de . plaats van de arbeiders in de kerk en de samenleving (1864) 1257 Uit de eerste sociale encycliek ‘Rerum novarum’ van Paus . Leo XIII (15 mei 1891) 1258 De Duitse bisschoppen over de nazipartij 1259 Standpunt van de Duitse Bisschoppen over het nationaal. socialisme (19 augustus 1932) 1259 Uit de regeringsverklaring van Adolf Hitler (23 maart 1933) 1260 Verklaring van de bisschoppenconferentie van Fulda . (28 maart 1933) 1261 De verhouding tussen de christelijke kerken en kerkelijke gemeenschappen enerzijds en het nationaal-socialisme anderzijds . (herfst 1941) 1262 Het Tweede Vaticaans Concilie 1263 De pastorale constitutie over de kerk in de wereld van onze tijd 1263 Gaudium et spes 1263
xvii
DEEL 5: DE KERK AAN HET BEGIN VAN HET DERDE MILLENNIUM De pausen in de eenentwintigste eeuw Paus Benedictus XVI (2005-2013) Franciscus, de paus uit Argentinië (2013) Confessionele verhoudingen De wereldkerk De grote religies in heel de wereld De confessionele verhoudingen op aarde De confessionele verhoudingen in Europa Uitdagingen van de kerk aan het begin van de eenentwintigste eeuw De plaatselijke kerken
1269 1269 1278 1290 1290 1292 1294 1295 1295 1301
Literatuur
1303
Bijlagen Pauslijst Overzicht van kerkelijke auteurs De apostolische vaders De vroegchristelijke apologeten Verdedigers van de orthodoxe leer in de vroege kerk Kerkvaders Kerkvaders van het oosten Kerkvaders van het westen Kerkleraren Overzicht van de 21 oecumenische concilies
1310 1315 1315 1315 1316 1316 1316 1317 1317 1319
Register
1327
xviii
AFKORTINGEN Abbink ABR ADSS
AGKKN AHC Catholica CCL CIC CKK COD Communio CT
DH
DS 25 Franzen GC GKK GÖK GvK
JONG, J. de/POST, R./ABBINK, G./LAARHOVEN/ J. van, Handboek van de kerkgeschiedenis, I-V, Utrecht 1962-1974. Analecta Bisdom Roermond. Actes et Documents du Saint Siège relatifs à la Seconde Guerre Mondiale, BLET, P./MARTINI, A./SCHNEIDER, B. (eds.), I-XI, Vaticaan 1970-1981. Archief voor de geschiedenis van de katholieke kerk in Nederland. Annuarium Historiae Conciliorum. HEIDT, A., Catholica. Informatiebron voor het katholieke leven, Hilversum 1968. Corpus Christianorum series Latina. Codex Iuris Canonici. Catechismus van de Katholieke Kerk, Utrecht 1995. ALBERIGO, G./WOHLMUTH, J. (eds.), Conciliorum Oecumenicorum Decreta, Paderborn 1998-2002. Communio. Internationaal Katholiek Tijdschrift. Concilium Tridentinum. Diariorum actorum, epistolarum, tractatuum nova collectio, I-XII, JEDIN, H. (ed.), Freiburg 1901-1964. DENZINGER, H./HÜNERMANN, P. (eds.), Enchiridion symbolorum, definitiorum et declarationum de rebus fidei et 37 morum, Freiburg 1991 . De Sleutel. Bisdomblad van het bisdom Roermond. FRANZEN, A./FRÖLICH, R./STEIMER, B., Kleine Kirchen25 geschichte, Freiburg 2008 . Die Geschichte des Christentums. Religion, Politik, Kultur, MAYEUR, J.-M. e.a. (eds.), I-XIII, Freiburg 1991-2002. Geschichte der Katholischen Kirche, LENZENWEGER J. e.a. (eds.), Graz 1995. Geschichte der ökumenische Konzilien, DUMEIGE, G./ BACHT, H. (eds.), I-XII, Mainz 1963 vv. ROGIER, L./AUBERT, R./KNOWLES, M., Geschiedenis van de kerk in tien delen, I-X, Hilversum 1963-1974.
xix
GZVK
HKG KA KLK KTQ
LM 2 LThK 3
LThK NBW
NT OT PL PSHAL SCP
TNK TRE WA
xx
ALBERIGO, G./WITTSTADT, K./WASSILOWSKI, G. (eds.), Geschichte des Zweiten Vatikanischen Konzils (1959-1965), IV, Mainz 1997-2008. JEDIN, H., e.a. (eds.), Handbuch der Kirchengeschichte, IVII, Freiburg 1962-1979. Katholiek Archief later Archief van Kerken, Amersfoort 1946-1987. Katholisches Leben und Kirchenreform im Zeitalter der Glaubensspaltung, Münster. Kirchen- und Theologiegeschichte in Quellen, OBERMANN, H./KRUMWIEDE, H.-W. e.a. (eds.), I-IV/2, Neukir2 2 chen-Vluyn 1980 -1986 . Lexikon des Mittelalters, I-IX, Münster 1980-1998. Lexikon für Theologie und Kirche, I-XI, Freiburg 19571968. Lexikon für Theologie und Kirche, I-XI, Freiburg 19932001. Nationaal Biografisch Woordenboek, I-XVI, DUVERGER, J., e.a. (eds.), Brussel 1964 vv. Nieuwe Testament. Oude Testament. Patrologia Latina. Publications de la Société Historique et Archéologique dans le Limbourg. Sacrae Congregationis de Propaganda Fide Memoria Rerum. 350 Jahre im Dienste der Weltmissionen (16221972), METZLER, J. (ed.), I-III, Rome 1971-1976. Tijdschrift voor Nederlandse Kerkgeschiedenis. Theologische Real Enzyklopädie, I-XXXVI, Berlijn 19772004. Dr. Martin Luthers Werke. Kritische Gesamtausgabe, Weimar 1883 vv. Herdrukt, Graz 1964 vv.
Register Voor- en achternamen van personen zijn opgenomen met de meest voorkomende schrijfwijze. In de Middeleeuwen staan personen doorgaans met hun voornaam vermeld, in de Nieuwe Tijd meestal met hun achternaam of op geboorteplaats.
A aalmoezen 63-64, 67, 129, 209, 323, 352, 392, 408, 452, 457, 479-480, 625, 677, 902 aanbidding 203, 236, 501, 577-578, 580, 628, 640, 724-726, 729, 785, 972-973, 1007-1009, 1164, 12141217, 1281, 1320 Aarle-Rixtel 1008 aartsdiaconaat/aartsdiaken 36, 53, 99, 110, 113, 171, 222, 251, 258, 262, 310-311, 356, 358-359, 412, 439, 445, 523, 536, 604, 623, 869 Abarca de Bolea, Pedro Pablo 796 abdij-nullius 972 Abitene 65 ablutiewijn 630 abortus 70, 137, 588, 1029, 1033, 1081, 1102, 1133, 1172, 1176, 1205, 1276, 1285 absolutisme 526, 710, 712-714, 740, 747, 759, 769, 774, 787, 796 abtensynode 146, 207 abt-primaat 974-975 Académie Française 715, 753, 776, 977 Acadia 824 Accademia dei Nobili 1147-1148
Accademia Ecclesiastica 863 Acco 267, 292, 305, 311, 314, 374 accomodatie/inculturatie 676, 691692, 836, 1242, 1247, 1249, 1253, 1255 Acht Mei Beweging 1190 Acta Apostolicae Sedis 1021 Acta Sanctae Sedis 1021 Action Française 1095, 1178 Acton, lord 932, 935 Ad beatissimi apostolorum 1019, 1025 Ad catholicam profundius 1273 Ad catholici sacerdotii 1031 Ad coeli Reginam 1048 Ad gentes divinitus 1166, 1183, 12531254 Ad Petri cathedram 1130, 1135 Ad sanctam 747 Ad vos imprimis 1155 Adalbertus 228 Adalbertus, bisschop 228 Adaltrud 492 Adamnanus van Hy 225 adelaarsjong 877 Adelbert II 229 Adellinde 492 Adeodatus 102 Adeodatus II, paus 1311 Adiabenen 151
1327
ad-liminabezoek 295, 616 adoptianisme 38, 196, 203 Adriaan Florenszoon Boeyens of van Utrecht, zie Adrianus VI, paus Adrianopel 401 Adrianus I, paus 493, 1311 Adrianus II, paus 1311 Adrianus III, paus 1311 Adrianus IV, paus 1312 Adrianus V, paus 1313 Adrianus VI, paus 510, 518-519, 533, 589, 601, 697, 885-886, 1197 Adrianus VII 1282 Adveniat 1252 advent 66 adventisten 1117 Aemilani, Hiëronymus 668 aequiprobabilisme 715 Aeteria 130 Aeterni Patris 929, 948 Aethelbert van Kent, koning 171-172 Aethelbert van York 196 Affligem 971-972, 1036 Afghanistan 1206 aflaat 263, 268, 270, 297, 300, 322, 365, 419, 454, 456, 511, 517, 532535, 631, 640 aflaatcommissaris 533, 535 aflaatthesen 517, 532, 535 Agapitus I, paus 171, 1311 Agapitus II, paus 218, 1312 Agapitus II, paus 218, 1312 Agatha van Catania 44 Agatho, paus 1311 Agde, concilie van 114, 120, 126-127 Agence générale 841 aggiornamento 1132 agnosticisme 1296 Agricola, Rudolf 509-510 aids 669, 1297, 1299 Ailbertus van Antoing 287 Ainville, Joseph-Désiré Varin de 871 Aisne 193, 289, 342 Aistulf, longobardenkoning 190 Aix-en-Provence 715, 1008, 1215 Ajaccio 860, 869 Akbés 1214 Aken 195-196, 199-200, 204, 206, 208-209, 254, 287-288, 294, 456, 468, 656, 970, 988-989, 1085 Aken, vrede van 656 Al Kamil, sultan 305
1328
Alarik 103 Alba de Tormes 677 Albanië 424, 1054, 1212-1213, 1295 Albano 254, 371 Albano-Laziale 1141 Albergati 583 Alberich de Troisfontaines 274 Alberich II van Spoleto 218 Alberich, abt 282 Albertus Magnus 330-331, 514, 1032, 1317 Albertus, tegenpaus 1312 albigenzen, zie katharen Alboflede 486 Albornoz, Aegidius 397-398 Albornoz, Bartolomeo de 699 Albrecht V, hertog van Beieren 605606 Albrecht van Brandenburg 523-524, 533, 535, 663 Albrecht van Brandenburg-Ansbach 663 Alcalá de Henares 527-528, 673, 1278, 1318 alchemie 352 Alcuin van York of van Tours 181182, 194-196, 198-199, 204, 243 Alcuinus, zie Alcuin Alemannen 164, 167-168, 178-179, 485, 492 Alembert, Jean le Rond de 776, 862 Alençon 980 Alessandria 608 Alet 760 Alexander Farnese de jongere, kardinaal 520, 593 Alexander Farnese de oudere, zie ook paus Paulus III 592-593 Alexander Farnese, hertog van Parma 593 Alexander I, paus 1310 Alexander II, paus 257-258, 1312 Alexander III, paus 205, 253, 255, 299, 357, 1312 Alexander IV, paus 309-310, 331, 337, 340, 1313 Alexander V, tegenpaus 1313 Alexander van Alexandrië, bisschop 73, 92-94 Alexander van Jeruzalem, bisschop 44
Alexander VI, paus 508, 515-518, 526-527, 551, 592, 681, 1313 Alexander VII, paus 747, 749-751, 758, 760, 1313 Alexander VIII, paus 761, 763, 1313 Alexandrië 18, 28, 31, 44-45, 52, 55, 57, 64, 66-69, 73, 92, 94, 96-98, 107-109, 163, 212, 235, 272, 299, 429, 826, 1186, 1316 alexianen, zie cellebroeders 482 Alexios I Komnenos, keizer 271-272 Alexius IV, Keizer 297 Alfonso Petrucci 517 Alfrink, Bernardus 595, 931, 10841085, 1137, 1139, 1141, 1143-1144, 1180, 1184-1185 algemeen priesterschap 506, 537, 582-584, 661, 1153, 1190-1191 Algemene Doopsgezinde Sociëteit 545, 1115 Algerije 36, 102, 122, 922, 1193, 1195, 1213, 1215-1216 Ali Agca 1202-1203 Alkewijn, zie Alcuin Allerheiligen 298, 371, 385, 535-536, 595, 949 Allerheiligste 134, 578, 631, 640, 726-730, 785, 871, 1214, 1216 Almalik-al-kamil, sultan 333 Almkerk 471 Almodovar del Campo 1318 Aloysius van Gonzaga 675, 989 Alpes-Maritimes 641 Alphonsus de Berghes, aartsbisschop van Mechelen 758 Alphonsus Maria de’ Liguori 715, 829, 832, 1371 Alphonsus Salmeron 673 Alphonsus XIII, koning van Spanje 913 Alphonsus, koning van Kongo 690 Alticollense 756 Altötting 1032 Alvastra 399 Alypius 102 Alzey 1318 Amadeus VIII, hertog van Savoye 433 Amalfi 241, 291, 831-832 Amandus, heilige 176 Amboise 546 Ambrosiaanse Bibliotheek 1028
ambrosiaanse liturgie 223 Ambrosius van Milaan 83-84, 102, 113-114, 126-128, 136-137, 142, 204, 243, 510, 604, 618, 1028, 1317 ambtsverlating 854, 1088, 1169, 1237 Amelote, Denis 720 Amerikaanse Burgeroorlog 706 amerikanisme 926, 950, 1014-1017 Amiens 209, 857 Amorion 267 amortiseren 805 Amrhein, Andreas 971 Amsdorf 569 Amsterdam 215, 460, 476, 544, 753, 757-758, 771, 773, 965, 988-989, 1084, 1111, 1243 An den Christlichen Adel Deutscher Nation von des christlichen Standes Besserung 537-538 anabaptisten 543-544 anachoreten 72-74, 139 Anacletus I, paus 1310 Anacletus II, tegenpaus 265 Anagni 307, 361, 368, 370-371, 376, 404, 945 Analfabetisme 451, 1099 Ananos, hogepriester 16 Anastasius I, keizer 84 Anastasius I, paus 116 Anastasius II, paus 1310 Anastasius III, tegenpaus 1311 Anastasius Ill, paus 1312 Anastasius IV, paus 1312 Ancien Régime 849, 866, 869, 871 Ancona 293, 384, 425, 437-438, 615, 711, 816 Ancyra (Ankara), concilie van 59 Anderson, James 769 Andorra 1295 Andreas Karlstadt, zie Karlstadt Androgyn 1122 Anfechtungen 532 Angela Merici 619, 670, 1217 Angelicum 1084, 1195 angeliken 670 Angelo Correr, zie Gregorius XII 415 Angel-Saksen 172 angelus 454, 639 anglicaan 555, 557, 559-560, 566, 571-572, 581-582, 586-588, 650655, 689, 769, 943-944, 951, 1011, 1032, 1110-1111, 1115, 1274
1329
Anglican Communion 571 Anglicanorum coetibus 1274 Angola 690, 704, 1106 anhomoeërs 95 Anicetus, paus 27, 1310 Anjerrevolutie 1106 Anna Boleyn 552-554 Anna van Oostenrijk, koningin 714, 727-728, 812 Annalen de l’Oeuvre de la SainteEnfance 1106 Annalen van het Genootschap der Heilige Kindsheid 1106 Annales de l’Association de la Propagation de la Foi 1105 Annales Ecclesiastici 642 Annat, François 717, 749 annaten 390, 419, 427, 436 Annecy 718-719, 738 Annegray 144 annexatie 881, 925 Anno van Keulen 257 Annunciaten 727 Anscharius, zie Ansgar Anschluss 1078 Anselmus van Canterbury 458, 1317 Ansgar 226 Anterus, paus 1310 anthropotokos 98 anticommunisme 1055 anticonceptie 1180-1181, 1285 Anti-Defamatie Liga 1161 antifonale 198, 223 anti-infallibilisten 932 antiklerikalisme 778, 900, 10931094, 1099, 1106, 1127 antiliberalisme 1055 Antillen 686, 695, 702, 770, 837, 922, antimodernisteneed 1018 Antiochië 17-18, 24, 27, 41, 44, 4849, 52-53, 70, 75, 107-109, 124, 163, 235, 273, 298-299, 429, 1315 antirationalistisch 934 antirevolutionair 846, 851, 901-902, 908, 920, 927, 964 antisemitisme 1031, 1042, 1055, 1161 antisocialisme 1055 Antonelli, Giacomo 920-921, 923, 926, 945, 1176 Antonius de Grote, abt 73-74, 131, 142-143
1330
Antonius Maria Zaccaria 619, 670 Antonius Pius, keizer 42 Antonius van Padua 304, 327, 1318 antropocentrisch 785 antroposofie 1121 Antwerpen 176, 460, 635, 657, 742, 791-792, 909, 1009, 1091 Anullinus 79 Anzer, J.B. 1010 Aparecida 1279 apocriefen 35 Apocrisiarius 121 Apollinare, Atheneo S. 1040, 1128 Apollinaris van Hiërapolis 1315 apologeten 33-34, 1315 apologetica 753, 1128 apostasie 37, 63, 129 apostelgraf 456 apostolaat 330, 340, 343, 504, 668, 674, 822, 828, 831, 984, 991, 994-996, 1008-1010, 1016-1017, 1038-1039, 1126, 1128, 1138, 1143, 1166, 1182, 1191, 1217, 1219-1220, 1231, 1248, 1252 Apostolica sollicitudo 91 Apostolicae curae 587, 951 Apostolicam actuositatem 582, 1126, 1166 apostolisch vicaris 656, 725, 739, 756-758, 836, 931, 1000-1002, 1010, 1247 Apostolische Kamer, zie Camera Apostolica apostolische koning 551 apostolische successie 29, 48, 50, 110, 219 apostolische traditie 12, 20, 27-29, 33, 86, 94, 419, 423, 451, 504-505, 508, 514, 558-564, 597, 637, 641, 935, 943, 1017, 1111, 1145-1146, 1149, 1162, 1171-1173, 1175, 1181, 1184, 1189, 1273, 1296 apostolische vaders 33, 1315 appellatie aan een concilie 434, 499, 554, 590, 753-754, 763, 940 appellatie van Sachsenhausen 381383 appelllanten 754, 794, 812 applicatieplicht 625 Appropinquante concilio 1140 Apulië 252, 272, 309, 332 Aquaviva, Claudio 716
Aquilea 75, 108, 595 Aquitanië 165, 167, 176, 178, 193, 245 Aragon 295, 299, 312, 323, 350, 362, 374, 400-401, 405, 424, 519, 526, 551-554, 556, 814 Aramees 69 Aranda 796 arbeidersproletariaat 906 Arbeitsdienst 1069 Arbeitseinsatz 1097 Arbouze, Marguerite de Veny de 812 arcaandiscipline 62, 126 Arcetri 708 Archeologisch Instituut 1034 Ardennen 177, 222, 247, 359 Areopoli 1128 Aresing 565 Arezzo 278 Argentario 827 Argentinië 992, 1010, 1147, 1193, 1195, 1278-1280, 1287 Argüello, Kiko 1227 Arianen 83, 95, 98-99, 173, 349, 486 arianisme 31, 73-74, 80, 83, 92, 166 Aristides van Athene 67, 1315 Ariston van Pella 1315 Aristoteles 332, 773, 887, 890 aristotelisme 330, 514 aritmetica 315 Arius 73, 92-95 Arkadios Johannes, keizer 124 Ark-gemeenschap 1239 Arles 20, 114, 127, 144, 171, 216, 308 Armagh 653 Armeens college 951 Armeense Kerk 240, 244, 1115 Armellini 921 armenhuizen 457 Armenië 85, 109, 124, 151, 212, 312, 430, 615, 951, 1147 armenzorg 135, 285, 288, 458, 482, 788, 855, 1207 armoedebeweging 265, 284, 296, 316-345, 503, 516 armoedestrijd 378-381, 477-478 Arnauld, Antoine 722, 741, 743-753 Arnauld, familie 620, 737-738 Arnhem 222, 468, 471-472, 476 Arno 516 Arnold van Hoorn 393 Arnulf van Karinthië 209, 218
Arona 617 Arouet, François-Marie zie Voltaire Arras 209, 294 Arrezzo 314 Arrupe, Pedro 1236 ars celibrandi 1273 Ars magna 378 artes liberales 21, 315 Arthur Tudor 552 Articles concernant l’organisation de l’Église 548 asceten 55, 71-72, 131, 141-142, 284, 455, 982 Asia 107 Asielrecht 762-763 Asielzoekers 171, 213, 1288, 1301 Asselt 209 Assemblée du Clergé 732, 746-747, 760-761, 841 Assemblée Générale 847 Assemblée Législative 846, 851 Assemblée Nationale 923 assermentés 850 Assisi 266, 326-327, 332-337, 496, 996, 1131, 1202, 1226, 1282, 1288 Association Diocésaine 1094 assumptionisten 1251 Asti 990 astrologie 1122 astronomie 315, 1122 Athanasius de Grote van Alexandrië 28, 31, 73-74, 94, 96-97, 143, 243, 754, 906, 1316 atheïsme 709, 769, 771, 775-756, 782-783, 802, 850, 853, 916-917, 934, 960, 1030, 1033-1034, 1067, 1104, 1113, 1125, 1127, 1137, 1213, 1260, 1296 Athenagoras I, patriarch 244, 1152, 1186 Athenagoras van Athene 1315 Athene 17, 55, 67, 96, 1128, 1315 Atrecht 593, 657 Attila 99 Atto, aartsbisschop van Milaan 257 attritionisme 745, 748 Auca 1278 Auch 359 Auctorem fidei 796 Auditores 1140 Auerstädt 857 Aufklärung 767-768, 779-780
1331
Augsburg 22, 228, 260-261, 311, 369, 455, 523, 535, 540-542, 565, 592, 600, 603, 633-634, 644-646, 929, 934, 970-972 Augsburger Allgemeine Zeitung 929, 934 augustijner eremieten 324, 328, 339341, 344, 481, 531, 535, 660, 683685, 979-980 augustijner koorheren 183, 269, 278, 285, 287-289, 328-329, 339, 389, 470-471, 510, 789, 809, 970, 975 augustinessen 914 Augustinessen van Sint-Monica 988 augustinisme 165, 743-744, 749-750, 757, 816 Augustinus Triumphus van Ancona 384 Augustinus van Canterbury 172, 488 Augustinus van Hippo 20-21, 36-37, 83, 102-104, 107, 114, 123-125, 127128, 137-138, 142-143, 145, 183, 200, 232, 243, 270, 287, 329, 339343, 346, 349, 470, 482, 488, 513, 531, 604, 659, 668, 740-741, 746, 888, 928, 985 Augustinus van Jansenius, de 739, 741, 743-750 Aurelianus, keizer 45 Aurelius van Carthago, bisschop 103 Aurillac 754 Auschwitz 1046-1047 Austerlitz 857, 882 Austria, Juan d’ 609 Austrië 177, 179 Autun 169, 245-246, 845, 849, 896 Auvergne 749 Avaren 193-194 Avellino 601 Avenir, l’ 908, 976 Aventijn 141, 258, 974 Averbode 975, 1036 Avignon 278, 372, 379-380, 386-417, 467, 506, 551, 763, 851, 861, 900, 920 Avingania 342 Avitus van Vienne 166, 168 avondmis 1048 Aygalades, les 341 Aylesford 341 Aymard, abt Cluny 246
1332
Aza 246 Azteken 683 Azurara, Gomes Eanes de 695 azymieten 240-241 B B’nai B’rith 1161 Baäl-profeten 340 Babylas van Antiochië, bisschop 44 Babylonië 38 Babylonische Ballingschap 360, 371372, 391, 402, 506 bacalaureus 315 Bach 666 Bacon, Francis 774 Bad Ems 735 Baden 880-882, 927, 941, 957, 1032, 1041, 1058, 1061 Baeten, J. 1144 Bahái 1294 Bahama’s 683 Bajus, Michael 740, 742, 756 Balbo, Italo 1045 Balduïnus II, keizer van Constantinopel 308, 363 Balduïnus van Vlaanderen 298 Balearen 166 Balthasar Cossa, tegenpaus Johannes XXIII 413-416 Balthasar Gerards 713 Baltimore 705, 904, 1014-1015 Baltische staten 292, 328 Bamberg 232, 250, 264, 293, 296, 300, 384, 929 Bandinelli 299 Báñez, Domingo 742-743 Bar Kochba 16 Bar, Catherine de 727-728 Barat, Madeleine-Sophie 987 Barbara, heilige 449 Barbastro 1108, 1229 Barberini 744 Barcelona 305, 343, 673 Bari 403 Barnabas apostel 17 Barnabas, brief van 1315 barnabieten 525, 619, 640, 667-668, 670 Barnabò, Allessandro 1002 Baronius, Cesar 217
Bartholomeos I 1274, 1282 Bartholomeüsnacht 612, 648 Bartolomeo Prignano, paus Urbanus VI 403-404 Bartolomeu dos Mártires 617 Basel 359, 377, 407, 416, 423, 425428, 431-435, 437, 472, 475, 503, 506, 509-510, 534, 536, 543, 546547, 550, 576, 590, 598, 633, 850 Basel-Ferrara-Florence-Rome, concilie van 425-435, 503 Basileios I, keizer 237-238 Basilius de Grote van Caesarea 9596, 127, 140, 146 Bastille 775, 844 Bataafse Republiek 656, 858-859, 874 Batavia 931 Bauernkrieg 541, 568 Bautain, Louis 904 Bavarus 395 Bayerische Volkspartei 1058-1059 Bayeux 729 Bayle, Pierre 771 Bayonne 737, 740 Baziak 1196 Bea, Augustinus 1085, 1114, 1139, 1146 Béatitudes 1239 Beatrix, koningin 1206 Beauduin, Lambert 1036, 1110 Beauharnais, Alexander de 876-877 Beauharnais, Eugène de 877 Beauharnais, Hortense de 923 Beauharnais, Joséphine de 816 Beaumont, Christoph de 754 Beauvais 287, 350 Bebel, Heinrich 509 Becchi 990 Beckx, Pierre-Jean 966 Beda (Bedanus) Venerabilis 6, 172, 181-182, 186, 489, 1279-1280, 1317 Bedelorden 296, 310, 312, 323-344, 396, 410, 418, 439, 441, 463, 465, 474, 477-481, 526, 665-667, 675676, 680, 804, 809, 827, 836, 884, 965, 976-981, 1007, 1239 bedevaarten 132, 225, 270, 353, 363, 420, 456-457, 513, 639, 672, 785, 1095, 1102, 1193 Beel, Edmundus 1144 beeldenverering 235, 322, 607
begaarden 319, 346-347 begijnen 319, 344-346, 633, 758 begijnhof 346, 1084 begrafenis 32, 258, 266, 291, 302, 449-450, 457, 629, 631, 754, 1073, 1092, 1205-1206 Behmenist 779 Beieren 164, 178, 185, 193, 228, 287, 380-381, 387, 433, 459, 474, 521522, 605-606, 612, 645-646, 882, 901, 905, 920, 957, 970, 1006, 1024, 1032, 1040, 1058, 1061, 1076, 1269, 1274 Beignon 822 bejaarden 457, 621, 820-821, 840, 872, 984-985, 989, 997, 1210, 1292, 1301 bejaardenzorg 985, 989, 1210 Bekennende Kirche 1075 Bekkers, Willem 1144, 1181 belastingen 188, 267, 363, 370, 390, 393-394, 401, 432-433, 435, 438, 499, 523, 839, 853, 875 belijdenisgeschriften 541, 575 belijder (confessor) 40, 57-58, 64, 131, 143, 455, 491 Bellotti, Gian Antonio 640 Belluno 903, 1194 Belo Horizonte 1008 Benard van Palermo 309 benedictijnen 146, 199, 231, 247, 262, 281, 285, 330, 389, 394, 398, 418, 463, 473-474, 476, 809-812, 971-974, 700, 789, 804, 862, 906, 963, 968-974, 1022, 1036, 1110, 1134, 1246, 1318 benedictinessen 336, 727-730, 812, 840, 968, 971-973, 1318 Benedictinessen van de Altijddurende Aanbidding van het H. Sacrament 727-730, 973 Benedictus Deus 607 Benedictus I, paus 1311 Benedictus II, paus 1311 Benedictus III, paus 237, 1311 Benedictus IV, paus 1311 Benedictus IX, paus 42, 218, 249250, 1312 Benedictus V, paus 230, 1312 Benedictus van Aniane 207, 245246
1333
Benedictus van Nursia 96, 127, 141, 144-146, 172, 199, 207, 245-246, 276-277, 279, 281, 284-285, 287, 302, 329, 399, 474, 486, 492, 659, 663, 728, 799, 968-969, 971-974, 1024, 1246 Benedictus VI, paus 1312 Benedictus VII, paus 1312 Benedictus VIII, paus 218-219, 243, 1312 Benedictus X, tegenpaus 230, 1312 Benedictus XI, paus 370, 1023, 1313 Benedictus XII, paus 386-389, 392, 473, 1313 Benedictus XIII, paus 827, 1314 Benedictus XIII, tegenpaus 406407, 411-413, 415, 417, 424, 1313 Benedictus XIV, paus 691-692, 711, 754, 778, 785, 797, 827, 831, 833, 1314 Benedictus XV, paus 349, 1019, 1023-1026, 1028, 1040, 1044, 1058, 1093, 1126-1127, 1241, 12431245, 1248-1249, 1252, 1256, 1313 Benedictus XVI, paus 12, 42, 109, 416, 710, 828, 949, 951, 1018, 1050, 1149, 1164, 1174, 1178-1179, 1196, 1201-1202, 1205-1206, 1214, 1227, 1247, 1269-1277, 1280, 1290, 1295, 1299, 1301, 1314, 1318 Benediktbeuren 185 beneficie 356 beneficiesysteem 356 Beneventum 191, 252, 311, 845, 945 Benigni, Umberto 1019 Benin 1193, 1195 Berbers 122 Berchmans, Johannes 675 Berchtesgaden 1070 Berea 17 Berengarius II 229 Berengarius van Tours 253, 299 Bergamo 608, 668, 1128, 1134 Berghes, Alphonsus de, zie Alphonsus de Berghes Bergoglio, Jorge, zie Franscusus paus 1278 Berhta 492 Berkel-Enschot 975 Berliner Morgenpost 1041 Bermersheim 1318 Bern 550, 1079
1334
Bernadette Soubirous 1031 Bernadone 332 Bernard Saisset 366 Bernardinus van Siëna 477 Bernardus Guidonis 353 Bernardus Tolomei 474 Bernardus van Clairvaux 219, 282, 284, 289, 319, 350, 367, 495, 659, 1317 Berne 975 Berno van Autun, abt Cluny 245-246 Berta 171 Berthold van Neiffen 381 Bertholdus 340 Berthrada 492 Bertken Jacobsdochter 291 Bertone, Tarsisio 1271, 1275, 1283 Bertram, Adolf 1042, 1058, 1074 Bertrand de Got 371 Bérulle, Pierre de 666, 719-721, 724725, 737-739, 743, 771, 813, 815818, 823 Besançon 254, 296, 647, 871, 933 bestialiteit 352 Bethlehem Immensee 1244 Betlehem 11, 72, 75, 144, 305 Betlehem Mariae 476, 620 Betlehemkapel 420 Beuron 970-972 Beuroner Schule 971 Beverley 554 bevolkingsgroei 317 bevrijdingsbewegingen 1203, 1226, 1250 bevrijdingstheologie 1198, 1278 Beza, Theodoor van 549, 718 bezetenen 121 Béziers 128 Bianchi, Michele 1054 biblicisme 543 Biblicum, zie Bijbelinstituut Biecht 162, 198, 225, 302, 305, 322, 326, 329, 365, 420, 439, 443-444, 446-447, 496, 532-533, 538, 555, 575, 597, 600, 620, 625, 630-631, 633, 640, 642, 668, 672-673, 685, 721, 744-745, 754, 814, 873, 943, 1021, 1298 biechtboeken 225, 447, 449, 640 biechtbriefje 447, 754 biechtfrequentie 641, 665, 979, 994, 1029,
biechtgeheim 302 biechtgeld, -penning 447 biechtjurisdictie 369 biechtplicht 942-943 biechtspiegel 640 biechtstoel 446, 623, 630 biechtvader 300, 302, 307, 445, 447, 475, 528, 532-533, 554, 641, 650, 671, 674, 698, 717, 719, 738, 743744, 749, 751, 797, 828-830, 832, 994, 1297, 1318 Bigard 1006 bijbelbeweging 1035, 1126, 1211 bijbelcommissie 948, 1202, 1243, 1270 Bijbelinstituut 1022, 1048, 1139, 1144 bijgeloof 459, 513, 580, 781, 794, 893 bijzonder priesterschap 506, 537, 582-583, 661 Bijzondere Synode van de Nederlandse bisschoppen 1083-1085 Bill of Rights 772 Billiart, Julie 987 Bingen 1318 Birgitta van Zweden 146, 399-400, 482 birgittijnen/birgittinessen 482 Birma 1049 Birmingham 671, 949 Bismarck, Otto graaf von 947, 953, 956-957, 973, 990 bisschoppelijke collegialiteit 757, 1145, 1154-1156, 1171, 1176, 1181 bisschoppencollege 89-90, 563, 736737, 938, 1154-1156 bisschoppenconferentie 183, 930, 940, 942-943, 952, 1042, 1058, 1066, 1077, 1079-1080, 1102, 1139, 1157-1158, 1160, 1172, 1186, 1228, 1261, 1280, 1286 bisschoppensynode 91-92, 1150, 1158, 1196, 1203, 1205, 1238, 1254, 1279 bisschopsbenoemingen 169, 183, 522, 611-613, 764, 1094 Bithynië 19, 41 Blanca van Castilië 363 Blanche van Namen 399 blasfemie, zie heiligschennis Blauwe Zusters 1010 Bleijerheide 989, 1179
bloedbad van Cesana 402 bloedbruiloft van Parijs 648 bloedstatuut 555 Blois 705, 874 Blondel, David 215 Blücher 858 Bluyssen, Johannes 1144 Bobadilla, Nicolas 1144 Bobbio 144, 166 Boccaccio, Giovanni 214 Bocholt 1009 Boedapest 1040, 1187 Boeddhisme 38, 1122, 1294 Boerhaave, Herman 772-773 boetebroeders 324 boetebroederschap 641 boeteviering 943 boetewerken 64, 129, 352-353, 451452 bogomielen 320 Bogotá, Santa Fe de 684, 1186, 1233 Boheems-Paltische Oorlog 646 Bohemen 193, 228, 266, 290, 295, 322, 332, 381, 388, 413, 419-421, 423, 445, 467, 605-606, 650, 815, 877 Bohemund, noormannenvorst 270 Böhme, Jakob 779 Bolivia 684, 687, 927, 1045, 1193, 1195 Bologna 271, 305, 307, 315, 326-329, 331, 349, 361, 413, 425-426, 432, 515, 520, 592, 598, 602, 611-612, 633, 711, 858, 861, 868, 902, 10231024, 1135, 1182 Bolsec, Jérôme 550 Bombay, zie Mumbai 1227 Bomers, H. 1227 Bommelerwaard 222 Bonaparte, Jérôme 857 Bonaparte, Jozef 884 Bonaparte, zie Napoleon Bonaventura 312, 334, 478, 1270, 1317 Boncompagni, Ugo, zie ook paus Gergorius XIII 611-612 Bonden van het H. Hart 1091 Bondsrepubliek Duitsland 1076, 1237 Bonfiglio 342 Bonhöfer, Dietrich 1075 Bonhomini 634
