STRAFRECHTELIJK FEITENONDERZOEK STERFGEVALLEN MINDERJARIGEN HUIZE SINT JOSEPH TE HEEL

Regiopolitie Limburg-Noord Bureau TGO Arrondissementsparket Roermond

STRAFRECHTELIJK FEITENONDERZOEK STERFGEVALLEN MINDERJARIGEN HUIZE SINT JOSEPH TE HEEL 1952-1954

ONDERZOEKSRAPPORT

HOOFDSTUK 1 INLEIDING .................................................................................................................... 6 1.1 Leeswijzer .................................................................................................................................. 6 1.2 Nummering documenten ............................................................................................................ 6 1.3 Anonimiseren ............................................................................................................................. 6 1.4 Overleden minderjarigen ............................................................................................................ 7 1.5 Minderjarigheid........................................................................................................................... 7 1.6 Citaten ........................................................................................................................................ 7 1.7 Verklaring van een aantal termen .............................................................................................. 7 HOOFDSTUK 2 STARTINFORMATIE .................................................................................................... 8 HOOFDSTUK 3 VERZOEK................................................................................................................... 11 HOOFDSTUK 4 ONDERZOEK ALGEMEEN ........................................................................................ 12 4.1 Onderzoeksteam ...................................................................................................................... 12 4.2 Onderzoeksopzet ..................................................................................................................... 12 4.3 Verjaring ................................................................................................................................... 12 4.3.1 Conclusie/samenvatting ........................................................................................................ 13 4.4 Omschrijving strafbare feiten ................................................................................................... 13 4.5 Knelpunten en beperkingen ..................................................................................................... 14 4.5.1 Keuzes ............................................................................................................................... 14 4.5.2 Archieven........................................................................................................................... 14 4.5.3 Nieuwe informatie .............................................................................................................. 14 4.5.4 overleden betrokkenen.......................................................................................................... 14 HOOFDSTUK 5 GESCHIEDENIS ST. JOSEPH HEEL ........................................................................ 15 5.1 inleiding .................................................................................................................................... 15 5.2 Congregatie Heilige Joseph ..................................................................................................... 15 5.3 Jaren tot 1940 .......................................................................................................................... 16 5.4 Oorlogsjaren 1940-1945........................................................................................................... 17 5.5 Naoorlogse jaren ...................................................................................................................... 18 5.6 Voorlopige conclusie ................................................................................................................ 19 5.7 Arbeidstherapie ........................................................................................................................ 19 5.8 Huisvesting............................................................................................................................... 19 5.8.1 Zweedse barakken ............................................................................................................ 20 5.8.2 Kinderhuis.......................................................................................................................... 21 5.9 Plattegrond van de inrichting St.Joseph te Heel. ..................................................................... 23 5.10 Personeel ............................................................................................................................... 24 5.10.1 Kwaliteit van personeel.................................................................................................... 25 HOOFDSTUK 6 NABESTAANDEN ...................................................................................................... 26 6.1 Inleiding .................................................................................................................................... 26 6.2 In kennis stellen nabestaanden................................................................................................ 26 6.3 Slachtofferhulp ......................................................................................................................... 26 HOOFDSTUK 7 ONDERZOEK IN ARCHIEVEN .................................................................................. 27 7.1 Nader onderzoek Bisschoppelijk archief Bisdom Roermond ................................................... 37 7.2 Nader onderzoek archief broeders van de Heilige Joseph te Heerlen .................................... 38 HOOFDSTUK 8 ONDERZOEK OVERLIJDENSGEGEVENS MINDERJARIGEN................................ 40 8.1 Inleiding .................................................................................................................................... 40 8.2 Vaststellen aantal en identiteit overleden jongens periode juni 1952 / januari 1954 ........... 40 8.2.1 Voorlopige conclusie ......................................................................................................... 40 8.3 Overige overlijdensgegevens van de inrichting Sint Joseph te Heel ....................................... 41 8.3.1 Voorlopige conclusie ......................................................................................................... 41 8.4 Dag, datum en tijdstip overlijden jongens in Heel .................................................................... 42 8.4.1 Jaar verhuizing, afkomstig uit, leeftijd en verblijfplaats overleden personen 1952-1954 Sint Joseph Heel................................................................................................................................ 42 8.4.2 Voorlopige conclusie ......................................................................................................... 45 8.5 Verblijfplaats overleden jongens binnen de inrichting Sint Joseph.......................................... 45 8.5.1 Voorlopige conclusie ......................................................................................................... 46 8.6 Ziektebeeld/aandoeningen overleden jongens ........................................................................ 46 8.6.1 Voorlopige conclusie ......................................................................................................... 50 8.7 Onderzoek (besmettelijke) ziekten Heel en Schinnen ............................................................. 50 8.7.1 Voorlopige conclusie ......................................................................................................... 52 8.8 Doodsoorzaken overleden jongens.......................................................................................... 52 8.8.1 Begrafeniswet 1869 ........................................................................................................... 54

2

8.8.2 CBS ................................................................................................................................... 54 8.8.3 Onderzoek doodsoorzaken ............................................................................................... 54 8.8.3.1 Samenvatting resultaat onderzoek NFI .......................................................................... 55 8.8.3.1.1 Algemeen..................................................................................................................... 55 8.8.3.1.2 Doodsoorzaken............................................................................................................ 55 8.8.3.1.3 Passende en plausibele doodsoorzaken..................................................................... 56 8.8.3.1.4 Beantwoording vraagstelling ....................................................................................... 56 8.8.3.1.5 Beantwoording aanvullende vraagstelling................................................................... 57 8.8.4 Betrouwbaarheid doodsoorzaken...................................................................................... 57 8.9 Aangifte overlijden.................................................................................................................... 57 8.10 Onderzoek verblijfplaats lichamen overledenen .................................................................... 58 8.11 Herkomst overleden jongens ................................................................................................. 58 8.11.1 De inrichting Immaculata Conceptio te Schinnen in de jaren vijftig ................................ 58 8.11.2 Motivatie overplaatsing kinderen Schinnen..................................................................... 60 8.11.3 Verplaatsing kinderen vanuit Schinnen ........................................................................... 60 8.11.4 Verplaatsingen per jaar vanuit Schinnen naar Heel of elders ......................................... 60 8.11.4.1 Voorlopige conclusie .................................................................................................... 62 8.11.5 Onderzoek aantal overledenen afkomstig uit de inrichting Schinnen en aantal overledenen Sint Joseph te Heel................................................................................................ 63 8.11.5.1 Voorlopige conclusie .................................................................................................... 64 8.11.6 Onderzoek vergelijk aantallen overlijdens inrichtingen met de betreffende gemeenten. 65 8.11.6.1 Voorlopige conclusie .................................................................................................... 66 8.12 Onderzoek aantallen overleden jongens, afkomst en verblijfplaats barak of elders in de inrichting St. Joseph Heel............................................................................................................... 66 8.12.1 Voorlopige conclusie ....................................................................................................... 67 8.13 Totaal aantallen bewoners diverse instituten......................................................................... 68 8.14 Statistisch onderzoek ............................................................................................................. 68 8.15 Voorlopige conclusie .............................................................................................................. 68 HOOFDSTUK 9 INTERVIEWS BROEDERS ........................................................................................ 72 9.1 Inleiding .................................................................................................................................... 72 Deze broeders waren: .................................................................................................................... 72 9.2 Interview broeder Polycarpus................................................................................................... 72 9.3 Interview broeder Damianus .................................................................................................... 77 9.3.1 Tweede interview broeder Damianus ................................................................................ 79 9.4 Interview broeder de Montfort .................................................................................................. 80 9.4.1 Tweede interview met broeder de Montfort. ...................................................................... 84 9.5 Interview broeder Ambrosius ................................................................................................... 85 9.5.1 Tweede interview broeder Ambrosius ............................................................................... 88 9.6 Interview broeder Ireneus ........................................................................................................ 89 HOOFDSTUK 10 INTERVIEWS NABESTAANDEN ............................................................................. 91 10.1 Inleiding .................................................................................................................................. 91 10.2 Interview N1 ........................................................................................................................... 91 10.3 Interview N2 ........................................................................................................................... 92 10.4 Interview N3 ........................................................................................................................... 92 10.5 Interview N4 ........................................................................................................................... 92 10.6 Interview N5 ........................................................................................................................... 93 10.7 Interview N6 ........................................................................................................................... 94 10.8 Telefonisch contact nabestaanden ........................................................................................ 94 10.9 Voorlopige conclusie .............................................................................................................. 94 HOOFDSTUK 11 INTERVIEWS OVERIGE PERSONEN..................................................................... 96 11.1 Inleiding .................................................................................................................................. 96 11.2 Interview P1............................................................................................................................ 96 11.3 Interview P2............................................................................................................................ 96 11.4 Interviews A.Klijn .................................................................................................................... 96 11.5 Interview P4............................................................................................................................ 98 11.6 Interview P5............................................................................................................................ 98 11.7 Interview P6.......................................................................................................................... 101 11.8 Interview P7.......................................................................................................................... 101 11.9 Interview P8.......................................................................................................................... 102 11.10 Interview P9........................................................................................................................ 102 11.11 Interview P10...................................................................................................................... 102

3

11.12 Interview P11...................................................................................................................... 102 11.13 Interview P12...................................................................................................................... 103 11.14 Interview P13...................................................................................................................... 103 11.15 Interview P14...................................................................................................................... 103 11.16 Interview P15...................................................................................................................... 104 11.17 Interview P16...................................................................................................................... 105 11.18 Interview P17...................................................................................................................... 105 11.19 Interview P18...................................................................................................................... 105 11.19.1 Inleiding ....................................................................................................................... 105 11.19.2 Interview P18 ............................................................................................................... 106 11.20 Interview P19...................................................................................................................... 106 11.21 Interview P20...................................................................................................................... 107 11.22 Interview P21...................................................................................................................... 107 11.23 Interview P22...................................................................................................................... 109 11.24 Interview P23...................................................................................................................... 109 11.25 Interview P24...................................................................................................................... 109 11.26 Interview dokter P25........................................................................................................... 109 11.27 Interview P26...................................................................................................................... 109 11.28 Interview P27...................................................................................................................... 110 11.29 Interview P28...................................................................................................................... 111 11.30 Interview P29...................................................................................................................... 111 11.31 Interview Phil Janssen ....................................................................................................... 112 11.32 Interview Adri Gorissen ...................................................................................................... 113 11.33 Interview P32...................................................................................................................... 113 11.34 Interview P33...................................................................................................................... 115 11.35 Interview P34...................................................................................................................... 115 11.36 Interview P35...................................................................................................................... 117 11.37 Interview P36...................................................................................................................... 119 11.38 Verdere interviews.............................................................................................................. 119 HOOFDSTUK 12 ONDERZOEK MEVROUW GERAEDTS ARBEIDSINSPECTIE............................ 121 12.1 Inleiding ................................................................................................................................ 121 12.2 Personalia ............................................................................................................................ 121 12.3 Collega's Arbeidsinspectie ................................................................................................... 121 12.4 Familie .................................................................................................................................. 121 12.5 Archiefonderzoek stukken Arbeidsinspectie ........................................................................ 121 12.6 Archiefonderzoek Bisdom Roermond en Congregatie......................................................... 122 12.7 Bronnen/zegsmannen Janssen, Levels en Daenen ............................................................ 123 12.7.1 JANSSEN Hendrikus H. (1911-1990)............................................................................ 123 12.7.2 LEVELS, Lambertus A.H. (1909-1980) ......................................................................... 124 12.7.3 DAENEN, Guillaume L.E. (1903-1980) ......................................................................... 124 12.8 Voorlopige conclusie ............................................................................................................ 124 HOOFDSTUK 13 ONDERZOEK BROEDER ANDREAS.................................................................... 126 13.1 Inleiding ................................................................................................................................ 126 13.2 Familie .................................................................................................................................. 126 13.3 Informatie uit interviews ....................................................................................................... 126 13.4 Archiefonderzoek ................................................................................................................. 131 13.5 Levensloop ........................................................................................................................... 132 13.6 Onderzoek verblijfplaatsen broeder Andreas....................................................................... 136 13.6.1 Verblijfplaatsen Heel en Koningslust broeder Andreas ................................................. 136 13.6.1.1 Werkplek broeder Andreas in Sint Joseph te Heel..................................................... 136 13.6.2 Abdijen .............................................................................................................................. 137 13.6.3 Verpleeghuis Bergweide te Heerlen.................................................................................. 138 13.7 Aanwijzingen relatie broeder Andreas en overlijden patiënten ............................................ 138 13.8 Voorlopige conclusie ............................................................................................................ 140 HOOFDSTUK 14 ONDERZOEK DOKTER VERSTRAELEN ............................................................. 142 14.1 Inleiding ................................................................................................................................ 142 14.2 Personalia ............................................................................................................................ 142 14.3 Loopbaan ............................................................................................................................. 142 14.4 Familie .................................................................................................................................. 142 14.5 Informatie uit interviews ....................................................................................................... 142 14.6 Archiefonderzoek Bisdom Roermond .................................................................................. 143

4

14.7 Brief aan onbekende collega arts......................................................................................... 144 14.7.1 Onderzoek identiteit Weusten ........................................................................................... 145 14.7.2 Voorlopige conclusie ......................................................................................................... 146 14.8 Doodsoorzaken .................................................................................................................... 147 14.9 Voorlopige conclusie ............................................................................................................ 147 HOOFDSTUK 15 ONDERZOEK "LAATSTE PATIËNT DIE STIERF" ................................................ 148 15.1 Inleiding ................................................................................................................................ 148 15.2 Interview P2.......................................................................................................................... 148 15.3 Informatie uit GBA ................................................................................................................ 148 15.4 Informatie dochter Scheres .................................................................................................. 149 15.5 Voorlopige conclusie ............................................................................................................ 149 HOOFDSTUK 16 ONDERZOEK OVERIGE PERSONEN .................................................................. 150 16.1 Inleiding ................................................................................................................................ 150 16.2 onderzoek naar aanleiding interview P16 ............................................................................ 150 16.2.1 Onderzoek verpleger Feller ........................................................................................... 150 16.2.1.1 Voorlopige conclusie .................................................................................................. 151 16.2.2 Onderzoek dokter Prick..................................................................................................... 151 16.2.2.1 Voorlopige conclusie .................................................................................................. 151 16.3 Onderzoek Pater Berkhout................................................................................................... 152 16.5 Onderzoek Jurgens .............................................................................................................. 152 HOOFDSTUK 17 MMA-MELDINGEN EN ONDERZOEK OVERIGE INFORMATIE .......................... 154 17.1 MMA-Meldingen ................................................................................................................... 154 17.1.1 MMA-melding 31.08858, dd 30 augustus 2011............................................................. 154 17.1.1.1 Medicijnleveranties ..................................................................................................... 154 17.1.2 MMA-melding 31.09012, dd 5 september 2011 ............................................................ 155 17.1.2.1 Onderzoek naar archiefkast ....................................................................................... 155 17.2 overige informatie onderzoek ............................................................................................... 155 17.2.2 Melding seksueel misbruik en dode kinderen ................................................................... 156 17.2.3 Doden van kinderen bij Sint Joseph? ............................................................................... 157 17.2.4 Overleden broer bij Sint Joseph. ................................................................................... 157 17.3 Voorlopige conclusie ............................................................................................................ 158 HOOFDSTUK 18 SLEUTELPERSONEN............................................................................................ 159 18.1 Inleiding ................................................................................................................................ 159 18.2 Bisdom Roermond en Congregatie Broeders Heilige Joseph. ............................................ 159 18.3 Politie Limburg-Noord........................................................................................................... 159 18.4 Openbaar Ministerie. ............................................................................................................ 160 18.5 Stichting Daelzicht................................................................................................................ 160 18.6 Arbeidsinspectie. .................................................................................................................. 161 18.7 Katholiek Verbond voor de Kinderbescherming................................................................... 161 18.8 Voogdijraad. ......................................................................................................................... 161 18.9 Inspectie voor de Volksgezondsheidzorg (Inspectie voor de Gezondsheidszorg) .............. 162 HOOFDSTUK 19 SAMENVATTING ................................................................................................... 163 19.1 Inleiding ................................................................................................................................ 163 19.2 Geschiedenis........................................................................................................................ 164 19.3 Sterfgevallen ........................................................................................................................ 164 19.4 Sleutelpersonen ................................................................................................................... 166 19.5 Andere misstanden .............................................................................................................. 167 Hoofdstuk 20 CONCLUSIES ............................................................................................................... 168 20.1 Inleiding ................................................................................................................................ 168 20.2 Hypothesen .......................................................................................................................... 168 20.3 Verdenkingen ....................................................................................................................... 169 20.4 Broeder Andreas .................................................................................................................. 171 20.5 Dr. Verstraelen ..................................................................................................................... 172 20.6 De congregatie van de Heilige Joseph ................................................................................ 173 20.7 Bisdom Roermond................................................................................................................ 173 20.8 Arbeidsinspectie ................................................................................................................... 174 HOOFDSTUK 21 ARCHIEVEN/BRONNEN........................................................................................ 175 21.1 Medisch archief St.Joseph ................................................................................................... 175 21.2 Archiefonderzoek Staatstoezicht Krankzinnigenwezen ....................................................... 175 21.3 Bronnen van dit onderzoek .................................................................................................. 176 Bijlage A Verklaring termen........................................................................................................... 178

5

HOOFDSTUK 1 INLEIDING Deze rapportage is vervaardigd naar aanleiding van een op verzoek van het College van Procureurs-generaal ingesteld strafrechtelijk feitenonderzoek in verband met mogelijk verdachte sterfgevallen, van minderjarigen, binnen de inrichting St. Joseph te Heel in de jaren 1952 t/m 1954. In opdracht van de Hoofdofficier van justitie van het arrondissementsparket te Roermond stelde een onderzoeksteam een onderzoek in naar de feiten en omstandigheden waaronder deze sterfgevallen plaats vinden. Hierbij dient te worden opgemerkt dat eventueel gepleegde strafbare feiten in relatie tot deze sterfgevallen al langere tijd verjaard zijn. In de rapportage treft U onder andere een overzicht aan van archiefonderzoeken, interviews met nabestaanden van overledenen en interviews met personen die mogelijk wetenschap dragen van feiten uit de genoemde periode. De bevindingen van het onderzoeksteam zijn in deze rapportage vastgelegd.

1.1 Leeswijzer De hoofdstukken zijn geschreven aan de hand van de vraagstellingen cq opdrachten die voortkwamen uit de onderzoeksopdracht. De eerste hoofdstukken bevatten de omschrijving van het verzoek, een beschrijving van de opzet en wijze van onderzoek en een algemene beschrijving van de zaak. Vanaf hoofdstuk 5 “De geschiedenis van Sint Joseph Heel” wordt dieper op de feiten en omstandigheden ingegaan en in Hoofdstuk 6 en 7 wordt het onderzoek naar de archieven en overlijdensgegevens van de jongens beschreven. De hoofdstukken 8,9 en 10 betreffen de weergave van een groot aantal interviews die zijn gehouden met broeders, nabestaanden en overige personen. Er heeft gedurende het onderzoek een aantal specifieke onderzoeken plaatsgevonden, die nader zijn uitgewerkt in de hoofdstukken 11 tot en met 17. Hoofdstuk 18 bevat een samenvatting en conclusie van het verrichte onderzoek. Het laatste hoofdstuk 21 , houdt een beschrijving in van de geraadpleegde bronnen en archieven.

1.2 Nummering documenten De documenten die werden aangetroffen in de diverse archieven en die gebruikt zijn in dit strafrechtelijk feitenonderzoek zijn voor een goede verwerking in de administratie voorzien van een uniek nummer. De verwijzingen in de voetnoten van deze rapportage betreffen dan ook bovenbedoelde nummering.

1.3 Anonimiseren Een aantal gegevens is geanonimiseerd gebruikt volgens de in dit verband vigerende wet-en regelgeving. Dit met eventuele uitzondering van die gevallen waarin naam en toenaam reeds in het publieke domein bekend waren, dan wel waarin er sprake is geweest van gevallen waarbij het algemeen belang zwaarder woog dan het persoonlijke belang. Verder is er gekozen om de namen van nog levende personen te anonimiseren teneinde hun privacy zoveel mogelijk te respecteren.Toch is het onderzoeksteam zich er van bewust dat aan de hand van de informatie de identiteit van personen achterhaald zou kunnen worden.

6

1.4 Overleden minderjarigen Uit het onderzoek komt naar voren dat er binnen de inrichting Sint Joseph te Heel sprake is van zowel overleden minder- als meerderjarigen. Verder is gebleken dat de overleden minderjarigen allen personen van het mannelijk geslacht betroffen. In het kader van de leesbaarheid zal in dit rapport daarom de term "jongens" gehanteerd worden waar sprake is van de overleden minderjarigen.

1.5 Minderjarigheid De huidige definitie is ingevolge artikel 1:233 Burgerlijk Wetboek als volgt; Minderjarigen zijn zij die de ouderdom van achttien jaren niet hebben bereikt en niet gehuwd of geregistreerd zijn dan wel gehuwd of geregistreerd zijn geweest met toepassing van artikel 253ha meerderjarig zijn verklaard. Echter tussen 1901 en 1988 was men pas bij het bereiken van de leeftijd van 21 jaar meerderjarig. Daar de te onderzoeken feiten vermoedelijk hebben plaatsgevonden in de jaren 1952 tot en met 1954 is er in dit onderzoek uitgegaan van vorenstaande definitie minderjarigen maar dan dus met het bereiken van de leeftijd van 21 jaar in plaats van 18 jaar.

1.6 Citaten Indien er sprake is van een woordelijke weergave van een tekstdeel dan wel een woordelijk weergegeven uitspraak zal dit in deze rapportage cursief en tussen aanhalingstekens worden weergegeven.

1.7 Verklaring van een aantal termen De inrichting Sint Joseph te Heel werd opgericht door de katholieke congregatie van broeders van de Heilige Joseph. Deze congregatie maakt op haar beurt deel uit van de rooms-katholieke kerk. Binnen deze congregatie en kerk worden diverse termen en benamingen gebruikt. Een verklaring1 voor een aantal in dit rapport veel voorkomende termen wordt in de bijlage A gegeven.

1

Wikepedia alsmede het boek seksueel misbruik van minderjarigen in de rooms-katholieke kerk Wim Deetman ISBN 9789460034961 7

HOOFDSTUK 2 STARTINFORMATIE De commissie Deetman heeft in 2010 een onderzoek ingesteld naar seksueel misbruik van minderjarigen binnen de rooms-katholieke kerk. In het kader van dit onderzoek werd tijdens archiefonderzoek bij het Bisdom Roermond correspondentie aangetroffen uit 1958/1959 tussen mevrouw Geraedts van de Arbeidsinspectie en de vicaris-generaal Mgr. P. Van Odijk van het Bisdom Roermond. Uit deze correspondentie blijkt volgens de commissie Deetman dat in 1952 en 1953 in totaal 34 jongens onder verdachte omstandigheden zouden zijn overleden in de instelling voor zwakzinnigen van de congregatie broeders van de Heilige Joseph te Heel. Deze informatie werd eind mei 2011 door de commissie Deetman ter beschikking gesteld aan het college van Procureurs Generaal omdat deze informatie niet paste binnen de opdracht van het onderzoek (seksueel misbruik van minderjarigen in de rooms-katholieke kerk). Deze informatie bestond uit; • Verslag van de besprekingen aangaande de toestand in het St. Josefgesticht te Heel , 29 april 1954, gemaakt door Mgr Goessens (bisdom Roermond), Geraedts en Mr. G. Sassen (Secretaris Voogdijraad). In dit verslag wordt niet gesproken over sterfgevallen. Wel bespreekt men de arbeidsomstandigheden waarin kinderen kennelijk hebben moeten werken. Ook wordt de organisatie en functioneren van de overste en diverse broeders besproken en de overplaatsing van enkele broeders. Een tweetal broeders dient zeker niet gehandhaafd te blijven omdat zij sadistische afstraffingen zouden hebben toegediend. De aanwezigen zijn het er wel over eens dat er iets moet gebeuren. Ruchtbaarheid dient vermeden te worden. "Maar men voorkomt ruchtbaarheid niet door het geval - de fouten - dood te zwijgen voor het bisdom. Dan zal de arbeidsinspectie zich misschien verplicht voelen iets te doen - procederen - en het departement van Justitie zal de slechte behandeling der pupillen niet kunnen laten zitten. Er zal dus door de bisschop en de algemeen overste overlegd moeten worden wat er zal dienen te gebeuren, om grotere ruchtbaarheid door de officiële instanties, die anders zullen ingrijpen, te voorkomen." • Brief 8 januari 1959 van Geraedts aan Van Odijk, waarin navolgende stond met betrekking tot de sterfgevallen; "In 1953/1954 zijn in een jaar tijd 34 patiënten gestorven. In Heel wordt verteld dat ze vermoord zijn. Broeder Gabriël (overleden) heeft aan een van mijn zegsmannen verklaard: "Tegen de broeder van de keuken kan niet worden opgetreden, want die weet van die moorden af." De laatste patiënt die "kerngezond" stierf was een zwager van Dr. Scheres uit Tegelen. Daarna zou men bang geworden zijn en dit "bedrijf" stopgezet hebben. Eerst na 1,5 jaar is toen de navolgende patiënt gestorven. Gedeeltelijk zou dit natuurlijk te controleren zijn op de afdeling Bevolking van de gemeente Heel." • Brief 14 januari 1959 (1 pagina; kennelijk ontbreekt er een vervolgpagina) van Geraedts aan Van Odijk, waarin niet concreet over sterfgevallen geschreven wordt maar wel wordt geschreven over het jaar 1954 waarin men kennelijk de mening is toegedaan dat toen door het ingrijpen van de arbeidsinspectie het meeste werd bereikt.

8

•

•

•

Verslag 19 januari1959 van Van Odijk, waarin navolgende stond met betrekking tot de sterfgevallen; “In een jaar 34 patiënten gestorven. Onder toezicht van dr. Verstraelen heeft broeder Andreas waarschijnlijk een ietwat te sterk slaapmiddel gegeven (morphine) aan patiënten welke uit Schinnen kwamen. Deze idiootjes sterven soms vrij snel en ofschoon dr. Verstraelen geen schuld aanwezig achtte is deze in zich wat domme broeder toen verplaatst. Van moorden zeker niet te spreken. (zeker geen opzet). Dr. Verstraelen stond er wat van te kijken dat dit nu bekend was geworden!!!” Brief 28 januari 1959 van Van Odijk aan Geraedts, waarin samengevat Van Odijk schrijft dat de concrete klachten geformuleerd door Geraedts slechts voor een klein deel waar bleken te zijn en zwaar overdreven. Dat wat minder juist was inmiddels was gecorrigeerd en men in zo'n zaak niet op verbitterde en jaloerse lieden af dient te gaan. Dat er natuurlijk grenzen zijn. Verder schrijft hij dat de broeder overste te Heel van goede wil is maar deze heeft geen ideale staf van medewerkers en er is een zeer moeilijk opvoedbaar publiek (debiele en imbeciele jongens). De overste is dankbaar indien men hem wijst op fouten en tekortkomingen en zal alles doen om radicaal al het foutieve uit te bannen. De overste verzoekt wel dat men zich direct tot hem wendt in plaats van allerhande instanties in de arm te nemen en deze zo werk te bezorgen. De overste heeft er geen bezwaar tegen dat het ministerie van justitie in kennis wordt gesteld en zou dit zelfs op prijs stellen zodat deze officieel zou kunnen vaststellen dat het in Heel nog niet zo gek gaat. Van Odijk schrijft vervolgens dat hij de naam van Geraedts verder buiten het onderzoek heeft gelaten omdat dit hem prettiger leek voor Geraedts daar zeer veel sterk overdreven en onjuist was voorgesteld. Een brief, van 4 maart 1959 kennelijk geschreven door dokter Verstraelen, uit het archief van de congregatie Heilige Joseph te Heerlen. Deze brief was gericht aan zijn "Hoog Geachte Collega" en gesteld op briefpapier van de inrichting St. Joseph.Het was, door het ontbreken van een adressering, niet duidelijk aan wie deze brief gericht was. Deze brief zat in de ordner "personeelszaken map verplaatsing en verzorging".De index vooraan in deze ordner vermeldde echter het volgende; "04-03-1959 Brief van dkt. Verstraelen aan de Insp. voor de Volksgezondheid ivm. het groot aantal overleden patiënten." Hier volgt de letterlijke inhoud van deze getypte brief: Hoog Geachte Collega, In aansluiting aan ons mondeling onderhoud dd 25 februari 1959 kan ik u de volgende feiten voorleggen. De bewuste heer WEUSTEN die op het ogenblik in dienst is op Huize St. Joseph, is van 1939 tot medio 1958 onderwijzer geweest aan de B.L.O. school van Huize Providentie te STERKSEL NB. Wat aangaat de sterfgevallen op Huize St. Joseph, kan ik het volgende mededelen. Herfst 1951 begon ik zelf, als opvolger van mijn vader, mijn werk als huisarts op St. Joseph. In dat jaar waren er 18 sterfgevallen. In 1952 kwam broeder Andreas op de nieuw opgerichte kinderafdeling, waar toen massaal de oudere jongens vanuit SCHINNEN werden opgenomen. De verpleging was moeilijk, daar bij het werk van volledig invalide kinderen nog ongewoon was, waarbij nog dat de patiënten soms voor hun doen reeds oud waren. Dat jaar was op die afdeling het aantal sterfgevallen 20 op een totaal van 34 in Huize St. Joseph. (dus buiten deze afdeling 14 sterfgevallen). Nadat deze gang van zaken zich in 1953 ongeveer zo handhaafde, werd de opname voornamelijk uit SCHINNEN stopgezet. Daar mij enige sterfgevallen niet erg duidelijk waren, had ik zelf op die stopzetting aangedrongen. Er valt nog te vermelden dat in 1952 verschillende kinderen aan bronchiolitis stierven. 9

•

Visites werden door mij verricht op alle tijden van de dag, in enige gevallen zelfs 's-nachts, waarbij geen ongeregeldheden te constateren vielen. Plotselinge sterfgevallen deden zich niet voor. De hygiëne stond bij broeder Andreas op hoog peil, zo ook de voedingstoestand. Ik geloof dat verschillende samenkomende omstandigheden hier vooral verkeerd gewerkt hebben. Moge ik nog erbij vermelden dat nagegaan tot en met 1957 het sterftecijfer schommelde tussen 8 en 18 per jaar. De afdeling volledig idiote kinderen is dus in 1953 opgeheven, waarbij broeder Andreas werd overgeplaatst. In de hoop u hiermede naar genoegen te hebben ingelicht, Hoogachtend, met Coll.gr." Een overzicht van gegevens afkomstig uit de gemeentelijke bevolkingsregistratie van de gemeente Heel en Panheel. Dit van de jaren 1945 tot en met 1956. Samengevat blijkt daar uit dat er in de jaren 1952 en 1953 een zichtbaar hoger aantal overleden minderjarigen is dan in de jaren ervoor en erna. Respectievelijk 10 en 25 jongens ten opzichte van 1 a 2 overleden jongens in de jaren ervoor.

Aan de hand van deze informatie werd het verzoek gedaan aan de Hoofdofficier van justitie van het arrondissementsparket te Roermond om een strafrechtelijk feitenonderzoek te doen.

10

HOOFDSTUK 3 VERZOEK Het College van Procureurs-generaal heeft op grond van de verkregen gegevens van de commissie Deetman aan de Hoofdofficier van het arrondissementsparket Roermond verzocht onderzoek te doen. In het projectplan is deze onderzoeksopdracht als volgt weergegeven; "onderzoek te verrichten naar mogelijk begane strafbare feiten rondom het overlijden van de minderjarige slachtoffers in de periode 1952 tot januari 1954 in huize St Joseph te Heel, waarbij de vraag of de feiten verjaard waren uiteraard ook diende te worden onderzocht. Ook moest worden bezien of er nog getuigen en mogelijk zelfs potentiële verdachten in leven waren." Daartoe werd een onderzoeksteam ingesteld, dat een inventariserend strafrechtelijk feitenonderzoek zou gaan verrichten dat enerzijds was gestoeld op het traceren en interviewen van sleutelpersonen en mogelijk betrokkenen. Anderzijds zou getracht worden middels archiefonderzoek feiten te vergaren. Het onderzoeksteam rapporteert aan de Hoofdofficier van het arrondissementsparket Roermond.2

2

Projectplan OM Roermond dd 14 juni 2011

11

HOOFDSTUK 4 ONDERZOEK ALGEMEEN 4.1 Onderzoeksteam In opdracht3 van de Hoofdofficier van justitie van het arrondissementsparket te Roermond werd een onderzoeksteam samengesteld uit politiemensen werkzaam binnen de Regiopolitie Limburg-Noord. Dit team bestond uit een teamleider, een coördinator en rechercheassistente van de Regionale Recherche, bureau Team Grootschalig Optreden. Verder werd het team aangevuld met (oud)leidinggevenden/politiemensen, die jarenlang werkzaam zijn geweest binnen het opsporingsproces. Het onderzoek werd verricht onder leiding van de Officier van Justitie Mr. D. Mattheijs van het arrondissementsparket Roermond. Het feitenonderzoek(ondermeer archievenonderzoek, interviews) vond plaats tussen 15 juni 2011 en 20 april 2012.

4.2 Onderzoeksopzet Het onderzoek werd door het College van Procureurs-generaal beschreven als een strafrechtelijk feitenonderzoek.Bij de start van het onderzoek was reeds duidelijk dat indien er zou blijken van strafbare feiten deze verjaard zouden zijn. (Zie paragraaf 4.3). Aan de hand van de onder hoofdstuk 3 beschreven verzoek 4 en de daaruit voortvloeiende strategie werd een aantal deelopdrachten benoemd; • • • • •

•

Het traceren en informeren van nabestaanden van de overledenen.Zie hiervoor met name hoofdstuk 6. Onderzoek verrichten naar de mogelijk begane strafbare feiten. Zie hiervoor de hoofdstukken 7 en verder. Is er sprake van overlijden van minderjarige slachtoffers in de periode 1952 tot januari 1954? Zie hiervoor onder meer hoofdstuk 8 en verder. Onderzoeken verrichten naar mevrouw Geraedts, broeder Andreas en Dr. G.Verstraelen. Zie hiervoor de hoofdstukken 12,13 en 14. Het traceren en interviewen van sleutelpersonen binnen de eigen OM/politieorganisaties alsmede mogelijke overige sleutelpersonen. Zie hiervoor het hoofdstuk 18. Het traceren en ontsluiten van de relevante archieven. Zie hiervoor ondermeer de hoofdstukken 7 en 20.

4.3 Verjaring In het door het OM opgemaakte projectplan5 is reeds vastgesteld dat de te onderzoeken mogelijke strafbare feiten verjaard zijn. In januari 1954 was de maximale verjaringstermijn 18 jaar( artikel 70, eerste lid, aanhef en onder 4 (oud), Wetboek van Strafrecht). Dit maximum hoorde bij misdrijven waarop levenslange gevangenisstraf stond, zoals moord. Verjaringstermijnen voor andere misdrijven waren korter dan 18 jaar.

3 4 5

Projectplan OM Roermond dd 14 juni 2011 Zie 3 Zie 3

12

Uitgaande van de maximale verjaringstermijn-doch daarmee uitdrukkelijk niet suggererend dat er in casu sprake is geweest van moord, al dan niet meermalen gepleegd-uitgaande van januari 1954 als laatst mogelijke pleegdatum, waren eventueel gepleegde strafbare feiten in elk geval verjaard per 1 januari 1972. Dit verjaringstijdstip zou later hebben kunnen liggen als de verjaring zou zijn gestuit door een daad van vervolging (artikel 72(oud) Wetboek van Strafrecht), maar vastgesteld is dat er van een zodanige daad geen sprake is geweest. De wettelijke verjaringsregeling is herzien per 1 januari 2006. Bij die gelegenheid is vastgelegd dat het recht tot strafvordering niet verjaart voor misdrijven waarop een levenslange gevangenisstraf is gesteld (zie het huidige tweede lid van artikel 70 Wetboek van Strafrecht). Dit artikellid heeft echter geen terugwerkende kracht. In artikel III van de Wet van 16 november 2005 (opheffing verjaringstermijn bij zeer ernstige delicten (stb.2005.595)) is namelijk bepaald dat ten "aanzien van de feiten die op het tijdstip waarop deze wet in werking treedt, zijn verjaard, (…) de wettelijke bepalingen inzake verjaring van toepassing [blijven] zoals zij luidden voor het tijdstip van inwerkingtreding van deze wet".

4.3.1 Conclusie/samenvatting Het vorenstaande betekent dat het recht tot strafvordering is komen te vervallen. Er is derhalve géén vervolgingsmogelijkheid meer aanwezig. Voor het onderhavige strafrechtelijke feitenonderzoek heeft dit betekend dat daarbij geen strafvorderlijke bevoegdheden aangewend konden worden.

4.4 Omschrijving strafbare feiten Gedurende de periode van 1952 tot en met heden is het Wetboek van Strafrecht meerdere malen gewijzigd. De geconstateerde feiten werden, voor wat betreft de strafbaarheid, getoetst aan de wetsteksten geldend in de periode 1952 tot 19906. Zij bleken zowel strafbaar onder de toen geldende strafbepalingen als de huidige. Met betrekking tot het strafrechtelijk feitenonderzoek ten aanzien van de overleden 37 jongens komen mogelijk navolgende strafbare feiten naar voren. Valsheid in geschrifte (225 Wetboek van Strafrecht) Valselijk opmaken van een medische verklaring (228 wetboek van Strafrecht) Het in hulpeloze toestand laten of brengen van patienten (255 Wetboek van Strafrecht) Het in hulpeloze toestand laten of brengen van patienten de dood tengevolge hebbend. Strafverzwaring voor artikel 255 Wetboek van Strafrecht (257 Wetboek van Strafrecht) Mishandeling de dood ten gevolge hebbend (301 Wetboek van Strafrecht) Doodslag (287 Wetboek van Strafrecht) Moord (289 Wetboek van Strafrecht) Dood door schuld (307 Wetboek van Strafrecht) Zie hiervoor tevens hoofdstuk 20.

6

Kluwer.nl en Fruin jaargangen 1952, 1959 en 1986

13

4.5 Knelpunten en beperkingen 4.5.1 Keuzes Er is sprake van een concrete onderzoeksopdracht waardoor er ook automatisch kaders zijn ontstaan. Een voorbeeld hiervan is tijdspanne 1952-1954. Het onderzoeksteam is van deze kaders uitgegaan en heeft deze dan ook binnen het onderzoek gehanteerd. Dit ook om zoekopdrachten hanteerbaar te maken en te houden. Buiten de door de opdracht ontstane kaders heeft het team soms keuzes moeten maken om de opdracht hanteerbaar te houden. Bijvoorbeeld bij het benaderen van nabestaanden is uitgegaan van familieleden in de 1e en 2e graad bloedverwantschap (ouders/broers/zussen). Het team is zich er terdege bewust van (geweest) dat door het maken van keuzes ook mogelijk relevante informatie niet achterhaald is. 4.5.2 Archieven In het kader van wettelijke bewaar-/raadpleeg-/en vernietigingstermijnen van de diverse archiefwetgevingen was er een gerede kans aanwezig dat informatie niet meer raadpleegbaar was. Er zijn wettelijke kaders die beperkingen geven aan het raadplegen van archieven. Een voorbeeld hiervan bleek het archief van het CBS te zijn. (artikel 37 van de Wet op het Centraalbureau voor de Statistiek in verband met artikel 5 regeling verstrekking gegevens doodsoorzaken CBS) Ook bleken archieven niet volledig te zijn of geheel te ontbreken. Voorbeeld daarvan was het archief van het voormalige Sint Joseph te Heel. Daar ontbraken de medische dossiers; alleen de zogenaamde persoonsdossiers werden aangetroffen. Er kon niet worden achterhaald waarom de medische dossiers ontbraken. 4.5.3 Nieuwe informatie Gedurende het onderzoek werd bij het informeren van zowel nabestaanden, media en overigen verwezen naar het extra ten behoeve van dit onderzoek geopende telefoonnummer en e-mailadres. Hierdoor werd mede getracht de bereikbaarheid van het team te vergroten. Er werd wel gebruik van deze mogelijkheden gemaakt maar de daaruit voorvloeiende informatie bleek niet relevant voor het verdere onderzoek dan wel betrof het informatie die reeds op andere wijze bekend geworden was. Ook werd de aandacht gevestigd op (MMA)Meld Misdaad Anoniem, als mogelijkheid om anoniem informatie te verstrekken. Desondanks valt het echter niet uit te sluiten dat, ondanks dit strafrechtelijke feitenonderzoek, na het uitbrengen van deze rapportage er alsnog tot op heden niet bekende informatie op enigerlei wijze bekend zal worden.

4.5.4 overleden betrokkenen Een groot aantal betrokkenen bleek inmiddels overleden of gezien hun gezondheidstoestand niet meer aanspreekbaar te zijn, waardoor de kans op het aantreffen en kunnen interviewen van betrokkenen die uit eigen waarneming kennis zouden kunnen dragen over de te onderzoeken sterfgevallen aanmerkelijk kleiner was geworden.

14

HOOFDSTUK 5 GESCHIEDENIS ST. JOSEPH HEEL 5.1 inleiding Teneinde een beter beeld te krijgen van de omstandigheden in en om de instelling Sint Joseph te Heel zal in dit hoofdstuk de geschiedenis alsmede een uitgebreide omschrijving van het instituut ten tijde van de onderzoeksperiode weergegeven worden. Hiervoor werden meerdere bronnen geraadpleegd. Het onderzoeksteam heeft de informatie uit deze bronnen niet verder geverifieerd. Er werden ondermeer de navolgende bronnen gebruikt zoals het boek "ELK ZIJN TIJD" Tachtig jaar Huize Sint Joseph Heel.7 Verder werd ook gebruikt het boek “tussen caritas en psychiatrie, lotgevallen van zwakzinnigen in Limburg 1879-1952” van dr. Annemieke Klijn uit 19958. Dit laatste boek geeft een historisch beeld/ verslag van de gebeurtenissen in en rondom de zwakzinnigenzorg in de oudste en grootste Limburgse roomskatholieke instellingen Sint Anna en Sint Joseph te Heel. Uit dit boek maar ook uit het onderzoek blijkt dat er een grote verscheidenheid was in benamingen indien er sprake was van zwakzinnigen. Klijn noemt daarbij als voorbeelden van benamingen voor zwakzinnigen in de loop van de geschiedenis, idioten, zwakken van geest, achterlijken, psychisch of geestelijk abnormalen, imbecielen, maatschappelijk ongeschikten, onvolwaardigen, subnormalen,verstandelijk minderwaardigen, geestelijk misdeelden, half-idioten, debielen, psychisch minderwaardigen,geesteszwakken, onnozelen, gekken,geestelijk invaliden, dégenerés, gebrekkigen, zotten, geestesminderwaardigen, oligophrenen, geestelijk gehandicapten, zwakbegaafden,dwazen, geestelijk gestoorden en krankzinnigen. Tot het begin van de jaren zestig was de definitie van de medicus Herderscheé uit 1934 de meest gangbare. Deze stelde in zijn studie Achterlijke kinderen:"Wij noemen iemand zwakzinnig, wanneer hij, op grond van zijn onvoldoende verstandelijke mogelijkheden, niet of slechts onder gunstige omstandigheden in staat is, zich in een eenvoudige positie in de maatschappij zelfstandig staande te houden." 9

5.2 Congregatie Heilige Joseph. Op 21 juni 1872 werd de congregatie van de Kleine Zusters van de Heilige Joseph gesticht door P.J. Savelberg. Savelberg was priester in Heerlen. In 1875 stichtte hij ook de congregatie van de Broeders van de Heilige Joseph. Deze congregatie had haar moederhuis in Heerlen, De inrichting Savelberg, en bediende verder De inrichting Savelberg in Helden, De inrichting Meerssenhoven in Itteren, De inrichting Sint Joseph in Heel, Stichting Landkolonie Koningslust voor jeugdige delinquenten en De inrichting Providentia in Sterksel voor epileptici.10 De congregatie is een bisschoppelijke congregatie. De congregatie maakte deel uit van het bisdom Roermond. In de onderzoeksperiode was de bisschop monseigneur dr J.H.G. Lemmens (bisschop van 1932-1958). Hij had een plaatsvervanger in de persoon van monseigneur prof. J.M.J.A, Hanssen, die samen met de vicaris-generaal Feron feitelijk het bisdom bestuurde. Hanssen was de volgende bisschop van het bisdom Roermond. De bisschop is formeel 7

Boek "Elk zijn tijd" tachtig jaar Huize Sint joseph Heel 1989,redactie Phil Janssen Adri Gorissen Boek "Tussen caritas en psychiatrie"Dr. Klijn 1995 ISBN 90-6550-506-7 9 Boek Herderscheé, Achterlijke kinderen. Zie ook Katholieke encyclopaedie voor opvoeding en onderwijs,III (1951) 921. 10 boek seksueel misbruik van minderjarigen in de rooms-katholieke kerk Wim Deetman ISBN 9789460034961 8

15

verantwoordelijk voor het gedrag en de misdragingen van priesters die binnen het bisdom werkzaam zijn. Dat geldt niet alleen voor priesters, maar ook voor ordes of congregaties die voor de bisschop binnen het bisdom werkzaam zijn en door hem jurisdictie hebben toegewezen gekregen. Ook heeft de bisschop een toeziende rol op de bisschoppelijke congregaties. Die verantwoordelijkheid werd in de praktijk uitgeoefend door de vicaris generaal. Tot zijn dood in 1958 was dit vicaris-generaal Feron. Deze werd toen opgevolgd door vicaris-generaal Van Odijk11. In 1879 namen de stichtingen van de broeders en de zusters van de congregaties van Mgr. Savelberg hun intrek in "Kasteel Heel" onder de naam St.Josephgesticht. In 1910 werd een nieuw Sint Josephgesticht in gebruik genomen voor de broeders en hun mannelijke verpleegden. Het oude Sint Josephgesticht heette vanaf dat moment Sint Anna en hier verbleven de zusters en hun vrouwelijke verpleegden.

5.3 Jaren tot 194012 De krankzinnigenwet van 1841 maakte een einde aan het "voor-medische tijdperk", Geesteszieken werden gezien als voor hun zonden gestraften of minstens als slechte mensen. In de wet van 1841 werd voor het eerst bepaald dat bij opname van een geesteszieke en ook tijdens diens verblijf in het gesticht, geneesheren een zekere rol dienden te spelen. Het medisch model deed met deze wet zijn intrede. Dit heeft tot ongeveer 1950 geduurd. Veranderingen kwamen slechts geleidelijk tot stand onder invloed van de inspectie voor het krankzinnigenwezen die in 1844 werd ingesteld en op 1 januari 1957 haar naam wijzigde in “Inspectie voor de Geestelijke Volksgezondheid". Koortsachtig snel gingen de vernieuwingen en ontwikkelingen niet. Als verklaring hiervoor zijn twee samenhangende factoren aan te wijzen. Ten eerste was het merendeel van de medici ervan overtuigd dat afwijkingen in de hersenen een gevolg waren van erfelijke eigenschappen waar niets aan te veranderen viel, en ten tweede stonden velen onder invloed van Darwin’s theorie, van de “survival of the fittest” (superieuren moeten overleven, de minderwaardigen worden geëlimineerd). In 1884 kwam een nieuwe wet tot regeling van het staatstoezicht op krankzinnigen. De wetswijziging van artikel 7 van 1912 bepaalde bij Koninklijk Besluit dat inrichtingen en woningen welke onder openbaar beheer staan van de overheid of bestuurd worden door een instelling van weldadigheid, respectievelijk een vereniging met rechtspersoonlijkheid, aangewezen worden tot verpleging van krankzinnigen, zonder officieel krankzinnigeninrichting te zijn en zonder dat voor de opname een rechterlijke machtiging wordt vereist. Hiermee werd ook de inrichting St. Joseph een zogenaamde “aangewezen inrichting”. De aangewezen inrichtingen kregen een instroom van patiënten uit de lagere klassen. Er waren in de inrichting St. Joseph vrij veel bedlegerigen in de eerste decennia van het bestaan. Dit kan herleid worden naar dat medisch model en naar een stroming binnen dit model in de zorg voor geesteszieken die van ongeveer 1870 tot 1925 opgeld deed en als “bedbehandeling” te boek stond. De filosofie achter deze opvatting was vrij simpel. Psychisch zieken zijn hersenlijders. Zieke hersenen moesten, willen zij genezen, rust hebben. Toch duurde het nog tot 1921 voor het B-diploma, ingevolge de Wet op het kranzinnigenwezen, van staatswege werd ingesteld. Dit betreft een opleiding in het kader van de Wet tot wettelijke bescherming van het diploma voor ziekenverpleging. 11

boek seksueel misbruik van minderjarigen in de rooms-katholieke kerk Wim Deetman ISBN 9789460034961 12 Archief congregatie H. Joseph te Heerlen, doos opschrift Kroniek St. Joseph notities etc. 16

Dit diploma was met name gericht op de verpleging van psychiatrische patiënten. Wet of niet, intussen deed men wat men zijn plicht vond: zorgen voor armen en ongelukkigen, voor misdeelden van de ergste soort soms, bij voorkeur voor diegenen die elders geen plaats vonden. Uit alle provincies stroomden de verpleegden toe en men zorgde voor elkaar als leden van een grote familie. Pedagogen en psychologen kwamen toentertijd in deze huizen niet voor en dokter Emile Verstraelen was naast huisarts te Heel, de enige geneesheer voor het instituut Sint Joseph. In 1922 werd de hoofdzetel van de congregatie van Heerlen naar Heel verplaatst en bleef daar tot 1934. De inrichting St. Joseph was gedurende die tijd het moederhuis van de congregatie, compleet met noviciaat en postulaat. In 1927 verhuisden de toevallijders naar een nieuwe stichting van de Broeders, te weten De inrichting Providentia te Sterksel bij Heeze (N.Br.). Dit huis was uitsluitend bestemd voor epileptici. In deze categorale voorziening konden ze beter en deskundiger opgevangen en verzorgd worden. Voor Sint Joseph was het een verdere stap in de groei naar specifieke zwakzinnigenzorg. Mede onder invloed van deeltoevoegingen aan de zorg voor geestelijk gehandicapten, waardoor het medisch model weliswaar niet verdween maar er nieuwe dimensies aan werden toegevoegd, wijzigde ook de opvatting in de aanpak voor zwakzinnigen. De “actievere therapie” deed rond 1925 haar intrede. Deze therapie kwam voort uit de zienswijze van Dr. Hermann Simon uit Gütersloh in Westfalen. Hij stelde niet meer het ziek zijn op de voorgrond maar deed zoveel mogelijk een beroep op het nog gezonde deel in de mens. Hij schafte de bedverpleging af, gaf elke patiënt een eigen taak en wees hem of haar op zijn of haar verantwoordelijkheid binnen de samenleving. In ons land werden de denkbeelden van Dr. Simon door Prof. Dr. W.M. van der Scheer overgenomen en toegepast. Tegenover de passieve behandeling van de bedverpleging moest de patiënt nu juist in actie komen en bezig zijn. Maar toch, door de wijzigende opvattingen en een andere aanpak, namen de werkzaamheden voor de verpleegden toe. Deze gewijzigde opvattingen hadden tot gevolg dat steeds meer ambulante patiënten werden opgenomen en bedlegerigen gemobiliseerd. Het ambulantisme (verplaatsbare zorg) nam daardoor sterk toe. De huisvesting onderging als gevolg van dit alles nogal ingrijpende wijzigingen. Er werden diverse veranderingen doorgevoerd zoals het scheiden van de gebrekkige en semi-ambulante oudere patiënten van de St. Josephzaal van de ambulante mannen en het onderbrengen van hen in de voormalige ziekenboeg. Een aantal op laag niveau functionerenden, ten dele semi-ambulante, overwegend jongeren, verhuisden naar de Piuszaal. Op de 1e verdieping werden op de Aloysiuszaal gebrekkigen en dubbelgehandicapten gehuisvest.

5.4 Oorlogsjaren 1940-1945 Vervolgens brak de Tweede Wereldoorlog uit. De eerste oorlogsjaren verliepen relatief rustig voor de inrichting, omdat Heel strategisch niet belangrijk was gelegen. In 1942 steeg de bevolking van de inrichting Sint Joseph wel drastisch toen de inrichting in Sterksel door de Duitse bezetter werd gevorderd en er van daaruit ruim honderd epileptici in de inrichting Sint Joseph werden opgenomen. In 1942 brak er t.b.c. uit onder de eigen patiënten maar ook onder de geëvacueerden uit Sterksel. Vanaf die tijd tot 1947 was de Aloysiuszaal tbc-afdeling. (In de te onderzoeken periode 1952-1954 werden de tbc- patienten verpleegd in een gedeelte van de barakken genaamd Rochuspaviljoen). Daarna werd het ziekenboeg tot 1981. De laatste maanden van de oorlog was wel een spannende tijd. Heel lag in de frontlinie en het instituut werd door vele granaten getroffen. De inrichting Sint Joseph weigerde te evacueren en tevens vonden vele bewoners van Heel en Wessem er 17

een onderkomen. Met de nodige improvisatie en vindingrijkheid is men de oorlog uiteindelijk toch doorgekomen.

5.5 Naoorlogse jaren Na de oorlog werd gestart met een verdere professionalisering van de zorg voor de zwakzinnigen. In 1952 verbleven circa 700 personen in de inrichting Sint Anna alwaar ongeveer 200 zusters actief waren. In de inrichting Sint Joseph zaten zo’n 400 personen terwijl er slechts 20 broeders waren die met hulp van externen (niet zijnde verplegers) de boel draaiende moesten houden. In 1950 was Sint Joseph bovendien een internaat voor debiele en regeringskinderen geworden, een groep waar Sint Anna zich niet op richtte. In 1954 verbleven er kennelijk 450 patiënten (zwakzinnig en imbeciel) en verder waren er 22 broeders waarvan de helft een leeftijd had tussen de 45 en 69 jaren oud.13 In 1950 werd de stichting Mgr. Savelbergs Kindertehuizen opgericht. De stichting stelde zich ten doel : de duurzame verpleging - zowel in als buiten door haar te exploiteren gestichten- voor debielen, hulpbehoevenden, verwaarloosde of misdadige minderjarige jongens in Nederland. In december 1951 werden deze werkzaamheden voortgezet onder de naam Sint Josephgesticht. Aan de hand van een aantal citaten, afkomstig uit een in 1955 geschreven kroniek14 aangetroffen in het archief van de congregatie kunnen we afleiden hoe men kennelijk vanuit het zicht van de broeders in deze naoorlogse jaren aankeek tegen hun eigen werkzaamheden en degenen die men verpleegde. "Er is nog een andere afdeling die voor de broeders een specifieke zorg is en van hen een bijzondere aandacht vraagt. Namelijk de bedlegerigen en de T.B. afdeling. Van de broeder die deze afdeling bedient wordt dan ook een grote tegemoetkoming en offervaardigheid gevraagd. Deze afdelingen zijn dan ook geheel volgens Savelberg stichting, daar worden de ongelukkigsten verzorgd. Zo vinden wij er lammen, gebrekkige, kindse oude van dagen, idioten en onzinnelijke. Als wij dit alles beschouwen dan behoeft het geen betoon dat van de broeder in deze werkkring een werkelijke geest nodig is van onbaatzuchtige opoffering en liefde. In deze opoffering en liefde voor zulke arme verlatene en verstotene mensen is hun Stichter de eerste broeders voorgegaan. Als men nu vraagt waar de broeders, deze zo als het ware onmenselijke kracht en moed vandaan halen, dan is hier maar het ene antwoord op zijn plaats. Bij Jezus in het tabernakel." "Nog veel meer genoegens smaken de broeders wanneer zij de hun toevertrouwden in samenwerking met de eerwaarde Heer Rector zover kunnen brengen dat zij hun eerste Heilige communie kunnen doen. Dat is dan ook hun grote genoeglijke geluk dat de broeders smaken in hun opofferende liefde die ze hebben voor die aan hun zorg toevertrouwd en met de broeder waren dan ook de ouders blijde en gelukkig." "Welke kinderen krijgen nu de broeders ter verpleging? Kinderen die zedelijk bedorven zijn, iets wat bij het idiote en imbeciele kind geheel in de natuur ligt. Kinderen die wegens hun zwakke verstandelijke vermogens minder 13 14

18

105.101.101 Rapport Goessens dd pasen 1954 Archief congregatie H. Joseph te Heerlen, doos opschrift Kroniek St. Joseph notities etc. Handgeschreven boekje, bruine kaft, opschrift Stichting Heel, laatste pagina gedateerd 1955 br Agnellus

ontwikkeld zijn en vaak wegens hun lichaamsgebrek en ziekte. (men denke hier aan de toevallijder) niet de gewone en zelfs de BLO school kunnen bezoeken.Vaak komt het voor dat ze geheel uit de band geslagen zijn en als het ware geen huis mee te houden is. Om nu zulke kinderen te verzorgen en op goede banen te lijden is voorzeker een Jobsgeduld nodig, een geduld wat soms het menselijke te boven gaat. En waar alleen een apostelhart in vereniging met de zaligmaker kan werken."

5.6 Voorlopige conclusie Uit vorenstaande gegevens ontstaat het beeld dat de inrichting Sint Joseph al vanaf ongeveer 1910 ervaring had met de opvang en verzorging van zwakzinnigen. Binnen de medische wereld/ psychiatrie was er tot 1930 geen of nauwelijks aandacht voor geesteszieken en was de verzorging voornamelijk gebaseerd op liefdadigheid. Vanaf 1930 begon dat mede door bemoeienis door de Inspectie van het Staatstoezicht op het Krankzinnigenwezen zeer langzaam te veranderen. Na de oorlog waren de instellingen zoals Sint Joseph een plek waar roomskatholieke zwakzinnigen uit het hele land werden “verzameld”. Deze instellingen stonden laag aangeschreven, liepen achter op allerlei terreinen en de omstandigheden waren niet goed. Zie hiervoor ondermeer 5.5. Echter mede door het grote naoorlogse tekort aan opvangplekken nam het aantal bewoners steeds verder toe.

5.7 Arbeidstherapie Eind 1946 werd ook een soort sociale werkplaats ingericht alwaar eenvoudige producten voor ondermeer Philips werden gemaakt als arbeidstherapie. Deze arbeidstherapie startte in enkele kelders van Sint Joseph. De arbeidsinspectie protesteerde hier bij latere controles tegen in verband met slechte arbeidsomstandigheden. (o.a te weinig licht en frisse lucht voor de arbeiders) Hierna werd de therapie kennelijk verplaatst naar de veranda van het gebouw. De briefwisseling tussen mevrouw Geraedts van de arbeidsinspectie en ondermeer het Bisdom bevat ook diverse verwijzingen naar misstanden die op deze afdeling zouden hebben plaatsgevonden.

5.8 Huisvesting Het pand van Sint Joseph te Heel bestond uit een hoofdgebouw ( 50 x 17 meter) een zijvleugel (105 x 11 meter) en een kapel. ( 40 x 12 meter ). In 1933 en 1934 en volgende jaren werd het Sint Joseph-gesticht grondig gerenoveerd en aangepast aan de eisen van die tijd. Dit op aandringen van de kerkelijke en burgerlijke overheden. Op 22 juli 1948 was er een grote brand in een gedeelte van het hoofdgebouw van de inrichting Sint Joseph die nagenoeg het hele huis onbewoonbaar maakte. Het herstel duurde tot in 1950.

19

Luchtfoto Sint Joseph Heel (jaren '50)

5.8.1 Zweedse barakken Spoedig na de bevrijding in 1945 wist het Ministerie van Sociale Zaken, afdeling Volksgezondheid, de hand te leggen op 300 t.b.c.-paviljoens uit Zweden. Ze werden op basis van een tienjarige huurkoopovereenkomst a raison van f. 2.000,-- per jaar, over het gehele land verspreid. De inrichting Sint Joseph ontving twee paviljoens ten behoeve van zijn t.b.cpatiënten, omdat zwakzinnigen toentertijd in de bestaande sanatoria nauwelijks te plaatsen waren. In september 1945 bleek uit de kroniek dat de Hoofdinspectie der Volksgezondheid zich akkoord bevond met de plaatsing van deze twee paviljoens. Het waren houten gebouwen rustend op een stenen fundering met een betonvloer. In beide paviljoens was een grotere ruimte voor 16 bedden alsmede 2 eenpersoonskamertjes en 1 tweepersoonskamer. Elk paviljoen was uitgerust met wasbakken, toiletten, badkamer en een dienkeuken. Ze waren gescheiden/verbonden door middel van een stenen middenbouw waarin zich de hoofdingang met een spreekkamer bevonden. De bouw verliep erg traag. Pas op 20 januari 1948 vond de eerste oplevering plaats. Snel daarna werden de t.b.c. patiënten vanuit het hoofdgebouw overgeplaatst. De definitieve oplevering vond eerst na ingebruikneming plaats op 26 mei 1948. Het linkerpaviljoen bestemd voor t.b.c. patiënten werd naar de H. Rochus genoemd die als patroonheilige tegen besmettelijke ziekten aangeroepen werd. De rechterzijde, het Gerardus-paviljoen, huisvestte semi-ambulante en diepgestoorde bedpatiënten. De paviljoens lagen in het groen aan de zuidzijde van het terrein, rechts van de boerderij. Aan de voorkant werd een hertenkamp aangelegd. Enerzijds was het voor de patiënten een mooie uitkijk, anderzijds lagen ze zo goed geïsoleerd van de ambulante bewoners in het hoofdgebouw, dat intussen door deze paviljoens behoorlijk werd ontlast. Voor zover nu bekend was er ook per paviljoen een broeder gehuisvest.

20

Na de bouw van het nieuwe paviljoen 1 in 1969-1970 werden de bedpatiënten, de semi-ambulanten en de diepgestoorden van de St. Gerardusafdeling, definitief naar dit nieuwe paviljoen overgeplaatst.

