Onderzoek op de afdeling Nucleaire Geneeskunde Inleiding In Nederland worden per jaar meer dan honderdduizend mensen verwezen voor een nucleair geneeskundig onderzoek of behandeling. Nucleair geneeskundig onderzoek wordt uitgevoerd met behulp van ioniserende straling, waarvoor bij veel mensen een zekere angst bestaat. Is deze straling gevaarlijk Hoe gebeurt het onderzoek Is het onderzoek pijnlijk Wat gebeurt er in geval van zwangerschap Met deze brochure hopen we u te informeren door een kort overzicht te geven van de meest voorkomende onderzoeks- en behandelingsprincipes en de toegepaste ioniserende straling. Voorbereiding op een nucleair geneeskundig onderzoek Slechts bij enkele onderzoeken is het nodig dat u nuchter komt. Het kan ook zijn, dat u bepaalde medicijnen tijdelijk niet mag innemen.
Figuur 1. De injectiespuit met radioactieve vloeistof is voorzien van een (lood-)huls die de radioactieve straling tegenhoudt.
Figuur 2. Op deze wijze wordt de radioactieve vloeistof toegediend, waarbij de persoon die injecteert zichzelf beschermt met handschoenen en de loodhuls.
Uw behandelend arts geeft u hierover instructie. Ook krijgt u deze instructies bij het maken van de afspraak. Als u niets hoort, mag u er van uit gaan, dat u alles mag eten en drinken en dat u gewoon uw eventuele medicijnen kunt innemen. Wat houdt een nucleair geneeskundig onderzoek in Nucleaire geneeskunde is een wetenschap, waarbij gebruik wordt gemaakt van stoffen met een geringe radioactiviteit. In de nucleaire geneeskunde wordt het lichaam of een orgaan functioneel afgebeeld, dat wil zeggen de functie wordt onderzocht en niet alleen de anatomisch zoals bij vele radiologische onderzoeken. Voor de meeste onderzoeken wordt een kleine hoeveelheid radioactieve stof aan de patiënt toegediend. Meestal gebeurt die via in een bloedvat in de arm.
Pagina 1 van 5
Het bloed transporteert vervolgens de stof naar de te onderzoeken organen. Afhankelijk van het soort onderzoek worden direct of op een later moment met behulp van een zogenaamde gammacamera afbeeldingen van het te onderzoeken orgaan gemaakt (scan of scintigram). Het hangt af van de eigenschappen van die radioactieve stof, of dit heel snel gaat, of dat het langere tijd duurt.
Figuur 3: Patiënt liggen onder en zittend voor een 2-kops gammacamera Voor het ene onderzoek kunnen direct al foto's gemaakt worden, terwijl voor het andere soms wel enkele dagen moet worden gewacht. In de beschrijving van het onderzoek is aangegeven hoe lang u moet wachten. Voor sommige onderzoeken moeten foto's gemaakt worden op verschillende tijdstippen. Bij alle foto's is het van belang dat u zo stil mogelijk blijft liggen of zitten, zodat de foto's zo duidelijk mogelijk worden. Metalen voorwerpen kunnen de opnamen verstoren, dus is het soms gewenst, dat u kleding met gespen of ritsen of knopen uittrekt. Meestal kunt u uw kleren gewoon aanhouden. Het is verstandig om metalen sieraden thuis te laten. Als ouder mag u vrijwel altijd tijdens het onderzoek bij uw kind blijven. Afgezien van de injectie is het onderzoek vrijwel altijd pijnloos. Wat is ioniserende straling/ radioactiviteit Radioactiviteit is de eigenschap van bepaalde stoffen om spontaan bepaalde straling uit te zenden. De aard en de intensiteit van de straling wordt bepaald door het type en het gewicht van de radioactieve stof. Alle radioactiviteit verdwijnt vanzelf. Van het in de Nucleaire Geneeskunde veel gebruikte Technetium-99m is na 6 uur nog 50% over, na 12 uur nog 25% en na 24 uur nog maar 6%. Een radioactieve stof kan aan een chemische stof worden gekoppeld. Van deze eigenschap wordt in de Nucleaire Geneeskunde gebruik gemaakt door deze verbinding, het radiofarmacon, toe te dienen aan de patiënt (meestal door een injectie, soms door een capsule). Bijwerkingen van deze stoffen komen niet voor. Allergie voor de stoffen komt slechts zelden voor. Ioniserende straling kan nadelig zijn voor de mens. Iedereen is dagelijks aan natuurlijke straling blootgesteld (kosmische straling, straling uit de aarde, bouwmaterialen, radioactieve stoffen in voeding). Het gaat hier om zeer geringe hoeveelheden achtergrondstraling.