1335
Bonifatius I, paus 1310 Bonifatius II, paus 110, 1310 Bonifatius III, paus 1311 Bonifatius IV, paus 1311 Bonifatius IX, paus 1313 Bonifatius V, paus 1311 Bonifatius van Montferrat 297 Bonifatius VI, paus 1311 Bonifatius VII, paus 1312 Bonifatius VII, tegenpaus 1312 Bonifatius VIII, paus 286, 349, 361371, 373-377, 379, 391, 403, 732, 933 Bonifatius, Winfrid 184-188, 196, 205, 489-490, 674, 971 Bonn 22, 209, 514, 587, 904, 940941, 1009, 1073, 1270 Bono, de 1054 bonum commune 950 Book of Common Prayer 555, 557558, 560, 572-573, 586, 632 Bordeaux 296, 341, 359, 371, 623, 776 Bordego 222 Borgia, Alfonso, zie ook Calistus III, paus 437, 688 Borgia, Cesare 508 Borgia, Franciscus 1318 Borgia, Juan 516 Borgia, Lucretia 516 Borgia, Rodrigo, zie ook Alexander VI, paus 515-516 Boris I, koning van het Bulgaarse Rijk 217, 227, 237 Bormann, Martin 1068, 1074, 1262 Bosco, Johannes 608, 990-994, 1009, 1032 Bosnië 320, 424 Bosnië-Herzegovina 1295 Boso van Arles 216 Bosporus 81, 97 Bossuet, Jacques-Bénigne 732, 752753, 760 Bouic 824 Bouillard, Henri 1098 Boulogne sur Mer 857 Boulogne, de 878 Bourbon 648, 796, 879, 885, 903 Bourges 196, 432, 546 Bourgoing, François 720
1336
Bourgondië 164-167, 177-179, 208, 245, 253, 264, 298, 308, 405, 591, 603, 893 Bouworde 1221 Bovenkarspel 1084 Boxmeer 914 Brabant 176-177, 223, 345, 359, 613, 657, 826 Brabantse mystiek 470 Brabantse Omwenteling 793 Braccio di Montone 422 Braga 617, 627 Brandenburg 381, 388, 413, 523-524, 533, 535, 646, 663 Braschi, Angelo Giovanni, zie Pius IV, paus 792 Braunau 1054 Brazilië 687-689, 693-694, 700, 702, 704, 706, 797, 927, 995996, 1008, 1147, 1160, 1193, 1195, 1222, 1279, 1293 Brébeuf, Jean de 836 Brecht 742 Breda 476, 772, 793, 915, 931, 974, 989, 1144 Brède, La 776 Bremen 194, 196, 226-227, 292, 300, 822 Bremgarten 547 Brescia 670, 1148 Breslau 542, 940, 1058, 1074 Bretagne 76, 193, 723, 764, 818, 908, 983 Bretten 536 Breuer, Johannes Gregor 906 Breviarium Romanum 610 brevier 454, 497, 555, 607, 610, 628, 639, 642, 750, 784, 789, 1021, 1129, 1182, 1184 Brienne, de Loménie de 802, 849 Brigode Dubois, de 753 Brindisi 305-306, 619, 1318 Brinkmann, Johannes Bernardus 953-955 Brits Oost-Afrika 1049 Brits West-Afrika 1049 Britse Empire 931 Brixen 261, 432 broeders en zusters van het gemene leven 468-470, 472, 476, 510, 633 Broeders van Amsterdam 989
Broeders van Bleijerheide 989, 1179 Broeders van de christelijke scholen 823, 871, 981-983 Broeders van de heilige Aloysius van Gonzaga 989 Broeders van de Onbevlekte Ontvangenis der H. Maagd Maria 989 Broeders van de Onbevlekte Ontvangenis van Maastricht 983, 989 Broeders van Huijbergen 989 Broeders van Liefde van Gent 983 Broeders van O.L. Vrouw van Zeven Smarten 989 Broeders van Oudenbosch 989 Broeders van Saint Louis 989 Broeders van Sint-Jan 1239 broederschap 457-458, 504, 631, 637, 672, 701, 785, 790, 794, 800, 814, 859, 885, 1225 broederschap van de werkdadige liefde 790 Broederschap van Pinkstergemeenten 1115 Broglie, de 878 brood, (on-)gezuurd 240-241 Brooklyn 1118 Brothers of St. Patrick 983 Brotkorbgesetz 955 Brugge 287, 409, 657, 858, 972, 1091 bruidsschat 805 brumaire 856, 864, 867 Bruno van Keulen 262, 278-280 Bruno van Toul, zie ook paus Leo IX 251 Brunswijk 472, 882 Brunswijk-Lüneburg 381 Bruyères 727 Bucchianico 668 Bucer, zie Butzer Budapest 791 Buenos Aires 1040, 1201, 1278-1280 Bugnini, Anibale 1182 Bulgaren/Bulgarije 107, 164, 173, 217, 320, 352, 401, 424-425, 828, 1128, 1130, 1295 Bullinger, Heinrich 545, 547, 580 Bunyan, John 779 Buraburg 185 Bure, Idelette de 548 burgerkoning 903
burgerlijk huwelijk 845, 868, 877, 912-914, 921, 955, 957, 1062, 1108 burgerlijke stand 953, 955 burgeroorlog 46, 293, 568, 647, 651, 706, 728, 913, 968, 1106-1109, 1203, 1229-1230, 1249, 1289 Burghausen 907 Burgos 927, 1230, 1244 Buridanus, Johannes 514 Bursfeld 474, 809, 907 Buskruitverraad 650 Butzer, Martin 547-548, 555, 576, 585 Byzantijnse Rijk 85, 88, 108, 163, 173-174, 188, 193, 201-202, 209, 212, 217, 233-236, 239-240, 252, 271-272, 297, 310, 312-313, 398, 400, 424, 429 Byzantium 81, 219, 227 C Cabral, Pedro 686 Cadier en Keer 1228 Cádiz 85 Caecilianus van Carthago 36, 93 Caen 720, 729, 818, 1006 Caesar Flavius Valerius Constantinus 151 Caesar Galerius Valerius Maximianus 151 Caesar, Julius 6, 613 Caesarea 24, 31, 57-58, 95-96, 107, 1316 Caesarius van Arles 114, 127, 144 caesaropapisme 163, 203, 240, 264, 362, 784, 794-795 Cagliari 1288 Cahors 379, 753 Cajetanus, (Gaetano) van Thiene 601, 667 Cajetanus, kardinaal 535 Cajus, paus 1310 Calabresi, Ubaldo 1279 Calabrië 272, 279, 340, 482 Calahora y La Calzada 326 Calasanz, Jozef de 814-815 Calasanza 814 Calcutta 770, 931 Calenus 741 Caleruega 328 calixtijnen 423
1337
Calixtus I, paus 42, 1310 Calixtus II, paus 248, 252, 264, 1312, 1321 Calixtus III, paus 253, 437, 1313 Calixtus III, tegenpaus 1312 Calles, Plutarco Elías 1104 Calvijn, Johannes 236, 355, 505, 530, 545, 550, 555-556, 566, 569-570, 575-576, 579-580, 584-585, 619, 632, 635, 661-662, 676 calvinisten/calvinistisch 322, 545, 558, 579-580, 586, 602, 632, 644, 647, 651, 658, 701-702, 709, 726, 761-762, 1115, 1294 Camacho, Manuel Ávila 1105 Camaldoli 278 camaldulensen 251, 269, 277-279, 284, 349, 903, 962 Cambrai 209, 289, 359, 409, 510, 657, 753, Cambrésis 840 Cambridge 315, 347, 554, 651 Camera Apostolica 390-391 Camerino 902 Camerlengo 256, 945 Camillianen 668-669 Camillus de Lellis 620, 668-669, 672 Camisards 762 Camisasca, Massimo 1225 Campion, Edmund 619, 650 Canada 817, 824, 836, 922, 942, 983, 1008, 1014, 1045, 1144, 1147, 1193, 1195, 1240, 1244 Canarische Eilanden 695 Canino 592 Canisius, Petrus 542, 633-635, 646, 676, 1031-1032, 1317 Cano, Melchior 742 canon 28 canonicaat 390 Canossa 261, 956, 987 Canossa, Marchesa di 987 Canterbury 171-172, 247, 294, 299, 418, 456, 458, 488, 553, 555-557, 571-573, 586, 573, 586, 1111, 1317 canton 870 cantonpastoor 870 cantor 55, 121, 128 capellanus 357 Capellari, Bartolomeo, zie ook paus Pius VIII 903
1338
Capitool 78 capitularia 199, 348 Capranica 425, 431, 437, 1023, 1040 Caprara, Giovanni Battista 868 Caprera 904 Capriglia 601 Caracalla, keizer 68 Caraffa, Giovanni Pietro, zie ook paus Paulus IV 556-557, 593-594, 601, 608, 667 Caraffa, Oliviero 601 carbonari 903 Cardijn, Jozef 1091, 1095 caritas 31, 53-54, 56, 67, 134-135, 198, 211, 291-292, 319, 338, 345, 457, 477, 504, 585, 620-621, 640-641, 666, 670-671, 674, 704, 722, 750, 786, 795, 798, 803, 814, 840, 846, 850, 912, 959, 961, 982, 985, 997, 1001, 1004, 1007-1008, 1012, 1075, 1099, 1119, 1201, 1207, 1210, 1240, 1247, 1250, 1252, 1276, 1285, 1287-1288, 1290, 1296, 1300-1301 Caritas in veritate 915, 1301 Caritas unitatis 976 carlisten 913 carnaval 641 Carolus Borromeüs 602, 609, 611, 617-618, 620, 622, 634, 637, 640, 658, 668, 672, 730, 988, 1028, 1129-1130, 1134, 1225 Carolus Malatesta 413, 416 Carpentras 114, 371, 379 Carpiërs 151 Carpineto 945 Carroll, J. 1014 Cartagena 700 cartesianisme 771 Carthago 20-22, 36, 42-45, 50, 61, 93, 103, 107, 122-123, 166, 212, 363, 1316 Casaroli, Agostino 1187-1188, 1197 Casas, Batholomeo de Las 685, 697699 Casel, Odo 1036 Casoria 1040 Cassianus, Johannes 72, 144, 146 Cassiciacum 102 Castañá 107 Castel Fumone 361
Castel Gandolfo 924, 1032, 1040, 1133, 1148, 1178, 1283 Castellammare di Stabia 831-832 Castellano, Ramón José 1278 Castellio, Sebastianus 550 Castelnuovo d’Asti 990 Casti connubii 1029 Castiglione, Francesco Saverio 902 Castilië 295, 328, 363, 401, 405, 519, 526-528, 551, 885 casuïsisten 749 casuïstiek 748, 750 catacombe 32, 671 catechese 83, 104, 125-126, 442, 454, 605, 622-623, 637-638, 640, 667, 701, 766, 783, 786, 794, 992, 995, 1036, 1191, 1194, 1205, 1227, 1273, 1301 catechetiek 786 catechetische school 125 catechismus 547-548, 561, 578, 607, 632-637, 677, 684, 718, 766, 768, 794, 814, 868, 872-873, 875 Catechismus Romanus/Catechismus van het Concilie van Trente 608, 610, 628, 635-637, 642 Catechismus van de Katholieke Kerk 5, 563, 713, 938, 1199, 1270, 1272, 1274, 1285 Catechismus van Pius X 1022 catechismusonderwijs 891, 718, 872873, 891 catechismusspelen 638 catechisten 693, 826, 999, 1109, 1245-1246, 1249 catechumeen 55, 60, 62, 64, 81, 83, 113, 121, 125-126, 133, 162 catechumenaat 60, 125-126 Catena aurea 331 Catharina de Grote, tsarina 788, 963 Catharina de’ Medici 676 Catharina van Aragon 552-524, 556 Catharina van Bora 539, 660 Catharina van Siëna 146, 400, 480, 988, 1185, 1318 Catharina van Zweden 399 Catharinadal 914, 1085 Cathedra 133, 935, 938 Catholicam Christi ecclesiam 1188 Cauchy 1003 Caulet 760 Caulet, bisschop van Pamiers 760
causa fidei 414, 418 causa reformationis 414, 421 causa unionis 414 Cava 247, 808 Cavanis 983 Cavour, Camillo di 903, 921 CDA 1081 CDU 1076 Cebemo 1252 CELAM 1161, 1186 Celestinus I, paus 106, 127, 169, 1310 Celestinus II, paus 252, 1312 Celestinus II, tegenpaus 1312 Celestinus III, paus 253, 1313 Celestinus IV, paus 307, 1313 Celestinus V, paus 42, 312, 360-361, 364, 376, 1313 Celibaat 14, 101, 114-119, 248-249, 252-253, 257, 259, 265, 286, 295, 420, 439-440, 467, 537, 539, 555, 607, 664, 798, 850-851, 942-943, 1096, 1083, 1098, 1103, 1150, 1160-1161, 1167, 1172, 1175, 1186, 1190-1191, 1272, 1321 cellebroeders 483 cenobieten 74-75, 124, 140-141, 146, 276, 278-279, 281 censuren 385, 395 census 390 Centesimus annus 951, 1204 Centrale Diaconie 1225 centraliseringspolitiek 728 Cerfroid 342 Cérilly 719 Cervini, Marcello, zie ook paus Marcellus II 593, 596, 601 Cesana 380, 402, 478, 792, 862 Cesarini 423, 425-426, 431 Cevenne 762 Chablais 718 Chaise, François de la 717, 751 Chaise-Dieu 394 Chalcedon, concilie van 98, 100-101, 107, 110, 121, 124, 136, 155, 429, 739, 1319-1320 Chaldeeërs 430, 1324 Chaldeeuws kerk 19, 915, 1114 Chaldeeuws-Katholieke Kerk 1114 Chambéry 907 Champagne 168, 193, 839
1339
Chantal, Johanna-Francisca de 718, 738 Charta Caritatis 282, 290 Chartres 236, 273, 1129 Chasseley 449 Chateaubriand, François René de 778, 873, 907 Châteauroux, de 717 Châteauvieux 727 Châtillon sur Loing 729 Châtillon-les-Dombes 820 Chelsea 552 Chemin Neuf 1239 Chennai (Madras) 19, 691 Chenu, Marie-Dominique 1098 Chevalerie, Henriëtte Aymer de la 1008 Chevaliers de la Foi 879 Chevetogne 972, 1110 Chevreuse 738 Chiapas 697 Chiaramonti, Barnaba, zie ook paus Pius VII 778, 862 Chieregati, Francesco 520, 886-887 Chieri 990 Chiesa, Giacomo della, zie ook paus Benedictus XV 1023-1024 Chieti, zie Theate Chigi, Flavio 817, 835 Childerich III 190 Chili 684, 918, 983, 1008, 1045, 1148, 1193, 1195, 1278 Chiliasme 423, 568 Chilperich II 167 China 1, 38, 85, 451, 483, 676, 688689, 691-692, 820, 824, 916, 922, 998, 1000-1002, 1004, 1009-1010, 1049, 1052, 1148, 1213, 1241-1242, 1247-1249, 1290, 1297 Chislehurst 923 choorbisschop 111, 222, 412, 414 chrétien 320 christelijk koning 551 Christelijk Sociale Partij 1077 Christelijke Gereformeerde Kerken 1115 christendomvijandig 779 christenvervolging 34, 39, 41, 46-47, 76-77, 166, 267-268, 692-693, 1033, 1301 Christian Brothers 983 Christoffel, heilige 449
1340
Christoph Cellarius (Keller) 161 Christoph Madruzzo 595 Christotokos 98 Christus Dominus (1953) 1048 Christus Dominus (1965) 1048, 1156, 1166, 1183 Christus Koningfeest 1029 Christusmonogram 78 Christusorde 688 Chrodegang van Metz 207, 224, 285 Chroesjtsjov, Nikita 1046 chronos 4 Chrysopolis 79 Church of England 572 Churchill, Winston 770, 1212 Cicognani, Amleto 1141, 1145, 1147 Cicognani, Gaetano 1141 Cidada, Juan 620 circarie 290 Circus Maximus 306 Cisalpijnse Republiek 858, 884 Cisneros, Francisco Jiménez (Ximénez) de 509, 527-528, 674, 697 cisterciënzer 269, 278, 281-284, 290, 296, 319, 331, 386, 389, 399, 455, 463, 466, 473, 475, 715, 804, 812-813, 968, 974-975, 1246 cisterciënzerin 475, 539, 727, 737738, 804, 807, 846 Cîteaux 281-283, 475, 974-975 Ciudad Real 1318 Claereboets, Ch. 1047 Clara di Favarone 336-337 clarettijnen 1108 clarissen 304, 336-337, 363, 670, 914, 979, 1214, 1228, 1246 classicisme 460, 785 Claude Lejay 561 Clemens I, paus 48-49, 972, 1310, 1315 Clemens II, paus 250, 252, 1312 Clemens III, paus 253, 261, 1312 Clemens III, tegenpaus 261-263, 1312 Clemens IV, paus 311, 330, 1313 Clemens IX, paus 750, 1313 Clemens V, paus 89, 349, 361, 371379, 1313, 1323 Clemens van Alexandrië 55, 64, 6668 Clemens VI, paus 365, 372, 391-392, 394-396, 401, 1313
Clemens VII, paus 336, 552, 589, 591-592, 648, 1313 Clemens VII, tegenpaus 402, 405406, 409, 1313 Clemens VIII, paus 417, 617, 672, 679, 718, 756, 1313 Clemens VIII, tegenpaus 1313 Clemens X, paus 619, 710, 1313 Clemens XI, paus 522, 729, 753, 758, 813, 1314 Clemens XII, paus 710, 770, 1271, 1314 Clemens XIII, paus 778, 792, 1314 Clemens XIV, paus 712, 785, 800, 827, 963, 1282, 1314 Clemens XV 1282 Clemensbrief, eerste 48 Clemensbrief, tweede 1315 Clement, Jacques 648 clementijnse vrede 750 clementinen 89, 349, 378 clerici regulares Clerici van de heilige Paulus 619 Clericis laicos 362, 366 Clermont, Auvergne 749 Clermont, collège 719 Clermont-Ferrand 168, 262, 269, 270-271, 396, 524, 626, 817 Clichthove, Joost 509 Clorivière, Pierre-Joseph de 1218 Clothilde 167, 485 Clovis 162, 165, 167-169, 485-486 Cluny 231, 245-247, 251, 258, 261262, 276-277, 296, 450, 715, 803, 811, 969 coadjutor 521, 1280 coadjutores 992 coadjutores spirituales 1236 coadjutores temporales 1236 coalitieoorlogen 856-857 Cochi (Kerala) 19 Cochin 681 Cochleus, Johannes 541-542 Codde, Petrus 757-758 Codex Canonum Ecclesiarum Orientalium 1031, 1168, 1202 Codex Iuris Canonici (1917) 255, 349, 604, 770, 835, 939, 1025, 1208, 1224-1225, 1234, 1202, 12081209, 1243 Codex Iuris Canonici (1983) 91, 256, 349, 770, 1116, 1132, 1134, 1150,
1158, 1168, 1202, 1218, 1234, 1226, 1228 Codex-commissie (1917) 1021, 1243 Coetus Internationalis Patrum 1176 cogito ergo sum 771 Coïmbra 742, 1105 Coindre, A. 983 Colegio del Salvador 1279 Colegio Máximo San José 1278 Coligny, Caspar de 647 Colin, Jean-Claude 983, 1008 collator 356-357, 522 collectivisme 1296 Collège Royal 546 collegiaal-kapittel 359 collegialiteit van de bisschoppen 737, 868, 1145, 1154-1156, 1171, 1176, 1181 Collegio Urbana 834 Collegium Germanicum et Hungaricum 614, 634, 850, 876, 1074 Collegium Gregoriana 967, 1023, 1028, 1040, 1048, 1194, 1233, 1247 Collegium Romanum 614 Colombia 684, 700, 1148, 1186, 1193, 1195, 1293 Colonna, Aegidius 367, 384 Colonna, familie 360-361, 364, 368369, 370-371, 376-377, 397 Colonna, Marcantonio IV 814 Colonna, Oddo, zie ook paus Martinus V 417 Colonna, Sciarra (Jacob) 364, 368 Colonna, Stefan 364, 385 Colosseum 171 Columba van Jona 166 Columbanus de Jongere 144, 166, 175, 181 Columbanus de Oudere 170, 181 Columbus, Christoffel 527, 681, 683 Combes, Émile 822, 958, 987 Comboni 1251 Comité de Salut Public 846-847 commende 463-464, 524, 526-527, 714, 737, 802, 812, 842 commercialiseren 1171 commissio antepreparatoria 1135, 1137-1138 commissio preparatoria 1138 Commission des Réguliers 805-806 Commune van Parijs 957
1341
Communicatie 195, 232, 237, 307, 1004, 1011 Communicatiemiddelen 1125, 1166, 1171 communie 54, 62, 64, 94, 112-113, 127, 133, 140, 261, 302, 440, 444447, 449-450, 452, 532-533, 555, 576-577, 605, 630, 640-641, 685, 724, 744-745, 748, 770, 853, 873, 910, 1021-1022, 1048, 1169, 1176, 1192, 1195, 1205, 1296 communie, dagelijks 445, 450, 1021 communie, geestelijke 445, 630 communiedecreten 445, 1021, 1210 communiefrequentie 445-446, 630, 640, 744, 1031, communio 26, 106, 849, 868, 1038, 1086, 1114, 1174 communiobrieven 25-26 communisme 916-917, 926, 948, 950, 1030, 1034, 1043, 1049-1052, 1055, 1068, 1106, 1113, 1127, 1132, 1187, 1198, 1203, 1212, 1250 Como 608 compagnie des pasteurs 585 Compagnie du Saint Sacrement 726, 835 Compendium van de Catechismus van de Katholieke Kerk 938, 1199 Compendium van de Sociale Leer van de Kerk 915, 1189 Compiègne 408 completen 497, 639 Complutensische Polyglotte 528 Complutum 528 Comunione e Liberazione 1102, 1224-1245 concelebratie 1138, 1158, 1185 concentratiekamp 782, 917, 1034, 1045, 1059, 1063-1064, 1071, 1078 concentratieklooster 1212 Concesio 1148 Conciergerie 843 conciliarisme 384, 407, 409-410, 426, 433-436, 590, 730-731, 938 concilie 87 Concilie van Basel 416, 423, 425426, 431-437, 472, 506 Concilie van Basel-Ferrara-FlorenceRome 424-436 Concilie van Pavia-Siëna 422-425
1342
Concilie van Pisa 409, 412-415, 417, 424 Concilium diu 1140 Concilium Germanicum 186, 490 conclaaf 256, 306, 313, 1184, 1282, 1323 concordaat met Baden (1859) 927, (1932) 1032, 1041, 1058 concordaat met Beieren (na 1814) 901, (1925) 1032 concordaat met Bolivia (1851) 927 concordaat met Costa Rica (1852) 27 concordaat met de Cisalpijnse Republiek (1803) 884 concordaat met Frankrijk (1516, van Bologna) 517, 432, 661, 732, 540, 840, (1801) 604, 735, 759, 803, 856, 864-871, 874-876, 959, 10931094 concordaat met Guatemala (1852) 927 concordaat met Haïti (1860) 927 concordaat met Hannover (na 1814) 901 concordaat met het Duitse Rijk (1933) 1032, 1041-1042, 1058, 10601062, 1066, 1068, 1078 concordaat met het hertogdom Modena (1857) 927 concordaat met het koninkrijk der Nederlanden (1827) 902 concordaat met Italië (1929) 1032, 1061, 1100-1101, (1984) 1102, 1032 concordaat met Joegoslavië (1935) 1032 concordaat met Letland (1922) 1032 concordaat met Litouwen (1927) 1032 concordaat met Napels (na 1814) 901 concordaat met Oostenrijk (1855) 914, 927, 937, (1933) 1032, 1041, 1078 concordaat met Polen (na 1814) 901, (1925) 1032 concordaat met Portugal (1778) 797, (1857) 913, 927, (1940) 1106 concordaat met Pruisen (na 1814) 901, (1929) 1032, 1058 concordaat met Roemenië (1929) 1023 concordaat met Rusland (na 1814) 901, (1847) 927
concordaat met Sardinië (na 1814) 901 concordaat met Spanje (1753) 796, (na 1814) 901, (1851) 913, 927, (1953) 1109 concordaat met Toscane (1851) 927 concordaat met Württemberg (1857) 927 concordaat van Fontainebleau (1813) 864 concordaat van Wenen (1448) 432437, 758 concordaat van Westminster 263 concordaat van Worms (1122) 263265, 294, 1122, 1321 concubinaat 81, 102, 118, 205, 223, 265, 426, 439, 449, 492, 645 concubinarii 449 concubinebelasting 439 Condé, Louis 728 Conditae a Christo 1207 Condom 752, 802 condoom 1299 Condren, Charles de 719, 727, 737 Condroz 222, 359 Conféderation du Rhin, zie Rijnbond Conférences de Notre-Dame 976 Confessio Augustana 540-542, 573, 583, 592, 645, 660 confessionalisering 556, 575, 622, 644-645, 865, 906, 1080 confessor, zie belijder confisqueren 40, 167, 374, 845-846, 896, 966 conflictbeheersing 1226 Confoederatio Latino-Americana Religiosorum (C.L.A.R.) 1233 Confusius 92 Confutatio 542 Congar, Yves 1098 congregatie van de Barmhartige Broeders 621 congregatie van de Barmhartige zusters van Maria Tenhemelopneming 1225 congregatie van de Broeders van de Christelijke Scholen 823 congregatie van de Filles du Coeur de Marie 855 congregatie van de H. Paulus 1015 congregatie van de harten van Jezus en Maria en van de aanbidding
van het heilig sacrament des Altaars 1007 congregatie van de Heilige Geest 824-825 congregatie van de heilige Harten van Jezus en Maria 1007 congregatie van de inquisitie, zie congregatie voor de geloofsleer congregatie van de missionarissen van het Goddelijk Woord 10091010 congregatie van de Missions Étrangères 1011 congregatie van het Consistorie 616 congregatie van het Onbevlekt Hart van Maria 825, 1009 congregatie van Mill Hill 1011-1012, 1251 congregatie voor de evangelisatie van de volken, zie Propaganda fide congregatie voor de Geloofsleer 354, 601, 608, 610, 616, 708-729, 743, 1095, 1114, 1132-1133, 1138, 1141, 1179, 1183, 1198-1199, 1201, 1243, 1269-1271, 1273 congregatie voor de Oosterse Christenen 1026 congregatio archipresbyterorum 604, 625 congregatio clericorum regularium S. Pauli 668 congregatio decanorum 604 congregatio Jesu et Mariae 720, 818 congregatio Missionariorum Oblatorum B.M.V. Immaculatae 1008 Congregatio Missionis, zie Lazaristen Congregatio Sacrorum Cordium Jesu et Mariae necnon adoratio Sacrorum Ss. Sacramenti Altaris 1007 congrégation de France 969 Congrégation du Bon Pasteur 720, 818 Congres van Wenen 705, 845, 864, 879, 900 coniventie 656 conquista 681, 697 Conrad von Gelnhausen 408 Consalvi, Ercole 862-865, 876-877, 900-901 Conseil de Conscience 721 conseil de prêtres 848 consensus Tigurinus 580
1343
Consilium ad exsequendam Constitutionem de Sacra Liturgia 1182 Consilium de emendanda ecclesia 594, 889 consistorie 257, 368, 616 consistorie in een calvinistische gemeente 586 consolamentum 320 Constantia 78 Constantijn de Grote, keizer 22, 31, 73, 76-79, 82, 93, 111, 123, 132, 134, 152, 168, 202, 780, 1121, 1159, 1319 Constantijn I, paus 1311 Constantijn II, tegenpaus 1311 Constantijn IX Monomachos, keizer 242 Constantijn V, keizer 235 Constantijn VI, keizer 236 constantijnse omkeer 7, 22, 63, 76, 78, 105, 111, 123, 138-139, 347, 1159 Constantini, Gertruda 828 Constantinopel 69, 72, 81, 85, 96, 98-100, 107-110, 124, 129, 140, 163, 166, 171, 173, 180, 187-188, 200-201, 203-204, 212, 217, 219, 227, 233, 335-344, 268, 272, 297299, 308, 310, 312-313, 363, 428429, 431, 436-437, 492, 931, 1152, 1184-1186, 1274, 1282, 1322 Constantinopel I, concilie van 74, 96-97, 107, 155, 299, 1319 Constantinopel II, concilie van 100101, 1320 Constantinopel III, concilie van 100101, 1320 Constantinopel IV, concilie van 88, 237, 339, 1321 Constantius Chlorus, keizer 46, 76 Constantius II, keizer 82, 95, 128 Constanza, dochter van Alexander Farnese 593 Constanza, regentes van Sicilië 293 Constituerende Vergadering 846, 848, 920 Constitutio Apostolica 58-59 Constitution Civile du Clergé 732, 761, 796, 802-803, 845, 848-851, 861, 869 constitutionele kerk 731, 756, 759, 796, 845, 850-851, 853, 865, 867, 869-870, 878, 884 Constitutiones Aegidianae 397
1344
consubstantie 419, 578 consuetudines 247, 276, 279, 281, 474 consulaat 847, 860, 864, 867 continentaal stelsel 847, 857 continuation committe 571 contrareformatie 505-506, 674 contritio 745 controverstheologie 739 conventuelen 336, 344, 364, 478479, 615, 977-979 Convitto Ecclesiastico 990 coördinatieraad 1223 Copacabana 1289 Copernicus, Nicolaus 509, 708-709 Cor unum 1201 Corbeny 193 Corbie 169, 195, 226 Cordaid 1252 Córdoba 93, 1279, 1318 Cornelius, paus 19, 22, 31, 44, 54, 1310 corporatisme 1051, 1105 Corpus Iuris Canonici 89, 305, 349, 369, 378, 913 Correctores Romani 349 Corsica 166, 405, 860-861, 869 Corte 884 Cortes 885 Cortese, abt 594 Corvey 195 Cospéan 763 Costa Rica 927, 1045 Costa, M. 1227 Côte-d’Or 867 Coudrin, Marie Joseph 1008 Cour, Didier de la 811 Coussay-les Bois 1008 Couthon 847 Cremona 668 Crépy 591, 595, 598 Creusen, Adrianus 625 cristeros 1104 criticisme 775 Cromwell, Oliver 651-652, 654 Cromwell, Thomas 663 Crostarosa, Maria Celestina 831, 833 croyant 320 CSU 1076 Cuacos de Yuste 589 Cuenca 742 Cuijk 914, 931
Cuijk, Henricus van 476 cuius regio et illius religio 369, 383, 600, 644, 1159 Culemborg 1243 Cullen, Paul 932 Culotte 852 Cultusvrijheid 1080 cultuurbreuk 507, 511, 530, 11681169, 1173, 1180, 1190 Cum adolescentium aetas 605, 765 Cum occasione 746-747 Cum sanctissimus 1218 cumuleren 296, 377, 393, 408, 514, 521-524, 598, 605, 625, 882 Cunctos populos 84 Curaçao 931 Curatus 356-357 curiaal centralisme 388, 393 curiaal fiscalisme 304, 377, 386, 389 curialisme 377, 379, 515, 784 curio 356 Cursillo 1239 cursus honorum 113 Cusanus, zie Niklaus von Kues Custodes 121 cyclische tijdsvisie 3 Cyprianus van Carthago 21-22, 36, 42-45, 48, 50, 61, 102-103, 122, 1316 Cyprus 17, 118, 292, 375, 405, 609 Cyrillus van Alexandrië 97-98, 1316 Cyrillus van Jeruzalem 1316 Cyrillus van Thessaloniki 69, 146, 187, 217, 227, 238 Czestochowa 1201 D Dachau 1070-1071 Daemen, Catharina 988 dag des Heren 61, 65, 129, 1298 Dagobert I 175, 182 Dakar 1177 Dalmatië 75, 165, 297-298 dalmatiek 134 Damasus I, paus 28, 75, 96, 116, 1310 Damasus II, paus 252, 1312 Dames du Sacré Cœur 987 Damiate 333 Damietta 645
Danei, Francesco, zie Paulus van het Kruis Danielou, Jean 1098 Dante Alighieri 384 Danton, Georges 847, 851 Darboy, Georges 933, 957 darwinisme 1055 Das Reich (tijdschrift) 1041 Dauphiné 423, 841 Davelu 703 DDR 957, 1076 De Captivitate Babylonica ecclesiae praeludium 537, 542, 547, 551 De civitate Dei 103 De clementia 546 De imitatione Christi 473 De libero arbitrio 510, 743 De Wachttoren 1117-1121 De ware Godsvrucht tot de allerheiligste Maagd 723 decade 853-854, 856 décadi 856 Decet Romanum Pontificem 538 Dechamps, Victor 930, 932, 934 dechristianisering 864 Decius, Keizer 21, 43-45, 58, 63 Declaratio Benedictina 711 Déclaratio cleri Gallicani 732, 760761, 868 Declaratio Fernandea 645 Déclaration des Droits de l’Hommes et du Citoyen, zie rechten van de mens deconfessionalisering 1066, 1193 decretalen 349-357 Decretum approbationis constitutum 1209 Decretum Gratiani 349, 407, 440, 613 decretum laudis 986-987, 1209 deeltjes-theorie 772 Deens-Nedersaksische Oorlog 646 Defensor fidei 551 Defensor pacis 382, 384 defensoren 121 Dei Filius 934, 939, 1225 Dei Providentis 1241 Dei verbum 105, 563-564, 1162, 1166, 1325 deïsme 769, 744-747, 780, 854, Dejia 1010
1345