Zweedse barakken Sint Joseph Heel

Uit een rapport van Dr. P18, geschreven in 1954, blijkt dat deze barakken er zijn en wie er verblijven, hij schrijft namelijk hierover:15 "Het St. Josephgesticht telt ongeveer 450 patiënten, waarvan het overgrote merendeel zwakzinnigen zijn. Er zijn een honderd kinderen, die in een apart nieuw gebouw zijn ondergebracht, waarbij een BLO-school is. De rest is ondergebracht in een groot gebouw, dat na de oorlog door brand werd vernield, maar thans weer sedert meerdere jaren is hersteld en vergroot. Een kleine groep diepzwakzinnige kinderen en tuberculeuze patiënten worden verpleegd in een aparte barak. De gebouwen zijn in goede staat." 5.8.2 Kinderhuis Op het terrein van Sint Joseph lag een boerderij die na 1950 werd verbouwd tot kinderverblijf, ingericht voor 4 groepen van 20 personen elk. Deze groepen kregen de namen de Nachtegalen, de Vinken, de Putters en de Kanaries. Op de zolderverdieping kwamen twee grote slaapzalen. Toen dit klaar was kwam de stroom kinderen meteen goed op gang. In het tijdvak van 7 oktober tot 31 december 1950 werden maar liefst 94 kinderen opgenomen. Het merendeel vanuit "Het Vinkennest" te Velzen maar ook van elders uit het land. In het boek "Elk zijn Tijd" wordt zelfs geschreven dat de kinderen met "busladingen binnen kwamen". Op 15 april 1952 bereikte het kinderhuis het hoogste aantal van 106 kinderen, allen in de schoolgaande leeftijd van 6 tot 16 jaar. In het hoofdgebouw bevonden zich toen ook nog twee goedgekeurde afdelingen voor oudere voogdijpupillen in de leeftijd tot 21 jaar. Dit waren de Corneliuszaal ( ook 4e klas genoemd) en de Piuszaal. In de 4e klas woonden 50 debielen in de Piuszaal 50 imbecielen. Vanaf 1950 werden in Sint Joseph circa 200 regerings- en voogdijpupillen opgenomen. Dit betroffen kinderen/jongeren die in het kader van een rechterlijke 15

101.106.111 rapport Dr. P18 dd 11-04-1954 21

uitspraak een dwangopvoeding kregen in een particuliere instelling of Rijksopvoedingsgesticht.16 Aan het kinderhuis werd een schoolvleugel gebouwd met vijf klassen op de begane grond. Op de verdieping een zesde klaslokaal annex hoofd- en docentenkamer en een derde slaapzaal. De 1e hoofdonderwijzer was de heer G. Christ die op 16 december 1950 startte op de BLO-school. In 1951 waren er 8 leerkrachten en in 1952 waren er 9 leerkrachten. Op 9 maart 1953 bereikte De inrichting St.Joseph de hoogste bezetting. Er waren toen 447 bewoners in totaal. Er werden geen aanwijzingen aangetroffen dat de instelling Sint Joseph te Heel een formele andere aanwijzing dan de omschrijving uit 5.2 "aangewezen inrichting" kreeg. De instelling wordt in diverse overheidsstukken in de jaren '50 van de vorige eeuw omschreven als internaat voor zwakzinnigen. Op 16 april 1953 wordt in een besluit van de Minister van Justitie aangegeven dat het Sint Josephgesticht onder beheer van de congregatie van de broeders van de H. Joseph te Heerlen voorlopig geacht wordt te voldoen aan de van regeringswege gestelde voorwaarden voor de verpleging van mannelijke minderjarige debielen (met een I/Q beneden de 70) en imbecielen te weten; het kindertehuis voor 50 debielen en 50 imbecielen van 6-14 jaar en het hoofdgebouw - afdeling voor minderjarigen - voor 39 debielen en 61 imbecielen boven de 13 jaar. (Besluit is gebaseerd op artikel 25 AMvB van 31-10-1950 staatsblad K468 en de beschikking van 6 oktober 1950 no 2340.) Er zijn geen stukken aangetroffen waaruit bleek dat de instelling Sint Joseph te Heel in de te onderzoeken periode (1952-1954) aangewezen was als bv een psychiatrisch ziekenhuis. Het betrof zover nu bekend toen een zorginstelling waar géén sprake was van opvang en verzorging/verpleging van psychiatrische patiënten doch een verzorgingstehuis voor mensen met een lichamelijke en geestelijke beperking.

16

22

"Van ijzeren vuist naar zachte hand" proefschrift Jan-Wilm Delicat 2001 pag 16.

5.9 Plattegrond van de inrichting St.Joseph te Heel. Plattegrond van de inrichting Sint Joseph Heel voor 1946-195217 Hierop zijn met name zichtbaar de zogenaamde barakken met daarin het Gerarduspaviljoen/gedeelte in tekening omschreven als "bedlegerigen" Kerkhof

Zweedse barakken

Kindertehuis

hoofdgebouw

17

Archief congregatie H. Joseph te Heerlen, Doos opschrift Kroniek St. Joseph notities 23

5.10 Personeel In de periode 1952- 1960 waren 22 broeders werkzaam in de inrichting Sint Joseph te Heel. De broeders verbleven op kamertjes op de tweede verdieping in het voorhuis op de zogenaamde "cellengang". Er sliepen ook broeders op diverse afdelingen en de barakken binnen de inrichting. Het is niet bekend wie in welke tijdsperiode waar verbleef. Er waren buiten de broeders ook personeelsleden/werknemers in dienst die zowel intern maar overwegend extern (in het dorp of elders) woonden. Er werden in het archief van de congregatie lijsten aangetroffen van deze werknemers, niet zijnde broeders, over de jaren 1946 tot en met 195318. Uit deze lijsten blijkt dat het aantal werknemers van 14 personen in 1946 steeg naar 36 werknemers in 1953. In 1953 werden de navolgende functies vermeld achter de namen; Stalknecht, tuinman, tuinknecht, kapper, landbouwer, timmerman, werkmeester, bakker,onderwijzer (es), kleermaker, portier, monteur, schilder, keukenhulp, groepsleider/verpleger, verpleger/huisknecht, kleermaker, slager, schoenmaker, huishulp, wasbaas en nachtwaker. Uit een verder onderzoek bleek dat van vorenstaande personen volgens de gemeentelijke basisadministratie mogelijk nog enkelen in leven zouden zijn, te weten; een schoenmaker, twee onderwijzeressen, een onderwijzer, een tweetal groepsleiders/verplegers. Van een onderwijzeres was bekend dat ze naar Australië is geëmigreerd. Van een andere onderwijzeres is niet bekend of ze nog in leven is, doch deze zou geëmigreerd zijn naar Duitsland. De onderwijzer kon niet verder getraceerd worden. Met de schoenmaker, onderwijzeres alsmede de twee groepsleiders werden interviews gehouden. In een rapport van Dr P1819 werd ook nog verwezen naar aantallen met betrekking tot personeel in het jaar 1954. " Zesentwintig broeders en ongeveer 25 lekenkrachten zijn hier werkzaam. De school telt zeven leerkrachten. " In de jaren 50 en 60 waren er verschillende (huis)oversten in de St. Joseph-stichting werkzaam. -

1950 - 1951 1951 - 1955 1955 - 1956 1956 - 1959 1959 - 1962 1962 - 1969

Broeder Corbinianus Broeder Johannes Broeder Ivo Broeder Polycarpus Broeder Raphael Broeder Ireneus

In 1968 werd de "Stichting Daelzicht " opgericht en ging De inrichting Sint Joseph verder onder de naam "Daelzicht". In plaats van een huisoverste kwam er toen een directie. Er werd toen vanuit de congregatie als directeur aangesteld te weten: 1969 - 1986 Broeder Ambrosius 1986 - 1998 Broeder Ivo. In 1998 werd de relatie met de congregatie opgeheven. 18 19

24

Doos Archief Congregatie Heerlen Kroniek St Joseph notities 101.106.111 Rapport Dr.P18 dd 11-04-1954

De geestelijke leiding (priester werkzaamheden) bij Sint Joseph te Heel was in handen van een rector. Dit waren achtereenvolgens in de te onderzoeken periode 1934-1954 L.M.P Schaeken 1954-1967 V Tillemans Uit het onderzoek is niet gebleken waar en op welk moment binnen de instelling Sint Joseph een broeder of leek (werknemer) werkzaam was. Gezien de functieomschrijving (onderwijzer ed) is hier wel een beeld over te vormen, doch er zijn bijvoorbeeld geen dienstlijsten of daadwerkelijke interne verblijfsgegevens aangetroffen. Eveneens zijn er geen gegevens aangetroffen welke taken, bevoegdheden en verantwoordelijkheden een broeder,overste of werknemer had gedurende de te onderzoeken periode binnen de instelling Sint Joseph. 5.10.1 Kwaliteit van personeel P18 heeft in april 1954 op verzoek van het bestuur van de Congregatie van de broeders van de H. Joseph te Heerlen een onderzoek ingesteld naar de verpleeg- en arbeidsomstandigheden van de patiënten van het St. Josephgesticht te Heel. P18 heeft hiervan een rapport20 opgesteld; Uit zijn conclusies en advies blijkt ondermeer navolgende: "Ik kreeg uit mijn gesprekken met verschillende broeders zeker de indruk, dat zij met voldoende idealisme zijn bezield, maar wat hun ontbreekt, dat is voldoende theoretische kennis omtrent de omgang met deze soms zeer moeilijke patiënten, terwijl het aantal patiënten, dat zij onder hun hoede hebben, vaak te groot is. Een reden tot alarmstelling is er wat de verpleging in het St. Josephgesticht te Heel betreft, absoluut niet. Degene, die dat wel meent, is eenzijdig of ondeskundig ingelicht." Verder wordt er in het boek van Dr. A.Klijn21 uitgebreid stilgestaan bij de deskundigheid dan wel het ontbreken daarvan bij de broeders van Sint Joseph te Heel. In het hoofdstuk medicalisering beschrijft zij dat door met name de inspectie op het staatstoezicht krankzinnigenwezen en later de Provinciale Limburgse commissie werd geconstateerd dat de professionalisering van instituut Sint Joseph ernstig achterbleef bij de rest van het land. De verpleging was met name gericht op orde en regelmaat in het gesticht. Weliswaar dienden imbecielen praktische kennis bijgebracht te worden, maar vervolgens ging de aandacht toch wel vooral uit naar de kwestie hoe imbecielen zo kunnen worden aangepakt, dat er orde heerst in het gesticht.

20 21

101.106.111 Rapport Dr. P18 dd 11-04-1954 boek Tussen Caritas en psychiatrie, Dr. A.Klijn, ISBN 9065505067 25

HOOFDSTUK 6 NABESTAANDEN 6.1 Inleiding Aan de hand van het onder hoofdstuk 3 beschreven verzoek 22 en de daaruit voortvloeiende strategie werd een aantal deelopdrachten benoemd. Een van deze deelopdrachten betrof; •

Het traceren en informeren van nabestaanden van de overledenen.

Aan de hand van deze opdracht werd door het onderzoeksteam een onderzoek ingesteld naar de identiteit van nabestaanden van de overledenen.

6.2 In kennis stellen nabestaanden Er werd een onderzoek ingesteld naar de nabestaanden van de 37 overleden jongens in Heel. Dit gebeurde via onderzoek in de Gemeentelijke Basis Administratie (GBA). Er werden uiteindelijk in totaal van de 37 overledenen 31 nabestaanden bekend. Er werd gekozen om de nabestaanden in de 1e of 2e graad afstamming, per overledene te benaderen om hem/haar op de hoogte te brengen over het onderzoek naar de sterfgevallen binnen Sint Joseph. Eveneens werd er voor gekozen om de nabestaanden in kennis te stellen voordat publiekelijk bekend zou worden dat er een strafrechtelijk feitenonderzoek zou plaats vinden. De nabestaanden werden persoonlijk door de betreffende wijkagent van hun woonplaats en onder uitreiking van een informatiebrief in kennis gesteld.

6.3 Slachtofferhulp Gaande het onderzoek werd schriftelijk en/of telefonisch contact opgenomen met de nabestaanden van de overleden jongens van Sint Joseph in Heel. Er waren op voorhand afspraken gemaakt dat er, mocht hier behoefte aan zijn, vanuit het Bureau Slachtofferhulp opvang en begeleiding zou plaatsvinden. Bij navraag bij bureau slachtofferhulp bleek dat er niemand gebruik had gemaakt van deze mogelijkheid.

22

Projectplan OM Roermond dd 14 juni 2011

26

HOOFDSTUK 7 ONDERZOEK IN ARCHIEVEN Een van de onderdelen van het onderzoek betrof het ontsluiten en raadplegen van relevante archieven. In hoofdstuk 20 zullen de geraadpleegde archieven worden aangehaald. Omdat uit de startinformatie reeds was gebleken dat er briefwisselingen waren geweest tussen onder andere mevrouw Geraedts van de arbeidsinspectie en de heer Van Odijk van het bisdom Roermond, werden ondermeer de archieven van het bisdom geraadpleegd op deze en andere correspondentie. Ook bij de Congregatie van de Broeders in Heerlen werd archiefonderzoek gedaan. De aangetroffen relevante stukken zullen hieronder weergegeven worden op volgorde van datum met daarbij een samenvatting van deze stukken: •

•

•

•

23 24 25 26

Handgeschreven brief dd. 03 oktober 1953 van Broeder Johannes uit Heel aan Mr. Dr. Delhoofen, secretaris van het Bisdom Roermond.23Broeder Johannes stelt in deze brief dat er een gesprek heeft plaatsgevonden met een broeder zonder medeweten en toestemming van de Overste. Hij stelt dat "gezien de vaagheid van de klacht het niet goed doenlijk is om verder onderzoek in te stellen. De besproken dingen waren van zeer onschuldige aard. Wel zijn maatregelen genomen zodat die dingen niet meer kunnen plaatsvinden". Brief dd 10 april 1954 van de heer Levels gericht aan de Generaal Overste de inrichting Sint Joseph te Heerlen. In deze brief beschrijft Levels dat hij en zijn collega Janssen in het geschil met de eerwaarde broeder Overste van het huis in Heel24 zeker niet buiten de congregatie om naar buiten hadden willen treden. (Levels en Janssen waren leken/werkmeesters binnen Sint Joseph te Heel). P18 maakt op 11 april 1954 een rapport op25. Hij heeft in opdracht van de congregatie van de broeders van de Heilige Joseph te Heerlen een onderzoek ingesteld naar de verplegings- en arbeidsomstandigheden van de patiënten binnen het Sint Joseph gesticht te Heel. Uit dit rapport, blijkt dat een tweetal personeelsleden, de heren Levels en Janssen geklaagd hebben over met name de arbeidsomstandigheden, zoals werkdruk, slechte werkplaatsen en mogelijke lijfstraffen door broeders. Beiden waren werkmeester op een afdeling binnen het instituut waar patiënten arbeid verrichtten en producten maakten voor Philips. Tevens zouden beide werkmeesters ontslagen worden. P18 concludeert dat:"De verpleging en behandeling van de patiënten niet altijd even feilloos verliep, het zou echter te ver gaan om uit deze paar feiten te concluderen, dat er alsmaar geschopt en geslagen werd". Hij geeft ook aan dat de broeders wel voldoende idealisme hebben bij hun werk maar het hun ontbreekt aan voldoende theoretische kennis omtrent de omgang met moeilijke patiënten. Er wordt verder in dit rapport in het geheel niet over sterfgevallen gesproken. Op 15 april 1954, stuurt de Algemeen Overste van de congregatie van de broeders van de H. Joseph een brief gericht aan de instellingsarts Verstraelen26. Verstraelen wordt daarin gesommeerd zich te onthouden van

105.101.118 Handgeschreven brief broeder Johannes dd 03.10.1953 101.106.111 Brief geschreven A. Levels dd 10.04.1954 101.106.111 Rapport opgemaakt door Dr. P18 dd 11.04.1954 105.101.103 Brief algemeen Overste Heerlen dd 15.04.1954 27

•

•

27 28

28

mededelingen betreffende gebeurtenissen die zich in het verleden hebben voorgedaan of die welke thans nog hangende zijn. Mocht hij zich hier niet aan houden dan wordt aan de Overste opdracht gegeven hem de toegang tot het huis te ontzeggen. In deze brief wordt niet gesproken over sterfgevallen of specifieke feiten. De Hoofdinspecteur van de arbeidsinspectie stuurt op 16 april 1954 een brief aan de Bisschop van Roermond.27 Hij bericht hier in dat hem ambtshalve klachten hebben bereikt over de naleving van de Veiligheidswet en de Arbeidswet in het Sint Joseph-gesticht te Heel. Dat na onderzoek deze klachten niet ongegrond bleken te zijn en dat hij met betrekking tot de Arbeidswet volstaat met een ernstige waarschuwing bij monde van de aan hem toegevoegde inspectrice (geen naamsvermelding). Met betrekking tot de Veiligheidswet wordt gewezen op de verbeteringen die dienen plaats te vinden in de werkplaatsen waar voor NV Philips wordt gewerkt en dat er een vervolgonderzoek zal plaatsvinden. Tevens is een afschrift van de brief gezonden naar de Voogdijraad te Roermond. "Zijn bemoeiingen zijn tot dat moment tot een minimum beperkt gebleven en zijn tolerante houding hoofdzakelijk is ingegeven door het respect, dat hij voor de geestelijke stand koesterde." Hij eindigt zijn brief met de woorden dat er een problematiek is in de wetgeving met betrekking tot de Arbeidswet in combinatie met het gegeven arbeidstherapie en dat hij dit bij zijn meerdere zal aankaarten. In deze brief staat eveneens geen verwijzing naar mogelijke sterfgevallen. Verslag van dhr. Goessens, Pasen 1954 (18 april), aan de Hoogwaardige Excellentie, betreffende besprekingen aangaande de toestand in het St. Joseph-gesticht te Heel. (10 blz.)28 Uit dit handgeschreven verslag blijkt dat dhr Goessens een opdracht heeft gekregen van de heer Van Odijk en de dag erna al naar Heel gaat om onderzoek te doen. Hij spreekt met een groot aantal personen en legt vast wat deze te melden hebben. o Hij spreekt als eerste met de pastoor, die geen bijzonderheden kende. o Daarna spreekt hij met dokter Verstraelen: die zei blij te zijn dat hij de gelegenheid had om te spreken over gebeurtenissen, die ook hem bezwaarden. Dit waren de gevallen van zeer ruwe en hardhandige bestraffingen en het onvoorzichtig optreden van een broeder die ook vrouwelijke patiënten onderzocht (opmerking rapporteur uit later onderzoek bleken dit geen bewoonsters van Sint Joseph te betreffen, doch inwoonsters van Heel). o Volgens het rapport spreekt hij de volgende dagen met de ontslagen Levels en Janssen die hun grieven luchtten over hun ontslag, over de handelwijze van broeder overste en zijn "jagen" bij het werk. o Daarna ontvangt hij de Inspectrice van de Arbeid (geen naamsvermelding) die reeds een onderzoek had ingesteld naar de werkzaamheden in de Philipsafdeling en nogal opgewonden was over haar bevindingen. Door de berichten die zij ook van elders had ontvangen over "mishandelingen" en "exploitatie" van de patiënten was zij wellicht een beetje voor- ingenomen, speciaal tegen broeder Overste, en zij liet zich nogal heftig uit. Zij was op onderzoek gezonden door haar chef, de heer de Muralt.

105.101.105 Brief Arbeidsinspectie aan Bisschop Roermond dd 16.04.1954 105.101.101 Handgeschreven verslag dhr Goessens van besprekingen toestand Heel

o Hierna ontvangt hij broeder Paschalis, de vorige overste van Heel en nu 3 jaar overste in Sterksel waar de toestand werd besproken in Heel onder zijn bestuur. o De volgende in de rij is broeder Overste die betreurde de "mishandelingen" en het "onvoorzichtig onderzoek". Zeer uitvoerig betoogde hij over de ongeschiktheid van de ontslagen medewerkers die hij herhaaldelijk had gewaarschuwd. Ernstig ontstemd was hij over het optreden van de Inspectrice. Bitter klaagde hij over de kritiek en bekrompenheid van vele oudere broeders en niet minder in het optreden van de rector van wie hij niet de geringste steun had. o Rector Schaeken is dan aan de beurt. Hij sprak uitvoerig over de "mishandelingen" en het onvoorzichtig onderzoek van een vrouw door een broeder, over het avond- en nachtwerk door patiënten (Philipsafdeling) en over de onenigheid tussen de oudere en jongere broeders. Er wordt in het rapport door Goessens de vraag gesteld of rector Schaeken wel de geschikte persoon is voor deze rectorstaak. Dit mede omdat de oudere broeders "zijn verleden kennen". (Het is niet uit onderzoek bekend geworden wat dit "verleden" van rector Schaeken dan zou zijn geweest). o Er wordt met drie heren van Philips gesproken. Het werk ging niet hierheen uit "winstbejag" maar om de "noodzakelijke arbeidstherapie" mogelijk te maken. Zij waren zeer ingenomen met broeder Overste en lieten doorschemeren dat bij een verplaatsing van die broeder het werk wel eens zou kunnen komen te vervallen. o Ook met pater Berkhout (visitator bisdom Roermond) wordt gesproken in het bijzijn van broeder Overste en de algemeen Overste. Pater B. bevestigde alles wat ten nadele van de oudere broeders, de rector, en dokter Verstraelen werd gezegd. (er wordt door Goessens geen specificatie gegeven wat dit ten nadele zou betreffen) o Ten slotte wordt nog gesproken met de juridisch adviseur van de Congregatie, prof. Jurgens uit Nijmegen. De broeder Overste en de Generaal Overste hadden zijn hulp gevraagd, vooral tegen de Inspectie van de Arbeid. Hij had reeds een drietal telefoongesprekken gevoerd met secretaris Delhoofen (wegens afwezigheid van secr. Van Odijk) en had zich daarbij nogal fel geuit. Ook de Inspectrice had hij opgebeld en "op haar nummer gezet". Hij deelde de vrees van Goessens voor grotere ruchtbaarheid aan de voorgevallen feiten. o Daarna volgen er gesprekken met de broeders afzonderlijk en mogen zij als laatsten hun grieven uiten naar Goessens. Van verschillende zijden is mij bekend dat een jongere broeder het werk van de vroeger bekende broeder Aloysius voortzette: "Kruiden en zalf uitgaf" en ook dat hij bij het onderzoek van een vrouw die over eczeem klaagde - om het zacht te zeggen - erg onvoorzichtig was geweest door haar het bovenlijf te laten ontbloten. De vrouw was geschokt door de handelwijze van de broeder en er is daarover enige opspraak geweest. De broeder zegde mij dat hij zelf over het gebeurde volkomen gerust was geweest, er geen kwaad in zag. Hij en broeder overste zegden toe dat het met die praktijk gedaan zou zijn. o Twee andere jonge broeders zijn tegenover ondeugende en onwillige patiënten (14 en 19 jaar) zeer hardhandig opgetreden. Beiden hebben de kastijding op het ontblote lichaam toegepast, de een met de hand, 29

•

•

29 30

30

de tweede met een stok. Deze laatste patiënt is - ongemerkt - naar de dokter gegaan. Deze sprak hierover zijn verontwaardiging uit. Gesteld werd dat deze feiten meer bekend zijn geworden en de naam van de inrichting zeer schaden. o Een groot deel van de rapportage gaat dan over de onderlinge verhoudingen tussen de oudere en jongere broeders. Ook wordt melding gedaan van de arbeidsplaatsen en arbeidsomstandigheden. Gesteld wordt dat Broeder Overste onvoorzichtig is geweest door avondwerk, ja zelfs nachtwerk, te laten verrichten toen hij in tijdnood kwam met de leveranties aan Philips. Het verdiende geld ( 10 a 20.000 gulden per jaar) werd gebruikt voor ontspanning en trakteren van de patiënten. o Broeder Overste Johannes wordt zeer bekwaam geacht en de Generaal Overste is zeer over hem te spreken. De Generaal Overste heeft op verzoek van broeder Johannes enkele broeders verplaatst en een onprettig briefje gestuurd naar dokter Verstraelen. (vermoedelijk betreft het hier de hiervoor aangehaalde brief van 15 april 1954). Ook werd een pensiongast, die naar de mening van broeder Johannes te veel praatte met broeders en buitenstaanders, het verblijf opgezegd. Goessens acht dit alles niet verstandig. o Als laatste noemt Goessens op het laatste blad van zijn rapportage de namen van de broeders die verblijven in Heel en maakt lijstjes van naaste medewerkers van broeder Overste, tevreden oudere broeders en minder uitgesproken broeders. Handgeschreven samenvatting29 (ongedateerd) genaamd: "Enkele bemerkingen aangaande de kwesties in Heel" (3 blz.) waarin dhr. Goessens samenvattend een aantal zaken relateert o.a. o Ontslag Levels en Janssen. Ontslagaanvraag is door Arbeidsbureau vernietigd en men moet beiden terugnemen. o Rapport Dr. P18. Goessens heeft het herhaaldelijk doorgelezen en ontwaart steeds meer de geest van broeder Johannes hierin. Goessens denkt dat broeder Johannes wel degelijk op hoger tempo heeft aangedrongen bij het werk voor Philips, dan wel dat dit via broeder Damianus werd gedaan. Toen zijn ook de moeilijkheden met de werkmeesters Levels en Janssen aan de dag gekomen. Met hun klachten is niets gedaan, bv Levels had eerst toezicht op 15 werkende patiënten en later 70 tot 80 en daarnaast onder Janssen nog eens 50 a 60. Een derde toeziende kracht had deze problemen kunnen oplossen. Broeder Johannes heeft dit echter nagelaten. o Financiële administratie van het Philipswerk. Dit wordt Goessens maar niet helemaal duidelijk. Mevrouw Geraedts schijnt gezegd te hebben dat er 100.000 gulden winst werd gemaakt per jaar. Broeder Johannes noemt 8000 tot 9000 gulden winst na aftrek van de personeelskosten van Levels en Janssen. Broeder Ivo als econoom sprak over 20.000 gulden. Getypt document (niet gedateerd en niet ondertekend) op briefpapier van het Bisdom Roermond aangaande het plaatsen van een nieuwe rector te Heel, de inrichting St. Joseph30.

105.101.102 Handgeschreven brief van de heer Goessens aangaande kwestie Heel. 105.101.104 Notitie briefpapier Bisdom Roermond, onbekende steller, ongedateerd

Hierin wordt gerelateerd dat er 20 broeders zijn en 400 kinderen, terwijl daarnaast de congregatie ook nog Sterksel en Koningslust "heeft". • Getypte notitie dd. 23 april 1954 van F. Feron van het Bisdom, betreffende de inrichting St. Joseph naar aanleiding van en als commentaar op het rapport van Goessens31. Er blijven voor Feron toch nog enkele vragen over en wel: o Wat moet er gebeuren met de personen ten behoeve waarvan in eerste instantie het onderzoek werd ingesteld. (Levels en Janssen) Over hun wordt maar weinig gezegd in de rapportage o Wat er gezegd wordt over avond- en nachtwerk van de patiënten is toch wel heel erg. Eigenlijk een schandaal. Zulke fout mag door een verstandige overste nooit gemaakt worden. o Gezien in het licht van het geheel en vooral van de dingen uit het verleden (welke aan de heer Goessens niet bekend zijn) komt de Overste er te goed vanaf. o Zowel de verplaatsing van de broeders als ook de brief aan dokter Verstraelen zijn ongewenste gestes op dat moment (van onderzoek). o Er zal zeer spoedig nogal wat veranderd moeten worden om moeilijkheden met de Arbeidsinspectie te voorkomen. Onbegrijpelijk dat Pater Berkhout dit niet gemerkt heeft. o Er wordt teveel geld besteed aan snoepgoed en rookmateriaal (8000 gulden) o Tot slot de kwestie broeder Ivo. Van betrouwbare zijde heeft Feron daar nog veel ergere dingen over gehoord. (algehele ontkleding van vrouwelijk persoon met beslist seksueel getinte opmerkingen). Die man mag in ieder geval geen vrouwelijke personen meer als patiënt ontvangen. Tot slot merkt Feron nog op of het niet goed zou zijn dat er nu een onderhoud komt tussen Mgr. Hanssen, secretaris Van Odijk, dhr. Goessens en pater Berkhout en evt. later met de Algemeen Overste om tot praktische conclusies te komen. • Getypt verslag van de heer Van Odijk van bespreking dd. 29 april 1954 tussen Goessens-Geraedts-Sassen (secretaris Voogdijraad) en Van Odijk, betreffende eventueel te nemen maatregelen aangaande toestanden St. Jozef te Heel.32 De volgende onderwerpen zijn daar besproken: o Als vaststaand feit werd aangenomen dat er nachtarbeid was verricht voor Kerstmis 1953 en dat de jongens met dekens omhangen 's nachts in de werkplaats hebben moeten werken. Overwerk was geen regel maar kwam toch wel vaker voor, omdat de vastgestelde productie er niet was. Er is toen ook "gejaagd" en er zijn straffen uitgedeeld, welke de kritiek niet kunnen doorstaan. o De Arbeidsinspectie heeft de werkruimte in de kelder afgekeurd en de werkomstandigheden moesten veranderen. De Inspectrice van de Arbeid deelt mede dat de Inspecteur niet tot een proces zal overgaan om de katholieke zaak niet te schaden, in de verwachting dat de misstanden opgeruimd worden. De Arbeidsinspectie heeft weinig vertrouwen in de huidige leiding van Sint Joseph. o Mr. Sassen zal zorgen dat het Departement van Justitie over de begane fouten: zware lijfstraffen aan deze kinderen van de 31 32

105.101.106 Getypte notitie van F.Feron n.a.v. rapportage van Goessens 105.101.107 Verslag De heer van Odijk dd 29 april 1954 31

•

•

•

•

•

•

33 34 35 36 37 38

32

Kinderbescherming, geen lawaai zal maken, mits een behoorlijke oplossing en verandering zal worden aangebracht. De beide broeders die mishandeld hebben, Damianus en Pius kunnen onder geen voorwaarde gehandhaafd blijven. De aanwezigen zijn het er over eens dat ruchtbaarheid vermeden dient te worden maar dat er wel iets moet gebeuren. Uit een notitie/agendaboekje van Berkhout bleek dat er een overleg is geweest tussen hem en Mgr. Lemmens, Mgr Goessens, secretaris Van Odijk en broeder Athanasius over Heerlen-Heel. Dit vond plaats op 4 en 8 mei 1954.33 Getypte brief34 op briefpapier van Congregatie Broeders van de Heilige Joseph te Heerlen met als onderwerp: "EISEN van Mr. Sassen". Geen datum vermeld op deze brief. De eisen van Mr. Sassen zijn: o Meer lekenleiding ook in gestichtsbestuur o Overleg tussen Dhr. Berger en Algemeen Overste o Broeder Damianus en eventueel ook broeder Pius dienen verwijderd te worden. Daarna volgen een zevental voorstellen van de Congregatie ter inwilliging van de gestelde eisen. Handgeschreven notitie35 welke kennelijk heeft geleid tot het samenstellen van de vorige getypte brief. De vorenstaande eisen en voorstellen worden beschreven echter bij deze notities wordt het gebruik van LUMINAL vermeld. Letterlijk: "Luminal. 200 luminal stond op lijstje naast medicijnkastje. Aan jongen van 11 jaar, Bennie. Potje was handschrift van broeder Andreas. Broeder Augustinus en Jef Nas hebben dit ook gezien." Dit wordt niet meer vermeld in de brief "EISEN van Mr. Sassen" Handgeschreven brief dd 9 mei 1954 van de Algemeen Overste aan de heer Secretaris.36 (Bisdom). Hierin staat vermeld: "Bij deze doen wij U toekomen de voorstellen van de Congregatie die zullen moeten leiden tot verbetering van de toestand in Heel. Bij nadere informatie is ons gebleken dat het heel eerlijk niet mogelijk is om het ontslagen personeel te handhaven. De omgang met de verpleegden is verre van ideaal en correct geweest. Tevens sluit ik U hierbij in een Rapport van dr. P18 Psychiater te Sterksel die op verzoek van de Congregatie een onderzoek heeft ingesteld." Brief37 van de Bisschop te Roermond Mgr. Lemmens dd 24 mei 1954 gericht aan de Algemeen Overste van de Congregatie van de Heilige Joseph te Heerlen. De bisschop is ontevreden over de aanpak van de Algemeen Overste in de kwestie Heel en geeft hem in ernstige overweging de naar aanleiding van de visitatie voorgestelde veranderingen alsnog aan te brengen. Schriftelijk38 antwoord van de Algemeen Overste aan de bisschop van Roermond d.d. 1 juni 1954. De overste wil de personele veranderingen nog niet doorvoeren maar wil dat gefaseerd doen. Hij meent dat Mr. Berger van het Ministerie van Justitie hier wel genoegen mee neemt. De Algemeen Overste beklaagt zich ook nog over de onverantwoordelijke wijze waarop enkele buitenstaanders zich met deze zaak hebben ingelaten.

map 3991 Erfgoedcentrum Nederlands Kloosterleven te Sint Agatha 101.106.107 Getypte brief met eisen van Dhr. Sassen en voorstellen hiertoe. 101.106.108 Handgeschreven notitie behorende bij brief "eisen van Dhr. Sassen". 105.101.128 Handgeschreven brief Algemeen Overste aan Secretaris (Bisdom) 101.106.106 Brief Bisschop Roermond aan Algemeen Overste Congregatie. 101.106.105 Schriftelijk antwoord van de Algemeen Overste aan de bisschop.

Getypt verslag d.d. 18 juni 1954 van Van Odijk naar aanleiding van bezoek en onderhoud met de heer Berger van het Ministerie van Justitie, aangaande St. Jozef te Heel.39 De heer Berger opperde voor een constructieve oplossing voor de problemen in Heel. Hij stelde voor: o een krachtige Priester-Directeur aan te stellen over heel de congregatie. o Een nieuwe Rector in Heel o Een commissie van toezicht waaraan broeder Johannes zich heeft te onderwerpen in bepaalde punten. Een paar namen worden dan geopperd. o Een Geneesheer-directeur benoemen. Als er een goede oplossing zou komen, dan zou de Minister bereid zijn een afwachtende houding aan te nemen en niets tegen Sint Joseph ondernemen." • Getypte brief d.d. 2 juli 1954 van de secretaris van het Bisdom de heer Van Odijk aan de heer mr Berger te Den Haag.40 Van Odijk stelt dat hij na zijn onderhoud met Berger de kwestie Heel opnieuw bij de Bisschop in bespreking heeft gebracht. De Bisschop is erkentelijk voor de bereidheid om een goede oplossing te verkrijgen. Het is niet gemakkelijk daar de broeders blijven beweren dat de klachten sterk overdreven zijn en geen grote veranderingen nodig of gewenst zijn. Men vindt in Heel een college van toezicht voldoende. Van Odijk vraagt hoe Berger hier over denkt. De broeders zijn niet overtuigd van hun schuld of fouten en komen met allerlei tegenargumenten. Ze houden voor dat alles overdreven is voorgesteld en dat het onderzoek van mevrouw Geraedts en de heer Sassen ontactisch is geweest. Iedere verandering welke de Bisschop voorstelt wordt gezien als een onvriendelijkheid en een niet te verantwoorden inbreuk op hun vrijheid. Van Odijk weet het ook niet meer en vraagt Berger welke maatregelen naar zijn mening genomen moeten worden. Opmerking: Uit onderzoek is gebleken dat deze brief werd gestuurd naar het toenmalige huisadres van de heer Berger en niet naar het Ministerie van Justitie. De heer mr L.H.M.Berger werkte bij Bureau B, Inspectie van de 7e Afdeling (Rijkstucht- en Opvoedingswezen) van het departement, vanaf 1958 genaamd Directie Kinderbescherming. De heer Berger staat in Nederlands Patriciaat41 vermeld als psycholoog en pedagoog, directeur bureau bijzondere jeugdzorg Ministerie Van Justitie 1945-? Medeoprichter en bestuurslid vereniging de katholieke verkenners. • Brief d.d .15 oktober 1956 van de directeur van het gewestelijk arbeidsbureau te Roermond aan de directeur van de inrichting Sint Joseph te Heel42. Het arbeidsbureau bericht dat het verzoek tot beëindiging van de arbeidsverhouding met Janssen uit Roermond zal worden ingetrokken en dat dit telefonisch eerder is overeengekomen. • Visitatieverslag43 van pater Berkhout uit 1956 van onder andere St.Joseph. Hij heeft het over 21 broeders en 380 bewoners. Broeder-overste Ivo is jong en onervaren. Slechte verstandhouding tussen broeders en knechten. Geroddel onderling. •

39 40 41 42 43

105.101.108 Getypt verslag De heer van Odijk n.a.v. onderhoud met mr. Berger (Min.v.Just) 105.101.129 Brief van De heer van Odijk aan Mr. Berger in Den Haag dd 2.07.1954 Nederland Patriciaat 73e jaargang 1989, uitgegeven door Centraal Bureau Genealogie. 101.106.104 Brief Gewestelijk arbeidsbureau dd 15.10.1959 105.101.125 Verslag van visitatie door pater Berkhout, oa in Heel bij St.Joseph. 33

Verzoek per getypte brief d.d. 31 december 1958 van Van Odijk aan Mej. Geraedts om meer en concrete informatie.44 Hij stelt van Mr. De Haas, Voorzitter van het Katholieke verbond voor Kinderbescherming gehoord te hebben over allerlei misstanden in de inrichting Sint Joseph te Heel. Deze berichten waren afkomstig van mevrouw Geraedts, zo werd gesteld. Hij wilde van haar nu concrete gegevens hebben om op voorhand geen slapende honden wakker te maken. Zonder concrete gegeven kon hij niets doen want de broeders zetten zich schrap zo gauw ze merken dat er iets onderzocht wordt. Dan letterlijk:"Enfin, u weet dat waarschijnlijk nog wel uit het onderzoek van enige jaren geleden". • Antwoord van Mej. Geraedts (doorslag/afschrift, 1blz., volgende blz. ontbreekt), d.d. 08 januari 195945 • Brief (origineel) met dezelfde inhoud als boven (incl. blz 2) van Geraedts aan Van Odijk , d.d. 08 januari 195946. (Origineel qua opmaak niet gelijk aan het eerder aangehaalde afschrift). Kabinet Maastricht, 8 januari 1959 Hoogeerwaarde heer Van Odijk, Zeer zeker ben ik genegen U schriftelijk in kennis te stellen van sommige aan mij meegedeelde concrete feiten. Ik geef deze feiten zonder enig commentaar, zoals ze aan mij verteld werden. 1. In 1953/1954 zijn in een jaar tijd 34 patiënten gestorven. In Heel wordt verteld dat ze vermoord zijn. Broeder Gabriël (overleden) heeft aan een van zijn zegsmannen verklaard: "Tegen de broeder in de keuken kan niet worden opgetreden, want die weet van die moorden af". De laatste patiënt die "kerngezond" stierf was een zwager van Dr. Scheres uit Tegelen. Daarna zou men zo bang geworden zijn en dit "bedrijf" stopgezet hebben. Eerst na 1,5 jaar is toen de volgende patiënt gestorven. Gedeeltelijk zou dit natuurlijk te controleren zijn op de afdeling bevolking van de gemeente Heel."

•

44 45 46

34

2.

De verpleegden worden verwaarloosd, de hygiënische omstandigheden moeten meer dan erg zijn. Dr. Bots heeft bij de laatste doorlichting hierover nog een opmerking gemaakt. (opmerking rapporteur: betreft externe arts tenbehoeve van TBC-afdeling). De zaal van broeder Silverius moet ernstig onderkomen zijn. Hij laat zijn werk links liggen. Gewassen worden de patiënten praktisch nooit, dat ze in het bad gaan is een grote zeldzaamheid. De jongens moeten elkaar schoonmaken als ze in de broek hebben gedaan, de broeders steken hiernaar geen hand uit. Soms pakken vier jongens een weerbartige jongen aan die ze dan samen schoonmaken. De kinderen lijden honger.

3.

Over mishandelingen wordt zeer ernstig geklaagd. Enkele voorbeelden: In november 1958 lag in het ziekenhuis te Roermond Kobus van Voren met een kapotte heup. Volgens de broeders is hij gevallen, volgens de patienten is hij neergeslagen door broeder Willifriedus. In het huis staan 6 a 7 televisie-toestellen, ook een op de ziekenzaal. Hier lag Wim, een jongen, die aan toevallen leed. Toen er bv een uitzending was en dit kind

105.101.109 Brief De heer van Odijk aan mevrouw Geraedts van de Arbeidsinspectie 105.101.110 Doorslag van een brief gericht aan de heer van Odijk. 105.101.111 Brief aan De heer van Odijk van mevrouw Geraedts

lastig was gooide Broeder Constantius (ziekenbroeder) dit kind een grote bos sleutels in het gezicht. Ook Broeder Georgo was hier getuige van. Tot 11 uur n.m. staat op de ziekenzaal de televisie aan. Is een ziek kind lastig, dan wordt dit in de badkamer opgesloten. Werkmeester Geraedts van de Philips-Werkplaats slaat erg veel,de jongens worden ook door hem geregeld in de cel gestopt. Hij grijpt de jongens bij de keel totdat ze blauw worden. Ook v.d Akker (een werkmeester) slaat veel. Enkele maanden geleden heeft een jongen inderdaad dagenlang met striemen op zijn gezicht rondgelopen. V.d. Akker zou hem met een snoer afgetuigd hebben. Broeder Damianus (de beul) waarvan in 1954 kindermishandeling bewezen werd, is weer terug. In novembver 1958 is een jongen door Broeder Albertus tegen de muur geslagen. Men leert elkaar hoe men de jongens het beste kan slaan of bij de keel grijpen. 4.

Van enkele verzorgers (broeders+leken) wordt verondersteld, dat ze homosexueel zijn. De jongen die Broeder Johannes aangebracht heeft bij de politie is overgeplaatst van Itteren naar Heel. (arme jongen). Zondags gaan de meeste broeders naar voetbalwedstrijden kijken, de jongens moeten zich dan zelf redden.

Deze bloemlezing werd door mij genoteerd in een gesprek met enkele werknemers. Gezien mijn ervaringen in 1954 is het geheel voor mij niet ongeloofwaardig en ik heb mij tot plicht gerekend enkele instanties in te lichten. Tot op heden heb ik nog geen gelegenheid en tijd gevonden de 7e afdeling van het Departement van Justitie op de hoogte te brengen. Tenslotte moge ik opmerken, dat het geduld van mijn zegsmannen uitgeput is en mij persoonlijk zou het niet verwonderen wanneer de katholieken niet gunstig gezinde persorganen, ingelicht zouden worden. Ik dank U hartelijk voor Uw goede wensen voor 1959 en wens U een Zalig Nieuwjaar toe. Met verschuldigde hoogachting, (onleesbare handtekening) (D.G.Geraedts) • Ontvangstbevestiging van de heer Van Odijk aan Geraedts, d.d. 09 januari 195947. Van Odijk meldt dat hij de verantwoordelijke personen aan de tand gaat voelen. Maakt verder het verwijt dat haar zegsmannen niet naar het Bisdom zijn gekomen en dit verwijt is ook aan mevrouw Geraedts gericht. • Brief van Geraedts aan Van Odijk d.d. 14 januari 195948. Zij reageert geprikkeld op de brief van Van Odijk. Jaren terug heeft het Bisdom inderdaad ook zijn plicht begrepen maar zij vraagt zich af wat dan het resultaat is geweest. Volgens haar hebben haar zegsmannen geen vertrouwen in het Bisdom maar wel in de Arbeidsinspectie welke toen het meeste bereikt heeft. Ook zijzelf heeft kennelijk heel weinig vertrouwen in het Bisdom gezien haar ervaringen in 1954. • Aantekeningen49 (handgeschreven met potlood) op papier van St. Mary's Cathedral, Sydney (2 blz), waarop o.a. geschreven : "H.J.J. Janssen, Corneliusstraat 1a, Roermond" 47 48 49

105.101.112 Brief aan mevrouw Geraedts van De heer van Odijk 105.101.113 Antwoord van mevrouw Geraedts op brief van De heer van Odijk dd 9.1.1959 105.101.114 Handgeschreven notities met o.a. info uit brief mevrouw Geraedts. 35

"G.L.E. Daenen, Raadhuisstraat 25, Geleen (weekends)" "'54 - 34 "moorden" patiënten gestorven" en vervolgens wordt er een opsomming van meerdere voorvallen c.q. aantijgingen gegeven met name mbt mishandelingen • Aantekeningen (handgeschreven met potlood) op gehalveerd briefpapier van Bisdom Roermond d.d. 19 januari 195950 (5 blz). In rechter bovenhoek geschreven : "Rector Tillemans over Heel" Inhoud onderverdeeld in 4 punten, waarvan onder punt 1 staat geschreven :

Afbeelding; Gedeelte uit deze aantekeningen.

" 53/54 : contingent kinderen Schinnen onder toezicht van dokter slaappoeder gegeven : morphine (te sterk) Broeder Andreas verplaatst naar Koningslust Br. Gabriel praatte nogal veel Dr. Verstraelen - morphine te sterk geweest- Broeder was niet voor taak berekend (dom!) - eerder moeten waarschuwen geen opzet , (onderstreept door schrijver) vervolgens wordt onder de punten 2, 3 en 4 ingegaan op andere misstanden. • Getypte notitie51 van Van Odijk op briefpapier van Bisdom Roermond d.d. 19 januari 1959 aangaande klachten over De inrichting St. Jozef te Heel bij De Haas van de Kinderbescherming. (2 blz) Van Odijk stelt dat hij de mondelinge klachten van mevrouw Geraedts op schrift heeft laten zetten waarna hij deze heeft afgegeven aan rector Tillemans voor onderzoek. Tillemans rapporteert dan aan Van Odijk dat er wel kleine klachten overblijven maar dat de meeste punten overdreven zijn of onwaar. Van Odijk stelt dan nog een aantal concrete klachten die overblijven waarvan de belangrijkste zijn: o In een jaar 34 patiënten gestorven. Onder toezicht van dokter Verstraelen heeft broeder Andreas waarschijnlijk een ietwat te sterk 50 51

36

105.101.115 Handgeschreven notities op briefpapier Bisdom Roermond dd 19.1.1959 105.101.116 Getypte notitie De heer van Odijk dd 19.1.1959

slaapmiddel gegeven (morphine) aan patiënten welke uit Schinnen kwamen. Deze idiootjes stierven soms vrij snel en ofschoon dokter Verstraelen geen schuld aanwezig achtte is deze in zich wat domme broeder toen verplaatst. Van moorden zeker niet te spreken. (zeker geen opzet). Dokter Verstraelen stond er wat van te kijken dat dit nu bekend was geworden!!! o Mishandelingen: Een veertig jarige debiel uit Amsterdam met communistische neigingen, scheldt de hele dag, hitst op. Op zekere dag schold hij broeder Werefridius uit voor "schoft" en "ouwe". Deze wilde hem in een cel zetten en toen hij zich verzette maakte de broeder aanstalten om een oorvijg te geven. De man gleed uit op natte gang en brak zijn heup!! • Getypte brief (doorslag/afschrift) d.d. 28 januari 1959 van vicaris Van Odijk aan Mej. Geraedts waarin hij de klachten bagatelliseert en stelt dat waar mogelijk de situatie is gecorrigeerd.52 Hij stelt dat de "aantijgingen van verbitterde en jaloerse lieden afkomstig zijn en dat men daar niet blind op moet varen." Verder vermeldt hij dat Dr. Bots zeer kwaad is over de geruchten die de ronde doen. Bovendien schrijft hij dat Broeder Overste geen bezwaar heeft tegen eventuele melding van de klachten aan de 7e Afdeling van het Ministerie van Justitie. • Rapport53 van broeder Constantius, de ziekenbroeder, dat hij opmaakte naar aanleiding van binnengekomen klachten over de onhygiënische toestanden. Rapport is gedateerd op 13 januari 1959. Hij heeft het over maar twee sterfgevallen op de ziekenafdeling in 1958, waarvan ook nog één door een ongeval. • Visitatieverslag54 van 23 augustus 1959 bij Sint Joseph te Heel op verzoek van Mgr. Moors. De onbekende steller bespreekt de diverse groepen bewoners zoals debielen en idioten en de groep die volgens hem niet te definiëren valt. Hij zegt letterlijk "Ik kan mij slecht voorstellen dat deze massaellende op den duur geen deprimerende invloed op dit huis en zijn bewoners zal gaan uitoefenen".

7.1 Nader onderzoek Bisschoppelijk archief Bisdom Roermond Met medewerking van de archivaris van het Bisdom Roermond werd een onderzoek verricht in het Bisschoppelijk Archief. Dit betroffen archiefstukken van Mgr. Lemmens, bisschop van 1932 -1958, Mgr. Hanssen, bisschop van 1958-1958 en Mgr. Moors, bisschop van 1959-1970, alsmede archiefstukken van de vicarissen de heer F.V. Feron (1896-1958) en de heer P.J.Van Odijk (1912-1991). In doos 03.31 van het archief Van Odijk, met het opschrift “persoonlijke zaken”, werd een map aangetroffen met het opschrift “Mgr. v. Odijk privéstukken en corresp.”

52 53 54

105.101.117

Brief de heer van Odijk aan mevr.Geraedts waarin hij de klachten bagatelliseert 105.101.119 Rapport broeder Constantius over lichamelijke toestand verpleegden 105.101.124 Visitatieverslag 23.08.1959 Sint Joseph Heel 37

In deze map zat een brief van Van Odijk55 met de aanhef “Voor de Nieuwe Bisschop,” d.d. 10 februari 1959. Op pagina vervolg 1 staat de navolgende passage: "Visitatie broeders van Heerlen i.v.m met komende algemene verkiezingen. Ik voeg er mijn nota bij. Ik heb de laatste tijd nogal met die Congregatie te doen gehad. Er zijn zeer veel problemen. Broeders kunnen het werk niet aan, zij missen een goede geestelijke basis voor dit zware werk. Daarom een vrij belangrijke kwestie.” Kennelijk is bisschop Hanssen pas overleden (1958) en is er nog geen opvolger bekend. Dat zou in maart 1959 mgr. Moors worden. Vandaar de aanhef “Voor de Nieuwe Bisschop.” De nota, die Van Odijk bijgevoegd zou hebben, is niet in dit archief aanwezig. Volgens de archivaris van het Bisdom, is dit zeer waarschijnlijk de brief van Van Odijk, d.d. 19 januari 1959 met de aanhef: “Klachten over de inrichting St. Jozef te Heel, naar aanleiding van klachten bij kinderbescherming (mr de Haas)”. Deze nota was al in bezit van het onderzoeksteam via eerder archiefonderzoek.56 Er is onderzoek gedaan naar eventuele directe nabestaanden van vicaris Van Odijk, die mogelijk informatie zouden kunnen hebben over deze periode van het onderzoek. Zij bleken allen overleden te zijn.

7.2 Nader onderzoek archief broeders van de Heilige Joseph te Heerlen Er werd in het archief van de congregatie Heilige Joseph te Heerlen een brief aangetroffen van 4 maart 1959 die werd geschreven door Verstraelen (De brief werd niet met naam ondertekend doch gezien de inhoud is deze brief door Verstraelen opgesteld). Deze brief was gericht aan zijn "Hoog Geachte Collega" en gesteld op briefpapier van de inrichting St. Joseph. Het was niet duidelijk aan wie deze brief gericht was.Verder is niet duidelijk of deze brief een concept danwel een kopie van een origineel betrof. Eveneens is niet bekend of deze brief daadwerkelijk verstuurd is. Deze brief zat in de ordner "personeelszaken map verplaatsing en verzorging". De index vooraan in deze ordner vermeldde echter het volgende; "04-03-1959 Brief van dkt. Verstraelen aan de Insp. voor de Volksgezondheid ivm. het groot aantal overleden patiënten." Hier volgt een afbeelding van deze getypte brief:

55 56

38

105.101.126 Brief voor de nieuwe bisschop van vicaris de heer van Odijk dd 10.02.1959 105.101.116 Brief vicaris De heer van Odijk dd 19.01.1959

Afbeelding Brief 101.106.101

39

HOOFDSTUK 8 ONDERZOEK OVERLIJDENSGEGEVENS MINDERJARIGEN 8.1 Inleiding Vanuit de startinformatie bleek dat er sprake was van 34 overleden minderjarigen. Teneinde duidelijkheid over de term minderjarige te krijgen werd er voor gekozen de in de te onderzoeken periode (1952-1954) geldende leeftijdsgrens van 21 jaar te hanteren. Zie hiervoor tevens de definitie onder 1.5. In dit hoofdstuk zal verder beschreven worden hoeveel jongens er in de onderzoeksperiode overleden zijn en op welke wijze de identiteit van de overleden jongens werd verkregen.Tevens worden vergelijkingen van aantallen overleden minderjarigen opgenomen teneinde een beeld te kunnen krijgen of er daadwerkelijk sprake is van een hoger aantal overleden minderjarigen alsmede het onderzoek naar een mogelijke oorzaak van overlijden. 8.2 Vaststellen aantal en identiteit overleden jongens periode juni 1952 / januari 1954 Bij de gemeente Maasgouw bleken bij navraag geen persoonsgegevens voorhanden te zijn van bewoners van de inrichting Sint Joseph te Heel, geselecteerd op locatie. Zowel de archivaris van de gemeente Maasgouw alsmede de archivaris van het Centraal Bureau voor Genealogie gaven aan dat de gegevens over de genoemde periode niet gedigitaliseerd waren. Verder gaven ze aan dat de bewonergegevens van de gemeente op achternaam gecategoriseerd waren. Wilde men nu achterhalen wie in de periode 1952 tot en met 1954 in de inrichting Sint Joseph te Heel ingeschreven heeft gestaan, dan zouden de persoonskaarten van alle inwoners van de toenmalige Gemeente Heel en Panheel handmatig nagekeken dienen te worden. Gezien de hoeveelheid kaarten en de arbeidsintensiviteit om dit alles te kunnen doen werd hiervan verder afgezien. Als volgende werden de overlijdensregisters van de toenmalige gemeente Heel en Panheel jaargangen 1952 tot en met 195457 geraadpleegd. Tijdens dit onderzoek bleek dat in deze registers geen adressen van de overledenen werden vermeld, doch alleen datum overlijden, naam overledene, beroep, leeftijd bij overlijden. Verder werden de gegevens van de aangever vermeld en de oudergegevens van de overledene. Er kon daarom slechts een selectie van overleden personen gemaakt worden aan de hand van de gegevens van de aangever van het overlijden (kloosterbroeder/overste) alsmede de leeftijd. Tijdens het onderzoek in het archief van het moederhuis van de Congregatie van de broeders van de Heilige Joseph te Heerlen, werden lijsten aangetroffen met daarin gegevens van overleden pupillen58. Tevens werden er lijsten aangetroffen met namen van overleden personen en de plaats waar zij waren begraven.59 Zie hiervoor tevens het gestelde onder 8.10. 8.2.1 Voorlopige conclusie Uit de beschikbare gegevens volgt dat in de periode 1952 tot en met januari 1954 in de inrichting Sint Joseph te Heel in totaal 37 jongens in de leeftijd tot 21 jaar zijn overleden. Tevens werd de identiteit van de overledenen vastgesteld en kon aan de 57

100.101 Akten van overlijden gemeente Heel en Panheel, jaargangen 1952 t/m 1954 103.113.102 Handgeschreven lijsten met data namen overleden pupillen, jaren 1949 t/m 1969 59 101.107.103 Handgeschreven lijsten met data namen van overledenen en vermelding begraafplaats 58

40

hand van deze vastgestelde identiteiten een verder onderzoek worden verricht naar de nabestaanden.

8.3 Overige overlijdensgegevens van de inrichting Sint Joseph te Heel Om een beter inzicht te krijgen in de aantallen overledenen in de inrichting Sint Joseph te Heel buiten de periode 1952 tot en met 1954 werd ook gekeken naar de gegevens van een aantal jaren voor en na deze periode. Daartoe werden de in het vorige hoofdstuk genoemde bronnen verder geanalyseerd en hieruit kwamen onderstaande gegevens naar voren. 1946 1947 1948 1949 1950 1951 1952 1953 1954 1955 1956 1957 1958 1959 1960 totaal aantal minderjarige overledenen Sint Joseph Heel totaal aantal meerderjarige overledenen Sint Joseph Heel totaal aantal overledenen Sint Joseph Heel

0

1

1

1

0

1

10

25

2

1

1

3

1

1

1

5

11

12

7

13

14

23

9

9

2

3

8

0

4

3

5

12

13

8

13

15

33

34

11

3

4

11

1

5

4

40

totaal aantal minderjarige overledenen Sint Joseph Heel

35 30 25

totaal aantal meerderjarige overledenen Sint Joseph Heel

20 15 10

totaal aantal overledenen Sint Joseph Heel

5

19 60

19 58

19 56

19 54

19 52

19 50

19 48

19 46

0

8.3.1 Voorlopige conclusie Uit vorenstaande gegevens blijkt dat in de periode 1950 tot en met 1960 sprake is van een zichtbare afwijking in aantallen overleden personen. Namelijk in de jaren 1952 en 1953. Daarbij is verder zichtbaar dat er een piek is bij het aantal overleden meerderjarigen in 1952 en dat er een jaar later (1953) een piek is in het aantal overleden minderjarigen.

41

8.4 Dag, datum en tijdstip overlijden jongens in Heel Er werd een vergelijk gemaakt over de jaren 1952, 1953 en 1954 met betrekking tot de dag, datum en tijdstip van overleden jongens bij Sint Joseph in Heel. Dit gaf het navolgende resultaat; 1952

1953

1954

Zaterdag 28 juni 1952

18.00 uur

Donderdag 1 januari 1953

16.00 uur

Donderdag 13 augustus 1953

17.00 uur

Maandag 11 januari 1954

19.10 uur

Zaterdag 19 juli 1952

22.00 uur

Vrijdag 2 januari 1953

14.30 uur

Donderdag 13 augustus 1953

22.00 uur

Donderdag 14 januari 1954

11.00 uur

Zaterdag 9 augustus 1952

03.00 uur

Maandag 19 januari 1953

04.00 uur

Woensdag 9 september 1953

08.30 uur

Vrijdag 3 oktober 1952

09.15 uur

Maandag 4 mei 1953

23.00 uur

Woensdag 9 september 1953

16.30 uur

Donderdag 16 oktober 1952

24.00 uur

Zondag 10 mei 1953

10.30 uur

Maandag 28 september 1953

07.15 uur

Dinsdag 21 oktober 1952

00.30 uur

Dinsdag 12 mei 1953

07.00 uur

Dinsdag 13 oktober 1953

07.15 uur

Zaterdag 25 oktober 1952

23.00 uur

Maandag 25 mei 1953

21.00 uur

Zondag 25 oktober 1953

15.00 uur

02.00 uur

Donderdag 28 mei 1953

18.45 uur

Woensdag 18 november 1953

00.30 uur

06.00 uur

Maandag 15 juni 1953

10.00 uur

Vrijdag 20 november 1953

12.45 uur

19.00 uur

Donderdag 18 juni 1953

06.00 uur

Donderdag 17 december 1953

04.00 uur

Donderdag 18 juni 1953

10.15 uur

Donderdag 17 december 1953

01.00 uur

Zondag 5 juli 1953

14.00 uur

Zondag 27 december 1953

15.00 uur

Dinsdag 29 december 1953

08.00 uur

Woensdag 5 november 1952 Zondag 16 november 1952 Zaterdag 20 december 1952

8.4.1 Jaar verhuizing, afkomstig uit, leeftijd en verblijfplaats overleden personen 1952-1954 Sint Joseph Heel Teneinde een totaaloverzicht te verkrijgen over de aantallen overleden personen binnen de inrichting Sint Joseph, in de periode 1952 tot en met 1954, werden de diverse gegevens bijeengevoegd. Hierdoor onstond een overzicht van het jaar verhuizing, de plaats van afkomst, de leeftijd bij overlijden, de mogelijk bekende verblijfplaats binnen de inrichting en de datum overlijden. TOTAAL OVERZICHT 1952 - 1954 OVERLEDEN PERSONEN SINT JOSEPH TE HEEL jaar verhuizing

42

afkomstig uit

Leeftijd Verblijfplaats St Joseph Heel

datum overlijden

1

1945 Sevenum

76 jaar

8 januari 1952

2

1951 Sittard

76 jaar

24 januari 1952

3

1930 Beesel

48 jaar

29 januari 1952

4

1929 Udenhout

42 jaar

4 februari 1952

5

1949 Heerlen

92 jaar

6 februari 1952

6

1952 Venlo

82 jaar

9 februari 1952

7

1934 Amsterdam

60 jaar

10 februari 1952

8

1941 Schinveld

67 jaar

17 februari 1952

9

1952 Obbicht

81 jaar

30 maart 1952

10

1947 Heerlen

70 jaar

3 april 1952

11

1948 Sterksel

30 jaar Vermoedelijk TB afdeling

5 april 1952

12

1952 Koningslust

60 jaar

5 april 1952

13

1952 Heusden

78 jaar

7 april 1952

14

1916 Bussum

70 jaar

17 april 1952

58 jaar

26 mei 1952

15 16

1952 Geleen

62 jaar

8 juni 1952

17

1937 Dongen

92 jaar

8 juni 1952

18

1952 Weert

64 jaar

16 juni 1952

19

1952 Schinnen

12 jaar

28 juni 1952

20

1952 Bergeijk

15 jaar

19 juli 1952

21

1933 Venray

74 jaar

19 juli 1952

22

1952 Bussum

13 jaar

9 augustus 1952

23

1952 Beegden

93 jaar ziekenzaal (1952)

15 augustus 1952

24

1951 Roermond

74 jaar

23 augustus 1952

25

1952 Schinnen

14 jaar

3 oktober 1952

26

1947 Breda

85 jaar

4 oktober 1952

27

1950 Son

51 jaar

13 oktober 1952

28

1951 Schinnen

15 jaar

16 oktober 1952

29

13 jaar

21 oktober 1952

30

1951 Schinnen Maarheeze 1951 (Sterksel)

13 jaar zaal hoofdgebouw

25 oktober 1952

31

1951 Schinnen

14 jaar

5 november 1952

32

1951 Schinnen

17 jaar

16 november 1952

33

1952 Heerlen

10 jaar afdeling bedverpleging

20 december 1952

1

1952 Schinnen

15 jaar Ziekenzaal

1 januari 1953

2

1952 Schinnen

13 jaar barakken

2 januari 1953

3

1951 Schinnen

13 jaar barakken

19 januari 1953

4

1952 Roggel

75 jaar

21 januari 1953

43

5

1952 Weert

83 jaar ziekenzaal (1952)

6

1953 Nuth

89 jaar

15 april 1953

7

1953 Someren

5 jaar

4 mei 1953

8

1952 Schinnen

15 jaar

10 mei 1953

9

1953 Schinnen

Gerarduspaviljoen 14 jaar bedverpleging

12 mei 1953

10

1947 Heerlen

22 jaar

14 mei 1953

11

1952 Schinnen

12 jaar Gerarduspaviljoen

25 mei 1953

12

1952 Schinnen

12 jaar Bedverpleging

28 mei 1953

13

1951 Schinnen

Gerarduspaviljoen/ziekenzaal 15 jaar barakken

15 juni 1953

14

1953 Schinnen

13 jaar Gerarduspaviljoen

18 juni 1953

15

1953 Eindhoven

15 jaar Piuszaal

18 juni 1953

16

1953 Sittard

86 jaar

2 juli 1953

17

1952 Schinnen

Gerarduspaviljoen 15 jaar bedverpleging, barakken

5 juli 1953

18

1945 Schinnen

23 jaar

19

1953 Muiden

32 jaar piuszaal (1953)

12 augustus 1953

20

1952 Schinnen

14 jaar Gerarduspaviljoen

13 augustus 1953

21

1953 Schinnen

14 jaar Gerarduspaviljoen

13 augustus 1953

22

1950 Schinnen

18 jaar Barakken

9 september 1953

23

1953 Vlissingen

19 jaar Piuszaal

9 september 1953

24

1952 Schinnen

15 jaar

25

12 jaar Gerarduspaviljoen

13 oktober 1953

26

1952 Schinnen Maarheeze 1953 (Sterksel)

11 jaar Gerarduspaviljoen bij Andreas

25 oktober 1953

27

1953 Schinnen

11 jaar

18 november 1953

28

1953 Schinnen

11 jaar Gerarduspaviljoen

20 november 1953

29

1939 Rotterdam

33 jaar TBC afdeling (1951)

23 november 1953

30

1951 Boekel

72 jaar

31

1952 Schinnen

14 jaar Bedverpleging

17 december 1953

32

1953 Venray

20 jaar

17 december 1953

33

1952 Schinnen

15 jaar

27 december 1953

34

1953 Didam

8 jaar Gerarduspaviljoen

11 maart 1953

7 augustus 1953

28 september 1953

9 december 1953

29 december 1953

1

1953 Eindhoven

14 jaar

11 januari 1954

2

1953 Tegelen

15 jaar

14 januari 1954

3

1951 Amsterdam Roelofarend 1952 sveen

29 jaar

14 februari 1954

47 jaar

14 februari 1954

4

44

5

1937 Heerlen

38 jaar TB paviljoen (1937)

28 oktober 1954

6

1924 Helden

54 jaar

13 november 1954

7

1952 Sittard

79 jaar

2 december 1954

8

1953 Echt

89 jaar

22 december 1954

9

1954 Maasbracht

69 jaar

27 december 1954

8.4.2 Voorlopige conclusie Kijkend naar het jaar 1952 blijkt dat het eerste overlijden van een minderjarige op 28 juni wordt geregistreerd. Daarvoor was op 13 februari 1951 een jongen op 16 jarige leeftijd gestorven. Uit de aktes van overlijden van de gemeente Heel en Panheel blijkt echter dat er voor juni 1952 elke maand wel een of meerdere meerderjarigen in de inrichting Sint Joseph stierven. Tevens werd zichtbaar dat van de 10 overleden jongens er in 1952 in totaal 6 overleden in een weekeind, met name op zaterdag, namelijk 5 jongens. Ook werd zichtbaar dat er "overdag" kennelijk geen jongens overleden maar dat alle jongens tussen 18.00 uur en 09.15 uur overleden zijn. Met betrekking tot 1953 werd zichtbaar dat er een aaneengesloten periode van een drietal maanden, te weten februari/maart/april, geen jongens overleden zijn en de rest van het jaar elke maand wel een of meerdere kinderen. Voor wat betreft de meerderjarigen overleed er ook niemand in februari maar wel in de maand maart en april elk één volwassene. Met betrekking tot de dagen valt dat jaar op dat er kennelijk geen enkele minderjarige overleden is op een zaterdag en dat er 4 van in totaal 25 minderjarige overledenen overleden op een zondag. De meeste kinderen zijn derhalve op een doordeweekse dag overleden. Voor wat betreft de tijdstippen van overlijden voor dat jaar is waarneembaar dat er een spreiding is over een hele dag. In het jaar 1954 zijn twee jongens in januari overleden, waarna het tot 4 mei 1955 duurde voordat er weer een minderjarige overleed.

