Stralingsbescherming van de patiënt in de nucleaire geneeskunde FANC – 27 november 2009 dr. sc. Kristof Baete
[email protected]
Objectief • Het in de praktijk brengen van de Basic Safety Standards (BSS, IAEA, 1996): Appendix II – medische blootstelling – verantwoordelijkheden – rechtvaardiging van medische blootstelling – optimalisatie van bescherming bij medische blootstelling – referentieniveaus – dosisbeperking – ontslagcriteria bij therapie – onderzoek van accidentele medische blootstelling – documentatie
• BSS Richtlijn 97/43/Euratom ARBIS (2001) – Belgische wetgeving 27/11/2009
2
Evoluties binnen de nucleaire geneeskunde • Introductie van hybride technologie – PET-CT en SPECT-CT
• Radionucliden therapie – systemisch, gericht, locoregionaal – therapie met alfa emitters
• Preklinisch gebruik – micro-PET en micro-SPECT
• • • •
Biomedisch onderzoek Beeldvorming en beeldverwerking Nauwkeurige dosimetrie bepaling Kwaliteitsbewaking en -borging
27/11/2009
3
Verantwoordelijkheden en actoren (1) • • • • • • • • •
vergund geneesheer in de nucleaire geneeskunde erkend deskundige in de medische stralingsfysica verpleegkundige, technoloog, laborant radiofarmaceut, (support) ingenieur administratief personeel erkend deskundige in de fysische controle verwijzend geneesheer exploitant stralingsbescherming (patiënt en omgeving, personeel) – informatie, communicatie, opleiding (initieel), en begeleiding (periodiek) – historiek van de stralingsbelasting van de patiënt
27/11/2009
4
Verantwoordelijkheden en actoren (2) ??? • Geneesheer specialist – algehele stralingsbescherming van de patiënt
• Stralingsfysicus – supervisie apparatuur, procedures, QC, dosimetrie, acceptatie testen, …
• Verpleegkundige, technoloog – patiënt identificatie, informatie verstrekking, toediening en tot uitvoering brengen procedures en acquisitie protocol
• Wettelijke verantwoordelijkheid van elk van de actoren? • Zijn alle verantwoordelijken en betrokkenen zich bewust van de rol die ze spelen in de stralingsbescherming van de patiënt? 27/11/2009
5
Rechtvaardiging van medische blootstelling • Overleg – geneesheerspecialist nucleaire geneeskunde – verwijzend geneesheer – andere deskundigen: radiofarmacie, stralingsfysica, …
• Beslissing – rekening houdend met relevante richtlijnen en referentieniveaus – medisch dossier en klinisch pad
• Gebruik van CT – om te corrigeren voor attenuatie – om te helpen bij het lokaliseren van metabole opname – om diagnostische CT gegevens te verzamelen
• Therapie planning – dosimetrie voorafgaand aan radionucliden therapie 27/11/2009
6
Optimalisatie van de medische blootstelling (1) • minimale belasting m.b.t. het diagnostisch objectief (ALARA) • ook bij therapie – optimalisatie d.m.v. individuele dosimetrie – maximaliseren van het therapeutisch effect – minimaliseren van de dosis voor risico organen
• vermijden van onnodige blootstelling – belang van het medisch dossier (historische blootstelling) – te scannen regio bij CT – toegediende activiteit / acquisitietijd / comfort / …
• relevante richtlijnen en referentieniveaus (NM & CT) – nood aan het actualiseren van diagnostische referentieniveaus – speciale aandacht voor stralingsbescherming bij kinderen – registreren van vaststellingen / correctieve maatregelen 27/11/2009
7
Optimalisatie van de medische blootstelling (2) • Optimalisatie van beeldkwaliteit – d.m.v. de toegediende activiteit • referentieniveaus, minimum en maximum activiteit • toegediende activiteit bij kinderen (cfr. EANM richtlijnen)
– technische factoren • meettoestel, acquisitie protocol, collimator, beeldverwerking, evaluatie, kwaliteitscontrole, sensitiviteit, resolutie, signaal-ruis verhouding, meettijd, …