deken 409, 439, 572, 623, 625-626, 1020, 1070 deken van een faculteit 420 deken van een kapittel 222, 414, 757 deken van het corps diplomatique 1062, 1129 deken van het kardinalencollege 256, 371, 515, 589, 1141, 1148, 1205, 1269-1270 dekenaat 222-223, 358, 623, 1099 dekolonialisering 1137, 1242, 1250 Delft 476, 619-620, 655, 713, 756, 758, 773 Delp, Alfred 1070 Demetrius van Alexandrië 57 democratie 776-777, 863, 908, 948, 959, 1045, 1110, 1172, 1178, 1212 democratiseringstendens 1169 Democrazia Cristiana 1101 Den Bosch 460, 510, 657, 915, 931, 987, 1005, 1144, 1181, 1243 Den Briel 619 Dendermonde 711, 971 Denekamp 1048, 1085 Denemarken 209, 226, 569, 613, 922 Denifle, Heinrich 949 Denver 1201 Deo, Johannes de 619-621, 669, 1318 Departement voor de R.K. Eeredienst 914 depositum fidei 12 depositum pietatis 53 derde orde 324, 338 Derde Republiek 957, 969, 1096 Derde Rijk 229, 1059, 1072 derde wereld 678, 1137, 1168, 12521254 Derde Wereldoorlog 1289 Dertigjarige Oorlog 289, 506, 646, 715, 723, 727, 810 Descartes, René 771-774 Desenzano 670 Deshayes, Pierre Gabriël 822, 983 Desiderius Erasmus, zie Erasmus Desiderius van Montecassino 262 Desiderius, koning van de Longobarden 492 Desio 1028, 1224 Desmoulins, Camille 815 Deursen 914
1346
deurwachter 54, 121 Deus caritas est 1276 Deus scientiarum 1031 Deusdedit (Adeodatus), paus 1311 Deutsche Demokratische Republik 1076 Deutsche Zentrumspartei 906, 953, 956, 1058-1060, 1078 Deutscher Krieg 953 Deventer 193, 222, 467-468, 471472, 509, 657, 756-758, 941 deviezenprocessen 1069-1070 Devon 184 devotionaliteit 794 Dezza, Paolo 1236 diaconaal 118-119 diaconaat 57, 113-114, 1153, 1175 diaconaat, permanent 118, 1138 diacones 55-56, 71, 94, 121, 345, 989 diaconessenzegen 121 diaconessenziekenhuis 989 diaconie 254, 585 diaken 53, 113 diakenen 585-586 dialectica 315 Dictatus Papae 259, 493 Didachè 15, 61, 67, 70, 1315 Didaskalia 53, 58 Diderot, Denis 776, 778 Diego Ortiz de Villegas 632 Diego van Azevedo 328 Dienaressen van de heilige Geest 1010 Dier van Muiden 468 Dietenberger 633 digamos 58 diggers 779 Dignitatis humanae 1159, 1167, 1177, 1300 Dijle, slag bij de 209 Dijon 247, 281, 752 Dilectissima nobis 1107 Dillenburg 655 Dillingen 634 Dimnet, Ernest 1019 diocesaan administrator 286, 1020 diocesane synode 87, 214, 221, 604, 711, 795, 1102, 1130, 1134, 1136, 1162 Diocesane Vereniging 1094 Diocletianus, keizer 22, 36, 46, 65, 76, 132
Dioecesium immutationes 915 Diognetus, brief aan 25, 67, 147, 1316 Dionysius de Kartuizer 476-477 Dionysius de pseudo Areopachiet 23 Dionysius Exiguus 6 Dionysius van Alexandrië 44 Dionysius van Leeuwen, zie Dionysius de Kartuizer Dionysius van Rijckel, zie Dionysius de Kartuizer Dionysius, heilige 492 Dionysius, paus 1310 Dionyso-Hadriana 198 Dioscurius, tegenpaus 110, 1310 diplomatenacademie 1023 directoire 845, 847, 854, 858-859, 864, 867 discalseaten 978 disciplina arcana 62 Disibodenberg 1318 disputationes 441 dissenters 651 Dives in misericordia 1204 Divini redemptoris 1030, 1034 Divino afflante spiritu 597, 1048, 1125 Djakovar 937 Djakovo 933 Dochters van Liefde 722, 820-821, 872, 984 Dochters van Maria 1005 Dochters van Maria en Joseph 987 Dochters van Maria, Hulp der Christenen 993 Dochters van Wijsheid 723, 822 docteurs 585 doctor christianissimus 409 doctor divinus 470 doctor ecstaticus 476-477 doctor gratiae 741 doctor illuminatus 378 doctor mirabilis 470 doctor universalis 332 doctor zelantissimus 829 doctores 54-55 doctorstitel 316 doctrinas 686 Dode Zeerollen 14 dodenbezwering 459 dodenofficie 639 Dodewaard, Johannes van 1144
Doetinchem 973 Dokkum 184, 187 Dollfuss, Engelbert 1078 Döllinger, Ignaz von 929, 932, 934, 940-942 Dôme des Invalides 860 Domenico Capranica 425, 437 dominica 65, 129-130 Dominicaanse Republiek 1193, 1195 dominicanen 214, 304-305, 324, 327331, 337, 339, 341, 343, 351, 370, 379, 384, 454, 477, 480-481, 483484, 516, 535, 547, 601, 608-610, 663, 666, 676, 683-686, 689, 692-693, 696-999, 743, 803, 806, 808, 836, 948, 968, 976977, 1007, 1195, 1251 Dominicanessen van de Heilige Catharina van Siëna 988 Dominicanessen van de Heilige Familie 988 Dominicanessen van Neerbosch 988 Dominicanessen van Voorschoten 988 Dominicus van Guzmán 328 Dominum et vivificantem 1204 Dominus ac redemptor noster 800 Domitianus, keizer 41 domschool 195, 299, 328 Donareik 185 Donatio Constantini 202 donatisten 36, 103-104, 108, 349 Donatus van Casae Nigrae 36 Dongo 1053 Donus, paus 1311 doodgeboren kinderen 443 doodstraf 45, 81, 167, 194, 198, 349, 351, 353, 355, 550, 843, 852 doodzonde 597, 630, 1021, 1169 doopboek 444, 625 doopdata 26, 126 doopformule 60, 443 doopkapel 60, 133 doopleerling, zie catechumeen doopritus 61, 126, 224 doopsel 11, 15, 23-24, 31-32, 37-38, 56, 60-61, 63-64, 66, 75, 83, 94, 96, 102, 123-126, 128, 130, 142, 149, 155, 162, 167-168, 224-226, 321, 443-444, 483, 485-486, 491, 538, 543, 564, 566-568, 570, 572, 575, 582-584, 597, 629, 638, 650, 661,
1347
681-686, 690, 695-696, 698, 701-702, 711, 825, 829, 871, 873, 944, 1006, 1013, 1037, 1073, 1076, 1087, 1091, 1115-1117, 1120, 1130, 1153, 1157, 1172, 1190, 1192, 11941195, 1213, 1231, 1256, 1269, 1278, 1298 doopsel van begeerte 61 doopsel van het bloed 60 doopvont 162, 225, 623 doornenkroon 363, 456 Doornik 169, 441, 657, 711, 878, 1091 doperbeweging 321, 536, 539, 543545, 548, 566, 569, 619, 644, 769 Döpfner, J. 1139 Dordrecht, kapittel van 481 Dordrecht, synode van 702 Dordrecht, verdrag van 757 Dorestad 209 Dormitio Mariae 454 Dortmund 911 Douai 619, 649-650, 739, 742 Downpatrick 170 drankmisbruik 301, 524, 683, 696, 1033 Drehmanns, Josephus 1243 Drenthe 222, 231, 613 Dreux 729 Driebergen 973 Driedo 561 Drie-keizersslag 857, 882 Driekoningen 130, 190, 456, 639, 834 Drogheda 180, 653-654 Drogo 492 Droste zu Vischering 905, 907 drugs 1033, 1281, 1285 Druten 1236 duale systeem 1080 dualisme 320 Dubarry 717 dubbelklooster 284-285, 482 Dubcek, Alexander 1212 Dublin 180, 654, 769, 828, 932, 949, 1039 Duca, Francesco Borgongini 1132 Duce 1053-1054, 1100 Duff, Frank 1039 Duivel 51, 58, 60, 225, 443, 459, 524, 549, 619, 659, 994, 1066 Dumyat 333
1348
Duns Scotus 514 Duodi 856 Dupanloup, Felix Antoine Philibert 845, 933, 936 Duruelo 678 Duurstede 177 Duvergier de Hauranne, zie SaintCyran Dux 213, 219 dwangarbeid 31, 40, 42, 45, 122, 167, 683, 1034, 1046, 1049, 1211 dweperij 320 dwepers 566, 568 Dzjingis Khan 308 E E supremi 1021 Eberfeld 906 Ebner, Gregor 1065 Ebo van Reims 215 ebonieten 38 Ebro 210 Ecclesia catholica 1114 Ecclesia de eucharistia 1204 Ecclesia Dei 1178-1179, 1202 ecclesia manifesta 567, 569 ecclesia spiritualis 567 ecclesia universalis 570 Ecclesiae de mysterio 1192 Ecclesiae sanctae 1183, 1191, 1235 Ecclesiam Dei 1133 Ecclesiam suam 1184 Ecclesiasticus 356 ecclesiologie 36, 104, 506, 513, 530, 566, 608, 641, 730, 740, 942, 1048, 1113, 1116, 1125, 1153, 1174 Échanges et Dialogues 1190 Echt 975, 1070 echtbreuk 63, 70, 129, 136-137, 447, 550 Echternach 182-183 echtgenoten van clerici 120 echtscheiding 81, 120, 136, 296, 516, 552, 853, 1029, 1102, 1107-1108, 1172, 1176, 1205 Eckhart 480 École Française 619, 626, 716-723, 725-726, 737, 744, 764-766, 811, 815, 818, 823, 831 Écone 1177, 1250
Ecuador 684, 927, 1193, 1195 edelmetaal 317, 363 Edessa 19, 125, 273 Edict van Milaan 78, 152 Edict van Nantes 648-649, 762 Edith Stein, zie Teresia Benedicta Edmond Augerius 635 Edmund Campion 619, 650 Education Bill 1011 Edward I, koning van Engeland 362 Edward VI, koning van Engeland 545, 555 Edward VII, koning van Engeland 770 eedformule 855 eedweigeraars 850-851 Eemstein 471 eerherstel 641, 726-727, 729, 1008 Eerste Republiek 846, 855, 913 Eerste Trullaanse synode 100 Eerste Vaticaans Concilie 90, 367, 436, 731, 736, 875, 924, 928, 931, 936, 938-940, 949, 1002, 1021, 1115, 1121, 1127, 1134, 1139, 1145, 1150, 1154 Eerste Wereldoorlog 213, 1003, 1019, 1022, 1024-1028, 1050, 1053, 1057, 1077, 1090, 1093-1094, 1096, 1098-1099, 1128, 1132, 1210, 12411243, 1248, 1271 Efeze 17 Efeze, concilie van 97-100, 107, 130, 132, 1319 Egbert, abt 180 Eger 294, 460 Egidius (Colonna) Romanus 367, 384 Église Réformée 762 Egmond 474, 771, 973 Egypte 3, 18, 20, 26, 38, 42, 46, 56, 69, 72-75, 85, 96-97, 124, 130, 132, 139, 143-144, 151, 212, 270, 274, 277, 297, 333, 430, 708, 847, 922, 1193, 1195 Ehrle, Frans 949 Eibingen 1318 Eichmann, Adolf 1064 Eichstätt 185 Eidgenossenschaft 647 Eigenbrakel 1090 eigenkerk 112, 197-198, 208, 215, 249, 356, 359
Eijk, Wilhelmus 1282 Eikensynode 124 Einald van Toul 247 Einhard 192, 195-196, 201, 206, 493 Einsiedeln 247, 1129 Eisenach 531, 539 Eisleben 530, 541 Ekklesia 23, 25 Eksel 459 El Salvador 683, 1279 El-Abiodh-Sidi-Cheikh 1215 Elba 847, 585, 900 elemosinaria 457 Eleutherus, paus 1310 elevatie 445, 536, 581, 628 Elipandus van Toledo 203-204 Elisabeth 454 Elisabeth I, koningin van Engeland 355, 506, 553, 557, 586, 609, 612, 649-651, 713 Elisabeth van Hongarije of Thüringen 305, 338 Elisabethville 972 Elkesaïten 38 Elliot, Walter 1015 Elnone 176 Elsloo 209 Elvira, concilie/synode van 59, 62, 115-117, 120 Elzas 167, 287, 569, 825, 850, 866, 1094 Elzas-Lotharingen 560, 866 Emden 543 Emigré 844, 851, 854, 865, 870, 1278 Emilia 858 éminence grise 715 Emiraat 210 Emmanuelgemeenschap 1239 Emmaus 62, 510, 930 empirie 775 empirisme 773 Emser Kongress 735 Emser Punktation 735, 880 Encomienda 697 Encycliek 1018 Encyclopédie 771, 776, 778, 862 Endegeest 771 Endlösung 1059, 1064, 1067 Engel des Heren 454 Engelbert van Admont 384 Engelbert van der Marck 393
1349
Engelenburcht 261, 368, 592 Engels, Friedrich 916 Enkhuizen 620 enlightenment 767 Ennodius van Pavia 494 Enrico Dandalo 297 Enrique IV, koning van Castilië 526 Enriqueta Vila Vilar 700 Entente 1024, 1053 Épernay 215 Ephrem de Syriër 19, 124-125, 128, 1317 Epidemie 22, 30, 394, 424, 444, 463, 483, 491, 639, 829, 1027 Epifanie, zie driekoningen Epifanius van Salamina 118 epikeia 408, 411, 416 episcopa 121 episcopalisme 710, 731-733, 735-736, 739, 752, 755, 758, 795, 842, 937938, 940 episkopos 48, 80, 584 Erasmus, Desiderius 509, 540, 679 eremieten/eremietendom 72-75, 124, 140-141, 143, 146, 269, 276279, 281, 283-284, 290, 317, 324, 327-328, 336, 340, 620, 1239 Erfurt 185, 433, 514, 531, 536, 911, 1274 erfzonde 102, 564, 597, 746, 777, 926, 1185 Eritrees-Orthodoxe Kerk 1115 Erkel, Joan Christiaan van 753, 758 Ermächtigungsgesetz 1059 Ermeton 972 Ermland 309, 963 Ernst van Beieren 521, 612, 645 Erthal, Karl Josef von 804 eschatologie 3, 70, 270, 543 Escorial 885 Escrivá de Balaguer y Albás, Josemaría 1229-1231 esoterie 1122 Espen, Zeger Bernard van 755, 757758 Essche, Nicolaas van 633 essenen 14 Estius, Guilielmus 619 Estland 290 Esztergom/Gran 228, 460, 933, 1187 etatisme 926, 1051 Ethiopië 85, 430, 690, 1045
1350
Ethiopisch-Orthodoxe Kerk 1115 Étienne Aubert 396 Étienne, Jean Baptiste 820 Etrusken 1050 Etten-Leur 983 Eucharistie 15, 24-28, 32, 48, 60-62, 64-65, 83, 112, 119, 122, 126-129, 133, 198, 219, 234, 240-241, 244, 246, 253, 285, 291, 299, 234, 240241, 244, 246, 253, 285, 291, 299, 301, 330, 341, 420-421, 443-446, 514, 555-556, 567, 575-577, 599600, 605, 619, 631, 640, 668, 693, 719, 724, 726-727, 729, 785, 809, 816, 951, 985, 994, 1041, 1021-1022, 1035-1036, 1087, 1102, 1115, 1126, 1129, 1143, 1151-1152, 1180, 1185, 1192, 1197, 1215, 1243, 1273-1274, 1282, 1298, 1322 Eucharistisch Congres 1186, 1243 eucharistisch gebed 51, 219, 576 eucharistisch vasten 1048 Eucharistische Beweging 1035, 1122 Eucharistische Kruistocht 1036-1037, 1091, 1210 eucharistische processie 631 Eucharistische spiritualiteit 726 Eudes, Jean 719-720, 727, 818, 1031 eudisten 720, 818-819, 825 Eudokia, keizerin 124 Eufraat 98 Eugenius I, paus 1311 Eugenius II, paus 1311 Eugenius III, paus 253, 284, 1023, 1312 Eugenius IV, paus 413, 416, 425428, 430-433, 437, 479, 695, 1313, 1324 Eulalius, tegenpaus 1310 Euphimia 121 Eusebius van Caesarea 24, 31, 50, 58, 77-78, 152 Eusebius van Nicomeida 81 Eusebius van Vercelli 114, 142 Eusebius, paus 1310 euthanasie 1064, 1073, 1123, 1172, 1176, 1205, 1276 Eutychianus, paus 1310 Evangelica testificatio 1236 Evangelii Gaudium 1288-1289 Evangelii nuntiandi 1254 Evangelii praecones 1250
Evangelisatie 835, 1013, 1201, 1280, 1284 Evangelisch-Lutherse Kerk in het Koninkrijk der Nederlanden 573, 1115 Evangelium vitae 1204 Evaristus, paus 1310 Ewald 184 Ewijk, H.J.A. van 931 ex cathedra 935, 938 Ex inscrutabili Dei concilio 946 ex opere operato 574 Ex qua die arcano 915 Ex quo singulari 692 exarchaat/exarch 187-188, 191 excommunicatie 73, 120, 237, 265, 348, 368, 433-434, 442, 550, 695, 763, 770, 845 excommunicatiebul 241-242 exegese 11, 83, 331, 510, 531, 641, 709, 737, 740, 780, 786, 971, 1018, 1125 exemptie 185, 245, 256, 283, 326, 351, 377, 389, 435, 499, 523, 527, 594, 598, 605, 725, 733, 799, 808, 882, 1140 Exeter 184 exorcisme 123, 443 exorcist 54, 121 expectanties 391, 427 Exsurge Domine 538 Extravagantes 349 Extravagantes Communes 349 F Faber, Petrus 633, 673 Fabianus, paus 44, 53, 1310 Fabri, Johannes 541 Facta, Luigi 1054 faidit 320 falangisten 1109 Falcoja, Thomas 831-832 Fallay, Bernard 1179 Famenne 222, 359 familie-ascetisme 141 Farel, Willem 548 Farfa 247 Farizeeërs 14, 659 Farnese, familie 592-593
Farnese, Ottavio, hertog van Parma 593 Fasci Italiani di Combattimento 1053 fascisme 1033, 1041, 1050-1054, 1063, 1066, 1100-1101, 1105-1106, 1113 Fastrada 492 Fatima, bedevaartsoord 1129, 1186, 1193, 1202-1203 Fatima, dochter van Mohammed 268 fatimieden 268 Faulhaber, Michael von 1042, 1058, 1067, 1070, 1269-1270 Faverolas 176 Fawkes, Guys 650 fazenda 702 FDP 1276 Febe 59 febronianisme 710, 733, 736, 755, 758, 761, 784, 880, 932 Febronius, Justinus 734, 755 Fécamp 247, 394 Felice, Peretti Montalto 615 Felici, Pericles 1139, 1149, 1160-1161, 1163, 1165, 1197 Felicitas 42 Felix I, paus 1310 Felix II, tegenpaus 110, 1310 Felix III, paus 1310 Felix IV, paus 110, 171, 1310 Felix V, tegenpaus 433-434, 437, 1313 Feltre 1194 feminisme 1299 Fénelon de Salignac de la Mothe, François 752-753, 779 feodaal 269, 317, 324, 350, 787, 839840, 844 Ferdinand de Talavera y Mendoza 527 Ferdinand I, keizer van het Duitse Rijk 602-603, 633-634, 644 Ferdinand II, koning van Aragon 526, 551-552, 681 Ferdinand van Beieren 521 Ferdinand VII, koning van Spanje 885, 913 Ferdinand, koning van Napels 920 Ferentino 361 Fermo 902 Ferrara, stad 861, 900, 902
1351
Ferrara-Florence, concilie van 241242, 377, 425-432, 503, 902, 1113, 1324 Ferrari, Bartholomeüs 668 Ferrari, Carlo de 1223 Ferté 283 Fesch, Joseph 869, 875, 877, 981 Fessard, Gaston 1098 Feuillants 846 Fey, Clara 988 Fidei donum 1250-1251 fidei donum-priesters 1250 fideïsme 904, 1049 Fidelis van Sigmaringen 619 Fides et ratio 928, 1204 Figlie della Carità 987 Figlie di Maria Ausiliatrice 993 Filioque 203-204, 238, 240, 442444, 312, 428, 572 Filippi 17, 756-757 Filippijnen 685-686, 692, 1148, 1187, 1193, 1195, 1206, 1293 Filippus Neri 619, 669, 671, 719, 816, 994 Filips I van Hessen 576 Filips II August, koning 295, 297 Filips II, koning van Spanje 556, 602-603, 635, 655, 683, 713 Filips III, koning van Spanje 714 Filips IV, de Schone van Frankrijk 361-365, 368-371, 373-777, 383, 398 Filips V, koning van Spanje 796 Filips van Schwaben 293, 296-297 Filips VI van Frankrijk 387 Filles de la Charité 820, 984 Filles de la Sagesse 723, 822, 984 filosofenkoning 779 Finis concilio 1182 Finland 227, 569, 587 fiscalisme 304, 377, 379, 386, 389390, 393, 405, 427, 515, 520 flagellanten 395, 451 Flavianus van Constantinopel 98100, 124 Flavio Chigi 817 Flavius Josephus 13 Fleury, abdij 247 Fleury, kardinaal 717 floréal 856 Florence, Gerard van 253 Florence, stad 342, 399-402, 583, 429, 508, 516-517, 589, 592, 598,
1352
671, 708, 793-795, 821, 863, 884, 904 Florens Radewijns 496, 472-473 Floris van Wevelinchoven 393, 468, 470 Focolare 1102, 1221-1224 Fogazzaro, Antonio 1019 Foggia 1139 folter 44, 46, 58, 352, 374-375, 516, 550, 619, 650, 781, 788, 1108 Fondi 404, 1279 fondswerving 1006, 1251 Fontaine 738 Fontainebleau 649, 864, 878, 899 Fontaines 144 Fontevrauld 284 Fontiveros 678 Forbin-Janson, Charles de 1005 Forchheim 261 Formosus, paus 218, 1311 Forno di Canale 1194 forum externum 80 Forum Romanum 306 Fossanova 330-331 Fossanuova 312 Fosses 445 Foswerd 474 Foucauld, Charles de 1213-1216, 1235 Fouché, Joseph 867 Fox, George 702, 779 Foyer de Charité 1239 Francesco Chieregati 520, 886-887 Franche-Comté 591, 603, 656 Francisca Romana 474 franciscanen 271, 304, 324, 327-328, 332-338, 344, 351, 361, 378-382, 389, 412, 463, 468, 477-480, 483484, 496, 528, 620-621, 663, 676, 683-687, 690, 692, 696, 803, 806-807, 836, 914, 977-979, 1007-1008, 1179, 1213, 1228, 1251, 1323 Franciscanessen van de Heilige Jozef 988 Franciscanessen van de Onbevlekte Ontvangenis der Heilige Moeder Gods 988 Franciscanessen van Heythuysen 988 Franciscanessen van Mariadal 987 Franciscanessen van Veghel 988 Franciscus Antonius Zaccaria 619
Franciscus Gaetani 371 Franciscus van Assisi 266, 304-305, 326-327, 332-338, 346, 378, 466, 477-479, 496, 665, 670, 679, 985, 996, 1226 Franciscus van Paola 482 Franciscus van Sales 618, 622, 672, 718-719, 724, 738, 744, 823, 825, 832, 890-891, 992, 1317 Franciscus Xaverius 187, 621, 673, 675-676, 691 Franciscus, paus 2, 12, 633, 1129, 1196, 1278-1290, 1314 Franco 1108-1109 François Ravaillac 648 Franeker 771, 773 Frangipani 521 franken 185-186, 188-193, 200-201, 203-206, 209, 235, 270, 146, 162, 164, 167-169, 175, 177-179, 272, 485, 490, 492, 543, 1184 Frankenberg, Johannes Henricus van 793 Frankfurt am Main 196, 203, 236, 243, 272, 314, 381, 387, 398, 462, 466, 548, 577, 594, 907, 1297 Frankfurt an der Oder 540 Frans I, keizer 843 Frans I, koning van Frankrijk 492, 517, 536, 547, 589, 591, 595, 732 Frans II, keizer, later Frans I van Oostenrijk 229, 770, 857, 862, 877, 881, 883 Frans II, koning van Frankrijk 648 Frans-Afrika 1049 Frans-Duitse Oorlog 923, 938, 953, 957 Franse Revolutie 7, 143, 247-248, 280, 394, 838-844, 986, 994, 996, 998-999, 1051, 1217, 1237 Franse School, zie École Française Frans-Jozef, keizer van Oostenrijk 1011 Frascati 254, 902 Fraternité des Petites Soeurs de Jésus 1216 Fraterniteit van Comunione e Liberazione 1225 Fraters van O.L. Vrouw van het H. Hart 989 Fraters van Tilburg 989 Fraters van Utrecht 989
Frauenburg 708 Frederik Barbarossa 1322 Frederik de Schone van Oostenrijk 381 Frederik II de Grote, koning van Pruisen 759, 770, 779, 788-789 Frederik II van Staufen, keizer 293294, 298, 304-309, 351, 1322 Frederik III, keizer 433, 435 Frederik III, koning van Aragon 362 Frederik III, koning van Pruisen 770 Frederik III, van de Palts 575 Frederik van Blankenheim 421 Frederik van Lotharingen 241, 251 freemasonry, zie vrijmetselarij Fregoso 594 Freiburg 475, 618, 791, 1076 Freinademetz, Jozef 1010 Freising 185, 521-522, 1058, 12691270 Frentrop, A. 989 Frequens 421-422, 425-426, 435, 1323 Frères de l’Instruction chrétienne 983 Frères de Ploërmel 983 Frères de St. Gabriel 983 Frères du Sacre-Coeur du Puy 983 Friaul 243 Fribourg 633-634, 1177 Friedrich der Weise, keurvorst van Saksen 535, 539 Friesland 178, 184, 192, 222, 283, 544-545, 613 Frigië 128 Frigolet 975 Frimaire 856 Frings, J. 1139, 1141-1142, 1270 Frisia Citerior 177, 181 Fritzlar 185 Fromundus 741 Fronde 723, 728 Frontfroide 386 Frose 540 fructidor 856 Fructuosus 45 fructus medii temporis 391 fructus primi anni 390 Frumence 981 Fruttuaria 247 Fugger, Jacob 523-524
1353
Fulda 185, 187, 195-196, 247, 300, 882, 937, 940, 952, 1042, 10581059, 1066, 1261 Fulko van Toulouse 329 Fumasoni-Biondi, Pietro 1245 Fumone, castel 361 fundamentalisme 1269, 1296 G Gaeta 920-921, 925, 966 Gaetani, Benedictus, zie ook paus Bonifacius VIII 361 Gaetani, Francesco 371 Gagarin, Joeri 917 Galen, Clemens August von 1042, 1073-1074 Galerius, keizer 46-47, 76-77, 151 Galicië 932 Galilea 13 Galilei, Galileo 708-709 gallicaanse liturgie 223, 732 gallicanisme 732, 734, 750, 753, 760761, 808, 835, 840, 849, 853-854, 865, 908 Gallië 19, 42, 99, 114, 123, 126, 128, 130, 134, 142-144, 146, 167, 206 Gallienus, keizer 45 Gallinaria 143 Gansfort, Wessel 509 Gap 548 garantiewet 924 Gardiaan 327 Garibaldi, Giuseppe 904, 922 Garnet, Henry 650 Garnier 824 Garronne, Gabriel 1183 Gascogne 192, 362, 371 Gasparo Contarini 556, 593-594 Gasparri, Pietro 1023-1024, 1028, 1040, 1101 gasthuizen 341 Gattinara, Francesco Arborio di 826 gaudenten 478 Gaudium et spes 1038, 1126, 1128, 1152, 1162, 1166, 1196, 1288, 1326 Gauleider 1262 Gaulle, Charles de 1097, 1129 geassocieerden 1231-1232 gebedenboeken 635, 639, 687, 991 Geert Grote 467-471, 473, 476
1354
Geertruidenberg 476 geestelijk ouderschap 443 geestelijke communie 445, 630 Geestelijke Familie ‘Het Werk’ 1239 geestelijke kleding 852, 855, 859, 1220 geestelijke oefeningen 280, 620, 633, 672-674, 889-890 geestelijke vorming 716, 786, 817, 823, 989, 1232 gehandicapten 641, 984, 997, 1012, 1064, 1292, 1301 geheime huwelijken 302, 631 Geiler von Kaysersberg, Johannes 509 Geiserich 99 Geiserik, koning 166 Geismar 185 Gelasius I, paus 84, 123, 201, 254, 347, 1310 Gelasius II, paus 252, 1312 Gelder, Enno van 511 geldgierig 377, 523, 716, 920 geldimperialisme 1281 gelijk in wezen (homo-ousios) 9495, 154-155, 486 gelofte 183, 263, 285, 287-288, 291, 318, 325, 338, 343, 346, 470-471, 510, 555, 615, 633, 660, 662, 664, 666-667, 669, 673, 676, 722, 728, 789, 797, 799-800, 803, 813, 815-817, 819, 821, 830-831, 842, 847, 872, 986, 989, 991, 995, 1008, 1039, 1103, 1208, 1217, 1231, 1236, 1278 Geloof en Licht 1239 geloofsbelijdenis van de apostelen 242 geloofscrisis 798, 1190, 1255 geloofskennis 33, 54, 105, 125, 162, 225, 442, 455, 628, 631-332, 637638, 690, 766, 823, 830, 872, 1096, 1126 geloofsverduistering 513-514 geloofsverkondiging 224, 318, 440442, 447, 638, 642, 694, 723, 833, 983, 1012-1013, 1082, 1172, 1191, 1200, 1248, 1301 Gelre 476, 613 Geltendorf 971 Gemeenschap van de gekruisigde en verrezen Liefde 1239
Gemeenschap van de Zaligsprekingen 1239 Gemeenschap voor Buitenlandse of Vreemde Missiën van Parijs (M.E.P.) 834-836 gemeenschapsbrieven 25 gemengde huwelijken 71, 136, 711, 902, 904-906, 1158, 1167, 1169 genadeleer 101, 104, 106, 564, 740741, 743-744, 746-747, 750, 942 gender-ideologie 1123 Geneefse Catechismus 635 Generosa 946 Genève 359, 401-402, 404, 521, 545, 547-750, 555, 557, 569, 585, 619, 661, 718, 776, 1186 Genga, Annibale della, zie ook paus Leo XII 901 Genk, J. van 931 Gennazano 417 Gennep 289 genocide 355, 782, 861 Genootschap tot voortplanting van het geloof 1005 Genootschap van de Heilige Kindsheid 1005-1006 Genootschap van Lyon 1005 Gent 176, 247, 653, 657 Genua 143, 274, 441, 481, 668, 678, 681, 858, 900, 903, 1023, 1271 Genzano di Roma 946 geometrie 915 Georg IV, koning van Engeland 770 Georg Rörer 534 Georges Louis de Berghes 522 Georgië 85 Geraardsbergen-Hunningen 972 Gerard van Brogne 247 Gerard van Florence 253 Gerard Zerbolt van Zutphen 469 Gereformeerde Kerken in Nederland 573, 1115 Gereformeerde Kerken Vrijgemaakt 1115 Gerlach Peters 472 Gerlachus, heilige 459, 807 Germanen 20, 151, 164, 180, 492 germinal 856 Gerona 1107 Gerswind 492 Gertrudis van Nijvel 176 gescheiden hertrouwden 1176
getijdengebed 68, 128, 285-286, 453 getto 462, 899, 911, 913, 946, 959, 1034 geünieerde kerken 119, 615 Geurts, P. 1243 geweten 80, 229, 355, 367, 369, 388, 404, 491, 539, 553, 568, 622, 640641, 648, 656, 661, 712, 749, 766, 901, 912, 949, 1021, 1060, 1084, 1115, 1159, 1165, 1277 gewetenloos 369, 775, 1055 gewetensvrijheid 355, 656, 790, 830, 844, 859, 904, 949, 1033, 1041 gezelschap van Sint-Ursula 638 gezondheidszorg 788, 1109, 1297 Ghana 983 ghibellijnen 385 Ghiberti, Matteo 556, 594 Ghislieri, Antonio Michele, zie ook paus Pius V 608-609 Giacomo, Antonio di S 981 Gian Antonio Bellotti 640 Gianpietro Caraffa, zie ook paus Paulus IV 556-557, 593-594, 601, 608, 667 Gibbons, James 1015-1016 Gibellijnen 361 Gideon 544 gifter 356 Gijsen, Johannes 1083, 1086 Gil Sánches Muñoz 417 Gilson, Étienne 928, 1098 Ginneken 974 Giovanni del Monte, zie ook paus Julius III 593, 596, 599 Girolamo della Carità 671 Gironde 371 Girondijnen 846-847, 851 Gisla 492 Gistel 972 Giussani, Luigi 1224-1225 Gizzi, Tommaso Pasquale 919 globalisering 1013, 1121, 1255, 1281 Gloucester 1011 Gniezno 228 gnosticisme 17, 38, 275, 1121, 1296 Goa 109, 611, 676, 690, 1000-1001 Gobel, Jean Baptiste Joseph 850, 854 Goch 1009 Godfried van Bouillon 272 Godfried, tegenaartsbisschop van Milaan 257, 260
1355
godsdienst van de rede 853 godsdienstgesprekken 548, 594, 634 godsdienstles, zie catechese godsdienstoorlogen 266, 280, 769 godsdienstvijandigheid 1094 godsdienstvrijheid 78, 210, 655, 769, 788, 904, 911, 913, 916, 926, 1001, 1004, 1032, 1079-1080, 1104, 1157, 1159, 1167, 1176-1177, 1187, 1196-1197, 1203, 1272, 1275, 1279, 1300-1301 godslastering 351-352, 355, 368, 447, 550 godsvrede 263 Goebbels, Joseph 1059, 1070-1074 Goede Vrijdag 130, 342, 721, 1162 Goede Week 130, 452-453, 640, 698, 1125 Goethe, Johann Wolfgang von 781 Goffredo da Castiglione 306 Gondi, Henri de 816 Göring, Hermann 1055, 1064 Görlitz 1076 Görmar 540 Görres, Johann Joseph 906 Görresgesellschaft 956 Goslar 257, 350 Goten 44, 69, 103, 110, 164-165 Goten, Oost 165 Goten, West 165-167, 210, 212, 243 gotiek 460 Göttingen 505 Gottschalk van Orbais 215 Gouda 460, 509-510, 944 Gouden Bul van Eger 294 Gouden Bul van Karel IV 381, 398 graanopslagschuur 417 Graber, Rudolf 1270 grammatica 300, 315, 687 Gran Consiglio del Fascismo 1054 Gran Sassogebergte 1053 Gran, zie Esztergom Granada 59, 115, 212, 526-527, 621, 680, 742 Grand Chartreuse 279, 714, 975 Gras, Antoine Le 820 Gratianus, Johannes 250 Gratianus, keizer 83 Gratianus, monnik 349 Grauwe Wolven 1202 grauwzusters, zie penitenten gravamina 520, 734