8.5 Verblijfplaats overleden jongens binnen de inrichting Sint Joseph In het archief van de inrichting Daelzicht te Heel (voorheen Sint Joseph) werden op naam gestelde dossiers60 aangetroffen van de 37 overleden jongens. Bij 24 overleden jongens stond een verwijzing naar een mogelijke verblijfplaats binnen de inrichting Sint Joseph. Vaak was dit een kleine aantekening in de hoek van een formulier. Er kon geen tijdsperiode en dergelijke van deze verblijfslocatie vastgesteld worden. Uit interviews met nabestaanden is echter ook gebleken dat de patiënten, die volgens hun dossier in de barakken/Gerarduspaviljoen/bedverpleging zouden verblijven in een zaal of ruimte van het hoofdgebouw lagen. Er kon dus niet met zekerheid vastgesteld worden dat deze patiënten daadwerkelijk op die afdelingen hebben verbleven of zijn geweest, dan wel in welke periode ze daar verbleven zouden kunnen hebben. Het zou aannemelijk kunnen zijn dat bij de aankomst/inschrijving van de patiënten de aangetroffen notitie is gemaakt. Of deze (ver)plaatsing van jongens dan uiteindelijk daadwerkelijk heeft plaatsgevonden kon dus niet worden vastgesteld. De bekend geworden gegevens zijn hieronder schematisch weergegeven; 60

Bron; 37 persoonsdossiers patiënten aangetroffen in het archief van de congregatie Heilige Joseph te Heerlen. 45

Verblijfplaats Barakken Bedverpleging Gerarduspaviljoen Piuszaal zaal hoofdgebouw Ziekenzaal Onbekend Totaal

Aantal 4 4 11 3 1 1 13 37

Verder wordt in een rapport van Dr. P18, opgemaakt in 1954, ook globaal aangegeven hoe de verdeling was van bewoners61. Hij schrijft; "Het St. Josephgesticht telt ongeveer 450 patiënten, waarvan het overgrote merendeel zwakzinnigen zijn. Er zijn een honderd kinderen, die in een apart nieuw gebouw zijn ondergebracht, waarbij een BLO-school is. De rest is ondergebracht in een groot gebouw, dat na de oorlog door brand werd vernield, maar thans weer sedert meerdere jaren is hersteld en vergroot. Een kleine groep diepzwakzinnige kinderen en tuberculeuze patiënten worden verpleegd in een aparte barak. Zesentwintig broeders en ongeveer 25 lekenkrachten zijn in het gehele instituut werkzaam. De school telt zeven leerkrachten. De gebouwen zijn in goede staat." 8.5.1 Voorlopige conclusie In hoofdstuk 6 Huisvesting wordt reeds omschreven hoe de inrichting Sint Joseph was ingedeeld. Hieruit zou kunnen worden afgeleid dat "de Piuszaal" en "zaal hoofdgebouw" beide lagen in het hoofdgebouw. Voor wat betreft de barakken, bedverpleging en Gerarduspaviljoen is het vrij aannemelijk dat dit allemaal hetzelfde gebouw betrof, de zogenaamde Zweedse barakken. Voor wat betreft de ziekenzaal is het vrijwel zeker dat deze in het hoofdgebouw was gelegen. Vastgesteld is dat niet met zekerheid is vast komen te staan welke patiënt waar en gedurende welke periode daadwerkelijk heeft verbleven binnen de inrichting Sint Joseph.

8.6 Ziektebeeld/aandoeningen overleden jongens In de eerder genoemde aangetroffen dossiers van de 37 overleden jongens werden diverse omschrijvingen aangetroffen over het ziektebeeld/aandoening die de betreffende patiënt zou hebben gehad. Deze ziektebeelden/aandoeningen werden nagenoeg woordelijk overgenomen uit de dossiers. Navolgende ziektebeelden/aandoeningen werden per patiënt opgegeven; 1. 2. 3. 4. 5.

61

46

Mongolische kenmerken, idiotie. Imbeciel, af en toe epileptische aanvallen. Laagstaand debiel - imbeciel. Kan niet zitten of staan, moet gevoerd worden, kan niet praten of lopen. Epilepsie 2 maal dgl 100 mgr luminal. Hydrocephalus (vochtophoping in hersenkamers). Door geboorte letsel (hersenbloeding) is patiënt lijdende aan tetraplegi spastica infantilis. Patiënt in een laagstaande imbeciel. Hij kan kenbaar maken als hij moet urineren. Hij is

101.106.111 rapport Dr. P18 dd 11-04-1954

6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. 16. 17. 18. 19. 20. 21.

22.

23. 24. 25.

kalm,volgzaam,speelt op bed. Vader is medicus. Verlamming van armen en benen. achterlijk. geboortebeschadiging. prettig patiënt,vriendelijk kalm volgzaam. Zwaar imbeciel, idiotie, zit in bed te spelen. Ernstige psychische defecten, idiotie, incontinent, kan niet praten. Kreeg geen medicamenten. Idiotie, heeft zijn jeugd het meest in bed doorgebracht. Diplegia spastica + idiotie, speelt wat op bed. Diepzwakzinnig, idiotie, kan enkele woorden uitspreken, weinig contact mee mogelijk. Kan niet lopen of zitten, onzindelijk, onhandelbaar. Idioot, kan niet lopen, spreekt niet. Moet gevoerd worden, is onzindelijk. Heeft lichte verkromming van de rugwervel, rondom hals talrijke uitwassen. Idioot, bedlegerig, lijdt aan epilepsie, dikwijls erg druk en driftig. Luminal 3dd 50 mgr. Idioot, beide benen paralytisch, heeft vaak schreeuwbuien, onzindelijk, moet gevoerd worden. Mongoloïde idioot. Geen contact mogelijk, heeft een ernstige vitium cordis, benen zijn bloederig. Amaurotische idiotie, blindheid. Kan lopen, onzindelijk, moet gevoerd worden. Is wat achter in groei. Reageert op geluid. Moeder is debiel, patiënt is idioot, bedlegerig, onzindelijk en moet gevoerd worden. Idiotie, epilepsie, blindheid, bedlegerig Idioot, bedlegerig, onzindelijk, spastische contracturen van benen en iets in de armen. Sterk geadducusche bovenbenen, waardoor knieën over elkaar liggen. Diplegia spastica en idiotie Idiotie, kan lopen. Kan niet praten en is onzindelijk. Reageert wat op aanspraak. Grijpt de toegestoken hand. Verder contact is onmogelijk. Idioot. Heeft een gedeelte van de BLO gevolgd. Maakt soms verre tochten per autoped. Met patiënt is geen contact mogelijk. Kent zijn naam niet. Zegt 10 jaar te zijn. Kan enkele woorden spreken. Zegt alles na. Patiënt is niet te testen. Imbecillitus. Patiënt heeft nooit leren lopen, maar maakt de indruk dat hij het met oefenen nog wel leren kan. Idiotie. Niet steeds zindelijk. Af en toe begrijpt hij wel iets. Spreekt niet. Draagt band om de hals in verband met elastische schouders. Is erg nerveus, vooral in het bijzijn van vreemden. Idiotie + epilepsie. Kan niet praten, niet lopen. Onzindelijk. Spitsvoeten. Rustige idioot. Geen contact mogelijk. Mongoloïde idiotie. Geen contact mogelijk. Moet gevoerd worden. Kan niet lopen, wel zitten. Op het oog een normale jongen, maar bedlegerig. Hij blijkt spastische verlamming van beide benen te hebben met beginnende kniecontracturen en heel abnormale stand van de voeten. Geen familiegegevens. Moeder non nupta (niet gehuwd). Leed en lijdt aan enucesia dieerosa et noct, kan 47

26.

27. 28.

29. 30. 31. 32. 33.

34. 35. 36.

37.

niet praten, had nooit onderwijs. Hart en longen normaal. In buik geen afw. Reflexen door contracturen weg. Verstand: imbeciel. Patiënt is klein van stuk en uitgesproken mongoloïde uiterlijk. Spreekt erg ongearticuleerd. Hij weet zijn naam en leeftijd te noemen, maar geen geboortedatum. Is niet georiënteerd in tijd en plaats. Erg infantiel. Zat ’t liefst bij moeder op schoot. Volgde zonder succes BLO X. Imbecillitas mentes. Vanaf 1e levensjaar bleek X geestelijk onvolwaardig te zijn. Hij kan niet lopen, niet spreken. Gilt en schreeuwt soms. Idiotie. ’n Microcapabele jongen. Idiotie. Abnormale beweeglijkheid in schoudergewrichten. Kan niet lopen, niet praten, is onzindelijk. Slaat met z’n armen. Hij is volledig ontoegankelijk. Ernstige intellectuele tekorten. Imbeciel. Is van opname te Schinnen in Sterksel verpleegd. Natuurlijk kind. Pat. lijdt aan idiotie. Hij kan niet staan of lopen. Praat niet. Is onzindelijk. Geen contact mee mogelijk, behalve enige reactie op aanspraak. Ligt altijd in bed. Laagstaande imbeciel tot idiotie. Is bedlegerig. Smeert met fecaliën. Is volgzaam en rustig. Oom van moeder krankzinnig. Is hulpbehoevende micro aphale idioot, die voortdurend bedverpleging nodig heeft en soms onzindelijk is. Schreeuwbuien. Moet gevoed worden. Volslagen idiotie. Geen contact mee mogelijk. Hij krabt en bijt zichzelf gevaarlijk. Talrijke littekens. Moet goed vastgebonden blijven liggen. Volledig onzindelijk. Moet gevoerd worden. Kan niet praten. Idioot kind. Kan niet praten. Is onzindelijk. Kan moeilijk lopen. Heeft schreeuwbuien. Lijdende aan idiotie. Kan niet praten, is onzindelijk. Loopt wel. Eet alles op (stenen, zand, kolen). Geen contact mogelijk. Imbecillitas. Kan enkele woorden zeggen. Kan enkele voorwerpen benoemen. Verder is er met pat. weinig contact te krijgen. Little ‘sche ziekte. Loopt moeilijk, spastisch. Pat. is nogal druk. Voert ongecoördineerde bewegingen uit. ’s Nachts onzindelijk. Congenitaal imbeciel. Hij is zeer aanhankelijk. Hij is zindelijk en eet zelf. Met buien is hij agressief en zeer onrustig, waarbij hij gevaarlijk is voor de omgeving. Hij spreekt niet, maar begrijpt heel eenvoudige opdrachten en voert deze ook uit. Z’n karakterbeeld en stemmingen zijn zeer wisselend.

De dossiers van de overleden jongens werden door het onderzoeksteam eveneens ter beschikking gesteld aan een forensisch arts verbonden aan het Nederlands

48

Forensisch Instituut (NFI). Deze arts gaf in zijn rapport62 een omschrijving met betrekking tot de ziektebeelden onder de term "onderliggend lijden". Hij schreef hierover het navolgende; "De reden van het verblijf in de inrichting was bij alle jongens een verstandelijke beperking, veelal met bijkomende al dan niet geassocieerde medische problematiek. De mate van verstandelijke beperking is in de dossiers veelal aangegeven in een schaal die in die tijd werd gebruikt: Debiliteit, imbeciliteit en idiotie, vaak nog met gradaties in deze termen (zoals zware debilitas). Ook de termen achterlijkheid en zwakzinnigheid kwamen voor. Bij 3 kinderen was een intelligentiequotiënt (IQ) vermeld: 29, 30-50 en 55. • De term debiliteit werd in die tijd gebruikt bij een licht verstandelijke beperking, met een IQ tussen 50 en 70. • De term imbeciliteit werd in die tijd gebruikt bij een matig verstandelijke beperking, met een IQ tussen 35 en 50. • De term idiotie komt waarschijnlijk het meest overeen met een ernstig verstandelijke beperking, met een IQ tussen 20 en 35. Hierbij is sprake van een minimaal communicatief gedrag, een zwakke motorische ontwikkeling en een noodzaak tot constante begeleiding/verzorging. De termen achterlijkheid en zwakzinnigheid komen overeen met een verstandelijke beperking, waarbij het verstandelijke vermogen op volwassen leeftijd overeenkomt met die van een normaal 3 tot 7-jarig kind. Soms werden deze termen gebruikt als verzamelnaam voor debiliteit, imbeciliteit en idiotie. In 29 van de 37 dossiers is de term idiotie als (laagste) mate van verstandelijke beperking terug te vinden. In 7 dossiers is de term imbeciliteit de (laagste) mate van verstandelijke beperking, en in één dossier is dat debiliteit (letterlijk: “laagstaand debiel”). De 37 jongens waren dusdanig verstandelijk beperkt dat in wisselende mate en ernst sprake was van contactproblemen, motorische problemen (zoals niet kunnen lopen of bedlegerig zijn), voedingsproblemen, zindelijkheidsproblemen en/of verbale problemen (zoals niet kunnen praten). Veel jongens hadden een medische aandoening die al dan niet gerelateerd was aan de verstandelijke beperking. Epilepsie is bij 8 jongens beschreven. Bij 3 van hen is aangetekend dat zij hier medicatie voor kregen (Luminal). Bij één van de 8 kinderen met epilepsie staat op het formulier met de ziektegeschiedenis beschreven dat volgens de familie sprake was van epilepsie, maar dat de verwijzend arts nog nooit een aanval had gezien. Al dan niet gedeeltelijke verlammingen van armen en/of benen is beschreven bij 6 jongens. Bij 3 jongens is beschreven dat ze mongoloïde waren (kennelijk lijdend aan het syndroom van Down). Blindheid is bij 2 jongens beschreven. Eén jongen leed aan tubureuze sclerose, een aangeboren afwijking. Een hartafwijking werd eveneens bij één jongen beschreven. Bijzondere uiterlijke kenmerken, die een aanwijzing kunnen zijn voor een genetische aandoening als oorzaak van de verstandelijke beperking, is beschreven bij 4 jongens."

62 rapport Medisch-forensische analyse van 37 dossiers van jongens die in de periode juni 1952 tot januari 1954 overleden zijn in Huize St. Joseph in Heel, d.d. 8 maart 2012, NFI Den Haag.

49

8.6.1 Voorlopige conclusie Uit vorenstaande blijkt dat er, zeker gezien in het huidig tijdsbeeld, niet gesproken kan worden van een omschrijving van een volledig ziektebeeld/aandoening van de patiënten. Complicerende factor is hierbij het gegeven dat er bijna zeker sprake is geweest van het aanwezig zijn van zowel een zogenaamd medisch dossier alsmede een patiëntendossier. Zie hiervoor tevens hoofdstuk 21, paragraaf 21.1 Medisch archief St. Joseph. Er werden alleen de patiëntendossiers aangetroffen en deze bevatten geen dan wel nagenoeg geen verdere medische gegevens van de overleden jongens dan het hierboven weergegeven beeld. Uit de gegeven omschrijvingen kan wel gedestilleerd worden dat er van de 37 patiënten 18 zeker de omschrijving bedlegerig kunnen krijgen. Bij drie patiënten is dit gezien de omschrijving aannemelijk geweest. Verder kan met betrekking tot alle patiënten gesteld worden dat ze kennelijk ernstige lichamelijke en/of geestelijke beperkingen hadden.

8.7 Onderzoek (besmettelijke) ziekten Heel en Schinnen Er werd een onderzoek verricht naar de mogelijkheid dat er in de periode 1950 tot en met 1955 sprake was van ziektes die (mede) oorzaak zouden kunnen zijn geweest aan het in deze periode kennelijk verhoogde aantal overledenen binnen de inrichting Sint Joseph te Heel. Hiertoe werd contact opgenomen met een epidemioloog verbonden aan de GGD Limburg-Noord. Deze wees met name op een tweetal mogelijkheden voor onderzoek; 1. Groene Kruis. Dit betrof een landelijke onafhankelijke beweging voor wijkverpleging (kruiswerk) in Nederland. In de te onderzoeken periode had deze organisatie nagenoeg in elke plaats in Limburg een consultatiebureau. Het Groene Kruis had weliswaar geen bemoeienis met de diverse instituten/tehuizen maar er zou een gerede kans aanwezig kunnen zijn dat zij wel gegevens hadden over mogelijke ziektes in die periode. 2. Verslagen en mededelingen betreffende de volksgezondheid 1950 t/m 195563. Opgemaakt door destijds het ministerie van Volksgezondheid. Hierin werden op landelijk, provinciaal en gemeentelijk niveau de aantallen van besmettelijke ziekten en sterfgevallen weergegeven. Ad.1 Het archief van het Groene Kruis bleek te zijn opgeslagen in het Rijksarchief te Maastricht. Bij raadpleging van de archivaris bleek dit archief nog niet nader te zijn beschreven. Het betrof in totaal 68 meter archief. Gezien deze hoeveelheid materiaal werd afgezien van verder onderzoek in dit archief. Ad 2. De verslagen en mededelingen betreffende de volksgezondheid, jaargangen 1950 t/m 1955 werden in kopie ontvangen via de epidemioloog. De gegevens werden door het team geanalyseerd. Buiten de gegevens over de gemeente Heel en Panheel werd eveneens gekeken naar de gegevens vermeld bij de gemeente Schinnen. Dit laatste omdat een groot gedeelte van de overleden jongens afkomstig bleek te zijn uit de gemeente Schinnen. Hieruit kwamen navolgende gegevens naar voren;

63

50

Verslagen en mededelingen betreffende de volksgezondheid 1950 t/m 1955

Ziekten

totaal overleden gemeente Schinnen

totaal gevallen gemeente Heel en Panheel

1 4

0 1

0 0

0 0

totaal totaal totaal gevallen gevallen overleden gemeente Limburg Limburg Schinnen

totaal overleden gemeente Heel en Panheel

1950 paratyphus diphtherie

19 450

2 37

roodvonk diphtherie hepatitis infectiosa

176 281

1 25

11 2

0 0

0 0

0 0

71

4

1

0

0

0

paratyphus roodvonk menigitis cerebrospinalis epidemica polioyelitis anterior acuta Rubeola Hepatitis Infectiosa

29 198

1 2

2 4

0 1

0 0

0 0

23

5

1

0

0

0

351 436

17 0

4 1

0 0

0 0

0 0

167

4

2

0

0

0

216 562

0 25

1 3

0 0

1 0

0 0

220

5

5

0

0

0

24 225 349

0 0 1

0 1 18

0 0 1

1 0 4

0 0 0

314

0

43

0

0

0

1951

1952

1953 roodvonk diphtherie Hepatitis Infectiosa

1954 paratyphus roodvonk diphtherie Hepatitis Infectiosa

1955 paratyphus diphtherie Hepatitis Infectiosa

44 141

0 12

1 2

0 0

0 0

0 0

176

7

10

0

0

0

Eveneens werd via internet64 onderzoek gedaan in kranten/dagbladen om te bezien of er sprake was van ziektes/epidemieën in die tijd in de plaatsen Schinnen en Heel. Er werden geen gegevens ter zake gevonden. Ook de kroniek van de zusters65 werkzaam in de inrichting Immaculata Conceptio te Schinnen werd geraadpleegd. Hierin werd geschreven over de aanwezigheid van de ziekte Difterie. Doch dit alles vond plaats vanaf juni 1954 en er blijkt geen sprake te zijn van enig overlijden tengevolge van deze ziekte. 64 65

internetsite http://kranten.kb.nl 106.102.101 Archief te Heerlen kleine zusters Heilige Joseph 51

8.7.1 Voorlopige conclusie Uit vorenstaande gegevens blijkt derhalve dat er geen sprake was van een significante afwijking in aantallen besmettelijke ziekten/sterfgevallen waardoor de verhoging van sterfgevallen in de inrichting Sint Joseph te Heel verklaarbaar zou kunnen zijn. Met betrekking tot de inrichting in Schinnen bleek uit de eigen kroniek en de overheidsgegevens dat er in 1954 kennelijk sprake is geweest van meerdere gevallen van difterie. In 1954 werden er echter geen kinderen meer verplaatst vanuit Schinnen naar de inrichting in Heel.

8.8 Doodsoorzaken overleden jongens Van de 37 overleden jongens werden de persoonskaarten ontvangen van het Centraal Bureau voor Genealogie in Den Haag. Op 33 kaarten stond een stempelafdruk. In deze stempelafdruk waren de navolgende gegevens vermeld; "Overleden te:" "Op;" "Akte No;" "Naam Geneesheer:""Doodsoorzaak". Bij een viertal kaarten waren bovenstaande gegevens met een typemachine op de kaart gezet. De overige kaarten waren met de hand ingevuld. Bij alle kaarten waren de gevraagde gegevens vermeld. Bij 7 kaarten werd bij "Naam geneesheer;" de naam G. Verstraelen ingevuld, bij de overige kaarten stond vermeld Dr. Verstraelen. Gezien het feit dat G. Verstraelen in 1951 zijn vader E.Verstraelen opvolgde is nagenoeg zeker dat het hier de instellingsarts G.Verstraelen moet betreffen die alle genoemde doodsoorzaken heeft vastgesteld. De navolgende doodsoorzaken werden door Verstraelen vastgesteld en vermeld; Doodsoorzaak

Aantal

anorexa bronchopneumonie. chorea minor. croup pneumonie. encefalitis. encephalopatie. endokarditis. hydrocefalus. insufficientia cordis. longoedeem. myocarditis chronica.

1 2 1 4 5 1 1 2 1 1 1

orth…….t (onleesbaar) pneumonie. pneumonie. status epilepticus. tumor cerebri. verslikpneumonie. vitium cordis.

1 5 5 1 1 4

Totaal

37

Verder werden de genoemde doodsoorzaken gerangschikt op oorzaak, jaarverhuizing, afkomst, verblijfplaats binnen Sint Joseph en overlijdensdatum. Dit geeft het navolgende beeld:

52

overlijdensoorzaak

jaar verhuizing

afkomstig uit

verblijfplaats in St Joseph

Overlijdensdatum

vitium cordis.

1952 Schinnen

28 juni 1952

vitium cordis.

1952 Bergeijk

19 juli 1952

bronchopneumonie.

1952 Bussum

hydrocefalus.

1952 Schinnen

myocarditis chronica.

1951 Schinnen

Pius-zaal

9 augustus 1952 3 oktober 1952 16 oktober 1952

hydrocefalus.

1951 Schinnen

houten barak slaapzaal

encefalitis.

1951 Sterksel

zaal hoofdgebouw 25 oktober 1952

encefalitis.

1951 Schinnen

longoedeem

1951 Schinnen

21 oktober 1952

5 november 1952 16 november 1952

anorexa,

1952 Heerlen

afdeling bedverpleging

vitium cordis.

1952 Schinnen

ziekenzaal

1 januari 1953

status epilepticus.

1952 Schinnen

barakken

2 januari 1953

insufficientia cordis.

1951 Schinnen

barakken

19 januari 1953

vitium cordis.

1953 Someren

4 mei 1953

tumor cerebri.

1953 Schinnen

10 mei 1953

pneumonie.

1953 Schinnen

Gerarduspaviljoen 12 mei 1953 bedverpleging

chorea minor.

1952 Schinnen

Gerarduspaviljoen 25 mei 1953

pneumonie.

1952 Schinnen

croup pneumonie.

1951 Schinnen

bedverpleging 28 mei 1953 Gerarduspaviljoen ziekenzaal barakken 15 juni 1953

bronchopneumonie.

1953 Schinnen

Gerarduspaviljoen 18 juni 1953

encephalopatie.

1953 Eindhoven

Piuszaal

croup pneumonie.

1952 Schinnen

Gerarduspaviljoen bedverpleging 5 juli 1953 barakken

croup pneumonie.

1952 Schinnen

Gerarduspaviljoen 13 augustus 1953

croup pneumonie.

1953 Schinnen

Gerarduspaviljoen 13 augustus 1953

Status epilepticus.

1950 Schinnen

barakken

9 september 1953

endokarditis.

1953 Vlissingen

9 september 1953

pneumonie.

1952 Schinnen

Piuszaal afdeling bedverpleging

verslikpneumonie.

1952 Schinnen

Gerarduspaviljoen 13 oktober 1953

Orth…….t (onleesbaar) pneumonie.

1953 Sterksel

Gerarduspaviljoen 25 oktober 1953

encefalitis.

1953 Schinnen

20 december 1952

18 juni 1953

28 september 1953

18 november 1953

53

status epilepticus.

1953 Schinnen

Gerarduspaviljoen 20 november 1953

status epilepticus.

1952 Schinnen

bedverpleging

encefalitis.

1953 Venray

17 december 1953

status epilepticus.

1952 Schinnen

27 december 1953

pneumonie.

1953 Didam

pneumonie.

1953 Eindhoven

11 januari 1954

encephalopatie.

1953 Tegelen

14 januari 1954

17 december 1953

Gerarduspaviljoen 29 december 1953

8.8.1 Begrafeniswet 1869 Tot 1991 was, indien er sprake was van een overlijden, de begrafeniswet van 1869 van toepassing. Deze wet is opgevolgd door de huidige Wet op de lijkbezorging. Soortgelijk aan de Wet op de lijkbezorging waar in het artikel 7 wordt gesproken over een "verklaring van overlijden" werd er in de Begrafeniswet in artikel 4 gesproken over een "schriftelijke verklaring" die opgemaakt moest worden door een geneeskundige. In beide gevallen diende deze verklaring te worden overhandigd aan de ambtenaar van de burgerlijke stand alvorens deze een verlof tot begraven en ingevolge de latere wetgeving verlof tot begraven of cremeren kon afgeven. 8.8.2 CBS Bij het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) worden de doodsoorzaken eveneens vastgelegd conform de daarvoor geldende regels. Teneinde te bezien welke doodsoorzaken aldaar waren vastgelegd met betrekking tot de overleden jongens werd een verzoek gedaan door de Officier van Justitie aan het CBS om inzage dan wel verstrekking van de aldaar geregistreerde doodsoorzaken. Het CBS gaf naar aanleiding van deze vraag te kennen dat ingevolge de wettelijke regelingen met betrekking tot het CBS het niet mogelijk bleek de gevraagde informatie te verstrekken. Wel konden totaal aantallen gegevens van sterfgevallen binnen de toenmalige gemeente Heel en Panheel bevraagd worden en deze werden ook door het CBS verstrekt. 8.8.3 Onderzoek doodsoorzaken De aangetroffen doodsoorzaken alsmede de aangetroffen dossiers van de overleden jongens werden 10 februari 2012 ter beoordeling voorgelegd aan een forensisch arts verbonden aan het Nederlands Forensisch Instituut. (NFI). Er werd aan de arts gevraagd de navolgende vragen te beantwoorden; 1. Zijn er in de dossiers aanwijzingen te vinden voor de afgegeven doodsoorzaak of juist voor een andere doodsoorzaak? 2. Zijn er doodsoorzaken afgegeven waarvoor in de dossiers geen aanwijzingen zijn te vinden? 3. Zijn de afgegeven doodsoorzaken als zodanig te bepalen bij (uitsluitend) een uitwendige schouw al dan niet in combinatie met het beschikbare persoonsdossier (uitgaande van de kennis van toen)? Aan de hand van deze vraagstelling werd door deze arts een onderzoek verricht en aan de hand van de onderzoeksgegevens een rapport66 opgemaakt. 66

rapport Medisch-forensische analyse van 37 dossiers van jongens die in de periode juni 1952 tot januari 1954 overleden zijn in Huize St. Joseph in Heel, dd 8 maart 2012, NFI Den Haag. 54

8.8.3.1 Samenvatting resultaat onderzoek NFI 8.8.3.1.1 Algemeen Uit de dossiers werd duidelijk dat in de inrichting Sint Joseph te Heel verstandelijk gehandicapte jongens werden opgenomen en verpleegd. Verder bleek dat de medische informatie in de dossiers erg beperkt was. Zo waren geen gegevens over de medische toestand tijdens het verblijf in de inrichting beschikbaar, zoals medicatiegegevens of het beloop van ziektes. Een groot aantal jongens van (in elk geval) 37 is overleden in de periode juni 1952 tot januari 1954. Er was sprake van een opvallende toename van overlijden vanaf de leeftijd van 10 jaar tot aan de leeftijd van 15 jaar, met een opvallende daling direct na de leeftijd van 15 jaar. Eveneens opvallend is de periode van 3 maanden van februari, maart en april waarin niet één van deze 37 jongens overleed. Echter, omdat er geen zicht was op de totale populatie in de inrichting destijds en op andere relevante referentiepopulaties, konden uit deze bevindingen geen conclusies worden getrokken. De tijdstippen op de dag waarop de jongens overleden en de verblijfsduur van de jongens in de inrichting voordat ze overleden, liet een grote spreiding zien. Hierbij werden geen opmerkelijke vaststellingen gedaan. De 37 jongens waren dusdanig verstandelijk beperkt dat in wisselende mate en ernst sprake was van contactproblemen, motorische problemen (zoals niet kunnen lopen of bedlegerig zijn), voedingsproblemen, zindelijkheidsproblemen en/of verbale problemen (zoals niet kunnen praten). Door de opgegeven mate van verstandelijke handicap en de beschrijving van het functioneren van de jongens was het duidelijk dat het een groep jongens betrof die ernstig verstandelijk gehandicapt was, met veelal een noodzaak tot continue verzorging/begeleiding. Veel jongens waren in enige mate bedlegerig en onzindelijk. Bij deze verstandelijke handicap was bij veel jongens sprake van (andere) medische problematiek, zoals epilepsie, verlammingen en aangeboren afwijkingen. De mate waarin deze medische problematiek voorkomt, is niet opvallend te noemen in het licht van de mate van verstandelijke beperking. 8.8.3.1.2 Doodsoorzaken Alle doodsoorzaken waren afgegeven door dezelfde arts. Het is uit de beschikbaar gestelde dossiers niet duidelijk geworden welke specialisatie die arts had. Het lijkt in elk geval een behandelend arts te zijn geweest, zijnde een huisarts, die verantwoordelijk was voor het afgeven van overlijdensverklaringen ten behoeve van de Burgerlijke Stand. Het was niet duidelijk hoe de bewuste arts bij de 37 overleden jongens tot de oorzaak van overlijden was gekomen. Het was, gezien de gedetailleerdheid van sommige oorzaken, aannemelijk dat de arts enige kennis had van de medische voorgeschiedenis van de jongens, anders of in elk geval meer dan de informatie die in de beschikbaar gestelde dossiers aanwezig was. Deze kennis was, als voorbeeld, ondermeer noodzakelijk om te bepalen of iemand aan een aangeboren hartafwijking zou kunnen zijn overleden. Naast deze kennis over de medische voorgeschiedenis zal de arts zich geregeld hebben laten leiden door de informatie van de verzorgers of anderen die in de nabijheid van de jongens waren ten tijde van het overlijden. Deze informatie over de omstandigheden van overlijden was ondermeer noodzakelijk om te bepalen of iemand aan een langdurige epileptische aanval (status epilepticus) is overleden. Het is de vraag in hoeverre de arts een al dan niet uitgebreide lijkschouw heeft uitgevoerd om de doodsoorzaak te kunnen bepalen of om aanwijzingen te krijgen 55

voor andere dan de veronderstelde doodsoorzaak. Deze vraag was niet te beantwoorden. Voor zover bekend konden alle afgegeven doodsoorzaken op basis van de medische voorgeschiedenis en verkregen kennis over de omstandigheden van overlijden worden bepaald. 8.8.3.1.3 Passende en plausibele doodsoorzaken Alle dossiers zijn bestudeerd om te bepalen of de afgegeven doodsoorzaak plausibel was in het licht van de beschikbare medische informatie. Tevens werd bepaald of de afgegeven doodsoorzaak passend was bij de medische informatie. Een oorzaak werd plausibel genoemd als voorstelbaar was dat de medische bevindingen kunnen leiden tot een overlijden met de genoemde doodsoorzaak. Een oorzaak werd passend genoemd als de genoemde doodsoorzaak een logische was bij een overlijden van een willekeurig kind met de verstandelijke beperking en de medische problematiek zoals de betreffende jongen. Vrijwel alle afgegeven doodsoorzaken leken passend te zijn. Het overlijden als gevolg van de verhongering was mogelijk niet passend. Het kan zijn dat de betreffende jongen geen honger- en/of dorstgevoel had, waardoor hij afhankelijk was van hem aangeboden voeding. Het was daarbij een niet te beantwoorden vraag of de verzorgers actiever hadden moeten en kunnen zijn om het overlijden te voorkomen. De meeste afgegeven doodsoorzaken lijken volgens het NFI plausibel te zijn. Het is volgens hen goed mogelijk dat veel doodsoorzaken plausibel zijn, maar door de beperkte (medische) informatie en het gebrek aan informatie over de omstandigheden van overlijden, is geen enkele doodsoorzaak met enige stelligheid niet plausibel te noemen. Zo is het bekend dat bedlegerigheid een verhoogd risico vormt voor het krijgen van een longontsteking, wat in de betreffende populatie met bijvoorbeeld inadequate hoestreflexen tot het overlijden kan leiden. Zonder informatie over de bedlegerigheid in de periode voorafgaande aan het overlijden en de omstandigheden juist voor het overlijden (zoals over hoesten en lichaamstemperatuur), kan in deze gevallen de afgegeven doodsoorzaak niet als niet plausibel worden aangemerkt. Dit kan aan de orde zijn bij alle doodsoorzaken. 8.8.3.1.4 Beantwoording vraagstelling 1. Zijn er in de dossiers aanwijzingen te vinden voor de afgegeven doodsoorzaak of juist voor een andere doodsoorzaak? Vrijwel alle afgegeven doodsoorzaken zijn in potentie passend. Het overlijden als gevolg van de verhongering is mogelijk niet passend. De plausibiliteit van de afgegeven doodsoorzaken is op basis van de beperkte al dan niet actuele (medische) informatie en het gebrek aan informatie over de omstandigheden van overlijden niet goed te bepalen. 2. Zijn er doodsoorzaken afgegeven waarvoor in de dossiers geen aanwijzingen zijn te vinden? Ja, vrijwel alle afgegeven doodsoorzaken zijn slechts met kennis over de destijds actuele medische toestand en de informatie van de verzorgers ten tijde van het overlijden, te bepalen. Deze informatie ontbreekt in de beschikbaar gestelde dossiers. Vrijwel alle afgegeven doodsoorzaken zijn echter in potentie passend.

56

3. Zijn de afgegeven doodsoorzaken als zodanig te bepalen bij (uitsluitend) een uitwendige schouw al dan niet in combinatie met het beschikbare persoonsdossier (uitgaande van de kennis van toen)? Met uitsluitend een uitwendige schouw is niet één van de afgegeven doodsoorzaken te bepalen. Zelfs niet met de (medische) informatie uit de beschikbaar gestelde dossiers daarbij is dat niet mogelijk. Dat is tegenwoordig zo, en zal in de periode 1952-1954 ook zo zijn geweest. Kennis over de actuele medische toestand van de jongens voorafgaande aan het overlijden en de omstandigheden rondom het overlijden zijn hierbij onmisbaar. 8.8.3.1.5 Beantwoording aanvullende vraagstelling Er werd een aanvullende vraag gesteld aan het NFI om een advies uit te brengen op de vraag of het zinvol zou zijn om onderzoek naar medicijngebruik te doen op skeletten van de in de jaren '50 overleden kinderen in de zaak Heel. Uit het antwoord van het NFI, 21 maart 2012, blijkt dat: "een dergelijk onderzoek waarschijnlijk niet veel meerwaarde zal hebben. Acuut gebruik van medicatie (juist voor het overlijden, zoals bijvoorbeeld bij een vergiftiging) zal in elk geval niet aantoonbaar zijn, omdat het bij leven tijd kost om medicatie "in te bouwen" in botten. Chronisch gebruik van specifieke medicatie zal mogelijk vastgesteld kunnen worden, als is dergelijk onderzoek van botten nog experimenteel. Slechts bij een vraag naar specifieke stoffen en niet in geval van acuut gebruik, is toxicologisch onderzoek theoretisch mogelijk." 8.8.4 Betrouwbaarheid doodsoorzaken Gedurende het onderzoek kwam er informatie beschikbaar waaruit een beeld ontstond dat de betrouwbaarheid van de door Dr. Verstraelen gegeven doodsoorzaken ter discussie zou kunnen komen te staan. Het betrof navolgende informatie: • "Broeder Augustinus heeft hem daar toen verteld dat zijn voorganger (broeder Andreas) 20 kinderen zou hebben doodgemaakt. In het Gerarduspaviljoen heeft broeder Augustinus hem toen twee kamertjes aangewezen, een sterfkamertje en een kamertje waar de doodskisten stonden. P5 heeft dit verhaal ook verteld aan de huisarts dokter Verstraelen. Deze had gereageerd met: "Hou daar over op. Er stierven jongens en ik wist niet meer wat ik op moest schrijven"."67 •

"Dat jaar was op die afdeling het aantal sterfgevallen 20 op een totaal van 34 in de inrichting St.Joseph. (dus buiten deze afdeling 14 sterfgevallen). Nadat deze gang van zaken zich in 1953 ongeveer zo handhaafde, werd de opname voornamelijk uit Schinnen stopgezet. Daar mij enige sterfgevallen niet erg duidelijk waren, had ik zelf op die stopzetting aangedrongen"68

8.9 Aangifte overlijden Uit een onderzoek van de akten van overlijden gemeente Heel en Panheel69 blijkt dat er in de jaren 1945 tot en met 1957 in totaal 163 personen zijn overleden die kennelijk te relateren zijn aan Sint Joseph te Heel. Hierbij bleek het navolgende; 67

Interview P5 Bron 101.106.101: Brief dokter Verstraelen aan collega dd 4 maart 1959 69 Akten van overlijden gemeente Heel en Panheel 1947 t/m 1957 68

57

Vanaf 1945 tot maart 1947 werd de aangifte van overlijden gedaan door een kloosterbroeder genaamd F.J. Mertens. Hierna vond dat jaar nog een vijftal aangiftes plaats door kloosterbroeder Ivo en nog een door Mertens voornoemd. Daarna werden de aangiftes gedaan door Ivo tot januari 1952, behoudens een tweetal aangiftes in 1949 door Mertens. Vanaf januari 1952 werd nog een tweetal aangiftes gedaan door Overste B.W. Schermer en verder werden de aangiftes wederom gedaan door Ivo tot en met mei 1956, waarbij hij bij de laatste drie aangiftes werd vermeld als kloosteroverste. Vanaf dat moment worden de verdere aangiftes tot en met 1957 gedaan door een drietal personen te weten, administrateur Cammaert, kloosterbroeder P.Rietveld en een persoon zonder beroep geheten J.C. Beerepoot.

8.10 Onderzoek verblijfplaats lichamen overledenen Uit het onderzoek is eveneens gebleken dat van de 37 overleden jongens er 24 werden begraven op het kerkhof van de inrichting Sint Joseph te Heel. Dit kerkhof was tot 1968 in gebruik en werd in 1970 geruimd, met dien verstande dat de grafmonumenten werden geruimd en er een grasveld kwam met een herdenkingsmonument. Bij 4 overledenen is niet bekend waar ze zijn begraven. De 9 overigen zijn elders begraven. Bij een van hen is zeker dat het graf reeds geruimd is.70 Verder zou één gestorvene in een familiegraf zijn bijgezet.

8.11 Herkomst overleden jongens Bij bestudering van de dossiers van de overleden jongens bleek dat een aanzienlijk deel van hen kennelijk afkomstig was van een tehuis genaamd Immaculata Conceptio in Schinnen. Tevens verwees de brief71 van dokter Verstraelen naar de kinderen kennelijk afkomstig uit Schinnen. Dit blijkt ondermeer uit de zin; "Nadat deze gang van zaken zich in 1953 ongeveer zo handhaafde, werd de opname voornamelijk uit SCHINNEN stopgezet." Eveneens is niet gebleken welke exacte vraagstelling er aan de brief van Verstraelen ten grondslag heeft gelegen en door wie deze werd gedaan. Uit een index in het archief van de congregatie te Heerlen bleek dat het mogelijk een brief betrof gericht aan Inspecteur voor de volksgezondheid zie hiervoor tevens 14.7. Teneinde een beter beeld te krijgen over en de verplaatsingen vanuit dit tehuis werd er een verder onderzoek ingesteld naar dit tehuis in relatie tot Sint Joseph te Heel. Daartoe werden meerdere bronnen geraadpleegd zoals ondermeer het archief van de Kleine Zusters van de Heilige Joseph te Heerlen72 , de boeken "Tussen caritas en psychiatrie"73 en "Tussen Toen en Toekomst, van Idiotie naar volwaardig burgerschap".74 8.11.1 De inrichting Immaculata Conceptio te Schinnen in de jaren vijftig In 1872 werd op verzoek van de priester P.J. Savelberg de zustercongregatie gesticht genaamd de Kleine Zusters van Sint Joseph. Zij vestigden zich in Schinnen en starten daar een meisjesschool. In 1934 werden de schoollokalen van meisjesschool OLV Onbevlekt Ontvangen in Schinnen verbouwd en ingericht voor de 70

Persoonsdossier overledene nummer 33 101.106.101: Brief dokter Verstraelen aan collega dd 4 maart 1959 72 archief Kleine Zusters van Heilige Joseph te Heerlen 73 Boek Tussen Caritas en Psychiatrie Lotgevallen van zwakzinnigen in Limburg 1979-1952, 1995,Dr. A. Klijn 74 Tussen toen en Toekomst, van Idiotie naar volwaardig burgerschap, 2011, René van Lieshout 71

58

verpleging van zwakzinnige jongetjes. Voortaan heette de inrichting Immaculata Conceptio. Op 29 mei 1934 arriveerde het eerste tiental patiëntjes vanuit St. Anna Heel, een maand later gevolgd door 16 jongetjes die van St. Joseph Heel kwamen. Enkele jaren later jaar waren er al 100 patiëntjes. Op 18 februari1952 werd het 500e patiëntje opgenomen. Op dat moment waren er 190 kinderen aanwezig. Aan de hand van gegevens afkomstig uit een handgeschreven journaal uit het archief van de Kleine Zusters Heilige Joseph werd onderstaand overzicht gemaakt; Jaartal Overleden

Ontslag/verplaatsing

Totaal aantal patiënten in dat jaar

1949 3 7 1950 3 19 1951 4 17 1952 9 30 1953 geen eindejaarsoverzicht kroniek stopt in vroege najaar 1954 15 37 1955 8 35 1956 8 10

173 182 193 193 192 182 182

De kroniek meldt enkele sterfgevallen in mei 1954. Betreft een tweetal overlijdens op 13 mei van een vier- en achtjarige en een overlijden op 14 mei van een tweejarige patiënt. Bij de journaalvermelding dd 14 mei staat na de persoonsgegevens van de overledene navolgende zin; " Deze kinderen zijn niet bestand geweest tegen de erge hitte van enkele dagen." De woorden erge hitte werden daarbij onderstreept 75. Eveneens wordt in dit journaal melding gemaakt van mogelijk enkele gevallen van difterie in 1954. Dit wordt verder beschreven in hoofdstuk 19; Deelonderzoek ziekten. Aan de hand van de akten van overlijden gemeente Schinnen76 werd ook getracht een overzicht te maken van het aantal overleden personen binnen de inrichting Immaculata Conceptio te Schinnen. Complicerende factor was daarbij dat de woonof verblijfplaats van de overledene niet wordt vermeld en dat er derhalve uit is gegaan van de aangever van het overlijden, zijnde een kloosterzuster. Uit dit onderzoek kwamen wel een aantal verschillen naar voren met betrekking tot de aantallen genoemd in het handgeschreven journaal en de bevolkingsgegevens.

Overleden volgens bevolkingsregister Schinnen:

Overleden volgens Journaal:

Jaartal 1949

3

3

1950

3

3

1951

4

5

1952

9

11

1953

onbekend

7

1954

15

14

1955

8

8

1956

8

7

75 106.102.101 handgeschreven journaal uit archief Kleine Zusters van Heilige Joseph te Heerlen ongenummerde pagina's 76 100.103 Rijksarchief te Maastricht aktes overlijden gemeente Schinnen

59

8.11.2 Motivatie overplaatsing kinderen Schinnen Uit een van de dossiers blijkt een mogelijke motivatie waarom kinderen vanuit de inrichting in Schinnen naar elders werden overgeplaatst. In een brief met briefhoofd van de Gemeente Schaesberg77, gericht aan de Eerwaarde Broeder Overste van de inrichting Sint Joseph wordt verzocht aan de inrichting of er nog plaats is voor een patiënt die op dat moment nog verblijft in het gesticht Immaculata Conceptio te Schinnen. Dit gesticht moet hij verlaten wegens overschrijding van de leeftijdsgrens. De patiënt waarover de brief gaat is op dat moment 14 jaar oud. In het interview met zuster Elisio verklaart zij in Puth-Schinnen te hebben gewerkt bij Immaculata Conceptio. Volgens haar was het zo dat op het moment dat de jongens in Schinnen in de puberteit kwamen, ze werden overgeplaatst naar elders. De zusters konden ze dan niet meer hanteren. Uit het interview met P19 blijkt dat hij wist uit het onderzoek binnen Sint Servatius dat de jongens in Schinnen vanaf 12 jaar werden verplaatst. En verder dat daarbij de "gedraggestoorde" kinderen naar Venray gingen en de "rustige" kinderen naar andere instituten zoals Sint Joseph in Heel.78 Er is niet concreet vastgesteld kunnen worden wat er nu werd verstaan onder het bereiken van de puberteit. Uit de dossiers van de overleden jongens is verder niet gebleken hoe hun actuele gezondheidstoestand was ten tijde van hun overplaatsing. Wel werden beschrijvingen van hun beperking (en) aangetroffen maar niet of er mogelijk sprake was van bijvoorbeeld een ziekte op dat moment. 8.11.3 Verplaatsing kinderen vanuit Schinnen In een brief79 van dokter G. Verstraelen wordt vermeld dat er in 1952 een nieuwe kinderafdeling is geopend. (Hiermee duidt hij vermoedelijk op een afdeling, mogelijk de Zweedse barakken, gelegen in de inrichting Sint Joseph te Heel.) Op deze afdeling zouden de oudere jongens uit Schinnen zijn opgenomen. In dat jaar zou het aantal sterfgevallen op deze afdeling 20 betreffen op een totaal van 34 in de inrichting Sint Joseph. In 1953 zou deze gang van zaken zich gehandhaafd hebben en zou Verstraelen volgens zijn brief hebben aangedrongen op een stop voor de opname van kinderen afkomstig uit Schinnen. (Het is uit het onderzoek niet bekend geworden waarom of waarop Verstraelen deze aanbeveling deed) In het archief van de gemeente Sittard-Geleen bleken registers80 voorhanden van vertrokken personen uit de toenmalige gemeente Schinnen. Hieruit bleek dat er vanaf 24 januari 1952 tot en met het jaar 1956 in totaal 39 kinderen waren vertrokken van het adres Kerkweg 2 te Schinnen (de inrichting Immaculata Conceptio) naar het adres van de inrichting Sint Joseph. 8.11.4 Verplaatsingen per jaar vanuit Schinnen naar Heel of elders Hieronder worden totaaloverzichten per jaar weergegeven van de verplaatsingen vanuit de inrichting in Schinnen naar Sint Joseph te Heel of elders. Verder of deze personen nog in leven zijn, dan wel het jaar van overlijden. 77

Brief in dossier overledene nummer 14, gemeente Schaesberg dd 31-07-1951 interview P19 79 Bron 101.106.101 Brief dokter Verstraelen aan collega dd 4 maart 1959 80 Bron Register vertrokken personen gemeente Schinnen jaren 1952 t/m 1962 78

60

Aantal 2 2 11 1 1

1952 vanuit Schinnen naar Heel jaar overleden Nog in leven 1952 1953 1963 2010

Aantal 7 5 1 1 1 1 1 1

1953 vanuit Schinnen naar Heel jaar overleden Nog in leven 1953 1955 1982 1989 1991 2005 2007

Aantal 0

Aantal 1

1954 vanuit Schinnen naar Heel jaar overleden

1955 vanuit Schinnen naar Heel jaar overleden Nog in leven

Aantal 2 1 1 1 1 1 1

1952 vanuit Schinnen naar elders jaar overleden Nog in leven Onbekend 1957 1962 1972 1997 2010

Aantal 4 3 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1

1953 vanuit Schinnen naar elders jaar overleden Nog in leven Onbekend 1978 1980 1981 1984 1992 1995 2002 2006 2007 2009 2010 2011

Aantal 11 2 1 1 1 1 2 1 1 1 2 1 1 2 1 2 2 2 1 2 1 1 2

1954 vanuit Schinnen naar elders jaar overleden Nog in leven Onbekend 1958 1967 1974 1981 1987 1990 1992 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2006 2007 2008

Aantal 13 1 1 1

1955 vanuit Schinnen naar elders jaar overleden Nog in leven Onbekend 1956 1958

61

1 2 1 1 1 2 1 1 1 2 1 1 2 3

Aantal 1 1 1

1956 vanuit Schinnen naar Heel jaar overleden 1972 1998 2010

1959 1962 1964 1965 1967 1970 1979 1989 1998 2002 2005 2006 2008 2011

Aantal 5 2 1 1 1 1 1 1

1956 vanuit Schinnen naar elders jaar overleden Nog in leven Onbekend 1964 1974 1986 1994 1999 2001

1952

1953

1954

1955

1956

Totaal

25

38

42

37

16

158

1952

1953

1954

1955

1956

Totaal

17

18

0

1

3

39

2

7

0

1

0

10

15

11

0

0

3

29

1952

1953

1954

1955

1956

Totaal

totaal vanuit Schinnen dat jaar naar elders

8

20

42

36

13

119

Nog in leven

2

4

11

13

5

35

Overleden

5

13

29

22

6

74

Onbekend

1

3

2

1

2

9

totaal vanuit Schinnen Kerkweg 2 vertrokken

totaal vanuit Schinnen dat jaar naar Heel Nog in leven Overleden

8.11.4.1 Voorlopige conclusie Uit voorgaande blijkt dat er sprake is geweest van jongens die werden overgeplaatst van de inrichting Immaculata Conceptio te Schinnen naar de inrichting Sint Joseph te Heel. Met name van de 17 jongens die in 1952 werden verplaatst vanuit Schinnen naar Heel zijn er in dat jaar en het daaropvolgende jaar in Heel 13 jongens overleden. Van de 8 jongens die dat jaar 1952 vanuit Schinnen naar elders werden overgeplaatst overleed het 1e kind echter pas in 1957.

62

Van de 18 jongens die in 1953 vanuit Schinnen naar Heel werden verplaatst overleden dat jaar 5 jongens in Heel. Er gingen in 1953 in totaal 20 jongens naar elders. Van deze laatste groep overleed het eerste kind in 1978. In 1954 vonden er geen overplaatsingen meer plaats vanuit Schinnen naar Heel en in de twee jaren erna maar 4. Hiervan is nog 1 kind in leven en de drie anderen zijn na 1972 overleden. Vanuit Schinnen werden van 1954 tot en met 1956 in totaal 94 minderjarigen overgeplaatst naar elders. Hiervan zijn er nog 29 in leven. Het eerste overlijden van deze groep vond plaats in 1956 en daarna overleden gemiddeld per jaar 1 tot 2 minderjarigen van deze groep. Vastgesteld is dat er meer minderjarigen afkomstig uit Schinnen, die in 1952 werden verplaatst naar Heel, dat jaar of het volgende jaar kwamen te overlijden dan minderjarigen die vanuit Schinnen naar elders werden overgeplaatst. Verder blijkt ook uit het gegeven dat de minderjarigen die vanaf 1954 vanuit Schinnen naar elders werden verplaatst er niemand binnen 1 of 2 jaren kwam te overlijden. 8.11.5 Onderzoek aantal overledenen afkomstig uit de inrichting Schinnen en aantal overledenen Sint Joseph te Heel Om een breder beeld te krijgen van de aantallen overleden minderjarigen in de genoemde tehuizen in Schinnen en Heel werden de gegevens afkomstig uit de overlijdensregisters81 van de toenmalige gemeente Heel en Panheel alsmede gegevens82 afkomstig uit de toenmalige gemeente Schinnen geraadpleegd en hieronder schematisch weergegeven. totaal aantal minderjarige overledenen in Immaculata Conceptio te Schinnen totaal aantal minderjarige overledenen Sint Joseph Heel totaal aantal minderjarige overledenen Heel afkomstig uit Schinnen

81 82

Totaal

1950

1951

1952

1953

1954

1955

1956

1957

1958

1959

1960

3

5

11

7

14

8

7

7

2

10

8

82

0

1

10

25

2

1

1

3

1

1

1

46

0

0

6

19

0

1

1

1

2

1

0

31

Bron 100.101 akten van overlijden gemeente Heel en Panheel, jaargangen 1950 t/m 1960 Bron 100.103 akten van overlijden gemeente Schinnen, jaargangen 1950 t/m 1960 63

30

totaal aantal minderjarige overledenen Sint Joseph Heel

25 20 15 10 5

60

19

58 59 19

57

19

56

19

55

19

54

19

53

19

52

19

51

19

19

19

50

0

totaal aantal minderjarige overledenen Sint Joseph Heel afkomstig uit Immaculata Schinnen

totaal aantal minderjarige overledenen Sint Joseph Heel

30 25 20

totaal aantal minderjarige overledenen Sint Joseph Heel afkomstig uit Immaculata Schinnen

15 10 5

60

19

58 59 19

57

19

19

55 56 19

54

19

53

19

52

19

51

19

19

19

50

0

totaal aantal minderjarigen overledenen in Immaculata Schinnen

In 1952 overlijden in de inrichting in Schinnen 11 minderjarigen. Dat jaar overlijden er verder geen meerderjarigen in de inrichting in Schinnen. Op 31 juli 1952 overlijdt dat jaar de laatste minderjarige in de inrichting te Schinnen. In dat jaar 1952 vonden er 24 verplaatsingen plaats vanuit de inrichting in Schinnen. Hiervan gingen 7 personen niet naar de inrichting in Heel en van deze personen overleed de 1e in het jaar 1957. In totaal 17 personen werden verplaatst vanuit de inrichting in Schinnen naar St. Joseph te Heel. Van deze personen overleden er 13 in 1952 en 1953. De eerste van deze personen overleed op 28 juni 1952. Tevens is in deze context zichtbaar dat in het jaar 1952 het totaal aantal overledenen in de inrichting in Schinnen hoger is dan de jaren ervoor. 8.11.5.1 Voorlopige conclusie Uit vorenstaande blijkt dat er in de periode 1950 tot en met 1960 in totaal 46 jongens zijn overleden in Sint Joseph te Heel. Hiervan waren 31 jongens afkomstig uit de inrichting Immaculata Conceptio in Schinnen.

64

Zichtbaar is het feit dat van de 46 overleden jongens over de genoemde periode van 10 jaar er 35 zijn overleden in de jaren 1952 en 1953. Van deze 35 jongens blijken er 25 afkomstig te zijn uit de inrichting Immaculata Conceptio in Schinnen. Tevens blijkt uit de gegevens dat op het moment dat er in de inrichting in Heel een piek is in het aantal overleden jongens (1953) er dat jaar in Schinnen een daling is in de aantallen overleden minderjarigen. Daarbij werd ook zichtbaar dat het aantal overleden minderjarigen weer stijgt in Schinnen (1954) op het moment dat er geen overplaatsingen van de inrichting in Schinnen naar de inrichting in Heel meer plaatsvinden. Na deze zichtbare piek in 1954 daalt in Schinnen ook het aantal overleden personen. In 1952 start de verplaatsing van jongens van Schinnen naar de inrichting St. Joseph in Heel in de eerste maanden van dat jaar met een viertal jongens van de in totaal 17 jongens. Vanaf juni dat jaar worden de overige 13 jongens verplaatst naar de inrichting in Heel. Het overlijden van kinderen in Schinnen in 1952 in juli stopt en het overlijden van jongens in de inrichting St. Joseph te Heel een aanvang heeft. Verder is zichtbaar dat van deze groep van 17 jongens er uiteindelijk wel 13 kwamen te overlijden in de jaren 1952 en 1953. In 1954 is zichtbaar dat er een hoger aantal overleden minderjarigen is binnen de inrichting in Schinnen, namelijk 14 ten opzichte van het jaar ervoor (7) en erna (8). Dit is ook het jaar dat de opname van patienten vanuit Schinnen naar Heel zou zijn gestopt. 8.11.6 Onderzoek vergelijk aantallen overlijdens inrichtingen met de betreffende gemeenten De gegevens afkomstig uit de aktes van overlijden 1946 t/m 1960 van respectievelijk de gemeenten Heel en Panheel en Schinnen werden vergeleken met de gegevens van overlijden die te relateren waren aan de tehuizen Sint Joseph en Immaculata Conceptio. Schematisch ontstond het navolgende beeld; Gemeente Heel en Panheel - Sint Joseph Heel 80 70

totaal aantal overledenen Sint Joseph Heel

60 50 40

totaal aantal overledenen gemeente Heel Panheel

30 20 10

19 60

19 58

19 56

19 54

19 52

19 50

19 48

19 46

0

Gemeente Schinnen - de inrichting Immaculata Conceptio Schinnen

65

60 50

totaal aantal minderjarigen overledenen in Immaculata Schinnen

40 30

totaal aantal overledenen gemeente Schinnen

20 10

19 58 19 60

19 54 19 56

19 50 19 52

19 46 19 48

0

In het schema gemeente Schinnen - de inrichting Immaculata Conceptio, werden de gegevens van de minderjarige overledenen gebruikt en niet de totaal gegevens, er van uitgaande dat in dit tehuis in Schinnen alleen minderjarige patiënten verbleven en deze reeds voor het bereiken van hun meerderjarigheid de inrichting verlieten. 8.11.6.1 Voorlopige conclusie Er ontstaat een beeld dat de lijnen in de gemeente Heel en Panheel van zowel overlijden binnen de inrichting als in de gemeente parallel lopen. Gesteld kan worden dat deze piek, gezien het overeenkomstig patroon, verklaard wordt door het aantal overledenen binnen inrichting Sint Joseph en niet door sterfgevallen elders in de gemeente. Dit blijkt niet uit het overzicht met betrekking tot de overleden personen binnen de gemeente Schinnen en de inrichting Immaculata Conceptio.

8.12 Onderzoek aantallen overleden jongens, afkomst en verblijfplaats barak of elders in de inrichting St. Joseph Heel In een brief83 van dokter Verstraelen wordt vermeld dat er in 1952 een nieuwe kinderafdeling is geopend. (Hiermee duidt hij vermoedelijk op een afdeling, mogelijk de Zweedse barakken, gelegen in de inrichting Sint Joseph te Heel.) Op deze afdeling zouden de oudere jongens uit Schinnen zijn opgenomen. In dat jaar zou het aantal sterfgevallen op deze afdeling 20 betreffen op een totaal van 34 in de inrichting Sint Joseph. In 1953 zou deze gang van zaken zich gehandhaafd hebben en zou de opname van voornamelijk kinderen afkomstig uit Schinnen zijn stopgezet. Dit laatste tevens op aandringen van de arts G. Verstraelen. Aan de hand van ondermeer de persoonsgegevens84 van de overleden jongens werd, mede gezien vorenstaande, getracht vast te stellen waar zij mogelijk verbleven hadden binnen de inrichting Sint Joseph te Heel in combinatie met hun plaats van afkomst. Hieruit kwamen navolgende gegevens naar voren; 83

101.106.101 Brief dokter Verstraelen aan collega dd 4 maart 1959 Bronnen: 100.101 akten van overlijden gemeente Heel en Panheel, akten van overlijden gemeente Schinnen, Register vertrokken personen gemeente Schinnen jaren 1952 t/m 1962, dossiers van de 37 overleden minderjarigen Sint Joseph Heel. 84

66

Jaar overlijden

Totaal aantal overledenen St Joseph Heel

Totaal aantal overleden jongens St. Joseph Heel

Totaal aantal overleden jongens afkomstig uit Schinnen

Totaal aantal overleden jongens St. Joseph Heel afkomstig elders

Afkomst Schinnen en verblijf barak

Verblijf binnen St. Joseph op andere locatie dan wel onbekend

Afkomst elders en verblijf barak

1950

13

0

0

0

0

0

0

1951

15

1

0

1

0

0

1

1952

33

10

6

4

1

1

8

1953

34

25

19

6

15

2

8

1954

11

2

0

0

0

2

0

8.12.1 Voorlopige conclusie Uit het schema blijkt dat er in 1952 in totaal 10 jongens overleden zijn, waarvan 6 afkomstig waren uit Schinnen. Aangetoond kon worden dat één van deze personen vermoedelijk verbleven heeft in de Zweedse barakken terwijl dit van 5 anderen niet bekend is dan wel dat zij elders in het instituut verbleven hebben. In 1953 zijn er in totaal 25 jongens overleden waarvan er 19 uit Schinnen afkomstig waren. Er is in totaal van 15 jongens bekend dat ze vermoedelijk hebben verbleven in de barakken. Gezien vorenstaande is aannemelijk geworden dat een aanmerkelijk deel (totaal 25) van de jongens die overleden zijn in de jaren 1952 en 1953 (totaal 35) afkomstig waren uit Schinnen. In samenhang met de brief van de arts Verstraelen85 onstaat het een beeld dat: Verstraelen kennelijk niet (meer) beschikte over de juiste gegevens over de aantallen overleden personen binnen Sint Joseph maar wel de zover nu bekende "werkelijke"getallen benaderde. • Hij schrijft namelijk dat er in 1951 18 sterfgevallen waren. Gebleken is dat dit er 15 waren. • Hierna beschrijft hij de kinderafdeling alwaar broeder Andreas werkzaam zou zijn en daar zouden in 1952 in totaal 20 sterfgevallen zijn en 14 buiten deze afdeling. (Totaal 34 personen). Zover bekend waren er in 1952 in totaal 33 overlijdens binnen Sint Joseph waarvan 10 jongens. Dit zou overeen kunnen komen met de brief van Dr. Verstraelen indien er buiten de jongens op de kinderafdeling toch meerderjarigen zouden hebben verbleven. Dit is uit onderzoek niet gebleken maar valt desondanks niet uit te sluiten. • Hij schrijft dan dat in 1953 de gang van zaken zich ongeveer zo handhaafde. Hierbij geeft hij geen cijfers aan, maar kijkende naar de daadwerkelijke cijfers is bekend dat er in 1953 in totaal 34 personen kwamen te overlijden waarvan 25 jongens. Dit komt overeen met de zinsnede "ongeveer zo handhaafde". • Verder schrijft Verstraelen over het feit dat hij had aangedrongen op stopzetting van kinderen afkomstig uit Schinnen en dat dit in 1953 daadwerkelijk zou zijn gebeurd. Uit het onderzoek is gebleken dat van de overleden jongens in 1952/1953 (totaal 35) er 25 uit Schinnen afkomstig waren. Verder is gebleken dat er inderdaad in ieder geval in 1954 geen kinderen vanuit Schinnen meer werden opgenomen in Heel en dat dit slechts 1 kind betrof in 1955.