– patiënt factoren • grootte, ziektebeeld, comfort, …
• Acquisitieprotocol – welke informatie: statisch, dynamisch, tomografie, …? – tijdstip van meting, planning van patiënten, …
• Kwaliteitscontrole van alle toestellen die invloed hebben op de toegediende activiteit en de kwaliteit van het onderzoek 27/11/2009
8
Optimalisatie van de medische blootstelling (3) • myocardscintigrafie 99mTc
25 mSv
8 mSv
• toegediende activiteit DMSA scan bij kinderen in Zweden (RPoP – IAEA, 2009)
Administered activity (MBq)
201Tl
120 100 80 60 40 20 0 0
4
8
12
16
20
24
Age (years) 27/11/2009
9
Optimalisatie van de medische blootstelling (4) CTDIvol = 0.29 mGy
CTDIvol = 5.97 mGy
80 kV 11 mAs
120 kV 85 mAs
Mean SUV 0.85 Std. dev. 0.14
Mean SUV 1.00 Std. dev. 0.13
27/11/2009
10
Referentieniveaus • Internationale richtlijnen (SNM, EANM, IAEA, ICRP, …) • Nationale richtlijnen (BELNUC, HGR) – bevraging en klinische audit m.b.t. het volgen van de richtlijnen
• Nucleair geneeskundige onderzoeken bij kinderen – nieuwe EANM aanbevelingen (dosage card, 2008)
• Technologie evolueert – gebruik van CT – periodieke analyse van procedures – correctieve maatregelen
• Niet kant-en-klaar! – toetsen aan de individuele situatie van de patiënt – is er communicatie / overleg tussen de verschillende actoren op het terrein? 27/11/2009
11
Dosisbeperking • Biomedisch onderzoek – toetsing van het protocol door een ethische commissie – advies medisch stralingsfysicus en stralingsdeskundige
• Dosimetrie bij het onderzoek naar nieuwe tracers • Publiek – – – –
individuen die niet-beroepshalve hulp verlenen aan patiënten (ambulante) therapie het klinisch pad van de patiënt stralingsbescherming van de zorgverleners
27/11/2009
12
Ontslagcriteria bij therapeutische toepassing • • • •
na ambulante therapie, na hospitalisatie bepaling van de aanwezige activiteit en exposie bij ontslag richtlijnen bij borstvoeding blootstelling van het publiek – vnl. kinderen en zwangere of potentieel zwangere vrouwen
• richtlijnen omtrent het verstrekken van informatie – voor patiënten, omringende familie, hulpverleners – op een duidelijke, begrijpelijke manier – uniforme aanpak
• historiek van de individuele blootstelling
27/11/2009
13
Onderzoek van accidentele blootstelling • verkeerd onderzoek of behandeling – patiënten met zelfde naam. Identificatie van patiënt is cruciaal. – verkeerde aanvraag
• verkeerd radionuclide, activiteit – diagnostisch – therapeutisch
• • • • • •
patiënt blijk zwanger na toediening communicatie fouten, tekort aan opleiding, … calibratie fouten, traceerbaarheid van product kwaliteitscontrole en -borging voldoende bestaffing combinatie van factoren
27/11/2009
14
Documentatie • • • • • •
Bijhouden individuele dosis – toegediende activiteit Calibratie (certificaat) dosiscalibrator Kwaliteitscontrole apparatuur Interventies en gepland onderhoud Klinische audit (intern, extern) Training – initieel – periodiek
27/11/2009
15
Enkele vragen • wat is de wettelijke verantwoordelijkheid van de medisch fysicus die werkzaam is in een dienst nucleaire geneeskunde? • moet een medisch stralingsfysicus nauw betrokken zijn bij dosimetrie en radionucliden therapie? • radionucliden therapie vereist de noodzakelijke resources voor een optimale behandeling van de patiënt? • rol van de medisch fysicus in de nucleaire geneeskunde m.b.t. het gebruik en de QC van CT in PET- en SPECT-CT – specifieke opleiding m.b.t. CT bij hybride toestellen
27/11/2009
16
Bedankt! • In samenwerking met de BHPA werkgroep voor nucleaire geneeskunde • Radiation protection of patients: http://rpop.iaea.org
27/11/2009
17