1356
Gravesande, ’s- 773 Gravissimum educationis 1167 Graz 791, 1078 Greccio 335 Grégoire, Henri 705, 874 gregoriaanse hervorming 198, 240241, 248-249, 251, 253-254, 259, 269, 271, 275-276, 278-279, 286, 288-289, 292, 316, 356, 731, 1321 gregoriaanse kalender 6, 613, 856 gregoriaanse liturgie 172 gregoriaanse zang 969, 1021, 1035 Gregorios Asbesta 237 Gregorius I de Grote, paus 114, 127, 145, 171-172, 188, 194, 215, 224, 488-489, 604, 1311 Gregorius II, paus 184, 1311 Gregorius III, paus 185, 235, 1279, 1311 Gregorius IV, paus 226, 1311 Gregorius IX, paus 304-307, 329, 333-334, 343, 349, 351, 455, 1313 Gregorius V, paus 1312 Gregorius van Nazianze 96, 127 Gregorius van Nazianze de Oudere 96 Gregorius van Nyssa 96, 127 Gregorius van Tours 20, 167-169, 485 Gregorius VI, paus 1012 Gregorius VI, tegenpaus 250-251, 1012 Gregorius VII, paus 215, 246, 248, 257-262, 279, 308, 493, 1022, 1312 Gregorius VIII, paus 1312 Gregorius VIII, tegenpaus 1312 Gregorius X, paus 88, 311-314, 330, 1023, 1313 Gregorius XI, paus 389, 392, 400404, 418, 1313 Gregorius XII, paus 42, 406, 411412, 414-416, 425, 1271, 1313 Gregorius XIII, paus 6, 349, 606, 611-614, 621, 648, 671, 1313 Gregorius XIV, paus 1313 Gregorius XV, paus 691, 834, 1313 Gregorius XVI, paus 705, 903-905, 908, 912, 917-918, 692, 965-966, 994, 998-1001, 1005, 1279, 1314 Grenoble 279, 764, 975 Griekenland 17-18, 107, 235, 290, 412, 424, 614, 1054, 1228, 1130
Grieks katholieken 615 Grieks-Katholieke Kerk 1114 Grieks-Orthodoxe Kerk 614, 1115 Grignion de Montfort, Louis-Marie 720, 723-724, 821-822, 984, 1009 Grignionieten 724, 821 grijze zusters, zie penitenten Grimbergen 975 Grimlaicus 291 Grimma 539 groene paus 1276 groenen 1276 Groenendaal 468, 470-471 Groningen 176, 283, 613, 657, 909, 915, 1144 Groot, Hugo de 773 Groot-Brittannië 22, 290, 613, 1053, 1295 grootkahn 312 Grootoosten 770 groot-penitentiarius 305, 396, 1243 grootseminarie 618, 765, 930, 1009, 1028, 1084, 1105, 1184, 1194, 1228 grootseminarie van Roermond 460, 476, 955 Gropper, Johannes 509, 633, 646 Gross-Glogau 793 Grote Catechismus van Luther 578, 632 Grote Fascistische Raad 578, 632 Grottammare 615 Gruijters, Elisabeth 988 Guadalajara 526 Guarani 686 Guardini, Romano 1035 Guatemala 927, 1193, 1195 guelfen 385 Guéranger, Prosper Louis Pascal 968-970 Guérin, Georges 1095 Guido (Wido) van Milaan, aartsbisschop 257 Guido Fulcodi, zie ook paus Clemens IV 311 Guido Sforza 593 Guido van Assisi 336-337 Guigo de Chastel 779 Guillaume de Grimoard 398 Guillaume du Prat 524 Guillaume Durant 398 Guillaume Gibieuf 719-720 Guimundus van Aversa 299
Guinea 695 Guise, Charles de 603 Guise, Henri de 648 Guise, het huis de 647-648 Guise, Louis de 648 Gulag Archipel 355 Gulden Sporenslag 367 gunpowder plot, zie buskruitverraad Gunther van Keulen 216 Gutterer, Leopold 1072 Guyana 702-703, 824 Guyenne 362 Guyon 753 Gyrovagen 140, 174 H Haarlem 453, 544, 657, 740, 757, 915, 931, 1084, 1144, 1227-1228 Haarlemmer Noon 453 Hadrianus, keizer 41 Haec sancta synodus Constantiensis 416 Haelen 1012 Hagen 911 Hagenau 548, 594 Hagia Sophia 96, 200, 241-242, 429 Haifa 340 Haïti 861, 927 Hakodate 1004 Halberstadt 194, 300, 523 Halifax 1111 Halinard van Lyon 251 Hall (Tirol) 634 Halle 161 Hamburg 209, 226-227, 230, 770, 882 Hamer, Ferdinand 1009 Händel 666 handmissaal 971, 1036 Hannover 381, 901 Hanworth 739 Hardenberg 475 Harderwijk 773 Haren 914 Harkort, Friedrich 911 Harlay de Champvallon, François 751 Harlingen 472 Harmageddon 1119 Harnack, Adolf von 564
1357
Hart van Jezus 720, 725, 951, 987988, 1008, 1029, 1048 Harz 540 Haspengouw 222, 359 Haurietis aquas 1048 Hawaï 1008 Hayden 770 Haye, La 771 Hébert, Jacques-René 851 Hecker, Isaak-Thomas 1015 Hedwig, heilige 338 Heeren, Jacobus 987 Hees, Anna Catharina van 987 Hees, van, pater 1144 Heesch 974 Heeswijk 975 Hefele, Karl-Joseph von 933, 935, 937, 941 Heidelberg 315, 421, 431, 536 Heidelbergse Catechismus 875, 579580, 626, 632, 634-635 Heidenheim 185 heidenmissie 342, 676, 678, 682, 766, 836, 1002, 1240-1241, 1248 Heilig Jaar 365, 397, 399, 434, 671, 873, 902, 951, 1029, 1048, 1185, 1200, 1246 Heilig Officie, zie congregatie voor de geloofsleer heilig oliesel, zie ziekenzalving heilige oorlog 210, 266-267, 920 heiligenfeesten 570, 639 heiligenverering 131, 225, 455-456, 513 Heiligers 1144 heilig-hartdevotie 794, 1009 heilig-hartverering 794, 951 heiligschennis 229, 352, 584, 726, 728, 775, 851 heiligverklaring 205, 304, 455, 621, 711, 1095, 1204, 1206, 1277, 1318 Heinrich Bullinger, zie Bullinger Heinrich Raspe van Thüringen 309 Hekelgem 972 hekserij 226, 352, 447, 459, 781, 1122, 1214 hel 5, 51, 58, 157, 258, 450, 469 Helena, keizerin 81, 132, 847, 860 Hélie van Bordeaux 296 hellenisten 16 Helvetische Republiek 858 Helvetius, Claude 748, 779
1358
hemelpoort 174, 450 Hemsterhuis, Frans 773 Hendrik de Zeevaarder 688 Hendrik Houberg 412, 114 Hendrik I de Vogelaar 227-228 Hendrik II, keizer 231-232, 243 Hendrik II, koning van Frankrijk 648 Hendrik III, koning van Frankrijk 648, 714, 717 Hendrik III, koning van het Duitse Rijk 250, 259, 350 Hendrik IV hertog van Limburg 305 Hendrik IV, koning van Frankrijk 648, 713-714, 719, 763 Hendrik IV, koning van het Duitse Rijk 246, 257-258, 260-263 Hendrik Mande 472 Hendrik V, keizer 259, 263-264 Hendrik van Bergen 510 Hendrik van Kalkar 468 Hendrik VI, keizer 293 Hendrik VII, keizer 381 Hendrik VIII, koning van Engeland 280, 530, 539, 550-557, 589, 594, 649, 654 Hendrik, keizer van de Romania 298 Hendriksen, Theodorus 1144 Henegouwen 222, 247, 359, 613, 742 Henrich von Langenstein 408 Henricus Seuse 480 Henricus, zoon van de koning van Kongo 690 Heraclea in Thracië 107 herbergbezoek 524 Herder, Johann Gottfried von 781 heremieten, zie eremieten heresie 36, 129, 296-297, 308, 348351, 374, 376, 385, 407-409, 425, 535, 556, 1018, 1095 heretici 37, 300, 319, 349-350, 352354, 382, 403, 407, 410, 421, 424, 433, 629, 659 Hergenröther, Joseph 949 herkauwen 469 herkerstenen 864 hermeneut 121, 1175, 1273 hermeneutiek 1175, 1273 Hermes, Georg 904 Hernández, Carmen 1227
hernhutters 779 Herodes Agrippa I, koning 6, 14, 16 herodianen 14 Hersfeld 300 Hertogenbosch, ’s- 460, 510, 657, 915, 931, 987, 1005, 1144, 1181, 1243 hervormingsconcilie 114, 377 hervormingsgezindheid 19, 680, 918 Herwegen, Ildefons 1036 Herz Jesu-Bote 1010 Hess, Rudolf 1068 Hessen 185, 539-540, 576, 881-882, 941, 957 Hessen-Darmstadt 882, 941, 957 Hessen-Kassel 881-882 Hesseveld, P.J. 989 Het Werk, zie Geestelijke Familie heterodox 26, 36, 98, 203-204, 238, 318-319, 530, 538, 590, 601 heter-ousiasten 95 Heussen, Hugo van 753 Hewarth 670 Heydrich, Reinhard 1064 Hierarchia 584 hiërocratie 386 Hiëronymieten 482, 806 Hiëronymus Aemilani 668 Hiëronymus Schulz 533 Hiëronymus van Praag 421 Hiëronymus van Stridon 20, 69, 75, 102, 128, 141, 510, 1317 High Church 556 Hilarius van Poitiers 128, 143, 1317 Hilarius, paus 1310 Hildebald, aartsbisschop van Keulen 195 Hildegard van Bingen 1318 Hildesheim 194, 300, 521-522, 1085 Hildigard 492 Hillegom 1160 Hiltrud 462 Himmler, Heinrich 1059, 1064, 1074 Hindenburg, Paul 1059 hindoeïsme 691, 1122, 1294 Hinkmar van Reims 215-216, 221, 223 Hippo Regius 102-103 Hippolytus van Rome 42, 48, 50, 5355, 57, 62, 125
Hirn 878 Hirsau 247 Hispana 165 Hispana-Gallica 199 hispanics 1014 Historia Francorum 20, 167-168 Historiarum libri decem 167 Hitler, Adolf 229, 861, 1041, 10431044, 1046, 1050, 1053-1055, 1059-1070, 1074-1075, 1101, 1109, 1260-1261 Hitlerjugend 1066 Hobbes, Thomas 774 Hochhuth, Rolf 1046 Hoecken, Bernardus, 983 Hoei, zie Huy Hoensbroeck, Philippus van 791 Hoey, zie Huy Hofbauer, Clemens Maria 832, 905, 981 Hofmeier 177, 179, 188-190 Hoger Huis 572, 652, 654 Hohenzollern 523, 970 Holbach 776 Hölderlin 773 holisme 1122 Holland 222, 309, 462, 518, 544, 613, 654, 689, 694, 702, 704706, 740, 753, 756, 774, 833, 857, 877, 923, 1084 Hollandse congregatie van de dominicanen 480 Hollandse Huis 476 Hollandse Missie 612, 656, 711, 725, 740, 753, 756-757 homeërs 95-96, 165-166 homé-ousianen 95 Homery, Guy 987 homiletiek 753 homiliarium 195-196, 198 homilie 172, 198, 628, 766, 783, 786 homoeërs 95 homohuwelijk 588, 1123, 1172, 1176, 1290, 1299 homoi-ousios 95 homoseksualiteit 352, 447, 944, 1176, 1205, 1285 Honderdjarige Oorlog 387, 397, 419, 423, 426, 464, 551 Honduras 627 Hongaren 164, 208, 227-228, 614, 1212
1359
Hongarije 44, 143, 164-166, 208, 227-228, 298-299, 338, 405, 413, 424-425, 436, 460, 474, 529, 551, 605-606, 658, 761, 763, 815, 933, 937, 975, 1024, 1187, 1193, 1195, 1212 hongersnood 30, 42, 125, 395, 444, 453, 646, 652, 926, 1025 Hongkong 1187 Honoratus 144 Honorius I, paus 1313 Honorius II, paus 252, 1312 Honorius II, tegenpaus 257, 290, 1312 Honorius III, paus 253, 304, 329, 334, 340, 345, 496, 1313 Honorius IV, paus 1313 Honorius, keizer 104 honorius-kwestie 933 Hontheim, Johann Nikolaus von 734, 755 Hoogmoed 495-496, 1287, 1296 Hoorn 393, 471, 1012 Hooydonk, van 989 horlogemaker 775, 777 Hormisdas, paus 137, 1310 Horoscoop 1122 hortus 773 Hosties, heilige 133, 241, 461, 631 Houben, Karel 828, 1206 Houberg, Hendrik 412, 414 Houthem 807, 954 Houthem-Sint-Gerlach 807 Houtin, Albert 1019 Höver, Philip 989 Hruodtrud 492 Hubertus van Luik 177, 225, 459 Hübl, Thaddeüs 832 Hug 492 Hügel, Friedrich baron von 1019 hugenoten 143, 648-649, 715-716, 719, 726-728, 737, 753, 755, 762, 776 hugenotenoorlogen 506, 612, 644, 647, 712, 718, 726 Hugo de Groot 773 Hugo de Grote, abt van Cluny 246, 251, 261 Hugo II van Pierrepont 298 Hugo van Fosses 289-290 Hugo van Grenoble 279
1360
Hugo van Segni, zie ook paus Gregorius IX 304 Hugo van Sint-Victor 367 Hugolinus van Ostia, zie ook paus Gregorius IX 334 Hugues 647 huisje van Nazaret 456 huismachtspolitiek 230, 364, 395 Huissen 758, 977 Huizinga, J. 462 Huldrich Zwingli 505, 530, 540, 545, 547, 550, 569-570, 575-576, 578579 Hulne 341 hulpbehoevenden 621, 727 Hulsbergen 474 Humanae salutis 1140 Humanae vitae 137, 1038, 1180-1181, 1184, 1186 Humani generis 1018, 1048, 1133 Humanisme 161, 465, 503, 507-512, 515, 525-526, 530, 534, 536, 546, 551, 623, 642, 657, 740, 768, 798 Humbert de Silva Candida of van Moyenmoutier 241 Hume, David 774 humiliaten 323, 345 Hummes, Claudio 1282 Hunger, bisschop van Utrecht 209 hunnen 99, 164 Hunnerik 166 Huntingdon 651 huronen 836 Hus, Jan zie Jan Hus Husinic 420 hussieten 266, 322, 419, 421, 423, 425-426 hussietenoorlogen 423, 426 Hutin, Elisabeth 1216 Hutten, Ulrich von 509 huurling 368, 397-399, 401, 404, 422, 522, 940 huwelijkshindernis 629 huwelijksmoraal 259, 860, 1083 huwelijkssluiting 137, 448, 625, 733, 854, 877 huwelijkswil 448, 631 Huy 231, 341 Huygens, Christiaan 772 Hy 181, 225 Hyginus, paus 1310
I iconoclasme 233, 235-236 Ida van Nijvel 176 idealisme 781 identiteitscrisis 1190, 1238 idool 374 Ieper 657, 711, 740-741, 791-792 Ierland 120, 166, 169-170, 174-175, 181, 184, 298, 405, 612, 651-654, 903, 922, 926, 931-932, 963, 979, 983, 987, 1014, 1096, 1148, 1206, 1240, 1244, 1246, 1275 ietsisme 1296 Ignatios, patriarch 237-239, 1321 Ignatius van Antiochië 24-25, 27, 41, 48-49, 53, 70, 1315 Ignatius van Loyola 469, 614, 619621, 633-634, 671-676, 719, 889890, 963, 1217 IJsland 227, 569, 838, 1295 IJssel 178 IJsselstein 475 IJzeren Gordijn 1049, 1130, 1168, 1198, 1203, 1212 Il Magnifico 517, 589 Il Principe 508 Île de la Cité 358, 363 imitatio Christi 269-270, 473 imitatio imperii 199 Immaculata Conceptio 815, 817, 1008, 1185 Immensee 1244 immigratie 213, 926, 1014, 1297 Imola 862, 918 impanatie 578 imperialisme 1053, 1250, 1281 imperium 44, 49, 162, 187, 192, 199, 299, 347-348, 507, 699 In eminenti 744, 770 In nomine Domini 1148 In supremo 705, 904 in vitro fertilisatie 1123, 1176, 1205 inbezitname van de zetel 1185, 1282 incardinatie 835, 1227, 1229 incarnatie 97, 234, 567 incest 447 inculturatie, zie accomodatie independenten 652 index 601, 607, 610-611, 616, 708, 734, 753, 778, 1055
India 19, 38, 109, 483, 611, 613, 676, 681, 688-692, 769, 824, 995996, 1000-1001, 1048, 1186, 1193, 1195, 1247, 1293, 1297 indianen 681, 683-688, 694, 696700, 707, 797, 891, 1248 indifferentisme 776, 926, 1177 individualisering 525 Indochina 688, 693, 835, 837, 1001 Indonesië 689, 706, 983, 1144, 1187, 1193, 1195, 1249, 1293 industrialisering 769, 911 industriële revolutie 768, 899, 906, 916, 950, 959, 985 Ineffabilis Deus 925 Infanticide 70 inflatie 651, 1027, 1210 informatiebureau 1044 informatieproces 611 Ingoli, Francesco 686 Ingolstadt 536, 633-634 Ingravescentibus malis 1031 Inka’s 684 inlandse clerus 684, 686, 692-694, 835, 1001, 1007, 1034, 1244, 1248, 1253 inlandse hiërarchie 1242, 1246, 1253 Inn 409, 1269 Innitzer, Theodor 1078 Innocentius I, paus 116, 1310 Innocentius II, paus 252, 256, 1312, 1321 Innocentius III, paus 242, 253, 292299, 303-304, 322-323, 328, 334, 337, 341, 351, 367, 440, 1313, 1322 Innocentius III, tegenpaus 1312 Innocentius IV, paus 306-307, 309, 340-342, 352, 477, 1313, 1322 Innocentius IX, paus 1313 Innocentius V, paus 1023, 1312 Innocentius VI, paus 392, 396-398, 1313 Innocentius VII, paus 406, 411, 1313 Innocentius VIII, paus 459, 526, 1313 Innocentius X, paus 709, 746, 1313 Innocentius XI, paus 647, 729, 751, 760, 813, 1023, 1313 Innocentius XII, paus 710, 753, 761, 1314 Innocentius XIII, paus 1314 Innsbruck 634, 791, 1078
1361
inplanting van het geloof 999 inquisiteur 351-354, 374, 519, 528, 601, 608-609 inquisitie 37, 296, 300, 321, 347-355, 374, 421, 442, 459, 527, 601, 608, 957, 885 insermentés 850-851 Institut Catholique 1018 Institutio Christianae Religionis 547548, 566, 570, 580, 584 Institutum Beatae Mariae Virginis 670 Institutum parvulorum Fratrum Jesus 1215 Integrae servandae 1183 Integralisme 1019, 1025, 1244 Inter cetera 681 Inter mirifica 1151, 1166 Inter multiplices 760 Interbellum 1093, 1096, 1242, 1248 intercelebratie 575, 944, 1116, 1176, 1274 intercommunie 313, 575, 587, 943, 1116, 1274 interconfessioneel 432, 1202, 1226,1269, 1290, 1294-1295 interdicasteriële instructie 1192 interdict 294, 305-306, 364, 382, 386-388, 393, 395, 401, 403, 420, 583, 643 Internationale Arbeidsorganisatie van de Verenigde Naties (ILO) 1186 internationale bidweek voor de eenheid van de christenen 1113 Internationale Oud-Katholieke Bisschoppenconferentie 942-943 internationale theologencommissie 1270 internationalisering 927, 1126-1127, 1183 interpretatiecommissie 1167 interstitia 113, 214, 218 investituurstrijd 246, 249-250, 252, 257, 259-260, 263-264, 269, 385, 1321 Irak 213, 430 Iran 85, 213 Irene, keizerin 201, 236, 242, 1320 Ireneüs van Lyon 19-20, 27-28, 50, 510, 1316 Irmina 182 Irokezen 836
1362
Iro-Schotten 175, 179 Isaak II Angelus, keizer 297 Isabella I, koningin van Castilië en León, koningin van Spanje 354, 526, 528, 551-552, 681 Isabella II, koningin van Spanje 913 Isabella, van Frankrijk 363 Isidorus Mercator 216 Isidorus van Madrid 621, 829 Isidorus van Sevilla 105, 165, 1316 islam 1, 6, 36, 85, 108, 115, 163, 165, 188, 193, 209-213, 233-236, 266268, 271-272, 274, 291, 297, 303, 305, 307, 327, 331, 333, 342, 378, 423, 432, 461-462, 483-484, 528, 609, 644, 647, 657, 680, 685, 689-690, 695, 699, 704, 780, 1004, 1115, 1193, 1206, 1214, 12161217, 1242, 1250, 1275 islamoloog 1214 Issoudon 1009 Issy 825 Istanbul 76, 81, 93, 100, 244, 1128, 1152, 1186, 1274 Istituto della Carità 928, 963 Italiaanse Republiek 884 Italiaanse Volkspartij 1025, 1099 Itta 176 Ivo van Chartres 236 Iznit 76 J jaartelling 4-6, 11, 14, 186, 853, 856 jacht/jagen 301, 436, 490, 521, 891 Jacob Fugger 523 Jacob I, koning van Engeland en VI van Schotland 650, 713 Jacob II, koning van Engeland 653654, Jacob Kanis 633 Jacob Morigia 668 Jacob van Viterbo 384 Jacob, koning van Aragon 312 Jacobi, Ludovico 946 jacobieten 430, 1324 jacobijnen 843, 846-847, 850, 852, 859 jacobijnenkerk 331 Jacobus de Jongere 16, 47 Jacobus de Oudere 15
Jacobus Sadoleto 593-594 Jacobus van Molay 374 Jacobus van Vitry 345 Jacobus van Voragine 455 Jacobusevangelie 35 Jacopo Benincasa 400 Jacques Clement 648 Jacques de Troyes 310 Jacques Duèse 379 Jacques Fournier 386 Jacques Lefèvre d’Étaples 509 Jacques Pantaléon Ancher 310 Jaffa 305 Jägerstätter, Franz 1071 Jakob Böhme 779 Jan Cele 469-470 Jan Hus 409, 414, 419-421, 423, 425, 445, 506, 537, 541, 559, 605, 660, 1323 Jan III Sobieski, koning van Polen 647, 729 Jan IV, koning van Portugal 658 Jan Mathijsz 544 Jan van Arkel 393 Jan van Beieren 412 Jan van Gorze 247 Jan van Virneburg 393 Jan Zonder-Land 294 Jandel 977 Jansen, Martinus 1144 jansenisme 502, 604, 710, 714, 716717, 720, 722-723, 732, 734, 737744, 747-751, 753, 769, 774, 783, 789, 794-796, 801, 813, 816, 818, 830, 835, 849, 853-854, 859, 865, 871, 884-885, 942, 962, 1093 Jansenius, Cornelius 737, 740-747, 750 Janssen, Arnold 1009-1011 Janus 929 Japan 613, 676, 689-691, 1001, 1004, 1025, 1148, 1274 Jarente 849 Jaricot, Marie-Pauline 1005 Jarmuk (Yarmuk) 188, 212 Jarrow 186 Játíva 515 Javier 675 ja-woord 631, 648, 711 Jean Carrier 417 Jean Gerson 408, 415 Jean II de Goede, koning 397
Jean Vallière 546 Jeanne d’Arc 353 Jeannete Franc 545 Jehova’s Getuigen 781, 1117-1121 Jemen 85 Jena 534, 857 Jericho 272 Jesuietengesetz 955 jeugdcultuur 1237 jeugdverenigingen 1033 Jeunesse Ouvrière Chrétienne 1095 jezuaten 482 jezuïeten 525, 561, 614-615, 618-619, 630, 638, 640-641, 646, 650, 653, 657, 668, 670, 672-677, 684690, 692-694, 698-700, 702704, 710-712, 716-719, 723, 725726, 737-744, 748-749, 751-752, 754-755, 769, 776, 784, 789, 794, 796-798, 800-801, 803-806, 809, 815-816, 820, 836, 863, 871, 906, 920-921, 928, 957, 962-968, 998-999, 1007, 1031, 1047, 1067, 1079, 1104, 1107-1108, 1217, 12361237, 1251, 1278-1279 jezuïetencollege 561, 619, 634, 650, 737, 752, 756, 775, 815-816 jezuïetenstaat 687 jhad, zie godsdienstoorlogen Joachim van Fiore 299, 364, 1322 Joachim, vader van Maria 454 Joannes Cassianus 72, 144, 146 Jocisten (JOC) 1095 jodenchristenen 16, 47, 354 jodenvervolging 462, 1044, 1046, 1101 jodenwijk 462 Joegoslavië 235, 290, 942, 1032, 1054, 1078, 1193, 1195, 1213 Jogues, Isaac 836 Johan V, koning van Portugal 796 Johann Heinrich van Bohemen 388 Johann von Staupitz 481, 535 Johanna I, koningin van Napels 394 Johanna Seymour 555 Johanna van der Gheynst 593 Johanna, pausin 214-215 Johannes Bergmans 675 Johannes Alvarus Pelagius, zie Pelagius Johannes Bekkos 313
1363
Johannes Chrysostomus 72, 114, 124-125, 127, 510, 886, 1316 Johannes Colombini 482 Johannes Damascenus 105, 234, 1316-1317 Johannes de Deo 919-921, 669, 1318 Johannes de Doper 60, 769 Johannes Dederoth 474 Johannes Eck 536, 541, 559 Johannes Geiler 509 Johannes Gutenberg 451 Johannes I, paus 166, 1310 Johannes II (Mercurius), paus 219, 1310 Johannes III, paus 1311 Johannes IV, paus 1311 Johannes IX, paus 1311 Johannes Paulus I, paus 1193-1194, 1197, 1314 Johannes Paulus II, paus 92, 146, 227, 256, 349, 365, 400, 519, 553, 693, 709, 828, 922, 928, 951, 981, 1018, 1022, 1081, 1083, 1086, 1102, 1115-1116, 1127, 1129, 1161, 1173-1174, 1178-1179, 1185, 1187, 1189, 1192-1193, 1195-1206, 12251226, 1230, 1236, 1238, 1254, 1269-1271, 1280, 1287, 1290, 1314 Johannes Quidort 384 Johannes Reuchlin 509 Johannes Soreth 481 Johannes Tauler 480 Johannes V Palaeologus, keizer 401 Johannes V, patriarch van Jeruzalem 234 Johannes V, paus 1311 Johannes van Avila 621, 1318 Johannes van Capestrano 477 Johannes van het Kruis 619, 678680, 1032, 1195, 1317 Johannes van Kempen 472 Johannes van Mailly 214 Johannes van Maltha 342 Johannes van Mechelen 481 Johannes van Nider 481 Johannes van Nijvel 345 Johannes van Ruusbroec 468, 470 Johannes van Sabina 249 Johannes VI, paus 1311 Johannes VII, paus 1311 Johannes VIII, keizer 427
1364
Johannes VIII, paus 42, 217, 239, 1311 Johannes X, paus 1312 Johannes XI, paus 218, 1312 Johannes XII, paus Octavianus van Spoleto 89, 218-219, 228-231, 1312 Johannes XIII, paus 1312 Johannes XIV, paus 220, 1312 Johannes XIX, paus 218-219, 1312 Johannes XV, paus 117, 1312 Johannes XVI, tegenpaus 1312 Johannes XVII, paus 1312 Johannes XVIII, paus 1312 Johannes XXI, paus 1313 Johannes XXII, paus 349, 378-387, 391-393, 398, 403, 454, 478, 483, 1313, 1323 Johannes XXIII, paus 255, 617, 951, 976, 995, 1022, 1097, 1124, 1126, 1128-1139, 1141, 1143, 1146-1149, 1162, 1167, 1178, 1180, 1184, 11871188, 1194, 1196, 1202, 1252, 1273, 1290, 1314, 1325 Johannes XXIII, tegenpaus 409, 413-417, 1313 Johannes, evangelist 13 johannespassion 666 johannieters of malteser ridders 291292, 396 Johan-Theodor van Beieren 522 John Colet 509 John Fisher 553-554, 619, 1032 John Lackland, zie Jan Zonder Land John Wycliff, zie Wycliff Jona, eiland 166, 170 Jona, profeet 32 Jong, Jan de 1074 jonge kerken 1013, 1034, 1168, 1238, 1240, 1251, 1253, 1255-1256 Jordanië 188, 212 Josafat van Polozk 1031, 1033 journalisten 1053, 1148, 1161, 1163, 1171, 1206, 1279, 1281-1282, 1285, 1298-1299 Jozef Emmanuel I, koning van Portugal 687, 797 Jozef I, patriarch van Constantinopel 313 Jozef II, keizer van Oostenrijk 280, 735, 759, 781, 788-790, 792-793, 797, 804-807
Jozef II, patriarch van Constantinopel 427 Jozef, heilige 449, 454, 677, 679, 680, 1282 Jozef-Clemens van Wittelsbach 521 jozefisme 761, 784, 788-790, 792793, 859, 914, 940, 960, 964, 996 Juan Carlos, koning 1109 Juan II, koning 526 jubileumaflaat 533 Judas, Iskariot 51 Judasevangelie 35 Judea 13 juliaanse kalender 6, 613 Juliana van Cornillon 310, 445 Julianus de Afvallige, keizer 31, 8283 Jülich 970 juli-revolutie (1830) 903, 908 Julius Caesar 6, 613 Julius I, paus 74, 242, 1310 Julius II, paus 517-518, 529, 533, 552, 592, 1313, 1324 Julius III, paus 556, 593, 596, 599, 601, 608, 612, 1313, 1325 Jüllich-Berg 613 Jupille 177 Justinus de Martelaar 55, 59, 62, 122, 1315 K Kaap de Goede Hoop 690 kaars 450, 1222 Kaas, Ludwig 1078 kairos 4 kajottersbeweging 1091 Kalief 210, 212, 237, 268 Kalkar 468 Kalocsa 228 Kamerijk, zie Cambrai Kameroen 995-996 Kampen 476 kanibalisme 30 Kanonenfutter 1076 Kant, Immanuel 781, 787 kantons 937, 1079-1080 kanunnikessen 286, 288, 329, 464, 713, 804, 807 Kanzelparagraph 953, 957
kapitalisme 917, 1029, 1198, 1203, 1298, 1300 kapittel 183 kapittel van Dordrecht 481 kapittel van Haarlem 740, 757 kapittelschool 467, 470, 472 kapittel-vicaris sede vacante 1020 Kappadocië 42, 95-96, 107 Kappel 550 kapucijnen 336, 344, 619, 640, 665, 668, 686, 694, 715, 803, 890, 914, 968, 977, 979, 994, 1102, 1251 kardinaal-bisschop 253-256 kardinaallegaat 603 kardinaal-protector 589 Karel de Grote 177-178, 187, 190, 192-210, 220, 226, 236, 239, 243, 348, 357, 492 Karel I van Anjou, koning van Napels 311, 313, 453 Karel I, keizer van Oostenrijk 1077 Karel I, koning van Engeland 651652 Karel II van Anjou, koning van Napels 361-362, 370, 379 Karel II, de Kale 208, 215 Karel II, koning van Engeland 652653 Karel IV, keizer 381, 395, 398-399, 413 Karel IV, koning van Spanje 885 Karel IX, koning van Frankrijk 648 Karel Martel 177-179, 185-186, 188, 210, 212 Karel V, keizer, I koning van Spanje 353, 404, 518-519, 533, 536, 538, 540-541, 552, 589-595, 599-602, 645, 696-697, 710 Karel van Lotharingen 647 Karel VI, koning van Frankrijk 408 Karel VII, koning van Frankrijk 432 Karel X, koning van Frankrijk 874, 903 Karel-Albert, koning van Piëmonte en Sardinië 920 Karloman 179, 186, 191-192, 490 Karlstadt 536, 540 karmel, geschoeide 804 karmel, ongeschoeid 304, 481, 677680, 806
1365
karmeliet 324, 328, 340, 344, 481, 550, 677-680, 694, 700, 798, 804, 806, 833, 914, 968, 980, 988, 1246 karmelietes 677-678, 680, 833, 914, 980, 988, 1031, 1246 Karmelietessen van het Goddelijk Hart van Jezus 988 karolingische renaissance 186-187, 196, 206, 231, 243 Karolingische Rijk 146, 169, 177, 203, 206, 208, 217, 223, 228 karolische minuscul 195 Karsai 1206 kartuis 280, 476-477, 552, 555 kartuizerinnen 280, 975 kartuizers 262, 269, 278-280, 284, 468, 475-477, 533, 619-620, 633, 646, 678, 615, 719, 798, 807, 890, 975 Kasper, Walter 1085 Kastl 474 katharen 257, 265-266, 273, 275, 282, 295-297, 299, 315, 320-321, 329, 334, 345, 350-351, 506 kathedraalkapittel 183, 289, 525, 545 katholiek 25 Katholieke Actie 995, 1029, 10321034, 1037-1038, 1079, 1091, 11001002, 1126, 1132, 1211, 1248 Katholieke Arbeidersjeugd (K.A.J.) 1091 Katholieke Charismatische Vernieuwing 1239 katholieke hervorming 336, 525, 588, 591, 593, 609-610, 617, 630, 641, 643, 664-665, 670, 674, 677, 716, 748, 809, 1318 katholieke mensvisie 768, 957, 1123, 1296, 1301 Katholieke Studenten Bond (FUCI) 1148 Katholieke Universiteit van Leuven 1092 Katholieke Volkspartij (KVP) 1081 Katholiekendagen 906, 952 katholikos 312 kazuifel 134, 221 Keizersberg 972, 1036 Keizersgracht 753 kelk 51, 127, 134, 221, 244, 423, 440, 446, 536, 623, 630
1366
kelkcommunie 605, 1138, 1176 Kelten 20 Kempen 472, 1009 Kempenland 222, 310, 359 Kempten 459 Kenchreae 59 Kenia 690, 1193, 1195 Kensington 774 Kentenich, Joseph 1221 Kerens, Henricus 807 Kerinthos 38 kerk 23 kerkbestuur 440, 1191 kerkbezoek 944, 1048, 1087, 1169, 1192-1193 kerkelijk jaar 99, 129-130, 198, 223, 451, 453, 630, 785 Kerkelijke Staat 187-189, 191-192, 202, 213, 229, 252, 293-294, 305307, 369, 372, 390, 394, 397 kerkenbouw 80, 123, 132 kerkfabriek, zie kerbestuur kerkhof 32, 45, 133, 454, 623, 11071078 kerkklok 454 kerkleraren 105, 1317-1718 kerkmuziek 1021 kerkvaders 104-105, 1316-1317 kerkvervolgingen 24, 46, 843, 872, 914, 952, 987, 999, 1034, 1042, 1065, 1095, 1103-1105, 1211, 1213 Kerpen 906 kerstmis 127, 130, 172, 201, 223, 398, 445, 453, 536, 593, 640, 862, 1119 kersttijd 156, 639 Kerygma Petri 122 ketellapper 779 Ketteler, Wilhelm von 907, 933, 935, 1257 ketterdoop 50, 61 ketterij 50, 61 ketters 26-27, 29, 36-37 Keulen 22, 176, 195-196, 209, 216, 222, 254, 257-258, 262, 273-274, 278, 300, 315, 330-332, 350, 381, 393, 421, 431, 433-434, 456, 475776, 521-522, 536-537, 599, 612613, 627, 633, 638, 645-646, 678, 728, 734-735, 756, 880, 901, 905907, 933, 941, 945, 955, 970, 1042, 1076, 1139, 1141-1142, 1201, 1270