85

101.106.101 Brief dokter Verstraelen aan collega dd 4 maart 1959 67

•

Verstraelen schrijft tevens dat het sterftecijfer tot en met 1957 schommelde tussen de 8 en 18 per jaar. Hiermee wijkt Verstraelen van de daadwerkelijke cijfers af. Het sterftecijfer varieerde na de periode 1952/1954 tussen de 3 en 11.

8.13 Totaal aantallen bewoners diverse instituten Er werd getracht om inzicht te krijgen omtrent het totaal aantal bewoners per jaar in de diverse betrokken instituten. Complicerende factor hierbij was dat binnen de bevolkingsregistraties van de gemeenten gegevens op naam zijn gecategoriseerd en niet op adres. Teneinde daadwerkelijk het juiste aantal bewoners te kunnen vaststellen zouden alle inwoners van de betrokken gemeenten geraadpleegd dienen te worden op hun geregistreerde adressen. Dit was gezien de omvang van deze bestanden niet mogelijk. Wel werden binnen diverse bronnen geschatte aantallen bewoners gevonden. Voorbeeld hiervan is een gedeelte uit het rapport van Dr P18 dd 11 april 195486. Hij schrijft; "Het St. Josephgesticht telt ongeveer 450 patiënten, waarvan het overgrote merendeel zwakzinnigen zijn. Er zijn een honderd kinderen, die in een apart nieuw gebouw zijn ondergebracht, waarbij een BLO-school is. De rest is ondergebracht in een groot gebouw, dat na de oorlog door brand werd vernield, maar thans weer sedert meerdere jaren is hersteld en vergroot. Een kleine groep diepzwakzinnige kinderen en tuberculeuze patiënten worden verpleegd in een aparte barak. Zesentwintig broeders en ongeveer 25 lekenkrachten zijn hier werkzaam. De school telt zeven leerkrachten. De gebouwen zijn in goede staat." Daar het hier dus schattingen van aantallen betrof, zijn deze verder niet verwerkt in de statistieken.

8.14 Statistisch onderzoek Teneinde de mogelijkheid te bezien of er een nader statistisch onderzoek diende te worden verricht werd daartoe contact opgenomen met professor dokter Richard D. Gill, mathematische statistiek, verbonden aan de Faculteit Wis- en Natuurkunde Mathematisch Instituut, universiteit Leiden. Deze kwam tot de conclusie dat naar zijn oordeel er aan het huidige onderzoek niets van wezenlijk belang was toe te voegen, binnen de gestelde doelen en strafrechtelijke context, door nadere statistische of epidemiologische exercities. Gezien het gebrek aan harde informatie over de medische situatie van de patiënten en de kleine aantallen zou het niet doenlijk zijn statistisch sterk onderbouwde vergelijkingen te maken tussen de sterfte-cijfers van de groep patiënten die in het onderzoek betrokken zijn en "vergelijkbare"patiënten elders.

8.15 Voorlopige conclusie •

86

68

In de periode 1952 tot en met januari 1954 overleden in Sint Joseph te Heel in totaal 37 jongens in de leeftijd tot 21 jaar. Van deze jongens werd de identiteit vastgesteld.

101.106.111 rapport Dr. P18 dd 11-04-1954

•

In periode 1950 tot en met 1960 er sprake is van een zichtbare afwijking in aantallen overleden personen. Namelijk in de jaren 1952 en 1953. Daarbij is verder zichtbaar dat er een piek is bij het aantal overleden meerderjarigen in 1952 en dat er een jaar later (1953) een piek is in het aantal overleden jongens.

•

Met betrekking tot datum overlijden wordt eind juni1952 het eerste overlijden van een jongen geregistreerd en er dan 10 jongens in dat jaar overlijden. Van de 25 jongens overleed niemand in februari,maart en april van het jaar 1953. In 1954 overleden twee jongens in januari waarna het tot mei 1955 duurde voordat een volgende jongen stierf. Voor al deze constateringen kon geen oorzaak vastgesteld worden, slechts de vaststelling hiervan.

•

Er is vastgesteld dat van de 37 overleden jongens er 19 vermoedelijk gerelateerd waren aan de verblijfplaats barak/Gerarduspaviljoen/bedlegerigen. Er is niet kunnen worden vastgesteld of en gedurende welke periode deze jongens daar daadwerkelijk hebben verbleven.

•

Uit het onderzoek is gebleken dat van de overleden 37 jongens er in totaal zeker 18 de omschrijving bedlegerig kunnen krijgen. Bij drie patiënten is dit gezien de omschrijving aannemelijk geweest. Verder kan met betrekking tot alle jongens gesteld worden dat ze kennelijk ernstige lichamelijke en/of geestelijke beperkingen hadden.

•

Er is vastgesteld dat er geen besmettelijke ziekten/sterfgevallen waren in de gemeente Heel en Panheel waardoor het overlijden van de 37 jongens verklaarbaar zouden kunnen zijn.

•

Uit gegevens van het CBS blijkt dat er geen enkele niet natuurlijke dood werd geregistreerd in de gemeente Heel en Panheel voor de jaren 1952 en 1953. Uit de aangiften en gegevens op de persoonskaarten is eveneens niet gebleken van een niet natuurlijk overlijden. Derhalve kan gesteld worden dat alle 37 jongens formeel gestorven zijn tengevolge van een natuurlijke dood.

•

Het NFI stelt vast dat alle bekende afgegeven doodsoorzaken in potentie passend kunnen zijn. Tevens dat deze oorzaken ook met de kennis van destijds afgegeven konden worden. De plausibiliteit van de afgegeven doodsoorzaken is op basis van de beperkte al dan niet actuele (medische) informatie en het gebrek aan informatie over de omstandigheden van overlijden niet goed te bepalen. Geen van de afgegeven doodsoorzaken is met uitsluitend een uitwendige schouw te bepalen. Zelfs met de (medische) informatie uit de beschikbaar gestelde dossiers daarbij is dat niet mogelijk. Kennis over de actuele medische toestand van de jongens voorafgaande aan het overlijden en de omstandigheden rondom het overlijden zijn hierbij onmisbaar.

•

Door het onderzoek is het vermoeden gerezen dat de betrouwbaarheid van de door Dr. Verstraelen gegeven doodsoorzaken in twijfel kunnen worden getrokken. Namelijk door: Een uitspraak van Verstraelen tegen een verpleger namelijk: "Hou daar over op. Er stierven jongens en ik wist niet meer wat ik op

69

moest schrijven".Een brief van Verstraelen met daarin navolgende vermelding" Daar mij enige sterfgevallen niet erg duidelijk waren, had ik zelf op die stopzetting aangedrongen"

70

•

Uit archiefgegevens blijkt eveneens dat er mogelijk sprake kan zijn van een niet natuurlijk overlijden, namelijk uit de correspondentie van het bisdom Roermond en een brief waarin wordt geschreven over kinderen uit Schinnen, 34 patiënten gestorven, broeder Andreas te sterk slaapmiddel gegeven (morfine), van moord niet te spreken (zeker geen opzet). Verstraelen stond er van te kijken dat dit nu bekend was geworden.

•

Van de 37 overleden jongens er 24 werden begraven op het kerkhof van Sint Joseph te Heel. Dit kerkhof is geruimd. Bij 4 overledenen is niet bekend waar ze zijn begraven. De 9 overigen zijn elders begraven. Bij een van hen is zeker dat het graf reeds geruimd is. Verder zou één gestorvene in een familiegraf zijn bijgezet. Uit informatie van het NFI is gebleken dat het doen van toxicologisch onderzoek op eventuele resten waarschijnlijk niet veel meerwaarde zal hebben. Acuut gebruik van stoffen zal niet aantoonbaar zijn, chronisch gebruik mogelijk wel, maar dan wel op specifieke stoffen. Deze gegevens in combinatie met het ethische aspect heeft doen besluiten geen verder onderzoek te verrichten aan de nog mogelijk beschikbare stoffelijke resten van de overleden jongens.

•

Met betrekking tot de verplaatsing van kinderen uit Schinnen naar Heel is vastgesteld dat er aanmerkelijk meer jongens afkomstig uit Schinnen, die in 1952 werden verplaatst naar Heel, dat jaar of het volgende jaar kwamen te overlijden dan jongens die vanuit Schinnen naar elders werden overgeplaatst. Verder blijkt ook uit het gegeven dat de jongens die vanaf 1954 vanuit Schinnen naar elders werden verplaatst er niemand binnen 1 of 2 jaren kwam te overlijden.

•

Er is gebleken dat er in de periode 1950 tot en met 1960 in totaal 46 jongens zijn overleden in Sint Joseph te Heel. Hiervan waren 31 jongens afkomstig uit de inrichting Immaculata Conceptio in Schinnen. Zichtbaar is het feit dat van de 46 overleden jongens over de genoemde periode van 10 jaar er 35 zijn overleden in de jaren 1952 en 1953. Van deze 35 jongens blijken er 25 afkomstig te zijn uit de inrichting Immaculata Conceptio in Schinnen. Tevens blijkt uit de gegevens dat er op het moment dat er in de inrichting in Heel een piek is in het aantal overleden jongens (1953) er dat jaar in Schinnen een daling is in de aantallen overleden minderjarigen. Het aantal overleden minderjarigen weer stijgt in Schinnen (1954) op het moment dat er geen overplaatsingen van de inrichting in Schinnen naar de inrichting in Heel meer plaats vinden.In 1952 start de verplaatsing van jongens van Schinnen naar de inrichting St. Joseph in Heel in de eerste maanden van dat jaar met een viertal jongens van de in totaal 17 jongens. Vanaf juni dat jaar worden de overige 13 jongens verplaatst naar de inrichting in Heel. In 1952 stopt het overlijden van kinderen in Schinnen dan dat jaar in juli en het overlijden van jongens in de inrichting St. Joseph te Heel neem dan een aanvang. van deze groep van 17 jongens er uiteindelijk wel 13 kwamen te overlijden in de jaren 1952 en 1953.

•

Eveneens ontstaat een beeld dat de lijnen in de gemeente Heel en Panheel van zowel overlijden binnen de inrichting als in de gemeente parallel lopen. Gesteld kan worden dat deze piek, gezien het overeenkomstig patroon, verklaard wordt door de het aantal overledenen binnen de inrichting Sint Joseph en niet door sterfgevallen elders in de gemeente. Dit blijkt niet uit het overzicht met betrekking tot de overleden personen binnen de gemeente Schinnen en de inrichting Immaculata Conceptio.

•

Uit vorenstaande blijkt dat een aanmerkelijk deel (totaal 25) van de jongens die overleden zijn in de jaren 1952 en 1953 (totaal 35) afkomstig was uit Schinnen.

•

Uit eerder onderzoek is gebleken dat er vanaf 1954 geen dan wel nagenoeg geen minderjarigen meer uit Schinnen naar Heel werden overgeplaatst.

Samenvatting voorlopige conclusie; De samenhang van vorenstaande gegevens rechtvaardigt het redelijk vermoeden dat alle danwel een groot deel van deze sterfgevallen als verdacht kunnen worden bestempeld.

71

HOOFDSTUK 9 INTERVIEWS BROEDERS 9.1 Inleiding In het archief van het moederhuis van de congregatie St. Joseph in Heerlen werd een onderzoek ingesteld. Daar werd een archiefkast aangetroffen. In de archiefkast bevonden zich vier laden met daarin hangmappen met de persoonsdossiers van de nog levende broeders, de overleden broeders en de uitgetreden broeders. Hierin werden de dossiers aangetroffen van broeders die in de periode 1952-1960 in de inrichting St. Joseph te Heel werkzaam waren. Dit betrof in totaal 22 broeders, waarvan er nog drie in leven bleken te zijn. In geen van deze persoonsdossiers werd aanvullende informatie gevonden over de periode 1952 tot en met 1954 in de inrichting St. Joseph te Heel. Deze broeders waren: 01. Broeder Gabriël, overleden op 14 juni 1958. 02. Broeder Emmanuel, overleden 28 september 1975. 03. Broeder Richardus, overleden 16 oktober 2004. 04. Broeder Stanislaus, overleden 3 november 2004 05. Broeder Hubertus, overleden 21 maart 1961. 06. Broeder Petrus, overleden 31 juli 2001. 07. Broeder Quirinus, overleden 24 juni 2001. 08. Broeder Grignion, overleden 29 januari 1980. 09. Broeder Willibrordus, overleden 22 augustus 1978. 10. Broeder Vincentius, overleden 21 maart 1967. 11. Broeder Michaël, overleden 27 mei 1976. 12. Broeder Fidelus, overleden 12 november 1967. 13. Broeder Werenfridus, overleden 30 december 1970. 14. Broeder Ivo, overleden 3 april 2002. 15. Broeder Laurentius, overleden 29 april 1961. 16. Broeder Albertus,overleden 25 februari 1978. 17. Broeder Johannes, overleden 10 juni 1994. 18. Broeder Andreas, overleden 23 januari 1997. 19. Broeder Pius, overleden 18 oktober 2003. 20. Broeder Damianus, in leven. 21. Broeder de Montfort, in leven. 22. Broeder Polycarpus, in leven. Van alle nog levende broeders werden een of meerdere interviews afgenomen. Verder werd er een interview gehouden met broeder Ambrosius, die werkzaam was geweest van maart tot oktober 1956 in de instelling St. Joseph te Heel.

9.2 Interview broeder Polycarpus Op 22 juni 2011 werd in het kader van het onderzoek naar vermeende misstanden in Heel in de jaren 1952-1954, in het archief van de congregatie van de broeders van de Heilige Joseph te Heerlen een onderzoek ingesteld. Bij die gelegenheid is een eerste kort gesprek geweest met broeder Polycarpus (oudste in leven zijnde broeder van bovengenoemde congregatie) welke zelf in de jaren 1956 tot en met 1959 Huisoverste was van de inrichting in Heel.

72

Broeder Polycarpus vertelde dat: -

-

er achteraf geruchten waren dat er dingen niet goed waren gegaan mbt de kinderen in die (1952-1954) jaren die geruchten niet gingen over toediening van medicijnen er geruchten waren dat de kinderen niet genoeg water kregen waardoor ze uitgedroogd raakten. “dat was het verhaal achteraf” dat gebeurde om bedplassen te voorkomen (wanneer iemand in het bed geplast had kreeg hij na een bepaald tijdstip geen water meer om herhaling te voorkomen) slechts bij hoge uitzondering een spuit gebruikt werd bij de behandeling van patiënten (alleen bij langdurige repeterende epileptische aanvallen) die spuiten alleen door gediplomeerde broeders gezet mochten worden wel door broeders Luminal toegediend werd Luminal in tabletvorm toegediend werd 200 milligram Luminal een zeer hoge dosering is. (is een gegeven afkomstig uit een dossier van een overleden jongen) Luminal een middel is voor patiënten met epilepsie “soort kalmeringsmiddel” Dr. Verstraelen slechts af en toe aanwezig was (op afroep) Broeder Andreas een sterke eigen wil had en niet snel te rade zou gaan bij anderen. “Eigenwijs, regelde het zelf” Broeder Andreas niet al te slim was Broeder Augustinus (opvolger broeder Andreas) veel meer begaan was met de kinderen hij zich niet kan herinneren dat hij in zijn periode als Overste geconfronteerd /gevraagd is naar gebeurtenissen in 1952-1954 het in het algemeen zo was dat “in die tijd” men niet precies van elkaar wist hoe men werkte / wat men deed / wat er gebeurde

Op dinsdag 5 juli 2011 werd bij eenzelfde gelegenheid op dezelfde plaats een tweede gesprek gehouden met broeder Polycarpus. Polycarpus vertelde desgevraagd dat: - broeder Augustinus broeder Andreas in Heel opgevolgd had en dat het toen veel beter met de kinderen ging - broeder Andreas op 2 januari 1940 in de orde werd ingekleed en dus toen postulant werd, op 3 oktober 1940 novice en op 4 oktober 1941 zijn professie deed en broeder werd - Andreas op 4 oktober 1947 zijn eeuwige professie deed, op 1 oktober 1970 naar de Trappisten broeders België vertrok en daar op 7 april 1972 werd geprofest en op die datum dus uittrad bij de congregatie St. Joseph - de algemeen overste bij de congregatie wordt gekozen door het kapittel en dat deze in samenwerking met het bestuur de broeder oversten in de verschillende kloosters benoemt, zulks voor de periode van drie jaar, waarna men kon worden herbenoemd of ook worden overgeplaatst naar een ander klooster - Polycarpus in de periode 1947 tot 1956 in het moederhuis aan de Gasthuisstraat 6 in Heerlen zat en weinig of niets had meegekregen van hetgeen in die periode in Heel gebeurd zou zijn en dat de algemeen overste dit mogelijk wel geweten heeft

73

-

-

-

-

-

-

Broeder Johannes overste is geweest in Heel en dat dit dezelfde Johannes betrof die werd gearresteerd in verband met ontucht met een minderjarige in de inrichting Meerssenhoven Polycarpus zelf viermaal broeder overste is geweest en wel in Heel, Sterksel, Koningslust en in het moederhuis in Heerlen er binnen de congregatie in dezelfde periode geen broeders waren met dezelfde naam hij in 1936 in de inrichting Savelberg te Koningslust bij de congregatie is gekomen en dat de broeders die daar wel eenzelfde naam droegen, achter die naam "Maria" dienden toe te voegen Dr. Verstraelen de geneesheer directeur was in Heel en ook de medicatie voorschreef en dat dokter P18 ook korte tijd zenuwarts in Heel was Broeder Andreas niet al te slim was, zelfs dom hij niet meer weet of er een school in Heel was gevestigd, maar dat hij wel nog weet dat er een school was in het klooster in Sterksel, waar leken les gaven oudere kinderen die in Schinnen niet meer waren te hanteren door de zusters aldaar, naar Heel werden overgeplaatst en niet werden teruggestuurd naar Schinnen er in en na de oorlog TBC-patiënten uit andere kloosters naar Heel kwamen en dat deze in houten barakken op het terrein werden verpleegd en dat die er nog waren toen hij in 1956 in Heel kwam dokter Bachus volgens hem niet in Heel is geweest en deze in de inrichting Provedentia in Sterksel heeft gezeten er nauwelijks overleg was tussen congregatie en het bisdom Roermond, er alleen financiële verantwoording aan het bisdom werd afgelegd er wel een Rector, een priester en geestelijk adviseur, in Heel aanwezig was die contact had met het bisdom en met name met de vicaris Van Odijk de overledenen over het algemeen op de begraafplaats van het klooster in Heel werden begraven door de broeders zelf de begrafenissen sporadisch door de families werden geregeld, zeker in het verre verleden over de begraafplaats in 1968 gras werd gedaan maar dat de stoffelijke overschotten er nog liggen er in 1948 inderdaad brand is geweest in het klooster te Heel, doch dat dit een beperkte brand was, waarbij alleen een bovenverdieping van een vleugel van het gebouw uitbrandde het klooster hierdoor nimmer buiten gebruik is geweest en dat mogelijk een aantal patiënten tijdelijk in de kelder van St. Anna in Heel werden ondergebracht

Op 19 oktober 2011 werd broeder Polycarpus geïnterviewd. Hij vertelde desgevraagd: Zijn broedernaam is: broeder Polycarpus. Hij had tussen 1944 en 1947 in Heel en in Koningslust in de kloosters verbleven. Van 1947 tot 1956 had hij in het Moederhuis in Heerlen verbleven en was daar werkzaam geweest op de administratie. Op 19-10-1956 was hij naar het klooster van de broeders van de H. Joseph in Heel gegaan en was daar overste geworden. Op 01-11-1959 was hij naar het klooster in Koningslust gegaan en ook daar weer overste geworden.

74

In de tijd dat hij in Heerlen zat had hij helemaal niets meegekregen van de problemen en gebeurtenissen in Heel. Hij kende P.Van Odijk. Dat was de vicaris bij de bisschop. Hij werd er altijd bijgehaald als er ergens in het bisdom Roermond problemen waren. Hij kende ook mgr. F. Feron. Deze was ook vicaris, maar had een andere functie in het bisdom. Met de laatste had hij wel eens gesproken, maar niet over de sterfgevallen in Heel. Met Van Odijk had hij nooit gesproken. Voordat het gesprek verder ging, deelde broeder Polycarpus mede dat hij twee dagen geleden stukken had gekregen, die hij ondertussen gelezen had. (Deze stukken had Polycarpus van elders (onbekend gebleven van wie) gekregen, niet vanuit het onderzoeksteam). Dat betroffen brieven met correspondentie tussen mevr. Geraedts en de vicaris Van Odijk. Dat was de eerste keer dat hij deze brieven onder ogen kreeg en van het daarin geschrevene over sterfgevallen had hij nooit eerder gehoord. Wel had hij in de laatste maanden via de media, zoals krant, radio en televisie diverse zaken gehoord. Mej. Geraedts had hij nooit gesproken. Die kende hij niet. Van Odijk had met hem als broeder overste in Heel in 1958 en 1959 nooit gesproken. Van Odijk zal over de zaak in Heel contact hebben gehad met de Algemeen Overste in Heerlen, maar deze had ook nooit met broeder Polycarpus over deze zaak contact opgenomen. Polycarpus vertelde dat het vreemd mocht klinken dat hij in die zaken niet gekend was, maar het was wel zo. Over het hoe en waarom van de sterfgevallen in Heel wist hij ook niets. Hij had de levensbeschrijving, opgemaakt door broeder Andreas, ook gelezen, maar ging er van uit dat die niet door broeder Andreas persoonlijk geschreven zou zijn. Hij dacht dat de broer van Andreas, uit Brunssum, die brieven geschreven had. Waarom hij dat dacht en waarmee hij dat bewijzen kon, wist hij niet. Het was vooral de inhoud van de brieven waarom hij dacht dat Andreas dat niet geschreven kon hebben. Zoals hij al eerder verklaard had, vond hij broeder Andreas een beetje dom. In zijn tijd als broeder overste had hij nooit iemand horen spreken over de sterfgevallen in Heel. Helemaal zeker wist hij het niet, maar hij dacht dat broeder Augustinus broeder Andreas in de barakken had opgevolgd. Broeder Andreas had als verpleger geen goede naam gehad. Hij was geen verpleegkundige. Broeder Andreas was een rare. Hij had van niemand hulp nodig. Geconfronteerd met het gegeven dat in de levensbeschrijving van broeder Andreas stond dat hij andere broeders om hulp had gevraagd en dat deze tegen hem gezegd zouden hebben :"Zoek het zelf maar uit. Dat hebben wij ook gemoeten". schamperde Polycarpus weg met het gezegde:" Die brief heeft hij niet zelf geschreven". In de barakken had een hulp gewerkt met de naam Jef Nas. Of deze broeder Emanuel of broeder Augustinus meegeholpen had, wist hij niet meer. Deze Jef Nas zou de verpleging overgenomen hebben als broeder Augustinus met de kinderen was gaan wandelen. Ook broeder Augustinus had met hem nooit over de sterfgevallen gesproken. Broeder Augustinus was een enthousiaste verteller, maar dikte zijn verhalen meestal in de loop van de tijd wel aan.

75

Geconfronteerd met het gegeven, dat het voor een broeder toch erg vreemd was om te moeten leven met het feit dat er zo'n twintig kinderen in de barakken doodgemaakt waren en gevraagd of broeder Augustinus met een dergelijk beladen onderwerp toch wel met de broeder overste gesproken zou hebben, vertelde hij dat hij nooit met Augustinus daarover gesproken had. Als broeder overste was hij in de jaren in Heel op alle afdelingen gekomen. Ook in de barakken, Hoe die er in die tijd precies uitzagen qua inrichting en aantal patiënten wist hij niet meer. Hij had het interview met P5 gezien. (Betreft het interview in het TV programma Brandpunt) Gevraagd of hij in de barakken een kamer had gezien, waar de overledenen neergelegd werden of die gebruikt werd om de kinderen te laten sterven, antwoordde hij, dat dit wel mogelijk was, maar dat hij zich dat niet kon herinneren. Gevraagd of hij een kamer had gezien waar doodskisten stonden opgeslagen vertelde hij dat zij in Heel in het klooster een eigen timmerwerkplaats hadden gehad en dat daar doodskisten gemaakt werden. Hij had gelezen dat er op een dag drie doden waren geweest. Hij kon zich voorstellen dat er dan drie kisten ergens opgeslagen hadden gestaan, maar hij had dat nooit gezien. Hij was pas in 1956 in Heel gekomen. Gevraagd hoe het toedienen van het Heilig Oliesel geregeld was binnen het klooster, vertelde hij dat dit toegediend werd door de rector. Deze werd dan geholpen door de broeder op de afdeling waar de stervende lag. Hij kon zich voorstellen dat bij afwezigheid van de rector in het klooster St. Joseph in Heel wel eens hulp ingeroepen kon worden van de rector van bijvoorbeeld de inrichting Klein Bethlehem, maar hij had dat zelf nooit meegemaakt. Assistentie van een misdienaar bij de toedienen van het Heilig Oliesel had hij nooit meegemaakt. En een zuster als hulp bij het toedienen van het Heilig Oliesel, daar had hij nog nooit van gehoord. De verschillende kloosters in Heel, St. Joseph, St. Anna en Klein Bethlehem waren qua organisatie ieder voor zich. De werkmeesters Levels en Janssen had hij gekend. Hij wist dat er problemen waren tussen deze twee en broeder overste in die tijd, broeder Johannes. Dit omdat de werkmeesters niet bereid waren geweest om de patiënten harder en langer te laten werken toen dat nodig was. Broeder Johannes had dat harder werken ook noodzakelijk gevonden. De patiënten zouden op die manier beter voorbereid worden op werkzaamheden in de normale maatschappij. Levels en ook Janssen hadden met hem nooit gesproken over de sterfgevallen in Heel. Het verhaal dat Janssen gezegd zou hebben dat ze het hele kerkhof op zouden komen te graven als hij ontslagen zou worden, had hij nooit gehoord. Daenen, de kapper had hij gekend. Deze had met hem ook nooit over de sterfgevallen gesproken. Dr. Emiel en zijn zoon Guus Verstraelen had hij ook gekend. In de tijd dat Daelzicht een stichting werd had hij samen met Verstraelen in het bestuur of raad van toezicht gezeten. Ook dr. Verstraelen had nooit met hem over de sterfgevallen gesproken. Nadat hem de brief was getoond, bron nr. 105.101.103 waarin vermeld stond dat dr. Verstraelen moest zwijgen omdat hem anders de toegang tot het terrein zou worden ontzegd, vertelde hij dat hij deze brief niet kende. Deze brief was ondertekend door de Algemeen Overste in 1954. Waarover dr. Verstraelen niets mocht zeggen wist hij ook niet. 76

Nadat hem de brief was getoond, bron nr. 101.106.101 van dr. Verstraelen geadresseerd aan een onbekende collega arts, vertelde hij dat hij deze brief niet kende. Hij wist ook niet aan wie die brief geadresseerd was. En van het gestelde in deze brief dat dr. Verstraelen de toevoer van kinderen uit Schinnen had willen stoppen wist hij ook niets. Hij was wel eens in Puth Schinnen in het klooster Immaculata Conceptio geweest. Daar had hij zwaar gehandicapte patiënten gezien. Hij had gehoord dat op een gegeven moment de jongens, die te groot en te zwaar werden voor de zusters overgebracht werden naar het klooster van de H. Joseph in Heel. Hij wist dat een aantal van deze patiënten ondergebracht was in de barakken, hoe de indeling en verdeling was geweest wist hij niet, Dat was indertijd wel bijgehouden, maar die overzichten waren er niet meer. Van morfine wist hij niets. Wel wist hij dat aan epileptische patiënten Luminal werd toegediend. Dat werd gedaan in de vorm van tabletten. In eerdere gesprekken had hij zijn kennis hierover al verteld. De naam de "spuitkoning" had hij nooit gehoord. Ook niet in verband met broeder Andreas. Hij geloofde niet dat broeder Andreas spuiten kon geven aan patiënten. Daarvoor miste hij de deskundigheid. Wel had hij eens gehoord dat bedplassers op de afdeling van Broeder Andreas vanaf 16.00 uur geen water kregen om te voorkomen dat ze in bed zouden plassen. Medicijnen lagen volgens hem in de ziekenafdeling in het hoofdgebouw maar op de afdelingen lagen toch wel voorraden voor een tot twee weken. Er waren medische dossiers geweest, maar die stonden alleen ter beschikking voor dr. P18 en dr. Verstraelen. Hij had nooit inzage in die dossiers gehad.

9.3 Interview broeder Damianus Op donderdag 18 augustus 2011 werd een interview gehouden met broeder Damianus. Hij vertelde: "Als 16-jarige jongen ben ik ingetreden bij de congregatie "broeders van St. Joseph" te Heerlen onder de naam broeder Damianus, de patroonheilige van de melaatsen. Ik kreeg een opleiding van ongeveer anderhalf jaar. Dat was voor het postulaat en noviciaat. In die tijd werkte ik hoofdzakelijk op de ziekenzaal van het moederhuis in Heerlen. Ook hielp ik daar de koster vaak mee. Ik heb dus in Heerlen geleerd om zieken te verzorgen. Ik was nog niet gediplomeerd. Dat diploma heb ik later wel gehaald. Na mijn opleiding werd ik overgeplaatst naar de inrichting Provedentia in Sterksel. Ik ging daar werken op de kinderafdeling van de zwaarst gehandicapten. Na twee jaar ontving ik het certificaat behorende bij het diploma verpleger B, dus verpleger van psychiatrische patiënten. In Sterksel kon ik niet opschieten met Broeder overste Athanasius. Dat was een lastige man. Ik kreeg woorden met hem en werd vervolgens teruggeplaatst naar Heerlen. Ik denk dat ik toen net 20 jaar oud was. Ik weet dat niet meer zeker. In Heerlen heb ik weer geholpen op de ziekenafdeling. Het was voor mij meer een overbruggingstijd. Vervolgens werd ik na ongeveer anderhalf jaar geplaatst in de inrichting St. Joseph te Heel (1950/1951). Daar was Johannes toen Broeder Overste. Ik heb deze man altijd heel erg gewaardeerd. Hij gaf me zelfvertrouwen en zorgde ook dat ik kon studeren voor het diploma Kinderbescherming A en B. Die studie duurde in totaal ongeveer viereneenhalf jaar. 77

In Heel werd ik geplaatst in het paviljoen waar de TBC-patiënten lagen. Dit paviljoen lag in een houten barak en er was plaats voor ongeveer tweeëntwintig patiënten. Ik meen me te herinneren dat deze barak het Rochus paviljoen werd genoemd. Naast deze barak was nog een barak gelegen. De barakken werden bij de ingangen gescheiden door een stenen gebouw. Vanwege besmettingsgevaar mocht ik alleen de TBC-barak betreden. Dat was zelfs door de Generaal overste verordonneerd. De TBC-patiënten waren van alle leeftijden. Er waren geen kinderen bij. Alleen volwassenen. In de tijd dat ik daar werkte zijn twee patiënten overleden. Van één van hen kan ik me zelfs nog de naam herinneren; Christus. Die was toen volgens mij rond de 70 jaar oud. De andere overledene leed aan TBC en Lupus, een kankersoort. De man rook ontzettend sterk door die ziekte. De verzorging van de TBC-patiënten bestond uit wassen, eten geven, bloedbezinking opnemen en toedienen van medicijnen. Dit laatste gebeurde in overleg met dokter Oosterbaan, geneesheer directeur van Hornerheide, waar uitsluitend TBC-patiënten werden verpleegd. Deze dokter kwam elke twee weken, en zo nodig ook op oproep, naar Heel. Deze dokter was een nette man en had ook vertrouwen in mijn werk. Dat kon ik aan hem merken. De medicijnen die dokter Oosterbaan voor de patiënten voorschreef, moest ik ophalen in Hornerheide. Dat deed ik per fiets en vond ik leuk. Het was meer een uitje voor mij. Ik schat dat ik plusminus anderhalf jaar in het Rochus paviljoen heb gewerkt. Toen moest ik naar de 4e klas afdeling in het hoofdgebouw van St. Joseph (1952/1953) Op deze afdeling werden zwakbegaafde pubers en jongeren tussen 16 en 21 jaar verpleegd. In totaal zo'n honderd. Ik werd daar geplaatst omdat de broeder die daar eerst werkte, regelmatig door de patiënten werd geslagen. De Broeder overste zei tegen mij dat hij daar iemand nodig had die zich niet liet slaan. Arbeidstherapie was zeer belangrijk voor die patiënten. Ze werkten allemaal. Een aantal deed huishoudelijk corvee op de slaapzaal en in de keuken. Anderen hielpen met uitzoeken van kleding en het grootste gedeelte werkte in de Philipswerkplaats en in de glasblazerij. Ook werden er door hen jaarlijks enkele duizenden kerststallen vervaardigd. Door de leeftijd en de beperkte verstandelijke vermogens was deze groep heel moeilijk hanteerbaar. Onderlinge vechtpartijen kwamen vaak voor. Als broeder moest je dan handelend optreden om dit de kop in te drukken. Ik sliep als toezichthouder in een apart kamertje met een uitkijk op de slaapzaal. Het toezicht werd 's nachts mede gehouden door een nachtwaker die op ongezette tijden zijn ronde deed. Ik weet nog dat hij uit Beegden kwam en daar een fietsenzaak had. Zijn naam ben ik vergeten. Op die afdeling heb ik plusminus vier jaar gewerkt. Het kan ook langer of korter zijn geweest. In die tijd is geen enkele patiënt op de 4e klas afdeling overleden. Dat weet ik honderd procent zeker. Ik kan me ook niet herinneren dat er toen patiënten op de 2e en 3e klas afdeling zijn overleden. Die afdelingen lagen namelijk dichtbij de 4e klas afdeling, waar ik werkte. Als daar mensen waren overleden, had ik dat zeer waarschijnlijk wel geweten. Hierna ben ik gaan werken op de kinderafdeling van St. Joseph te Heel. (1956/1957) Die afdeling was gevestigd in een verbouwde boerderij. Die was op hetzelfde terrein op circa 50 meter van het hoofdgebouw gelegen. Ik was inmiddels gediplomeerd en op de kinderafdeling verbleven ongeveer honderd kinderen, die geplaatst waren door de Kinderbescherming. Het betroffen debiele

78

kinderen in de leeftijd van plusminus 7 tot 12 jaar. Ze zaten in elk geval allemaal op de BLO school van de inrichting St. Joseph. Ik kan me echt niet meer herinneren hoe lang ik op die afdeling heb gewerkt. Broeder Athanasius, dus de Broeder overste van Sterksel, was inmiddels Generaal overste geworden en door hem werd ik overgeplaatst naar Heerlen. U vraagt mij of dit in 1954 is geweest. Dat zou best kunnen. In de tijd dat ik op de kinderafdeling heb gewerkt, is geen enkel kind van die afdeling overleden. U vraagt mij of ik broeder Andreas heb gekend. Ik heb die inderdaad gekend. Hij kwam uit Brunssum en zijn ouders hadden daar een bakkerij. Ik weet dat een broer van Andreas ook broeder was onder de naam Majella. Die heeft altijd in Heerlen gewerkt in de bakkerij van het moederhuis. Andreas werkte in de barak naast of belendend aan het Rochus paviljoen, dus de TBC barak. Ik weet niet meer hoe die barak werd genoemd. In die barak verbleven zwaar lichamelijk en verstandelijk gehandicapten. In die tijd werden ze imbecielen en idioten genoemd. Het betroffen patiënten van alle leeftijden, dus zowel kinderen als volwassenen. Die barak was één grote ruimte en was niet, zoals de TBC barak, verdeeld in verschillende ruimten. U vraagt mij hoeveel patiënten er in die barak werden verpleegd en op welke manier en van wie ze medicamenten kregen toegediend. Ik kan u daarop geen antwoord geven omdat ik het gewoon niet weet. Ik ben wel eens in die barak geweest, maar niet in de tijd dat Andreas daar werkzaam was. Ik kon broeder Andreas namelijk niet zo goed waarderen. U vraagt mij wat ik weet van de sterfgevallen onder de kinderen in de jaren 1952 tot en met 1954 in de inrichting St. Joseph te Heel. Daar weet ik echt helemaal niets van. Ik heb daar ook nooit iets over gehoord. Nu achteraf bekeken had ik het in die tijd ook erg druk met mezelf. Ik moest werken, bidden en studeren. Er bleef praktisch geen vrije tijd over. Ik neem me dat nu zelf een beetje kwalijk. Ik wil in dit verband niemand beschuldigen maar ik kan u wel verzekeren dat er in die tijd geen epidemie heerste. Als dit zo was geweest had ik dat beslist geweten. Ook van andere gebeurtenissen in Heel, zoals kinderen lang laten werken in de Philipswerkplaats en mishandelingen van patiënten, zoals u vraagt, weet ik niets. In 1961 heb ik de congregatie verlaten en ben een burgerlijk leven begonnen. Ik ben gehuwd en heb werk gevonden bij de Sociale Werkvoorziening in Heerlen." .

9.3.1 Tweede interview broeder Damianus Op dinsdag 17 januari 2012 werd (ex)broeder Damianus voor de tweede keer geïnterviewd. Hij vertelde: "Na mijn uittreding uit het kloosterleven heb ik als het ware 50 jaar niet meer aan die tijd gedacht. Echter vanaf het moment dat u mij hierover voor de eerste keer interviewde heb ik mijn gedachten er nog eens over laten gaan. Ik kom daarbij tot de volgende conclusie : Voor zover ik nu kan nagaan is Andreas verantwoordelijk voor de sterfgevallen waarnaar u onderzoek doet. Er was niemand anders in de gelegenheid om dat te doen. Hij was de enige die daar was. Anderen werkten niet op die afdeling. Ik wil hem niet beschuldigen maar ik trek mijn conclusies. Als ik iemand zijn medicijnen niet geef gaat hij dood. Als ik hem teveel geef gaat hij ook dood. Maar ik wil opmerken dat ik niets heb gezien en dat ik het nooit heb geweten wat zich daar afspeelde.

79

Verder zei broeder Damianus dat de voorganger van Andreas een 'Hollander" was, een leuke broeder en altijd in voor een geintje. Wij toonden broeder Damianus de brief van de hand van dokter Verstraelen aan een "Hoog Geachte Collega".In deze brief wordt tevens gesproken over een persoon genaamd Weusten. Daarover zei hij : Weusten heeft naar mijn mening wel contact gehad met P18, arts te Sterksel. Er waren twee broers Weusten. Eugene had nog een broer. Deze heeft in Heerlen gewerkt in het moederhuis. Deze was toen van middelbare leeftijd en zeker 20 jaar ouder dan ik toen. Met "kinderafdeling" bedoelt Verstraelen de barak. De in de brief genoemde Weusten moet de oudere Weusten zijn, niet Eugene. Dat kan ik als volgt verklaren : Ik ben in 1961 weggegaan (uitgetreden). In 1964 werkte ik in Treebeek. Daar kregen we bezoek vanuit Sterksel. Daar was Weusten bij, dat weet ik zeker. Ook het schoolhoofd van Sterksel, dhr. Frissen, was daar ook bij, evenals enkele andere personen. Bij die gelegenheid vroeg Weusten mij of hij mij eens mocht komen bezoeken. Op een avond is hij met zijn vrouw Loekie bij mij op bezoek geweest. Eugene Weusten is waarschijnlijk in de 60-er jaren gestorven. Hij is begraven op het kerkhof bij de inrichting Providencia te Sterksel. Eugene was vroeger werkzaam als onderwijzer op de school in Sterksel, de inrichting Providencia. Hij had geen hoofdakte echter wel een pedagogische aantekening. Het schoolhoofd daar was de heer Frissen, een man van onbesproken gedrag. Weusten was wat eenvoudiger. Hij werd pedagogisch medewerker in Sterksel. Hij werd later ziek en had wat aan zijn longen. Ik kan mij niet herinneren dat deze Weusten ook bij St. Joseph te Heel heeft gewerkt. Volgens mij is dat de broer van hem geweest die in het moederhuis heeft gewerkt. Daarnaar gevraagd vertelde hij m.b.t. rector Schaeken. (Betrof de rector in de te onderzoeken periode) Schaeken was geen broeder. Het was een pater, een wereldheer. Hij was rector. Hij was "te goed bij". Hij was patiënt en stond onder toezicht van het bisdom. Hij woonde in het klooster en was geplaatst op de zogenaamde herenafdeling van de inrichting St. Joseph. In die tijd werden "foute paters" geplaatst in de kloosters. Zij hoorden niet bij de broeders. Hij heeft zich schuldig gemaakt aan een seksueel misdrijf. Dat was voor zijn Heelse tijd. ( Deze strafzaak werd door het onderzoeksteam niet meer achterhaald) Toen hij in Heel was had hij een hulp. Dat was een vrouw. Die hulp was geen "maagd". Geconfronteerd met de naam Berkhout, (betrof een visitator van het bisdom Roermond) deelde hij ons mede : Pater Berkhout hoort thuis in de Kapel In 't Zand te Roermond. Het is een Redemptorist, de orde die in Wittem hun klooster (slot) heeft. Berkhout kwam bij de kloosters om daar te spreken over spiritualiteit. Hij was fanatiek maar dom. Verder een fijne man."

9.4 Interview broeder de Montfort Op 23 augustus 2011 werd een interview gehouden met broeder de Montfort. Hij vertelde: Ik ben omstreeks 1948 ingekleed in de orde van de Broeders van de Heilige Joseph in Heerlen. Mijn naam werd toen broeder De Montfort. 80

Omstreeks 1950 ben ik geprofest. Omstreeks augustus 1950 ben ik naar Heel gegaan omdat daar een nieuw kindertehuis werd gebouwd, waar ik tewerkgesteld werd. Ik ben tot circa 1966 of 1969 in Heel gebleven. Het kindertehuis was een omgebouwde boerderij waar vier afdelingen waren gemaakt van elk circa 25 patiënten. Alle patiënten in het kindertehuis waren achtergebleven voor wat betreft hun geestelijk ontwikkeling. Met mij zaten er in het kindertehuis de broeders Ferdinandus (coördinator), Pius, Quirinus en Theodardus. Wij herbergden regeringskinderen. Dat waren kinderen die met de rechter in aanraking gekomen waren en ook voogdijkinderen. Dit waren kinderen van ouders, die uit de ouderlijk macht ontzet of ontheven waren. Bij alle kinderen was de kinderbescherming betrokken. Bij ons zaten kinderen die toen omschreven werden als imbecielen en debielen (zwakbegaafd) Wij in het kindertehuis hadden geen kinderen die verpleegd moesten worden. In de tijd dat ik in het kindertehuis heb gewerkt is er een kind gestorven. Dat was Teun Balendonk en die stierf in het ziekenhuis in Roermond. Ik weet niet in welk jaar dat was. Een van de redenen dat wij de kinderen kregen was het feit dat wij een BLO-school hadden. Van de leraren ken ik nog Christ, de oprichter, die zelf geen les heeft gegeven. Het hoofd van de school was van der Heijden en later was De Moor het hoofd. Leraren waren: Mertens. Hij is later hoofd van een school in Heibloem geworden; Jansen, hij kwam uit Curaçao; Cuijpers of Kuijpers, die werd later hoofd van de school van St. Anna in Heel. Een lange man, die uit Grathem kwam en hoofd van een school in Valkenswaard werd; nog iemand uit Beegden en ene Miep uit Echt. Wij hadden aan het toezicht op de kinderen geen dagtaak omdat zij overdag naar school gingen. In Heel zaten in de 50-er jaren verschillende veldwachters. Ik kan mij de namen Bloemer, v.d. Brink, Kehrens en Seuren herinneren. Het kindertehuis was streng gescheiden van de rest van het terrein en andere afdelingen. Zo kwamen wij nagenoeg nooit op andere afdelingen. Broeders troffen wij wel in de gezamenlijke ontspanningsruimte en eten deden we ook met de broeders. Broeder Ivo werkte op de administratie en hield zich bezig met "Kneippkuren". Dat zal wel de reden zijn geweest, dat hij medicijnman werd genoemd. U vraagt mij naar problemen die er omstreeks 1954 hebben gespeeld en waarbij de werkmeesters Levels en Janssen, dr P18 en Mgr. Goessens waren betrokken. Ik weet dat er problemen zijn geweest met Levels en Janssen en dat die ontslagen werden. Ik heb een tijd de therapieafdelingen overgenomen. Dat was de zgn. Philipsafdeling. Van een onderzoek door P18 weet ik niets en Mgr. Goessens ken ik niet. Zij hebben toen niet met mij gesproken. U zegt dat ik door Mgr. Goessens geclassificeerd ben als minder uitgesproken betrokken bij de problemen. 81

Er waren inderdaad problemen tussen de jongere broeders en de oudere broeders. De toenmalige overste Johannes had meer op met de jongere broeders omdat wij beter omgingen met de verzorging van de patiënten. Wij hadden een betere opleiding dan de oudere broeders. Bij de oudere broeders was het bidden van de rozenkrans voornamer dan de verzorging van de patiënten. Maar nogmaals. Ik ben op geen enkele wijze betrokken geweest bij dat onderzoek. Wij waren in het kindertehuis ook niet alleen als broeders. Wij hadden hulp van leken. Dat waren geen patiënten uit de inrichting. Enkele oud-medewerkers, leken die ik nog ken zijn: werkmeester P24, die woont nog in Heel; P23, die woont nog in Heel. Hij werkte bij Hobru. P22, die woont ook nog in Heel; Een man genaamd Eijkelenberg, die in Maasbracht een bioscoop had. Bijlmakers ken ik ook maar die is overleden. U noemt de naam Ahrends. Dat waren er twee en die werkten op de boerderij. Eijkenberg de kleermaker is dood. Mijn assistent was P34. Hij woont misschien nog in Heel. Wij hadden in het instituut een arts als huisarts. Dat was Guus Verstraelen. Die hield volgens mij spreekuur en verder hield hij zich bezig met de patiënten in de ziekenzaal. Daar werkte broeder Constantius die later naar Amerika is geëmigreerd en een tijd geleden is gezocht en gevonden in het programma Spoorloos van de televisie. Constantius is later opgevolgd door (P1). Ik weet niet meer zeker of wij in het kindertehuis een ziekenzaaltje hadden. Ik meen van wel. Daar hadden we een medicijnkastje waar wat verband en mogelijk aspirines in zaten. Ik gaf soms aan de kinderen een pepermuntje in plaats van een aspirine en dat hielp soms ook. U vraagt mij naar sterfgevallen die in de jaren 1952, 53 en 54 plaats hebben gevonden. Het is mij toen inderdaad opgevallen dat er soms meer overledenen waren. Wij waren vaak betrokken bij de uitvaarten. Ik weet dat indertijd grotere jongens van de zusters in Schinnen overgebracht werden naar Heel. De zusters konden die kennelijk niet meer aan. Waar die kinderen werden ondergebracht weet ik niet precies. Waarschijnlijk in de barakken. Ik weet dat verschillende van die patiënten veelvuldig gehandicapt waren. Ze waren allemaal bedlegerig. Er werd gezegd dat sommigen een kasplantje waren. Ik heb wel eens kinderen zien spelen bij de barakken op een afgesloten speelplaats. Ik heb wel eens van die patiënten gezien omdat ik soms geholpen heb bij het overbrengen van Schinnen naar Heel. Wij hadden in die tijd Zweedse barakken die waren verdeeld in twee helften. In de ene helft werden TBC-patiënten verzorgd en daar was broeder Emanuel de verzorger. Met hem had ik nog wel eens contact omdat hij wel eens uitgescholden werd door jongens over wie ik de verantwoording had. Emanuel was een Duitser van oorsprong. U noemt de naam Rochus. Dat is de naam van het paviljoen van Emanuel. De andere naam Gerarduspaviljoen kan ik mij niet meer herinneren. In dat andere paviljoen heeft broeder Augustinus gewerkt. U noemt de naam Andreas en vraagt of die daar ook gewerkt heeft. Ik ken broeder Andreas wel en die heeft ook in de barakken gewerkt. Ik heb ook wel contact met hem gehad. Hij was een zeer vrome man. Als ik hem moet omschrijven dan had hij 82

een normaal postuur. Hij was circa 1.70 meter lang en liep voorover. Kleur haar weet mij niet meer. Bij mijn weten heeft Andreas niet in het hoofdgebouw gewerkt. U vraagt mij of er ook patiënten verpleegd werden op een afdeling waar zij een kamer voor zich alleen hadden. Bij mijn weten hadden de patiënten en in elk geval de kinderen geen eigen kamer. Bij bezoek was het wel eens mogelijk dat zij op een spreekkamer of op een kantoor bezoek mochten ontvangen. U vraagt mij of er altijd voldoende te eten was voor de patiënten. Wij, de patiënten en de broeders hebben nooit honger geleden. U vraagt mij hoe de patiënten in de barakken verpleegd werden en als zij eten moesten en niet wilden eten of zij dan ook niets kregen. Dat weet ik niet. Daar ben ik niet bij geweest. De broeders in de keuken in de jaren vijftig waren broeder Grignion, broeder Petrus en broeder Michael. De laatste was een Duitser. Er hielp ook een patiënt mee met spullen schoonmaken. De oversten in Heel in mijn tijd waren: broeder Corrobianus, broeder Johannes tot ca 1955, broeder Polycarpus, broeder Raphael en broeder Ireneus. De laatste leeft nog en verblijft in een verpleeghuis in Eindhoven. Van een kind, patiënt met de naam Kreijkamp weet ik niets. Van een kind dat een familielid had die medicus was weet ik niets Op de verpleegafdeling in de Zweedse barakken hadden de broeders assistentie van een patiënt uit het gesticht. Diens naam was Nas. Mogelijk was de voornaam Sjef. U vraagt mij of er in de 1952, 1953 en 1954 mogelijk een epidemie was van een of andere ziekte of bijvoorbeeld opvallend veel gevallen van griep. Ik kan mij niets herinneren van een epidemie of veel griepgevallen. U vraagt als er iemand overleden was, wie dan de doodsoorzaak vaststelde. Dat zal dokter Verstraelen zijn geweest, maar ik ben daar niet bij betrokken geweest. U vraagt mij wat ik weet van het verstrekken van medicijnen door broeder Andreas en zijn opvolger broeder Augustinus. Daar weet ik helemaal niets van. U vraagt mij of de overleden jonge patiënten tot 21 jaar alleen afkomstig waren van de barakken of ook van andere afdelingen. Ik weet dat niet. Dat zou uit hun dossiers moeten blijken. U vraagt mij waarom broeder Andreas werd overgeplaatst. Dat weet ik niet. U vraagt mij of patiënten plat gespoten werden om ze rustig te houden. Dat weet ik niet. U vraagt mij wat ik weet van Luminal. Dat is een medicijn voor toevallijders. Dat weet ik uit mijn tijd in Sterksel. Van morfine weet ik niets. U vraagt mij of dokter Verstraelen toezicht hield op het medicijngebruik. Ik weet niet hoe dat met medicijnen ging. U vraagt mij of ik een patiënt met de naam Bennie ken. Een patiënt met de naam Bennie ken ik wel maar niet in verband met sterfgevallen. De naam Bennie (achternaam verwijderd). zegt mij niets. U vraagt mij als er sprake is van 200 Luminal wat daarmee bedoeld wordt. Ik weet helemaal niets van het gebruik van medicijnen. U noemt mij een aantal namen. Dr. Bots was de longarts bij het instituut. Van Odijk was de vicaris, maar persoonlijk ken ik die niet. 83

Feron was de redacteur van Credo. Sassen ken ik niet. Jef Nas ken ik niet. U vraagt mij of er kinderen zijn doodgegaan door slechte verzorging of door verkeerd medicijngebruik. Dat weet ik niet. U vraagt mij of er kinderen zijn vermoord. Daar weet ik niets van. U vraagt mij of er kinderen zijn gestorven omdat het aantal patiënten te hoog werd voor het geringe aantal broeders. Niet dat ik weet. U vraagt mij of ik mej. Geraedts ken. Die ken ik wel, maar zij heeft nooit met mij gesproken. U vraagt mij wie pater Berkhout was. Dat was een pater Redemptorist die in onze orde aangewezen was als Bisschoppelijk Commissaris. Wij waren een Bisschoppelijke congregatie en verantwoording verschuldigd aan de bisschop. U vraagt mij wat de taak van de rector was. De rector verzorgde de erediensten, gaf godsdienstles op school en was de biechtvader voor de patiënten. 9.4.1 Tweede interview met broeder de Montfort. Op woensdag 25 januari 2012 werd broeder de Montfort nogmaals geïnterviewd en werden hem een aantal vragen gesteld die lopende het onderzoek naar voren waren gekomen. Hij vertelde: “U noemt de naam P16. Van hem kan ik wel een boek vol schrijven. Hij is inderdaad een van mijn pupillen geweest. Ik heb hem persoonlijk naar Venray gebracht. Als anekdote kan ik nog vertellen dat toen ik in Venray aankwam, hem het plaatsnaambord van Venray liet zien. Daarop zei hij: “Brengt mij daar maar naar toe, want men zegt toch dat ik gek ben". (Venray was in die tijd in de volksmond bekend als het zogenaamde gekkenhuis St. Servaas) Ik denk dat hij toen rond de 17 jaar was. U zegt dat P16 spreekt over een man met de naam Feller en over lijken en potten met organen van jongens en meisjes die in de kelder stonden. De naam Feller zegt mij helemaal niets en lijken en organen hebben in Heel nergens, dus ook niet in de kelder gestaan. Jongens met de borstkas open, kan hij in Heel ook nooit gezien hebben. Wij als broeders hebben geen apart lijkenhuis gehad. Er was naast de kerk een lijkenhuis waar lijken ondergebracht werden, voordat ze begraven werden. Meisjes hebben wij in Heel nooit gehad. U stelt mij in kennis van een zogenaamde anonieme melding, waarin de naam van broeder Ambrosius genoemd wordt en die zou gaan over de slechte behandeling van de kinderen in St. Joseph in Heel en over een archief in de kelder waar met de hand geschreven bescheiden zouden liggen waarin alles bijgehouden werd. Er moet ongetwijfeld een archief in Heel zijn geweest, maar waar dat stond weet ik niet. Administratie over misstanden in Heel heb ik nooit gezien. Broeder Ambrosius heeft in de tijd dat ik in Heel ben geweest niet in Heel verbleven. Ik heb daar gewerkt van ca 1950 tot ca. 1968. Broeder Ambrosius zat toen onder meer in Sterksel. Volgens mij is Broeder Ambrosius wel na 1970 naar Heel gekomen toen het al Daelzicht was. 84

Van het gebruik van insuline binnen de inrichting St. Joseph weet ik niets. Werkmeester Janssen ken ik. Ik heb hem afgelost in de werkplaats waar spullen voor Philips gemaakt werden. Ik heb later bij diverse gelegenheden regelmatig met Janssen gesproken. Ik heb hem niet meer meegemaakt toen hij werkzaamheden bij het zwembad verrichtte. Hij heeft mij nooit gezegd dat als hij ontslagen zou worden dat men dan het hele kerkhof aan het opgraven kwam. Hij heeft mij ook nooit gesproken over aparte sterfgevallen in Heel. U zegt dat er gesproken werd over ca. 34 sterfgevallen van minderjarige kinderen en dat dit aantal waarschijnlijk nog hoger ligt. Ik sta daar van te kijken dat ik daar helemaal niets van weet. U zegt dat daarover correspondentie gevonden is. Ik kan mij voorstellen dat het onderwerp van gesprek is geweest met de oversten maar dat er met ons jonge broeders niet over gesproken werd”.

9.5 Interview broeder Ambrosius Op 29 augustus 2011 werd een interview gehouden met broeder Ambrosius. Hij vertelde: Zijn broedernaam is broeder Ambrosius. Hij had een keer een gesprek gehad met een journalist van een krant. Andere verzoeken tot interviews had hij verwezen naar het bisdom. Ook had hij contact gehad met oud directeur P21 van Daelzicht, die hem ook naar broeder Andreas had gevraagd. P21 had ook interviews afgegeven. Broeder Ambrosius was omstreeks maart 1956 in Heel gekomen en was omstreeks oktober 1956 vertrokken naar Sterksel. Van 1958 tot 1960 had hij in Vught gezeten voor een opleiding. Van 1960 tot januari 1961 had hij weer in Sterksel gezeten bij de arbeidstherapie Van 1961 had hij in Heerlen in de ziekenboeg gewerkt. In 1969 was hij weer teruggegaan naar Heel en was daar broeder overste geworden. Op de zogenaamde Philipsafdeling, de therapieafdeling werkten in zijn tijd werkmeester Geraedts en broeder de Monfort. Of dat in 1956 ook zo was , wist hij niet meer. Hij wist dat werkmeesters Levels en Janssen problemen hadden gehad en om die reden ontslagen waren. Die hadden ook op de Philipsafdeling gewerkt. Janssen was in 1969 gevraagd om terug te komen als conciërge in het zwembad. Of hij omstreeks 1955 ook teruggekomen was wist hij niet meer zeker. Of Levels teruggekomen was of in de WAO terecht was gekomen wist hij niet meer. Ambrosius werkte met drie andere broeders en een coördinator in 1956 in het Kindertehuis. Met deze broeders had hij wel contact. In het kinderhuis waren vier groepen met in totaal circa 100 kinderen. De verschillende afdelingen in het kinderhuis waren genaamd, Putters, met hemzelf als toezichthouder, Vinken, Nachtegalen, waar het hoofd de toezichthouder was. Van dat hoofd viel hem de naam niet in. Van de afdeling Kanaries was broeder Pius, ondertussen overleden, de toezichthouder. Bij de Vinken was een leek, Brouwers, de toezichthouder. Koos Huibers zat als leek - assistent in het kinderhuis. Hij wist niet of deze Koos Huibers ook de assistent van broeder de Montfort was geweest. In het kinderhuis zaten voogdijkinderen en kinderen van de kinderbescherming. Het waren allemaal kinderen die je vroeger zwakzinnig noemde. Er waren barakken geweest waar TBC-patiënten werden verpleegd en die werden behandeld door een arts uit de TBC-kliniek in Horn.

