Trefwoorden Stress Burn-out Werkdruk
STRESS EN LEVENSFASEN Hoe herken je stress?
CARINE VAN DEN BERG
Hoe je stress ervaart, hangt af van je persoonlijkheid maar ook van de levensfase waarin je zit. Een jong iemand ervaart andere stress en loopt risico’s op andere gebieden dan een ouder iemand. Voor een leidinggevende is het belangrijk de verschillende factoren te kennen, zodat hij specifieke stresssituaties beter herkent.
Carine van den Berg is stress consultant bij Prometheus en verzorgt onder meer de opleiding tot stressconsultant. E-MAIL:
[email protected] WEBSITES: www.benagroep.nl en www.stressconsultant.nl
34
Stel, je bent de hele dag lekker bezig op kantoor. Na het werk ga je sporten en thuis kom je verder tot rust. Er is dan een balans tussen gezonde in- en ontspanning. Die balans raakt verstoord op het moment dat je (steeds een beetje) meer inspanning levert en er minder ‘energie’ overblijft voor ontspanning. Of als de periode van inspanning chronisch is en er te weinig hersteltijd overblijft.
werknemer zich bijna ongemerkt naar een burn-out toe. Voorheen waren voornamelijk veertigers vatbaar voor burn-out. Tegenwoordig zijn dit mensen in alle leeftijdscategorieën. Een jongere werknemer ervaart wel andere spanningen dan een oudere. De jongere werknemer staat ook anders in zijn werk. Grofweg kun je de volgende indeling maken:
Stress en leeftijd Zowel intensiteit als tijdsspanne spelen dus een rol bij de opbouw van een verkeerde spanningsbalans. Toch doet het lichaam er alles aan om de gevraagde inspanning te leveren. Dit kan leiden tot overspannenheid. Er is dan sprake van een korte periode (tussen de zes weken en drie maanden) van grotere en langere spanningsopbouw. De factoren die daarbij een rol spelen zijn duidelijk aanwijsbaar. Sterker nog: verdwijnen de factoren of neemt de werknemer afstand, dan treedt er direct herstel op. Duurt de situatie zonder onderbreking voort, dan werkt de
■ ■ ■ ■
De twintigers: ambitieus en leergierig werk staat centraal bereid lange dagen te maken zo snel mogelijk carrière maken ■ kort bij één baas, zonodig verdere opleiding vrije tijd: ■ sociale contacten, uitgaan en sporten late twintigers: ■ aanschaf eigen huis ■ altijd bezig De dertigers: ■ ambitieus ■ regelmatig bijscholen
WWW.KLUWERMANAGEMENT.NL ■ geen negen-tot-vijfmentaliteit ■ doorgroei blijft actueel ■ om de paar jaar switchen
vrije tijd: ■ gezinsopbouw, huis, sociale contacten ■ sporten De veertigers: ■ handhaven bereikte positie ■ lange werkdagen zijn normaal, netwerken ook ■ doorgroei nu het nog kan, switchen minder en gerichter vrije tijd: ■ gezin met pubers, ouder wordende ouders ■ sociale contacten De vijftigers: ■ bereikte positie is ook aantrekkelijk voor jongere garde ■ merkbaar verouderingsproces ■ weinig doorgroei, tenzij op directieniveau vrije tijd: ■ uitvliegende kinderen ■ ouder wordende ouders De zestigers: ■ oriëntatie op overdrachtpositie ■ merkbaar verouderingsproces ■ pensioen staat voor de deur De vier elementen De manier waarop de werknemer met de verschillende aspecten van zijn werk omgaat, heeft weerslag op zijn spanningsbalans. Op welke
manier dat kan doorwerken is mede inzichtelijk te maken met behulp van de vier elementen: lucht, aarde, water en vuur. In ieder mens zijn deze elementen vertegenwoordigd. De onderlinge verhouding kan verschillen waardoor iemand meer vanuit het ene of juist vanuit het andere element reageert. Een vuurtype omarmt iedere verandering. Een nieuwe situatie kent ook weer andere uitdagingen. Een vuurtype loopt enthousiast voorop mits dat strookt met zijn eigen missie. Een luchttype zet de voor- en nadelen tegen elkaar af. Op basis daarvan komt hij uiteindelijk tot een verstandige conclusie. Het aardetype zet bij voorbaat zijn hakken in het zand tegen iedere verandering. Zolang niet bewezen is dat de nieuwe manier van werken beter is dan de oude, blijft hij zich verzetten. Een aardetype heeft tijd nodig om aan het idee te wennen. Voor een watertype is het vooral belangrijk dat de verandering een positieve invloed heeft op cliënten, werksfeer en collegialiteit. Beleid dat zich richt op geldelijk gewin roept weerstand op.
kelen. Dit geldt ook als de medewerker zijn leidinggevende niet geschikt vindt om hem met deze klachten te helpen. Zeker als een deskundige werkt vanuit de driehoek medewerker, leidinggevende, begeleider én ook de werkgerelateerde context in de gaten houdt, leidt een begeleidingstraject vaak tot een bevredigend resultaat voor alle partijen.