keurvorst 381, 387, 395, 398, 413, 432-433, 521-523, 535, 539, 575, 599, 612, 645, 734, 880-881 Kevelaer 639 KGB 1203 kiescapitulatie 396, 425 kiesrecht 214, 301, 1081, 1104 Kiev 428 kinderaantal 1237 kinderdoop 126, 543, 566, 1120, 1185 kinderkruistocht 273-274 kindermisbruik, zie ook misbruik 1069, 1149, 1181, 1192, 1204, 1272, 1275-1276, 1296, 1298-1299 kindermoord 30 kindsheid 1005-1006, 1247 Kirche von Unten 1190 Kirchensteuer 1078 Kitzingen 185 Klaarwater 474 Kleef en Berg 882 Kleine Broeders van het Evangelie 1215 Kleine Broeders van Jezus 1215 Kleine Zusters van de Heilige Joseph 988 Kleine Zusters van Jezus 1216-1217 kleinseminarie 618, 1028, 1069, 1084, 1105, 1194, 1211, 1243 klerikalisme 1017, 1093, 1125, 1286, 1296 Kleve 613, 1070 kloostersluiting 800, 805, 1068 Klopstock, Friedrich Gottlieb 781 Klosterneuburg 1036 kluizenaars 276, 278, 281, 290-291, 340-341, 470, 673 Klüpfel, E. 782 Knocke 711 knoflook 1072 Knorr, Nathan Homer 1118 Koblenz 209, 734, 906, 996, 1221 Koblenzer Gravamina 734 Koenraad II, keizer 231 Koenraad van Pruisen 480 Koeweit 213 koinonía 26, 75 Kolbe, Maximiliaan 1070 Kolberg 228 Kollenberg 988 Kölner Wirren 906 kolonialisatoren 696
kolonialisme 1004, 1034, 1241-1244, 1253 kolonie 571, 678-679, 682-683, 685689, 694, 696, 701-703, 705, 797, 801, 825-826, 833, 835-836, 855, 874, 987, 1000-1001, 1004, 1026, 1034, 1241-1244, 1249-1250, 1253 Kolping, Adolph 906-907 Kolpingwerk 907 Kolvenbach, Hans-Peter 1236 Kommunistische Partei Deutschlands (KPD) 1055, 1060 Kongo 611, 690, 972, 992, 1009, 1249 koning van Rome 877 Koningsbosch 988 Koningswijding/zalving 190, 199200, 348 Koninkrijk der Nederlanden 573, 788, 902, 910, 914, 1064, 1115 Koninkrijkszaal 1121 Konon, paus 1311 Konrad IV 309 Konrad van Wittelsbach 255 Konrad, Wimpina 509, 514 Konrad, zoon van Hendrik IV 257 Konradin 309, 311 Konstanz 359, 413, 423, 943 Konstanz, concilie van 90, 377, 407, 409, 413-426, 431, 435, 503, 536, 559, 590, 617, 659, 760, 1223 Koop, P.P. 1160-1161 koorgebed 279, 324, 341, 677, 738, 798, 827, 967, 969 Koppig Katholicisme 1081, 1195 Kopten 119, 1186 Koptisch-Orthodoxe Kerk 1115 Koran 211, 121, 438, 461, 1297 Korea 1, 690-691, 693, 971, 1052, 1194-1195, 1213 Korinte 17, 26, 49, 107, 609, 993 Kornelimünster 146, 207 Korosetz 1078 kosmos 1122 koster 578, 581, 625, 789 Kostka, Stanislaus 675 koude oorlog 1130, 1203 Krakau 228, 315, 433, 710, 1020, 1195-1196, 1201 Kralingen 954 Kremlin 1203 krijgsdienst 143, 322, 544, 673
1367
krijgsgevangenen 695, 1025, 1044, 1064-1065, 1075, 1129 KRO 1006, 1192, 1276 Kroaten 1014 Kroatië 937, 1213 kruisbeelden 267, 578, 639, 1108 kruisdagen 130 kruisheren 324, 339, 341, 806, 914, 931, 1144 kruisoffer 444, 451, 514, 584, 606, 934 kruisoffer, onbloedig 451, 606, 627628 kruisridder 268, 272, 316-317 kruistocht 19, 212, 242, 263, 266276, 282, 291-292, 295, 297-298, 303-305, 308, 310, 313-314, 321, 332, 335, 340, 362-365, 373-374, 378, 385, 391, 401, 423, 432, 436438, 457, 462, 483, 695, 775, 13221323 kruistochtbelasting 303 kruisweg 275, 452, 1033, 1230 Kues 202, 216, 425, 431-432, 456, 472, 474, 500, 509 Kuisheid 150, 183, 287, 291, 341, 343, 440, 470-471, 524, 607, 662, 669, 673, 815, 831, 1039, 1172, 1208, 1210, 1217-1219, 1234, 1236 Kukusos 124 Kulm 309 Kulturkampf 819, 907, 914, 937, 941-942, 947, 952-957, 971, 973, 988, 997, 1009, 1027, 1058-1059, 1067, 1072 Kunibert van Keulen 176 Kunigunde 232 kunsthistorici 858 kwartierstrijd 762 L La Civiltà Catholica 967 La Pierre-qui-Vire 969 La Roquette 957 La Torre 279 La Trappe 284, 812-813 Laberthonnière, Lucien 1019 Laborem exercens 951, 1204 Lacordaire, Henri-Dominique 908, 976, 977
1368
Lactantius 77, 152 Ladislaus, koning van Napels 413 Laetentur coeli 428-429 Lager Huis 552, 653 lagere clerus 121, 197, 319, 513, 520, 523, 525, 645, 841, 842, 882, 919 laïcaal 542-543 laïcisering 845, 847-848, 926, 1272 laïcisme of laïcité 1022 Lainez, Diego 673 Laki 838 Lambertini, Prosper 711, 1024 Lambertus 177 Lambeth 556, 571 Lambeth-conferenties 571 Lamennais, Hugo Félicité 778, 904, 907-910, 976, 983 Lamentabili 912, 1018 Lamettrie, J.O. de 776 Lamoricière, Christophe de 922 Lampedusa 1288 Lancelot 738 landdeken, zie dekenaat Landes 721 Lando, paus 1312 landvoogd(es) 518, 593 Lanfranc van Bec 299 Lanfranc van Milaan 344 Lang, Johannes 533 Languedoc 296, 329 Lantechilde 486 Lanteri, Bruno 983 Laon 289 Lapide, a 737 Lapland 227 lapsi 21, 44, 52, 63, 64 Larrain Erràziriz, M. 1161 Lateraan 23, 430, 1246, 1324 Lateraanse Verdragen 924, 1032, 1066, 1100-1101 Lateranen 78, 88, 114, 133, 199, 202, 258, 264, 296, 299, 321, 329, 368, 399, 430, 529, 852, 924, 1023, 1028, 1032, 1130, 1230, 1321-1322, 1324 Lateranen I, concilie van 1321 Lateranen II, concilie van 115, 117118, 664, 1321 Lateranen III, concilie van 1321 Lateranen IV, concilie van 253, 302304, 322, 429, 440, 444, 577, 1322
Lateranen V, concilie van 377, 435, 503, 529, 592, 1324 Laterani 78 Latijn 18, 20-21, 23, 62, 69, 73, 75, 85, 126, 141, 195, 224, 227, 232, 312, 314-315, 332, 439, 444, 451, 508, 510, 528, 548, 606, 628, 634, 636, 673, 785, 1048, 1141, 1243 Latijns keizerrijk van Constantinopel 242, 298, 308, 310, 1184, 1322 Latijns patriarchaat 298 Latijns-Amerikaanse Bisschoppelijke Raad 1161 Lauingen 331 Lauradorp 992 Laurentius Valla, tegenpaus Laurentius 202, 1310 Laurentius van Brindisi 619, 1318 Laus stultitiae 510 Lausanne 431, 434, 854 laxisme 717, 738, 748-749, 751 lazaristen 669, 692, 703, 721-722, 819-821, 831, 837, 871-872, 955, 1251 Le Coudray 1129 Le Puy 408, 817 Le Sage ten Broek, Joachim 909-910 Le Thi Thanh, Agnes 693 Leander 165 Lebensbornhuizen 1064-1065 lebensfeiern 1073 Lechfeld 228 leenheer 79, 202, 294, 309, 348, 350 leenman 194, 202, 230-231, 366 leenstelsel 194, 839 Leer van de Twaalf Apostelen 15, 1315 leerambt 561 Leerdam 740 leergezag 12, 20, 27, 86, 90, 211, 215, 345, 403, 506, 515, 537, 559, 561-564, 737, 747, 749, 769, 909, 937-938, 943, 1016-1019, 1102, 1120, 1156, 1165, 1174-1175 Leeuwarden 544, 657 Leeuwenhoek, Antonie van 773 Leeuwenhorst 475 Lefèbvre, Marcel 1020, 1160, 1173, 1176- 1179, 1274 lefèbvristen 1274 Lefèvre d’Étaples, Jacques 509 Legenda aurea 455
legionairs van Christus 1205 Législative 846, 851, 853 legisten 362 Leibniz, Godfried Wilhelm von 780 Leiden 544, 772, Leipzig 534, 536-537, 540, 559, 633, 847, 858, 879, 882, 899 Leipziger Disputation 536, 559 Leisner, Karl 1071 leken passim lekenapostolaat 582, 994, 1017, 1038, 1128, 1138, 1166, 1182, 1217, 1252 lekenbeweging 318, 338-339, 345, 1102, 1221 lekencatecheten 1022, 1291 lekengroepering 338, 1039 lekeninstituut 1013, 1039, 1077, 1214, 1231 lekenkelk 421, 423, 440, 538, 605606 lekenpreek 1192 lekenpriester 1191 lekenstand 512, 671 Lellis, Camillus de 620, 668-669, 672 Lemberg 791 Lemmens, Guilielmus 1082 Leo I de Grote, paus 99, 106-107, 116, 127, 146, 155, 157, 166, 243, 753, 1310, 1317 Leo II, paus 1311 Leo III, keizer 235 Leo III, paus 200, 204, 243, 248, 1311 Leo IV, paus 208, 1311 Leo IX, paus 241, 248, 251-252, 1022 Leo V, paus 236, 1311 Leo VI, paus 237, 1312 Leo VII, paus 1312 Leo VIII, paus 218, 229, 230, 1312 Leo X, paus 336, 338, 432, 479, 517, 529, 533, 538, 551, 589, 593, 1313, 1324 Leo XI, paus 1313 Leo XII, paus 901-902, 962, 1314 Leo XIII, paus 186, 255, 339, 587, 634, 899, 912, 927, 945-952, 978980, 1003-1005, 1015-1016, 1020, 1113, 1126, 1207, 1258, 1314, 1318 Leonides 57 Leopold I, koning van België 945
1369
Leopold II, keizer 788, 793 Leopoldinen-Stiftung 1006 Lepanto 213, 609, 647, 1028 Lercaro, Giacomo 1135, 1182 Lérida 814, 1108 Lérins 87, 114, 144 Les-Monts-de-Beyssac 396 Lessing, Gotthold Ephraim 780 Lessius, Leonhard 737, 742 Lestrange, Augustinus de 974 Letland 290, 309, 1032, 1295 Lettres Provinciales 749 Leutpriester 550 Leuven 209, 315, 431, 510, 518, 537, 561, 642, 737, 740-742, 755-757, 791-792, 859, 972, 1036, 1092, 1153 Lévis, Charles de 763 Lévis, Henri de 726, 835 Ley, Robert 1073 Leys, Leonhard zie Lessius Lhande 1095 L’Humanité 1041 libelli pacis 64 libellus 44 Liber constitutionum sanctae matris ecclesiae 397 liber de statu animarum, zie zielzorgboek Liber extra 305, 349 Liber pontificalis 254 Liber regulae pastoralis 171 Liber sextus 349, 369 liberalisme 767, 772, 787, 899, 908913, 916, 919, 921, 924, 927, 933, 950, 952-953, 959, 966, 991, 996-997, 1051, 1053, 1055, 1106, 1125, 1127, 1198, 1236, 1257, 1296 Liberius, paus 1310 Libertas praestantissimus 912 Libië 73 licentiaat 518, 545-546, 604, 673, 721, 756, 1278 licentiatus 315, 316 Licet de evitanda 265 Lichtenberg, Bernhard 1070 Licinius, keizer 78-79, 152 Lidwina van Schiedam 473 Liebermann, Jacob 825-826 Liefdewerk van de heilige Apostel Petrus 1006, 1244, 1247
1370
Liefdezusters van de H. Carolus Borromeus 988 Liefdezusters van het Kostbaar Bloed 988 Liénart 1142 Lieshout, Eustachius van 1008 Life Teen 1239 Liga 399-400, 609, 644, 647, 1104, 1161 Ligny 472 Ligugé 143 Liguori, Alfonsus de’ 751, 829, 832, 1317 Ligurische Republiek 858 lijfeigenschap 112, 136, 197, 208, 694, 781 lijfstraffen 147, 788 Lima 684 Limburg 176, 289, 305, 657, 865, 915, 922, 992, 1206 limbus, zie voorgeborchte Limmerick 655 Limousin 394, 396, 401 Lincolnshire 739 Lins 1160 Linus, paus 1310 Lion de Jérusalem 1239 Lippershey, Hans 708 Lisieux 763, 980-981, 1095, 1097 Lisieux, Teresia van 680, 980, 1031, 1318 Litouwen 529, 1032, 1212 liturgische beweging 969, 1022, 1035-1037, 1048, 1090, 1126 Liutgard 492 Livorno 412 Löb 1047 Locke, John 774 Lodève 763 Lodewijk Barbo 474 Lodewijk de Vrome 194, 202, 208, 215, 226, 492 Lodewijk IX, koning 311, 363 Lodewijk Napoleon, koning van Holland 877, 923 Lodewijk van Beieren 380-381, 387 Lodewijk van Fossombrone 336 Lodewijk XIII, koning 648, 714, 715, 728 Lodewijk XIV, koning 649, 701, 712, 714, 717, 728, 732, 744, 749, 754, 759, 761-762
Lodewijk XV, koning 717, 843 Lodewijk XVI, koning 802, 843, 847, 852, 857, 867, 874 Lodewijk XVIII, koning 845, 847 Lodi 413 Lodovico Jacobini 946 Loère 398 loge 769 Loire 167, 178, 867 Loire-Atlantique 867 Loisy, Alfred 1018 lollarden 419, 551 Lombardije 351, 402, 480-481, 608, 668, 807, 857, 920, 922, 983 Londen 280, 394, 418, 475, 510, 552556, 571, 650-653, 671, 769, 774, 821, 845, 874, 900, 923, 932, 935, 945, 949, 1011, 1024, 1301 Longobarden 164, 166, 171, 187-188, 190-191, 193, 195, 214, 385, 492 Longwood 860 Loosduinen 909 Lord Protector 651-652 Loreto 456, 1102, 1131 Lossky, Vladimir N. 928 Lotharingen 216, 241, 251, 272-273, 300, 569, 613, 645, 727, 811, 866, 1094 Lotharius I 202, 208 Lotharius II 208, 216 Lotharius van Segni, zie ook paus Innocentius III 292 Louise de Marillac, zie Marillac Louisiana 702-703 Louis-Philippe, koning 845, 854, 903, 923 Lourdes 1031, 1040, 1095, 1129, 1193 Lubac, Henri de 1098, 1281 Lübeck 292, 882 Lubich, Chiara 1221-1223 Lucas, evangelist 13 Lucca 1011 Luciani, Albino, zie ook paus Johannes Paulus I 1194 Lucius I, paus 45, 1310 Lucius II, paus 252, 1312 Lucius III, paus 253, 1312 Luçon 714, 715 Ludingakerke 472 Ludwig I, koning van Beieren 970 Ludwig-Missionsverein 1006 Luidprand 188
Luik 177, 196, 219, 222, 225, 231, 251, 257, 286, 298, 300, 308, 310311, 341, 345, 358-359, 393, 412, 445, 521-522, 548, 595, 613, 627, 656, 791, 805-806, 858, 972, 992, 1065, 1091 Lumen gentium 11, 118, 736, 1035, 1114-1115, 1126, 1150, 1152-1154, 1161, 1166, 1233, 1286, 1325 Lund 227 Lupold van Bebenburg 384 Luther, Martinus 340, 355, 419, 481, 505, 509-510, 513-514, 517, 520, 524, 530-542, 546-547, 549-550, 558-559, 565-570, 575-576, 578580, 583-584, 589-590, 605, 632, 660-661, 674, 676, 1274 Lutheraanse Wereldbond 569 lutheranen 586, 644-646, 953, 1071, 1115, 1294 lutheranisme 423, 530, 536, 541, 556, 600, 603, 658, 663 Lutherse Wereldfederatie 565, 569 Lutterworth 418 Luxemburg 182, 413, 755, 791, 922, 936, 1026, 1071 Luxeuil 144, 166 Lyon 19-20, 27-28, 50, 88, 120, 168, 242, 244, 251, 306-308, 311-314, 321, 323, 331, 371, 376, 379, 391, 409, 443, 449, 529, 574, 618, 627, 635, 648, 714-715, 718, 759, 869, 983, 1005, 1008, 1011, 1113, 1183, 1247, 1316, 1322 Lyon I, concilie van 1322 Lyon II, concilie van 313-314, 391, 1322 M maagden 51, 54-56, 68, 71, 98, 117118, 120, 124, 132-133, 138, 141, 145, 155-156, 254, 281, 288-289, 345, 455, 458, 461, 472, 491-492, 523, 531, 533, 664, 679-680, 723, 815816, 825, 943, 983, 989, 1008, 1048, 1143, 1185, 1225 Maagdenburg 231, 254, 289, 300, 472, 523, 531, 533 Maas 167, 176-177, 208, 222
1371
Maastricht 176-177, 209, 286, 358, 983, 988-989, 1243 MacAuley, C. 987 Macedonië 17, 238 Macerata 692 Machiavelli, Niccolà 508-509, 715, 716 Machicheërs 137 Maciel Delgollado, Marcial 1205 Mackay 916 Mâcon 245 Mactan 685 Madagascar 690, 820, 1193, 1195, 1247 madonnaoproer 795 Madras, zie Chennai maffia 1281 Magelhan, Fernando 685 magie 352, 468, 1122 magister artium 315, 408, 420, 468, 476, 531, 650, 673, 737, 756 magister-generaal 380, 478, 977, 1144 Maglione, Luigi 1040, 1148 Magna Charta libertatum 294-295 Mahayana 1294 Maintenon 714 Mainz 22, 186, 196, 228, 252, 255, 260, 272, 294, 300, 381, 432-433, 451, 462, 475, 520, 523, 599, 633, 645, 734-735, 804, 880, 907, 933 Mainzer Akzeptation 432-433 Mainzer Haus 735 Maistre, Joseph de 907-908 Maistre, Le 738 Majolus, abt Cluny 246 majoriteit 932-936 Makrina de Jongere 96 Makrina de Oudere 96 Malabaarse kerk/ritus 19, 690 Malakka 676 Malankaarse Orthodoxe Kerk 1115 Malatesta van Rimini 413, 416 Malawi 983 Maldonatus 641 Mallorca 378, 484 Malta 212, 292, 609, 1206 Malvy, Louis 1093 Mamelis 972-973 Mandeeërs 38 Manfred van Staufen 309, 311 Manfredonia 599
1372
Mani 38 Manicheeërs 38, 99, 102, 104, 349 manicheïsme 17, 38, 103, 125, 320, 334 Manilla 685, 1201 Mannes 328 Manning, Henry 924, 926, 930, 932, 934, 939 Manresa 673 Mansfeld 530 Mantua 99, 400, 437, 481, 594, 1020 Manuel II Palaiologos, keizer 1275 Mao Zedong 355, 1052 Maranhao 694 Marat, Jean Paul 851 Marbach 287 Marca, Petrus de la 747 Marcella 141 Marcellina 83 Marcellus I, paus 1310 Marcellus II, paus 220, 593, 596, 601, 1313 Marcellus van Ankyra 242 Marcion 39 Marcus Aurelius, keizer 42 Marcus, evangelist 13 Marcus, paus 1310 Maredret 972 Maredsous 972 Maret 933 Margarete van de Provence 363 Margaretha Maultasch 388 Margaretha van Cortona 338 Margaretha van Oostenrijk of van Parma 518, 593 Marguerite de Valois 648 Maria Boodschap 454, 728, 826 Maria Crocifissa di Gesù 828 Maria de Katholieke, koningin 552, 556-557, 586, 603, 649 Maria de Moeder van God 98, 211, 455, 679, 1143, 1319 Maria Geboorte 368, 454, 1215 Maria Laach 971, 1036 Maria Leszczy ska, koningin 779 Maria Lichtmis 260, 454 Maria Magdalena 35 Maria Maggiore 595, 609, 1032 Maria Tenhemelopneming 454, 640, 943, 1048, 1132, 1225
Maria Theresia, keizerin van Oostenrijk 759, 788-789, 803, 805-806, 843 Maria Theresia, koningin van Frankrijk 714 Maria van Oignies 345 Maria visitatie 454 Maria, koningin 1048 mariabedevaartsplaatsen 673, 1102, 1187, 1279 mariacongregatie 675, 873 Marialegioen 1039 Marianella 829 marianen 525, 668 mariaverering 132, 282, 454-455 Maria-Wijngaard 807 Mariazell 1129, 1187 Mariazeller Manifest 1079 Marie-Antoinette, koningin van Frankrijk 843 Marie-Casimire, koningin van Polen 730 Marie-Louise 822, 877 Mariënborn 471 Mariënburg 987 Mariënhage 807 Marillac, Louise de 722, 820-821 Marinus I (Martinus II), paus 1311 Marinus II (Martinus III), paus 1312 maristen 983, 1008-1009 maristinnen 1008 Maritain, Jacques 928, 1098, 1148 Mark Ancona 293, 425, 615 Marktl am Inn 1269 Marmoutier 143 Marne 190 Marokko 213, 621, 1214 Maronieten 430, 615, 1324 Maronitische Kerk 1114 Marozia 218 marranos 354, 706 Marriage Encounter 1239 Marseille 72, 114, 143-144, 274, 341, 398, 411, 920, 983, 1008 Marsilius van Inghen 514 Marsilius van Padua 380, 382, 384385, 388, 514, 556, 559 martelaren 1, 19-20, 22, 24, 27, 39, 40-41, 55, 65-66, 68, 96, 130-133, 143, 210, 273, 333-343, 455, 491, 553, 619-620, 650, 653, 693, 803,
818, 853, 998, 1013, 1032-1033, 1045, 1108-1109, 1204, 1315 martelaren van Alkmaar 620 martelaren van Gorcum 619 martelaren van Roermond 620 martelaren van Vietnam 693 martelarengraf 131, 133 Martigny 1177 Martin Butzer, zie Butzer, Martin Martin van Pologne 214 Martin, bisschop van Paderborn 955 Martin-Guérin, Louis en Zélie 980 Martinus I, paus 176, 1311 Martinus II, paus 1311 Martinus III, paus 1312 Martinus IV, paus 313, 441, 1313 Martinus V, paus 220, 342, 416-418, 422, 424-425, 1313 Martinus van Tours 128, 131, 143, 169, 170 Marx, Karl 916 marxisme 916, 1029, 1053, 1104, 1296 marxistisch socialisme 1029 Mary Stuart 650 Mary Tudor, zie Maria de Katholieke, koning Mary Ward 638, 670-671, 1217 Maryknoll 1251 Massignon, L. 1214 Mastai-Feretti 918 Mater et magistra 1130, 1188 Mathilde van Toscane 261 Matrimonia quae 711 Matteus van Aquasparta 367 Matteüs, evangelist 13 Mattheus Bassi 336 Matthew Parker 557, 586 Matthias van Janov 445 Mattias, apostel 15, 51, 333, 456 Matzikert 271 Maumont 394, 401 Maurijnen 810-811, 813, 969 Mauritanië 706 Maurits, stadhouder 771 Maurras, Charles 1095 Maurus, heilige 811 Maxentius, keizer 77 Máxima, prinses 1282 Maximianus, keizer 46, 76, 151 Maximiliaan I, keizer 518, 529, 535 Maximiliaan II, keizer 633
1373
Maximiliaan-Hendrik van Beieren 521 Maximum illud 1244 Mayer, Rupert 1070 Mayflower 651 Maynooth 655, 1244 Mazarin, Jules 715-716, 722 Mazenod, Charles Joseph Eugene de 983, 1008 Mazzarello, Maria Domenica 992 Mazzini, Giuseppe 903, 921 Meaux 752-753 Mechelen 481, 657, 740, 753, 757758, 793, 870, 930, 932, 939, 1031, 1090-1091, 1111, 1139 Mechelse gesprekken 1111 Mechtildis van het heilig Sacrament 727-730 Medellin 1186 Meden 151 Mediator Dei 1035, 1048, 1125 Medici, Giovanni Angelo 602, 617 Medici, Giovanni de’ 517, 589 Medici, Giulio de’ 589 Medici, Lorenzo de’ 589 Medici, Maria de’ 648, 714-715, 812, 816 Medina del Campo 678, 742 Medjugorje 1193 Meenen 711 Meewerken in het pastoraat 1192 Megen 914 Megiddo 63 Mehmed II, sultan 438 Mein Kampf 1055 Meir, Golda 1045 meiwetten 914, 954-955 Melanchthon 355, 534, 536, 539, 547, 550, 575-576 Melchers 933, 955 Melchior Hoffmann 543 Melchiorieten 543 Meletios 124 Meliforth 180 Melk, klooster 409, 474 Melle 930 Mellitus 172, 488 Memores Domini 1225 Mende 377, 498, Mendelssohn, Moses 781 mendicanten, zie bedelorden Menen 972
1374
mennisten, zie mennonieten mennonieten 544 mensenhandel 694, 1281 mensenrechten 697, 797, 1029, 1075, 1100, 1188, 1197-1198, 1203, 1222, 1297, 1301 menswetenschappen 1170, 1176, 1235 mercedariërs 324, 343, 694 Mercedes-Luján 1279 Mercier, Désiré 1090, 1111 Merici, Angela 619, 670 Merkelbeek 972 Merovingers 177, 190 Merovingische Rijk 169 Merry del Val, Rafael 1024 Merseburg 231 Meslin l’Évêque 742 Mesopotamië 96, 212 Mesopotamiërs 430 messidor 856 Messina 293, 341 methodisten 779 Methodistische Kerk 1115 Methodius 69, 146, 187, 217, 227, 238 metten 970 Metternich 864 Metz 22, 196, 207, 216, 224, 247, 285, 300, 358, 398, 689, 691, 693, 716, 752, 763, 1094 Mexicaanse Pauselijke Nationale Seminarie 1104 Mexico 611, 684, 697, 699, 976, 1008, 1034, 1103-1105, 1148, 1195, 1283, 1293 Mexico City 684, 1104 meysterkes 346 Michaël Kerullarios 241-242, 252, Michaël Servet 550 Michaël van Cesana 380, 478 Michael VIII Paleologos, keizer 310, 312 Michaelis, Hildegard 973 Michelangelo 517 Michelis, Eduard 988 Micra 979 Middelburg 657-758 Miert, Bernardinus van 988 Mijdrecht 222 Milaan 76, 78, 83-84, 102, 113-114, 127-128, 142, 152, 243, 257, 260,
385, 398, 402, 412, 529, 591, 602603, 617-618, 634, 637, 640, 668, 670, 852, 1011, 1028, 1054, 1098, 1128, 1134-1135, 1139, 1148-1149, 1185, 1224, 1317 Mileton van Sardes 461, 1316 Militantis ecclesiae 634 Mill Hill 1011-1012, 1251 Miller, William 1117 Miltiades (Melchiades), paus 1310 Milvische brug 77, 79, 168 Minden 194, 196 mindere reguliere clerici (marianen) 525, 668 Mindszenty, Jozef 1187 Minimi, minimieten 482 ministerium Verbi 585 minoriteit 385, 761, 907, 932, 934936 Mirabeau 844 Mirari vos 904, 908, 912 Mirepoix 386 misbezoek 316, 444, 785, 1013, 1077, 1092 misbruik 25, 105, 140, 238, 294, 297, 352, 354, 367, 372, 388, 435, 463, 515, 524, 541, 696, 714, 722, 762, 764, 799, 853, 876, 886-888, 892-893, 895, 962, 1017, 1033, 1069, 1181, 1192, 1204, 1272, 12751276, 1296, 1298, 1299 Miserando adque eligendo 1279 Miserior 1252 Misoffer 490, 606 misoogst 444, 839, 843 Missa pro populo 626 missaal 28, 51, 555, 606-608, 610, 627-628, 750, 971, 1036, 11771178, 1182, 1273 missi dominici 194 missieactiviteit 176, 182, 483, 833, 904, 910, 997-999, 1005, 1027, 1090, 1126, 1166, 1253, 1254 missiebisschop 182, 758, 905, 1002, 1144, 1160, 1247, 1253 missiecomité 1005, 1248 missiecrisis 1252 missie-elan 899, 968, 1007, 1082, 1251 missiegeest 176, 184, 720, 837, 962, 971, 1004, 1245-1246, 1251
missiegenootschap 831, 1003, 1005, 1007, 1011, 1241, 1245, 1247 missiekalender 1010 missiemethode 172, 179, 484, 683, 691-692, 836 missiepaus 998, 1245 missieplicht 681, 1250 missieseminarie 835-836, 999, 1002 missiestatie 329, 686, 977 missietijdschriften 1010, 1251 missievereniging 998-999, 10051006, 1037, 1240 Missiezusters van het Katholieke Apostolaat 996 Missio 1006, 1252 missio canonica 941 missiologie 1247, 1249, 1253 Mission de France 1097 Missionarissen van de heilige Carolus Borromeüs 1225 Missionarissen van de heilige Familie 1011 Missionarissen van het Gezelschap van Maria 724, 821 Missionarissen van het Heilig Hart 1009 Missionarissen van Scheut 1009, 1251 Missions Étrangères de Paris 834, 999 Missisippi 836 Mit brennender Sorge 1030, 1070 Modena 927 moderne devotie 288, 466-467, 469, 471-473, 475-476, 481, 504, 513, 518, 525, 633, 658, 666, 674, 719 moderne media 1186, 1276, 1300 modernisme 1017-1019, 1025, 1028, 1099, 1125, 1173, 1205 modernisten 1018-1019, 1243 Moerdijk 988 Moerzeke 1036 Mohammed 6, 210, 212, 266, 268, 438, 484, 780, 1275 Molanus 642 Molina, Luis de 561, 700, 742-743 molinisme 718, 742, 748-749, 757 Molinos, Miguel de 752 Molise 361 monachos 72 monasterium 324-325
1375
Monastieke Gemeenschap Jeruzalem 1239 monastieke hervormingsbeweging 245, 276, 278 Mondaye 975 Mondovi 609 monepiscopaat 48 Mongolen 308, 312, 1322 Mongolië 85, 688 Monica, moeder van Augustinus 102, 138, 988 monnikendom 72-75, 96, 106, 139144, 180, 199, 246, 276, 659, 671 Monnikenhuizen 468, 476 monophysitisch 99, 210, 1320 monotheleten 430, 1320 monsterverbond 915 Montalembert, Charles-René de 908, 976 Montanisten 20, 42 Monte Vergine 808, 983 Monte, Giovanni Maria del 593, 596, 599 Montecassino 145-146, 185-186, 195, 247, 262, 330 Montepulciano 561, 691 Montesenario 342 Montesino, Antonio de 685 Montespan 714 Montesquieu, Charles Louis de Secondat, baron de la Brède et de la 776-777 Montezuma, Lázaro Cárdenas 1104 montfortanen 724, 821, 831, 1144 Montfort-sur-Meu 723 Montijo, Eugénie 923 Montini, Giovanni, zie ook paus Paulus VI 1040, 1128, 1135, 1139, 1145, 1148-1149 Montmartre 633, 673, 676 Montpellier 315, 398 Montquintin 755 Montréal 720, 817, 1244 Montserrat 474, 673-674 Monza 1028 Moors, Petrus 1144 moraalhandboeken 640 moraalsystemen 751 moralisme 752, 780 Moravië 193, 227, 238, 413, 423, 815 Morcillo 1163 More, Margaret 552
1376
More, Thomas 509-510, 552-554, 556, 619, 1032 Morigia, Jacobus 668 Morimond 283 moriscos 354 Mornese 992 Morone, Giovanni 593, 601-602, 606, 614 Mortalium animos 1111 Mosel 431 moslims, zie islamieten Moyenmoutier 241, 251 Mozambique 690, 1106, 1226, 1247 Mozart 770 Mozes 129, 200, 255, 617, 780, 1117 Muard, Jean-Baptiste 969 Mühlberg 598 Mühldorf 381 Mulders, Alphons 998, 1047 multiculturaliteit 1251 Mulwith 670 Mumbai 1186 München 380, 382, 634, 734, 906, 929, 935, 941-942, 970, 1040, 1054-1055, 1058, 1065, 1067, 1070, 1139, 1269, 1270 Münchner Akademie 388 munera 736, 1156 Munificentissimus Deus 1048 Münster 194, 196, 300, 393, 415, 521, 544, 656, 791, 907, 954, 1009, 1073-1074, 1270 Munsterabdij 807 Munstergeleen 828 Müntzer, Thomas 540-541, 543, 559, 568 Murat, Joachim 900 Murcia 484 Murri, Romolo 1019 Musius, Cornelis 619 Musschenbroek, van 773 Mussert, Anton 1043 Mussolini, Benito 1033, 1043, 10531054, 1100-1101, 1109 mysteriënstoet 453 Mysterium fidei 1180 Mystici Corporis 1035, 1048, 1113, 1125 mysticisme 543, 748 Mystieke Lichaam van Christus 1035, 1112, 1156
Mythos des Zwanzigsten Jahrhunderts 1055, 1073 N N.S.B., zie Nationaal Socialistische Beweging naastenliefde 56, 134, 291, 319, 345, 585, 620-621, 641, 670-671, 704, 786, 995, 1119, 1285 Nabije Oosten 101, 127, 311, 327-328, 331, 333, 386, 860, 1127, 1129, 1293 Nabloes 55 Nag Hammadi 38 Nagasaki 1004 Nain de Tillemont, le 738 Namen (stad) 399, 657, 711, 930, 972, 987, 1091, 1228 Nancy 729, 874, 1005, 1141 Napels 309, 311-312, 315, 330, 361, 370, 372, 379, 381, 387, 391, 394, 398-399, 404-405, 413, 591, 601, 603, 611, 615, 667, 801, 829-832, 857-858, 884, 900-901, 919-922, 945, 966, 981, 1054 Napoleon 923 Napoleon Bonaparte 705, 788, 847, 857, 860-861, 864, 867, 877 Napoleon II 858, 877 Napoleon III 877, 923, 938, 957 Napoleon IV 923 Narbonne 116, 353, 417 Nathan der Weise 780 nationaal socialisme 1031 Nationaal Socialistische Beweging 1043 nationaalkerkendom 418-419, 506, 511, 551, 569, 732, 941 Nationale Beweging 1107-1109 Nationale catechismus 868, 875-876 Nationale Conventie 843, 846-847 Nationale Liga 1104 Nationale Vergadering 844, 846, 850, 893, 894 Nationale Vergadering van de Clerus, zie Assemblée du Clergé nationalisme 275, 463, 959, 1026, 1055, 1059, 1093, 1095, 1241, 244 naturalisme 776-778, 926, 928 natuurwet 911