85

Hij kende de barakken wel. Wist ook de namen Rochus en Gerardus. Rochus was links en Gerardus rechts. Op de afdelingen stonden afscheidingen/schotten en daar tussenin een stuk of vier bedden. Daar lagen bedlegerige patiënten. De barakken hadden een centrale inkom. De longarts van Horn verzorgde de patiënten in de TBC-afdeling van de barakken. In de barakken stond een röntgenapparaat en dat is later verhuisd naar de ziekenzaal, waar dr. Bots , longarts uit Roermond, de patiënten regelmatig doorlichtte. Die controle door dr. Bots was volgens hem in 1969. Als broeders hadden ze weinig contact met de andere broeders. Eigenlijk alleen maar bij het bidden in de kapel. Hij bevestigde dat er een opleidingsverschil was tussen de jongere en de oudere broeders. Volgens hem werkte in Rochus broeder Emanuel. In deze afdeling zaten ook oudere patiënten. In de leeftijd van 40 tot 50 jaar. In het Gerarduspaviljoen werkte broeder Augustinus. Of in deze afdeling alleen kinderen of ook oudere patiënten zaten wist hij niet meer zeker. Hij wist dat dit in 1969 was. Of dat in 1956 ook zo was wist hij niet. Broeder Augustinus was een van de beste broeders voor de patiënten. Bertus Aafjes had ook over hem geschreven. Een zoon dan wel familielid van Aafjes werd ook in Heel verzorgd. In het hoofdgebouw bevond zich de Piuszaal. Dit was een dagverblijf. In het kinderhuis verbleven de kinderen tot 16 jaar, daarna gingen ze naar de 4e klasse en als ze 21 jaar waren of op een andere leeftijd tot 21 jaar werden ze uitgeplaatst. Daarmee bedoelde hij niet uitgeplaatst naar een ander huis maar een plaats van tewerkstelling of een pleeggezin. In het hoofdgebouw was ook de 4e klasse en dat waren drie dagverblijven. Dat waren ook verblijven voor ca. 20 personen. De 3e klasse. Ook dat waren drie verblijven voor circa 25 personen. In het hoofdgebouw in de 3e klas lag ook de H. Hartzaal. In de dagverblijven stonden geen bedden. Daar werd gegeten en gerecreëerd. Heel vroeger hebben daar bedden in gestaan. De ziekenzaal lag boven de Piuszaal en de ziekenzaal werd Aloysiuszaal genoemd. In de ziekenzaal werkte Constantius. Die is geëmigreerd naar Amerika. (P1) werkte vanaf 1959 in de ziekenzaal. In de ziekenzaal lagen ook enkele langdurig zieken. Zij hadden toen hij in Heel zat, dus omstreeks 1956, een separeerkamer, bijvoorbeeld voor personen met een besmettelijke ziekte. Broeder Andreas kende hij persoonlijk niet van Heel. Hij kende hem wel persoonlijk maar alleen van het feit dat hij begin 60-jaren een bewoner van de inrichting Savelberg in Koningslust naar het moederhuis in Heel had gebracht. Nadat hij geconfronteerd werd met het gegeven dat broeder Andreas in de 60-er jaren niet in Koningslust was geweest en dat hij vanaf circa 1955 in Sterksel als portier had gewerkt, vertelde hij zich niet te kunnen herinneren dat hij broeder Andreas in Sterksel gezien had. Op de vraag of hij hem ook niet als portier in Sterksel kende, zei Broeder Ambrosius dat hij zich dat ook niet kon herinneren. Hij wist wel wat de naam van Broeder Andreas was en dat hij nog een broer binnen de orde had die broeder Majella genoemd werd en die bakker in Heerlen was. De familie had een bakkerij in Brunssum. De broeder kok in Heel was broeder Grignion en broeder Michael. Hij bevestigde dat de laatste een Duitser was. Op de vraag of er ook een kok met de naam Petrus was 86

geweest, vroeg hij of dat de lange of de kleine Petrus was. De kleine had als tweede naam Maria omdat hij uit Koningslust kwam. Deze kleine was in Heerlen hulpkok. In de keuken in Heel werkte ook nog een patiënt die familie had welke uit België kwam. Dat was in 1969. De naam Sjef Nas kende hij. Sjef Nas had in Heel in de Barakken gewerkt. Toen broeder Ambrosius in Heel werkzaam was werkte Sjef Nas daar ook. Sjef Nas was een patiënt die in Heerlen TBC had gekregen en in 1963 en 1964 in Horn had gelegen. De bemoeienissen van de arbeidsinspectie met Sint Joseph in 1959? Daar wist hij niets van. Wanneer en waarom de arbeidsinspectie daar in gemoeid was, wist hij niet meer. Van een rapport door dr. P18 kende hij alleen een rapport uit het begin van 1960 over de toekomst van de broeders binnen de congregatie. Over een rapport van dr. P18 over onregelmatigheden binnen het klooster in Heel over te lange werktijden, over nacht- en avondwerk, over mishandelingen waardoor er broeders verplaatst waren, wist hij helemaal niets. Mgr. Goessens, die naam kende hij ook niet Van een hoog aantal sterfgevallen in Heel had hij in 1956 niets meegekregen. Ook in 1959 had hij niets gehoord. Alleen wat hij later in de krant gelezen had. Van Schinnen werden oudere kinderen boven de 16 jaar overgebracht naar Heel, omdat de zusters ze niet meer konden hanteren. Hij had in het kinderhuis ook een jongen uit Schinnen gehad. Zijn naam was Johan W. of V. Die leeft nog steeds en woont nog altijd op Daelzicht in Heel. Van politiemensen in Heel kende hij nog de namen Kehrens, Bloemen en Seuren. Dezen waren allen overleden. De naam Nagtzaam kende hij ook en de naam v.d. Brink kende hij niet. Op de kinderafdeling werden patiënten slechts verpleegd bij een lichte griep. Langdurige ziektes konden zij niet behandelen omdat er niet voldoende toezicht was. Langdurige zieken gingen naar de ziekenboeg. Van medicijnverstrekking aan zieken wist hij niets. Er was in het kindertehuis een ziekenzaaltje met drie bedden waar ook een medicijnkast was, maar dat stelde niets voor. Er zaten geen medicamenten in. De huisarts in de inrichting St. Joseph was Guus Verstraelen die later geneesheerdirecteur werd. In 1969 was in de ziekenzaal een apotheek. Hij wist niet of er in 1956 een apotheek was. Van Luminal wist broeder Ambrosius dat dit een medicijn was voor epileptici. Later werd aan deze patiënten Absentol en Diphantoïne verstrekt. Dat wist hij uit zijn tijd in Sterksel. Van morfine wist hij dat, als het er al was, dit in een apart afgesloten kastje moest zitten. Waar dit kastje was wist hij niet. Ook kende hij nog Broom dat in flessen zat. Dat was een zoutpreparaat. Over het verstrekken van Luminal of morfine in Heel wist hij niets. In de krant had hij er al over gelezen. Van welke afdeling de kinderen afkomstig waren die overleden waren, wist hij niet. Zijn gegevens over de sterfgevallen wist hij uit de krant. Hij zei dat als broeder Andreas in verband gebracht zou worden met de sterfgevallen en als die in de barakken gewerkt zou hebben, dan moeten de sterfgevallen in de barakken plaatsgevonden hebben. Hoeveel kinderen er in de barakken gelegen hebben wist hij niet. De ziekenzaal had circa 18 bedden. Over de gegevens van 1956, toen hij in Heel was, was hij niet zeker. 87

In Heel was een nachtwaker werkzaam. De naam daarvan wist hij niet meer. Deze nachtwaker kwam 's nachts op zijn afdeling in het kinderhuis naar de patiënten van wie bekend was dat zij in bed plasten. Deze werden dan wakker gemaakt om ze te laten plassen. Voor zover Ambrosius zich kon herinneren lagen op de grote zalen geen kinderen, die verpleegd werden. Maar zeker wist hij dat niet. Ambrosius vertelde dat de kinderen goed te eten kregen op de afdelingen waar hij geweest was. Ambrosius had nooit gehoord dat kinderen die in bed plasten niets te drinken kregen. Ambrosius had geen kinderen die verpleegd moesten worden en hoefde ook geen kinderen te voeren. Hij had nooit meegemaakt en ook nooit gehoord dat kinderen die niet wilden eten dat zij niets te eten kregen. Van vermagerde kinderen wist hij niets. Opleidingsniveau van oudere broeders was niet hoog. In zijn tijd heeft hij gelegenheid gehad om cursussen te volgen. Hij had samen met broeder Quirinus een opleiding gevolgd. Op de vraag of er in Heel bedlegerige patiënten waren die alleen lagen antwoordde hij dit niet te weten. Wel wist hij dat er vanaf 1969 onder andere een priester met psychische problemen een kamer alleen had gehad. Een juffrouw Geraedts van de Arbeidsinspectie kende hij niet. Gevraagd naar de kapper zei hij dat er twee waren. Een kapper had de voornaam Theo. Deze was in zijn tijd (1969) kapper. In het kinderhuis in 1956 was een kapper Ambrosius werkzaam geweest. In het grote huis was een andere kapper. Een kapper uit Geleen was er waarschijnlijk geweest. Als leken kende hij de naam Ahrends, die op de boerderij werkte. Ene Evert was van het hotel De Heren van Heel. En ene Gerrit woonde in het dorp. Deze waren dood. Als onderwijzers kende hij v.d. Heijden, De Moor, juffrouw P4. Over een zus van P4 en Mia was hij niet zeker. De naam Janssen kende hij ook. Mogelijk had zij de voornaam Mia. Een leraar uit Grathem kende hij ook en deze had een Fiatje 500. Er was ook een leek die een bioscoop had in Maasbracht, en die werkte in de arbeidstherapie. Zijn naam was Eijkelenberg, maar die was overleden. De naam P22 kende hij ook. Die werkte ook bij de arbeidstherapie. Die leefde nog en woonde in Heel. P23 werkte bij de Hebru en woonde nog in Heel P24 woont ook in Heel. De naam Weusten kende hij ook als sociaal pedagoog en deze was directeur geweest in Augustinus in Gennep. Er waren twee broers Weusten geweest. Van moorden in het klooster in Heel wist hij niets Opm: zie voor de interviews van P4, P22, P23 en P24 hoofdstuk 11. 9.5.1 Tweede interview broeder Ambrosius Op dinsdag 13 februari 2012 werd broeder Ambrosius voor de tweede maal geïnterviewd. Hij vertelde: “U vraagt mij naar de werkmeester Janssen. Ik ken de naam als oud werknemer die ontslagen was maar weer werd teruggenomen. Omstreeks 1970 werkte hij als conciërge in het zwembad. Ik weet dat hij nagenoeg nooit dit werk heeft uitgevoerd.

88

De uitdrukking van Janssen dat men hem niet moest ontslaan omdat anders het hele kerkhof opgegraven moest worden, heb ik van hem en ook van anderen nooit gehoord. De uitdrukking "spuitenbroeder" ken ik niet. Het jubileumboek van de inrichting Savelberg is uitgebracht in mei/juni 1988. Dit boek is mede geschreven door Phil Janssen. Met hem heb ik in die tijd regelmatig contact gehad over het jubileumboek. U zegt dat Phil Janssen toen door de heer P21 benaderd is om ook het jubileumboek voor het 80-jarig jubileum van de inrichting St. Joseph in Heel te schrijven. Het is mij bekend dat Phil Janssen dit gedaan heeft. De naam Adri Gorissen in dat verband ken ik niet. Ik zie nu in het jubileumboek dat hij de medeauteur is. Ik heb hem nooit gesproken. Het jubileumboek van Heel kwam in 1989 uit. U zegt dat Phil Janssen in verband met gegevens die hij bij het onderzoek in Heel ontdekt had met mij gesproken heeft. U noemt met name de statistieken uit de kronieken waar vermeld staat dat in 1952 en 1953 respectievelijk 34 en 33 sterfgevallen waren geweest en dat dit aantal beduidend hoger was dan de andere jaren in die tijd. Deze kronieken zijn na 1983 en voor 1989 klaar gekomen. Uit deze kronieken ken ik deze aantallen. Ik heb er nooit bij stil gestaan dat er iets aparts aan de hand is geweest. U zegt dat Phil Janssen tegen U heeft gezegd dat ik tegen hem gezegd zou hebben dat die aantallen mij bekend waren en dat in verband daarmee een broeder verplaatst was en dat het probleem toen opgelost was. Sorry, maar ik kan mij echt niet herinneren, dat ik dat gezegd heb. In mijn eerdere verklaring heb ik gezegd dat ik broeder Andreas in 1961 een keer ontmoet heb, toen hij een patiënt van de inrichting Savelberg naar de inrichting van de broeders van onze congregatie aan de Gasthuisstraat 6 in Heerlen bracht. U zei toen dat dit niet kon kloppen, omdat broeder Andreas in die tijd in Sterksel zou zitten. Dat zou blijken uit zijn eigen levensbeschrijving. Nu deelt u mij mede dat hij tot 1965 in de inrichting Savelberg in Helden-Koningslust heeft verbleven en dat ik hem dus wel ontmoet kan hebben. Voordat deze zaak omstreeks augustus 2011 in de publiciteit kwam wist ik niet dat broeder Andreas met die sterfgevallen in verband werd gebracht. Ik weet dat ik met Phil Janssen gesproken heb. Ook over het feit dat hem gegevens bekend waren uit het bisschoppelijk archief in Roermond. Maar in mijn herinnering beperkt zich dat tot privacygevoelige informatie over het probleem van broeder Ivo als overste van Koningslust met de reclassering waardoor hij gedegradeerd werd tot hoofd van de linnenkamer in Heel. Ik kan mij echt niet herinneren met Phil Janssen over gegevens van broeder Andreas in het bisschoppelijk archief in Roermond gesproken te hebben.”

9.6 Interview broeder Ireneus Broeder Ireneus bleek een nog in leven zijnde broeder van de congregatie die echter niet in Heel werkzaam is geweest. Met hem werd een interview gehouden maar hiervan werden geen notities gemaakt. Hij was net herstellende van een hersenbloeding en kon moeilijk praten. Hij wist niets van sterfgevallen in Heel.

89

Voorlopige conclusie • •

• •

90

Geen enkele broeder geeft aan daadwerkelijk eigen waarnemingen te hebben gedaan met betrekking tot de te onderzoeken sterfgevallen. Een aantal broeders kent broeder Andreas en wist dat deze werkzaam was geweest in de barakken of Gerarduspaviljoen. Hij wordt beschreven als een vroom, eenzelvig, minder gewaardeerde man. In het Gerarduspaviljoen zowel meerder- en minderjarige patiënten verbleven die een zware geestelijke en lichamelijke beperking hadden. Het opvallend is te noemen dat in zo’n gesloten gemeenschap het de nu nog levende broeders (behoudens broeder de Montfort) niet is opgevallen dat er zoveel sterfgevallen waren onder de jongens.

HOOFDSTUK 10 INTERVIEWS NABESTAANDEN 10.1 Inleiding Zoals reeds eerder vermeld werd de identiteit van 31 nabestaanden van de 37 overleden jongens in Heel bekend. Met diverse nabestaanden werd gedurende het onderzoek gesproken. Met de navolgende personen zijn interviews gehouden welke in het kort hier worden weergegeven.

10.2 Interview N1 Betreft de jongste zus van de overleden jongen S21, een van de jongens die in de inrichting St. Joseph te Heel is overleden op 13-jarige leeftijd. Zij vertelde dat S21 gezond werd geboren. "Dat hebben mijn ouders en mijn oudste zus mij verteld. In de oorlogsjaren is hij van een trapje op straat op zijn hoofd gevallen. In die tijd was er weinig medische verzorging en S21 is vanaf die tijd gehandicapt geraakt. Wel kon hij toen nog lopen. Of hij zelf kon eten, kan ik mij niet herinneren. Praten kon hij niet meer. Hij stootte klanken uit. Na de oorlog is S21 naar de zusters in Schinnen gegaan. Hij was toen 7 of 8 jaar oud. In Schinnen werd hij bedlegerig. Ons gezin is hem vaker daar gaan opzoeken. We gingen dan met de bus van Geulle naar Geleen en te voet verder naar Schinnen. Als we wat lekkers voor hem meenamen, reageerde hij en zag je zelfs een lach op zijn gezicht verschijnen. Het was een soort glimlach, waaraan je kon zien dat hij dan blij was. Hij heeft verschillende jaren in Schinnen verbleven. Van de zusters van Schinnen vernamen wij rond 1950 dat S21 werd overgeplaatst naar de broeders in Heel. Als reden werd opgegeven dat S21, gelet op zijn leeftijd, naar een mannengesticht moest. Mijn zus Mia vertelde mij ooit dat S21 per taxi, samen met andere kinderen uit Schinnen, naar Heel werd gebracht. Ik heb hem in Heel bezocht. Ik dacht twee keer. In elk geval bezocht ik hem toen hij de plechtige communie deed. Ik zag toen dat hij in bed lag in een houten barak. Dat was in een grote slaapzaal. Er lagen meer bedlegerige kinderen. U vraagt mij hoeveel kinderen daar verbleven. Dat weet ik niet. Ik kan u daar geen antwoord op geven. Op een avond werd mijn vader door iemand van St. Joseph gebeld met de mededeling dat het slecht ging met S21. Mijn vader is toen direct naar Heel gegaan. Ik denk dat hij met de bus naar Roermond is gereisd. Ik weet zeker dat hij vanuit Roermond naar Heel is gelopen. Dat heeft hij me zelf verteld. Hij kwam daar ver in de nacht aan. Ik weet niet of mijn vader S21 nog levend heeft gezien of dat hij al dood was. Hij is in elk geval in 1952 gestorven. Als oorzaak van zijn overlijden werd opgegeven, en dat weet mijn hele familie, dat S21 de overgang van puber naar volwassene niet had kunnen maken. Het lijfje zou opgeleefd zijn. Wie dit tegen de familie heeft verteld weet ik niet, maar ik vermoed één van de broeders. S21 werd in Heel bij het klooster begraven. Later ben ik zelf op dat kerkhof geweest. Er stonden allemaal kleine houten kruisen op de graven. Die kruisen zagen er allemaal hetzelfde uit. S21 lag in een rij op het kerkhof van St. Joseph naast verschillende kinderen die we van Schinnen kenden. Hun namen stonden namelijk op de kruisen vermeld. S21 had geen hart- of longziekte. Hij is door het letsel aan zijn hoofd hulpbehoevend geworden. Waarschijnlijk heeft hij bij zijn val hersenletsel opgelopen. Ik weet niet of hij medicijnen en zo ja welke kreeg toegediend.

91

U vraagt mij wie S21 in Heel verpleegd heeft. In elk geval was dit een broeder. Soms ook meerdere. De namen van hen ken ik niet. Ik heb nooit, en ook mijn familie niet, een brief gehad vanuit huize St. Joseph. Wel heb ik nog een bidprentje van S21, opgesteld door iemand van huize St. Joseph na zijn overlijden."

10.3 Interview N2 Enig nog overgebleven familielid van de overleden jongen S3, een van de jongens die in de inrichting Sint Joseph is overleden. Hij had zijn broer nadat deze naar het gesticht was gebracht nooit meer gezien. Hij wist niet dat zijn broer ook in Schinnen had verbleven. Hij wist alleen maar dat zijn broer kort na de oorlog in het gesticht St. Joseph in Heel was geplaatst. Doodsoorzaak wist hij niet en over meerdere sterfgevallen had hij niets gehoord.

10.4 Interview N3 Broer van de overleden minderjarige S36, een van de jongens die in de inrichting Sint Joseph is overleden. Hij had zijn broer nauwelijks gekend en had hem in Heel nooit gezien. Hij wist hier helemaal niets over. Verwees daarom naar zijn oudere zus die mogelijk wel iets wist. Met zijn zus werd telefonisch contact opgenomen. Volgens het dossier heeft de jongen in de Gerardusafdeling in de barakken gelegen. De zus heeft hem echter alleen maar in een grote zaal met 40 bedden zien liggen en hem daar bezocht. De grote zaal lag in het hoofdgebouw en zij was niet in de barakken buiten het hoofdgebouw geweest om haar broer te bezoeken. De zus had haar broer diverse malen bezocht; eens in de zes weken en dat ongeveer tien keer. Zij kende geen doodsoorzaak.

10.5 Interview N4 Broer van twee minderjarige jongens S31 en S32, die beiden in 1953 in Heel zijn overleden. "Beiden waren gehandicapt en bedlegerig. S31 kwam vanuit Venray en S32 vanuit huize Immaculata Conceptio te Schinnen naar Heel. Mijn ouders hebben kunnen regelen dat ze in een en hetzelfde tehuis werden opgenomen, zodat het voor hen makkelijker was om mijn broertjes te kunnen te bezoeken. We hadden thuis namelijk geen auto. Wij hebben de vorige week vrijdag al telefonisch contact gehad en ik heb u beloofd dat ik mijn broers en zus zou vragen wat zij over de sterfgevallen S31 en S32 weten. Ikzelf was in die tijd 8 jaar oud en heb thuis wel eens wat horen vertellen daarover. Mijn broer J. was toen 19 jaar oud. Ik heb met hem gesproken, waar hij wist er niet veel van. Mijn zus J. was toen 10 of 11 jaar oud en zij vertelde mij dat S31 en S32 kort na hun geboorte de stuipen hebben gehad en dat ze daardoor geestelijk en lichamelijk gehandicapt zijn geraakt. Beiden hadden dezelfde symptomen en waren ook spastisch. J. ging ook vaker met mijn moeder in Heel op bezoek. Ze vroeg zich vaker af hoe één broeder alleen voor zoveel patiënten kon zorgen. Hoeveel patiënten dat precies waren wist ze niet, maar wel dat het er veel waren. Ze zei ook dat ze van een broeder had gehoord dat "dit soort kinderen niet oud worden." J. zei dat ze bij het bezoek aan Heel ze zich eerst moesten melden. Dat moesten ze een hele tijd wachten en vervolgens mochten ze naar de zaal. De reden van het

92

wachten was dat er volgens de broeders gevaarlijke patiënten rondliepen en dat ze onder begeleiding naar de zaal moesten. De broertjes hadden altijd honger als bezoek kwam. De broeder vertelde dan dat ze bewust minder te eten kregen als er bezoek kwam, omdat die lekkers mee namen. Toen ze in Heel aankwamen was S32 nogal mollig en S31 normaal van postuur. Beiden werden in Heel broodmager. J. was ook opgevallen dat de patiënten eerst allemaal zo levendig waren en kort daarna dood. S31 mochten we na zijn overlijden niet meer zien. Hij lag al in de doodskist. Ons werd in Heel verteld dat dit was gedaan omdat er een besmettelijke ziekte heerste. J. is in 1965 met haar man naar het kerkhof op huize St. Joseph gegaan om de graven van S32 en S31 te bezoeken. Die waren toen echter al geruimd. Zij heeft navraag gedaan bij St. Joseph en toen is haar verteld dat de graven, die niet werden bezocht, na tien jaar geruimd werden. Een andere broer van mij, genaamd J., wist mij te vertellen dat hij thuis als kind had gehoord dat "ze in Heel stierven als de ratten." Ik wist dit zelf ook. Ik denk dat ik dit ook thuis heb horen vertellen. Trouwens ons hele gezin wist dat. Mijn broer L., toen 14 tot 15 jaar, vertelde dat hij van vader had gehoord dat er experimenten met de kinderen werden gedaan. Ik heb als kind van mijn moeder gehoord dat ze dacht dat er medicijnen op de kinderen in Heel werden uitgeprobeerd. Ook vertelde ze me dat als ze op bezoek kwam, S32 en S31 letterlijk op haar tas afvlogen en naar eten begonnen te zoeken. Dat deden ze daarvoor nooit. Ook heb ik duidelijk als kind van iemand uit ons gezin gehoord dat er in Heel een broeder was overgeplaatst en dat toen de sterfgevallen waren afgelopen. Mijn ouders hebben ook bij de arts van St. Joseph navraag gedaan naar de overlijdensoorzaken van mijn broertjes. Ik kan me herinneren dat ze zeiden dat ze niets wijzer geworden waren. Volgens mijn zus J. lagen mijn broertjes naast elkaar in bed in een zaal in het hoofdgebouw van St. Joseph. Wie daar de broeder was, weet ze niet. Ik weet dat zelf ook niet. Nogmaals, in 1953 was ik 8 jaar oud. Alles wat ik uit die tijd weet heb ik binnen ons gezin gehoord. Kleine potjes hebben grote oren, zeg ik altijd."

10.6 Interview N5 Broer van de op 17 december 1953 in Heel overleden minderjarige jongen S13. Bij dit interview waren eveneens aanwezig een broer en zus van N5. "Wij waren thuis met 6 kinderen. Ik heb mijn broer S13 persoonlijk gekend en ik heb van mijn ouders begrepen dat hij tot zijn derde levensjaar kerngezond is geweest. Op 3-jarige leeftijd heeft hij stuipen gekregen hetgeen erger werd waardoor hij steeds vaker stuipen kreeg. Hij is thuisgebleven tot ongeveer zijn zesde levensjaar. Rond die leeftijd was hij thuis niet meer te handhaven en is hij op 6-jarige leeftijd naar Schinnen gegaan. Vanuit Schinnen is hij naar Heel gegaan waar hij bij mijn weten nog slechts een half jaar heeft geleefd. De kinderen in Schinnen moesten op 14-jarige leeftijd weg uit de inrichting daar omdat ze niet meer door de zusters te "hanteren" waren. Zo ook mijn broer S13. Hij was groot en sterk voor zijn leeftijd. In Schinnen was hij mobiel, dat wil zeggen : Hij liep nog zelfstandig. Ik ben nooit bij S13 in Heel op bezoek geweest. Enkele van mijn broers en zussen wel. Soms gingen wij er naartoe samen met zijn ouders. Broer; In de jaren dat S13 in Schinnen en Heel was is S13 nooit thuis geweest. S13 lag op een grote zaal met allemaal bedden, zoals ik herken van de foto's in de krant. Mij is niet bekend of dit in het hoofdgebouw dan wel in een bijgebouw was. 93

Zus; Ik herinner me ook allemaal bedden in een grote zaal. Verder kan ik daar niets over vertellen. N5 vervolgt : Het jaar van overlijden van S13 is 1953. Wij hadden thuis een tuindersbedrijf. Mijn ouders hebben geen bericht gekregen dat S13 ziek was geworden. Op een gegeven dag kwam het bericht. Mijn moeder werd telefonisch in kennis gesteld via de telefoon van de buren. Wij hadden thuis geen telefoon. Als reden voor het overlijden van S13 hebben wij van onze ouders te horen gekregen dat hij de overplaatsing van Schinnen naar Heel moeilijk heeft kunnen verwerken. Zijn lichaam had ook veel last van de overgang naar de puberteit. Als doodsoorzaak werd door iemand uit Heel aan mijn ouders verteld dat het een hersenbloeding was. Dat hoorden wij van onze ouders. Mij is niets bekend omtrent eventueel medicijngebruik van mijn broer S13. Na zijn overlijden is S13 begraven op het kerkhof te Melderslo. Het graf is inmiddels geruimd. Gelukkig maar. Laat hem rusten. Wij hebben er vrede mee. In onze gedachten is S13 aan een hersenbloeding overleden." Uit het onderzoek is gebleken dat als doodsoorzaak bij S13 staat vermeld status epilepticus.

10.7 Interview N6 Zus van de minderjarige jongen S10, die op 13 augustus 1953 is overleden in Heel. Volgens de dochter van deze mevrouw heeft de brief van de politie haar moeder heel erg aangegrepen. Ze wilde meer aandacht voor de nabestaanden van de slachtoffers. Mevrouw was echter op dat moment ernstig ziek en had verder voorlopig geen behoefte meer om over haar broer te spreken. Later in het onderzoek is nogmaals contact opgenomen met de dochter van mevrouw N6. Zij deelde mede namens haar moeder dat het haar weer goed ging en het op prijs stelde dat het onderzoeksteam de moeite nam om contact met haar te zoeken en informatie uit te wisselen. Zij wilde echter de hele zaak laten rusten. Ze wilde wel nog op de hoogte worden gehouden over de afloop van het onderzoek.

10.8 Telefonisch contact nabestaanden. Alle niet persoonlijk geïnterviewde nabestaanden zijn na het ontvangen van de brief waarin mededelingen werden gedaan aangaande het onderzoek, enige tijd later telefonisch benaderd met de vraag of men nog nadere bijzonderheden wist over hun overleden familielid. Het betrof hier de voor het onderzoeksteam bekende contactpersonen van de overleden jongens. Verder werd geïnformeerd naar correspondentie uit die tijd en of men in Heel op bezoek was geweest en iets kon vertellen over het verblijf in Heel. Dit alles heeft verder geen relevante informatie opgeleverd.

10.9 Voorlopige conclusie De nabestaanden hebben over het algemeen geen eigen directe waarnemingen gedaan met betrekking tot het overlijden van hun broer of broers. Wel incidenteel over de verblijflocaties van hun broer of broers binnen de instelling Sint Joseph.

94

Opvallend interview is N5 waarin wordt gesproken over mogelijke toediening van medicatie alsmede een sterke vermagering vlak voor het overlijden van de broers.

95

HOOFDSTUK 11 INTERVIEWS OVERIGE PERSONEN 11.1 Inleiding Tijdens het onderzoek werden buiten de hiervoor genoemde broeders en nabestaanden andere personen benaderd of werd het onderzoeksteam door hen zelf benaderd. In het kader van het strafrechtelijk feitenonderzoek werden van een aantal personen interviews afgenomen die hierna in samenvatting worden weergegeven.

11.2 Interview P1 Hij is als verpleegkundige (leek) in 1959 gaan werken bij Sint Joseph in Heel. Hij heeft gewerkt op de ziekenzaal. Deze was in het hoofdgebouw op de 2e en later 3e verdieping. Van sterfgevallen in de periode 1952-1954 wist hij niets. Hij meende wel ooit van dokter Verstraelen gehoord te hebben dat er toen veel kinderen gestorven waren en dat hij (Verstraelen) ook niet wist hoe dit gebeurd was.

11.3 Interview P2 Hij heeft samengewerkt met chirurg dokter Scheres. Vermoedelijk de arts waarvan gezegd werd dat diens zwager (Kreijkamp) de laatste was geweest die bij St. Joseph is overleden in de periode 1952-1954. Hem was hierover niets bekend. Hij verwees naar nog levende kinderen van dokter Scheres voor meer informatie. (Zie verder Hoofdstuk 15)

11.4 Interviews A.Klijn Schrijfster van het boek "Tussen caritas en psychiatrie". Een boek over de zwakzinnigenzorg in Limburg in de periode 1879-1952. "Ik ben bekend met de reden van jullie komst en wil u graag mijn ervaringen, opgedaan tijdens mijn onderzoek naar de zwakzinnigenzorg, met name in Huize St. Joseph te Heel, vertellen. Ik ben als historicus verbonden aan de universiteit van Maastricht. Als zodanig deed ik in de jaren 1992 tot 1994 onderzoek naar de zorg voor mensen met een verstandelijke handicap, met name de geschiedenis van de katholieke tak van deze zorg. Ik deed dit in opdracht van de Stichting Wetenschappelijk Instituut en Historisch Centrum ten behoeve van de zorg voor geestelijk gehandicapten (SWIHC). Ik heb geen archiefstukken of kopieën daarvan die ik gebruikte voor mijn onderzoek in mijn bezit. Alles wat ik aan stukken had heb ik vernietigd omdat mijn onderzoek was afgesloten. Ik heb het nog enige tijd bewaard maar bij mijn verhuizing naar mijn huidige adres vernietigd. Het enige wat ik nog heb zijn mijn eigen uitgewerkte aantekeningen. (deze werden door haar ter beschikking gesteld ten dienste van het onderzoek) Deze heb ik verzameld en bewaard in een ordner die ik u bij deze ter inzage verstrek. Dit zijn de levensgeschiedenissen van de patiënten en ik kreeg het niet over mijn hart om die weg te gooien. Tijdens mijn onderzoek kreeg ik volledige inzage van de archieven op hoofdbestuursniveau van de Zusters. Bij de Broeders niet. In 1992 werd toestemming gevraagd aan de Broeder-Overste om de archieven van de Broeders in te zien. Broeder Ivo heeft toen opdracht gekregen om mij te ontvangen. Ik ondervond tegenwerking bij dit archiefonderzoek. Broeder Ivo uit Heel gaf namelijk geen archiefstukken uit handen. Ik heb bij hem thuis de archiefstukken door zitten nemen. U moet begrijpen dat ik als zwangere vrouw bij een man in huis zat waarvan ik wist dat hij veroordeeld was voor het illegaal uitoefenen van de geneeskunst. Die man was ronduit intimiderend en bedreigend 96

voor mij. Ik zat daar heel gespannen en vertrouwde hem niet. Ik herinner mij dat ik in de archieven die ik daar heb doorgenomen niets interessants heb gevonden. Tijdens mijn bezoeken aan hem begon hij later toch te praten en hij zei bijvoorbeeld tegen mij dat de archieven "in de plomp waren gegooid". Ik heb geen onderzoek gedaan naar de zorg bij Immaculata Conceptio te Schinnen. Ik heb toentertijd geen verband gezien of relatie gelegd naar Schinnen. De Zusters moeten er ook van geweten hebben want alle kinderen kwamen uit Schinnen vandaan, zo stel ik nu vast. Ik weet niet meer van wie of hoe ik op een gegeven moment heb gehoord van die kinderen die zijn vermoord. Ik ging ervan uit dat het roddel zou zijn. Aan de hand van mijn aantekeningen uit de patiëntendossiers kan ik verklaren dat ik daarin melding heb gemaakt van 4 sterfgevallen. Opmerken wil ik daarbij dat ik de door mij beschreven patiënten steekproefsgewijs, dat wil zeggen elke 5e persoon, heb geselecteerd. Om die reden is mij waarschijnlijk niet opgevallen dat er meerdere overledenen waren. De persoonsgegevens werden door mij niet vermeld en de door mij aangehaalde patiënten kregen een door mijzelf vastgesteld nummer. Deze nummers kan ik niet meer herleiden tot een naam omdat ik niet beschik over deze namen. Deze overleden patiënten zijn door mij omschreven onder de nummers 962, 964, 967 en 968. Ik heb toen waarschijnlijk gedacht dat het sterven van deze patiënten het gevolg was van een stomme Broeder die zich heeft vergist. Mogelijk handelde hij op advies van huisarts Verstraelen. Ik heb nooit gedacht in termen van moord. Wel van stommiteit van iedere betrokkene. Om deze reden heb ik ook nooit melding gemaakt van mijn waarnemingen. Mijn visie op het hele gebeuren was toentertijd dat ik gestoten was op een situatie waarin de inrichting St. Joseph te kampen had met een extreme overbevolking, enorm gebrek aan personeel, geen geschoold personeel, en stond voor een godvergeten zware moeilijke taak. Tijdens mijn onderzoek heb ik geen stukken gezien betreffende medicatie. Ik heb alleen enkele aantekeningen dienaangaande gezien in patiëntendossiers. Ik wilde mijn onderzoek doorvoeren tot het jaar 1962 maar de tijdsduur van het onderzoek was beperkt tot 3 jaar en ik kwam in tijdnood. Bovendien vond er in 1952 een congres plaats en kwam de professionele zorg op zodat ik me heb beperkt tot de tijd daarvoor. Ik heb nooit een zwijgplicht opgelegd gekregen van de instanties waar ik onderzoek verrichtte. De enige beperking die mij opgelegd werd was natuurlijk heel begrijpelijk dat ik de persoonsgegevens van de patiënten zou anonimiseren. Ik ken mej. Geraedts van de Arbeidsinspectie niet. Ik ken wel haar naam uit de archiefstukken. Ik heb nooit met haar gesproken. Ik heb ook inzage gehad in het archief van het bisdom Roermond. Ik heb daarin voor zover ik mij herinner geen stukken gezien uit 1958-1959 omtrent de overleden patiënten." Klijn verstrekte bij haar eerste interview ten dienste van het onderzoek een ordner met persoonlijke aantekeningen betreffende het door haar verrichte onderzoek naar het differentiatieproces van de zwakzinnigenzorg. Hierin werden elke enkele opmerkelijke passages aangetroffen waarna zij een tweede maal werd geinterviewd. " Kijkende naar de opmerkingen die ik plaatste in mijn aantekeningen moet ik, gelet op mijn woordkeus toen, toch wel het gevoel hebben gehad dat er iets niet klopte. 97

Wat er precies ten grondslag lag aan mijn opmerkingen kan ik momenteel niet reproduceren. Ik heb daar niets mee gedaan omdat de kans van overlijden van de patiënten mij tamelijk plausibel leek. Ik heb mijn gevoelens daaromtrent niet gedeeld met mijn man en niet met mijn vriendin. Ook heb ik dit niet als "interessant verhaal" geventileerd op bijvoorbeeld feestjes. De in mijn aantekeningen gemaakte opmerking "euthanasiebroeder" heb ik waarschijnlijk later, bij de verwerking van mijn aantekeningen, daarin aangevuld. Naar aanleiding van ons eerder interview en ter voorbereiding op dit gesprek heb ik enkele aantekeningen op papier gezet die ik u bij deze overhandig. Ik zal dit stuk ook digitaal aan u verzenden. In mijn eerdere verklaring sprak ik over het feit dat ik de archiefstukken had ingezien ten huize van Broeder Ivo. Desgevraagd kan ik u zeggen dat deze woning niet lag binnen het terrein van het instituut St. Joseph. Die woning was een soort broederhuis in het dorp Heel waar hij samen met 1 of 2 andere broeders woonde. Ik heb geen archieven ingezien van het hoofdbestuur van de broeders in Heerlen. Ik heb nooit met de Heer Wind of andere personen van het bestuur van St. Joseph gesproken over mijn bevindingen. Ik heb zelf de beslissing genomen om er niets mee te doen. Als ik toen had gedacht dat er daadwerkelijk iets aan de hand was dan had ik dat waarschijnlijk wel met iemand gedeeld. Dat heb ik echt nooit gedaan zoals ik al aangaf. Mijn bronnenmateriaal was te fragmentarisch en weinig concreet. Het had ook niets met mijn vraagstelling te maken. Tijdens mijn archiefonderzoek heb ik niet kunnen zien op welke afdelingen de patiënten lagen. Mijn belangstelling ging daar ook niet naar uit; ik was bezig met het differentiatieproces als historicus." Na het interview werd door ons de eerder door Klijn ter beschikking gestelde ordner met aantekeningen aan haar terug gegeven.

11.5 Interview P4 Zij was onderwijzeres op de BLO-school van Sint Joseph te Heel en is hier begonnen in november 1955. Van sterfgevallen in de jaren daarvoor wist ze niets. Ze hoorde later wel roddelpraat over die periode maar heeft daar geen aandacht aan besteed. Ze noemde nog de namen van haar bekende onderwijskrachten die daar ook gewerkt hebben. De meesten van deze leerkrachten zijn inmiddels overleden.

11.6 Interview P5 Ik ben op 1 maart 1969 in dienst getreden bij de stichting Daelzicht in Heel. Ik werd aangenomen door broeder Lambertus, die toen hoofdverpleger was. Ik begon op de Vincentiusafdeling, waar bedlegerige patiënten lagen. Na korte tijd ging ik naar de barakken, het Rochus- en Gerarduspaviljoen en nam daar als hoofd de verpleging over. Bij de verpleging had ik een paar assistenten, geen broeders. In deze barakken werkten in die tijd broeder Augustinus en broeder Emanuel. De patiënten van deze barakken zijn op 4 augustus 1969 overgebracht naar het nieuw gebouwde paviljoen 1. Tussen 1 maart 1969 en 4 augustus 1969 sprak broeder Augustinus mij aan en zei tegen mij :

98

"P5 komt eens mee, ik moet "oe" eens wat vertellen. Dien broeder voor mij heeft er een 20 dood gemaakt.". Hij sprak met een Brabants dialect. Van wie broeder Augustinus dat gehoord heeft, weet ik niet. Verder heeft broeder Augustinus toen tegen mij gezegd; "Dat die broeder wat met pap heeft zitten te rommelen". Maar dat had broeder Augustinus ook weer van horen zeggen. Broeder Augustinus wees mij in het Gerarduspaviljoen twee kamers aan. In de eerste zouden doodskisten gestaan hebben en de tweede kamer zou de sterfkamer zijn geweest. P5 werd een bouwtekening van de barakken getoond. Op deze tekening wees hij aan dat het Rochuspaviljoen links lag en het Gerarduspaviljoen rechts. In dit Gerarduspaviljoen werkte broeder Augustinus in 1969 samen met lekenverplegenden. Op deze tekening wees hij de kamer met de omschrijving " röntgenkamer "aan als de kamer waar de doodskisten hadden gestaan. De tweede kamer met de omschrijving "isolatiekamer 1 bed" was de sterfkamer. Dit verhaal heb ik kort nadat ik het zelf had gehoord, tussen 1 maart en 4 augustus 1969 verteld tegen de toenmalige huisarts, dr. Verstraelen. Deze zei daarop tegen mij : "Houd er over op. Daar heb ik wat mee gehad. Daar stierven alsmaar jongens en ik moest toch op een gegeven moment de doosverklaringen en er maar wat er op schrijven. Ik zat er vreselijk mee. Met die doodsoorzaken." Het gesprek met dr. Verstraelen vond op het instituut plaats. Ik weet niet meer waar. Daarnaar gevraagd zei P5 dat in Heel nooit secties zouden zijn verricht. Daarnaar gevraagd zei P5 niets te weten van het gebruik van insuline in Heel. Dr. Verstraelen was de huisarts in Heel en is omstreeks 1968 geneesheer directeur geworden. Omstreeks 1970 is hij opgevolgd door de huisarts Spaans. Deze dr. Spaans heeft in 1981 of 1982 met de psycholoog P6 en de orthopedagoog P7 in samenwerking met de ambtenaar van de Burgerlijke Stand in Heel, Pijpers, een onderzoek ingesteld naar de sterfgevallen. Pijpers was niet meer te benaderen, want die was al overleden. P5 had tegen deze drie personen ook verteld van de sterfgevallen in Heel. Dr. Spaans was overleden, maar zijn echtgenote leefde nog. Dit onderzoek moet hebben plaats gevonden omstreeks 1981 of 1982. In elk geval voordat Eijsink kwam als nieuwe directeur. Van broeder Augustinus hoorde ik ook nog dat broeder Andreas op enig moment het hoofdgebouw zou zijn binnen gekomen, op de knieën was gevallen en had geroepen: "Nu is Harrie van Beegden ook nog gestorven. Deze Harrie van Beegden leeft nog steeds. Dit is een patiënt die door zijn ziekte niet benaderbaar is. Hij is doof. Hij wilde perse niet hebben die iemand hem aan het lichaam kwam. In mijn tijd moest hij met een spuit gekalmeerd worden voordat ik hem behandelen kon. Als er iets met spuiten gedaan is, dan kan broeder Andreas Van Beegden daarmee niet behandeld hebben. P5 vond het gemeen om te stellen, maar dat zou de oorzaak kunnen zijn dat Van Beegden nog leeft. Daarnaar gevraagd wist P5 niet of er in het Gerarduspaviljoen met spuiten werd gewerkt. Omstreeks 1990 had P5 aan de ondertussen overleden kleermaker Harrie Eikelhard gevraagd wat er gebeurd was. Deze had toen gezegd: "Of er iemand met spuiten heeft zitten rotzooien, ik weet het niet." Eijkelhard had dat vermoeden. Eijkelhard zou overleden zijn. (Deze blijkt inderdaad overleden te zijn) 99

Ooit heeft een oud leider tegen mij gezegd: "Als ze mij ontslaan, dan komen ze het hele kerkhof aan het opgraven. D'r zijn hier dingen gebeurd !!." De naam van die leider weet ik niet meer. (Op 7 september 2011 gaf P5 telefonisch door dat de naam van deze oud leider Janssen was. Hij wist niet of dit dezelfde was, die als conciërge in het zwembad had gewerkt. Indien het de conciërge zou betreffen kan gesteld worden dat deze overleden is) Volgens P5 was het laatste kind dat gestorven is een zoon van een huisarts uit Tegelen. Die zou toen het hele zaakje opgerold hebben. In het tv programma had P5 gezegd dat dat kind een mongooltje was geweest. Tegen ons verklaarde hij dat hij dat niet zeker wist. De naam van dit kind wist hij niet. Dit had P5 ook van Eijkelhard gehoord. De broeder, die Augustinus bedoelde, was broeder Andreas. Volgens P5 was die nadat hij in Heel was weggegaan overgestapt naar een contemplatieve orde. Trappisten behoren tot een dergelijk orde. Dat broeder Andreas tot omstreeks 1970 nog binnen de orde van de broeders van de H. Joseph was gebleven wist P5 niet. Van vermagerde kinderen had P5 nooit iets gehoord. Dat kinderen te weinig te drinken kregen omdat ze in bed plasten was bij P5 niet bekend. Van broeder Augustinus wist hij, dat deze opstond om ze te laten plassen. Hoe broeder Andreas er mee om was gegaan wist hij niet. Met betrekking tot het medicijngebruik verklaarde hij dat geestelijk gehandicapten vaak epilepsie hadden. Hiervoor werd in zijn tijd, dus 1969 en later, luminal en diphantoine verstrekt. Medicijnen waren afkomstig van Lamers en Lindemans, later Interfarm in Den Bosch en van Brocasef Eindhoven. Dr. Spaans was apotheekhoudend huisarts en die mocht die bestellen. Bij een verhuizing van een afdeling, omstreeks 1980, had P5 een potje met arsenicum aangetroffen. Van de arsenicum was een klein beetje gebruikt. P5 veronderstelde dat het mogelijk gebruikt was in de tandheelkunde. In zijn tijd was er in de barakken een medicijnkastje waar een voorraad voor circa een week in zat. Op voorschrift van de huisarts werd bijvoorbeeld luminal gebruikt. Het medicijnkastje was afgesloten. De hoofdverpleger had toegang tot het kastje maar hij wist niet wie dit in de jaren 50 had gehad en of dit kastje er toen al hing. Er waren lijsten waarop stond welke medicijnen de patiënten moesten krijgen. P5 had geen idee hoelang deze lijsten in gebruik waren. Toezicht werd gehouden door een apotheker uit Roermond , genaamd H. van de apotheek Clemens Haan. (zie hiervoor tevens 17.1.1.1 Medicijnleveranties) De gegevens op de lijsten voor de patiënten waren afkomstig van opgaven van de huisarts of van de neuroloog. De laatste was dr. Starreburg in de tijd dat P5 er gewerkt had. P18 een psycholoog kende hij ook, maar die was later niet meer werkzaam in Heel. Broeder Lambertus, die hem aangenomen had, was later uitgetreden en gaan werken in Dennedaal. In de tijd dat P5 in Heel gewerkt had, was er wel morfine geweest. Deze had altijd in een afgesloten kast gezeten en werd alleen gebruikt voor een patiënt met heel erge pijn. Van gebruik van morfine door broeder Andreas had hij nooit gehoord. Van gebruik van luminal door broeder Andreas had hij nooit gehoord.

100

Toen de heer Eijsink omstreeks 1985 directeur werd in het instituut in Heel, heeft P5 hem verteld van de sterfgevallen in Heel. Omstreeks 1995 of 1996 heeft P5 met de pas afgetreden voorzitter van de raad van bestuur, mr. Wind, gesproken over de sterfgevallen. Daarvan zei P5 dat die na het horen van die sterfgevallen door zijn stoel was gezakt. Bij die gelegenheid had Wind gezegd dat hij nu ook begreep waarom broeder Ivo geen medewerking had verleend aan het onderzoek van Annemiek Klijn. (Op 7 september 2011 gaf P5 telefonisch door dat hij omstreeks 1995 een arbeidsgeschil had gehad met Daelzicht en die rechtszaak verloren had. Om advies te vragen had hij toen contact opgenomen met mr. Wind, oud president van de rechtbank in Roermond. Tijdens dat gesprek had hij ook over de sterfgevallen in Heel gesproken. Hij was niet extra voor die sterfgevallen naar mr. Wind gegaan. (opmerking; Mr. Wind is inmiddels overleden) Van problemen rond werkmeesters Levels en Janssen wist hij iets en de naam mej. Geraedts kende hij niet. P5 deelde ons verder mede dat P13 ook nog wel het een en ander over Heel kon vertellen. Volgens P5 wist psycholoog P18 ook van de sterfgevallen.

11.7 Interview P6 Hij is als psycholoog verbonden geweest aan het Sint Joseph instituut in Heel. Hij wist niets van een onderzoek naar de sterfgevallen waar hij volgens P5 bij betrokken zou zijn geweest. Zijn bron voor de sterfgevallen was P5 zelf geweest. Bij gelegenheid van de opening van paviljoen 1 in 1970/1971, dat in plaats kwam van de barakken, heeft P5 tegen hem verteld over de geruchten tussen enerzijds een broeder en anderzijds een groot aantal sterfgevallen. Hij heeft daarbij nooit gesproken over "doodmaken" van mensen. Dokter Spaans heeft ooit eens een lijst opgesteld van de sterfgevallen in Heel. Dit was omdat men de gemiddelde opnamemogelijkheid wilde berekenen van de instituten in Limburg. Dat had te maken met de regionalisatie in Limburg. Er moest een evenwichtige spreiding komen van de zwakzinnigen in Limburg. Bij die gelegenheid heeft dokter Spaans toen geconstateerd dat er in een bepaalde periode meer patiënten waren overleden dan normaal. Hij wist niets van een onderzoek waaraan hij deelgenomen zou hebben samen met dokter Spaans en P7 zoals P5 heeft verklaard. P5 had verteld dat er in verband met die sterfgevallen een broeder was geweest die naar Noord-Frankrijk was vertrokken. Die broeder zou aanwezig zijn geweest bij die sterfgevallen. ( Opm: P5 noemt in zijn interview zelf broeder Andreas als de broeder die genoemd werd door broeder Augustinus in verband met betrokkenheid bij het doodmaken van kinderen.)

11.8 Interview P7 Hij is in 1971 bij Sint Joseph in Heel in dienst gekomen als orthopedagoog en later als GZ-psycholoog. In de beginjaren 1980 heeft dokter Spaans een onderzoek ingesteld naar de sterftecijfers in Sint Joseph. Dokter Spaans deed in die tijd diverse onderzoeken, onder andere naar de sterftecijfers. Dokter Spaans heeft toen met hem gesproken over zijn vaststelling van de hogere sterfgevallen. Hij heeft hier wat aantekeningen van gemaakt, een soort statistiek op een vel papier. P7 heeft deze aantekeningen zelf gezien. Spaans kennende is deze hier toen zeker mee naar de

101

directie gegaan, toentertijd bestaande uit P21 en broeder Ivo. Resultaten hiervan wist hij niet. Spaans heeft er niet meer met hem over gesproken. Hij weet niet wat dokter Spaans met die statistiek heeft gedaan, of opgeslagen in zijn kast of mogelijk bij de medische dienst. Hij wist in ieder geval niets van een onderzoek waarin hij samen met P6 en dokter Spaans gewerkt zou hebben zoals P5 vertelde. Uit de pers heeft hij het verhaal gehoord over 20 doden. Dat verhaal is hem in het geheel onbekend.

11.9 Interview P8 Hij is de zoon van Hendricus H. Janssen, vermoedelijk een van de bronnen ook wel zegsmannen genoemd, van mevrouw Geraedts, geboren op 9 januari 1911 en in 1990 overleden. Zijn moeder en andere twee zussen zijn inmiddels ook overleden. Zijn vader heeft gewerkt bij Sint Joseph in Heel. Daar heeft hij niet lang gewerkt. Hoe lang weet hij niet meer. Waarom hij nu weg is gegaan of ontslagen is weet hij niet. P8 was toen nog maar een kind. Wat hij er van meegekregen heeft is dat het ging over de werkzaamheden die de kinderen kennelijk zowel overdag als in de nacht moesten doen. Volgens hem voor Philips, lampen inpakken. Verder wist hij dat er een kapper was uit Geleen, de naam wist hij niet meer, die daar ook meer van zou hebben geweten. Verder herinnerde hij zich een hoofd van de school genaamd De Moor, deze zou er ook van hebben geweten. Welke school wist hij niet. P8 kon wel zeggen dat er vroeger bij hem thuis nooit over de overleden kinderen bij Sint Joseph is gesproken. Natuurlijk volgde hij nu de kranten en het nieuws. Dus hij wist dat daar kennelijk iets mee was maar daar had zijn vader nooit over gesproken. Wel kon hij zeggen dat die "zwartrokken" het kennelijk vroeger voor het zeggen hadden. Zou zijn vader nu nog geleefd hebben dan zou hij zeker een verklaring hebben afgelegd. Hij zou dan openheid van zaken gegeven hebben. Wie er nog meer van zou weten weet P8 niet. Meer kon hij niet vertellen.

11.10 Interview P9 Zij is in 1974 als verpleegkundige op Daelzicht begonnen. Zij heeft contact met een cliënt die in 1950 in het toenmalige Sint Joseph werd opgenomen en toen 7 jaar oud was. Deze cliënt, P10, is daar vroeger veel mishandeld en kwam met het feit dat een van de broeders die daar werkte de "spuitenkoning" werd genoemd. Dat betrof broeder Andreas. Deze verhalen had hij weer van andere jongens gehoord en hij wist ook niet waarom broeder Andreas zo genoemd werd.

11.11 Interview P10 Hij is in 1950 als 7-jarige geplaatst in de inrichting St. Joseph in Heel. Hij kwam op een grote slaapzaal in het kindertehuis en is daar lang gebleven. Hij vertelde over broeder Augustinus, een hele goeie man, en over broeder Andreas die door de kinderen de "spuitenkoning" werd genoemd. Hij had broeder Andreas nooit zelf gezien maar deze zat volgens P10 in het paviljoen bij de zieke mensen. De bijnaam had broeder Andreas te danken aan het feit dat er toen zoveel kinderen doodgingen. Hij vertelde ook dat veel broeders toen een bijnaam hadden en de kinderen onderling de broeders met hun bijnaam benoemden.

11.12 Interview P11 Zij is de opvolgster van dokter Spaans en begon in 1988 op Sint Joseph als verpleeghuisarts. Ze heeft nog twee maanden met dokter Spaans gewerkt. Zij kende

102

dokter Spaans als een kordate statige man, die niet met zich liet sollen, en recht voor zijn raap was. In haar herinnering heeft Spaans haar wel ooit iets gezegd over onverklaarbare overledenen in het verleden. Als jong beginnend arts had zij dat echter voor kennisgeving aangenomen. Zijzelf heeft een begin gemaakt met het opzetten van een fatsoenlijk medisch dossier. Dat bestond voorheen niet in Sint Joseph. Spaans had een grote dossierkast met dossiers. Daar lag van alles en nog wat in. Spaans heeft alles uit die dossierkast opgeruimd of mee naar huis genomen. (Zie ook het interview met de weduwe van dokter Spaans onder 11.15) Ze heeft alleen twee boeken van hem gekregen over de zwakzinnigenzorg. Archief was er in die tijd heel weinig Spaans heeft in die tijd als arts op Sint Joseph meerdere onderzoeken gedaan, onder andere naar hepatitis B en erfelijkheid. Ook zij is van mening dat Spaans zeker zijn bevindingen over het verhoogde aantal sterfgevallen gemeld zal hebben aan de toenmalige directie. Hij moet daarmee zeker naar broeder Ivo zijn gegaan.

11.13 Interview P12 Hij heeft op Sint Joseph gezeten in de 60-er jaren en was toen 16-17 jaar oud. Hij heeft er 2,5 jaar verbleven. Gevraagd naar de opmerkelijke sterfgevallen in de periode 1952,1953 en 1954 vertelde hij dat dit allemaal voor zijn tijd was gebeurd. Hij had het alleen maar van horen zeggen. Op de vraag van wie dan, vertelde hij dat hij dit had gehoord van een van de twee groepsleiders van toen. Hij zou dit gezegd hebben bij gelegenheid van het overlijden van een patiënt uit de barakken genaamd Jeuke Wijnands. Die was toen een jaar of 40. Bij het afscheid nemen zou deze toen gezegd hebben:"In het verleden zijn hier ook meerdere sterfgevallen geweest".

11.14 Interview P13 Hij is in 1966 als administratief medewerker gaan werken bij Sint Joseph in Heel. Het archief was toen een puinhoop en hij heeft dit met behulp van anderen mee opgezet. Hij wist niets over de sterfgevallen in de jaren vijftig. Alleen getalsmatig had hij hier van gehoord door de kroniek van broeder Ivo en door het Tv-programma Brandpunt toen P5 hierover vertelde. Ernaar gevraagd vertelde hij de naam Janssen wel te kennen. Dat was een persoon die daar toen werkte maar niets deed. Hij had ooit nog werkzaamheden in het zwembad verricht. Hij was eerder werkzaam geweest in de arbeidstherapie (Philipsafdeling). Janssen was inmiddels overleden. P13 vertelde nog dat men Janssen niet aan durfde te pakken omdat die kennelijk iets wist. Hij wist echter niet wat dat was.

11.15 Interview P14 De weduwe van dokter Spaans vertelde hoe haar man de opvolger werd van dokter Verstraelen bij Sint Joseph eind 1970. Haar man vertelde heel weinig over zijn werk. Wel vertelde hij dat er door zijn voorganger weinig administratie was bijgehouden over de patiënten en dat hij doende was dit op te zetten. Ook voerde hij een soort spreekuur in dat er voorheen niet was. Zoals zij vertelde was het haar man opgevallen bij het opzetten van een administratie dat in de jaren vijftig veel kinderen waren gestorven. Hij heeft daar verder onderzoek naar gedaan en vermoedelijk dit ook doorgegeven aan de directie. Die directie

103

bestond uit geestelijken zoals broeder Ambrosius en broeder Ivo, waar haar man niet zo op gesteld was. Dat had nogal eens verschil van mening tot gevolg. Zij kende P5, die met haar man had samengewerkt, goed. P5 heeft dokter Spaans verteld van de geruchten over de sterfgevallen. Zij had nu nog steeds regelmatig contact met P5. Deze werkte al 10 jaar bij Sint Joseph toen haar man daar ging werken. Haar man had indertijd ook bekeken of het aantal sterfgevallen in Sint Joseph was afgenomen in verband met een verbeterde geneeskundige zorg. Het viel hem toen op dat in de jaren '50 hele sterftepieken waren geweest. Dokter Spaans is toen gaan zoeken in de papieren en heeft inderdaad die aantallen gevonden. Hij was daar nogal verbijsterd over geweest. P5 heeft hem toen verteld dat er verhalen gingen dat dit allemaal geen natuurlijke dood was geweest. Haar man had haar dat allemaal niet verteld maar P5. Zo zou haar man dit gegeven over de opmerkelijke sterfgevallen hebben verteld aan Mr. Wind, bestuursvoorzitter van Sint Joseph in Heel. Deze heeft er toen niets mee gedaan omdat deze zaken verjaard zouden zijn. Zo hoorde ze ook dat haar man deze zaak nog met dokter Verstraelen heeft besproken die daar af en toen nog rondliep. Het bleek dat het verhaal juist was maar haar man kreeg geen poot aan de grond om daar nader onderzoek naar te doen. Het bestuur en de directie waren als de dood dat haar man dingen naar buiten zou brengen. De papieren daarvan waren er niet meer en de doodsoorzaken waren ook niet op een normale manier ingevuld. Dan was er weer een epidemie, een griepepidemie of een andere epidemie geweest. Dat kon je niet meer nagaan. Haar man geloofde daar echter niet in en had gehoord dat er spuiten werden gebruikt om mensen van het leven te beroven. Toen haar man aan het bewind kwam in Sint Joseph werd er niemand meer begraven voordat hij absoluut zeker wist wat de doodsoorzaak was. Zij was niet meer in bezit van aantekeningen of archiefstukken van haar man uit zijn tijd bij Sint Joseph.

11.16 Interview P15 Zoon van dokter Verstraelen die op verzoek van het onderzoeksteam ook nog met zijn moeder heeft gesproken. Moeder is echter 89 jaar oud en haalt de dingen door elkaar. Hij overhandigde op verzoek van het onderzoeksteam twee papieren waarop een handtekening van dokter Verstraelen voorkomt. ( Dit om een eventueel handschriftvergelijk te kunnen doen) Hun vader had nooit gesproken over gebeurtenissen bij Sint Joseph. Van misstanden en moorden hadden ze nooit iets gehoord. Het gesprek werd gevoerd in het bijzijn van nog een andere zoon van dokter Verstraelen. Beide zonen hebben een verslag gemaakt van dit gesprek en doorgestuurd naar hun andere familieleden. Daar is verder geen aanvulling of toevoeging op gekomen. Men had ook nog recent (half januari 2012) met hun moeder gesproken over hun vader. Toen vertelde de moeder dat Verstraelen in de oorlog in een concentratiekamp had gezeten en dat hij daarover tegen zijn vrouw met geen woord gerept had. Hij was dus in staat om een moeilijk onderwerp te verzwijgen tegenover zijn naaste familie. Administratie van dokter Verstraelen was niet meer aanwezig zoals uit de gesprekken met de verschillende familieleden al gebleken was. Er is een verhuizing geweest en daarna was er in elk geval geen administratie meer bij de moeder omdat zij kleiner was gaan wonen.

104

11.17 Interview P16 Hij heeft in het kindertehuis van Sint Joseph te Heel gezeten tot zijn 18e jaar. Daarna heeft hij nog veertig jaar in de inrichting Sint Servatius in Venray gezeten. Hij spreekt over een man, Feller genaamd, waarvan hij de opdracht kreeg om handdoeken naar de kelder van het hoofdgebouw te brengen. Feller was geen broeder maar droeg gewone kleren. In die kelder had hij lijken zien liggen van jongens. Ook stonden er potten met organen. Hij mocht daar nooit naar binnen. Hij had in die tijd het meeste te maken met broeder de Montfort. In een tweede interview werd hem gevraagd naar de naam Prick, een arts. Dit omdat hij met kennissen van hem over deze dokter Prick had gesproken. Hij vertelde hierover dat hij in Sint Joseph van de broeder twee jaar lang een pil heeft moeten slikken met een kruis erop. In deze pil zaten vier verschillende medicaties. Deze pil werd verstrekt in opdracht van dokter Prick, zo had P16 van de broeders gehoord. Hij kende die dokter Prick verder niet en had hem nooit gezien. Voor meer informatie over verpleger Feller zie onder 16.1 en dokter Prick onder 16.2.

11.18 Interview P17 Door een vrouw werd contact opgenomen met het onderzoeksteam. Haar vader had in het kindertehuis gezeten in Sint Joseph en zij was doende zijn levensgeschiedenis te achterhalen. Op 3 oktober 2011 gesproken met haar vader. Deze vertelde: "Ik heb in het kindertehuis gezeten. Bij de barakken mochten wij nooit komen. Volgens mij waren de barakken een soort ziekenzaal. In de barakken werd je doorgelicht en werden er tanden getrokken. In het hoofdgebouw was een geluiddichte kamer. Ik heb niets van de overleden kinderen meegekregen en weet ook niets van begrafenissen. In het kindertehuis waren vijf broeders. De beste broeder was broeder Jozef. Hij was overste van het kindertehuis. Broeder Quirinus was een smeerlap. Hij was broeder in het kindertehuis en is naar Sterksel gegaan. Verder was er nog een broeder Alloysius en Koos Huibers (fonetisch) Van broeder Augustinus en broeder Andreas weet ik niets ".

11.19 Interview P18 11.19.1 Inleiding Naar aanleiding van het aanwezig zijn in de archieven van het Brabants Historisch Informatie Centrum (BHIC) van een strafdossier tegen een oud rector van Sint Joseph ter zake seksueel misbruik, werd ook hierin onderzoek gedaan. Uit de gegevens in dit dossier blijkt dat dokter Guus Verstraelen in mei 1967 tegen de toenmalige substituut officier van justitie mr. R.Gonsalvez heeft verklaard dat er van de patiënten twee dossiers waren. Een persoonsdossier en een medisch dossier. Dokter Verstraelen vertelde toen dat alleen hij en de psychiater P18 inzage hadden in het medisch dossier en niemand anders. Bij onderzoek in het archief in Heel werden echter alleen de persoonsdossiers gevonden en geen medische dossiers. In de archieven van de broeders van Sint Joseph in Heerlen werd ook een rapport aangetroffen van de hand van psychiater P1887. Volgens dit rapport heeft hij toen een onderzoek ingesteld in het Sint Joseph gesticht in Heel naar de verpleging en 87

101.106.111Rapport P18, psychiater, naar onderzoek verpleging en arbeidsomstandigheden St.Joseph-gesticht te Heel dd 11.04.1954 105

arbeidsomstandigheden van de patiënten. Opdracht hiertoe kreeg hij van het bestuur van de congregatie van de broeders van de Heilige Joseph te Heerlen. Dit alles naar aanleiding van klachten van twee ontslagen werknemers (Janssen en Levels) binnengekomen bij het Bisdom en de Raad van de Arbeid. 11.19.2 Interview P18 In verband met vorenstaande werd telefonisch contact opgenomen met de 98-jarige psychiater P18 en werd hem gevraagd naar de aanwezigheid van de twee verschillende dossiers. Hij vertelde toen zonder dat hij zich dat precies kon herinneren dat het aannemelijk was, dat hij notities gemaakt zal hebben in een medisch dossier. Hoe dat er dan uitzag? Hij bevestigde zijn verhaal dat hij zijn aantekeningen maakte per patiënt in een langwerpig schrift, waar een soort journaal in bijgehouden werd. Dus vakken onder elkaar. Als van een patiënt de toestand niet veranderd was schreef hij in het volgende vak "status idem". Omdat uit de interviews met P5 en A.Klijn bleek dat P18 van de sterfgevallen geweten moest hebben, is hem nogmaals daarnaar gevraagd. Niemand had met hem gesproken over de sterfgevallen of moorden in Heel. Hij zei nogmaals dat hij in 1954 de opdracht had gekregen van huisoverste broeder Johannes in Heel en dat die hem toen niet had gezegd in zijn onderzoek tevens de sterfgevallen cq moorden mee te nemen. Dat is toen kennelijk verzwegen. Uit het rapport blijkt overigens dat P18 niet met werkmeester Janssen heeft gesproken maar wel met werkmeester Levels. De naam Janssen zei hem nu ook niets meer, maar in zijn rapport vermeldde hij die naam wel een paar keer. Maar dan in verband met de arbeidsomstandigheden en de (slechte) samenwerking met Levels in deze. P18 werd geconfronteerd met de uitlatingen van werkmeester Janssen in de latere jaren, dat men hem niet moest ontslaan, omdat anders het hele kerkhof opgegraven zou moeten worden en dat daarover toch zeker in 1954 gesproken zou moeten zijn.88 Hij bleef bij zijn verklaring dat hij er nooit van gehoord had.