Rol van de leidinggevende Voor een leidinggevende vergt het veel inzicht om de verschillende types goed door de levensfasen heen te coachen. Als hij voelt dat hij onbekwaam is en gebrek aan inzicht heeft in de problematiek van zijn medewerker, doet hij er goed aan een deskundige in te schaEen overzicht van alle leeftijdscategorieën en elementtypen vindt u in kader 1.
Lucht
Vuur
Water
Aarde
Denken
Passie
Voelen
Doen
Strategie
Enthousiasme
Communicatie
Continuïteit
Onderzoeken
Nieuwe ideeën
Samenwerking
Ritme, cycli
Marketing
Missie, idealen
Sfeer
Gericht op verleden
Helikopterview
Toekomstgericht
Empatisch
Behoudend
Snel
Snel
Gestaag
Gestaag, ‘de diesel’
35
MANAGEMENT TOOLS NUMMER 2 / 2007
Twintigers
Dertigers
Veel nieuwe dingen en veranderingen.
Spanningsveld ligt meer op omgaan met de combinatie werk-privé. Serieus settelen, meer verantwoordelijkheden op het werk en noodzaak om te blijven ontwikkelen leveren grote impact op spanningsniveau.
Vuurtype
• Initieert veel nieuwe dingen en veranderin-
• Stort zich overal voor 100% in.
gen zodra deze meer toekomstperspectief
• Overziet niet altijd de consequenties.
lijken te bieden.
• Kan ‘brandstof’ tekort komen.
• Holt als hij niet uitkijkt zichzelf voorbij. • Is gevoelig voor een burn-out door zijn overdosis enthousiasme.
• Heeft veel zaken op zijn bordje liggen die hem op kunnen breken. • Kan stuk lopen op zijn keuzes door overmoedig optimisme.
Aardetype
• Neigt minder snel tot veranderen. • Komt in beweging in zijn strategie over carrière als luchtelement meeweegt. • Speelt meestal op safe, kiest voorspelbare functie om maximaal tot bloei te komen,
• Voelt zich goed zolang ontwikkelingen gestaag en gecontroleerd verlopen. • Verzet bergen als leven voorspelbaar verloopt. • Ervaart meer stress door schommelingen op
carrièrepad gaat langzaam en evenwichtig
meerdere vlakken in zijn leven (bijv. ziekte
omhoog.
van een kind, reorganisatie op het werk).
• Blijft meestal zitten waar hij zit als ‘nut’ volgende stap niet is bewezen.
Watertype
• Richt zich steeds op verbetering van werksfeer, klant- of servicegerichtheid. • Neemt baan in overweging (goede netwerker) als dat ‘beter’ is voor de mensen. • Gebruikt zorgzaamheid ook voor personeelsfeesten, ondernemingsraadactiviteiten,
• Verlegt tussen de dertig en veertig zijn aandacht meer naar privésituatie. • Kan in de problemen komen als hij zijn hart heeft verpand aan zijn werk en té verantwoordelijk en loyaal is. • Verliest zichzelf vervolgens en raakt overbelast.
enzovoort.
Luchttype
• Kiest zijn strategie zorgvuldig. • Plant zijn stappen zonder veel emoties. • Gaat verder als het niet bevalt c.q. niet de nodige kennis en vaardigheden opbrengt voor een goede carrièreopbouw.
• Plant zorgvuldig maar komt soms in de knoei omdat de praktijk anders uitvalt. • ‘Verbrandt’ veel energie aan emotionele situaties. • Kan een opstap naar een leidinggevende functie taakinhoudelijk goed aan, coachen en motiveren van mensen zijn echter kunst- en vliegwerk.
36
Kader 1. Een schematische indeling van de elementen en levensfasen
WWW.KLUWERMANAGEMENT.NL
Veertigers
Vijftigers
Zestigers
Verantwoordelijkheid weegt steeds zwaarder
De vijftigers kennen weer andere uitdagingen
Voor zestigers ligt de aandacht op afronding
door keuzes op meerdere terreinen. Men
in het werk. Bij een promotie voelen zij de
van hun carrière op een manier die voor hen
ervaart de eerste tekenen van lichamelijk
adem van de jongere garde in de nek. De
bevredigend is, de overdracht naar een
verval. Het besef ‘op de helft te zitten’ dwingt
kinderen gaan uit huis waardoor de
eventuele opvolger en de voorbereiding op het
tot nadenken over wat is geweest en hoe de
partnerrelatie verandert. De zorg voor ouders
pensioen.
komende jaren er uit gaan zien. Introspectie
kan toenemen. Al deze aspecten kunnen stress
kan voor veel stress zorgen.
met zich meebrengen.