natuurwetenschap 332, 432, 709, 768, 772-773, 780, 810 Navarra 405, 519, 648, 673, 675 Navarra-college 408-409 Návpakto 213, 609 Nazaret 13, 16, 305, 456, 826, 1214, 1277 nazidom 1040, 1052, 1054, 10591060, 1067, 1073, 1262 nazipartij 1259 Nederlands Gereformeerde Kerken 573, 1115 Nederlandse Hervormde Kerk 573, 580 Neerbosch 988 Nektarius van Constantinopel 129 Nell-Breunig, Otto 1019 Nelson, Horatio 857 Neminem latet 962 Neminem profecto 999 neobarok 460 Neocaesarea, synode van 58 neocatechumenale weg 1227-1228 neo-gallicaanse liturgie 732 neogotiek 460 neo-platonisme 58, 773, 1121 neorenaissance 460 neoromaans 460 neoscholastiek 945, 948, 1017, 1125 Nepi 213-214, 609 nepotisme 369, 386, 396, 401, 437438, 515, 518, 593, 599, 601, 710, 793 Neri, Philippus 621, 658, 671-672 Nero, keizer 17-18, 41, 546 Nestorianen 430, 951 Nestorianisme 203 Nestorius van Constantinopel 98 Neuchatel 548 Neurenberg 413, 475, 520, 534, 708, 885-886, 940, 1073 Neurenbergse rassenwetten 1063 Neururer, Otto 1071 Neuss 209 Neustrië 177, 179 neutraliteit 431, 876 New Age-beweging 1117, 1121-1122 New Foundland 1240 New York 213, 1185-1186 Newman, John Henry 671, 928, 949, 1084, 1111 Newton, Isaac 772, 774
1377
Nicaragua 927 Nice 904 Nicea I, concilie van 31, 52, 92, 94, 107, 110, 113, 116, 204, 1319 Nicea II, concilie van 203, 236, 1320 Niceum-Constantinopolitanum 97 Nicolaas Boccasini 370 Nicolaas I de Grote, paus 116, 215, 217, 237-238, 352, 1311 Nicolaas II, paus 251-252, 258, 1312 Nicolaas III, paus 478, 1313 Nicolaas IV, paus 338, 1313 Nicolaas V, paus 434-437, 515, 695, 1313 Nicolaas V, tegenpaus 385, 1313 Nicolaas van Keulen 273-274, nicolaïsme 249 Nicolàs, Adolfo 1236 Nicole, Pierre 738 Nicomedië 47, 76, 78, 81, 151 Nieder-Altaich 185, 247 Niedfyr, zie noodvuur Niemöller, Martin 1075 Nierman, Petrus 1144 nietigverklaring 552, 876-877 nieuwe evangelisatie 1013, 1201, 1227, 1240, 1255-1256, 1272, 1295 Nieuwe Jeruzalem 544 Nieuwe Katechismus 1082, 1180 Nieuwe Testament 3, 12-14, 20, 2729, 32-35, 47, 59-60, 69, 114, 223224, 241, 510, 528, 535, 539, 547, 560, 562-563, 597, 661, 694, 780, 1119, 1162 Nieuwe Weg (Chemin Neuf) 1239 Nieuwe-Niedorp 1228 Nieuwkuijk 975, 1224 Nieuwlicht 471 Nieuw-Mexico 1104 Nieuwpoort 509 Nieuw-Zeeland 1193, 1195 Nièvre 867 Nigeria 1185, 1293 Nightingale, Florence 821 Nijldelta 73, 333 Nijmegen 209, 222, 293, 633, 656, 954, 977, 1009, 1065, 1088, 1317 Nijvel 176, 345 nijverheid 295, 324, 346, 655, 687 Nikolaus von Kues 202, 216, 425, 431-432, 434, 456, 472, 474, 500, 509
1378
Nimbschen 539 Ninfa 364 Ninian 170 nisan 26-27, 1120 Nisibis 125 nivôse 856 Nizza Monferrato 992 Noach 32, 698 Noailles, Louis-Antoine de 754 Nobili, Roberto de 691 nolaskieten 343 Nolens, Willem 1078 nominalisme 380, 409, 513-514, 768 Non abbiomo bisogno 1030, 1033, 1101 Non expedit 1099 Nonidi 856 non-jureurs 850 noodhelpers 455 noodvuur 491 noon 453, 497, 639 Noord-Korea 1, 1052, 1213 Noordwijk 475 Noordwijkerhout 1076, 1083, 1172, 1185 Noormannen of Vikingers 209, 226227, 252, 262, 270 Noorwegen 209, 227, 569, 613, 1065, 1079 Nöpel, Johannes wijbisschop 633 norbertijnen 183, 269, 278, 287, 289, 339, 715, 789, 809, 1221 Norbertus van Gennep, Xanten, Maagdenburg 289 Normandië 247, 272, 284, 720, 812, 818, 987 Northumberland 180, 555 Nosiggia 602 Nostra aetate 1085, 1161, 1167 Nota explicativa praevia 1150, 1154, 1157 Notre-Dame 363, 875, 973, 976, 1214 Notre-Dame-des-Neiges 1214 nouvelle théologie 1098, 1113, 1125, 1146, 1148, 1184 Novatianus, tegenpaus 64, 1310 novice 389, 472, 512, 675, 804, 825, 827, 872, 914, 992, 996, 1010, 1211-1212, 1237, 1278 novus ordo missae 1177 Noyon 176-177, 191-192, 396, 545546
NSDAP 1043, 1054-1056, 10591060, 1066-1067 Nubië (Sudan) 85 numerairs 1231-1232 nuntiatuur 612, 643, 734, 1061, 1075, 1079, 1148 nuntiatuurstrijd 734, nuntius 171, 183, 521, 612, 614, 634, 656, 733-734, 763, 797, 868, 885, 901, 945, 947, 1028, 1040-1042, 1058, 1062, 1078, 1097, 1128-1130, 1133, 1279 nupturiënten 631 Nursia 141, 145, 399, 1024 Nursling 184 Nuth 954 O Oakham 653 Oates, Titus 653 Obbe Philipsz 544 obediëntie 405-406 Oblaten van de maagd Maria 1008 Oblaten van de Onbevlekte maagd Maria 983 Oblati di Maria Vergine 983 Oboedientia et pax 1128 observantiebeweging 336, 340, 466468, 475, 477-478, 480, 504, 526, 658, 660, 665, 809 observantisme 466-467, 479, 480481 Occhino, Bernardino 666 occultisme 1122 Oceanië 931, 1001, 1004, 1008, 1127, 1138, 1142, 1144, 1246, 1255, 1270, 1291-1292 Ochsenfurt am Main 185 Ockham, Willem van 380, 382, 384, 388, 405, 506 Octidi 856 Octogoon 133 Odilia, heilige 456 Odilo, abt Cluny 246 Odo van Châtillon 262, 278, 729, 820 Odo van Ostia 262 Odoaker 84, 165 Oecolampadius 576
oecumene 87, 503, 575, 951, 1001, 1013, 1029, 1031, 1049, 1084-1085, 1110-1114, 1116, 1142, 1145, 1152, 1157-1158, 1166, 1176, 1186, 1202, 1205, 1226, 1273, 1300 oecumenische dialoog 587 Oeganda 1187, 1194-1195, 1247 Oegstgeest 771 Oekraïense katholieke kerk 1034 Oekraïne 1049 Oeren 182 oer-sacrament 567-568 Oeuvre d’Orient 1003 offerbereidheid 134, 268, 400, 451, 980, 985, 994, 1210, 1255, 1261 officiaal 439, 521, 622, 876, Ogñénovich, Emilio 1279 oiconomia 237-238 Oisterwijk 633 Oktober Revolutie 6 Oldenzaal 222, 757, 973 oliën, heilige 301 Olier, Jean-Jacques 719-720, 727, 817-818 oliesel, heilig 450, 575, 631 Olinde 694 Oliveira, Fernando de 699 Olivetanen 474 Olmütz 791 Omar-Moskee 305 omkeer van Constantijn 7, 22, 63, 76, 78, 105, 111, 123, 138-139, 347, 1159 Omnium sollicitudo 691 Onbevlekte Ontvangenis van Maria 824, 926, 943, 975, 983, 988989, 1048 onbloedig kruisoffer 451, 606, 627628 onfeilbaarheid 384, 713, 731, 736, 739, 750, 755, 784, 907-908, 929930, 932-940, 943, 1145, 1154, 1156 onfeilbaarheidverklaring 929 ongehuwd 68, 70-71, 117, 119, 138, 265, 337, 344-345, 496, 658, 664665, 989, 1160, 1170, 1219, 1223, 1225, 1231 ongehuwd samenleven 1172, 1285, ongeschoeide karmel 481, 677-680, 806, 826
1379
onontbindbaarheid van het huwelijk 137, 216, 295, 607 onthouding 101, 115, 117, 119, 300, 330, 452, 496, 630, 677, 930, 1029, 1166 ontkatholisering 851, 867 ontkerstening 909 ontologisme 928 ontwaakt 1035, 1118 ontwereldlijken, zie ook secularisatie 1287 ontwikkelingshulp 1253 Onze Vader 68, 198, 225, 632, 638 oorlogsslachtoffers 874, 1026 Oostbroek 474 Oostenrijk-Hongarije 975, 1024 Oostenrijkse Nederlanden 791, 804807, 857-858 Oosterbeek 975, 1012 Oostergo 222 Oosterhout 914, 972-973 Oosters Schisma 88, 204, 217, 232, 239-240, 242, 252, 1110, 1115 Oosterse Kerken 118-119, 930-931, 1001-1003, 1031, 1110, 1114-1115, 1138, 1146, 1158, 1166, 1168, 12011202, 1241, 1280 oostpolitiek 1187-1188, 1197 Opdracht van Maria in de Tempel 454 Open Kerk 1190 openbaring 1-2, 4, 7, 11-13, 20, 27-29, 33-34, 37, 49, 86, 130, 354, 399, 419, 445, 508, 513, 559-560, 563, 588, 639, 733, 768, 774-775, 777, 780, 782, 784, 833, 873, 899, 905, 934, 949-950, 1015, 1017, 1020, 1037, 1110, 1116, 1119, 1146, 1153, 1155, 1162, 1166, 1170-1173, 1176, 1201, 1260, 1281, 1298, 1302, 1325 opiumoorlog 1001 Opper Volta 1194-1195 Optatam totius 1160, 1166 Opus Dei 1229-1232 Orange 114 Oratoire de Notre Seigneur Jésus Christ 719, 816-817 oratoriaan 217, 641, 666-667, 669, 725-726, 738, 750, 806, 813, 994, 1135 oratorium 666
1380
oratorium van de Bérulle 719-720, 815-818 Orbetello 827 ordo clericorum regularium ministrantium infirmis 668 Ordonnances Ecclésiastiques 548, 585 Organisatie van de Verenigde Naties voor Onderwijs, Wetenschap en Cultuur 1129 Organisatie voor Veiligheid en Samenwerking in Europa, zie OVSE Oriëntaals Instituut 1026 oriëntaalse kerken 1002, 1152, 1158, 1166, 1240-1241 Orientalium ecclesiarum 1152, 1158, 1166, 1168, 1202 Origenes van Alexandrië 57-58, 64, 1316 Orlamünde 536 Orlando Bandinelli 299 Orléans 169, 195, 203, 350, 546, 717, 757, 836, 845, 849, 903, 933, 936 Orsenigo 1042 Orsini, Matteo Rosso 371 Orsini, Napoleon 371 Ortega, Jaime 1280 orthodoxen 6, 272, 312, 424, 613, 1071, 1112, 1143, 1197 orthodoxie 25-26, 36, 49-50, 73-74, 80, 244, 346, 349-350, 429, 470, 535, 538, 555, 592, 602, 610-611, 623, 944, 1110, 1112, 1300 Ortiz de Villegas 632 Ortona 19, 338, 593 Orvieto 330 Osaka 1004 Osiander 569 Osma 328 Osmanen 398 Osnabrück 194, 196, 300, 634 Oss 974 Osservatore 922, 1062, 1136, 1161 Ossius van Cordoba 93 Ostia 102, 251, 254, 256, 262, 334, 370, 379, 396, 398 ostiarius 54, 121 Otranto 867 Ottaviani, Alfredo 1132-1133, 1138, 1146, 1177 Otto I de Grote, keizer 218, 228, 231, 248
Otto III, keizer 228, 231, 246 Otto IV, keizer 293-294 Otto van Braunschweig 293 Otto von Ziegenhain 431 Ottobeuren 810 Ottomaanse Rijk 213, 647 Ottomanen 428-429 Ottoonse renaissance 231 Oude Testament 20, 23, 28, 35, 55, 59, 61, 65, 69, 116, 132, 137, 224, 233, 320-321, 349, 528, 536, 544, 597, 1118-1119 Oudenaarde 593 Oudenbosch 989 ouderlingen 148, 585-586 Oudewater 944 oud-katholiek schisma in Duitsland (1871) 731, 937, 940, 953, 1179 oud-katholiek schisma in Nederland (1723) 731, 753-754 Oud-Katholieke Kerk 731, 753, 941 Ovada 826 Overijssel 222, 467, 613 overledenen 32, 62, 223, 246, 322, 358, 385, 394, 420, 444, 446, 450, 458, 497, 625 overlevering, zie apostolische traditie OVSE 1187-1188 Oxford 315, 327, 331, 380, 412, 418419, 551-552, 556-557, 650, 739, 949 Oxfordbeweging 949, 1110 Ozanam, Fréderic 778, 908 P P.I.M.E. 1244 paascommunie 452, 630, 639, 698, 717, 842, 884, 1312 paasdatum 6, 52, 186 paasplicht 302, 630, 639, 717, 842, 884, 1312 Pacca 876 Pacelli, Eugenio zie ook paus Pius XII 1039-1043, 1058, 1062, 1078, 1148 Pacem in terris 1130 Pachomios 74-75, 146 pactum of privilegium Ottonianum 229 Paderborn 201, 521, 955, 1058
Padua 304, 327, 331, 353, 382, 384385, 388, 425, 431, 474, 506, 556, 559, 708, 718, 862, 1020, 1318 paenula (mantel) 134 Pagani 829 Paglia, Vincenzo 1226 Paideia 138-139 pair 845 Pakistan 1193, 1195 Palatijn 306 Palencia 328, 363 Palermo 293, 309, 453, 1132-1133 Palestina 11, 13, 16, 18, 31, 55, 57, 69, 75, 96, 132, 139, 212, 242, 271, 290, 362, 997, 1130, 1186 Palestrina, Giovanni Pierluigi da 599 Palladius 170, 181 Pallas 518 pallium 299, 1197 palliumgelden 390 Pallotti, Vincentius 994-996 pallottijnen 994-995 pallottijnerinnen 996 Pallu, François 693 Palma de Mallorca 378, 484 palmzondag 130, 268, 1042 Palts 190, 538, 575, 791 pamfletten 769, 840, 843 Pamiers 366, 760 Pamplona 673 Pannonië 44, 143, 227 Pantaleon 815 pantheïsme 771, 773, 776, 926, 934, 1122 papabile 1279 papalisme 594 Papen, Frans von 1060, 1062 papenkoning 396 papieren paus 559 papisme 654 papo-thorbeckiaans 915 Papstfrieden 1024 Paraguay 684, 686-687, 892 parapsychologie 1122 Paredis, J.A. 931 Paris, Joseph de 716 Park, ’t 975 Parma 592-593, 801, 807, 862, 1006 parochie 72, 223, 326, 356-358, 439440, 444, 446-447, 453, 605, 623625, 629, 631, 637, 719-720, 786,
1381
805-806, 817, 820, 851, 867, 1005, 1014, 1048, 1084, 1130, 1191, 1229, 1301-1302 parochieboeken 624 parochiegrenzen 357, 624, 790 parochieherder 439, 624 parochus, zie pastoor Parolin, Pietro 1283 parousie 13, 32, 42, 423 Parsch, Pius 1036 Parthenopeïse Republiek 858 participatio actuosa 1022, 1151 particularisme 1093 particuliere kerk 21, 23, 37, 48-50, 53, 110, 130, 191, 222, 355, 725, 734, 1155-1156, 1255, 1290 particuliere synode 87, 106 Partito Popolare Italiano 1025, 1099, 1148 partizanen 1053 Parzham, Konrad von 1032 Pascal, Blaise 620, 738, 749 Pascendi dominici gregis 912, 1018 Paschalis I, paus 202, 1311 Paschalis II, paus 1312 Paschalis III, tegenpaus 205, 253, 1312 Pasen 26-27, 66, 126-127, 130, 280, 302, 306, 398, 445, 453, 470, 640, 1119, 1151 Passau 185, 1269 Passerat, Joseph 981 passionisten 669, 826-828, 981 passionistinnen 828 pasteurs 585 pastoor (parochus) 111, 221, 290, 314, 326, 356-358, 369, 439, 441, 449, 468, 544, 548, 607, 623-625, 627, 642, 719, 758, 786, 817, 820, 841, 843, 846, 868, 870, 877, 911, 944, 984-985, 987, 988-990, 1020, 1031, 1071, 1226, 1302 Pastor aeternus 875, 934, 937-938, 1325 Pastor bonus 1189, 1201 Pastor van Hermas 1315 pastoraal 302, 324, 330, 392, 585, 630, 646, 659, 670, 672-673, 726, 753, 813-814, 817, 990, 1017, 1021, 1076, 1083, 1097, 1101, 11461147, 1167, 1172-1173, 1191, 12331234, 1247, 1298
1382
Pastoraal Concilie van Noordwijkerhout 1076, 1083, 1172, 1185 pastoraaltheologie 786 pastorale raad 1191 pastorale werker 944, 1086-1087, 1191-1192 pataria 257 patarini 320 pateen 134, 221, 623, 630 Paters van de Heilige Geest 837, 1008 patriarch 108-109, 162-163, 195, 219, 233-234, 237-242, 244, 252, 306, 313, 340, 412, 428-429, 1020, 1031, 1129, 1133, 1152, 1186, 1194, 1274, 1282, 1321 patriarch van Babylon van de Chaldeeuwen 109 patriarch van Cilicia van de Armeniers 109 patriarch van Jeruzalem 107-108, 234-235, 298-299, 306, 340, 429 patriarch van Venetië 109, 1020, 1103, 1129, 1133, 1194 patriarch, Koptische van Alexandrië 109, 1186 patriarch, Maronitische van Antiochië 109 patriarch, Syrische van Antiochië 1031 patriarchaat 107-108, 119, 209, 217, 233, 235-238, 240, 244, 298-299, 683, 796, 1103 Patricius Romanorum 191, 193 Patrick 170, 181, 983 Patrimonium Petri 171, 187-188, 192, 876, 922 patriottisch 793, 909, 918-919, 1297 patronaat 681-683, 685-686, 688, 696, 833, 1001 patronaatsheer 356 patroon 145, 169, 170, 332, 356-357, 440, 453, 457, 553, 621, 668-669, 677, 721-722, 814, 829, 892, 991, 1258-1259, 1271, 1318 pauliciani 320 paulijnen 482 Paulinus van Aquileja 194-195, 204 Paulus Diaconus 166, 195 Paulus I, paus 213, 1311 Paulus II, paus 1313
Paulus III, paus 354, 520, 554-556, 592-596, 598-599, 601, 640, 674, 696-697, 888-889, 1313 Paulus IV, paus 556-557, 593, 601602, 608-609, 667, 1313 Paulus V, paus 561, 629, 671, 708, 757, 816, 1313 Paulus van Foligno 479 Paulus van het Kruis 826-828, 981 Paulus van Tarsus, apostel 12-13, 1618, 35, 39, 47, 49, 51, 59, 107, 182, 284, 365, 825, 929, 1149, 1154, 1161, 1185, 1259, 1270 Paulus VI, paus 51, 91, 145, 244, 255, 400, 601, 619, 653, 677, 951, 1013, 1039-1040, 1050, 1083, 1085, 1098, 1127, 1140, 1147, 1149-1150, 1154-1155, 1157-1160, 1165, 1174, 1177-1178, 1180-1189, 1193, 11961197, 1201, 1236, 1254, 1270, 1273, 1280, 1314 pauperes catholici 323 pausbezoek 1086, 1274 Pauselijke Academie der Wetenschappen 1034 Pauselijke Missiewerken 1006, 1247, 1252 Pauselijke Raad voor de Bevordering van de Nieuwe Evangelisatie van de geseculariseerde streken 1272 Pauselijke Raad voor de Leken 1201, 1223, 1225 Pauselijke Raad voor Gerechtigheid en Vrede 1189, 1201 pausreizen 252, 1186, 1201 paustitels 109 pausverering 918 Pavia 103, 143, 166, 187, 220, 292, 299, 315, 412, 422, 424-425, 494, 599, 602, 617, 791 Pavillon 760 Pax Christi in regno Christi 1029 Pax Clementina, zie Clementijnse vrede peccata mortalia, zie doodzonde Pecci, Gioacchimo Vincenzo, zie ook paus Leo XIII 945 pedagogie 753, 781, 815, 991, 993994 Pedro de Luna 406, 415 Pedro van Aragon 350, 400, Pegli 1023
Peking 692-693, 1001 pelagianen 99, 745-746 pelagianisme 101-102, 104, 741, Pelagius 101-102, 104, 384 Pelagius I, paus 1311 Pelagius II, paus 171, 1311 pelgrim 174, 251, 674 pelgrimstocht 130, 209, 268, 353, 456, 673, 790, 1152, 1200, 1263 Pellerin, le 867 Penal Laws 655 Peñiscola 417, 424 penitenten 338, 532, 641, 745 penitentiaria 447, 1202 penitentiarius 305, 396, 1243 Penn, William 779 Pennsylvania 779, 970 Pensées 749 Pentapolis 73 Peralta de la Sale 814 peregrinatio pro Christo 140, 144, 170, 174, 176 Pères de la foi 871 Perfectae caritatis 1166, 1183, 1218, 1233, 1234 Périgord 753 periodieke onthouding 1029 Periti 1140-1142 Perpetua 102 Perpignan 417 pers 33, 719, 769, 874, 906, 910, 914, 926, 929, 934, 940, 949, 956, 991, 1002, 1010, 1026, 1041, 1069-1070, 1081, 1099, 1104, 1136, 1163 Perseigne 812 personaliteit 950 personele ordinariaten 119, 1274 personele prelatuur 1228-1231 Personele Prelatuur van het Heilig Kruis en Opus Dei 1229-1232 Peru 684, 1148, 1193, 1195 Perugia 305, 310, 315, 332, 370-371, 380, 400, 417, 425, 442, 599, 902, 945 Perzen 45-46, 81-82, 125, 151, 776 Perzië 85, 483 Pestalozzi, Johann Heinrich 781 pestepidemie 22, 394, 424, 463, 829 Pétain, Philippe 1095-1096, 1129 petekind 225, 775 peten 193, 225, 443, 629, 638, 775
1383
Peter II van Aragon 295 Peter van Corbara 385 Petit Frères de Jésus 1215 Petite Église 869 Petits Frères du Sacré Cœur 1215 Petrarca, Francesco 214, 399, 509 petrinologie 107 Petrus Canisius 542, 633-635, 646, 676, 1031-1032, 1317 Petrus Cathani 334 Petrus Chrysologus 127, 1317 Petrus Claver 700, 707 Petrus Damiani 251, 278, 1317 Petrus de Alliaco 408 Petrus Dubois 362 Petrus Flote 362, 366-368 Petrus Lombardus 330, 574 Petrus Nolascus 343 Petrus Philargi 412 Petrus Rogerii de Beaufort 394, 401 Petrus van Albano 220 Petrus van Amalfi 241 Petrus van Murrone 361 Petrus van Pavia 220 Petrus van Sebaste 96 Petrus Venerabilis, abt Cluny 246 petrusambt 49, 1277 Petrusbroederschap 1179, 1274 Pey 975 Peynière 754 Pfalz 167 Philipp van Hessen, landgraaf 539, 576 Philippe 982 Philippus Arabus, keizer 43 Philippus Bentius 342 Philippus, tegenpaus 214, 1311 Philips, G. 1153 Philothea 718, 890-891 Photinus van Lyon 20 Photios 237-240, 243, 1321 Photiosstrijd 217, 237, 239 Pia Societas Missionum 995 pia unio 1177 Piacenza 260, 311 piaristen 668, 814-815, 1108 Picardië 193, 545, 840 Piccolomini, Aeneas Silvio de’ 437 Picoté, Charles 729 picpus 983, 1008 Piëmonte 297, 904, 919, 922, 939, 965-966, 983, 990, 992, 1099
1384
Piëmonte-Sardinië 908, 920 Pienza 437 Pierre d’Ailly 408-409, 411 Pierrepont 298 piëta 455 pieterspenning 390, 450 piëtisme 779-780 Pietralcina, Pio van, zie Pio Piis fidelium 681 Pikten 170 Pilatus 155, 461, 1161 pilgrimfathers 651 Pilgrim’s Progress 779 pincus-pil 1181 PINK 1190 Pinkers, Catharina 988 pinksterbeweging 1294 Pinksteren 60, 66, 81, 127, 130, 187, 639-640, 824, 1107 Pio van Pietralcina 1102 Pippijn I van Landen of de oudere 176-177 Pippijn II van Herstal, de Dikke of de Middelste 177-178 Pippijn III de Korte 177, 179, 186, 189, 190-192, 197 pippijnen 177, 179, 348 Pisa 274, 315, 409, 412-415, 417, 424, 529, 589, 592, 708, 794, 874, 903, 1324 Piscina 715 Pisidië 96 Pistoia 755, 794-796, 799, 807, 962 Pittau, Giuseppe 1236 Pitthem 692 Pityus 124 Pius I, paus 1310 Pius II, paus 422, 431-432, 434, 437438, 516-517, 695, 1313 Pius III, paus 517, 1313 Pius IV, paus 602, 605-607, 609, 612, 617-618, 634-635, 1313, 1325 Pius IX, paus 255, 619, 634, 817, 825, 827, 912, 915, 917-918, 920921, 924-925, 927, 929, 932, 939, 941, 945-947, 956, 962-963, 966, 977-978, 981, 988, 990, 992, 995-996, 1001, 1003, 1023, 1028, 1099, 1126, 1129, 1176-1177, 1200, 1314 Pius V, paus 331, 557, 608-611, 613, 615, 618, 627, 635-636, 649, 683,
713, 742, 833, 1022, 1178, 1273, 1313 Pius VI, paus 792, 801-802, 845, 850-851, 860, 862-863, 901, 903, 963, 1020 Pius VII, paus 604, 735, 778, 837, 845, 863-865, 867, 869, 876-877, 879, 884, 899-902, 961-964, 968, 975, 977, 981, 998, 1005, 1186, 1314 Pius VIII, paus 902-903, 1314 Pius X, paus 445, 616, 710, 912, 995, 1018, 1020-1024, 1028, 1049, 1112-1113, 1126, 1208, 1210, 12401241, 1243, 1314 Pius X-broederschap 1177-1179 Pius XI, paus 332, 338, 365, 554, 653, 668, 818, 951, 995, 1028-1029, 1031-1034, 1038-1039, 1041-1042, 1046, 1063, 1094-1095, 1100-1101, 1104, 1107, 1111, 1113, 1126, 1128, 1132, 1148, 1161, 1243, 1245, 12461249, 1314 Pius XII, paus 814, 995, 1020, 1025, 1035, 1038-1050, 1064, 1095, 1098, 1125-1126, 1128, 1131-1132, 1148, 1180, 1218, 1232, 1247, 1249, 1250, 1314 plaatsvervanging 377, 524, 1215 Place de la Révolution (Place de la Concorde) 843 plakkatenaffaire 546 Plato 928 platteland 111-112, 123, 136, 141, 161, 173, 198, 324, 420, 458, 525, 684, 686, 721-722, 766, 806, 814, 819820, 830-831, 841-842, 844, 865, 872, 982, 986, 1008, 1092, 1099, 1211, 1237 plebanus 111, 356-357 plebs 111 Plechelmuskapittel 757 Plectrudis 182 plenitudo potestatis 410 Plinius de Jongere 13, 19, 41 Plunkett, Oliver 653 pluvôse 856 Pluym, A.J. 931 Poels, Henri 992, 1243-1244 poenitentiaria, zie biechtboeken pogrom 272, 350, 462, 853, 1063, 1068
Poissy 363 Poitiers 128, 143, 169, 178, 184, 210, 212, 284, 374, 376, 397, 647, 723, 821-822, 1008, 1317 Poitou 714 polarisatie 749, 1238 Polderman, Cornelis 544 Pole, Reginald 556, 593-594, 596 Polen 228, 290, 298, 322, 407, 423, 462, 474, 529, 658, 730, 738, 815, 820, 901, 922, 935, 942, 963, 968, 977-978, 1028, 1032, 1043, 1051, 1067, 1069, 1071, 1096, 1142, 1148, 1193, 1195-1196, 1203, 1206, 1213 Polycarpus van Smyrna 19, 24, 27, 40, 42, 66, 1315 polygamie 115, 544 polytheïsme 34 Pombal, Sebastiao de 687, 689, 692, 797 Pomesanien 309 Pompadour, de 396, 717 Pompeï 1102 Ponthion 190, 202 Pontianus, paus 42, 1310 pontifex maximus 82, 151 pontificalia 201 Pontificium Consilium de Iustitia et Pace 1189 Pontigny 283 Pontius van Mergueil, abt 246 Pontus 107 Popish Plot 653 Poppe, Edward 1036, 1091 Populorum progressio 951, 1184, 1188 Portici 885 Portiuncula 333, 336 Porto 254 Porto d’Anzio 863 Port-Royal 727, 737-738, 744, 749751, 799 Port-Royal-de-Paris 738 Port-Royal-des-Champs 738 Portugal 298, 405, 428, 462, 505, 528, 551, 613, 617, 620, 657, 671, 676, 681-682, 687, 688-690, 693, 695, 698, 704, 742, 770, 796-797, 801, 833, 857, 904, 913, 922, 927, 947, 964-965, 967, 976, 980-981, 997, 999-1000,
1385
1003, 1005, 1105-1106, 1147, 1193, 1195, 1251 Portugezen 673, 688-690, 695, 699, 706, 927 positieve christendom 1066 Possidius 103 Postel, M. 987 postulant 677, 751 Potsdam 779 Poullart des Places, Claude-François 824 Pouy 721 Praag 228, 289, 308, 315, 396, 419421, 467, 541, 634, 650, 680, 791, 933, 940 Praagse Lente 1212 Praelatura personalis Sanctae Crucis et Operis Dei 1230 Pragmatieke Sanctie van Bourges 432 prairial 856 Prat, Guillaume du 524 Prato 442, 794-795 prebende 391, 439, 464, 468, 475, 536, 545, 812 Precipiano, de 753 predestinatie 104, 215, 556, 566, 740 predikanten 127, 224, 441-442, 511, 528, 548-549, 585-586, 634 predikheren, zie dominicanen prediking 26, 175, 252, 273, 296, 318, 321, 334, 337, 441-442, 467, 524, 532-533, 537, 544, 547, 563, 574, 585-586, 622, 636, 668, 673, 716-718, 786, 790, 794, 827 preek 43, 103, 224, 241, 263, 269, 271, 326, 415, 424, 441-442, 468, 605, 621, 623, 628, 637, 640, 651, 785, 820, 862, 1074, 1093, 1164, 1197, 1269, 1280, 1286, 12881289, 1296 preekbeneficie 440, 442 preekboeken 224, 441 preekstoel 442, 848, 954 pre-evangelisatie 1214 pre-existentie 58 premonstratenzers 287, 289, 319, 466, 804, 975 prereformatie 322, 506, 542, 659 presbyter 42, 48, 53, 57, 117, 356 presbytera 121 presbyteraans 548, 558, 585, 651
1386
presbyteraat 57, 584 presbyteranen 652 presbyteroi 47-48, 52 Presbyterorum ordinis 118, 605, 1167, 1183, 1228 preventief systeem 993-994 Preysing, Konrad von 1042 priesterarbeiders 1097 Priestergenootschap van het Heilig Kruis 1230 priesterhuwelijk 119, 853 priesteropleiding 103, 114, 197, 525, 614, 626, 634, 677, 765, 791, 815, 824, 835, 870, 1017, 1020, 1022, 1031, 1099, 1103, 1160, 1166, 1186, 1190, 1227, 1243, 1298 priesterraad 851, 1191 Priesters van Barmhartigheid 983 Priesters van het Heilig Hart 1011 priesterwijding 96, 114, 197, 223, 255-256, 330, 356, 395, 450, 472, 522, 524, 536, 556, 589, 596, 608, 614, 633, 650, 669-670, 674, 678, 720, 755, 757, 802, 814, 817, 825, 830, 832, 845, 863, 869, 931, 943, 945, 955, 978, 1015, 1088, 1139, 1148, 1175, 1194, 1214-1215, 1233 primaat (pauselijk) 26, 73, 91, 106, 108-109, 205, 215-217, 219, 233, 235, 239, 251, 299, 310, 367, 382383, 405, 416, 429, 433, 588, 641, 713, 731-733, 735-736, 739, 747, 750, 755, 784, 867, 880, 907-908, 929, 932, 936-940, 942-943, 1110, 1145, 1153-1156 primaat van Hongarije 933, 1187 primaatrechten 219, 433 primaatschap 215-217, 239, 251, 367, 382-383, 416, 429, 588, 641, 713, 733, 735-736, 739, 747, 750, 755, 867, 907-908, 929, 932, 936-939, 1110, 1154, 1156, 1325 primaatszetel 114, 165, 170, 172, 203, 228, 527, 553, 571, 653, 657, 880, 926, 933, 942, 1102, 1106, 1187, 1194, 1325 Primicerius Christophorus, tegenpaus 214, 1311 primidi 856 Primo feliciter 1218 Princeps pastorum 1252
prinsbisdom 393, 595, 805-806, 858, 880 prinsbisschop 264, 308, 432, 521-522 Prinsenhof 713 prior 171, 251, 262, 278-279, 282, 327-328, 341, 463, 470, 472, 561, 533, 811, 1215-1216 Priscillianisten 99 Priscillianus van Avila 142-143 privé-biecht 600, 943 privé-scholen 1062, 1096 privilege 231, 254, 300, 305, 326, 329, 337-338, 366, 391, 499, 511, 525, 527, 539, 572, 725, 784, 829, 839-840, 844, 921 privilegium fori 366 Pró, Miguel Augstín 1104 probabiliorisme 751 probabilisme 748, 751 Probe nostis 999 processen 41, 121, 352-353, 419, 551, 1069-1070 processie 215, 225, 291, 453, 513, 518, 577-578, 631, 638-640, 785, 790, 852 procurator 121, 416, 431, 595-596, 697 productiemiddelen 787, 805, 916 professio fidei 1018, 1173 proletariaat 906, 916, 1029 Propaganda fide 688-689, 833-835, 901, 903-904, 962, 998-999, 1011, 1240-1244, 1246, 1253-1256, 1273 prostitutie 295, 447, 621, 694, 1281 protestantisme 354, 547, 549, 555556, 603, 661, 666, 718, 761, 762, 766 Protestantse Kerk in Nederland (PKN) 573, 574 protesttelegram 1046 protodiaken 256, 1197 Proudhon 778 Prouille 329 Provence 165, 178-179, 272, 298, 311, 363, 371, 411, 453, 841, 983 pro-vicaris 758 Provida mater ecclesia 1218 provinciaal 327, 331, 480-481, 528, 608, 633, 650, 832, 977, 1278