11.20 Interview P19 P19 is schrijver van het boek: "Tussen Toen en Toekomst, van Idiotie naar volwaardig burgerschap". Hij is sinds 1965 werkzaam geweest binnen de psychiatrie maar meer binnen de zwakzinnigenzorg Sint Servatius in Venray. Op de vraag of hij een persoon kende genaamd Feller zei hij dat deze reeds lange tijd werkzaam was geweest in Servaas. Deze Feller was betrokken geweest bij obducties van patiënten aldaar. Het was namelijk zo dat vroeger nieuwe verplegers/broeders 5 obducties dienden mee te maken. In die tijd dacht men dat krankzinnigheid een ziekte was dus moest men het lichaam goed kennen. Daarom werden er obducties uitgevoerd in Venray. Deze obducties werden verricht door de bekende patholoog Dr. Zeldenrust. Verder was er ook een verpleger bij die hem assisteerde. Dit was vaak de verpleger genaamd Feller. P19 kent de persoon P16 ook als patiënt. Deze kan toen zeker hebben meegekregen dat deze obducties aldaar plaatsvonden. Hij kende het middel Luminal wel en dit werd gebruikt voor behandeling van epileptici. Verder wist hij niets over toediening hiervan. Het gebruik van morfine was hem niet bekend binnen de inrichting.

88

Interview P5.

106

Bij het schrijven van het boek had hij ook getracht inzage te krijgen in het archief van de inrichting Immaculata Conceptio in Schinnen, doch dit was hem niet gelukt. Hij wist wel uit het onderzoek binnen Sint Servatius dat de jongens in Schinnen vanaf 12 jaar werden verplaatst. Dat daarbij de "gedraggestoorde" kinderen naar Venray gingen en de "rustige" kinderen gingen naar andere instituten zoals Sint Joseph in Heel.

11.21 Interview P20 Zij was als 20 jarig meisje ingetreden in de congregatie onder de naam zuster Elisio. Na haar opleiding werd ze op 5 oktober 1954 geplaatst in de inrichting Immaculata Conceptio te Puth-Schinnen. Ze had daar 10 jaar lang, samen met een andere zuster die inmiddels was overleden en een aantal leken, op de kinderafdeling gewerkt. Dat waren ongeveer tussen 20 en 30 meestal bedlegerige patiëntjes geweest, voor het overgrote deel zwaar lichamelijk en verstandelijk gehandicapt. De een meer, de andere minder. De levensverwachting van die patiëntjes was niet lang en er stierven regelmatig kinderen op zeer jonge leeftijd. Met name de kinderen met een waterhoofd of open rugje. Over de verplaatsingen van patiënten vanuit Puth-Schinnen naar de inrichting St. Joseph te Heel in de jaren 1952 tot begin 1954, wist ze helemaal niets. In elk geval was in Puth-Schinnen het huis niet aangepast voor volwassen jongens. In de tijd dat zij in Puth-Schinnen werkte werden de kinderen, allemaal jongens overigens, als ze de puberteit bereikten overgeplaatst. De zusters konden ze dan niet meer hanteren, die kinderen waren voor hen niet meer handelbaar. Het ene kind komt vroeger in de puberteit als het andere, dus aan leeftijd was dat niet gebonden. Ook werd er een ander huis voor de gehandicapte kinderen aangekocht in Baarn. Meisjes zijn pas later in Puth-Schinnen gekomen. Dat was in de jaren '60. In de tijd dat zuster Elisio in Puth-Schinnen werkte, verbleven er ruim 180 kinderen in Puth-Schinnen, verdeeld over 6 afdelingen. Door bemoeienis van de toenmalige moeder overste is het aantal op een gegeven moment zelfs opgelopen tot 192 patiënten. Tot slot vertelde ze dat de kinderen die in Puth-Schinnen terecht kwamen, geboren waren om vroeg te sterven. Ze benadrukte nog eens dat de levensverwachting laag was. Er waren ook kinderen met epileptische aanvallen. In haar tijd kregen deze kinderen luminal toegediend in tabletvorm en voor degenen die niet konden doorslikken, werden de tabletten verpulverd.

11.22 Interview P21 P21 heeft vanaf circa mei 1985 tot 1 januari 2000 als Algemeen Directeur bij de Stichting Daelzicht gewerkt. Bij zijn weten heeft hij in 1986 of 1987 van dr. Spaans en van P5 en ook in die volgorde gehoord van een aantal verdachte sterfgevallen bij St. Joseph in Heel. Dr. Spaans kwam met een staafgrafiek waaruit bleek dat ca 30 tot 35 jaar geleden, dus begin 50-er jaren een opvallende verhoging van het aantal sterfgevallen was. Hij zei toen dat hij niet vast had kunnen stellen dat er een epidemie was en suggereerde dat er iets ernstigs aan de hand was geweest. P21 weet niet zeker of dr. Spaans hem bij die gelegenheid de naam van broeder Andreas heeft genoemd als de persoon die daarbij betrokken moet zijn geweest. Hij wist wel dat hij gezegd had dat een broeder die daarmee te maken moet hebben gehad overgeplaatst was door de Congregatie.

107

Expliciet dat er mensen vermoord waren heeft Dr. Spaans hem niet gezegd. P21 vond dat Spaans erg anti broeders was. Hij had in die tijd officieel afscheid genomen van broeder Ivo. Bij dat afscheid had p21 de loftrompet gestoken over het goede werk dat de broeders onbaatzuchtig hadden verricht. P21 kreeg de indruk dat Spaans hem een andere kant van de medaille wenste te laten zien. P5 heeft hem bij een andere gelegenheid in die tijd geattendeerd op zijns inziens bedenkelijke voorvallen in de 50-er jaren bij St. Joseph in Heel. Ook van P5 had hij het idee dat hij negatief stond tegenover de broeders in verband met een arbeidsconflict. P21 was er niet zeker van dat P5 hem expliciet heeft gezegd dat er mensen waren doodgemaakt, zoals hij dat bij het interview met Brandpunt heeft gezegd. Hij was volgens hem heel suggestief. Zo in de trant van: "er moet wat mee gebeuren." P21 heeft toen de hele context overwegende gedacht laat maar zitten. Ik heb wel wat anders te doen. Toen P21 vorig jaar geïnterviewd werd door onder andere journalisten van Brandpunt, heeft hij bewust gezegd dat hij niets wist van die sterfgevallen. Hij wilde hen niet wijzer maken dan ze al waren en wilde geen geruchten verspreiden. Hij wilde ook voorkomen dat men hem kon beschuldigen van smaad. Hij had tegenover de pers gejokt in die zin dat hij geen geruchten had verteld maar hij had zich gelijk voorgenomen dat, als het OM met hem contact zou opnemen, hij alle hem bekende geruchten zou vertellen. P21 werd gevraagd naar een man met de naam Janssen, die vroeger werkmeester was geweest en een arbeidsconflict had gehad met de broeders van St. Joseph in Heel en die ontslagen was en weer opnieuw te werk was gesteld. Deze Janssen zou gezegd hebben dat men hem niet moest ontslaan omdat anders het hele kerkhof opgegraven moest worden. Janssen zou in het zwembad gewerkt hebben. Deze Janssen kon P21 zich niet herinneren en dat verhaal van het kerkhof had hij nooit gehoord. P21 werd gevraagd naar de naam Eijkelhard, die kleermaker was bij Daelzicht en die ook over die sterfgevallen gesproken moet hebben. Die naam zei hem niets. P21 werd geconfronteerd met de naam "spuitenbroeder". Deze naam had hij ook wel eens gehoord. Afgelopen maandagavond in "De aetkamer vanne hei", een restaurant in Horn, een bijeenkomst met oud-werknemers van Daelzicht. Die avond heeft hij de uitdrukking "spuitenbroeder" voor de eerste keer gehoord van twee oudwerknemers die niet in de 50-er jaren bij St. Joseph in Heel gewerkt hadden. Andere collega's , die daar aanwezig waren, zijn: P29, wonende te Budel, P6, P7 en nog iemand van wie hij zich nu de naam niet kon herinneren. Bij geruchten had P21 regelmatig zaken gehoord over broeder Andreas. In verband met zijn naam heeft hij wel eens de uitdrukking euthanasieast gehoord. Andreas zou compassie hebben gehad met zijn patiënten en ze daarom hebben doodgemaakt. Andreas sliep in de barakken en de kinderen die het dichtst bij zijn kamer lagen zouden als eerste in aanmerking komen om te gaan hemelen. Van al deze uitdrukkingen wist hij niet wie ze gezegd had en waar en wanneer hij die gehoord had. Broeder Ivo had hij nog gekend. Hij heeft tegenover hem nooit over de sterfgevallen gerept. 108

Broeder Ivo zei vaker : "Dingen die van de congregatie zijn, zijn van de congregatie en gaan verder niemand wat aan" . Hij heeft ook contact gehad met A.Klijn, die een onderzoek deed naar de geschiedenis van de zwakzinnigenzorg, onder andere in Heel. Zij beklaagde zich erover dat ze constant op de vingers gekeken werd door broeder Ivo en dat ze weinig kon vinden. Zij betichtte broeder Ivo ervan dat hij archiefstukken vernietigd zou hebben. P21 heeft broeder Ivo hier niet op aangesproken. Mr. Wind kende hij ook. Met hem had hij geen contact gehad over deze zaak.

11.23 Interview P22 P22 werd genoemd in de verklaringen van broeder de Monfort en broeder Ambrosius. Hij vertelde dat hij vanaf 1959 werkzaam was geweest bij de arbeidsactivering van de Philipsafdeling in St. Joseph te Heel. Hij had nimmer iets gehoord over sterfgevallen aldaar begin jaren `50. Hij was de 15e leek die daar kwam werken. Broeder Andreas heeft hij niet persoonlijk gekend. Kende de naam wel. Had meegekregen wat P5 aan de pers had verteld. Hijzelf had samen met P5 in de OR (ondernemingsraad) gezeten en daar is ook nooit over die sterfgevallen gesproken. Verpleger P1 kende hij ook. Deze had ook nimmer over de sterfgevallen met hem gepraat. Broeder Augustinus, de opvolger van broeder Andreas, kende hij. Hij zei letterlijk: "als er een hemel is, dan zit hij vooraan. Het was een goed mens."

11.24 Interview P23 Hij werd door broeder de Montfort genoemd als medewerker van St. Joseph te Heel. P23 had inderdaad bij de arbeidstherapie gewerkt in dienst van de Hobru, draadfabriek te Panheel. Dit gedurende drie tot vier jaar eind `50 of begin jaren `60. Wist niets van kindersterfte in St. Joseph. Had zich allemaal voor zijn tijd afgespeeld.

11.25 Interview P24 Hij werd genoemd in de verklaringen van de broeders de Montfort en Ambrosius als hoofd arbeidstherapie op St. Joseph te Heel. Daar heeft hij inderdaad gewerkt vanaf 1959. Hij had over sterfgevallen van kinderen niets meegekregen. Kende broeder Andreas niet.

11.26 Interview dokter P25 Gebeld met dokter P25 van het Jan Ypermanziekenhuis te Ieper (B). Voorheen werkte hij vanaf 1981 in het ziekenhuis in Poperingen (B). Hij kon zich broeder Andreas herinneren als een patiënt in de 80-er jaren in het Maria Ziekenhuis te Poperingen, waar hij toen als internist werkzaam was. De broeder kwam met allerlei vage klachten naar het ziekenhuis. Hij vond hem geen prettige man en had de indruk dat hij bezwaard was met iets. In het ziekenhuis gedroeg hij zich evenwel goed en de dokter had de indruk dat hij graag in het ziekenhuis verbleef omdat hij dan niet in de abdij hoefde te zijn. Bij bezoek aan het ziekenhuis nam de broeder ook flesjes Trappistenbier mee om de verplegers te paaien. De broeder had hem nooit iets over sterfgevallen in een klooster te Heel verteld. Indien hij dat wel gedaan had zou dokter P25 er direct werk van hebben gemaakt. Hij had de laatste 20 jaar geen contact meer gehad met de broeder.

11.27 Interview P26 Broeder Paul werd geïnterviewd naar aanleiding van informatie van de abt van de Sint Sixtus abdij te Vleteren.

109

"Ik ben in 1982 in de abdij Sint Sixtus te Vleteren België gekomen. Dit betreft een klooster voor de Trappisten. In dit klooster heb ik broeder Andreas leren kennen. Ik ben de economaat (huishoudelijke dienst) van de abdij en begeleid de broeders indien zij elders verpleegd worden. Het is namelijk zo dat broeder Andreas in 1993 de abdij heeft verlaten. Hij ging toen naar een verpleegtehuis in Poperingen (B) in verband met zijn gezondheid. Op verzoek van zijn familie werd hij echter overgeplaatst naar Nederland. Hij ging toen naar Stein, een verpleeginrichting voor religieuzen. Dit werd echter gesloten. Hij ging toen in 1995 naar een verpleeghuis in Tilburg. Zover ik weet is hij in augustus 1996 naar verzorgingshuis Bergweide in Heerlen overgeplaatst. Op 19 december 1996 kreeg broeder Andreas een hersentrombose. Hierna werd zijn gezondheid alsmaar slechter en kwam hij op 23 januari 1997 in Heerlen te overlijden. Op zijn verzoek werd het lichaam overgebracht naar de abdij in Vleteren alwaar hij werd begraven. U vraagt mij broeder Andreas te beschrijven? Dit is een moeilijke vraag. Ik kan u zeggen dat broeder Andreas een vreemde man was. Ik kan hem omschrijven als eenzelvige, teruggetrokken en knorrende man. Hij was niet de allerliefste medebroeder. Hij had ook rare gewoontes. Een voorbeeld hierin is ondermeer dat hij eigen middeltjes gebruikte voor zijn kwalen. Broeder Andreas had kennelijk last van zijn voeten. Indien het gras van het gazon nu nat was van de dauw ging broeder Andreas daar zeker een uur met zijn blote voeten over lopen. Kennelijk had hij daar dan baat bij. Op uw vraag of ik weet waarom broeder Andreas bij de Trappisten is gekomen kan ik u antwoorden dat ik dat niet weet. Ik weet dat hij van de broeders van de Heilige Joseph afkomstig is. Het is echter niet vreemd dat mensen overstappen van de ene orde naar een andere. Ik heb broeder Andreas diverse malen bezocht toen hij in Stein en Heerlen verbleef. We hadden toen vrij oppervlakkige gesprekken. Dit kwam natuurlijk ook door het gedrag en het karakter van broeder Andreas. Broeder Andreas heeft nooit over zijn verleden met mij gesproken. U vraagt mij of hij gesproken heeft over Heel? Nee daar heeft hij nooit over gesproken. Ik heb pas nu recent begrepen dat hij kennelijk in de verpleging of zo iets werkzaam is geweest. Hij sprak daar niet over. U vraagt mij naar de familie van broeder Andreas? Ik weet dat er broers en zussen waren, maar deze ken ik verder niet. Het is wel zo dat er een contactpersoon was van de familie. Dit was een neef, volgens mij genaamd (P32). Ik dacht een zoon van de oudste broer van broeder Andreas. Deze P32 heeft volgens mij ook geregeld dat broeder Andreas vanuit België naar Nederland ging. U vraagt mij of broeder Andreas een levensbeschrijving of iets dergelijks heeft gemaakt? Dit weet ik niet. De goederen die er nog zijn moeten dan in het archief zijn van de abdij. Ik heb hem er nooit over horen praten. Verder is het zo dat alle bezittingen normaal inderdaad aan de abdij toekomen. Alleen heel persoonlijke familiegerelateerde stukken gaan terug naar de familie van de overledene. Zoals ik u al zei was broeder Andreas een vreemde enigszins eenzame man. Mocht u nog vragen hebben dan ben ik graag bereid deze te beantwoorden."

11.28 Interview P27 Hij werd genoemd in het interview met P21. 110

Hem gevraagd naar werkmeester Janssen, die als conciërge in het zwembad had gewerkt en naar de geruchten over de sterfgevallen. Hij vertelde dat hij een persoon met de naam Janssen had gekend die oneerbiedig gezegd bij hem bekend was als degene, die zwembroekuitdeler was geweest in het zwembad. Deze persoon had op de loonlijst gestaan op de kostenpost van het zwembad. Het was hem inderdaad opgevallen dat deze man op de loonlijst stond maar dat hij nooit bij Daelzicht aanwezig was geweest en op 65-jarige leeftijd met pensioen was gegaan. Zelf had hij nooit met deze Janssen gesproken. Hem geconfronteerd met de uitdrukking dat Janssen gezegd zou hebben dat ze het niet moesten wagen om hem te ontslaan omdat anders het hele kerkhof opgegraven zou worden. Hij vertelde dat hij dat verhaal nooit gehoord had. Hij had zich wel verbaasd over het feit dat Janssen niet werkte maar toch salaris kreeg maar had daar nooit vragen over gesteld. Met betrekking tot de geruchten over de sterfgevallen vertelde hij dat er wel geruchten waren geweest over sterfgevallen bij Sint Joseph in Heel, maar dat hij deze geruchten zelf niet verder wilde verspreiden, omdat alles wat hij daarover zou zeggen gefantaseerd zou zijn. Broeder Andreas had hij nooit gekend en deze naam kende hij uit eigen wetenschap ook niet in samenhang met de sterfgevallen. Hij meende dat uit het onderzoek van mevrouw A.Klijn bekend was geworden dat er wat aparts was met sterfgevallen in Heel.

11.29 Interview P28 Bij het tweede interview met broeder de Montfort was meneer P28 toevallig aanwezig. Deze vertelde toen dat hij vanaf 1953 als kind tot zijn 21e jaar verbleven had in de inrichting Sint Joseph te Heel. Hij vertelde in het kort: "Ik heb eerst verbleven in het kindertehuis op de afdelingen Vinken en Kanaries. Daarna ben ik naar de 4e klas gegaan. Deze laatste afdeling lag in het hoofdgebouw. Ik weet uit die tijd niets van aparte sterfgevallen. De naam "spuitenbroeder" heb ik nooit gehoord.Broeder Andreas ken ik niet. Ik heb ook nooit gehoord van doodmaken van patiënten. Wij hadden geen contact met de kinderen in de barakken. Broeders Augustinus ken ik wel en van hem weet ik dat hij vaker ging wandelen met de kinderen uit de barakken."

11.30 Interview P29 Meneer P29 werd genoemd in het interview met P21 als oud medewerker van Sint Joseph te Heel. Hij overhandigde tijdens het interview een artikel met de naam: "De zaak '52/'59 een 'vergeten' hoofdstuk uit de geschiedenis van tachtig jaar huize St. Joseph Heel", bestaande uit 8 bladzijden, opgemaakt door de journalisten Phil Janssen en Adri Gorissen. Hij vertelde dat hij het artikel ook had ontvangen van genoemde journalisten. Dat moest volgens hem begin 1990 zijn geweest. Beide journalisten waren belast met het maken van een jubileumboek met de naam : " Elk zijn tijd, Tachtig jaar Huize Sint Joseph in Heel". Tevens assisteerden deze journalisten hem bij het maken van de jaarverslagen van 1988 en 1989.

111

Het artikel was een uitvloeisel van hun werkzaamheden voor het maken van genoemd jubileumboek. De opdracht daartoe hadden ze vermoedelijk gekregen van de toenmalige directeur P21. Mogelijk was het artikel ook een eigen initiatief van Gorissen en Janssen geweest. In het artikel wordt gesproken over het gebruik van morfine. De naam die P29 in verband daarmee gehoord had was: Andreas. Een werkmeester met de naam Janssen, die gezegd zou hebben dat als ze hem zouden ontslaan ze dan het hele kerkhof aan het opgraven kwamen, had hij nooit gekend en die uitdrukking had hij nooit gehoord. De uitdrukking "spuitenbroeder" had hij afgelopen week bij een bijeenkomst van oudmedewerkers van Daelzicht in Horn gehoord. P29 had dit artikel indertijd besproken met directeur P21 maar toen hij dit afgelopen week bij het feestje tegen P21 vertelde kon deze zich daar niets meer van herinneren.

11.31 Interview Phil Janssen Op vrijdag 3 februari 2012 werd een interview gehouden met Phil Janssen, een van de schrijvers van het jubileumboek van Huize Sint Joseph te Heel genaamd "Elk zijn tijd. Tachtig jaar Huize Sint Joseph te Heel". Hij is tevens de samensteller van het niet uitgegeven artikel met de naam: " De zaak '52/'59, een "vergeten" hoofdstuk uit de geschiedenis van tachtig jaar Huize Sint Joseph Heel". Phil Janssen heeft samen met journalist Adrie Gorissen op verzoek van toenmalig directeur van Sint Joseph, P21, het hierboven genoemde jubileumboek geschreven over tachtig jaar Sint Joseph. De taken werden toen verdeeld en Phil Janssen hield zich meer bezig met het geschiedkundig onderzoek. Zijn contactpersoon bij Sint Joseph was de heer P29. Een van de bronnen van zijn onderzoek was de Kroniek van Huize Sint Joseph, die kennelijk gemaakt was door broeder Ivo. Hij heeft zelf nooit gesproken met broeder Ivo. Deze Kroniek lag in een gezamenlijke ruimte binnen het hoofdgebouw van Sint Joseph voor iedereen ter inzage. Overige bronnen heeft hij gehaald bij het Bisschoppelijk archief in Roermond. In de Kroniek van Huize Sint Joseph was het hem opgevallen dat er in de jaren 1952 en 1953 verhoudingsgewijs meer mensen waren gestorven ten opzichte van andere jaren. In het archief van het Bisdom las hij toen de briefwisseling met mevrouw Geraedts van de Arbeidsinspectie, waarin gesproken werd over 34 sterfgevallen en waarbij zelfs gezegd werd dat er in Heel verteld werd dat deze vermoord waren. Deze ontdekking was voor hem aanleiding om geheel op eigen initiatief die zaak uit te zoeken. Het resultaat daarvan heeft hij verwerkt in het genoemde artikel over het "vergeten" hoofdstuk. Na voltooiing heeft hij het stuk overhandigd aan zijn contactpersoon bij Sint Joseph, de heer P29. Phil Janssen vond dat het niet in het jubileumboek moest komen maar wilde het toch niet onvermeld laten. Hij heeft er met de toenmalige directeur P21 niet over gesproken. Hij heeft het verder alleen besproken met Adrie Gorissen. Tijdens het onderzoek kwam hij veel in contact met broeder Ambrosius die in Heel woonde in een villa tegenover Sint Joseph. Met broeder Ambrosius heeft hij wel over deze sterfgevallen gesproken. Broeder Ambrosius vertelde toen dat het bekend was en dat in verband daarmee een broeder verplaatst was en dat toen het probleem opgelost was. De naam van die broeder werd niet genoemd.

112

Toen hij voor zijn onderzoek in Heel rondliep had hij met veel mensen gesproken. Toen had hij ook verschillende geruchten gehoord. Hem werd voorgehouden een gerucht dat iemand niet ontslagen mocht worden omdat anders het hele kerkhof opgegraven zou worden. Verder werd hem voorgehouden het gerucht dat in de kamer naast die van broeder Andreas die patiënten lagen, die op de nominatie stonden om te hemelen. Die geruchten had hij inderdaad ook gehoord in Heel. Phil Janssen vertelde dat velen in Heel wisten van die sterfgevallen bij Sint Joseph. Het verbaasde hem dan ook in de media te horen dat men hierover niets wist. Het jubileumboek "Elk zijn tijd"enzovoorts is gepresenteerd in 1989, Op maandag 6 februari 2012 voor het interview met Adri Gorissen deelde Phil Janssen op vragen daartoe nog mede dat hij nooit met Adri Gorissen over de inhoud van het stuk had gesproken en dat het waarschijnlijk was dat Adri de inhoud ook niet kende. Waarom dan de naam van allebei er onder stond vertelde hij dat ze alle werkzaamheden daar samen uitgevoerd hadden en dat het een vergissing van hem was geweest om beide namen in dat stuk te gebruiken. Ook werd Phil Janssen nogmaals gevraagd wanneer hij het stuk met P29 had besproken. Hij dacht dat het 1989 of 1990 was geweest. Precies wist hij het niet meer en hij kon het ook niet meer nagaan. In zijn administratie had hij geen stukken meer gevonden die hij indertijd bij zijn onderzoek gebruikt had.

11.32 Interview Adri Gorissen Op maandag 6 februari 2012 werd een interview gehouden met de andere schrijver van het jubileumboek van Huize Sint Joseph te Heel genaamd "Elk zijn tijd. Tachtig jaar Huize Sint Joseph te Heel". Hij vertelde dat hij het stuk "Vergeten hoofdstuk" enz. nooit had gezien en dus ook nooit had gelezen. Er was bij hun werkzaamheden een echte taakverdeling geweest. Phil Janssen het geschiedenisdeel gedaan en Adri Gorissen de interviews van de mensen in Heel. Hij had veel mensen gesproken, maar niets van geruchten gehoord. Hij had ook geen vragen daarover gesteld, omdat hij daar niets van wist. Hij had wel van Phil Janssen gehoord dat er een groot aantal sterfgevallen was, maar verder had hij met Phil daar niet over gesproken. Op de vraag wanneer zij precies hun werkzaamheden hadden afgesloten meende Adri Gorissen dat het in 1990 was geweest.

11.33 Interview P32 Op 2 februari 2012 werd een Interview gehouden met de neef en contactpersoon voor de familie van Broeder Andreas. Hij vertelde samengevat als volgt : "Ik ben een neef van Broeder Andreas, oftewel mijn oom Wiel. Broeder Andreas was een broer van mijn vader. In het verleden ben ik regelmatig op bezoek geweest bij mijn oom, broeder Andreas. Dat is geweest in de tijd dat hij in het Trappistenklooster in West Vleteren, België, verbleef. Ik ben de enige in de familie die zo'n goed contact had met broeder Andreas. Ik weet er meer van als de rest van mijn neven en nichten. Ik was en ben geïnteresseerd in het kloosterleven van mijn oom. Buiten zijn rozenkrans en een oud meetlint heb ik geen persoonlijke goederen van broeder Andreas. Wel heb ik enkele handgeschreven brieven van hem die hij aan mij en mijn vrouw schreef in januari 1976. In de eerste brief vroeg hij mij om een bepaald boek te willen kopen voor hem. Dat heb ik gedaan en ik heb dat boek opgestuurd aan hem.

113

In de tweede brief bedankte hij mij daarvoor. Verder staan er geen belangrijke zaken in de brieven. Het waren gewoon brieven over alledaagse dingen. (de Heer P32 gaf genoemde brieven ter inzage en daarin bleken geen voor het onderzoek van belang zijnde onderwerpen in te zijn verwoord.) Broeder Andreas heeft mij nooit iets verteld over zijn verblijf en belevenissen in de inrichting St. Joseph te Heel. Mij is wel bekend dat hij daar heeft geleefd en gewerkt. Bij toeval is hij later toegetreden tot de orde van Cisterciënzers in Rochefort en later in West- Vleteren. Hij was met zijn bromfiets onderweg naar Lourdes en strandde in de buurt van Rochefort en klopte aan voor hulp bij het daar gelegen klooster. Het is niet zo dat broeder Andreas vanuit Heel verbannen werd naar België. Dat weet ik uit latere gesprekken die ik had met abt Manu van de Abdij in West-Vleteren. Van daaruit heeft men veel formaliteiten moeten plegen om een en ander geregeld te krijgen. Zelf heb ik ergens in de jaren '70 van de vorige eeuw de inrichting St. Joseph in Heel bezocht. Ik ben in het hoofdgebouw geweest. Barakken waren er toen niet meer. Er waren wel stenen paviljoens." (Aan P32 werd een handgeschreven brief (onderzoekscode 101.113.101) getoond welke kennelijk door broeder Andreas was geschreven aan broeder Godfried.) Daarover zei hij : Ik herken het handschrift van deze brief enigszins als zijnde het handschrift van mijn oom, broeder Andreas. Ik had echter een iets schuiner schrift in mijn geheugen. Ik zie duidelijke overeenkomsten met het handschrift in de brieven van broeder Andreas die ik in mijn bezit heb en welke ik u zojuist heb getoond. Ook deze brief begint met de woorden 'Ave Maria". Ik acht het dus niet uitgesloten dat de brief die u mij toont afkomstig is van broeder Andreas en door hem geschreven is. Als ik broeder Andreas moet beschrijven kan ik zeggen dat hij een vroom man was. Hij leefde volgens de regels en hield zich aan gemaakte afspraken en plichten. Ik heb nooit de indruk gehad dat hij bezwaard was of met iets zat. Ik heb geen idee wat hij bedoelt met hetgeen hij in de brief aan broeder Godfried schrijft. U zou dat aan broeder Godfried moeten vragen. Ik ken broeder Godfried persoonlijk. Hij was de gastenbroeder in de abdij in West Vleteren. In de brief schrijft hij over Dom Remy, de toenmalige abt. Volgens mij is deze overleden. De tegenwoordige abt is genaamd Manu. Naar aanleiding van uw aangekondigde bezoek vandaag heb ik afgelopen zondag telefonisch contact met abt Manu gehad om informatie over broeder Andreas in te winnen. Abt Manu zei mij dat hij alleen maar zakelijke stukken had die betrekking hadden op broeder Andreas. Ook heb ik contact gehad met mijn familie waaronder mijn aangetrouwde oom Schrievers. Niemand had informatie omtrent hetgeen in Heel gebeurd zou kunnen zijn en waarvan de media melding maken. Wel zei mijn oom Schrievers dat hij een foto van broeder Andreas had afgegeven aan een verslaggever. Deze was hem als het ware onder valse voorwendsels ontfutseld. Deze oom is 81 jaar oud. Zelf ben ik ook benaderd door een journalist, genaamd Thomas Custers. Deze heeft tegen mij gezegd dat hij ergens had gehoord dat de broeders van de inrichting St. Joseph niet afwijzend stonden tegen het uit hun lijden verlossen van kinderen binnen hun instelling. Waar of van wie hij dat gehoord heeft weet ik niet. Ik heb al het nieuws over deze zaak in de pers gevolgd. Ik snap niet hoe mensen zoals P5 de naam van broeder Andreas daarmee in verband brengen zonder dat te kunnen staven. Ik sluit niet uit dat er bepaalde zaken gebeurd zijn maar daarvoor zijn geen bewijzen. Ik ben er in ieder geval van overtuigd dat een situatie zoals P5 die omschrijft van het sterfkamertje en de kamer met de kisten niet door één persoon

114

georganiseerd kon worden. Dat kun je niet met "één foute broeder"; daar heb je "een fout systeem" voor nodig.

11.34 Interview P33 Naar aanleiding van het aantreffen van een lijst van voormalige werknemers van Sint Joseph, uit het archief van de Congregatie van de Broeders te Heerlen, werd telefonisch geïnterviewd de heer P33. Hij vertelde: "U zegt dat u mijn naam heeft aangetroffen op een lijst van werknemers van Sint Joseph te Heel. Dit kan kloppen ik heb in de begin jaren vijftig van de vorige eeuw gewerkt als schoenmaker bij dit instituut. Ik was toen net van de ambachtsschool. Als u zegt dat dit 1953 is geweest dan zou dit kunnen kloppen. Ik heb daar hooguit een half jaar gewerkt. Ik moest daar samen met een 72 jarige broeder de schoenmakerij bemannen. Tevens moesten we mensen opleiden tot schoenmaker. Ik was intern en verbleef op de derde verdieping van het hoofdgebouw. Het werk bleek toch niets voor mij te zijn, daarom ben ik er maar kort geweest. Ik kon niet zo goed met die patiënten omgaan maar ik had nog meer moeite met die broeder van 72 jaar oud. Deze was bijzonder eigenwijs. Ik heb nimmer gezien dat er iets is voorgevallen op het gebied van mishandelingen of andere zaken. Het is wel zo dat ik gehoord heb dat er op die Philips afdeling zich wel zaken hebben afgespeeld in de geest van mishandelingen. Maar daar was ik niet bij. U vraagt mij of ik ooit iets heb vernomen over kinderen die zouden zijn overleden in Sint Joseph. Daar kan ik van zeggen dat ik daar niets van weet en ook nooit iets over gehoord heb. U vraagt mij of ik ooit in de barakken ben geweest. Nee daar kwam ik niet, alleen maar in het hoofdgebouw. Ik weet ook niet wat daar was. Mijn advies zou zijn om deze zaak te laten rusten; het is allemaal zo lang geleden."

11.35 Interview P34 Naar aanleiding van het aantreffen van een lijst van voormalige werknemers van Sint Joseph, uit het archief van de Congregatie van de Broeders te Heerlen, werd geïnterviewd de heer P34. Hij vertelde samengevat: "Per 1 mei 1951 ben ik in dienst gekomen bij Sint Joseph te Heel. Ik werd daar groepsleider bij het kindertehuis. Ik had op dat moment nog geen enkel diploma op dat gebied. Ik was eerst in Indonesië geweest en bij terugkomst werd ik benaderd door de overste van Heel om dat werk als jeugdleider te gaan doen. Na een bewijs van goed gedrag van de pastoor mocht ik dus per die datum komen werken bij Sint Joseph in Heel. De naam van de overste weet ik niet meer, het was degene die er was voor broeder Johannes. U vraagt mij wat het werk van jeugdleider in hield. Het is zo dat ik kwam te werken bij het kindertehuis binnen Sint Joseph. Dit was opgedeeld in 4 groepen, te weten de Kanaries, Putters, Vinken en Nachtegalen. Dit waren kinderen die te vaak te maken hadden met de kinderbescherming, ook wel regeringskinderen of voogdijkinderen genoemd. Zij zaten allen in het kindertehuis wat in 1950 was geopend. Bij dit tehuis was ook een BLO school gebouwd. De groepen bestonden uit ongeveer 25 kinderen. De minste groep, om het zo maar te zeggen, waren de Putters. Deze hadden een zeer laag IQ. Er waren echter ook zeker kinderen die een normaal IQ hadden en later gewoon getrouwd zijn en een gezin gesticht hebben. Ik zelf werkte bij de

115

Nachtegalen. Dit waren de jongens van ongeveer 12 jaar oud. Dit waren eigenlijk de ouderen. Het is zo dat het kindertehuis als het ware een dorp was binnen Sint Joseph. Met de rest van het instituut hadden we weinig te maken. Alleen de voeding halen in de keuken en naar de kapel gaan was hoofdzakelijk alles wat we met de rest van het instituut te maken hadden. Met betrekking tot de organisatie had ik met de hoofdbroeder van het kindertehuis te maken en daarboven was dan de overste. Met de rector had ik bv helemaal niets te maken. Volgens mij was dit toen Tillemans maar dat weet ik niet meer zeker. Ik ben zelf een keer naar de hoofdbroeder gegaan om een geval van mishandeling aan de te kaarten. Deze deed daar toen niets mee. Daarna ben ik naar de overste Johannes gegaan. Deze deelde mij mede dat ik die broeder een hand in de rug moest houden want deze had het al zo zwaar. Daarna heb ik eigenlijk niets meer gemeld. Daar kwam ook bij dat ik ook echt geen andere zaken heb waargenomen. In het begin was je dus als leider alleen met een groep van ongeveer 25 kinderen. Dit was af en toe best zwaar. Later heb ik diverse diploma’s gehaald tot en met verpleging Z toe. U vraagt mij hoe het ging als er zieken waren binnen de inrichting. Er was dokter Guus Verstraelen. Deze was arts van het instituut maar ook de huisarts van Heel. Deze bepaalde dan samen met de hoofdbroeder wat er aan de hand was. Was een kind echt ziek dan ging hij naar de ziekenzaal. Deze was in het hoofdgebouw op de 1e verdieping. U vraagt mij naar het gebruik van medicijnen in die tijd. Daar kan ik u over vertellen dat ik deze toen zeker niet gaf. Er was een afgesloten kastje in het kantoor. Daar had de hoofdbroeder de sleutel van. Wat er precies in zat weet ik niet. Wel dat ik een keer heb gevraagd voor aspirine. Dit kreeg ik toen van de hoofdbroeder uit dit kastje. De arts Verstraelen schreef de medicijnen voor. U vraagt mij of ik bekend ben met Luminal? Nee dat zegt mij niets. Ik heb dit nooit verstrekt. Zelfs veel later toen ik op de ziekenzaal werkzaam was (omstreeks 1980) deed de nachtdienst de medicijnen verstrekken, dus ik weet het niet. Ook andere medicatie heb ik echt geen weet van. U vraagt mij om te kijken naar een tekening van Sint Joseph waarop het kindertehuis, hoofdgebouw maar ook de barakken staan getekend. U vraagt mij of ik deze barakken ken? Jazeker, daar ben ik wel vaker geweest. Het betrof twee gedeelten. Ik weet niet meer of ik meteen in het begin daar ben geweest of dat dit later was. In het begin lagen er ook TB patiënten, want van dit gedeelte stonden altijd de ramen open. Daar was toen volgens mij een Duitse broeder, zijn naam weet ik niet meer. In het andere gedeelte lagen inderdaad de bedlegerigen. Dus mensen die een behoorlijke beperking hadden. Zover ik weet was Broeder Augustinus op deze afdeling werkzaam. Dit was een goede man. Hij sprak vaak met mij omdat ik ook een Brabantse achtergrond heb. Hij heeft volgens mij ervoor gezorgd dat die bedlegerigen sneller naar buiten kwamen. Hij had namelijk een bokkenkar en daar gingen die kinderen dan op. U vraagt mij of ik de voorganger van Augustinus ken. Nee, dat weet ik niet meer. U vraagt mij of de naam Andreas bekend voorkomt. Nee deze naam zegt me niets. Ik kan mij die man niet herinneren als die er al geweest is. Wel dat in recente gesprekken die naam naar voren is gekomen. Dat zou de broeder zijn die daar was geweest. Ik weet dit echter niet meer. U vraagt mij hoe het ging als er een kind kwam te overlijden. 116

Zover ik weet werd dit kind dan overgebracht naar het lijkenhuisje. Dit was gezien vanuit de hoofdingang links op de binnenplaats, direct tegen de kapel aan. Daar lag het kind dan in een kist. Waar deze kisten vandaan kwamen weet ik niet. Ik weet wel dat broeder Ambrosius deed afleggen maar volgens mij was dit ook al weer later als de beginjaren 50. Veel kinderen zijn begraven op het kerkhof bij het instituut maar ook een aantal zijn meegenomen door hun ouders. U vraagt mij wat ik weet te vertellen over de overlijdens in Sint Joseph te Heel. Nou eigenlijk helemaal niets. Ik heb dit nooit geweten en ook nooit iets over gehoord. Wel later en daarmee bedoel ik toen het een tijdje terug in de media kwam. Het is mij in ieder geval nooit opgevallen dat er meer dan normaal overleden kinderen waren. Het is wel zo dat we met het kindertehuis naar de engelenmis gingen indien een kind op Sint Joseph kwam te overlijden maar ik heb nooit gemerkt dat er zoveel waren overleden. Ik heb nog wel een apart verhaal met betrekking tot die overlijdens. Waarover ik nu wel eens heb nagedacht of er een verband zou zijn geweest, daarom vertel ik u dit. Het zal in 1954 zijn geweest dat er in het kindertehuis een uitbraak was van de Agriep. Ik noem dit A-griep, waarom weet ik niet meer maar dit noemden we toen zo. Dit hield toen in dat nagenoeg alle kinderen in het kindertehuis ziek waren. Toen waren ze echt allemaal doodziek. Ik heb toen nog in een weekend mijn broer en echtgenote gevraagd mee te helpen om de kinderen te verzorgen. Ik weet nog dat er wel 106 ziek waren. Allemaal overgeven en in bed liggen. Verder weet ik ook zeker dat daar niemand van dood is gegaan. Later wel 1 van deze kinderen maar ik vind dit wel opvallend. Of er ook in de rest van Sint Joseph veel zieken waren weet ik niet. Ik was druk met het kindertehuis. Dus het bevreemdt me zo dat er in die periode kennelijk zoveel kinderen overleden. Dit kan dus niet in het kindertehuis zijn geweest, dan had ik het geweten. Het moet dan elders in Sint Joseph zijn geweest. U vraagt mij of ik enige kennis heb aan het feit of er problemen waren met broeders of hun functioneren begin jaren 50. Nee, dit heb ik nooit geweten. U vraagt mij of de plaats Schinnen mij iets zegt. Nee, waarom vraagt u dit? Het is inderdaad wel zo, nu u het zegt, dat er in het verleden kinderen uit Schinnen naar Heel zijn gekomen. Dit heb ik wel eens gehoord. Maar waar zij daar vandaan kwamen en waarom dat weet ik niet. Deze kinderen kwamen volgens mij niet in het kindertehuis terecht, dan had ik dit ook geweten. Dat met die overleden kinderen heb ik echt nooit geweten."

11.36 Interview P35 Naar aanleiding van het aantreffen van een lijst van voormalige werknemers van Sint Joseph, uit het archief van de Congregatie van de Broeders te Heerlen, werd telefonisch geïnterviewd de heer P35. Hij vertelde samengevat: "Het klopt inderdaad dat ik heb gewerkt bij Sint Joseph te Heel. Ik ben daar in 1951 begonnen. Via mijn buurman Antoon Peters ben ik daar aan werk gekomen. Deze Peters is inmiddels overleden. Er staat kennelijk op uw lijst dat ik groepsleider/ verpleger was, maar dit klopt niet. Ik was wel groepsleider maar zeker geen verpleger. Ik had geen enkel diploma. Ik werd door de overste toen aangenomen. Zijn naam weet ik niet meer. U vraagt mij te beschrijven wat ik deed als groepsleider. Ik werkte dus in de grote zaal van het hoofdgebouw. Ik weet niet of deze zaal een naam had. Wel dat het een soort recreatie/eetzaal was. Het was niet het slaapgedeelte. 117

Ik was daar de toezichthouder op de jongens. Dezen kwamen dan 's ochtends in de zaal. Het betrof jongens die mongool of zwakzinnig waren. Ze konden wel lopen. Ze konden amper lezen of schrijven. Ze konden in deze zaal rondlopen, spelen en eten. Zelf had ik een kamer boven in het gebouw. Tegenover mij had (P34) een kamer. Dat weet ik ook nog. Die werkte in het kindertehuis, volgens mij leeft deze nog en woont hij in Heel. Ik heb hem nooit meer gesproken. U vraagt mij hoe het ging als een kind ziek was. Als ze ziek waren gingen ze naar de ziekenzaal. Daar ben ik nooit geweest, die was ergens achter in het gebouw. Ik weet ook niet waarom ik daar nooit ben geweest. De broeder zei in de ochtend dat een jongen ziek was en dat was het dan. U vraagt mij waar de kinderen sliepen. Nou dat was op de slaapzalen. Daar kwam ik ook nooit. Ik werkte in de grote zaal zowel overdag als in de avond met de kinderen. U vraagt mij hoe het ging met de medicatie. Nou daar had ik helemaal niets mee te maken. Ik heb geen idee hoe dit ging. Dit zullen de broeders wel gedaan hebben. De soorten en hoeveelheden medicijnen weet ik niet. Wel dat er een arts was dokter Verstraelen. Deze was huisarts in Heel en ook van Sint Joseph. U vraagt mij of ik iets weet over de overleden kinderen bij Sint Joseph. Ik heb daar nooit iets van geweten, tot het moment dat het in de krant kwam. Toen las ik dat een broeder iets tegen een verpleger gezegd zou hebben. Dit ging over doodskisten en doodsoorzaken die door Verstraelen zouden zijn opgemaakt die niet zouden kloppen. Maar ik heb daar dus nooit iets over gehoord. U vraagt mij hoelang ik daar gewerkt heb. Ik heb daar maar een korte periode gewerkt. Namelijk tot september 1953. Ik ben toen uit eigen beweging weg gegaan. Ik kwam er toen namelijk achter dat mijn post geopend werd. Ik vond dit niet correct en ik kreeg toen geen antwoord waarom dit gebeurde. Uiteindelijk ben ik bij de NS gaan werken. Daar heb ik tot mijn pensioen gewerkt. Later heb ik gehoord dat de post geopend werd omdat er sprake zou zijn van diefstallen van bestek en serviesgoed. Ik had destijds verkering en ik was kennelijk een van de personen die men verdacht van het wegnemen van die spullen. Ik heb echter nooit wat gestolen. Ik kan er nog kwaad om worden dat ze zo maar mijn brieven openden en lazen. Ik weet dat er een broeder was, ik meen broeder Quirinus, die kleding meenam naar zijn ouders en dit niet mocht. Ik kreeg toen ik daar werkte nooit iets te horen of er iets loos was. Het werk vond ik niet vervelend. Het betaalde niet zo goed maar was goed te doen. Ik weet nog dat er in de kelder een werkplaats was waar kerstballen werden gemaakt. Daar waren twee werkmeesters, ik meen Janssen en Levels. Deze hadden het veel moeilijker om het allemaal aan het werk te houden. Hoe of wat daar precies gebeurde weet ik ook niet. U vraagt mij of ik de barakken kende. Ja en nee. Ik weet dat deze achter op het terrein waren. Ik ben daar echter nooit geweest. Ik weet ook niet wie of wat daar was. Verder had je het kindertehuis. Daar had je vanuit het hoofdgebouw ook niets mee te maken. Daar kwam je dus ook niet en deze kwamen behalve om te eten en de kerk ook niet in het hoofdgebouw. U vraagt mij of ik iets gemerkt heb van overlijdens in die tijd. Nee, ik heb daar nooit iets van gemerkt. Zover ik weet is er van de groep van jongens waar ik mee werkte geen enkele jongen overleden in de tijd dat ik er was. 118

U vraagt mij of ik nog namen ken van broeders van die tijd. Nee behalve die ene met het wegnemen van kleding ken ik geen namen meer. Ik kan u helaas heel weinig vertellen. Ik deed daar mijn werk. We kregen ook zeer weinig te horen als er iets gebeurde. De broeders waren zeer op zichzelf."

11.37 Interview P36 Betreft de weduwe van Eugene Weusten. Haar werd de brief dd 4 maart 1959, van dokter Verstraelen getoond, gericht aan een collega89. Kort samengevat vertelde ze dat haar man Eugene Weusten als onderwijzer had gewerkt in de inrichting Provedentia te Sterksel. Later is hij als sociaal pedagoog gaan werken in de inrichting St. Joseph te Heel. Hij had daar zijn broer Leo opgevolgd. Ze had er geen idee van wanneer dat is geweest. Het gezin Weusten bleef in Sterksel wonen. Zij was zelf nooit in Heel geweest. Haar man was op 12 april 1972 gestorven en werd bij Provedentia in Sterksel begraven. Hij had haar nooit iets verteld over sterfgevallen in de inrichting St. Joseph te Heel. Zij vertelde dat zij de algemeen overste in Heerlen was gaan vragen om haar man de baan van sociaal pedagoog in Heel te geven. Dat was de overste Anasthasius geweest. Die had er direct in toegestemd. Ze had geen geschriften van haar man uit die tijd gevonden. Alleen een alfabetisch register met namen en adressen van familie, vrienden en kennissen. Dat had hij kort voor zijn dood gemaakt omdat de er rouwkaarten verzonden moesten worden.

11.38 Verdere interviews Er is lopende het onderzoek een zeer groot aantal mensen telefonisch benaderd waarvan door onderzoek was gebleken dat zij mogelijk in relatie stonden met de inrichting Sint Joseph in Heel of met mensen die daar hadden gewerkt. Ook werden in die gesprekken soms andere namen genoemd waar dan weer contact mee werd gezocht. Met deskundigen werd in het kader van dit onderzoek eveneens contact gezocht om opkomende vragen te beantwoorden. In totaal zijn zeker vijfenzeventig (75) mensen door het team telefonisch benaderd met diverse vraagstellingen. Daar waar dit geleid heeft tot concrete en relevante informatie is dit verwerkt in dit dossier. 11.39 Voorlopige conclusie Uit de interviews blijkt dat er geen personen zijn die uit directe en eigen waarnemingen kunnen vertellen over de sterfgevallen. Het betreft hier enkel zogenaamde “testimonium de auditu” verhalen. Een aantal geïnterviewden droeg zeker kennis over de sterfgevallen, doch dit was jaren later, te weten; • De onderzoekster Klijn wel een vermoeden had dat er iets niet klopte maar dit niet verder heeft uitgezocht en kenbaar heeft gemaakt. • P1 als verpleger meende ooit van Verstraelen vernomen te hebben dat er toen (1952-1954) veel kinderen gestorven waren maar dat Verstraelen ook niet wist hoe dit gebeurd was. • P5 die over de sterfgevallen had vernomen van broeder Augustinus en deze wetenschap had gedeeld met de directeur P21 omstreeks 1985 en ook met een (oud) raadslid van bestuur Daelzicht en (oud) rechtbankpresident Wind. (1995/1996) 89

101.106.101 Brief dokter Verstraelen aan collega dd 4 maart 1959 119

•

•

•

•

•

120

P6 omstreeks 1970/1971 heeft gehoord van P5 over geruchten van sterfgevallen en een broeder die daarbij betrokken was geweest. Die broeder was overgeplaatst naar Noord-Frankrijk. Er was niet gesproken over doodmaken van mensen. P6 wist dat Spaans ook had geconstateerd dat in een bepaalde periode meer mensen waren overleden dan normaal. P7 heeft gezien dat Spaans een statistiek had gemaakt van de sterfgevallen. P7 neemt aan dat Spaans hiermee zeker naar de toenmalige directeur P21 en broeder Ivo zal zijn gegaan. P14 (wed. Spaans) wist dat haar man was opgevallen dat er in de jaren vijftig veel kinderen waren gestorven in Sint Joseph te Heel. Haar man had indertijd ook bekeken of het aantal sterfgevallen in Sint Joseph was afgenomen in verband met een verbeterde geneeskundige zorg. Spaans is toen gaan zoeken in de papieren en heeft inderdaad die aantallen gevonden. Hij was daar nogal verbijsterd over geweest. P5 heeft hem toen verteld dat er verhalen gingen dat dit allemaal geen natuurlijke dood was geweest. Haar man had haar dat allemaal niet verteld maar P5. Zo zou haar man dit gegeven over de opmerkelijke sterfgevallen hebben verteld aan Mr. Wind, bestuursvoorzitter van Sint Joseph in Heel. Deze heeft er toen niets mee gedaan. Phil Janssen een van de schrijvers van het jubileumboek van Sint Joseph heeft een afzonderlijk niet uitgebracht artikel over de sterfgevallen geschreven. (1989/1990) Hij deed dit tevens uit naam van Adri Gorissen. Deze laatste ontkent medewerking te hebben verleend aan dit artikel. Dit artikel werd door Janssen aangeboden aan P29 die dit wederom besprak met de directeur P21. Deze laatste kon zich dit niet meer herinneren. De directeur P21 deelde mede wel van Dr. Spaans en P5 over de sterfgevallen vernomen te hebben, (1986/1987) expliciet niet over moord. Hij had hier niet met Wind over gesproken.

HOOFDSTUK 12 ONDERZOEK MEVROUW GERAEDTS ARBEIDSINSPECTIE 12.1 Inleiding Zoals reeds uit de zaaksbeschrijving bleek had de arbeidsinspectie in de persoon van mevrouw Geraedts in de jaren 1954 en 1958 onderzoek gedaan naar de (arbeids-) omstandigheden bij de inrichting Sint Joseph te Heel. Uit hieronder aangehaalde correspondentie bleek dat zij kennis had met betrekking tot de overleden jongens. Gezien deze informatie werd een verder onderzoek naar mevrouw Geraedts ingesteld.

12.2 Personalia Uit onderzoek bij het Algemeen Burgerlijk Pensioenfonds te Heerlen en de Gemeentelijke Basis Administratie konden de volledige personalia van mevrouw Geraedts achterhaald worden. GERAEDTS, Dorothea Gertrudis (1919 -1997) ongehuwd, geen geregistreerd partnerschap, geen kinderen.

12.3 Collega's Arbeidsinspectie Er werd verder onderzoek ingesteld naar collega's van de Arbeidsinspectie die met haar gewerkt hebben in het verleden. Dit om na te gaan of mevrouw Geraedts met haar toenmalige collega's over de genoemde feiten heeft gesproken. Er bleken nog enkele mensen te zijn die in de jaren 70 met haar gewerkt hebben. Deze personen zijn telefonisch bevraagd. • De heer S. Heeft nooit met haar over de sterfgevallen gesproken. • Mevrouw B, coördinatrice Arbeidsinspectie. Zij wis niets over deze sterfgevallen. • W. de R. Heeft van 1953-1959 in Maastricht gewerkt bij de Arbeidsinspectie. Heeft met mevrouw Geraedts samengewerkt. Hij wist nergens van. • De heer C. Is haar baas geweest bij de Arbeidsinspectie. Hij wist niets van de sterfgevallen. • De heer C. H. Heeft vanaf 1958 met mevrouw Geraedts samengewerkt. Deze wist eveneens nergens van.

12.4 Familie Er werd nog een familielid van mevrouw Geraedts getraceerd en wel haar zus. Haar gezondheidstoestand liet echter niet meer toe dat zij geïnterviewd kon worden. Haar man had weinig contact met zijn schoonzus gehad. Hij wist verder niets over haar.

12.5 Archiefonderzoek stukken Arbeidsinspectie Er is archiefonderzoek gedaan naar relevante stukken over de gebeurtenissen in Heel. In de archieven van de Arbeidsinspectie werd niets aangetroffen omdat men daar geen archief meer heeft ouder dan 20 jaar geleden. Hierop werd navraag gedaan bij het archief van het Ministerie van Sociale Zaken. Daar bleek geen archief van de Arbeidsinspectie aanwezig te zijn. Verder werd navraag gedaan bij het Regionaal Historisch Centrum Limburg te Maastricht. De archivaris aldaar heeft op verzoek van het onderzoeksteam

121

onderzoek gedaan in het archief van de Arbeidsinspectie in de periode 1950 tot medio 1965. Hij had daarin niets over de "zaak Heel" aangetroffen.

12.6 Archiefonderzoek Bisdom Roermond en Congregatie Zoals reeds eerder gebleken in dit rapport is er een briefwisseling geweest tussen met name Van Odijk van het bisdom Roermond en Geraedts. Teneinde meer zicht te krijgen op deze briefwisseling en het mogelijk aanwezig zijn van onderliggende dan wel aanvullende stukken werd er een onderzoek ingesteld in het archief van zowel het bisdom Roermond als ook het archief van de congregatie te Heerlen. Buiten de verkregen startinformatie werden enkele andere stukken aangetroffen. Zoals reeds eerder in dit rapport omschreven blijkt pas in een brief van begin 1959 voor het eerst dat er daadwerkelijk wordt gesproken over sterfgevallen in Sint Joseph te Heel. (zie hoofdstuk 2) Deze briefwisseling start met een uitnodiging van Van Odijk aan mevrouw Geraedts voor meer informatie. Zij reageert daarop met een brief waarin zij onder het eerste punt navolgende weergeeft; o In 1953/1954 zijn in een jaar tijd 34 patiënten gestorven. In Heel wordt verteld dat ze vermoord zijn. Verder somt ze nog op dat een van haar zegsmannen heeft verklaard dat de broeder van de keuken van deze moorden af wist. En nog iets over de laatste patiënt die "kerngezond" stierf. Hierna geeft ze nog enkele feiten weer en stelt ze dat het geduld van haar zegsmannen uitgeput is en dat het haar persoonlijk niet zou verwonderen wanneer "de katholieken niet gunstig gezinde persorganen" ingelicht zouden worden.Van Odijk bevestigt het ontvangen van de brief van Geraedts en verwijt tevens het niet in kennis stellen van het bisdom door de zegsmannen van Geraedts. Zij reageert geprikkeld op deze brief van Van Odijk. Jaren terug heeft het Bisdom inderdaad ook zijn plicht begrepen maar zij vraagt zich af wat toen het resultaat was. Volgens haar hebben haar zegsmannen geen vertrouwen in het Bisdom maar wel in de Arbeidsinspectie welke toen het meeste bereikt heeft. Ook zijzelf heeft kennelijk heel weinig vertrouwen in het Bisdom gezien haar ervaringen in 1954. In het archief worden een aantal aantekeningen/notities aangetroffen vermoedelijk geschreven door de heer Van Odijk. Betreft; • Aantekeningen90 (handgeschreven met potlood) op papier van St. Mary's Cathedral, Sydney (2 blz), waarop o.a. geschreven : "H.J.J. Janssen, Corneliusstraat 1a, Roermond" "G.L.E. Daenen, Raadhuisstraat 25, Geleen (weekends)" "'54 - 34 "moorden" patiënten gestorven" en vervolgens wordt er een opsomming van meerdere voorvallen c.q. aantijgingen gegeven met name mbt mishandelingen • Aantekeningen (handgeschreven met potlood) op gehalveerd briefpapier van Bisdom Roermond dd. 19 januari 195991 (5 blz). In rechter bovenhoek geschreven : "Rector Tillemans over Heel" Inhoud onderverdeeld in 4 punten, waarvan onder punt 1 staat geschreven : " 53/54 : contingent kinderen Schinnen onder toezicht van dokter slaappoeder gegeven : morphine (te sterk) Broeder Andreas verplaatst naar Koningslust Br. Gabriel praatte nogal veel

90 91

105.101.114 Handgeschreven notities met o.a. info uit brief mevrouw Geraedts. 105.101.115 Handgeschreven notities op briefpapier Bisdom Roermond dd 19.1.1959

122

Dr. Verstraelen - morphine te sterk geweest- Broeder was niet voor taak berekend (dom!) - eerder moeten waarschuwen geen opzet , (onderstreept door schrijver) vervolgens wordt onder de punten 2, 3 en 4 ingegaan op andere misstanden. • Getypte notitie92 van de heer Van Odijk op briefpapier van Bisdom Roermond dd. 19 januari 1959 aangaande klachten over de inrichting St. Jozef te Heel bij Mr. De Haas van de Kinderbescherming. (2 blz) de heer Van Odijk stelt dat hij de mondelinge klachten van mevrouw Geraedts op schrift heeft laten zetten waarna hij deze heeft afgegeven aan rector Tillemans voor onderzoek. Tillemans rapporteert dan aan Van Odijk dat er wel kleine klachten overblijven maar dat de meeste punten overdreven zijn of onwaar. De heer Van Odijk stelt dat nog een aantal concrete klachten die overblijven waarvan een van de belangrijkste is: o In een jaar 34 patiënten gestorven. Onder toezicht van dokter Verstraelen heeft broeder Andreas waarschijnlijk een ietwat te sterk slaapmiddel gegeven (morphine) aan patiënten welke uit Schinnen kwamen. Deze idiootjes stierven soms vrij snel en ofschoon dokter Verstraelen geen schuld aanwezig achtte is deze in zich wat domme broeder toen verplaatst. Van moorden zeker niet te spreken. (zeker geen opzet). Dokter Verstraelen stond er wat van te kijken dat dit nu bekend was geworden!!! Op 28 januari 1959 schrijft de heer Van Odijk een brief aan Mevrouw Geraedts waarin hij de klachten bagatelliseert en stelt dat waar mogelijk de situatie is gecorrigeerd.93 Hij stelt dat de aantijgingen van verbitterde en jaloerse lieden (Janssen/Daenen) afkomstig zijn en dat men daar niet blind op moet varen. Bovendien schrijft hij dat Broeder Overste geen bezwaar heeft tegen eventuele melding van de klachten aan de 7e Afdeling van het Ministerie van Justitie. Verder werd er geen correspondentie aangetroffen direct te relateren aan de sterfgevallen en mevrouw Geraedts.

12.7 Bronnen/zegsmannen Janssen, Levels en Daenen In het dossier wordt in verschillende bronnen gesproken over zegsmannen/bronnen die mogelijk kennis droegen dan wel zaken hadden aangedragen bij met name mevrouw Geraedts. Het betrof hier in elk geval twee werkmeesters, genaamd Levels en Janssen, die werkzaam waren op de Philipsafdeling van St.Joseph, alsmede een kapper genaamd Daenen. Er werd onderzoek verricht naar deze personen teneinde meer informatie te kunnen genereren. Per persoon zal hieronder een samenvatting van de onderzoeksresultaten worden weergegeven. 12.7.1 JANSSEN Hendrikus H. (1911-1990) Hij heeft gewerkt op de Philipsafdeling van St. Joseph te Heel, samen met Levels. In 1954 werd hij ontslagen evenals Levels na een arbeidsconflict. Met hem is NIET gesproken door psychiater P18 tijdens diens onderzoek naar de misstanden bij St. Joseph. Janssen zou een keer gezegd hebben dat ze hem niet moesten ontslaan omdat anders het hele kerkhof opgegraven zou moeten worden.94 92 93 94

105.101.116 Getypte notitie De heer van Odijk dd 19.1.1959 105.101.117 Brief De heer van Odijk aan mevr.Geraedts waarin de klachten bagatelliseert 152.105 Interview P5, blz. 2, 6e alinea 152.111 Interview P13, blz. 1 laatste alinea 123

Zijn ontslag is later ingetrokken en hij is teruggekomen als conciërge van het zwembad. Uit het onderzoek bleek verder dat de echtgenote van Janssen eveneens overleden is. Wel werd gesproken met de zoon van Janssen zijnde P8, deze wist niets over de sterfgevallen. 12.7.2 LEVELS, Lambertus A.H. (1909-1980) Vanaf 11.03.1947 werkmeester bij St. Joseph op Philips afdeling. Levels werd ontslagen in 1954 samen met werkmeester Janssen na een arbeidsconflict en daarna waarschijnlijk afgekeurd. Hij heeft vermoedelijk samen met Janssen zaken verteld aan mevrouw Geraedts van de Arbeidsinspectie over de slechte werkomstandigheden bij St. Joseph. Hij heeft uitgebreid met psychiater P18 gesproken tijdens diens onderzoek naar de misstanden bij St. Joseph en die dit ook in zijn rapport opschrijft.95 Levels stelt hierin dat hij samen met Janssen de Philips afdeling runde eerst met 15 patiënten en later met twee groepen van 80 en 60 patiënten. Alles verliep goed tot broeder-overste Johannes kwam. Er werd toen steeds meer "gejaagd" en de werkdruk werd opgevoerd. De werkmeesters moesten zelf ook meewerken om de productie te halen. Er werd zelfs 's-nachts gewerkt. Ook werkten patiënten tegen hun zin op deze afdeling volgens Levels en er werden door de broeders wel eens klappen uitgedeeld. Ook moesten ze zelf klappen uitdelen in opdracht van de broeders. Ze konden hun eigenlijke taken niet meer voldoende uitvoeren waardoor het in de werkplaatsen een grote janboel werd. In diezelfde rapportage van P18 stelt broeder-overste Johannes dat Levels en Janssen er een puinhoop van maakten en dat hij hun al eerder had verzocht om naar ander werk uit te kijken. Hij bagatelliseerde de klachten van Levels over mishandelingen van patiënten door de broeders. Dat was meer klagen omdat hun ontslag boven het hoofd hing. Uit het onderzoek kwam naar voren dat de echtgenote van Levels eveneens overleden was en er geen sprake was van kinderen uit deze relatie. 12.7.3 DAENEN, Guillaume L.E. (1903-1980) Volgens aantekeningen in handgeschreven stukken en getypt document van P Van Odijk96 was hij vermoedelijk als kapper werkzaam in de weekeinden in Sint Joseph te Heel. Hij wordt daar onder meer genoemd/beschreven als psychopaat, zeer jaloers, altijd kankeren, verbitterd en jaloers. Uit verder onderzoek bleek dat de echtgenote van Daenen eveneens overleden was en zijn enige zoon kennelijk niet meer ingeschreven staat in Nederland.