Figuur 4: een botscan Figuur 4: een Botscan Pagina 2 van 5
De dosis van een gemiddeld onderzoek op de Nucleaire Geneeskunde ligt in dezelfde ordegrootte als de achtergrondstraling die we in Nederland op jaarbasis ontvangen. Nuttige effecten van ioniserende straling. Ioniserende straling in de gezondheidszorg heeft haar nut en functionaliteit bewezen op een manier, waardoor het vanzelfsprekend is ze toe te passen. Het biedt de mogelijkheid om de functies van bepaalde organen in kaart te brengen en waar nodig in te grijpen. Zo is bijvoorbeeld zonder radioactief jodium schildklierkanker bij lange na niet zo goed en veilig te behandelen als nu. Gemiddeld worden er enkele patiënten per dag in Nederland behandeld met radioactief jodium. Nadelige effecten van ioniserende straling. Uit vele onderzoeken is gebleken dat er twee effecten kunnen optreden door ioniserende straling: het ontstaan van kanker Het voornaamste risico van grote doses ioniserende straling is het ontstaan van kanker. De hoeveelheid ioniserende straling gebruikt bij nucleair geneeskundig- en röntgenologisch onderzoek is te klein om aan te tonen dat hierdoor kanker ontstaat. Wel is op grond van de gemeten effecten van grote doses straling een schatting te maken van het risico dat men loopt. Dit blijkt kleiner te zijn dan het risico bij operaties of het gebruik van bepaalde medicijnen. het ontstaan van aangeboren afwijkingen De kans op aangeboren afwijkingen bij het nageslacht, die ontstaan door toepassing van ioniserende straling in ziekenhuizen, is heel erg klein. Om toch iedere kans, hoe klein ook, te vermijden, worden voorzorgsmaatregelen genomen om te voorkomen dat ioniserende straling onbedoeld rechtstreeks op de geslachtsorganen van man of vrouw terecht kan komen. De uitslag van een nucleair geneeskundig onderzoek Als de foto's zijn gemaakt, laat de medisch nucleair werker deze aan de nucleair geneeskundige zien. Deze arts bekijkt dan of de foto's alles laten zien, wat voor het onderzoek van belang is en bepaalt of er eventueel nog aanvullende foto's nodig zijn. Als hij of zij tevreden is met de foto's kunt u de afdeling verlaten. Meestal worden de foto's dezelfde dag beoordeeld. Er wordt een verslag gemaakt voor de arts die het onderzoek heeft aangevraagd. Normaliter duurt dit enkele dagen. Soms is het noodzakelijk, de foto's te vergelijken met eerder gemaakte foto’s of de foto's met collega's te bespreken. Als de foto's daar aanleiding toe geven, zal de arts telefonisch een voorlopige uitslag aan uw arts doorgeven. Wat te doen bij zwangerschap of het geven van borstvoeding Als u zwanger bent of denkt te zijn, is het verstandig dit altijd te melden voor de toediening van de radioactieve stof. De radioactieve stof kan het ongeboren kind bereiken. Tijdens de zwangerschap is de jonge vrucht extra gevoelig voor de nadelige effecten van straling, omdat daarbij sprake is van sneldelend (snelgroeiend) weefsel. In overleg met de aanvragend arts en nucleair Figuur 5: een DAT-scan geneeskundige wordt bekeken of het onderzoek toch kan plaatsvinden of kan worden vervangen door een ander onderzoek, waarbij geen ioniserende straling wordt gebruikt of dat het onderzoek kan worden uitgesteld.