• Switcht radicaal en abrupt als de optelsom
• Richt hij zijn passie op één ding, dan
een reden is om dat te doen. • Kiest lang niet altijd doordacht. • Houdt zich geregeld bezig met de vraag:
fronten. • Heeft hij zich in de breedte ontwikkeld, dan
‘Waar doe ik het allemaal voor?’
voelt hij zich uitgedaagd tot diepgang.
• Kropt energie op als hij niet genoeg
• Kan door de jaren heen wijsheid hebben
bewegingsruimte ervaart.
• Voelt zich weer uitgedaagd mits hij vitaal is.
presenteert de rekening zich op andere
verworven om deze kans te herkennen. • Kan de hele situatie als benauwend ervaren als hij die wijsheid niet heeft ontwikkeld. • Geeft er met ‘een stuiptrekking’ een nieuwe draai aan, vaak met verstrekkende gevolgen voor zijn directe omgeving.
• Heeft een sterk verantwoordelijkheidsgevoel.
• Kan onderuit gaan als de mate van
• Is er naartoe gegroeid en zal het meest
• Heeft minder moeite met ouder worden.
voorspelbaarheid onderbroken wordt,
moeite hebben met het veranderde
• Ervaart de voorspelbaarheid van de rijping
bijvoorbeeld door reorganisaties of onrust
dagritme en gebrek aan verantwoordelijk-
op het thuisfront.
heid.
als geruststellend. • Kan overbelast raken als hij in de loop der jaren steeds meer op zijn bord heeft gekregen. • Is vaak een geliefde, stabiele werknemer en collega door zijn rustige houding. • Kan menig situatie in goede banen leiden omdat hij vindt dat moet gebeuren wat nodig is. • Is vatbaar voor uitputting door de combinatie van allerlei verantwoordelijkheden.
• Is gevoelig voor overbelasting door overmatig verantwoordelijkheidsgevoel. • Is vaak mensgericht en/of dienstverlenend. • Raakt in zijn carrière minstens één keer overspannen of burn-out. • Leert hierdoor zijn grenzen beter kennen en een betere balans op te bouwen tussen werk en privé. • Verkast minder snel van baan bij een
• Kan in deze periode terugkijken op een
• Ervaart de overgang meestal heel natuurlijk
periode van veel stress in werk- en
mits hij een privé- en/of sociaal netwerk
privéleven.
heeft of vrijwilligerswerk doet.
• Heeft er vaak iets van geleerd en is beter in staat evenwicht te houden tussen de verschillende aandachtspunten in zijn bestaan. • Is dit type een vrouw, dan komt uitval door stress vaker voor.
prettige werksfeer.
• Ordent en stelt regelmatig dingen bij. • Bedenkt nieuwe strategie als dit leidt tot onvrede over de huidige situatie. • Ervaart stress als plannen niet tot gewenst resultaat leiden. • Ervaart veel stress door emotionele commotie, bijvoorbeeld werknemers die
• Heeft hij vanuit zijn helikopterview grip op het
• Heeft zijn plan al klaarliggen.
leven, dan verlopen deze jaren voorspoedig. • Verliest echter overzicht als hij zijn aandacht door de jaren heen steeds meer richt op de dagelijkse hectiek. • Kan zich dan minder concentreren, is besluiteloos en voelt zich ontoereikend door trager
reorganisatie niet aankunnen, puberende
wordende denkprocessen en extra stress.
kinderen of een partner in de overgang.
• Ziet de klap niet op tijd aankomen en deze komt extra hard aan. • Strandt voor zijn gevoel in het zicht van de haven.
37
MANAGEMENT TOOLS NUMMER 2 / 2007
Samenvatting Stress! Iedereen heeft er wel eens mee te maken. Stress heeft vaak een negatieve associatie. Toch is dat niet helemaal terecht. Een bepaalde mate van spanning is nodig om optimaal te kunnen presteren. Hoe je stress ervaart, hangt af van je persoonlijkheid maar ook van de levensfase waarin je zit. Een jong iemand ervaart andere stress en loopt risico’s op andere gebieden dan een ouder iemand. Dit artikel laat zien welke verschillende factoren er zijn, zodat je specifieke stresssituaties beter herkent.
Lees ook: ■ Omgaan met stress, Marion Nieuwenhuizen
38