12.8 Voorlopige conclusie De volledige identiteit van de schrijfster van de brieven onder de naam D.G. Geraedts kon worden achterhaald. Deze was inderdaad werkzaam geweest voor de arbeidsinspectie. Buiten de aangetroffen brieven/schriftelijke bescheiden in het archief van het bisdom Roermond en archief van de congregatie te Heerlen werd geen andere informatie 95

101.106.111 Rapportage dr. P18 dd 11.04.1954 105.101.114 Aantekeningen (handgeschreven) op papier van St. Mary's Cathedral, 105.101.115 Aantekeningen (handgeschreven met potlood) op gehalveerd briefpapier van Bisdom Roermond dd. 19 januari 1959 105.101.116 Brief (doorslag/afschrift) dd. 28 januari 1959 van vicaris De heer van Odijk 96

124

aangetroffen opgemaakt of gericht aan Geraedts, betrekking hebbende op de sterfgevallen in Heel. Eveneens werd er geen informatie achterhaald binnen de arbeidsinspectie (archief/ oud werknemers/collegae Geraedts) om te kunnen bezien hoe deze door Geraedts beschreven sterfgevallen aldaar werden beoordeeld of afgehandeld.

125

HOOFDSTUK 13 ONDERZOEK BROEDER ANDREAS 13.1 Inleiding Aan de hand van de onder Hoofdstuk 3 beschreven opdracht en de daaruit voortvloeiende strategie werd als een van de deelopdrachten benoemd; • Onderzoek verrichten naar broeder Andreas. Uit met name de reeds eerder omschreven aangetroffen correspondentie was reeds gebleken dat deze broeder Andreas als mogelijk betrokkene bij de te onderzoeken sterfgevallen werd genoemd. Het onderzoek naar deze broeder Andreas zal verder in dit hoofstuk worden beschreven.

13.2 Familie Uit onderzoek bij het Centraal Bureau voor Genealogie bleek dat de familie van broeder Andreas bestond uit vader, moeder en 9 kinderen, onder wie hijzelf. Geen van deze personen bleek meer in leven te zijn. Er bleek nog een contactpersoon binnen de familie te zijn met betrekking tot broeder Andreas, zie hiervoor verder het interview gerelateerd onder 13.3.13, P32 en onder 11.33.

13.3 Informatie uit interviews De personen die werden geïnterviewd in het kader van dit feitenonderzoek zijn eerder vermeld in de hoofdstukken 9 en 11. Uit de interviews blijkt dat er geen personen zijn die uit directe en eigen waarnemingen kunnen vertellen over de sterfgevallen. Het betreft hier enkel zogenaamde “testimonium de auditu” verhalen/verklaringen. Een aantal geïnterviewden droeg zeker kennis van de sterfgevallen, doch dit was jaren later. Gedeelten uit interviews betrekking hebbende op broeder Andreas en daar aan te relateren onderwerpen zijn hieronder weergegeven; 13.3.1 Interview broeder Polycarpus (9.2) Broeder Polycarpus vertelde dat: - er achteraf geruchten waren dat er dingen niet goed waren gegaan mbt de kinderen in die (1952-1954) jaren - die geruchten niet gingen over toediening van medicijnen - er geruchten waren dat de kinderen niet genoeg water kregen waardoor ze uitgedroogd raakten. “dat was het verhaal achteraf” - dat gebeurde om bedplassen te voorkomen (wanneer iemand in het bed geplast had kreeg hij na een bepaald tijdstip geen water meer om herhaling te voorkomen) - slechts bij hoge uitzondering een spuit gebruikt werd bij de behandeling van patiënten (alleen bij langdurige repeterende epileptische aanvallen) - die spuiten alleen door gediplomeerde broeders gezet mochten worden - wel door broeders Luminal toegediend werd - Luminal in tabletvorm toegediend werd - 200 milligram Luminal een zeer hoge dosering is. (is een gegeven afkomstig uit een dossier van een overleden jongen) - Luminal een middel is voor patiënten met epilepsie “soort kalmeringsmiddel” - Dr. Verstraelen slechts af en toe aanwezig was (op afroep) - Broeder Andreas een sterke eigen wil had en niet snel te rade zou gaan bij anderen. “Eigenwijs, regelde het zelf” 126

-

Broeder Andreas niet al te slim was

Hij had de levensbeschrijving, opgemaakt door broeder Andreas, ook gelezen, maar ging er van uit dat die niet door broeder Andreas persoonlijk geschreven zou zijn. Hij dacht dat de broer van Andreas, uit Brunssum, die brieven geschreven had. Waarom hij dat dacht en waarmee hij dat bewijzen kon, wist hij niet. Het was vooral de inhoud van de brieven waarom hij dacht dat Andreas dat niet geschreven kon hebben. Zoals hij al eerder verklaard had, vond hij broeder Andreas een beetje dom. In zijn tijd als broeder overste had hij nooit iemand horen spreken over de sterfgevallen in Heel. Helemaal zeker wist hij het niet, maar hij dacht dat broeder Augustinus broeder Andreas in de barakken had opgevolgd. Broeder Andreas was een rare. Hij had van niemand hulp nodig. Geconfronteerd met het gegeven dat in de levensbeschrijving van broeder Andreas stond dat hij andere broeders om hulp had gevraagd en dat deze tegen hem gezegd zouden hebben :"Zoek het zelf maar uit. Dat hebben wij ook gemoeten". schamperde Polycarpus weg met het gezegde:" Die brief heeft hij niet zelf geschreven". Van morfine wist hij niets. Wel wist hij dat aan epileptische patiënten Luminal werd toegediend. Dat werd gedaan in de vorm van tabletten. In eerdere gesprekken had hij zijn kennis hierover al verteld. De naam de "spuitkoning" had hij nooit gehoord. Ook niet in verband met broeder Andreas. Hij geloofde niet dat broeder Andreas spuiten kon geven aan patiënten. Daarvoor miste hij de deskundigheid. Wel had hij eens gehoord dat bedplassers op de afdeling van Broeder Andreas vanaf 16.00 uur geen water kregen om te voorkomen dat ze in bed zouden plassen. Medicijnen lagen volgens hem in de ziekenafdeling in het hoofdgebouw maar op de afdelingen lagen toch wel voorraden voor een tot twee weken. 13.3.2 Interview broeder Damianus (9.3) Hij vertelde; U vraagt mij of ik broeder Andreas heb gekend. Ik heb die inderdaad gekend. Hij kwam uit Brunssum en zijn ouders hadden daar een bakkerij. Ik weet dat een broer van Andreas ook broeder was onder de naam Majella. Die heeft altijd in Heerlen gewerkt in de bakkerij van het moederhuis. Andreas werkte in de barak naast of belendend aan het Rochus paviljoen, dus de TBC barak. Ik weet niet meer hoe die barak werd genoemd. In die barak verbleven zwaar lichamelijk en verstandelijk gehandicapten. In die tijd werden ze imbecielen en idioten genoemd. Het betroffen patiënten van alle leeftijden, dus zowel kinderen als volwassenen. Die barak was één grote ruimte en was niet, zoals de TBC barak, verdeeld in verschillende ruimten. U vraagt mij hoeveel patiënten er in die barak werden verpleegd en op welke manier en van wie ze medicamenten kregen toegediend. Ik kan u daarop geen antwoord geven omdat ik het gewoon niet weet. Ik ben wel eens in die barak geweest, maar niet in de tijd dat Andreas daar werkzaam was. Ik kon broeder Andreas namelijk niet zo goed waarderen. Voor zover ik nu kan nagaan is Andreas verantwoordelijk voor de sterfgevallen waarnaar u onderzoek doet. Er was niemand anders in de gelegenheid om dat te doen. Hij was de enige die daar was. Anderen werkten niet op die afdeling. Ik wil hem niet beschuldigen maar ik trek mijn conclusies.

127

Als ik iemand zijn medicijnen niet geef gaat hij dood. Als ik hem teveel geef gaat hij ook dood. Maar ik wil opmerken dat ik niets heb gezien en dat ik het nooit heb geweten wat zich daar afspeelde. 13.3.3 Interview broeder de Montfort (9.4) Hij vertelde: U noemt de naam Andreas en vraagt of die daar ook gewerkt heeft. Ik ken broeder Andreas wel en die heeft ook in de barakken gewerkt. Ik heb ook wel contact met hem gehad. Hij was een zeer vrome man. Als ik hem moet omschrijven dan had hij een normaal postuur. Hij was circa 1.70 meter lang en liep voorover. Kleur haar weet mij niet meer. Bij mijn weten heeft Andreas niet in het hoofdgebouw gewerkt. 13.3.4 Interview broeder Ambrosius (9.5) Hij vertelde: Broeder Andreas kende hij persoonlijk niet van Heel. Hij kende hem wel persoonlijk maar alleen van het feit dat hij begin 60-jaren een bewoner van de inrichting Savelberg in Koningslust naar het moederhuis in Heel had gebracht. Van morfine wist hij dat, als het er al was, dit in een apart afgesloten kastje moest zitten. Waar dit kastje was wist hij niet. Ook kende hij nog Broom dat in flessen zat. Over het verstrekken van Luminal of morfine in Heel wist hij niets. Hij zei dat als broeder Andreas in verband gebracht zou worden met de sterfgevallen en als die in de barakken gewerkt zou hebben, dan moeten de sterfgevallen in de barakken plaatsgevonden hebben. 13.3.5 Interviews A.Klijn (11.4) Zij vertelde; Ik heb toen waarschijnlijk gedacht dat het sterven van deze patiënten het gevolg was van een stomme broeder die zich heeft vergist. Mogelijk handelde hij op advies van huisarts Verstraelen. Ik heb nooit gedacht in termen van moord. Wel van stommiteit van iedere betrokkene. Om deze reden heb ik ook nooit melding gemaakt van mijn waarnemingen. Mijn visie op het hele gebeuren was toentertijd dat ik gestoten was op een situatie waarin de inrichting St. Joseph te kampen had met een extreme overbevolking, enorm gebrek aan personeel, geen geschoold personeel, en stond voor een godvergeten zware moeilijke taak. Tijdens mijn onderzoek heb ik geen stukken gezien betreffende medicatie. Ik heb alleen enkele aantekeningen dienaangaande gezien in patiëntendossiers. 13.3.6 Interview P5 (11.6) Tussen 1 maart 1969 en 4 augustus 1969 sprak broeder Augustinus mij aan en zei tegen mij :"P5 komt eens mee, ik moet "oe" eens wat vertellen. Dien broeder voor mij heeft er een 20 dood gemaakt.". Hij sprak met een Brabants dialect. Van wie broeder Augustinus dat gehoord heeft, weet ik niet. Verder heeft broeder Augustinus toen tegen mij gezegd; "Dat die broeder wat met pap heeft zitten te rommelen". Maar dat had broeder Augustinus ook weer van horen zeggen. Broeder Augustinus wees mij in het Gerarduspaviljoen twee kamers aan. In de eerste zouden doodskisten gelegen hebben en de tweede kamer zou de sterfkamer zijn geweest. Dit verhaal heb ik kort nadat ik het zelf had gehoord, tussen 1 maart en 4 augustus 1969 verteld tegen de toenmalige huisarts, dr. Verstraelen. Deze zei daarop tegen mij : "Houd er over op. Daar heb ik wat met gehad. Daar stierven alsmaar jongens en ik moest toch op een gegeven moment de 128

doosverklaringen en er maar wat er op schrijven. Ik zat er vreselijk mee. Met die doodsoorzaken." In de tijd dat P5 in Heel gewerkt had, was er wel morfine geweest. Deze had altijd in een afgesloten kast gezeten en werd alleen gebruikt voor een patiënt met heel erge pijn. Van gebruik van morfine door broeder Andreas had hij nooit gehoord. Van gebruik van luminal door broeder Andreas had hij nooit gehoord. 13.3.7 Interview P6 (11.7) P5 had verteld dat er in verband met die sterfgevallen een broeder was geweest die naar Noord-Frankrijk was vertrokken. Die broeder zou aanwezig zijn geweest bij die sterfgevallen. ( Opm: P5 noemt in zijn interview zelf broeder Andreas als de broeder die genoemd werd door broeder Augustinus in verband met betrokkenheid bij het doodmaken van kinderen.) 13.3.8 Interview P10 (11.11) Hij vertelde over broeder Augustinus, een hele goeie man, en over broeder Andreas die door de kinderen de "spuitenkoning" werd genoemd. Hij had broeder Andreas nooit zelf gezien maar deze zat volgens P10 in het paviljoen bij de zieke mensen. De bijnaam had broeder Andreas te danken aan het feit dat er toen zoveel kinderen doodgingen. Hij vertelde ook dat veel broeders toen een bijnaam hadden en de kinderen onderling de broeders met hun bijnaam benoemden. 13.3.9 Interview P21 (11.22) Bij zijn weten heeft hij in 1986 of 1987 van dr. Spaans en van P5 en ook in die volgorde gehoord van een aantal verdachte sterfgevallen bij St. Joseph in Heel. Dr. Spaans kwam met een staafgrafiek waaruit bleek dat ca 30 tot 35 jaar geleden, dus begin 50-er jaren een opvallende verhoging van het aantal sterfgevallen was. Hij zei toen dat hij niet vast had kunnen stellen dat er een epidemie was en suggereerde dat er iets ernstigs aan de hand was geweest. P21 weet niet zeker of dr. Spaans hem bij die gelegenheid de naam van broeder Andreas heeft genoemd als de persoon die daarbij betrokken moet zijn geweest. Hij wist wel dat hij gezegd had dat een broeder die daarmee te maken moet hebben gehad overgeplaatst was door de Congregatie. Expliciet dat er mensen vermoord waren heeft Dr. Spaans hem niet gezegd. Bij geruchten had P21 regelmatig zaken gehoord over broeder Andreas. In verband met zijn naam heeft hij wel eens de uitdrukking euthanasieast gehoord. Andreas zou compassie hebben gehad met zijn patiënten en ze daarom hebben doodgemaakt. Andreas sliep in de barakken en de kinderen die het dichtst bij zijn kamer lagen zouden als eerste in aanmerking komen om te gaan hemelen. Van al deze uitdrukkingen wist hij niet wie ze gezegd had en waar en wanneer hij die gehoord had. 13.3.10 Interview P25 (11.26) Broeder Andreas heeft in zijn memoires geschreven over het feit dat hij wegens keelpijn een drietal doktoren had geconsulteerd. (Zie onder 13.5 Levensloop) Aan dokter P25 zou hij volgens zijn schrijven alles opgebiecht hebben om het vader abt niet moeilijker te maken.

129

P25 was arts internist werkzaam in het ziekenhuis te België. Hij kon zich broeder Andreas herinneren als een minder prettig man en hij had de indruk dat hij bezwaard was met iets. Andreas had zich echter goed gedragen in het ziekenhuis en de arts had de indruk dat Andreas liever verbleef in het ziekenhuis dan in de abdij. De broeder had hem nooit iets verteld over de sterfgevallen en zou hij dit wel gedaan hebben dan zou hij daar werk van hebben gemaakt. De arts had al 20 jaar geen contact meer met Andreas gehad. 13.3.11 Interview P26 (11.27) P26 zijnde broeder Paul uit de abdij Sint Sixtus te Vleteren in België heeft broeder Andreas in zijn laatste levensjaren begeleid vanuit België naar Nederland. Hij vond Andreas een vreemde man. 'Ik kan hem omschrijven als een eenzelvige, teruggetrokken en knorrende man. Hij was niet de allerliefste medebroeder. Hij had ook rare gewoontes. Een voorbeeld hierin is ondermeer dat hij eigen middeltjes gebruikte voor zijn kwalen. Broeder Andreas had kennelijk last van zijn voeten. Indien het gras van het gazon nu nat was van de dauw ging broeder Andreas daar zeker een uur met zijn blote voeten over lopen. Kennelijk had hij daar dan baat bij. Op uw vraag of ik weet waarom broeder Andreas bij de Trappisten is gekomen kan ik u antwoorden dat ik dat niet weet. Ik weet dat hij van de broeders van de Heilige Joseph afkomstig is. Het is echter niet vreemd dat mensen overstappen van de ene orde naar een andere. Ik heb broeder Andreas diverse malen bezocht toen hij in Stein en Heerlen verbleef. We hadden toen vrij oppervlakkige gesprekken. Dit kwam natuurlijk ook door het gedrag en het karakter van broeder Andreas. Broeder Andreas heeft nooit over zijn verleden met mij gesproken. U vraagt mij of hij gesproken heeft over Heel? Nee daar heeft hij nooit over gesproken. Ik heb pas nu recent begrepen dat hij kennelijk in de verpleging of zo iets werkzaam is geweest. Hij sprak daar niet over." Broeder Paul wist dat de neef van broeder Andreas destijds contactpersoon was naar de familie. 13.3.12 Interview Phil Janssen (11.31) Tijdens het onderzoek kwam hij veel in contact met broeder Ambrosius die in Heel woonde in een villa tegenover Sint Joseph. Met broeder Ambrosius heeft hij wel over deze sterfgevallen gesproken. Broeder Ambrosius vertelde toen dat het bekend was en dat in verband daarmee een broeder verplaatst was en dat toen het probleem opgelost was. De naam van die broeder werd niet genoemd. Toen hij voor zijn onderzoek in Heel rondliep had hij met veel mensen gesproken. Toen had hij ook verschillende geruchten gehoord. Hem werd voorgehouden een gerucht dat iemand niet ontslagen mocht worden omdat anders het hele kerkhof opgegraven zou worden. Verder werd hem voorgehouden het gerucht dat in de kamer naast die van broeder Andreas die patiënten lagen, die op de nominatie stonden om te hemelen. Die geruchten had hij inderdaad ook gehoord in Heel. 13.3.13 Interview contactpersoon familie broeder Andreas (11.33) De neef uit Amsterdam die bij Bergweide in Heerlen werd genoemd als de contactpersoon van de familie, werd achterhaald. Deze neef bleek nu in Purmerend te wonen. Met deze neef is contact opgenomen en hem is gevraagd naar enige wetenschap over de activiteiten van broeder Andreas in het verleden. Ook is hem gevraagd of hij mogelijk documenten in bezit had van broeder Andreas. Hij had als enige van de familie regelmatig contact gehad met broeder Andreas en had hem ook wel eens bezocht in de abdij in West Vleteren. 130

Deze neef werd geïnterviewd als P32. 13.3.14 Interview artsen P30 en P31 Met een tweetal door broeder Andreas in zijn levensloop genoemde artsen in België werd eveneens contact opgenomen via telefoon en email. Zij antwoordden op de daartoe gestelde vragen: • Ik was indertijd orthopedist in het Maria ziekenhuis te Poperingen (B). Broeder Andreas heeft mij nooit niets verteld over deze kindersterfte of over zijn werk in Heel. (P30). • Ik ben vanaf 1980 werkzaam in het Maria ziekenhuis te Poperingen (B). Ik verblijf momenteel voor mijn werk in Schotland. Ik herinner mij nog vaag iemand van de abdij met de naam (broeder Andreas) maar ik kan mij zeker niet herinneren dat ik ooit met hem een gesprek zou gevoerd hebben dat over meer zou gaan dan zijn klachten als patiënt. (P31). 13.3.15 Interview P34 (11.35) U vraagt mij naar het gebruik van medicijnen in die tijd. (1950 ev) Daar kan ik u over vertellen dat ik deze toen zeker niet gaf. Er was een afgesloten kastje in het kantoor. Daar had de hoofdbroeder de sleutel van. Wat er precies in zat weet ik niet. Wel dat ik een keer heb gevraagd voor aspirine. Dit kreeg ik toen van de hoofdbroeder uit dit kastje. De arts Verstraelen schreef de medicijnen voor. U vraagt mij of ik bekend ben met Luminal? Nee dat zegt mij niets. Ik heb dit nooit verstrekt. Zelfs veel later toen ik op de ziekenzaal werkzaam was (omstreeks 1980) deed de nachtdienst de medicijnen verstrekken, dus ik weet het niet. Ook andere medicatie heb ik echt geen weet van.

13.4 Archiefonderzoek Er werd in de archieven van Sint Joseph Heel (Daelzicht) en de congregatie van de broeders van Sint Joseph in Heerlen onderzoek gedaan naar relevante stukken. In het archief van het huidige Daelzicht werden de patiëntendossiers verkregen van de overleden kinderen waar het feitenonderzoek zich op richt. De gegevens uit deze archieven betrekking hebbende op broeder Andreas zijn hieronder samengevat weergegeven; • Aantekeningen op briefpapier van Bisdom Roermond d.d. 19 januari 195997 In rechter bovenhoek geschreven : "Rector Tillemans over Heel" Inhoud onderverdeeld in 4 punten, waarvan onder punt 1 staat geschreven : " 53/54 : contingent kinderen Schinnen onder toezicht van dokter slaappoeder gegeven : morphine (te sterk) Broeder Andreas verplaatst naar Koningslust Br. Gabriel praatte nogal veel Dr. Verstraelen - morphine te sterk geweest- Broeder was niet voor taak berekend (dom!) - eerder moeten waarschuwen geen opzet , (onderstreept door schrijver) • Getypte notitie van Van Odijk op briefpapier van Bisdom Roermond d.d. 19 januari 195998 aangaande klachten over De inrichting St. Jozef te Heel bij De Haas van de Kinderbescherming. Van Odijk stelt dan nog een aantal concrete klachten die overblijven waarvan de belangrijkste zijn: In een jaar 34 patiënten gestorven. Onder toezicht van dokter Verstraelen heeft broeder Andreas 97 98

105.101.115 Handgeschreven stukken op briefpapier Bisdom Roermond dd 19.01.1959 105.101.116 Brief van Van Odijk dd 19.01.1959 131

•

•

waarschijnlijk een ietwat te sterk slaapmiddel gegeven (morphine) aan patiënten welke uit Schinnen kwamen. Deze idiootjes stierven soms vrij snel en ofschoon dokter Verstraelen geen schuld aanwezig achtte is deze in zich wat domme broeder toen verplaatst. Van moorden zeker niet te spreken. (zeker geen opzet). Dokter Verstraelen stond er wat van te kijken dat dit nu bekend was geworden!! brief van 4 maart 1959 kennelijk geschreven door dokter Verstraelen,In 1952 kwam broeder Andreas op de nieuw opgerichte kinderafdeling, waar toen massaal de oudere jongens vanuit SCHINNEN werden opgenomen. De verpleging was moeilijk, daar bij het werk van volledig invalide kinderen nog ongewoon was, waarbij nog dat de patiënten soms voor hun doen reeds oud waren. Dat jaar was op die afdeling het aantal sterfgevallen 20 op een totaal van 34 in Huize St. Joseph. (dus buiten deze afdeling 14 sterfgevallen). Nadat deze gang van zaken zich in 1953 ongeveer zo handhaafde, werd de opname voornamelijk uit SCHINNEN stopgezet. Daar mij enige sterfgevallen niet erg duidelijk waren, had ik zelf op die stopzetting aangedrongen. De hygiëne stond bij broeder Andreas op hoog peil, zo ook de voedingstoestand. Ik geloof dat verschillende samenkomende omstandigheden hier vooral verkeerd gewerkt hebben. Moge ik nog erbij vermelden dat nagegaan tot en met 1957 het sterftecijfer schommelde tussen 8 en 18 per jaar. De afdeling volledig idiote kinderen is dus in 1953 opgeheven, waarbij broeder Andreas werd overgeplaatst. In het dossier van een van de overleden patiënten (nr 6) bevond zich een brief van zijn familie, d.d. 26 december 1953, gericht aan broeder Andreas. Hieruit blijkt in elk geval dat broeder Andreas deze patiënt, die in het Gerarduspaviljoen verbleef, heeft verpleegd. Verder bleek dat broeder Andreas in elk geval nog in Heel verbleef op het tijdstip van overlijden van deze patiënt op 20 november 1953 en zeer waarschijnlijk ook nog op 26 december 1953, de dagtekening van de brief van de familie aan hem. Uit de brief blijkt ook dat broeder Andreas niet op de begrafenis van deze patiënt in Heel aanwezig was.99

13.5 Levensloop In het archief van de congregatie van de broeders werd een persoonsdossier aangetroffen van broeder Andreas. Hierin bevonden zich diverse stukken waaronder een handgeschreven stuk, niet gedateerd, van broeder Andreas met daarin beschreven zijn levensloop.100 De bladzijden in die brief zijn gedeeltelijk genummerd. Voor het gemak van verwijzing zijn deze handgeschreven stukken genummerd van 1 t/m 16. Op bladzijde 13 begint kennelijk een nieuw gedeelte met de woorden "Ave Maria" en kennelijk gericht aan Broeder Godfried. Deze brief begint met een kort gebed en daarna letterlijk: "Broeder Godfried wat ik u nu ga vertellen moet een geheim blijven tussen u en mij, en Dom ANDRE tot de tijd rijp is om het openbaar te maken aan Dom REMIJ. Dom REMIJ heb ik nu deze brief geschreven, en er zal nog een volgen, maar u moet er voor zorgen dat u ze terug ontvangt, om mij weer terug te geven." Dan gaat de brief verder over Broeder Godfried die kennelijk kort voor zijn diakenwijding staat. 99

101.101.106 Brief ouders patiënt (nr 6) aan broeder Andreas 101.113.101 Handgeschreven schriftstukken van broeder Andreas met zijn levensloop

100

132

Op bladzijde 14 vervolgt broeder Andreas: "Ik heb u reeds gezegd sedert ik in Diepenveen ben geweest is er met mij iets gebeurd, de Heer weet wat en waarom. Ik ben altijd een mens geweest van recht uit, ieder het zijne. Ik ben altijd een vrij mens geweest aan niemand mij gebonden. Maar alles met alles is dit soms in mijn gedrag maar uiterlijk geweest. Dikwijl heb ik mij als een schijnheilige of fariceer mij voor gedaan, durf ik met Heilige Paulus te zeggen en ben eerder een vervolger van Gods kerk geweest als een medewerker. Maar van nu af aan toch niet meer, de Heer kent mijn zitten en opstaan. Sedert mijn keelpijn mijn laatste twee onderzoeken door dr…. ( P25), dr. … (P30) en dokter … (P31), is met mij heel wat gebeurd. Ik vertrouw volkomen dokter… (P25), heb alles opgebiecht om het vader abt niet moeilijker te maken als hij al heeft. Vader Abt heb ik donderdagavond gesproken 20 minuten in eenvoud en oprecht mijn zaak blootgelegd. Elf (11) juli heb ik nog een gesprek gehad met Dom REMIJ en mij uitgesproken, en afgesproken, wat nu is geweest is voorbij en ik begin met een schone lei. Ik heb al een gesprek gehad met u en met DANIEL en Dom ALPHONS, heb ik hem medegedeeld. Weet dokter … (P25) allemaal, ik heb gezegd nu een punt erachter, begin een nieuwe mijlpaal in mijn leven, misschien de laatste. Dom ANDRE heb ik ook reeds ingelicht maar nog niet volledig, en zou dezer dagen met mij nog een gesprek hebben. Mijn voornemens zijn van deze weg niet meer af te wijken. Ze hebben mij vroeger reeds in het vorige noviaat geleerd, als je onder patiënten werkt, zeg je A, dan moet het geen B meer worden, anders wordt je zelf de dupe." Ook is er een transcriptie gemaakt van bladzijde 5 van de levensbeschrijving van broeder Andreas over zijn periode in Heel. Deze transcriptie volgt hieronder: "Dat kwam omdat een oorlog op komst was. Vele zochten een veilig heenkomen. EN in Nederland was de kloosterling vrij van militaire dienst. Ik heb tien maanden postelaat volbracht. 4 october word ik gekleed. Enkele jaren voor mij was een novies gestorven aan T.B. en die droeg de naam Andreas. Na mij was een broer van die novies ook ingetreden, en vroeg mij of ik die naam wou nemen , want hij was nog niet zeker van zijn roeping. Dus 4 oct 1940 begon mijn noviciaat voor een jaar. In 1941 4 oct. mijn eerste kleine geloften na twee jaar hernieuwing. Toen 3 jaar wachten voor de eeuwige geloften dat is gebeurd in 1946. Toen werd mijn officiële bediening portier in het moederhuis waar de generale oversten was. Ben ik anderhalf jaar geweest. Toen werd ik overgeplaatst naar een ander huis in plaatsje Heel bij Roermond. Huize Sint Joseph. Wie hier binnen gaat, laat alle hoop varen levenslang en drie dagen. Dat geldt voor de patiënten die daar binnen kwamen. Daar kreeg ik een afdeling van 25 patiënten, de minste van de minste veel hulp behoeftige. Ik was natuurlijk vreemd in huis nog nooit zo'n werk gedaan. Dat was voor eten zorgen, ieder week allen in bad, werk was in die tijd nog niet voor deze mensen. Dus moest ik maar de dag zien om te krijgen, 7 uur was altijd de Heilige mis. Daarna koffie drinken bedden op maken van de patiënten, met hulp van de beste er uit, daarna maar de straat op wandelen om de tijd om te krijgen met speelgoed of zo iets ze bezig te houden ging niet, daar hadden ze niet minst verstand van. Voor deze mensen was niet anders goed eten slapen de rest was voor hun bijzaak. De eerste weken moest ik nog al eens vragen aan oudere mede broeders hoe dat allemaal moest. Weet U wat ik als antwoord kreeg, broeder dat moet U zelf maar uitzoeken, wij hebben het ook moeten doen. En van toen aan ben ik mijn eigen weg gegaan. En tot nu toe heb ik er geen spijt van. Natuurlijk met verlof van de plaatselijke oversten. Daar ben ik drie jaar geweest toen werd ik weer naar een ander huis overgeplaatst, een afdeling met 80 133

patiënten met als hulp een medebroeder en 5 a 6 van de beste patiënten daar heb ik 15 jaar voorgestaan. 80 patiënten van de leeftijd 15 jaar tot 80 jaar. De meeste patiënten kwamen van Venraij in Phieise inregten (waarschijnlijk: psychiatrische inrichting) in de volksmond gekkenhuis. Die nog te goed waren (onleesbaar)". De levensloop met daarbij de woon- en verblijfplaatsen van broeder Andreas werd schematisch in kaart gebracht en is hieronder weergegeven. Er is gebruik gemaakt van de volgende bronnen: A B C

Persoonskaart met daarop adressen waar broeder Andreas gewoond heeft.En GBA. Brieven uit het archief van Sint Joseph te Heel. Persoonlijke aantekeningen van broeder Andreas.

A

B

C

17.11.1917 1931 1935 1935-1938 05.07.1938 Okt.1938 maart 1939 13.03.1939 25.04.1939 02.06.1939 Dec. 1939

31.12.1939 02.01.1940 07.01.1940 13.01.1940 04.10.1940 04.10.1941 04.10.1943 16.08.1944 Okt. 1946 13.08.1947 mrt-48 15.10.1948 mrt-51 25.10.1950

134

Geboorte in Brunssum Met 14 jaar van school af. Gewerkt bij zijn vader in de bouw tot zijn 18e jaar Gewerkt bij een slager om het vak te leren. Ingeschreven in gemeente Brunssum Militaire dienst voor dienstplicht. Ingeschreven in Wittem, Klooster 318, Klooster van de Redemptoristen Brief aangaande vrijstelling van militaire dienstplicht voor een jaar als hij dan nog in het klooster zit. Naar paters Redemptoristen in Wittem. Bij paters Redemptoristen. Postelaat maar niet geschikt. Brief van de rector in Wittem aan Overste congregatie broeders Heilige Joseph. Hij acht E. niet geschikt voor het kloosterleven. Er is iets vreemds aan E. Hij heeft de neiging tot overdrijven. Aangeraden wordt om zich ook niet bij een andere congregatie aan te melden. Naar broeders van Stichter Savelberg in Heerlen. Na een week aangenomen. Als broeder Andreas ingetreden bij congregatie broeders Heilige Joseph. Ingeschreven op het adres Gasthuisstraat 6 te Heerlen. Toen een klooster, nu appartementen. Gekleed. Begin Noviciaat. Kleine Gelofte Hernieuwing Ingeschreven op het adres St.Josephstraat 114 in Heel, de inrichting St.Joseph. Eeuwige Gelofte. Portier in het moederhuis van de congregatie in Heerlen Ingeschreven in Maarheeze, Sterksel, Klooster van de broeders Heilige Joseph. Overgeplaatst naar St.Joseph in Heel. Ingeschreven op het adres Koningslust 542 te Helden Overgeplaatst naar onbekende plaats. Daar gewerkt op afdeling met 80 patiënten met hulpbroeder. Ingeschreven op het adres St.Josephstraat 114 in Heel, de inrichting St.Joseph.

15.03.1954 05.04.1965 02.03.1966 1954-1969 04.09.1969

24.09.1969 27.09.1969 17.10.1969 04.06.1970 10.07.1970

27.04.1972 03.11.1983

04.09.1983 07.11.1983

11.12.1983 22.03.1984 07.09.1984 20.12.1993 11.01.1996 05.09.1996 23.01.1997

Ingeschreven op het adres De Koningstraat 5 te Helden, klooster broeders Heilige Joseph. Ingeschreven op het adres Rector Driessenstraat 114 te Heel, de inrichting St.Joseph. Straatnaamwijz. Ingeschreven op het adres Albertlaan 19 te Maarheeze, Sterksel. Als portier gewerkt bij Providencia in Sterksel Handgeschreven brief van broeder Andreas aan de congregatie. Vraagt toestemming om per 01.10.1969 toe te treden bij de Trappisten in België. Brief van congregatie Heilige Joseph, moederhuis Heerlen aan broeder Andreas in de inrichting Provedentia in Sterksel. Broeder Andreas krijgt toestemming om kennis te gaan maken met de Trappisten in Rochefort (B). Mocht hij daar lid worden, dan wordt hij in Heerlen uitgeschreven. Ingetreden in Rochefort Trappistenabdy St.Remy Ingekleed in Rochefort Vertrokken naar België. Van St.Remy naar abdij St.Sixtus te Vleteren (B) Brief van broeder Polycarpus namens de congregatie aan broeder Andreas in de Sixtus Abdy te West Vleteren (B). Wordt gefeliciteerd met de plechtige Professie (monnikswijding) die hij vandaag heeft afgelegd. Hij wordt in Heerlen meteen uitgeschreven. Naar de St.Benedictus Abdy de Achelse Kluis te Hamont-Achel (B) Handgeschreven brief van broeder Andreas aan broeder Dominicus bij St.Joseph. Broeder Andreas zit dan nog in Vleteren (B). Hij memoreert dat het 31 augustus 14 jaar geleden is dat hij in Rochefort in retraite was en toen gekozen heeft voor de Trappisten. Naar Abdy OLV SION te Diepenveen. Brief van broeder Andreas aan de broeders van St.Joseph in Heel. Hij zegt daarin dat hij nu alles bij elkaar zo'n 2 1/2 maand in Abdy Sion in Diepenveen is. Ingeschreven op het adres Vulikerweg 6 te Diepenveen (Ov). Betreft de Abdy SION. Ingeschreven op het adres Donkerstraat 12 te Vleteren (B). Betreft de Sint SIXTUS Abdy. Een Trappistenabdy. Ingeschreven op het adres Ondergenhuisweg 14 te Stein. Betreft een Missiehuis van de paters H.Hart. Klooster/bejaardenoord. Ingeschreven op het adres Bredaseweg 204 te 5038 NK Tilburg. Betreft voormalig klooster en nu missiehuis. Volgens GBA ingeschreven op het adres Voskuilenweg 12 te Heerlen. Betreft verpleegtehuis BERGWEIDE, voor religieuzen met dementie. Overleden volgens GBA

135

13.6 Onderzoek verblijfplaatsen broeder Andreas 13.6.1 Verblijfplaatsen Heel en Koningslust broeder Andreas Zoals eerder vermeld in deze rapportage blijkt uit diverse bronnen dat broeder Andreas in verband werd gebracht met een aantal overleden personen binnen de inrichting Sint Joseph. Om een mogelijke relatie in beeld te kunnen krijgen werden de verblijfsgegevens van broeder Andreas vergeleken met de aantallen overledenen binnen de tehuizen in Heel en Koningslust. Dit zijn de tehuizen/kloosters waar broeder Andreas achtereenvolgens heeft verbleven. Uit gegevens van het bevolkingsregister blijkt dat broeder Andreas op 25 oktober 1950 werd ingeschreven op het adres van de inrichting Sint Joseph te Heel. Verder blijkt uit het bevolkingsregister dat hij op 15 maart 1954 werd ingeschreven op het adres De Koningstraat 5 te Koningslust, gemeente Helden, eveneens een klooster van de broeders van de Heilige Joseph, de inrichting Savelberg genaamd. Hier werden verstandelijk gehandicapte patiënten verpleegd. Aldaar stond hij tot en met 1965 ingeschreven. Schematisch weergegeven gaf dit onderstaand resultaat. 40 35 30

totaal aantal overledenen Heel

25 20

totaal aantal overledenen Koningslust

15 10 5

19 60

19 58

19 56

19 54

19 52

19 50

19 48

19 46

0

Uit dit schema blijkt dat er ook na de verhuizing/overplaatsing van broeder Andreas in 1954 geen significante afwijkingen zijn in het aantal sterfgevallen in Koningslust. Wel is er, zoals reeds eerder aangehaald in deze rapportage, een sterke verhoging van het aantal overlijdensgevallen in de jaren 1952 en 1953 tijdens het verblijf van broeder Andreas in Sint Joseph te Heel. 13.6.1.1 Werkplek broeder Andreas in Sint Joseph te Heel Zoals eerder in de rapportage is aangehaald is uit diverse bronnen gebleken dat broeder Andreas met name in de periode 1952/1953 werkzaam is geweest binnen de inrichting Sint Joseph in het Gerarduspaviljoen voor bedlegerigen. De bewoners van dit paviljoen werden eerder in dit rapport reeds omschreven als bedlegerig en het betrof bijna allemaal met aan zekerheid grenzende waarschijnlijkheid mensen met een zware lichamelijke en geestelijke beperking. Uit de in het archief van de inrichting Daelzicht aangetroffen bouwtekening bleek dat er in het Gerarduspaviljoen kennelijk een capaciteit van 20 bedden was voorzien. In de door hem geschreven levensloop schreef broeder Andreas dat hij werkzaam was op een afdeling voor 25 patiënten. Omdat er gedurende de beginjaren 50 sprake was van een overbevolking binnen de inrichting Sint Joseph valt het niet uit te sluiten dat

136

er meer dan 20 patiënten verbleven binnen het Gerarduspaviljoen. Uit het onderzoek is niet gebleken of het hier uitsluitend minderjarigen betroffen. Uit eerder onderzoek is ook gebleken dat van de 37 overleden jongens er op enig moment 19 in deze periode hebben verbleven in dit Gerarduspaviljoen. (Zie foto)

13.6.2 Abdijen Er werd contact gelegd met de verschillende abdijen waar broeder Andreas heeft verbleven na zijn tijd in Heel. Dit met de vraag of er ergens nog een dossier aanwezig was van en/of over broeder Andreas, dan wel er nog mensen waren die hem gekend hebben. • Abdij SION te Diepenveen: Geen dossier aanwezig en de hoogbejaarde abt die broeder Andreas gekend heeft, was niet in staat om zich hierover te uiten gezien zijn gezondheidstoestand. • Abdij Saint REMY te Rochefort (B): Telefonisch en mailcontact geweest met de abt van deze abdij, Gilbert Degros. Hij berichtte: "Zoals beloofd, heb ik een en ander onderzocht met betrekking tot broeder Andreas. Ik heb niks kunnen vinden in ons archief. Dat was ook te verwachten aangezien hij amper 10 maanden bij ons heeft verbleven. Hij is op 27 september 1969 bij ons gekomen en vertrokken naar Saint-Sixte op 10 juli 1970. Ik heb broeder Andreas goed gekend gedurende zijn tijd in Rochefort. Hij sprak geen woord Frans en het was onmogelijk om met hem te praten. Men heeft hem geadviseerd om naar een Vlaams klooster te gaan aangezien hij niks begreep van de Franse taal. Hij is toen vertrokken naar Sint Sixtus in West-vleteren". • Abdij SINT SIXTUS te Vleteren (B):

137

Op 10 februari 2012 verscheen de abt van de Sint Sixtus Abdij te Vleteren, broeder Manu, aan het regiobureau van de politie Limburg-Noord te Venlo. Hij overhandigde een aantal schriftstukken betrekking hebbende op broeder Andreas. Deze stukken, waarnaar hij op verzoek van het onderzoeksteam gezocht had,had broeder Manu aangetroffen in het archief van de abdij. Het betrof hier inschrijvingsformulieren met persoonlijke gegevens, toestemmingsbrieven om toe te kunnen treden tot de Trappisten, toestemming van Rome hiervoor, afleggen van geloftes etc. Uit het gesprek met broeder Manu bleek dat hij broeder Andreas wel gekend had. Hij kon hem als volgt omschrijven: o een zeer gelovig man o een man van de regel o had vaak honger o hij had het idee dat broeder Andreas graag even buiten de klooster was geweest, zoals bv het ziekenhuis o hij had nooit met broeder Andreas over Heel gesproken. o hij wist ook niet dat broeder Andreas specifiek dit werk had gedaan. Wel dat hij zoiets als verpleger was geweest. Verder deelde hij mede dat: o hij had gesproken met een broeder die ook een redelijk contact had met broeder Andreas doch deze had ook nooit iets gehoord over de periode Heel in het leven van Andreas. o Hij verder weinig wist te vertellen over broeder Andreas. o Broeder Godfried in verband met zijn gezondheidstoestand niet meer te spreken was o Dom Remy inmiddels in 2009 overleden was

13.6.3 Verpleeghuis Bergweide te Heerlen Uit het onderzoek is gebleken dat broeder Andreas zijn laatste levensdagen heeft verbleven in verpleegtehuis Bergweide te Heerlen. Ook hier werd een onderzoek ingesteld. Uit een gesprek met de directie bleek dat broeder Andreas inderdaad op 5 september 1996 aldaar is opgenomen en ook daar is overleden op 23 januari 1997. Broeder Andreas werd beschreven als: Negatief, gelaten, apathisch en in zichzelf gekeerd. Hij wilde alleen gelaten worden en de omgeving ervoer hem als niet erg geliefd. Hij straalde negativisme uit. Hij luisterde selectief en hoorde alleen wat zijn interesse had. Voor de rest sloot hij zich af. Als contactpersoon voor broeder Andreas naar zijn familie was daar bekend een neef uit Amsterdam. Als wettelijke vertegenwoordiger werd vermeld broeder Paul uit België. Meer gegevens dienaangaande werden niet verstrekt.

13.7 Aanwijzingen relatie broeder Andreas en overlijden patiënten In diverse bronnen wordt gesteld of gesuggereerd dat broeder Andreas verantwoordelijk zou zijn voor de dood van een groot aantal patiënten van de inrichting St. Joseph in Heel. Er is een overzicht gemaakt van deze bronnen. De inhoud hiervan betreffende het onderwerp wordt hieronder samengevat weergegeven.

138

•

• •

•

•

•

•

•

•

• •

Broeder Andreas maakte in ieder geval in 1952-1954 deel uit van de congregatie van de broeders van de Heilige Joseph te Heerlen en hij was gedurende deze periode werkzaam in de instelling Sint Joseph te Heel. Het is aannemelijk dat hij gedurende deze periode zijn werkzaamheden verrichtte in het Gerarduspaviljoen in de barakken. De bewoners van dit paviljoen werden omschreven als bedlegerig en het betroffen bijna zeker allemaal mensen met een zware lichamelijke en geestelijke beperking. Van de 37 overleden jongens zijn er zeker 19 te relateren aan het Gerarduspaviljoen in de jaren 1952-1954. Bij 13 jongens kon niet worden achterhaald waar zij verbleven hebben en bij 5 jongens stond als mogelijke verblijfplaats, Piuszaal (3), zaal hoofdgebouw (1) en Ziekenzaal (1). Uit de gegevens van de bouwtekening van deze barakken blijkt dat er kennelijk een voorziening was voor 20 bedden in het Gerarduspaviljoen. Broeder Andreas schrijft over een afdeling van 25 patiënten waarvoor hij moest zorgen. Gezien het feit dat er ook gedurende deze periode sprake was van een overbevolking in de instelling Sint Joseph is het aannemelijk is dat er inderdaad meer dan 20 patiënten verbleven in het Gerarduspaviljoen, waarbij eveneens niet uitgesloten is dat het zowel meerder- als minderjarige patiënten betroffen. Uit aantekeningen en brief beiden dd 19 januari 1959 blijkt dat in een jaar 34 patiënten gestorven zijn (53/54). Onder toezicht van dokter Verstraelen heeft broeder Andreas waarschijnlijk een ietwat te sterk slaapmiddel gegeven (morphine) aan patiënten welke uit Schinnen kwamen. Deze idiootjes stierven soms vrij snel en ofschoon dokter Verstraelen geen schuld aanwezig achtte is deze in zich wat domme broeder toen verplaatst. Van moorden zeker niet te spreken. (zeker geen opzet). Dokter Verstraelen stond er wat van te kijken dat dit nu bekend was geworden. In een brief aan collega arts zegt dokter Verstraelen dat het onbegrijpelijke sterfgevallen waren maar geeft hij zeker broeder Andreas niet de schuld. Hij wijt de sterfgevallen aan verschillende samenkomende omstandigheden van de kinderen uit Schinnen. Broeder Polycarpus geeft aan bij gerucht te hebben vernomen dat er iets niet goed was gegaan met de kinderen in 1952-1954. Dit zou te maken hebben met het voorkomen van bedplassen omdat kinderen vanaf 16.00 uur niet genoeg water meer te drinken kregen. Hij beschreef broeder Andreas als een niet slimme man met een sterke eigen wil die niet snel te rade zou gaan bij anderen. Hij had van niemand hulp nodig. Hij geloofde niet dat Andreas spuiten kon geven aan patiënten en hij kende niet de bijnaam "spuitenkoning" die Andreas zou hebben gehad. Broeder Damianus vertelt dat Broeder Andreas werkzaam was in het Gerarduspaviljoen. Hij acht Andreas verantwoordelijk voor de sterfgevallen omdat er niemand anders in de gelegenheid was om dat te doen. Hij zegt daarbij: Als ik iemand zijn medicijnen niet geef gaat hij dood. Als ik hem teveel geef gaat hij ook dood. Damianus heeft niets gezien of ooit geweten. Broeder de Montfort weet dat broeder Andreas werkte in de barakken en een zeer vroom man was. Broeder Ambrosius kende broeder Andreas niet van Heel wel later. Hij wist dat morfine in een afgesloten kastje moest zitten. Hij wist niets over het verstrekken hiervan. Hij stelt dat als broeder Andreas in verband zou worden

139

•

•

•

• •

•

•

•

gebracht met de sterfgevallen en die in de barakken gewerkt zou hebben, dat de sterfgevallen in de barakken moeten hebben plaatsgevonden. A.Klijn stelt dat de overlijdens het gevolg waren van een stomme broeder die zich vergist had. Mogelijke deze handelde op advies van Verstraelen. Zij niet dacht in termen van moord, maar in stommiteit van alle betrokkenen. P5 heeft van broeder Augustinus gehoord, dat zijn voorganger Andreas 20 kinderen zou hebben doodgemaakt. Hij wist dat morfine in 1969 in een afgesloten kast zat. Hij wist niets van gebruik morfine of luminal door broeder Andreas. P6 weet dat P5 hem heeft verteld dat er in verband met de sterfgevallen een broeder was overgeplaatst naar Noord-Frankrijk. Deze broeder was bij de sterfgevallen aanwezig geweest. P10 weet dat, maar niet waarom, broeder Andreas de bijnaam spuitenkoning had. P21 heeft regelmatig bij gerucht vernomen dat broeder Andreas euthanasieast werd genoemd, broeder Andreas zou namelijk compassie hebben gehad met zijn patiënten en ze daarom hebben doodgemaakt. Broeder Andreas sliep in de barakken en de kinderen die het dichtst bij zijn kamer lagen zouden als eerste in aanmerking komen om te gaan hemelen. Phil Janssen vertelt dat broeder Damianus hem gezegd heeft dat in verband met de sterfgevallen een broeder verplaatst zou zijn en dat toen het probleem was opgelost. Hij kent ook het gerucht dat er in de kamer naast die van broeder Andreas die patiënten lagen, die op de nominatie stonden om te hemelen. P34 weet dat er een afgesloten kastje was op kantoor waar medicijnen lagen en de hoofdbroeder daar de sleutel van had. Wat er precies in zat wist hij niet. Dr. Verstraelen schreef de medicijnen voor. Andreas beschrijft dat hij in Heel op een afdeling van 25 patiënten kwam te werken. Deze patiënten de minste van de minste waren. Hij nog nooit dit werk had gedaan en vreemd was in dit huis. Hij had gevraagd aan oudere medebroeders hoe het moest en dat hij als antwoord had gekregen dat hij dit zelf moest uitzoeken, zij hadden dit ook moeten doen. Hij hierna zijn eigen weg was gegaan, met verlof van de plaatselijke oversten. Na drie jaar hij naar een ander huis werd overgeplaatst.

13.8 Voorlopige conclusie Broeder Andreas maakte in ieder geval in 1952-1954 deel uit van de congregatie van de broeders van de Heilige Joseph te Heerlen. Eveneens staat vast dat hij in ieder geval in de jaren 1952-1954 werkzaam was in de instelling Sint Joseph te Heel. Het is aannemelijk dat hij gedurende deze periode zijn werkzaamheden verrichtte in het Gerarduspaviljoen in de barakken. Hij geeft zelf aan dat hij dit werk nog nooit had gedaan. Verder blijkt dat hij aldaar vermoedelijk als enige broeder werkzaam is geweest en kennelijk als zodanig de dagelijkse zorg had voor de bewoners van dit paviljoen. De bewoners van dit paviljoen worden omschreven als bedlegerig en betroffen bijna zeker allemaal mensen met een zware lichamelijke en geestelijke beperking. Hij verrichtte deze zorg onder toezicht van de instellingsarts Verstraelen. Van de 37 overleden jongens zijn er zeker 19 te relateren aan het Gerarduspaviljoen in de jaren 1952-1954. Bij 13 jongens kon niet worden achterhaald waar zij verbleven

140

hebben en bij 5 jongens stond als mogelijke verblijfplaats, Piuszaal (3), zaal hoofdgebouw (1) en Ziekenzaal (1). Andreas stond bekend als een vroom, eenzelvige teruggetrokken zelfs domme man. Verder is vastgesteld dat het aantal sterfgevallen, inderdaad drastisch terugliep vlak voor het moment, dat broeder Andreas op 15 maart 1954, van Sint Joseph in Heel naar Koningslust werd overgeplaatst. Broeder Andreas heeft waarschijnlijk toegang gehad tot medicijnen. Ook heeft hij vermoedelijk , onder het gezag van Verstraelen, medicijnen toegediend aan patiënten. Deze medicijnen werden vermoedelijk op de afdeling bewaard in een afsluitbaar kastje. Niet is vastgesteld welke medicijnen er precies ter beschikking van Andreas stonden. Mogelijk heeft Andreas de beschikking gehad over morfine en ook voor de aanwezigheid van luminal zijn aanwijzingen aangetroffen. Niet achterhaald kon worden op welke wijze (n) Andreas medicijnen heeft toegediend en ook niet in welke hoeveelheden of met welke frequentie of bij welke patiënten. Uit het onderzoek is wel gebleken dat er diverse bevindingen zijn waarin er een relatie wordt gelegd tussen broeder Andreas en het toedienen van (enige) medicatie en de sterfgevallen.

141

HOOFDSTUK 14 ONDERZOEK DOKTER VERSTRAELEN 14.1 Inleiding Aan de hand van de onder Hoofdstuk 3 beschreven opdracht en de daaruit voortvloeiende strategie werd als een van de deelopdrachten benoemd; • Onderzoek verrichten naar de arts G.Verstraelen. Uit met name de reeds eerder omschreven aangetroffen correspondentie was reeds gebleken dat deze Verstraelen als mogelijk betrokkene bij de te onderzoeken sterfgevallen werd genoemd. Het onderzoek naar Verstraelen zal verder in dit hoofdstuk worden beschreven.

14.2 Personalia De personalia van dokter Verstraelen volgens de bevolkingsregistratie zijn: VERSTRAELEN, Gustave Calliste Marie Ghislain (1916-1982) Gehuwd en kinderen.

14.3 Loopbaan Guus Verstraelen volgt omstreeks 1951 zijn vader Emile Verstraelen op als huisarts te Heel en tevens als arts, verbonden aan St.Joseph te Heel. Hij wordt eind 1964 geneesheer-directeur bij St.Joseph in Heel. Hij gaat per 1 juli 1981 met pensioen en wordt opgevolgd door dokter Spaans. Guus Verstraelen komt op 28 oktober 1982 te overlijden.

14.4 Familie Met de twee jongste zonen van dokter Verstraelen is een interview geweest. Hun vader Guus Verstraelen heeft thuis nooit gesproken over gebeurtenissen bij Sint Joseph en ze konden daar dan ook niets over zeggen. Hun moeder is oud en haar broze gezondheid laat niet meer toe om met haar hierover te spreken. Zij overhandigden twee schriftstukken met een handtekening van hun vader Guus Verstraelen voor een eventueel schriftvergelijkend onderzoek. (zie 14.5)

14.5 Informatie uit interviews De interviews die werden gehouden met personen die meer konden weten over dokter Verstraelen zijn eerder in dit hoofdstuk genoemd. Wat zij specifiek vertelden over dokter Verstraelen wordt hier nog eens kort weergegeven. • P1 is in 1959 als verpleger gaan werken bij Sint Joseph en heeft gewerkt in de ziekenzaal. Van de sterfgevallen in de periode 1952-1954 wist hij zelf niets. Hij meende wel van dokter Verstraelen gehoord te hebben dat er toen veel kinderen gestorven waren en dat hij (Verstraelen) ook niet wist hoe dit gebeurd was. • P5 vertelde dat broeder Augustinus in de periode maart - augustus 1969 tegen hem had gezegd dat: "Die broeder vóór hem (Andreas) een twintig kinderen had dood gemaakt en dat hij hem had laten zien dat er een kamer was waar de doodskisten stonden en een kamer, die als sterfkamer werd gebruikt". Hij had kort nadat hij het zelf gehoord had tussen maart en augustus 1969, dokter Verstraelen hierover aangesproken en die had onder meer gezegd: "Houd daar over op. Er stierven jongens en ik wist niet meer wat ik op moest schrijven". 142

•

Teneinde nog meer handschrift van dokter Verstraelen te achterhalen ter vergelijking met de in de patiëntendossiers aangetroffen aantekeningen, werd telefonisch contact opgenomen met de secretaris van het jubileumcomité van de harmonie uit Heel. Zij zou mogelijk nog handgeschreven notities van dokter Verstraelen hebben uit de tijd dat deze voorzitter van de harmonie was. Deze aantekeningen bleken echter niet meer voorhanden te zijn.

14.6 Archiefonderzoek Bisdom Roermond Er heeft een archiefonderzoek plaatsgevonden in het archief van het Bisdom Roermond. Hier werd een brief101 aangetroffen dd. 15 april 1954 van de Algemeen Overste J. van Hoof van de congregatie van de broeders te Heerlen aan de arts G. Verstraelen te Heel. De letterlijke inhoud van deze brief luidt: "Ondergetekende, Alg. Overste Congr. Broeders van St.Joseph te Heerlen, verzoekt u beleefd, zich te willen onthouden van mededelingen aan Broeders of ander Personeel aan de inrichting verbonden, betreffende gebeurtenissen die zich in het verleden hebben voorgedaan of die thans nog hangende zijn. Mocht u zich hieraan niet houden, heb ik aan de broeder Overste Johannes opdracht gegeven u de toegang tot het huis te ontzeggen." Niet duidelijk is geworden waar dokter Verstraelen dan over moest zwijgen. Wel valt op dat kort hiervoor het rapport van psychiater P18 is opgesteld over de misstanden en werkomstandigheden bij St. Joseph. (dd 11 april 1954).102 Ook werd aangetroffen een rapport103 kennelijk opgemaakt in deze periode (Pasen 1954 [18 april]) van de heer Goessens, die in opdracht van Van Odijk, vicaris van het Bisdom Roermond, een onderzoek instelde bij St. Joseph. Dit naar aanleiding van de rapportage van psychiater P18. Goessens haalt hierin aan (blz.9) dat op verzoek van broeder Johannes al diverse broeders zijn verplaatst en dat aan dokter Verstraelen een onprettig briefje is gestuurd door de algemeen overste. Het gaat hier dus kennelijk over de behandeling van de patiënten waar op dat moment een onderzoek naar werd ingesteld. Op de eerste bladzijde van zijn handgeschreven verslag stelt de heer Goessens gesproken te hebben met dokter Verstraelen, die daarbij gezegd zou hebben blij te zijn dat hij gelegenheid had om te spreken over gebeurtenissen, die ook hem bezwaarden. Dit waren de gevallen van zeer ruwe en hardhandige bestraffingen. Hij vervolgt met te stellen dat deze feiten in de loop van het onderzoek ter sprake komen. Op bladzijde 5 van dit handgeschreven verslag stelt de heer Goessens dat een jonge broeder een patiënt met een stok heeft geslagen. Hij stelt dan letterlijk: "Deze patiënt is ongemerkt naar de dokter (Verstraelen) gegaan. Deze sprak zijn verontwaardiging uit over het gebeurde, toonde het slachtoffer aan de broeder en aan het hoofd der school. Deze feiten zijn meer bekend geworden en kunnen de naam der inrichting zeer schaden". Al met al is het zeer aannemelijk dat deze gelegenheid aanleiding is geweest voor broeder-overste Johannes om een brief naar dokter Verstraelen te (laten) sturen waarin hem werd verboden te praten over gebeurtenissen bij Sint Joseph.

101 102 103

105.101.103 Brief van overste aan dokter Verstraelen, opleggen zwijgplicht. 101.106.111 Rapport psychiater P18 verpleging-arbeidsomstandigheden Sint Joseph 105.101.101 Rapport Goessens 143

Eveneens worden er aantekeningen aangetroffen op briefpapier van Bisdom Roermond dd. 19 januari 1959 In rechter bovenhoek geschreven : "Rector Tillemans over Heel" Inhoud onderverdeeld in 4 punten, waarvan onder punt 1 staat geschreven : " 53/54 : contingent kinderen Schinnen onder toezicht van dokter slaappoeder gegeven : morphine (te sterk) Broeder Andreas verplaatst naar Koningslust Br. Gabriel praatte nogal veel Dr. Verstraelen - morphine te sterk geweest- Broeder was niet voor taak berekend (dom!) - eerder moeten waarschuwen geen opzet , (onderstreept door schrijver) vervolgens wordt onder de punten 2, 3 en 4 ingegaan op andere misstanden. In het verslag van 19 januari 1959 opgemaakt door de heer Van Odijk geeft hij aan dat hij de rector Tillemans de klachten van Mevrouw Geraedts ter onderzoek heeft overhandigd. Deze rapporteert dan aan hem dat er wel kleine klachten overblijven, maar dat de meeste punten overdreven zijn of onwaar. Dat deze kennelijk moeten komen van ontevreden personeelsleden of insiders, daar er meestal een kern van waarheid inzit. De punten die waar zijn naar aanleiding van dit onderzoek zijn rechtgetrokken. Gerust kan het departement een onderzoek hiernaar instellen. Er is niets te verbergen. Het onderzoek zal gunstig uitvallen. Er volgt dan een lijst met concrete klachten. Onder punt 1 wordt dan navolgende citaat gedaan; “In een jaar 34 patiënten gestorven. Onder toezicht van dr. Verstraelen heeft broeder Andreas waarschijnlijk een ietwat te sterk slaapmiddel gegeven (morphine) aan patiënten welke uit Schinnen kwamen. Deze idiootjes sterven soms vrij snel en ofschoon dr. Verstraelen geen schuld aanwezig achtte is deze in zich wat domme broeder toen verplaatst. Van moorden zeker niet te spreken. (zeker geen opzet). Dr. Verstraelen stond er wat van te kijken dat dit nu bekend was geworden!!!”104 Hierna somt hij nog een drietal klachten op met betrekking tot hygiëne op een afdeling, mishandelingen en homoseksualiteit. Hij eindigt zijn schrijven met de opmerking dat van al de concrete klachten van de verbitterde en jaloerse mensen, Janssen uit Roermond en Daenen (kapper) uit Geleen bij confrontatie weinig overblijft.

14.7 Brief aan onbekende collega arts Er werd in het archief van de congregatie Heilige Joseph te Heerlen een brief105 aangetroffen van 4 maart 1959 die, gezien de inhoud, werd geschreven door dokter Verstraelen (ook al staat zijn naam er niet onder). Deze brief was gericht aan zijn "Hoog Geachte Collega" en gesteld op briefpapier van de inrichting St. Joseph. Het was niet duidelijk aan wie deze brief gericht was.Verder is niet duidelijk of deze brief een concept danwel een kopie van een origineel betrof. Eveneens is niet bekend of deze brief daadwerkelijk verstuurd is. Deze brief zat in de ordner "personeelszaken map verplaatsing en verzorging". De index vooraan in deze ordner vermeldde echter het volgende; "04-03-1959 Brief van dkt. Verstraelen aan de Insp. voor de Volksgezondheid ivm. het groot aantal overleden patiënten." Hier volgt de letterlijke inhoud van deze getypte brief: Hoog Geachte Collega, 104 105

105.101.116 Brief dd 19 januari 1959 "Klachten over huize St. Jozef te Heel. PvO 101.106.101 Brief dokter Verstraelen aan collega dd 4 maart 1959

144

In aansluiting aan ons mondeling onderhoud dd 25 februari 1959 kan ik u de volgende feiten voorleggen. De bewuste heer WEUSTEN die op het ogenblik in dienst is op Huize St. Joseph, is van 1939 tot medio 1958 onderwijzer geweest aan de B.L.O. school van Huize Providentie te STERKSEL NB. Wat aangaat de sterfgevallen op Huize St. Joseph, kan ik het volgende mededelen. Herfst 1951 begon ik zelf, als opvolger van mijn vader, mijn werk als huisarts op St. Joseph. In dat jaar waren er 18 sterfgevallen. In 1952 kwam broeder Andreas op de nieuw opgerichte kinderafdeling, waar toen massaal de oudere jongens vanuit SCHINNEN werden opgenomen. De verpleging was moeilijk, daar bij het werk van volledig invalide kinderen nog ongewoon was, waarbij nog dat de patiënten soms voor hun doen reeds oud waren. Dat jaar was op die afdeling het aantal sterfgevallen 20 op een totaal van 34 in Huize St. Joseph. (dus buiten deze afdeling 14 sterfgevallen). Nadat deze gang van zaken zich in 1953 ongeveer zo handhaafde, werd de opname voornamelijk uit SCHINNEN stopgezet. Daar mij enige sterfgevallen niet erg duidelijk waren, had ik zelf op die stopzetting aangedrongen. Er valt nog te vermelden dat in 1952 verschillende kinderen aan bronchiolitis stierven. Visites werden door mij verricht op alle tijden van de dag, in enige gevallen zelfs 's-nachts, waarbij geen ongeregeldheden te constateren vielen. Plotselinge sterfgevallen deden zich niet voor. De hygiëne stond bij broeder Andreas op hoog peil, zo ook de voedingstoestand. Ik geloof dat verschillende samenkomende omstandigheden hier vooral verkeerd gewerkt hebben. Moge ik nog erbij vermelden dat nagegaan tot en met 1957 het sterftecijfer schommelde tussen 8 en 18 per jaar. De afdeling volledig idiote kinderen is dus in 1953 opgeheven, waarbij broeder Andreas werd overgeplaatst. In de hoop u hiermede naar genoegen te hebben ingelicht, Hoogachtend, met Coll.gr."