provinciale synode 80, 87, 99, 215, 300, 427, 556, 611, 618, 684, 705, 852, 904, 995 provisio 389 prozymieten 240 Pruisen 228-229, 292, 309, 646, 663, 759, 779, 789, 791, 847, 857858, 880, 882, 901, 904-906, 920, 923, 937, 941, 947, 952-956, 1024, 1032, 1058, 1061 Psalterium Pianum 1048 pseudo-isidorische decretalen 215, 216 Ptolomeüs, Claudius 708 publieke bekentenis 129 Puerto Rico 1193, 1195 Pujo, Maurice 1095 Pulcheriacollege 740 puriteinen 651-652, 779 Puriteinse Revolutie 651 Pütter, Johan S. 505 Puzyna, Jan 710, 1020 Pym, John 651 Pyreneeën 176, 193, 210, 277 Pyrrho 777 pyrronisme 777 Q Qishi 916 Quadragesimo anno 951, 1029-1030 quadrivium 315 quakers 569, 702, 779 Quam singulari 1021 Quanta cura 912, 926, 952, 1051, 1176 Quarracino, Antonio 1279 quartidi 856 quatertemperdagen 130, 452 Quebec 836 Quesnel, Pasquier 744, 753-754, 757758 questio facti 746 questio iuris 746 Questiones disputatae de veritate 331 Qui pluribus 919 Quicumque 243 Quierzy 177, 191, 202 quiëtisme 748, 752, 779 quiëtistenstrijd 752 Quinisexta 101, 117, 233
1387
Quinisextum 101, 119, 233 Quinquagesimo ante 1031 quinquennale faculteiten 733, 735 quintidi 856 Quirinaal 920, 923, 948, 1032 Quirinus 934 Quito 684 Qumran 14 Quo efficacius 1244 Quod aliquantum 850-851 R Raad voor Indië 697 Raaymakers, Maria 987 Racine 738 Radbod, koning 177-178, 182-183 Radio Vaticana 1034 Rafaelverein 1063 Raimond VI van Toulouse 297 Raimundus Lullus 378, 484 Raimundus van Capua 400 Raimundus van Peñafort 305, 343 Rambervillers 728-729 rampjaar 171, 656 Rampolla del Tindaro, Mariano 710, 946, 1020, 1023 Rancé, Armand-Jean le Bouthillier de 812 ranters 779 Raphael van Fossombrone 336 rassendiscriminatie 1031 rassenhaat 1047, 1073 rassenideologie 1060 rassenwaan 1041, 1064 raszuiver 1064-1065 Rathmelsigi 180 rationalistisch mensbeeld 1123 Rattazzi, Umberto 990 Rattenburg 409 Ratti, Achille zie ook paus Pius XI 1028 Rauscher 933, 935 Rauschning, Hermann 1066 Rautenstrauch, Franz Stephan 789 Rauzan, J.-B. 983 Ravenna 38, 121, 165-166, 187-188, 190-191, 200, 251, 261, 277-278, 287 reageerbuisbevruchting 1123 realis presentia 234, 586, 600
1388
Recanati 416 recessie 458, 1211 Recey-sur-Ource 976 rechten van de mens 772, 775, 844, 848, 851, 893-895, 1297 rechter 44, 79, 86, 155, 201, 229, 255, 308, 352, 410, 420, 456, 488, 490, 535, 553, 581, 693, 955 rechtgelovigheid 353, 429, 535, 538, 541, 592 rechtspraak 79, 194, 353, 355, 359, 420, 459, 507, 784, 788, 900 rechtvaardiging 147, 271, 564-565, 597-598 Recife 694 reclusen 290 recognities 656 recollecten 806, 836, 978 reconciliatieboete 532 reconciliatio 64, 129 reconquista 212, 266, 526-527, 551, 657, 680-681, 684, 696 Redemptor hominis 1204 Redemptoris Mater 1227-1228 Redemptoris missio 1204, 1254 redemptoristen 669, 829-833, 906, 915, 930, 955, 981, 1243 redemptoristinnen 831-833 reducties 676, 684, 686-688, 698, 707, 797, 801, 836, 891 referendum 874, 923, 1079, 1102 reformaten 978 Reformatio Angliae 557 réfractaires 850 regalia 263-264, 300, 760 regalia spiritualia 263, 760 regalia temporalia 263 regaliënstrijd 732, 759-760, 762 regel van Augustinus 145, 287, 339 regel van Benedictus 145-146, 486488 Regensburg 185, 247, 332, 522, 548, 558, 565, 594, 735, 881, 905, 1270, 1275 Regensburgse toespraak 1274 Regimini ecclesiae universae 1182 Regiminis ecclesiastici 747 Regina 492 Regina Coeli 1131 Regina mundi 1233 regnum Dei 782 regnum hominis 782
regula fidei 20 reguliere clerici 525, 601, 666-669, 795, 814, 827, 841 reguliere clerici van de Moeder Gods 525, 668 reguliere kapittels 286-288 reguliere koorheren 287, 319, 470471, 975 Reichenau 195, 231 Reichenbach 971 Reichsdeputationshauptschluss 735, 807, 880-881 Reichskirchenministerium 1068 Reichskristallnacht, zie rijkskristalnacht Reichsleiter 1262 Reichssicherheitsdienst 1068 Reichstadt 877 Reimarus, Hermann Samuel 780, 1121 Reims 168, 196, 202, 209, 215-216, 221, 223, 252, 262, 278-279, 409, 485, 720-721, 845, 863 reïncarnatie 321 Reinkens, Joseph Hubert 940-941 Reinoud II van Gelre, hertog 476 Rekkared, koning 165 Relatio status dioecesis 616 relativisme 1269, 1272 relator 1196, 1270 relieken 131, 133, 172, 181, 187, 225226, 275-279, 289, 297, 363, 420, 455-456, 488, 490, 555, 573, 607, 785, 794-795, 1318 religiekas 806-807 Religieuses de Notre Dame de Charité du Refuge 720, 818 religieuze congregatie 671 religieuze geloften 183, 285, 287288, 291, 318, 325, 338, 346, 470471, 510, 555, 615, 633, 660, 662, 664, 666-667, 669, 673, 676, 722, 728, 789, 797, 799-800, 803, 813, 816-817, 819, 821, 830-831, 842, 847, 872, 986, 989, 991, 995, 1008, 1039, 1103, 1208, 1217, 1231, 1236, 1278 religio licita 29 relikwie, zie relieken relikwie-verering 275, 607 remanentie 419 Remigius van Reims 168, 485-486
Remonstrantse Broederschap 1115 Renaissance 161-162, 186-187, 206, 231, 360, 390, 394, 436-437, 439, 460, 465, 507, 511-512, 515, 517518, 520, 525, 534, 592-593, 599, 740, 768, 889 renaissancekunst 515, 517 Renckens, H. 1047 Rennes 723, 824-825 representatietheorie 373 Republiek der Zeven Verenigde Provinciën 977 Republiek van de Zeven Verenigde Nederlanden 613, 649, 656, 689, 711, 770, 772, 859 Republiek van Weimar 1040, 10581059 Republikeinse Kalender 853, 855-856 Rerum ecclesiae 1030, 1243, 1246 Rerum novarum 899, 950-951, 960, 1029, 1051, 1130, 1207, 1258 reservaties 377, 419, 427, 523, 551 Reservatum ecclesiasticum 644-645 reserveringen 391 residentieplicht 255, 295, 520, 527, 597, 625 restauratie 44, 82, 337, 847, 854, 874, 905, 921, 959-960, 1285 Retinne 445 retorica 20-21, 102, 171, 315, 441, 650, 1243 retraite 620, 673, 718-719, 721-722, 730, 819, 827-828, 830-832, 983, 995, 1022, 1129, 1133, 1211, 1230 Reuchlin, Johannes 509 Réunion 703 revolutionairen 807, 844-848, 851, 860, 870 rex clericorum, zie papenkoning rex fidelissimus 551, 797 reyes católicos 551 Rhabanus Maurus 196, 240 Rhense 387-388, 395 Rhodes, Alexandre de 693, 835 Rhodos 292 Rhônedal 143-144, 166, 274 Ri 720 Ribbentrop-Molotov Pact 1043 Riccardi, Andrea 1226 Ricci, Lorenzo 793-794 Ricci, Matteo 692 Ricci, Scipione de 793
1389
Richelieu, Alphonse-Louis de 714715 Richelieu, Armand-Jean de 649, 712, 714-716, 722, 728, 737, 739, 808, 811-812 Richerus, abt 289 Riculf van Soissons 223 ridderorde 273, 291-292, 309, 343, 374-375, 431, 663 Riese 1020 Rignano 793, 794 rigorisme 70, 748-749, 751-752 rijksconcordaat 1041-1042, 1058, 1060-1061, 1063, 1078 rijksdag 190, 251, 311, 348, 369, 387, 398, 506, 520, 538, 540-542, 591592, 603, 633, 644, 880, 885-886, 956, 1055, 1066 rijksdag van Neurenberg 520, 885886 rijkskanselier 1059 rijkskerksysteem 230 rijkskristalnacht 1063, 1068 rijksonmiddellijk 644, 810, 880 rijkspropaganda-ministerie 1072 rijksstadhouder 1262 Rijnbond 882 Rijnland 272-273, 462, 940, 1006 Rijnoever 857-858, 880-881 Rimini 95, 413 Rinaldi, Philippo 992 Rio de Janeiro 694, 702, 1201, 1285, 1289 Ripon 146, 180 Riqueti, Honoré Gabriël de 844 risorgimento 913, 919, 990 riten 223, 291, 303, 616, 628-629, 651, 676, 691-692, 783, 801, 873, 951, 1110, 1143, 1179, 1247, 1284 ritenstrijd 801, 836 Rituale Romanum 625, 629 ritualen 1182 Roa 527 Robert Guiscard, koning 262 Robert II de Vrome, koning van Frankrijk 350 Robert van Arbrissel 284 Robert van Genève 402, 404 Robert van Molesme 281-282 Robert van Napels 381, 387 404
1390
Robertus Bellarminus 88, 542, 561, 635, 641, 756, 1031-1032, 1280, 1317 Robespierre, Maximilien de 778, 847, 850-851 Rocca di Papa 1221, 1224 Roccasecca 330 Roche, la 754 Rochester 554 Rochus, heilige 456 Rococo 460, 805 rode paus 1243 Rodriguez, Simon 673 Roeland…193 Roemeens-Orthodoxe Kerk 1115 Roemenië 828, 1032, 1212 roepingenzondag 1151 Roermond 209, 222, 280, 460, 476, 604, 620, 625, 791-792, 807-809, 915, 931, 954-955, 977, 983, 10811082, 1186, 1208, 1228, 1243, 1282 Roey, Jozef van 1091 Rogier II, koning van Sicilië 293 roi très chrétien 551 Rok, heilige 456 Roland, abbé 720 Rolduc 287-289, 460, 1228 Roma 1064 Romagna 364, 858, 862, 922, 1053 Roman Catholic Relief Act 652, 655, 903 Romania, zie Latijns keizerrijk van Constantinopel Romano pontifici eligendo 1183 Romanos IV Diogenes, keizer 271 romantiek 162, 773, 778-779, 873, 905, 907 Romanus, paus 219, 1311 Romeins rituaal 577 Romeinse curie 251, 418, 420, 436, 498-499, 520, 522-523, 599, 610, 612-613, 615-616, 744, 796, 834, 962-963, 974, 1024, 1155, 1171, 1178, 1181, 1201-1202, 1254, 1275, 1279 Romeinse Kwestie 918, 922, 924, 1022, 1024, 1028, 1099-1100, 1132 Romeinse liturgie 126, 198, 205 Romeinse Republiek 858, 862, 903 Romualdus van Ravenna 277, 278 Romulus Augustulus, keizer 84
Roncalli, Angelo zie ook paus Johannes XXIII 1097, 1128-1130, 11321134 Roncesvalles 193 roodhemden 922 Rooms-Katholieke Staatspartij 1081 Roosendaal 987, 1012 Roothaan, Johannes Philippus 965966, 999, 1007, 1151 Roquemaure 371 Rosa, Persiano 671 Rosenberg, Alfred 1055 Rosmini, Antonio 927-928, 983, 1194 Rossi, Pellegrino 920 Rossum, Willem van 1243-1245 Rota, zie Sacra Rota Romana Rothard van Soissons 167, 190, 192, 215, 223, 350, 719 Rothman, Bernhard 544 Rottenbuch 287 Rottenburg 933, 1076 Rotterdam 509, 550, 771, 909, 915, 941, 988, 1186 Rouen 390, 394, 525, 720, 728-729, 973 Rousseau, Jean-Jacques 776-779, 873 Rouveen 756 Rovenius, Philippus 756-757 Rovere, Giuliano della 517 Roy, Édouard Le 1019 royalisten 651, 854, 874, 877, 879 Roze Zusters 1010 rozenkrans 454-455, 457, 609, 639, 641, 724, 951, 1005, 1031, 11291230 rozenkransbroederschap 641 rozenkransfeest 609 rozenkransgebed 639, 951, 1031 Rua, Michaël 992 Rüdesheim 1318 Rudolf van Habsburg 314 Rudolf van Rheinfelden 261 Ruffini, Ernesto 1132-1133 ruilhandel 317, 324, 390 Rumbeke 972 ruminare, zie herkauwen Rupertsberg 1318 Ruprecht 412 Rusland 164, 228, 328, 355, 613, 845, 847, 857, 880, 882, 901, 904, 917,
922, 926-927, 965, 977-978, 998, 1003, 1024-1025, 1033-1034, 1043, 1049, 1052-1054, 1065, 1068, 1075, 1211-1212, 1289, 1293, 1295 Russel, Charles Taze 1117-1118 Russicum 1110 Russisch orthodoxe Kerk 1034, 1049, 1211 Rusticus van Narbonne 116 Ruthenen 1049 Rutherford, Joseph Franklin 1118 Rutte, Mark 1282 Rutten, L.H. 983 Ruys de Beerenbrouck, Charles 1081 Ruysch 773 S S. Cesaro in Palatio 1243 Sabasklooster 234 Sabbatvasten 241 Sabina 249, 254-255, 306 Sabina-Poggio-Mirteto 254 Sabinianus, paus 1311 Sablé-sur-Sarthe 968 Sacco di Roma 592 sacerdos proprius 356 Sacerdotalis caelibatus 1186 sacerdotes 52 Sacerdoti delle scuole di carità 983 sacerdotium 162, 347-348, 384, 507 Saci, De 738 Sacra Rota Romana 863, 1021, 1202 Sacra Tridentina Synodus 1021 sacramentalia 628 sacramentariërs 542-543 sacramentarium 196, 198-199, 223 sacramentarium Gelasianum 198 sacramentarium Gregorianum 172, 198 sacramentarium Hadrianum 198 sacramentsbroederschap 631 sacramentsdag 330, 445, 453 sacramentshuisje 446 sacramentsprocessie 445, 640, 871 Sacrorum Antistitum 1018 sacrosancta 433 Sacrosanctum concilium 606, 1035, 1151, 1166 Sacrum cardinalium consilio 256 sadduceeërs 14
1391
saeculum 347, 769 Saeculum obscurum 192, 217 Saffi 921 Sahara 1214-1216, 1293 Sailer, Johan Michael 565, 782, 905 Saint Joseph’s Missionary Society 1011 Saint-Amand-les-Eaux 176 Saint-André in Prébayon 280 Saint-Cyr 1213 Saint-Cyran 719, 722, 737-745 Saint-Cyran-en-Brenne 737 Saint-Denis 177, 191, 195, 206, 215 Saint-Dié 727 Saint-Dunstan 553 Sainte-Chapelle 363 Saint-Germain 811, 973 Saint-Germain-en-Laye 714 Saint-Just 307, 847 Saint-Laurent-du-Var 641 Saint-Laurent-sur-Sèvre 723, 822 Saint-Malo 873 Saint-Maur 811 Saint-Michel 456 Saint-Omer, zie Sint-Omaars Saint-Quentin 208, 287 Saint-Rémy 845 Saint-Rufus 287 Saint-Sernin 331 Saint-Simon 778 Saint-Sulpice 719-720, 723, 729, 753, 817, 825, 845 Saint-Vanne 811 Saint-Victor 287 Saint-Vincent 970 Saksen 164, 185, 193-194, 201, 205, 381, 423, 472, 492, 536, 539-541, 957 Salamanca 315, 527-528, 678, 696, 742, 1318 Salazar, Antonio 1105 Saldanha 797 Salerno 258, 262 Sales 622, 672, 718, 724, 738, 744, 823, 825, 832, 890-992, 1317 salesianen 990, 992-993, 1009, 1031, 1251 Salford 1011 Salle, Jean-Baptiste de La 720-721, 823, 981, 983 Salmeron, Alphonsus 673 Saloniki, zie Thessalonika 76
1392
Salzano 1020 Salzburg 185, 196, 255, 735, 810, 880, 1077-1079 Samaria 55 Samen op Weg-proces (SoW) 573 Samland 309 San Anselmo 862, 974 San Clemente 227 San Cristóbal de las Casas 697 San Damiano 332, 337 San Giorgio 862 San Giovanni Rotondo 1102 San Gregorio al Celio 903 San Justina 474 San Pietro in Vincoli 258, 432 San Salvador 694, 927 San Salvatorkerk 133 Sancta Dei Civitas 1003 Sandoval, Alonso de 700 Sankt-Blasien 804 Sankt-Bonifaz 970 Sankt-Emmeran 247 Sankt-Gallen 144, 195, 206, 231 Sankt-Georgen 1279 Sankt-Martin 970 Sankt-Matthias 971 Sankt-Michael 970 Sankt-Ottiliën 971 Sankt-Stephan 970 Sanqian 675 sansculottes 852 Sanssouci 779 Sant’ Agata dei Goti 615, 831 Sant’ Apollinare in Classe 277 Sant’ Egidio 1102, 1226 Santa Croce 975 Santa Croce in Gerusalemme 1243 Santa Cruz 702 Santa Fe de Bogota 684, 1186 Santa Maria dell’Anima 519 Santa Maria Maggiore 595, 609, 1032 Santa Maria Portuensis 287 Santa Marta 1282-1283 Santa Rufina 254 Santa Sabina 234, 330 Santiago de Chile 684 Santiago de Compostella 254, 399, 456, 639, 1193, 1201 Santo Domingo 685 Sao Luis 694 Sao Paulo 1282
Saône 114 Sapieha, Adam Stefan 1195 Sapienti consilio 1240 Sapienza 369, 671, 1028, 1040 saracenen 188, 208, 210, 212, 229, 303, 483 Sardes 461, 1040, 1316 Sardinië 42, 857, 901, 904, 908, 920-921, 928, 1288 Sarmaten 151 Sarto, Giuseppe Melchiorre zie ook paus Pius X 1020 Sasima 96 satansverering 1122 Satis cognitum 951 Satyrus 83 Saudi Arabië 85, 210, 706 Sauvigny, Ferdinand de Bertier de 879 Savelberg, P.J. 988 Saverdun 386 Savigny 284 Savine 849 Savona 411, 876 Savonarola, Girolamo 481, 516 Savoye 405, 423, 433, 521, 673, 718, 858, 907, 1014 Saxenspiegel 381 Saxonia 344 Scala 831-832 Scalfari, Eugenio 1287 Scandinavië 209, 226-227, 290, 353, 405, 612, 653, 658, 664, 1049, 1096 Schaepman, Andreas 931, 989 Schaepman, Herman 1078 Schaffhausen 415, 417, 550 Scheich 988 scheiding van kerk en staat 569, 781, 848, 853-854, 904, 908, 910-911, 915, 917, 924, 926, 948, 957, 959, 973, 1015, 1022, 1077, 1079 1095, 1106 Schelde 177, 208, 549 Schenck van Toutenburg 756 Scherpenheuvel 639 Scherr, von 942 Scheut-Brussel 1009 Scheutisten 1009, 1251 Schiavon 1283 Schijndel 988 Schiller, Friedrich von 781
schisma van Utrecht 731, 757, 941942 Schlettstadt 547 Schmalkaldische Bond 540, 594, 598 Schola Palatina 195 scholasticaat 1243 scholastiek 468, 519, 540, 550, 773, 786, 1010, 1098, 1146, 1237 Schönbrunn 877 Schönstattbeweging 995, 1219, 1221, 1239 school 57-58, 98, 125, 195-196, 215, 221, 237, 299, 328, 467, 470, 472, 476, 509, 531, 538, 620, 632-633, 696, 717, 721, 724, 762, 786, 802, 814, 891, 1012, 1062, 1070, 1078, 1081, 1090, 1096, 1148, 1211, 1220, 1224, 1260-1261, 1292 Schoonhoven 944 Schotland 170, 172, 298, 405, 413, 417, 650-651, 820, 922, 963, 1148, 1193, 1195, 1240 Schott 971 Schuilkerk 655 Schulaufsichtgesetz 904 schuldbekentenis 885-886, 1205 Schulte, Johann Friedrich von 940 Schulte, Karl Joseph 1042 schuurkerk 656 Schwarzenberg 933 scoutinggroep 1095 Scytisch 6 Sebaste 96, 758 Sebastianus Castellio 550 Secrétariat de l’aide à l’implantation monastique (A.I.M.) 1246 secularisatie 286, 369, 643, 735, 769, 781-782, 798, 804, 807, 845, 879-882, 900, 925, 958, 961, 970, 976-978, 980, 1013, 1038, 1076, 1092, 1102, 1110, 1125, 1127, 1170, 1192, 1198, 1236, 1250, 1272, 1296 seculiere instituten 345, 1039, 12171221, 1240, 1291 seculiere kapittels 207, 285-287 Sedan 923 seekers 797 seendgerecht 391 Seewis 619 Segni 254, 292, 304, 1139
1393
Seilles 341 Seine 358, 738 Seipel, Ignaz Karl 1077 seksualiteit 447, 1029, 1170, 1181, 1205, 1237, 1276, 1298 seksueel misbruik, zie ook kindermisbruik 1275 sekten 33, 37-39, 137, 383, 1193, 1296 Seleukia 95-96 Seltsjoeken 268, 271 Selwerd 474 semi-arianen 95 seminarie achter prikkeldraad (Séminaire des Barbelés) 1129 seminarie-generaal 791-793 Seminario Romano di Sant’Apollinare 1128 seminarist 792, 824, 870, 955, 958, 1008, 1091, 1093, 1096-1097, 1103, 1109, 1129, 1179, 1227, 1242, 1291-1292, semipelagianisme 741, 745 Semmler, Johann 781 Seneca, Lucius Annaeus 546 Senegal 1193, 1195 Sens 196, 394, 802 Sententiae van Petrus Lombardus 330, 574 Senussies 1214 septembermoorden 847, 852 Septidi 856 Septimius Severus, keizer 42 septuagint 23, 69, 528, 1190 sepulcrijnen 806 Sergius I, paus 101, 181-182, 1311 Sergius II, paus 1311 Sergius III, paus 218, 1311 Sergius IV, paus 219-220, 1312 Sergius van Ravenna 121 serment 850 Serven 401 servieten 324, 342 Servisch-Orthodoxe Kerk 1115 servitium 390, 393, 436 Severinus, paus 1311 Seveso 1028 Sevilla 105, 165, 354, 526-527, 649, 695, 697, 739, 1316-1317 sext 497, 639 sextidi 856 Seyss-Inquart 1046 Sforza di Santa Fiora, Guido 593
1394
Shaftesbury 774 sharia 297 Shenouda III 1186 Sibculo 475 Sichem 966 Siciliaanse vespers 453 Sicilië 165-166, 209-210, 241, 272, 293, 304-306, 309-312, 341, 351, 362, 919, 922, 946 Siegburg 247 Siëna 146, 253, 400, 422, 424-425, 431, 437, 477, 480, 482, 599, 615, 641, 691, 988, 1185, 1318 Sieyès, Emmanuel-Joseph 844 Sigamber 486 Sigismund van Luxemburg, koning en keizer 413-415, 417, 423 Signatura 616, 863,1202 Sigüenza 527 Siks 1294 Silezië 514, 793 Siloë, zie Selwerd Silva Candida, de 241-242, 251, 254 Silverius, paus 42, 1311 Silvester I, paus 202, 1310 Silvester II, paus 252, 551, 1312 Silvester III, paus 249, 1312 Silvester IV, tegenpaus 1312 Simeon van Jeruzalem 41 similis naturae 95 Simon de Monfort 297 Simon de Tovenaar 38 Simon Stock 341 simonie 171, 229, 248-250, 252-253, 257, 279, 286, 296, 301, 364, 377, 392, 404, 408, 419- 420, 467, 499, 888 Simonis, A. 1083, 1186, 1271 Simons, Menno 544 Simor 933 Simpelveld 988 Simplicianus 83 Simplicius, paus 1310 simul iustus et peccator 565, 568 Sines 681 Singlin 738 singulae ecclesiae 570 Sinibaldo Fieschi 307 Sinigallia 918 Sint-Agatha 620, 914 Sint-Agathaklooster 619 Sint-Agnietenberg 472, 473
Sint-Andries 828, 972 Sint-Anna te Drieën 455 Sint-Bavo 247 Sint-Bavokathedraal 453 Sint-Beningnus 247 Sint-Bertin 247 Sint-Egidiusgemeenschap 397 Sint-Ghislain 247 Sint-Goedelekerk 470 Sint-Helena 847, 860 sinti 1064 Sint-Jan van Lateranen 78, 133, 258, 299, 399, 1023, 1028, 1032, 1130 Sint-Jan, Broeders van 1239 Sint-Lioba 973 Sint-Mauritius 975 Sint-Maximin 247 Sint-Odiliënberg 209 Sint-Odulphusklooster 474 Sint-Omaars 657, 670 Sint-Paulus Buiten de Muren 17, 80, 258, 902, 947, 970, 1032, 1134 Sint-Paulusabdij 486, 973, 1134 Sint-Petersburg 908, 963-964 Sint-Petroniokathdraal 592 Sint-Petrusliefdewerk 1244, 1247 Sint-Pieter 80, 201-202, 222, 229, 244, 262, 370, 385, 399, 404, 414, 436, 460, 515, 517, 519, 533, 599, 615, 648, 929, 945, 947, 1024, 1028, 1032, 1034, 1040, 1085, 1130, 1139, 1143, 1148, 1152, 1185, 1194, 1196, 1205-1206, 1217, 1247, 1269, 1282 Sint-Pieterabdij in Gent 176 Sint-Pietersburg 972 Sint-Pieterspenning 390, 450 Sint-Remaclus 972 Sint-Truiden 476, 930, 978 Sint-Victor in Marseille 247, 398 Sint-Victorklooster 472 Sion 1178 Siponto 599 Siricius, paus 75, 1310 Sissinius, paus 1311 Sisters of Mercy 987 Sittard 987-988 situatie-ethiek 271, 701 Sixtijnse kapel 517, 1024, 1040, 1243, 1282 Sixto-Clementina 617 Sixtus I, paus 1310
Sixtus II, paus 1310 Sixtus III, paus 99, 1310 Sixtus IV, paus 354, 482, 517, 1313 Sixtus V, paus 255, 615-617, 713, 933, 1130, 1313 Sixtus van Siëna 641 sjiieten 271, 1294 slag bij Civitate 252 slagveld 82, 550, 782, 821, 1050 Slangenburg 973 slaven 18-19, 31, 67, 79, 81, 112, 135136, 164, 211, 227, 274, 342-343, 483, 621, 654, 685, 689-690, 694-707, 722, 819, 821, 861, 904, 917, 1071, 1257 slavernij 135-136, 274, 694-707 Slavorum apostoli 1204 sleutelmacht 537, 760 Slippi, Joseph 1049 slotklooster 324, 337, 678, 828, 980, 986, 1045 Slovenië 165, 933, 1213 Smith, Adam 774 Smith, Richard 739 Smulders, P. 1047 Smyrna 19, 24, 27, 40, 42, 66, 1315 sociale kwestie 899, 911 sociale leer van de kerk 899, 907, 916, 950-951, 1019, 1029, 1038, 1049, 1108, 1130, 1189, 1207, 1300-1301 socialisme 916-917, 926, 948, 950, 957, 1029, 1051-1052, 1104, 1127 Societas Apostolatus Catholici 995 societas christiana 362 Societas Mariae 1008 Societas Mariae Montfortanae 724, 821 Société des Missions Étrangères de Paris, zie Gemeenschap voor Buitenlandse of Vreemde Missiën Sociëteit van Afrikaanse Missiën 1011 Sociëteit van het H. Hart van Jezus 987 socius in divinis 357 Sodalitium Pianum 1019 Sodano, Angelo 1271 sodomie 352, 374, 701 Soeurs de Saint-Joseph 984 soeverein 109, 191, 215, 791, 925
1395
soevereiniteit 83, 292, 383, 514, 566, 697, 712, 762, 777, 894, 911, 924, 1032, 1136 Söhngen, Gottlieb 1269-1270 Soissons 167, 190, 192, 215, 223, 350, 719 sola fide 558, 565, 660 sola gratia 558, 565, 741 sola scriptura 322, 383, 419, 506, 537, 549, 558-560, 570, 709, 780 Solesmes 968-970, 972 solidariteit 950, 1185, 1222, 1252, 1264 Solidariteit (vakbond) 1203 Soliman 400 solitaires 738-739, 749-750 Sollicitudo omnium Ecclesiarum 963 Sollicitudo rei socialis 951, 1204 Soloviev 928 Solvay 1195 somascanen (ordo clericorum regularium a Somasca) 525, 667-668, 670 Somerset 555 Sora 217, 641, 1128 Sorbonne 546, 673, 715, 719, 723, 744-745, 749, 752, 761, 778, 824 Sorèze 976 Soter, paus 1310 Soto, D. de 742 Souk Arhas 102 Sovjet Unie 483 Spaanse griep 1026-1027 Spaanse riten 126, 223, SPD 1055, 1060 Spe salvi 1276 Spee, Friedrich 459, 781 Spekpater 1221 Spellman 1185 Speyer 257, 300, 506, 591, 1047, 1058 Spickermans, Maria Seraphina 988 Spiers, zie Speyer Spinoza, Baruch 771, 773 spiritijnen 826, 1251 spiritisme 1122, 1294 spiritualisme 320 spirituelen 361, 364, 379-380, 478, 483 Spoleto 191, 218, 293, 332, 901, 918 spolia 391
1396
Sramek 1078 Sri Lanka 1008, 1187, 1194-1195 SS 1059, 1064-1065, 1067 staatsabsolutisme 526, 710, 712-714, 727, 731, 740, 759, 769, 774, 796 staatsbankroet 845, 847 staatsgreep 237-238, 847, 864, 867, 1055, 1108 staatsinquisitie 353, 657 staatskerk 139, 556, 569, 571-572, 853, 1212 staatskerkendom 382, 434, 502, 508, 551, 554, 591, 733-734, 759, 783, 787-789, 793, 795, 803-804, 831, 849, 911, 959, 996, 1027 staatssecretaris 256, 730, 863-865, 876, 919-920, 946, 1019-1020, 1023-1024, 1028, 1040-1041, 1043, 1135, 1138, 1141, 1145, 1147-1150, 1171, 1176, 1183, 1187, 1197, 1271, 1275, 1283 stabilitas loci 140, 325, 810 stadsbrand 41 stadskloosters 104, 142, 658 stadsschool 476 Stadt Gottes 1010 Staffordshire 556 Stalin, Jozef 355, 1049, 1052, 1211 standen 1, 19, 318, 366, 368, 377, 840, 843-844 standenmaatschappij 861 Stangl, Josef 1270 Staten-Generaal 715, 773, 843-846, 857 Staufen 293, 309, 311 Stavelot 209, 907 Stavoren 222 Steenbrugge 972 Steenoven, Cornelis 753, 758 Stefan I, koning 228 Stefan van Bourbon 214 Stefania 117 Stefano Porcaro 437 Stefanus I, koning van Hongarije 551 Stefanus, diaken 1 Stein, Edith 146, 928, 1046, 1070 Stein, Rosa 1046 Steinhöring 1065 Stellvertreter 1046 Stenmans, Josepha 1010 Stephansdom 633 Stephanus Alberti 396
Stephanus I, paus 50, 61, 1310 Stephanus II, paus 121, 190, 1311 Stephanus III, paus 214, 254, 1311 Stephanus IV, paus 202, 1311 Stephanus IX, paus 241, 251, 1312 Stephanus V, paus 1311 Stephanus VI, paus 218, 1311 Stephanus VII, paus 1312 Stephanus VIII, paus 1312 Stephen Harding 282 Stephen Langton 294 sterfbed 81-82, 110, 125, 129, 218, 436, 447, 602, 652 sterfhuis 450 sterilisatie 1064-1065 stervensgevaar 446, 1071 Stevenisten 869 Steyl 988, 1009-1011, 1251 Steyn 510 Steyns, H.W. 931 stift 247, 286-288, 460, 464, 536, 540, 658, 733, 804, 880, 1006, 1069 stipendium 447, 450 Stock, Franz 1129 Stokholm 770 stola 134 Stolberg 540 Stollenwerk, Maria 1010 stoomboot 768, 1004 stoommachine 768 Stotternheim 531 Stourton Caslte 556 Straaten, Werenfried van 1221 Straatsburg 22, 300, 331, 475, 543, 545-548, 554, 585, 645, 904, 1094, 1213 Strahov 289 Stridon 75 Stromata 67-68 Strossmayer, Jozef 933, 937 studieprefect 737, 930, 945 Studios, stadsklooster 237 Sturm- und Drangbeweging 780 Sturmius 185 Sturzo, Luigi 1025, 1099-1100 stylieten 140 Suárez, Francisco 742 subcapellanus 357 subdiaconissa 121 subdiaken 53-54, 101, 114-116, 118119, 121, 249, 265, 289, 589, 615
Subiaco 146, 247, 474, 963, 969, 972 subjectivisme 514, 768, 771 Sublimis Deus 696 subplebanus 357 subsidiariteitsbeginsel 950, 1029 suburbicaire bisdommen 253-256 Sueden 165 Suenens, Leo 1147 Suetonius, Gaius 13, 18, 41 Sueven 84, 165 Suhard 1097 Suïdbert 184 Suidger van Bamberg 250 suikermolen 700, 702 suikerplantage 694, 700 sulpicianen 669, 719-720, 817-818 Sulpicius Severus 143 sultan 305, 308, 333, 363, 438 Summa contra gentiles 305, 331, 699 Summa theologiae 331, 353, 408 Summi Episcopi 770 Summi pontificatus 1047 Summorum pontificum 1273 sunnieten 271, 1294 Super universas 602 Superno Dei nutu 1138 supremaatseed 649-650 suprematie-akte 649 suprematie-eed 553-554 Suriname 770 surnumerairs 1231-1232 Surrey 380 suspensie 259, 297, 300, 374, 393, 431, 598, 755, 758, 851-852, 941, 1178, 1276 Susteren 182, 286 Sutri 250, 609 Swalmerstraat 476 Swammerdam, Jan 773 Swift 418 Sydney 1201 Syllabus errorum 912-913, 926, 929, 933, 952, 1176-1177 symbolum 29, 242, 632 Symmachus, paus 114, 494, 1310 synagoge 14, 16, 128, 461, 826, 1063, 1202 syncretisme 16, 27, 29, 37, 570, 692, 703, 1117, 1121-1122, 1296 synodaal overleg 91
1397