Pagina 3 van 5
Als een nucleair geneeskundig onderzoek toch noodzakelijk blijkt, dient bij de uitvoering van het onderzoek de nadruk te liggen op het beperken van de hoeveelheid straling, zodat de kans op eventuele schade aan de vrucht minimaal is. Soms is nucleair geneeskundig onderzoek verricht, terwijl er achteraf sprake bleek te zijn van een (prille) zwangerschap. Het is verstandig hierover contact op te nemen met de Nucleaire Geneeskunde. In de meeste gevallen zullen er geen aanvullende maatregelen noodzakelijk zijn. Sommige radioactieve stoffen worden uitgescheiden in de moedermelk. Geeft u borstvoeding, dan is het verstandig dit altijd te melden voor de toediening van de radioactieve stof. De nucleair geneeskundige zal met u bespreken of, en zo ja welke maatregelen moeten worden genomen. Ook bij kinderen is sprake van snelgroeiend weefsel en is de gevoeligheid voor ioniserende straling groter dan bij volwassenen. Daarom is het ook van belang om bij kinderen extra voorzichtig te zijn met straling. Hierbij wordt ondermeer rekening gehouden met de hoeveelheid ioniserende straling. Stralingsbescherming – ALARA-principe. Op de afdeling Nucleaire Geneeskunde werkt het personeel volgens het ALARA-principe. Deze afkorting komt uit het Engels en betekent: “as low as reasonably achievable”. In het Nederlands betekent dit: zo weinig mogelijk straling gebruiken als redelijkerwijze mogelijk is. Door tal van technische verbeteringen is het nu mogelijk om met een fractie van de stralingsdosis van vroeger veel betere afbeeldingen te maken, maar elke verdere beperking, die mogelijk is dient ook nu nog te worden doorgevoerd. ALARA betekent ook dat alleen goed geschoold personeel met straling mag omgaan, dat zij regelmatig bijscholing krijgen en dat apparatuur regelmatig wordt gecontroleerd. In elk ziekenhuis is een wettelijk verplichte stralingscommissie aanwezig die verantwoordelijk is voor het toezicht. Deze stralingscommissie adviseert ook in situaties, waarin bij bijvoorbeeld een zwangere vrouw toch onderzoek met behulp van straling moet plaatsvinden. De risico’s van het wel en niet ondergaan van een onderzoek dient tegen elkaar te worden afgewogen en een onderzoek dient alleen te worden uitgevoerd als dit gerechtvaardigd is, dat wil zeggen als het te verwachten voordeel van de patiënt duidelijk groter is dan het mogelijke nadeel. Bij elk onderzoek is de afweging of het onderzoek nodig is erg belangrijk. Als u hierover vragen of twijfels heeft, is het van belang daarover met uw arts, de nucleair geneeskundige of radioloog te overleggen. Tot slot Mocht u naar aanleiding van deze brochure nog vragen hebben over een onderzoek dat u zou moeten ondergaan, aarzelt u dan niet om contact op te nemen met de Nucleaire Geneeskunde of coördinerend stralingsdeskundige. Voor meer informatie over straling en stralingshygiëne kunt u altijd contact opnemen met iemand van de Nucleaire Geneeskunde of de commissie stralingshygiëne van het Elkerliek ziekenhuis. Evaluatie voorlichting Bent u van mening dat in deze folder bepaalde informatie ontbreekt, onduidelijk of onjuist is, dan horen wij dit graag. U kunt dit aangeven bij het Patiëntenvoorlichtingsbureau.
Pagina 4 van 5
Bronvermelding Deze brochure is mede tot stand gekomen onder verantwoordelijkheid van de Commissie Stralingshygiëne van het Elkerliek ziekenhuis. Bronnen Wat is Nucleaire Geneeskunde? Informatiefolder van de Nederlandse Vereniging voor Nucleaire Geneeskunde (NVNG), 2002. Website van de NVNG www.nvng.nl Besluit Stralingsbescherming 2002 Inleiding tot de stralingshygiene, A.J.J. Bos et al., 2002 Aantekeningen ................................................................................................................................................
................................................................................................................................................
................................................................................................................................................
................................................................................................................................................
................................................................................................................................................
................................................................................................................................................
................................................................................................................................................ Telefoonnummers en adressen Afdeling Nucleaire geneeskunde T: 0492 – 59 56 00 Coördinerend stralingsdeskundige T: 0492 – 59 52 25 Patiëntenvoorlichting T: 0492 – 59 51 02 E:
[email protected] Elkerliek ziekenhuis www.elkerliek.nl
[email protected] Locatie Helmond Wesselmanlaan 25 5707 HA Helmond
Locatie Deurne Dunantweg 16 5751 CB Deurne
Locatie Gemert Julianastraat 2 5421 DB Gemert
model 38019 ag 1211
Pagina 5 van 5