Synode der Bistümer der Bundesrepublik Deutschland 1076 synode in Brixen (1080) 261 synode in Metz (863) 216 synode van Aken (809) 204, 288 synode van Baltimore 705, 904, 1014 synode van Clermont-Ferrand 168, 262, 271 synode van Frankfurt (794) 196, 203, 236, 243, 314, 381, 387, 398, 462, 540, 548, 557, 594, 881, 907, 1279 synode van Hartfield (680) 243 synode van Hiëreia (754) 235 synode van Pistoia 755, 794-796, 799, 807, 962 synode van Sardica 113 synode van Vaison 114 synode van Withby 172 Syrië 18-19, 24, 26, 109, 124-125, 132, 139, 212, 240, 1130, 1148, 1214, 1279, 1289, 1315, 1317 Syrisch-Katholieke Kerk 1114 Syrisch-Orthodoxe Kerk 1115 Syro-Malabaarse kerk 19 T Tabennese 74 tabernakel 134, 578, 581, 623 Tabor 423 taborieten 423 Tachtigjarige Oorlog 272, 612, 619, 656, 689, 756 Tacitus, Publius Cornelius 13, 19, 41 Tagaste 102, 142 taksen 390-391, 393 Talarus 116 Talleyrand, Charles-Maurice de 841, 845, 851, 867, 896 Tamanrasset 1213-1214 Tametsi 607, 625, 631, 711 Tanzania 1194-1195, 1242 Tappouni 1031 Tarbes 359 Tardini, Domenico 1040, 1135, 1138 Tarquinia, Corneto di 828 Tarragona 45, 1108 tartarenmissie 483 Tasswitz 832
1398
Tatianus uit Syrië 1315 Tauberbischofsheim 185 Tauscher, Maria 988 Te Deum 128, 612 Teba 923 Tebaldeschi 404 Tedaldo da Castiglione 260 Tegelen 973-974, 988, 1010 tegenwoordigheid van Christus 240, 299, 442, 444, 576-582, 943, 1115, 1224 tekenen van de tijd 1176, 1271 Telesphorus, paus 1310 tempeliers 292, 352, 373-376, 688, 1323 Temple 843 temporalia 263, 760 Temse 1036 Tenhemelopneming 454, 640, 943, 1048, 1132, 1225 Teobaldo Visconti 311 Teresia Benedicta a Cruce, zie Edith Stein Teresia van Avila 146, 619-621, 676680, 743, 1318 Teresia van Lisieux 680, 980-981, 1031, 1318 termijn (district waarin men mocht bedelen) 325, 441 Terreur, De 847 tertiaat 965, 1278 terts 479, 639 tertullianisten 20 Tertullianus van Carthago 20-21, 27, 30, 39, 41, 50, 55, 57, 59, 62, 68, 71, 148, 1316 Tessalonica, zie Thessaloniki Test Act 652, 655 Testem benevolentiae 1015-1016 testificatio ecclesiae 561 tetrarchie 76 Teutgaud van Trier 216 Teutonia 344 Tewes, Ernst 1270 Thaddeus van Suessa 308 Thailand 692 Thann 850 Theate 667 theatijnen 525, 593, 601, 618, 667668 Thebais of Thebaid 73 Thebanen 151
theocentrisch 354, 724, 738, 742, 751, 785, 816 Theoderada 492 Theoderich 492 Theoderik de Grote 165-166 Theodora, keizerin 236, 237 Theodoretus 82 Theodoricus (Diederik) van Celles 341 Theodorik, tegenpaus 1312 Theodorus I, paus 109, 1311 Theodorus II, paus 1311 Theodorus van Nepi 213-214 Theodorus, tegenpaus 1311 Theodosius de Grote, keizer 83-84 Theodosius I, keizer 110, 347 Theodosius II 98, 1319 Theodulf van Orléans 203-204 theologiestudie 420, 531, 675, 789, 955, 1237 theologische faculteit 441, 529, 734, 742, 745, 1061, 1078, 1092, 1099, 1105, 1137, 1196, 1269, 1278-1279 theophilanthropie 854 Theophilus van Antiochië 1315 Theophylakt, consul 218 Theosofie 1121 theotokos 98 Therayana 1294 Theresiaanse colleges 805 thermidor 856 thesaurier-generaal 592 thesaurus ecclesiae 532 thesenaanslag 534 Thessaloniki 13, 17, 76, 83-84, 227 Theutberga 216 Thomas a Kempis 468-469, 472-473 Thomas Becket 456 Thomas Cranmer 552-553, 555, 557, 573, 586 Thomas de Torquemada 216, 354 Thomas Müntzer, zie Müntzer Thomas van Aquino 232, 305, 310, 312, 330-331, 353, 367, 513-514, 609, 696, 699, 740, 928, 948, 1028, 1317 Thomas van Celano 304, 334, 337 thomaschristenen 690 Thomassius, Christian 780 Thompson, M.A. 1019, 1243 Thorens 718 Thorn 286, 460, 708
Thracië 107 Thuine 1085 Thüringen 178-179, 185, 305, 309, 338, 472, 543, 568 tiara 371, 1184-1185 Ticino 973 Tiel 222 Tien Geboden 447, 632 tienden 59, 122, 223, 301, 357, 378, 391, 654, 682, 805, 844 tijdgeest 273, 808, 842, 1176, 1209, 1257, 1298 Tilburg 954, 974, 988, 1012 Tindal, Matthew 774 tirannenmoord 409, 712-713 Tirol 634, 932 Tisserant, Eugène 1141, 1148, 11601161 Titan 772 titulus 63 Tivoli 862 Todi 431-432, Toggenburg 550 Tokio 1004 Toland, John 774 Toledo 165, 203, 397, 526, 528, 618, 678, 695, 1108 Toledo, vierde synode van 134, 243 tolerantie 355, 546, 755, 767, 775, 780-781, 787-788, 790, 837, 909, 1015-1016 tolerantie-edict van Milaan 78, 152 tolerantie-edict van Nicomedië 47, 76, 78, 81, 151 Tollefsen, Alja 944 Tomas, apostel 19 tomaschristenen, zie Syro-Malabaarse kerk Tombolo 1020 Tomus Leonis 99 toneelstuk 67, 451, 453-454, 650, 674, 780, 1046, 1195 Tongeren 177, 476 Tongerlo 975 tonsuur 105-106, 222, 255, 301, 439, 464, 526, 601, 612, 752, 812, 892 Torelli, Ludovica 670 Toribia, Maria 621 Toronto 1201 Torrelaguna 527 Tortosa 519 Torùn 708
1399
Toscane 99, 258, 278, 340, 401-402, 480, 592, 793-795, 807, 919, 927 Totus Tuus 1196 Touggourt 1216 Toul 241, 247, 251, 300, 727-729 Toulouse 297, 315, 326, 329, 331, 386, 721, 747, 802, 1183 Tour, P. de la 816 Tourcoing 1177 Tours 20, 120, 128, 131, 143, 167-170, 176, 195-196, 210, 212, 253, 299, 456, 485 Tours, concilie van 120 tovenarij 350, 352, 368, 1122 Tower 553-554 Towerhill 553-554 Toxandrië 177 Toyes 878 Traditio Apostolica 42, 48, 50, 54-55, 57, 62 traditionalisme 934 traditionalist 778, 1176, 1199 Trafalgar 857 Traité de l’Amour de Dieu 718 Trajanus, keizer 13, 19, 24, 41 Tranquillus 13 transcendent 93, 724, 773, 775 transsubstantiatie 299, 419, 423, 445, 506, 538, 555, 562, 576-577, 581, 600, 652, 943, 1322 Transvaal 972 trappisten 284, 798, 812, 969, 975, 1214, 1246 Trastevere 814, 1226 Traunstein 1269 Tréguier 764 Tremblay, père Joseph du 715-716 Tremelo 1008 Trente, concilie van 28, 118, 255, 323, 356, 358-359, 377, 443, 445, 447448, 502, 504, 509, 513, 521, 524, 529, 534, 540, 560-561, 564-565, 574, 576-577, 588, 591, 595, 599, 601-604, 607-608, 610-612, 614618, 622, 624-631, 633-635, 637, 642, 646, 657, 664, 669-670, 714, 717-718, 730-731, 741, 748, 763-766, 797, 808, 813, 852, 882, 930-931, 1021, 1124, 1134, 1162, 1189, 1227 Trentino 1024 treuga Dei 263
1400
Treviso 370, 1020 Tribur 260 Tridi 856 Trier 22, 73, 75-76, 83, 182, 209, 216, 247, 254, 300, 381, 431, 433, 456, 475, 599, 627, 645, 734-735, 755, 880, 971, 988, 1078, 1318 Triest, Petrus. J. 983, 987 Trieste 867 trinitariërs 324, 342 triniteitsleer 243, 299, 1322 Tripoli 273 trivium 315 Tromp, Sebastianus 1138, 1140, 1142, 1146 Trondheim 227 trouwring 448 Troyes 310 Truchsess von Waldburg, Gebhard II 612 Truchsess von Waldburg, Otto 633634 Trullaanse synode, eerste, zie Eerste Trullaanse synode Trullaanse synode, tweede, zie Tweede Trullaanse synode Tryphon 55, 59 Tschenstochau 1129 Tsjechië 193, 227-228, 420 Tsjecho-Slowakije 942, 1078, 11941195, 1212 Tuareg 1214 Tübingen 534, 536, 1270 Tudors 654 Tunesië 21, 36, 65, 122, 363 tunica 134 Tunis 378, 752, 1055 Turenne 728 Turibius van Mongrovejo 684 Turijn 353, 510, 903, 907, 965, 990992, 1053 Turken 213, 263, 272, 398, 400-401, 424-425, 428, 432, 436-438, 519, 540, 589, 591, 596, 599, 609, 644, 646-647, 668, 673, 710, 715, 729-730, 761, 826, 1325 turkengevaar 400, 432 Turkestan 85 Turkije 17, 27, 42, 76, 93, 95-96, 107, 125, 128, 213, 320, 857, 904, 1128, 1130, 1186, 1295 Turrell, George 1019
Tusculanen 249 tutiorisme 751 TV 1076, 1082, 1086, 1092, 1125, 1149, 1163, 1171, 1180-1181, 1204, 1279 twaalf artikelen van het geloof 242 Twee Spanjes 1106-1107 tweede orde 329, 336-337, 342, 344, 680 Tweede Republiek 923, 1106 Tweede Trullanum (Quinisexta) 101, 117, 233 Tweede Vaticaans Concilie 11, 91, 105, 118, 349, 503, 564, 582, 587, 605-606, 608, 736, 781, 793, 869, 938-939, 995, 1013, 1020, 1022, 1035, 1038-1039, 1047, 1049, 1083-1086, 1092, 1102, 1110, 11141115, 1124-1125, 1127, 1129-1131, 1138-1139, 1143-1144, 1146-1147, 1149, 1151-1154, 1158-1159, 11621164, 1166-1168, 1171, 1173-1177, 1179-1180, 1185, 1188-1189, 11911192, 1194, 1196, 1199, 1201, 12181219, 1228, 1232-1233, 1235, 12381239, 1247, 1250, 1252-1253, 12631264, 1270-1271, 1273, 1288, 1298, 1300 Tweede Wereldoorlog 1025, 1027, 1040, 1043-1044, 1046-1047, 1052, 1063, 1067, 1071, 1075-1076, 1079, 1082, 1096-1097, 1101-1102, 1109, 1113, 1130, 1136, 1168, 1195, 1212, 1230, 1237, 1249, 1262, 1269 tweezwaardentheorie 348, 362, 367, 402 Twente 222 Tyana 931 Tyrnau 634 Tyrus 57, 83 U U.S.A., zie Verenigde Staten Ubeda 678 Ubi arcano Dei consilio 1028, 1038 Ubicumque et semper 1256, 1272 Uden 914 uittredingen 854, 1088, 1169, 1237 Ulf Gudmarsson 399 Ulm 857
Ulphila (Wulfila) 69 Ulrich van Augsburg 455 Ulrich van Straatsburg 331 ultramontanisme 732, 908, 925 Umbrië 922 Unam sanctam 362, 367-368, 379, 384, 933 UNESCO, United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization 1129 Unie van Utrecht 942 Unie voor Generale Oversten van orden en congregaties van mannen 1232 uniëring 465, 471 uniformiteitsacte 652 Unigenitus Dei Filius 753-754, 794, 812, 816 Unio Internationalis Superiorissarum Generalium (U.I.S.G.) 1232 Unio Leoniana 978 Unio Superiorum Generalium (U.S.G.) 1232 Unitatis redintegratio 1085, 1115, 1152, 1157, 1166 universele en private vereniging van gelovigen 1221, 1223 Upsala 227, 456 Urbaniana 834 Urbanus I, paus 1310 Urbanus II, paus 252, 262-263, 271, 278-279, 281, 1312 Urbanus III, paus 253, 1312 Urbanus IV, paus 310, 330-331, 445 Urbanus V, paus 389, 391-393, 398, 400, 482, 1023, 1313 Urbanus VI, paus 365, 400, 404, 406, 417, 1313 Urbanus VII, paus 1313 Urbanus VIII, paus 692, 708, 715, 722, 743-744, 819, 1313 urbi et orbi 1028, 1150, 1279 Urfa 125 Urmond 979 Ursinus, tegenpaus 1310 Ursula 638, 670 ursulinen 638, 670, 807, 1217 Ut unum sint 1115-1116, 1204 Utopia 553 Utraquisten 423 Utrecht 175, 182-183, 187, 196, 209, 220, 222-223, 231, 286, 291, 298,
1401
300, 359, 390, 393, 412, 414, 466, 468, 470, 472, 474, 476, 509-510, 518, 524, 533, 595, 613, 657, 697, 731, 746, 755-758, 874, 915, 941, 942, 944, 989, 1081, 1084-1085, 1115, 1139, 1144, 1224 Utrechtse kerkprovincie 756, 915 utriusque juris 315, 536, 617 V Vaals 972 Vadstena 399, 482 vagevuur 322, 385, 423, 449-450, 532, 534, 573, 607, 631, 1128 Val-de-Grâce 812 Valdocco 991 Valence 792, 801, 862, 903 Valencia 484, 515-516, 519, 814 Valentinus, paus 1311 Valeri, Valerio 1097 Valerianus, keizer 151 Valerius, bisschop 103 Valkenburg 974, 988 Valladolid 474, 649, 653, 681, 739, 980 Vallainc 1163 Vallendar 1221 Valletta, Raffaele Monaco La 1023 Vallière, Jean 546 Vallière, Louise de la 714 Valois 601, 648 Vandalen 99, 103, 108, 165-166 Vangeois, Henri 1095 Vanozza de Cataneis 516 Vanves 1246 Varennes 843 Varlet, Dominique Marie 758 Varna 425 Vasco da Gama 681 vasten 63-65, 67, 101, 126, 129, 240, 280, 321, 330, 352, 452, 639, 641, 677, 679, 930, 942-943, 979, 1048, 1289 vasten- en onthoudingspraktijk 452, 930 vastenavond 452 vastendagen 65, 130, 280, 303, 452 Vaticaan 92, 109, 208, 368, 402, 436, 923-924, 929, 946-948, 1023, 1025-1026, 1028, 1032, 1041,
1402
1044-1046, 1061, 1069, 1099, 1100-1101, 1131, 1187, 1200, 1246, 1271, 1274-1276, 1283, 1288, 1299, 1325 Vaticaanse Bibliotheek 515, 901-902, 948-949, 1034 Vaticaanse drukkerij 616 Vaticanum I, zie Eerste Vaticaans Concilie Vaticanum II, zie Tweede Vaticaans Concilie Vatileaks 1275 Vaughan, Herbert 1011 Vecchi, Cesare de 1054 veertigdagentijd 263, 452, 1205 veertigurengebed 640-641, 668 Veghel 988 Vého 874 Velletri 254 Veluwe 222 Venaissin 394, 851, 861, 900 Vendée 723-724, 850, 867 vendémiaire 856 vénérable compagnie des pasteurs 585-586 Venetië 108-109, 191, 277, 297-298, 363, 413, 425, 556, 609, 668, 673, 807, 862-863, 903, 983, 1020, 1103, 1129-1130, 1133, 1194 Venezuela 927, 1148, 1194-1195, 1283 Venlo 988, 1009 Ventadour 726 ventôse 856 Venus 518 Verbiest, Ferdinand 692 Verbist, Théophile 1009 Vercammen, Joris 944 Vercelli 114, 142, 884 Verden 193-194 Verdi, Giuseppe 453 verdrag van Den Haag 859 verdrag van Dordrecht 757 verdrag van Londen 1024 verdrag van Meerssen 208 verdrag van Quierzy 191 verdrag van Ribémont 208 verdrag van Verdun (843) 208 verdrag van Versailles 1027 Verdun 208, 300, 811, 843 Verenigde Naties 1129, 1158, 1186
Verenigde Staten 702, 705-706, 770, 836, 844, 922, 926, 942, 950, 963, 977, 979, 981, 986-987, 1005, 1008, 1014-1015, 1027, 1040, 1064, 1099, 1104, 1117-1181, 1193, 1195, 1240, 1242, 1270, 1293 Vereniging van Katholiek Apostolaat 995 Veritas ipsa 696 Veritatis splendor 1204 Verklaring van de Rechten van Mens en de Burger 705, 775, 844, 851, 893 verlicht despotisme 759, 787-788, 919 Verlichting 13, 162, 266, 280, 355, 459, 502, 622-623, 654-655, 686688, 700, 705, 709-711, 734, 752, 755, 759, 764, 767-769, 771-772, 774-775, 778-787, 789-790, 792798, 800-801, 804-805, 810, 828, 831, 837-840, 842, 851, 859-860, 872-873, 880, 899, 904-905, 908909, 912, 914, 925, 939-940, 962, 964, 976, 994, 1051, 1121, 1124, 1155 vermisten 1025, 1044 vermogensrecht 449 Verneuil, Henri de 763 vernieuwingsgezinde 1175 Verona 556, 987, 1011 Verre Oosten 328, 331, 386, 1193, 1249 Versailles 714, 717, 738, 843, 847, 879, 923, 953, 1025-1027, 1055, 1215 Vet, Gerardus de 1144 vetorecht 710, 713, 1020 Veurne 711 Veuster, Damiaan de 1008 Veuve Capet 843 Vézelay 296 via antiqua 514 via cessionis 406 via compromisi 407 via concilii 407, 412 via conventionis 411-412 via moderna 514, 531 via substractionis 411 Vianney, Jean Marie 1031 viaticum 450, 577, 631 vicariaat van Utrecht 755, 757-758
vicaris-generaal 439, 479-480, 521, 535, 622, 625, 756, 805, 814, 832, 845, 850, 869, 903, 976-977, 981, 1020, 1023, 1194 vicarius 200, 357, 392 vicecuratus 357 Vicenza 520, 601, 667, 1283 viceplebanus 357 Vichy 1096-1097, 1129 Victor Emmanuel II, koning van Italië 921-922, Victor Emmanuel III, koning van Italië 904, 1053-1054 Victor I, paus 1310 Victor II, paus 241, 252, 1312 Victor III, paus 262, 1022, 1312 Victor IV, tegenpaus 1312 Videla, Jorge 1278 Vienne 19, 166, 168, 373, 375, 1323 Vienne, concilie van 88-89, 346, 372-378, 391, 498, 503, 852, 1323 Viesti 612 Vietnam 1001, 1213 Vietnamezen 693 vigilievasten 452 Vigilius, paus 1311, 1320 vijf stellingen over de Augustinus van Jansenius 745-747 vijf zuilen van de islam 209 vijfde colonne 953 Vila Vilar, Enriqueta 700 Villandraut 371 Villot, Jean-Marie 1171, 1178, 1183, 1188, 1197 Vincennes 715 Vincentius de Paul 620, 719, 721722, 737, 745-746, 819-821, 984 Vincentius Ferrer 481 Vincentius van Lérins 87, 104, 1316 vincentiusverenigingen 912 Vinkeveen 222 Viollet-Le-Duc, Eugène Emmanuel 1175 viri probati 1175 Vischering, Clemens August von Droste zu 905 Visconti 311, 398, 400-401 visio beatifica 385, 387 visitandinnen 718, 828, 832 visitatieverslagen 442, 623, 764 vita apostolica 284, 316, 334, 503 Vita consecrata 1238
1403
Vitalianus, paus 1311 Vitalis van Mortain 284 Viterbo 311, 384, 399, 945 Vittorio Veneto 1194 Viva Cristo Rey 1104-1105 Vivier 817 Viviers 849 Vlaanderen 176, 271-272, 298, 367, 450, 543, 613, 656, 893, 1092 vlektyphus 598 vluchtelingen 272, 548, 557, 997, 1053, 1075-1076, 1301, Vobbe, Joachim 943 Voerendaal 252 Vogezen 144, 166, 727 Volk Gods 3, 12, 23, 491, 604, 624, 1153, 1156, 1264, 1284, 1286 volkerenslag van Leipzig 847, 858, 879, 882, 899 volksdemocratie 1212 volksmissie 666, 668, 673, 719-723, 766, 818-820, 831, 873, 906, 966, 983, 995 volksmissionaris 720, 818, 827, 830 volkspredikers 420, 477, 481, 827, volkssoevereiniteit 712, 777 volksspiritualiteit 319 volkstaal 62, 69, 75, 126, 224-225, 322, 477, 561, 606, 628, 672, 721, 785-786, 794, 854, 942-943, 10371138, 1151, 1178 volksverhuizing 84, 108, 126, 144, 161-162, 164, 169, 347, 1300 volksvroomheid 443, 459, 513 Volontarie di Don Bosco 992 Voltaire 748, 771, 775, 777, 779, 873, 892 Von dem Papsttum zu Rom wider den hochberühmten Romanisten zu Leipzig 537 Von der Freiheit eines Christenmenschen 358, 547 voorbehoedmiddelen 137, 1172, 1175, 1237 voorbereidende commissie 635, 934, 1137 voorgeborchte 443 Voorhout 773 vooruitgangsstemming 782, 801, 1169
1404
vormsel 54, 60-61, 126, 443-444, 491, 575, 625, 629, 632, 873, 949, 1037, 1195 vormselboek 625, 629 Vorselaar 1091 Vosmeer, Sasbout 713, 756 Vranken, P.M. 931 vrede van Aken 656 vrede van Amiens 857 vrede van Campo Formio 857, 862 vrede van de Pyreneeën 715 vrede van Lunéville 857, 880 vrede van Nijmegen 656 vrede van Oliva 716 vrede van Parijs (1229) 297 vrede van Parijs, eerste (1814) 858 vrede van Parijs, tweede (1815) 858 vrede van Pressburg 857 vrede van Tilsit 857 vrede van Tolentino 861 vrede van Westfalen 644, 646, 656, 709, 715, 883 vredesbrieven 64 vredespaus 1025, 1043, 1271 Vreemde Missiën, zie Gemeenschap voor Buitenlandse of Vreemde Missiën van Parijs vrij christelijk concilie op Duitse bodem 590 vrijdenkerij 275, 530, 542, 738 vrije kunsten, zie artes liberales vrijheid van drukpers 908, 913, 926 vrijheid van meningsuiting 909 vrijheid van onderwijs 910, 913, 915, 954 vrijheid van vereniging en vergadering 915 vrijheidsbegrip 1172 vrijheidsideologie 1082-1083 vrijmetselarij 769-770, 903, 926, 947, 1096, 1257 Vrijwilligers van Don Bosco 992 vrouwenklooster 75, 176, 282, 472, 474-475, 665, 804, 806, 828, 1246 Vught 476 Vulgaat 69, 75, 419, 449, 451, 528, 597, 611, 617, 642, 1022 vulgarisator 775, 777, 780 Vuurland 992
W Waalse gemeente 649 waarnemer 305, 1039, 1129, 1135, 1140-1142 Waasten 711 Wachttoren 1117-1118, 1120-1121 Wadowice 1195 waldenzen 257, 296, 320-323, 329, 351, 423, 506, 559, 1322 Waldes (Valdensis of Valdès) 321 Waldrada 216 Wales 298, 619, 663, 1011 Wallis 1177 Wannseekonferentie 1064, 1068 wapenstilstand 303, 644, 861 Wapping 653 Ward, Mary 670-671, 1217 Warendorff 954 Warmia 708 Warmond 475, 795, 758, 1084 Warschau 729-730, 832, 1028, 1148 Wartburg 539 Washington 213, 950, 1141, 1185 Waterloo 847, 858, 879, 900 waterputten 461 waterstaatsstijl 460 Wavreumont 972 wederdopers 321, 536, 545, 548, 644 wederopbouw 643, 820, 854, 864, 874, 961, 979, 1027, 1109, 1210 weduwen 16, 31, 54-56, 67, 71, 120, 124, 131, 138, 141, 176, 345, 474, 552, 718, 890, 1225, 1250 Weert 807 Wees Gegroet 454, 632 weeshuizen 356, 457, 526-527, 902, 1131, 1292 weeskinderen 677, 821 Wegimont 1065 Weiler Oies 1010 Weingarten 810 Weizsäcker, von 1041 Welfen, zie guelfen Wellington 857-858 welvaart 295, 390, 458, 788, 839, 921, 1076, 1082, 1121, 1127, 1137, 1169, 1188, 1190, 1193, 1237, 1252, 1261, 1276, 1296 Wenceslaus 228, 423 Wenden 193
Wenen 212-213, 421, 432-433, 435, 437, 550, 633-634, 647, 678, 705, 729, 758, 761, 788, 791, 793-794, 806, 832, 843, 845, 864, 875, 877, 879, 900, 905, 933, 935, 966, 1006, 1036, 1077-1079, 1187, 1196, 1243 Wenseslaus van Bohemen 423 Wenzel IV 420 wereldbeeld 508, 708, 787 wereldbevolking 917, 1027, 1180, 1242, 1292, 1293 Wereldjongerendagen 1201, 1289 wereldmissiedag 1227, 1248 Wereldoorlog, Eerste 1028 Wereldoorlog, Tweede 1102, 1109 wereldoorlogen 782, 1013, 1127, 1210 Wereldraad van Kerken 1111-1112 wereldziel 1122 Werenfried 184 Werk van Maria 1221 werkeloosheid 1053, 1211, 1297 werken van barmhartigheid 149, 457, 620 werkweek 453, 639 Weser 474 Wesley, John 779 Wessex 184 Westergo 222 Westers Schisma 371-372, 400, 403, 407, 424, 464, 506, 760, 1323 Westfalen 247, 644-646, 656, 709, 715, 857, 883, 1074 West-Friesland 222 West-Indië 654, 697 Westminster 247, 263, 550, 924, 926, 930, 1011 Westminster, concordaat van (1107) 263 West-Samoa 1194-1195 Wexford 654 Wezel 708 Wiblingen 810 Wider die Bulle des Endchrists 538 Widukind 193 Wieland, Christof 781 wierook 44, 236, 1072 Wiertz, Frans 8, 1179, 1228, 1282 wijbisschop 111, 187, 444, 521, 633, 655, 850, 905, 933, 1140, 1270 wijding van vrouwen 572, 588, 944, 1116
1405
wijdingsambt 118, 584, 685, 765, 943, 1115-1116 wijdingstitel 623 Wijmelenberg, H. van den 931 wijnbouwers 797 wijwater 172, 149, 459, 488 Wilbert van Ravenna, tegenpaus Clemens III 253, 261-263, 1312 Wildhaus 550 Wilfried van York 172, 180 Wilhelm I, keizer van Duitsland 923, 953 Wilhelm II, keizer van Duitsland 1058 Willebrands, Johannes 244, 562, 1084-1085, 1114, 1142-1143, 1146 Willem I, koning van Nederland 759, 788, 857, 914 Willem II van graaf Holland 309 Willem II, koning van Nederland 914 Willem III, stadhouder van Holland, koning Engeland 654 Willem IV, koning van Engeland 770 Willem Nogaret 362, 368, 370, 374, 376 Willem van Aquitanië 165 Willem van Duivenvoorde 476 Willem van Hirsau 247 Willem van Ockham 380, 382, 384, 388, 405-506 Willem van Oranje 280, 619, 655, 713, Willem van Sarzano 384 Willem-Alexander, kroonprins 1282 Willibrord 180-184, 558, 674, 971, 973 Wilmer, G.P. 931 Wiltgen, Ralph 1164 Wimpina, Konrad 509, 541 Winchester 390 Windesheim 183, 288, 470-472, winstbejag 296, 377, 499, 689, 703 Wirtschaftswunder 1076 Wiseman, Nicolaus 926 wiskunde 708 Wisques 973 Wit, gebroeders de 656-657 witheren, zie norbertijnen 289 Witmarsum 544 Witt, Johan de 772
1406
Witte Donderdag 130, 305, 491 Witte Paters 1009, 1215, 1251 Witte Zondag 130 Wittelsbachers 521, 645 Wittem 915, 930, 981, 1015, 1243 Wittenberg 514, 531, 534-536, 538-540 Wittenberger Ereignisse 536 Witzels, G. 633 woekerrente 303, 447 Wojtila, Karol, zie ook paus Johannes Paulus II 1195 Wolff, Christian 780 Wolff, Matthias 987 Wolsey, Thomas kardinaal 552 Wolter, Maurus 970-971 Wolter, Placidus 970-971 Woolsthorpe 774 woongetto 911 woord- en communiedienst 1192 Woord van leven 1223 Woord-van-leven-groepen 1224 Worms 251, 260, 263-265, 294, 300, 538-539, 542, 548, 594, 1321 Worms, concordaat van (1122) 263265, 294, 1321 Württemberg 880-882, 927 Würzburg 185, 300, 634, 905, 1076, 1270, Wycliff, John 409, 418-421, 425, 551, 659-661, 1323 wycliffieten 419 X Xanten 22, 222, 289 Xaveriusverein 1006 Y Yad Vashem 1202 Yonne 719, 802, 969 York 146, 172, 180, 195-196, 204, 243, 525, 571, 653, 670 Yorkshire 554 Youcat 1199 Z Zabern 825
Zaccaria, Antonius Maria 668, 670 Zacharias, paus 185, 188, 190, 1311 Zaïre 1194-1195 zakbroeders 324, 345 zalving 60, 126, 190, 199-200, 348, 443, 450, 600, 625, 923, 1192 Zanzibar 971 Zara 297 Zaragoza 406, 1229 zedelijkheidsprocessen 1069 zeden 90-91, 101, 148, 190, 224, 265, 296, 354, 386, 396, 425, 503, 560, 585, 609, 771, 774, 823, 860, 873, 910, 933, 937-938, 946, 1047, 1069, 1086, 1142, 1177, 1191, 12581259, 1261 Zeeland 222, 704, Zeeland, Dominicus van 988 zeer getrouwe koning, rex fidelissimus 551, 797 zegen 54, 56, 121-127, 137, 181, 184, 191, 201, 246, 291, 334, 448, 450, 452, 459, 497, 638, 680, 683, 828, 863, 877, 919, 925, 944-945, 954, 969, 991, 1028, 1044, 1047, 1062, 1116, 1129, 1131, 1161, 1233, 1279, 1283 zelanti 876 zelfheiliging 175, 330, 345, 504, 651, 982, 995, 1008, 1038-1039 zelfkastijding 451-452, 488 zelfmoord 449, 546, 683, 703, 1073 zelfontplooiing 1210, 1237, 1289 zelfverheffing 1287 Zentrumspartei 906, 953, 956, 1058-1060, 1078 Zephyrinus, paus 32, 1310 Zhu Weiqun 916 ziekenbezoek 221, 338, 671, 1191 ziekenzalving 318, 443, 450, 600, 625, 631, 1192 ziekenzorg 22, 288, 292, 341, 666, 668, 670, 685, 790, 798, 806, 821-822, 840, 847, 855, 872, 902, 955, 982-983, 985-986, 989, 1131, 1207, 1210-1211, 1247, 1252 ziekte 64, 112, 167, 171, 270, 274, 292, 305, 332, 363, 371, 395, 444, 453, 456, 458, 461, 468, 476, 487, 491, 646, 668-669, 677, 683, 690, 696, 728, 825, 886-890, 1027, 1196, 1201, 1249
ziel 37, 53, 58, 67, 142, 148-149, 268, 302, 321, 441, 456, 534, 567, 577, 580, 631, 699, 748, 752, 772, 886, 889, 1048, 1120, 1122, 1194, 1264, zielenheil 207, 361, 444, 458, 626, 701 zielenmissen 450 zielzorg 56, 83, 170, 197, 217, 287, 290-291, 300, 318, 323, 326, 339, 342-343, 356-357, 439, 458, 471, 520, 522, 524, 572, 594, 608, 614, 617, 623, 625-626, 642, 665-668, 671-672, 678, 703, 722, 724, 726, 733, 752, 756, 759, 785-786, 789791, 795, 798-799, 806, 810, 817, 819, 821, 825, 827, 830-831, 841, 863, 870, 888, 941, 961, 963, 995, 997, 1008, 1020, 1071, 1078, 1105, 1129, 1189-1190, 1194, 12101211, 1227, 1233, 1251, 1298 zielzorgbeneficies 359, 393, 439, 522-523 zielzorgboek (liber de statu animarum) 625 Zierikzee 476 zijderoute 483 Zinzendorf 779 zionisme 213 Zirkel, Georg 782, 905 Znojmo 413 zoeaven 922 Zoeloeland 923 Zolli, Israël 1045 zondag 26-27, 51, 61-62, 65, 79, 119, 127, 129-130, 182, 186, 395, 442, 445, 453, 526, 548, 572, 595, 628, 638, 639, 651, 766, 785, 853, 944, 990, 1062, 1092, 1121, 1134, 1151, 1172, 1192, 1196, 1206, 1248, 1289 zondagsmisbezoek 444, 785, 1077, 1092 zondagsplicht 127, 444, 627, 1092, 1172 zonde 11, 26, 62-64, 93, 100, 129, 211, 302, 441, 469, 491, 495, 518, 565-567, 575, 597, 661, 664, 744, 752, 770, 778, 1021, 1123, 1205, 1264, 1281, 1284 zondestraffen 532 Zonen van het Heilig Hart van Verona 1011
1407
Zonen van het Onbevlekte Hart van Maria 1008 Zoniënwoud 470 zonnekoning 712, 714, 728, 759 zonnepanelen 1276 zonnewende 226 Zosimus, paus 1310 Zouaven, zie zoeaven Zuid-Afrika 770, 923, 971-972, 995, 1045, 1049, 1193, 1195 Zuid-Korea 1195 Zuid-Tirol 1010, 1024 zuilen 47, 209, 460, 769, 1081 zuilheiligen, zie stylieten Zundert 974 Zürich 545, 547, 550, 580 Zusters Franciscanessen van Etten 987 Zusters Onder de Bogen 988 Zusters van "De Voorzienigheid" 988 Zusters van de Christelijke Scholen van de Barmhartigheid 987 Zusters van de Goddelijke Voorzienigheid 987-988 Zusters van de Visitatie 718 Zusters van het Arme Kind Jezus 988 Zusters van het H. Hart 988 Zusters van het Katholieke Apostolaat 996 Zusters van Jezus, Maria en Jozef 987 Zusters van Liefde van Gent 986987 Zusters van Liefde van Jezus en Maria, Moeder van Goede Bijstand 988 Zusters van Maria’s Opdracht 987 Zusters van O.L. Vrouw van Amersfoort 987 Zusters van O.L. Vrouw van Barmhartigheid 988 Zusters van O.L. Vrouw van de berg Karmel 340 Zusters van Onze Lieve Vrouw van Namen 987 Zusters van Schijndel 988 Zusters van Valkenburg 988 Zutphen 613, 469 Zwaardmissionering 194 zwakzinnigen 457, 621, 984, 1074,
1408
zwakzinnigenzorg 983 zwarte dood 394 zwarte kardinalen 863, 877 zwarte kunst 459, 468, 1122 zwarthemden 1053 Zweden 226-227, 399, 456, 569, 587, 646, 728, 770, 847, 857 Zweedse Oorlog 646 Zwiefalten 810 Zwijsen, Johannes 931, 988 zwinglianisme 530 Zwitserland 144, 167, 372, 472, 543, 550, 858, 922, 932, 940-942, 944, 966, 973, 981, 1005, 1053, 10791080, 1177-1178, 1244 Zwolle 288, 469-470, 472-473, 476, 518, 756, 1243