14.7.1 Onderzoek identiteit Weusten In de hierboven genoemde brief wordt gesproken over een heer WEUSTEN die op dat ogenblik in dienst is op de inrichting St. Joseph, en die van 1939 tot medio 1958 onderwijzer is geweest aan de B.L.O. school van de inrichting Providentia te STERKSEL. Men zou hieruit kunnen concluderen dat de heer Weusten mededelingen heeft gedaan die hier in de brief verder besproken worden. Als dat inderdaad zo zou zijn dan zou mogelijk correspondentie hierover kunnen liggen in het archief van de inrichting Providentia. Op dinsdag 25 oktober 2011 werd met bereidwillige medewerking van de directie onderzoek gedaan in diverse archiefstukken van de inrichting Providentia, het huidige Kempenhaege, te Sterksel. Hierbij werd niets ter zake dienende aangetroffen. In de archieven van Sint Joseph te Heel (Daelzicht) werd in een indexmap met alle informatie over Sint Joseph, een overzicht aangetroffen met "Bijzondere data uit de geschiedenis van de inrichting Sint Joseph Heel."106 Op bladzijde 4 van dit stuk van 7 bladzijden, worden een paar opmerkingen gemaakt over ene WEUSTEN. Citaat: "Voor de kinderen werd de heer Leo WEUSTEN, sociaal pedagoog, aangetrokken, een broer van de ons allen bekende Eugéne WEUSTEN uit Providentia. Leo WEUSTEN was voorheen directeur van het Rijksopvoedingsgesticht te Amersfoort."

106

101.105.102 Bijzondere data uit de geschiedenis van huize Sint Joseph Heel. 145

Verder blijkt uit een kroniek dd 7 september 1984 aangetroffen in het archief van de congregatie te Heerlen In 1955 dat als sociaal-pedagoog Leo Weusten werd aangetrokken. De kinderen werden door hem getest en hij wist de karakters juist te typeren. Dat jaar werd voor hem een woning gekocht in Roermond aan de Parklaan. Hij verliet Sint Joseph in 1957 omdat hij tot directeur werd benoemd van de nieuwe stichting St Augustinus te Gennep. Bij een interview met broeder Damianus werd deze geconfronteerd met de brief van de hand van dokter Verstraelen aan een "Hoog Geachte Collega". Daarover zei hij dat: • Weusten naar zijn mening wel contact had met P18, arts te Sterksel. • Er twee broers Weusten waren. Eugene had nog een broer. Deze heeft in Heerlen gewerkt in het moederhuis. Deze was toen van middelbare leeftijd en zeker 20 jaar ouder dan broeder Damianus zelf toen. • Met "kinderafdeling" dokter Verstraelen de barak bedoelde. • De in de brief genoemde Weusten de oudere Weusten moest zijn, niet Eugene. Dat kon hij als volgt verklaren : "Ik ben in 1961 weggegaan (uitgetreden). In 1964 werkte ik in Treebeek. Daar kregen we bezoek vanuit Sterksel. Daar was Weusten bij, dat weet ik zeker. Ook schoolhoofd van Sterksel, dhr. Frissen, was daar ook bij, evenals enkele andere personen. Eugene Weusten is op 10.04.1972 gestorven. Hij is begraven op het kerkhof bij de inrichting Providentia te Sterksel". • Eugene Weusten was vroeger werkzaam als onderwijzer op de school in Sterksel, de inrichting Providentia. Hij kon zich niet herinneren dat deze Weusten ook bij St. Joseph te Heel heeft gewerkt. Hij dacht dat dit de broer van hem geweest die in het moederhuis heeft gewerkt. Uit een stamboomonderzoek van de familie Weusten, geraadpleegd op het internet, bleek dat Eugene en Leo Weusten inderdaad broers waren. De personalia van Eugene Weusten zijn: WEUSTEN P.E.A roepnaam Eugene (1917 -1972). Het betreft hier dus bijna zeker de Eugene Weusten die in diverse stukken naar voren komt waaronder de brief van dokter Verstraelen. Met de weduwe van Eugene Weusten werd contact gezocht. Zij bevestigde dat haar man inderdaad als sociaal pedagoog gewerkt heeft in de inrichting St. Joseph te Heel. Zie haar interview onder 11.37.

14.7.2 Voorlopige conclusie De samenhang van vorenstaande gegevens geeft het redelijk vermoeden dat; Verstraelen kennelijk niet (meer) beschikte over de juiste gegevens over de aantallen overleden personen binnen Sint Joseph maar wel de zover nu bekende "werkelijke"getallen benaderde. • Hij schrijft namelijk dat in 1951 er 18 sterfgevallen waren, gebleken is dat dit er 15 waren. • Hierna beschrijft hij de kinderafdeling alwaar broeder Andreas werkzaam zou zijn en daar zouden in 1952 in totaal 20 sterfgevallen zijn en 14 buiten deze afdeling. (Totaal 34 personen). Zover bekend waren er in 1952 in totaal 33 overlijdens binnen Sint Joseph waarvan 10 jongens. Dit zou overeen kunnen komen met de brief van Dr. Verstraelen indien er buiten de jongens op de kinderafdeling toch meerderjarigen zouden hebben verbleven. Dit is uit onderzoek niet gebleken maar valt desondanks niet uit te sluiten.

146

Hij schrijft dan dat in 1953 de gang van zaken zich ongeveer zo handhaafde. Hierbij geeft hij geen cijfers aan, maar kijkende naar de daadwerkelijke cijfers is bekend dat er in 1953 in totaal 34 personen kwamen te overlijden waarvan 25 jongens. Dit komt overeen met de zinsnede "ongeveer zo handhaafde". Verder schrijft Verstraelen over het feit dat hij had aangedrongen op stopzetting van kinderen afkomstig uit Schinnen en dat dit in 1953 daadwerkelijk zou zijn gebeurd. Uit het onderzoek is gebleken dat van de overleden jongens in 1952/1953 (totaal 35) er 25 uit Schinnen afkomstig waren. Verder is gebleken dat er in ieder geval in 1954 geen kinderen vanuit Schinnen werden opgenomen in Heel en dat dit slechts 1 kind betrof in 1955. Zover nu bekend werden er geen meerderjarigen uit Schinnen in Sint Joseph opgenomen doch alleen minderjarigen. Verstraelen schrijft dat in 1952 verschillende kinderen aan bronchiolitis stierven doch uit het onderzoek is gebleken dat er in dat jaar geen enkel kind aan bronchiolitis is overleden. •

14.8 Doodsoorzaken Alle doodsoorzaken van de overleden 37 jongens werden vastgesteld door de arts G. Verstraelen.Zie hiervoor tevens het gestelde onder 8.8.

14.9 Voorlopige conclusie Vastgesteld is dat: De arts Guus Verstraelen in 1951 zijn vader opvolgde als enige instellingsarts van de instelling Sint Joseph te Heel. Hij als zodanig verantwoordelijk was voor het medisch toezicht en verzorging van de aanwezige bewoners. Verstraelen de doodsoorzaak als arts heeft vastgesteld van de overleden 37 jongens. Hij kennis heeft gedragen van deze sterfgevallen. Immers uit de stukken van het bisdom blijkt dat hij hierover geraadpleegd is en kennelijk heeft aangegeven dat onder zijn toezicht door broeder Andreas een te sterk slaapmiddel werd gegeven, maar dat Verstraelen geen schuld aanwezig achtte. Hij in een eigen brief aangeeft te hebben aangedrongen op de stopzetting van opname van kinderen uit Schinnen nadat hem enkele sterfgevallen niet duidelijk waren gebleken. Hij kennelijk twijfel/onduidelijkheid had bij de doodsoorzaken doch met deze "twijfel/onduidelijkheid" verder dan dit gestelde in zijn brief niets deed. In 1969 werd hij door P5 opnieuw geconfronteerd met de sterfgevallen waarop Verstraelen zou hebben geantwoord:" Houd er over op. Daar heb ik wat mee gehad. Daar stierven alsmaar jongens en ik moest toch op een gegeven moment de doodsverklaringen en er maar wat er op schrijven. Ik zat er vreselijk mee. Met die doodsoorzaken."

147

HOOFDSTUK 15 ONDERZOEK "LAATSTE PATIËNT DIE STIERF" 15.1 Inleiding In haar brief aan Van Odijk,107 vicaris Bisdom Roermond, d.d. 8 januari 1959, spreekt mevrouw Geraedts van de Arbeidsinspectie over feiten die haar verteld zijn door anderen en die zij zonder commentaar weergeeft zoals ze haar verteld zijn. Een van de feiten die zij noemt is de stelling dat in 1953/1954, in een jaar tijd 34 patiënten zijn gestorven. In Heel werd daarvan verteld dat ze vermoord zijn. De laatste patiënt die "kerngezond" stierf was een zwager van dokter Scheres uit Tegelen. De eerstvolgende gestorven patiënt was pas 1 1/2 jaar daarna. Uitgaande van het feit dat het niet zeker was of het hier het overlijden van een minderjarige dan wel meerderjarige patiënt betrof werden de overlijdensregisters van de gemeente Heel en Panheel geraadpleegd. Daaruit bleek dat op 14 januari 1954 reeds de laatste minderjarige patiënt was overleden. Dit betrof: Gerardus Kreijkamp. Na deze Kreijkamp overleed de volgende minderjarige in de inrichting Sint Joseph op 4 mei 1955. Dus inderdaad bijna 1,5 jaar later. Kijkende naar de in 1954 overleden meerderjarigen overleed de laatste meerderjarige in dat jaar op 27 december en op 23 juni 1955 de volgende meerderjarige patiënt. Hier heeft dus een periode van nog geen half jaar tussen gelegen. Gezien het gestelde in de brief en het vorenstaande betreft derhalve de in de brief bedoelde eerstvolgende gestorven patiënt de minderjarige Kreijkamp. Eveneens werd er een onderzoek ingesteld naar de relatie van de overleden Kreijkamp en de in de brief genoemde dokter Scheres uit Tegelen.

15.2 Interview P2 Persoon P2 spreekt in zijn interview over het feit dat hij als internist verbonden is geweest aan het ziekenhuis in Tegelen. In die tijd had hij samengewerkt met dokter Scheres die chirurg was in dat ziekenhuis. Dokter Scheres was gehuwd met een vrouw genaamd KREIJKAMP en had twee kinderen. Een van die kinderen zou in Venlo wonen. Hem was niet bekend of de door ons bedoelde Kreijkamp familie was van dokter Scheres.

15.3 Informatie uit GBA De bedoelde arts moet zijn geweest, Antoon Willem Scheres, (1906 -1996) Gehuwd geweest met:Maria Henriette Bernardina Kreijkamp, (1911 - 2011) In het bevolkingsregister van Tegelen en in het gemeentearchief te Venlo is onderzoek gedaan naar een relatie tussen mevrouw Scheres-Kreijkamp en de te Heel overleden Gerardus Hendrik Kreijkamp. Terugkijkend tot 1850 is van enige familierelatie niet gebleken.

107

105.101.111: Brief mevrouw Geraedts aan De heer van Odijk, vicaris Bisdom Roermond.

148

15.4 Informatie dochter Scheres Een dochter van dokter Scheres bleek in Spanje te wonen. Zij heeft een uitgebreide email gestuurd waaruit blijkt dat Gerardus Hendrik Kreijkamp inderdaad geen familie van hem is.

15.5 Voorlopige conclusie De stelling van mevrouw Geraedts in haar brief met betrekking tot het gegeven dat; "de eerstvolgende gestorven patiënt pas 1 1/2 jaar daarna was" blijkt de passen bij het feit dat er inderdaad na het overlijden van de minderjarige Kreijkamp ongeveer anderhalf jaar later een minderjarige overleed. Echter de opmerking dat deze laatste overleden "kerngezonde" patiënt, Kreijkamp, een zwager zou zijn van dokter Scheres uit Tegelen kon niet worden bevestigd.

149

HOOFDSTUK 16 ONDERZOEK OVERIGE PERSONEN 16.1 Inleiding Gedurende het strafrechtelijk feitenonderzoek werden interviews afgenomen van diverse personen en werden archiefonderzoeken verricht. Uit deze informatie kwamen een aantal namen van personen naar voren die gezien de informatie hierover een nader onderzoek behoefden. De resultaten van deze onderzoeken zijn hieronder weergegeven.

16.2 onderzoek naar aanleiding interview P16 16.2.1 Onderzoek verpleger Feller Persoon P16 spreekt in het interview met hem over een man genaamd FELLER die werkzaam was bij St. Joseph en voor wie P16 handdoeken naar de kelder moest brengen. Daar zag hij dan geopende lijken van kinderen liggen en potten met menselijke resten. (Zie onder 11.17) Bij onderzoek in de archieven en navraag bij Stichting Daelzicht bleek nergens van een persoon met de naam Feller die daar gewerkt of verbleven zou hebben. Broeder de Montfort zegt over de persoon P16 en zijn verhaal het navolgende; "U noemt de naam P16. Van hem kan ik wel een boek vol schrijven. Hij is inderdaad een van mijn pupillen geweest. Ik heb hem persoonlijk naar Venray gebracht. Als anekdote kan ik nog vertellen dat toen ik in Venray aankwam, hem het plaatsnaambord van Venray liet zien. Daarop zei hij: Brengt mij daar maar naar toe, want men zegt toch dat ik gek ben". (Venray was in die tijd in de volksmond bekend als het zogenaamde gekkenhuis St. Servaas) Ik denk dat hij toen rond de 17 jaar was. U zegt dat P16 spreekt over een man met de naam Feller en over lijken en potten met organen van jongens en meisjes die in de kelder stonden. De naam Feller zegt mij helemaal niets en lijken en organen hebben in Heel nergens, dus ook niet in de kelder gestaan. Jongens met de borstkas open, kan hij in Heel ook nooit gezien hebben. Wij als broeders hebben geen apart lijkenhuis gehad. Er was naast de kerk een lijkenhuis waar lijken ondergebracht werden, voordat ze begraven werden. Meisjes hebben wij in Heel nooit gehad." Het verhaal over de aangetroffen menselijke resten in potten bleek wel een bekend verhaal te zijn. In 2006 heeft zo'n zaak gespeeld in Venray bij het Vincent van Gogh Instituut. Daar zijn toen potten met menselijke resten ontdekt bij het opruimen van een kelder en er bleek een oude sectie/obductieruimte te zijn geweest. Dit feit is in 2010 pas naar buiten gekomen en heeft in ruime mate de media gehaald. Blijkens zijn verklaring heeft P16 in het verleden ook in Venray gewoond bij het Vincent van Gogh Instituut, toen "Sint Servatius" geheten. Bij navraag bij het Vincent van Gogh Instituut bleek dat daar in dienst is geweest: FELLER, Theodorus Hubertus (1911-1993) Uit het schrijven van de geneesheer-directeur blijkt dat de heer Feller niet te relateren was aan zaken die destijds een relatie hadden met overleden personen binnen het instituut. Tevens bleek persoon P19 genoemde Feller te kennen. Deze Feller zou tijdens obducties in Venray assistent van de patholoog zijn geweest. Verder kende P19 ook

150

de persoon P16 als (oud)patiënt en sloot niet uit dat P16 deze obducties had waargenomen. 16.2.1.1 Voorlopige conclusie Uit het vorenstaande blijkt dat het niet valt uit te sluiten dat P16 inderdaad heeft gezien wat hij heeft beschreven in zijn interview. Doch dat hij dit niet kan hebben gezien in Sint Joseph te Heel maar hij dit bijna zeker heeft gezien en meegemaakt in de instelling Sint Servaas te Venray.

16.2.2 Onderzoek dokter Prick P16 spreekt in zijn interview over een dokter PRICK. Hij heeft in de jaren dat hij in Sint Joseph zat lange tijd een pil moeten slikken met een kruis erop. In deze pil zaten 4 verschillende medicaties. Deze pil zou door de broeders aan hem verstrekt zijn in opdracht van dokter PRICK. Hij kende die dokter PRICK verder niet en had hem nooit gezien. P16 had zelf de combinatie gemaakt tussen het overlijden van kinderen en het slikken van deze pil. Tevens was hierbij ook nog het gegeven uit het interview van een van de nabestaanden N4, waarin werd verteld dat vader zou hebben verteld over experimenten met medicijnen op kinderen in Heel. Op het internet werd gezocht naar een arts genaamd Prick. Uiteindelijk uitgekomen bij de meest waarschijnlijk bedoelde arts en wel: Prof. dr. J.J.G. Prick, verbonden geweest aan de Universiteit van Nijmegen, inmiddels overleden. Het toedienen van medicijnen namens Dr. Prick niet bevestigd kunnen krijgen. Wel de bibliografie en het archief van Prick kunnen raadplegen op internet. Daar is wel sprake van instituten met de naam Sint Joseph maar dit zijn instituten elders in het land gelegen met dus dezelfde naam. In het geheel geen Sint Joseph Heel aangetroffen. Tevens werd de Universiteit gevraagd om verdere inzage te krijgen in hun archief om informatie over dokter Prick in relatie tot Sint Joseph in Heel. Vanuit de Universiteit werd bericht gekregen dat zij geen directe link konden ontdekken tussen Prick en Sint Joseph Heel. Zij konden het niet uitsluiten, daartoe zou het gehele archief doorgespit moeten worden. Wel bleek dat er een plaatsingslijst/ inhoudsopgave is van Dokter Prick van 612 pagina's. Betreft; Plaatsingslijst, Archief J.J.G. Prick, Archiefnummer: 609, Archiefnaam: PRIC Sector: Onderwijs en wetenschappen, Soort archief: Persoonsarchief Datering: 1909-1978, Katholiek Documentatie Centrum 2010 Er werd eveneens gekeken of er mogelijk linken waren met Venray. Daar werden wel aanwijzingen voor gevonden, namelijk; 5662 Correspondentie met de Psychiatrische Inrichting Sint Anna te Venray. Met bijlage. 1958-1961, 1968. 8 stukken 5 stukken 5665 Correspondentie met de Psychiatrische Inrichting Sint Servatius te Venray. 1956. Gezien vorenstaande is het zeker dat Prick een relatie had met de inrichting in Venray, doch voor een relatie met Sint Joseph in Heel zijn tijdens dit onderzoek geen aanwijzingen gevonden. 16.2.2.1 Voorlopige conclusie De arts Prick had geen aantoonbare relatie tot de instelling Sint Joseph te Heel. Derhalve is het ook niet aannemelijk dat P16 pillen heeft ontvangen van of namens Prick in Heel. Aannemelijker is dat P16 deze pillen heeft ontvangen in de periode dat hij in Venray verbleef. 151

Er zijn verder ook geen aanwijzingen gevonden of signalen ontvangen van zogenaamde experimenten met medicatie op patiënten in Sint Joseph te Heel.

16.3 Onderzoek Pater Berkhout Er is een verslag van visitatie van de diverse huizen van de Broeders van Heerlen door Pater Berkhout in mei 1956 en juni 1956. Hieruit blijkt dat Pater Berkhout op 1418 mei 1956 de inrichting St. Jozef te Heel bezocht. Hij relateert dat er toen 21 broeders en 380 patiënten verbleven met broeder Ivo als overste.108 Geconfronteerd met de naam Berkhout, deelde broeder Damianus mede : "Pater Berkhout hoort thuis in de kapel In 't Zand te Roermond. Het is een Redemptorist (lid van de Congregatie van de Allerheiligste Verlosser (Congregatio Sanctissimi Redemptoris, C.Ss.R.), de orde die in Wittem haar klooster heeft. Berkhout kwam bij de kloosters om daar te spreken over spiritualiteit. Hij was fanatiek maar dom. Verder een fijne man. Via Redemptorist en archivaris Pater Konings uit Boxmeer te horen gekregen dat Pater Berkhout inderdaad Theo Berkhout betreft, die in 1956 verscheidene kloosters, waaronder St. Joseph te Heel, in opdracht van de Bisschop te Roermond heeft gevisiteerd. Zijn dossier lag in St. Agatha, bij de Stichting Erfgoed Nederlands Kloosterleven. Er werd een bezoek gebracht aan genoemde Stichting te Sint Agatha en een onderzoek ingesteld in het archief. Daarin werd een notitieboekje/agenda aangetroffen waarin Berkhout aantekening hield van zijn afspraken en activiteiten (map 3991) met betrekking tot missies en oefeningen. Hieruit bleek van de volgende afspraken: • Van 01-06 mei 1954 overleg op het bisdom met Mr. Sassen. (Opm: Secretaris Voogdijraad) • Op 04 en 08 mei 1954 overleg met mgr. Lemmens, mgr. Goessens, secr. Van Odijk en broeder Athanasius. Ging over Heerlen-Heel. • Op 19-03-1956 is hij bij de broeders in Heerlen geweest in verband met een professie. • Op 12-10-1959 had hij Huiskapittel in Heerlen en Heel. • Op 03-11-1959 had hij Heerlen, algemeen kapittel, genoteerd. Er bevonden zich geen onderliggende stukken in het archief met betrekking tot deze bijeenkomsten.

16.5 Onderzoek Jurgens Er is een verslag109 van dhr. Goessens, dd. Pasen 1954 (18 april), aan de Hoogwaardige Excellentie, betreffende besprekingen aangaande de toestand in het St. Joseph-gesticht te Heel. (10 blz.) Uit dit handgeschreven verslag blijkt dat Goessens een opdracht heeft gekregen van Van Odijk en de dag erna al naar Heel gaat om onderzoek te doen. Hij spreekt met een groot aantal personen en legt vast wat dezen te melden hebben. Een van deze punten betreft; • “Ten slotte werd nog gesproken met de juridisch adviseur van de Congregatie, prof. Jurgens uit Nijmegen. De broeder Overste en de Generaal Overste hadden zijn hulp gevraagd, vooral tegen de Inspectie van de Arbeid. Hij had reeds een drietal telefoongesprekken gevoerd met secretaris Delhoofen (wegens afwezigheid van secr. Van Odijk) en had zich daarbij nogal fel geuit. 108 109

105.101.125 Visitatieverslag aan mgr. Lemmens van pater Berkhout uit 1956,. 105.101.101 Rapport mgr. Goessens dd pasen 1954 (18 april)

152

Ook de Inspectrice had hij opgebeld en "op haar nummer gezet". Hij deelde de vrees van Goessens voor grotere ruchtbaarheid van de voorgevallen feiten.” Genoemde prof. Jurgens110 uit Nijmegen betreft nagenoeg zeker; J.W.G.P Jurgens, geboren te Oss op 11 mei 1895 en overleden te Nijmegen op 13 februari 1963. “In 1940 werd hij benoemd aan de katholieke universiteit te Nijmegen als hoogleraar handelsrecht, internationaal privaatrecht en burgerlijk procesrecht. De roomskatholieke Jurgens was kennelijk een bescheiden man en zijn invloed als privaatrechtjurist is beperkt gebleven. Behalve bestuurlijke taken aan de universiteit heeft Jurgens ook daarbuiten functies vervuld, zoals bestuurslid van een reclasseringsinstelling.” Het archief van de Radbout universiteit te Nijmegen werd geraadpleegd. Daar bleek wel correspondentie van genoemde Jurgens voorhanden doch er werd geen correspondentie met betrekking tot het Sint Joseph instituut Heel aangetroffen.

110

internet www.historici.nl/Onderzoek/Projecten/BWN/lemmata/bwn1/jurgens 153

HOOFDSTUK 17 MMA-MELDINGEN EN ONDERZOEK OVERIGE INFORMATIE 17.1 MMA-Meldingen 17.1.1 MMA-melding 31.08858, dd 30 augustus 2011 Op 30 augustus 2011 kwam onder nummer 31.08858 de navolgende melding binnen bij de regiopolitie Limburg-Noord : "Nav onderzoek dood jongens internaat St. Joseph in Heel. De persberichten over de natuurlijke dood van deze kinderen kloppen niet. Er was vaak helemaal geen sprake van een natuurlijke dood. In de lijsten van de apotheek zou te zien zijn dat er in de bewuste periode in de jaren 50 extreem grote hoeveelheden insuline zijn besteld voor dit internaat. Van een natuurlijke dood is bij veel van deze overleden kinderen geen sprake. Wel van een overdosis Insuline." 17.1.1.1 Medicijnleveranties Deze melding verwees naar apothekerslijsten waarin aangetoond zou kunnen worden of er inderdaad extreem grote hoeveelheden insuline besteld zouden zijn voor Sint Joseph. Deze lijsten werden door het onderzoeksteam niet aangetroffen. Er werd ook onderzoek verricht naar het gebruik van medicatie in die tijd binnen de inrichting Sint Joseph te Heel. Er is niet bekend geworden of er insuline in begin jaren 50 van de vorige eeuw werd gebruikt. Wel zou dit kunnen gelden voor Luminal waar in het onderzoek meerdere malen aan wordt gerefereerd. Dit werd veelvuldig gebruikt als kalmeringsmiddel, dit blijkt ondermeer uit een handgeschreven briefje in dossier overleden minderjarige111. Op dit briefje met briefhoofd, de inrichting Immaculata Conceptio Schinnen-Limburg telef. No. 334 Giro no. 239112, staat ondermeer geschreven:"krijgt 's avonds een luminal om rustig te zijn". Informatie uit het archief van de Stichting Daelzicht te Heel toonde aan dat in het verleden de medicijnen werden geleverd door apotheek Lamers en Lindemans, een groothandel uit Den Bosch. Uit onderzoek op het internet blijkt dat het bedrijf in 1964 is overgenomen en daarna nog diverse keren. De huidige eigenaar betreft Alliancehealthcare, te 's-Hertogenbosch. Er werd contact opgenomen met dit bedrijf. Dit bedrijf heeft inderdaad de apotheek overgenomen. Verder was het bedrijf vorig jaar verhuisd en toen is er veel oud materiaal vernietigd. Er was geen archief meer beschikbaar uit vroeger jaren. Verder werd contact opgenomen met een (oud) apotheekster (ondermeer naar aanleiding van het interview van N5) die navolgende vertelde: Ze verklaarde in 1967 naar Sint Joseph te zijn gegaan als apotheekster. Dit was in opdracht van de Inspectie. Aldaar was toen een broeder Snijders en Verstraelen verantwoordelijk voor de medicijnen en apotheek. In 1969 was N5 haar contactpersoon geworden. Zij had gezorgd dat de medicijnenvoorraad actueel en opgeruimd was. Ze kon over de periode 1950/1955 geen mededelingen doen. Ze had een goed contact met de dokter en P5 maar had nooit iets gehoord over "vreemde" sterfgevallen. Lindeman en Lamers kende ze ook, dit was de groothandel uit Den Bosch voor medicatie. Over gebruik van medicijnen in de jaren 1950/1955 kon ze niets vertellen. 111

Dossier overleden minderjarige S8.

154

Zij werd bevraagd over een flesje Arsenicum gevonden door P5. Dit kon ze zich niet herinneren. Op de vraag of zij kon aangeven waarom dit daar mogelijk aanwezig zou zijn geweest gaf ze als antwoord dat ze geen idee had. Haar de verklaring van P5 met betrekking tot het tandheelkunde verhaal voorgehouden. Dit kende ze niet. Meer kon ze niet vertellen. 17.1.2 MMA-melding 31.09012, dd 5 september 2011 Op 5 september 2011 kwam onder nummer 31.09012 de navolgende melding binnen bij de regiopolitie Limburg-Noord: "Uitzending Brandpunt en artikel Spits: twintig kinderen gedood in klooster Sint Joseph in Heel, in de jaren 50. In dit verband wordt nog eens doorgegeven dat er in die jaren een hele minderwaardige en onveilige situatie heerste in het klooster. De kinderen werden verschrikkelijk en als een voetveeg behandeld. Broeder Ambrosius wordt genoemd als een van de betrokken broeders. Hij sliep ook op de jongenszaal. Heel het klooster en het dorp wisten en weten van de vreselijke situatie in St. Joseph, alwaar zich een archief bevindt in een afgesloten kast in de kelder. Nauwkeurig en met de hand geschreven werd alles bijgehouden. In Panningen bevindt zich een broederhuis waar b.v. broeder de Montfort en andere broeders nog zouden wonen en hij kan hierover ook nog vertellen". 17.1.2.1 Onderzoek naar archiefkast In voornoemde melding wordt gesproken over een archief in een afgesloten kast in de kelder van Sint Joseph. Hierin zouden zich handgeschreven stukken bevinden waarin "alles" werd bijgehouden. Drie leden van het onderzoeksteam hebben uitgebreid onderzoek gedaan in de archieven van Daelzicht (St.Joseph). Ten tijde van dit onderzoek werden in de kelder meerdere kasten aangetroffen en diverse handgeschreven stukken. Dit waren echter niet de handgeschreven stukken waarin "alles" over patiënten werd bijgehouden. Ook wordt verwezen naar een broederhuis in Panningen waar nog broeders zouden wonen van St.Joseph waaronder met name genoemd broeder de Montfort. Broeder de Montfort is twee maal geïnterviewd. In het tweede interview is hem gevraagd naar deze archiefkasten en handgeschreven boeken. Hij kon zich deze niet herinneren. (Zie onder 9.4 en 9.4.1) .

17.2 overige informatie onderzoek Gedurende het onderzoek kwamen er ook meldingen binnen bij het onderzoeksteam die na onderzoek niet bleken te vallen binnen de onderzoeksopdracht. Desondanks werd ook aan deze meldingen de nodige aandacht besteed en zijn er verwijzingen gedaan naar hulpverleningsinstanties daar bleek van zeer emotionele betrokkenheid van melders. 17.2.1 Melding menselijke resten in gangenstelsel Roermond Zo meldde zich een man uit Rotterdam die in de periode 1965 tot ongeveer 1970 verbleef op het internaat Sint Jozef te Roermond. Dit internaat was gedeeltelijk afgebrand in 1969. Bij deze brand waren een aantal gangen van een gangenstelsel bloot komen te liggen. Tevens was er nog een betonwagen door de vloer gezakt. In ieder geval waren er toen menselijke resten van nonnen en baby's in deze gangen gevonden. Hij had dit gehoord maar niet zelf gezien. Hij wilde daarvan aangifte doen en hij had gesproken met iemand van justitie die hem verwees naar de politie. Gezien het feit dat de vermelde periode en locatie buiten de onderzoeksopdracht viel

155

werd dit de melder ook medegedeeld met de toezegging dat zijn melding wel geverifieerd zou worden. Het genoemde verhaal van deze man met deze gegevens werd ook aangetroffen op een hulpverleningssite op het internet. Op deze site werd ook een mailwisseling aangetroffen met betrekking tot het vermeende "gangenstelsel". Er werd door het onderzoeksteam contact opgenomen met het gemeentearchief Roermond. Een medewerker gaf aan dat er elk jaar wel een of twee meldingen binnenkwamen over gangen onder Roermond. Er waren inderdaad onder Roermond zeer veel ruimtes. Het was tot op heden niet bekend dat er een speciaal aangelegd gangenstelsel zou zijn. Algemeen bekend is dat er met name in de binnenstad, alwaar het voormalige Sint Jozeftehuis was gelegen, zeer veel kelderruimtes zijn die vaak groot en ook onderling verbonden blijken te zijn. Met name in de oorlog waren diverse kelders doorgebroken om naar verschillende panden te kunnen vluchten als dat nodig was. Verder was er nog een rioolstelsel uit 1880 aanwezig. Het betrof een gemetseld systeem soms manshoog, dat waren ook gangen. Het aantreffen van menselijke skeletdelen was verder ook niet vreemd in Roermond. Er zijn namelijk tientallen kloosters geweest en daarbij waren vaak kerkhoven. Het komt vaker voor dat er dus menselijke resten worden aangetroffen. Het verhaal met nonnen en baby's was niet bekend bij de gemeente. Dit vorenstaande werd door het onderzoeksteam teruggekoppeld met de melder. Deze was tevreden dat zijn melding geverifieerd was en gerustgesteld dat er geen sprake was van strafbare feiten.

17.2.2 Melding seksueel misbruik en dode kinderen Ook meldde zich een vrouw die in haar jeugd seksueel misbruikt was en ook wetenschap had over overleden kinderen. Zij was ook al bij de commissie Deetman geweest. Kort samengevat komt het er op neer dat ze rond de leeftijd van zes jaar door een persoon werd meegenomen in een auto. In de auto werd ze geblinddoekt en reden ze ongeveer 50 kilometer over ook hobbelige wegen. Daarna kwamen ze bij een groot statig huis. Daar waren heel veel badkamers. Ook waren er mannen en vrouwen binnen in de leeftijd van 25/35 jaar oud. Deze waren "vies/onzedig" gekleed. Verder stonden er veel bedjes. Daar heeft ze gezien dat een jongen er het leven heeft gelaten. Ze weet niet wie dit was. De manier waarop die jongen het leven heeft gelaten kan ze ook niet vertellen. Ze had in totaal tweemaal gezien dat er iemand het leven had gelaten. Later was er ook nog sprake van een baby, maar dit was onduidelijk. Ze vertelde verder dat er met haar ook van alles was gebeurd maar dat was niet voor ons onderzoek van toepassing. Enkele weken geleden had ze de uitzending van Brandpunt gezien en toen waren er een aantal puzzelstukjes op hun plaats gevallen. Haar verhaal zou wel eens daar plaatsgevonden kunnen hebben. Het zou ook Sint Anna kunnen zijn of een ander instituut dat wist ze niet, maar door die uitzending dacht ze dat het daar was. Met haar werd uitgebreid gesproken door mensen van het onderzoeksteam. Zij schetste een gebouw waarin de door haar omschreven gebeurtenissen plaatsgevonden zouden hebben. Zij was van mening dat dit de inrichting St. Joseph in Heel was. Zij vertelde dat ze daar reeds met haar dochter was binnengeklommen. 156

Dit had ze gedaan omdat ze had vernomen dat het gebouw mogelijk gesloopt zou worden. Ze wilde graag samen met ons naar dat gebouw gaan om ons de plekken te tonen. Gaandeweg het gesprek bleek echter dat ze in een gebouw van St. Anna te Heel was geweest. Dat gebouw stond nu leeg. Er werd samen met haar en haar man naar St. Anna gegaan en het betreffende pand bezocht. Het bleek hier het oude kasteel te betreffen, waar de congregatie was gestart in Heel. Op de eerste en tweede etage wees ze enkele ruimten aan, waarbij ze hevig emotioneel werd. Gezien het feit dat haar melding door vorenstaande bevindingen niet viel binnen onze onderzoeksopdracht en het aannemelijk zou zijn dat de kans op eventuele resultaten bij een vervolg onderzoek zeer beperkt zouden zijn werd haar medegedeeld dat haar verhaal zou worden vastgelegd binnen onze onderzoeksadministratie. Hiermee waren zij en haar man het eens. Ze gaf aan dat ze blij was dat ze met ons had kunnen praten en ze zou proberen om het nu af te sluiten. Ze wilde er verder niet mee blijven rondlopen. Over eventuele verdere hulpverlening die haar werd aangeboden zou ze nog overleggen met haar man.

17.2.3 Doden van kinderen bij Sint Joseph? Tevens meldde zich een man bij het onderzoeksteam. Deze had vanaf zijn derde levensjaar tot zijn 18e jaar in de instelling Klein Bethlehem te Heel verbleven en speelde daar de rol van hulpje van de zuster. Als zodanig moest hij ook als misdienaar met de zuster en de pater van Klein Bethlehem enkele keren naar de inrichting St. Joseph. Zij brachten dan het heilig oliesel (het sacrament der zieken) aan de stervenden. Zo zei hij zelf gezien te hebben dat door de zuster en de pater, al dan niet in gezelschap van de broeder (s) een jonge patiënt door middel van een kussen verstikt werd. De kist zou al gereed staan. Betrokken man vertelde uit een groot gezin te komen. Ze werden thuis verwaarloosd waardoor moeder uit de ouderlijke macht werd ontzet (vader overleden) en alle kinderen in tehuizen werden geplaatst. Enkelen van hen gingen naar Sint Joseph in Heel. De melder was nog klein en ging naar de zusters op Klein Bethlehem te Heel. Daar bleef hij tot zijn 18e. Reden was dat hij niet kon leren en hij werd ingezet als hulpje van de zusters. Een en ander zou gebeurd zijn in de jaren '60 maar de melder kon geen precies jaar aangeven. Ondanks het feit dat deze melding door vorenstaande bevindingen niet viel binnen onze onderzoeksopdracht (periode jaren ’60) en het aannemelijk zou zijn dat de kans op eventuele resultaten bij een vervolg onderzoek zeer beperkt zouden zijn werd toch binnen de kaders van het onderzoek gekeken of er bevestiging kon worden gevonden voor deze informatie. Uit het onderzoek is nergens bevestiging voor dit verhaal naar voren gekomen. 17.2.4 Overleden broer bij Sint Joseph. Zo meldde zich ook een vrouw met een emotioneel verhaal. Zij was de jongste van 12 kinderen uit een gezin met hele grote problemen waar misbruik "aan de orde van de dag" was. Moeder werd uit de ouderlijke macht ontzet en al haar broers en zussen werden verwaarloosd en hadden een verschrikkelijke jeugd gehad. Zij groeiden op in gestichten/inrichtingen.

157

Een broer was volgens haar in 1951 of 1952 gestorven aan meningitis (hersenvliesontsteking). Hij werd verpleegd in Sint Joseph te Heel. Mevrouw dacht dat haar broer in Heel mishandeld was. Zij had, als kind van 12 jaar, hem met haar moeder daar eens bezocht en trof hem aan in een soort badkuip met daarover een soort zeil gespannen waaruit alleen zijn hoofd stak. Dat hoofd was erg gezwollen en hij had dikke ogen en opgezwollen lippen. Zij wilde nu weten of haar broer inderdaad aan hersenvliesontsteking was gestorven of dat hij mogelijk op een andere wijze aan zijn einde was gekomen. Zij vertelde dat haar moeder haar broer niet meer had mogen zien na zijn dood en toen zij daar naar informeerde, werd gezegd dat hij al begraven was. De naam van haar broer bleek bij het onderzoeksteam onbekend te zijn. Bij nader onderzoek bleek betreffende man niet te zijn overleden bij Sint Joseph te Heel maar in een andere plaats in 2006. Deze informatie werd teruggekoppeld met de meldster. Mevrouw was al bij diverse hulpverleningsinstanties geweest. Zij werd doorverwezen naar slachtofferhulp.

17.3 Voorlopige conclusie Wat betreft de melding met betrekking tot insuline en lijsten apotheek kon geen bevestiging worden gevonden. Er werden binnen de inrichting Sint Joseph dan wel elders geen gegevens aangetroffen over de hoeveelheid en wijze van verstrekking van medicatie. Er werd wel een enkele verwijzing van mogelijk gebruik aangetroffen zoals een notitie waarin wordt gewezen op kennelijk aantreffen van een potje waarop in het handschrift van broeder Andreas stond Bennie 200 luminal112. Verder geeft de schrijfster Klijn aan in haar boek dat het gebruik van luminal en broom in de onderzochte periode normaal was. Wat betreft de mogelijk nauwkeurig en met de hand geschreven gegevens die zouden liggen in een afgesloten kast werd eveneens onderzoek gedaan. Deze gegevens werden voor de inrichting Sint Joseph niet aangetroffen, mogelijk betreft het hier de zogenaamde medische dossiers waar binnen het onderzoek sprake van is en die niet zijn aangetroffen. Wel werd in de inrichting in Sterksel een handgeschreven chronologisch opgebouwd dossier aangetroffen waarin dagdagelijkse gegevens in stonden vermeld met betrekking tot de verzorging en medicatieverstrekking aan patiënten. Mogelijk heeft een soortgelijk dossier zich in het verleden bevonden binnen de inrichting Sint Joseph te Heel. Gezien vorenstaande bevindingen met betrekking tot menselijke resten en gangen in Roermond, seksueel misbruik en doden van kinderen, overleden broer en het feit dat de meeste meldingen niet vielen binnen de onderzoeksopdracht werd in overleg met de officier van justitie besloten om de meldingen en gedane bevindingen vast te leggen in de politieadministratie en er geen verder onderzoek meer naar te doen. Tevens werden de betrokken melders hiervan in kennis gesteld en verder verwezen naar hulpverleningsinstanties.

112

101.106.108 Handgeschreven notitie behorende bij brief "eisen van Dhr. Sassen".

158

HOOFDSTUK 18 SLEUTELPERSONEN 18.1 Inleiding In het projectplan113 werd tevens als onderzoeksopdracht meegegeven: Het traceren en interviewen van sleutelpersonen binnen de eigen OM/politieorganisaties alsmede sleutelpersonen binnen de congregatie alsmede medewerkers van weleer. Naar aanleiding van deze opdracht werd er onderzoek verricht naar gegevens waaruit zou kunnen blijken dat personen werkzaam binnen de overheid of daaraan gelieerde organisaties kennis konden hebben gehad over deze mogelijk verdachte sterfgevallen. Complicerende factor hierbij was dat er meerdere vraagstukken speelden die kennelijk aandacht verdienden binnen Sint Joseph. Met name de werkzaamheden die patiënten dienden te verrichten voor onder andere Philips. Dit in combinatie met daarbij mogelijke overtredingen van de Arbeidswet en Veiligheidswet, mogelijke mishandelingen die er plaatsvonden, de geschiktheid of ongeschiktheid van broeders voor hun taak enz. In de aangetroffen correspondentie werd soms verwezen naar gebeurtenissen die kennelijk hadden plaatsgevonden, maar het is niet duidelijk waar de schrijver dan concreet naar verwees. Derhalve zullen alleen de concrete aangetroffen gegevens met betrekking tot de sterfgevallen hieronder worden weergegeven. Uit het onderzoek kwamen de navolgende gegevens met betrekking tot de gestelde vraag naar voren;

18.2 Bisdom Roermond en Congregatie Broeders Heilige Joseph. Gezien de aangetroffen correspondentie alsmede de daarin genoemde correspondenten, zoals Van Odijk, Mgr. Feron, rector Tillemans in zowel het archief van het bisdom Roermond alsmede het archief van de Congregatie van Heilige Joseph in Heerlen is aannemelijk geworden dat zowel het Bisdom Roermond alsmede de Congregatie van de Broeders van de Heilige Joseph in ieder geval eind 1958 en/of begin 1959 kennis hebben gehad over de onderzochte sterfgevallen.

18.3 Politie Limburg-Noord. Gezien het feit dat Heel tot de reorganisatie van de politie in 1994 in het rijkspolitiedistrict Roermond was gelegen werd in het rijksarchief te Maastricht alwaar de archiefgegevens van het Korps Rijkspolitie zouden zijn opgeslagen een onderzoek ingesteld.Tevens werd een onderzoek ingesteld in de politiearchieven van de Regiopolitie Limburg-Noord. Bij deze archieven bleek dat uit de betreffende periode geen enkele informatie meer beschikbaar was met betrekking tot Sint Joseph in Heel. Verder werd er een onderzoek ingesteld naar de toenmalige rijkspolitieambtenaren die in Heel werkzaam zijn geweest. Deze waren reeds overleden. Verder werd nog informatie verkregen via de familie van een politieman die in een latere periode 1957 tot 1960 in Heel had gewerkt. Deze had echter ook geen informatie met betrekking tot de sterfgevallen. Er was wel iets gaande geweest bij Sint Joseph in die tijd maar meer in de trant van verduistering van spullen door het personeel. (Zie hiervoor tevens het interview van P35.) 113

Projectplan OM Roermond dd 14-06-2011 159

Het is onbekend of er ooit melding is gedaan bij het toenmalige Korps Rijkspolitie over verdachte sterfgevallen en of deze zaken op een andere manier bekend waren bij de dit korps.

18.4 Openbaar Ministerie. Met betrekking tot het openbaar ministerie (OM) te Roermond werd nagegaan wie destijds aldaar werkzaam waren als Officier van Justitie. Zover bekend waren dit: o Officier van Justitie hoofd van het Arrondissement Parket mr. F. H. Wilbrenninck van 16-01-1947 tot 01-08-1957 o mr. J.H.W. Houben, van 01-08-1957 tot juli 1961 o Subst-officier van justitie mr.Ch.M.J.A. Moons, van 05-01-1953 tot ? o mr. W.C. Uiterwaal van 02-01-1957 tot ? o Waarnemend substituut-officier van justitie - Ambtenaar O.M. mr. W.F.H. Bartels van 17-06-1953 tot ? o Mr. A.G. H. Beljaars van 04-01-1957 tot juli 1959 Dezen bleken allemaal overleden. Verder bleken er in de archieven van het OM en het Rijksarchief te Maastricht met betrekking tot de sterfgevallen in Sint Joseph geen gegevens voorhanden.

18.5 Stichting Daelzicht. De Stichting Daelzicht werd in 1968 opgericht. De vraag of de Stichting Daelzicht bekend was met de sterfgevallen begin jaren 50 en wanneer kan als volgt beantwoord worden. o Uit het interview met persoon P5 blijkt dat Wind, rechtbankpresident van de rechtbank Roermond van 1980 tot 1995, omstreeks 1995/1996, door P5 van de sterfgevallen in kennis is gesteld. Dat is pas gedaan nadat Wind zijn functie van voorzitter van de raad van bestuur van Daelzicht had neergelegd. Opvallend in de reactie van Wind was volgens P5 geweest: "Nu begrijp ik ook waarom broeder Ivo geen medewerking wilde verlenen aan het onderzoek van A.Klijn". Hij was ten tijde van de aan hem gedane mededeling niet meer actief als rechtbankpresident. Wind is inmiddels overleden. Onbekend is of Wind deze informatie toen gedeeld heeft met anderen bij Daelzicht. o De geïnterviewde persoon P21 is algemeen directeur bij de Stichting Daelzicht te Heel geweest van mei 1985 tot 1 januari 2000. Hij heeft in 1986 of 1987 van dokter Spaans en in 1985 van P5 te horen gekregen van een aantal verdachte sterfgevallen begin jaren vijftig van de vorige eeuw. Uit een staafdiagram van dokter Spaans bleek dat in die jaren een opvallende verhoging van het aantal sterfgevallen was geweest en dat er mogelijk iets ernstigs aan de hand was geweest. Hem is toen verteld dat een broeder die er mee te maken moet hebben gehad was overgeplaatst door de Congregatie. Hij wist niet meer of toen de naam van broeder Andreas genoemd werd. P21 meende dat de mensen die hem dit vertelden anti-broeders waren. Hij heeft toen alles overwegende gedacht van "laat maar zitten. Ik heb wel wat anders te doen". o P29 verklaarde uit handen van Phil Janssen een artikel ontvangen te hebben waarin Janssen samen met Adri Gorissen de sterfgevallen beschreven hadden. Dit artikel hadden beiden gemaakt ten tijde dat ze medewerking verleenden aan het schrijven van het jubileumboek Elk

160

zijn tijd, 80 jaar huize Sint Joseph. Deze medewerking verleenden zij in opdracht van de directeur P21. Janssen verklaarde dat hij alleen dit artikel had geschreven maar wel de naam van Gorissen erbij had vermeld. Janssen had het artikel aan P29 overhandigd. Dit zal ongeveer 1989 of 1990 zijn geweest. Janssen had dit niet besproken met P21. Gorissen verklaarde het artikel niet te kennen. P29 verklaarde dit destijds besproken te hebben met de directeur P21 maar deze laatste zou zich dit meer herinneren. Derhalve is aannemelijk dat de Stichting Daelzicht bij monde van directeur P21 in de periode 1985-1987 en 1989-1990 uit drie bronnen te horen heeft gekregen van de opmerkelijke aantallen sterfgevallen begin jaren vijftig van de vorige eeuw. Onduidelijk is of de toen pas afgetreden voorzitter van de raad van bestuur van Daelzicht zijn kennis over het overlijden van de kinderen heeft gedeeld met anderen binnen Daelzicht. Dit wordt in ieder geval nergens schriftelijk onderbouwd.

18.6 Arbeidsinspectie. Uit de startinformatie in het projectplan blijkt reeds dat de toenmalige arbeidsinspectie, in de persoon van mevrouw Geraedts kennis droeg van de sterfgevallen. Dit onderzoek werd verder gerelateerd in Hoofdstuk 12 van deze rapportage. In haar brief van 8 januari 1959 aan Van Odijk wordt voor de eerste keer gesproken over het feit dat in 1953/1954 in een jaar tijd 34 patiënten zijn gestorven met daarbij de opmerking: "In Heel wordt verteld dat ze vermoord zijn". Eveneens blijkt uit een rapport114 van 1954 opgemaakt in opdracht van het bisdom Roermond dat de steller Goessens onderhoud heeft gehad met mevrouw Geraedts. Daarbij vermeldt Goessens dat mevrouw Geraedts op onderzoek was gezonden door haar chef de heer Muralt. Hieruit zou kunnen blijken dat mevrouw Geraedts kennelijk niet op persoonlijke titel een onderzoek zou zijn gestart. Behoudens de in dit hoofdstuk genoemde correspondentie werden er geen verdere gegevens aangetroffen waaruit zou kunnen blijken dat er binnen de arbeidsinspectie of het daarbij behorende Ministerie nog iemand anders kennis van de sterfgevallen heeft gehad. De overige correspondentie gaat namelijk alleen maar over de overige misstanden bij Sint Joseph in die tijd.

18.7 Katholiek Verbond voor de Kinderbescherming. Voorzitter van dit verbond was indertijd De Haas. Er is wel correspondentie aangetroffen in de archiefstukken over de misstanden bij Sint Joseph aangaande de werkomstandigheden115. Nergens is uit gebleken dat er met deze instantie contacten zijn geweest over het aantal opmerkelijke sterfgevallen bij Sint Joseph.

18.8 Voogdijraad. Uit de archiefstukken blijkt van betrokkenheid bij de problemen bij Sint Joseph te Heel van de toenmalige secretaris van de Voogdijraad Sassen.

114

105.101.101 Rapport Goessens dd pasen 1954 (18 april) 101.101.109 Brief De heer van Odijk aan mevr. Geraedts dd 31 december 1958, waaruit blijkt dat Mr. De Haas aan De heer van Odijk heeft verteld over de mistoestanden bij Sint Joseph. Dat had mr. De Haas van mevrouw Geraedts gehoord.

115

161

Uit een verslag van vicaris Van Odijk116 blijkt dat er een overleg is geweest op het Bisdom met mgr. Goessens, mevrouw Geraedts en Sassen. Het ging hierin voornamelijk over de misstanden bij Sint Joseph zoals de nachtarbeid en het overwerk door de kinderen. Uit een aangetroffen agenda van pater Berkhout blijkt dat hij in de periode 1 tot 6 mei 1954 overleg heeft gevoerd op het bisdom Roermond met Sassen. Nergens blijkt uit stukken dat de Voogdijraad op de hoogte was van de sterfgevallen bij Sint Joseph.

18.9 Inspectie voor de Volksgezondsheidzorg (Inspectie voor de Gezondsheidszorg) Aan de hand van de inhoud van de brief117 geschreven door Verstraelen en de aangetroffen index in het archief van de congregatie te Heerlen waaruit blijkt dat deze brief kennelijk bestemd was voor de Inspectie voor de Volksgezondheid ontstaat het beeld dat de Inspectie voor de Volksgezondheid in 1959 kennis kan hebben gekregen over de sterfgevallen in 1952 en 1953 in Sint Joseph te Heel. Tevens blijkt uit deze brief dat deze sterfgevallen in ieder geval opmerkelijk waren omdat Verstraelen ondermeer stelt dat hem enige sterfgevallen ook niet duidelijk waren. Uit het onderzoek is verder niet gebleken dat de Inspectie voor de Volksgezondheid daadwerkelijk kennis had van deze feiten, dan wel aan de hand van de informatie verder actie heeft ondernomen.

116

105.101.107 Verslag bespreking De heer van Odijk met Goessens-Geraedts-Sassen dd 29 april 2012. 117 101.106.101 Brief dokter Verstraelen aan collega dd 4 maart 1959

162

HOOFDSTUK 19 SAMENVATTING 19.1 Inleiding Het onderzoek is gestart naar aanleiding van een aantal documenten die ter beschikking werden gesteld door de onderzoekscommissie Deetman. Deze documenten betroffen met name gegevens afkomstig uit de archieven van het bisdom te Roermond. Het onderzoeksteam werd, op basis van de door de onderzoekscommissie Deetman beschikbaar gestelde informatie, de opdracht gegeven: "onderzoek te verrichten naar mogelijk begane strafbare feiten rondom het overlijden van de minderjarige slachtoffers in de periode 1952 tot januari 1954 in huize St. Joseph te Heel, waarbij de vraag of de feiten verjaard waren uiteraard ook diende te worden onderzocht. Ook moest worden bezien of er nog slachtoffers en getuigen en mogelijk zelfs potentiële verdachten in leven waren." De ontvangen documenten en de geformuleerde onderzoeksopdracht vormden het uitgangspunt voor dit strafrechtelijk feitenonderzoek. Verder werd vastgesteld dat de eventuele strafbare feiten verjaard zouden zijn en er dus geen gebruik kon worden gemaakt van strafvorderlijke bevoegdheden. Vooraleerst werden in het kader van zorgvuldigheid de nabestaanden van de overleden jongens getraceerd en geïnformeerd omtrent het onderzoek. Het onderzoeksteam heeft vervolgens: • • • •

onderzoek verricht naar de geschiedenis van Huize Sint Joseph te Heel; onderzoek verricht naar de omvang van de sterfgevallen en de beschikbare overlijdensgegevens; onderzoek verricht naar broeder Andreas en dr. G. Verstraelen en mevrouw Geraedts; onderzoek verricht naar de mogelijke strafbare feiten die verband houden met de sterfgevallen.

Het onderzoeksteam heeft hiertoe: • onderzoek verricht naar en in de relevante archieven voor zover deze (nog) aanwezig waren; • literatuuronderzoek verricht; • interviews gehouden met de nog in leven zijnde broeders van de congregatie, nabestaanden en andere personen die de beschikking hadden over mogelijke relevante informatie ten behoeve van het onderzoek. Het onderzoek werd verricht in vaak incomplete archieven. Ook bleken complete archieven reeds te zijn vernietigd. Verder bleken zeer veel betrokkenen die mogelijk "directe" kennis konden dragen over de sterfgevallen reeds overleden te zijn.

163

19.2 Geschiedenis Vanaf 1910 heeft de inrichting Sint Joseph ervaring met de opvang en verzorging van zwakzinnigen. Binnen de medische wereld psychiatrie was er tot 1930 geen of nauwelijks aandacht voor geesteszieken en was de verzorging voornamelijk gebaseerd op liefdadigheid. Vanaf 1930 begon dat mede door bemoeienis van de Inspectie van het Staatstoezicht op het Krankzinnigenwezen zeer langzaam te veranderen. Na de tweede wereldoorlog waren de instellingen zoals Sint Joseph een plek waar rooms-katholieke zwakzinnigen uit het hele land werden “verzameld”. Deze instellingen stonden laag aangeschreven, liepen achter op allerlei terreinen en de omstandigheden waren niet goed. Echter mede door het grote naoorlogse tekort aan opvangplekken nam het aantal bewoners steeds verder toe. Rond 1953 verbleven er naar verluidt zo’n 450 bewoners in de inrichting.

19.3 Sterfgevallen Samengevat is uit het onderzoek naar voren gekomen dat er een afwijkende piek is in het sterftecijfer in de jaren 1952 en 1953 binnen het tehuis Sint Joseph. Verder is gebleken dat in de periode van 28 juni 1952 tot en met 14 januari 1954 in de inrichting Sint Joseph te Heel in totaal 37 jongens in de leeftijd tot 21 jaar zijn overleden. In 1952 wordt de piek in het sterftecijfer in de inrichting deels verklaard door een verhoogd aantal meerderjarigen die dat jaar komen te overlijden. Hierbij valt het op dat eerst op 28 juni 1952 de eerste jongen (van in totaal 37) komt te overlijden. In 1953 wordt de piek voornamelijk veroorzaakt door het aantal overleden jongens. Op 14 januari 1954 komt de laatste jongen (van 37) te overlijden. Het duurde vervolgens tot 4 mei 1955 alvorens er weer een jongen overleed. Van alle overleden jongens zijn er (zeer summiere) persoonsdossiers aangetroffen in de archieven van de inrichting. De medische dossiers waren echter niet meer aanwezig. De (opgegeven) doodsoorzaken konden alleen worden achterhaald aan de hand van een notitie op de persoonskaarten van de overleden. De overleden jongens hadden allemaal ernstige lichamelijke en geestelijke beperkingen. Zeker 18 van de jongens waren gezien hun dossiergegevens bedlegerig te noemen. Vanwege het ontbreken van de medische dossiers en eventuele andere medische gegevens kon er geen nader beeld worden verkregen omtrent gezondheid/ziektebeeld, behandeling en medicatie van de jongens. Wel is uit het onderzoek gebleken dat erin de jaren 1952-1954 geen epidemieën of besmettelijke ziekten heersten in de gemeente Heel en Panheel. Uit het onderzoek zijn ook verder geen aanwijzingen gebleken van epidemieën of besmettelijke ziekten binnen de inrichting Sint Joseph. Een groot deel (25 van de 37) van de overleden jongens bleek afkomstig uit een ander instituut van dezelfde congregatie, te weten Huize Immaculata Conceptio in Schinnen. Verder is het aannemelijk dat in elk geval een voornaam deel van de jongens (19 van de 37) op enig moment heeft verbleven in het Gerarduspaviljoen binnen Sint Joseph,16 van die 19 jongens waren afkomstig uit Schinnen. 164

Eveneens is gebleken dat kinderen uit Schinnen die overgeplaatst werden naar andere plaatsen dan Sint Joseph over het algemeen jaren langer leefden. Ook staat vast dat de piek in het aantal sterfgevallen in de gemeente Heel en Panheel in 1952 en 1953 nagenoeg geheel kan worden verklaard door het verhoogde aantal sterfgevallen binnen Huize Sint Joseph te Heel. In het Gerarduspaviljoen werden de, vaak bedlegerige, patiënten met de grootste beperkingen verzorgd. Op deze afdeling, met zeker 20 patiënten, was slechts één broeder werkzaam. Uit het onderzoek is gebleken dat dit Broeder Andreas betrof. Deze broeder Andreas had, voor zover bekend, geen opleiding tot verpleging gevolgd. Dr. Verstraelen was als enige instellingsarts/ eerste geneeskundige verantwoordelijk voor de medische behandeling van de bewoners in de inrichting, dit met uitzondering van de TBC-patiënten ondergebracht in het Rochuspaviljoen. (Deze patiënten werden in de periode 1952-1954 behandeld door dr. Bots). Alle verdachte sterfgevallen zijn door Verstraelen als natuurlijk overlijden benoemd (bron: CBS en Centraal Bureau voor Genealogie). Uit deze gegevens blijkt verder dat er geen enkele niet natuurlijke dood werd geregistreerd in de gemeente Heel en Panheel in de jaren 1952 en 1953. Het NFI stelt vast dat alle bekende afgegeven doodsoorzaken met de kennis van destijds afgegeven konden worden. Met uitsluitend een uitwendige schouw is niet één van de afgegeven doodsoorzaken te bepalen. Kennis over de actuele medische toestand van de jongens voorafgaande aan het overlijden en de omstandigheden rondom het overlijden is hierbij onmisbaar. Op grond van de onderzoeksresultaten is de conclusie gerechtvaardigd dat de betrouwbaarheid van de door dr. Verstraelen opgegeven doodsoorzaken in twijfel kunnen worden getrokken. Verstraelen heeft ondanks dat hij – zo blijkt uit een brief aan een onbekende collega-arts en de verklaring van P5 - een aantal bedenkingen had toch in alle gevallen een verklaring van natuurlijk overlijden afgegeven. Uit de aangetroffen correspondentie blijkt dat er mogelijk sprake is van "ondeskundig" gebruik van morfine door broeder Andreas als oorzaak voor de sterfgevallen. Het gebruik van morfine is gedurende het onderzoek niet nader bevestigd of ontkracht. Het onderzoeksteam is, op basis van informatie verstrekt door het NFI, tot de conclusie gekomen dat exhumatie en nader te doen toxicologisch onderzoek op eventuele stoffelijke resten geen meerwaarde heeft voor het onderzoek. Dit gegeven heeft, mede in aanmerking genomen de ethische bezwaren die aan een dergelijk ingrijpend onderzoek kleven, het onderzoeksteam doen besluiten geen verder onderzoek te verrichten aan de nog mogelijk beschikbare stoffelijke resten van de overleden jongens. De geïnterviewde broeders (behoudens broeder de Montfort) was het niet opgevallen dat er zoveel sterfgevallen waren onder de jongens in die tijd. Zij kenden broeder Andreas als een vroom, eenzelvig, minder gewaardeerde man en wisten dat deze werkzaam was geweest in de barakken oftewel het Gerarduspaviljoen. Deze afdeling 165

werd ook wel de kinderafdeling genoemd, waar zowel meerder- en minderjarige patiënten verbleven die een zware geestelijke en lichamelijke beperking hadden. De nabestaanden met wie een interview werd gehouden hebben geen eigen directe waarnemingen gedaan met betrekking tot het overlijden van hun broer of broers. Wel kunnen zij incidenteel verklaren over de verblijflocaties van hun broer of broers binnen de instelling Sint Joseph. Opvallend is het interview van N4, waarin wordt gesproken over geruchten over mogelijke experimentele toediening van medicatie. Ook maakt N4 melding van een sterke vermagering van zijn beide broers vlak voor hun overlijden in de inrichting in Heel. Uit de samenhang van alle hiervoor geschetste feiten en omstandigheden ontstaat er een redelijk vermoeden dat binnen de onderzochte sterfgevallen een niet nader aan te duiden aantal als verdacht kan worden aangemerkt. Van geen enkel individueel sterfgeval is echter aan te geven of dit specifieke sterfgeval heeft plaatsgevonden onder verdachte omstandigheden.

19.4 Sleutelpersonen Gedurende het onderzoek is gebleken dat zowel bij de politie als bij het openbaar ministerie geen archieven, uit de onderzochte periode, meer aanwezig waren. Er werden ook overigens in het geheel geen gegevens aangetroffen of bevindingen gedaan waaruit afgeleid zou kunnen worden dat politie of justitie kennis hadden van de sterfgevallen binnen de inrichting Sint Joseph te Heel. Wel is vastgesteld dat de wetenschap omtrent de sterfgevallen ook in latere jaren aanwezig is geweest bij anderen/ derden. Het valt hierbij op dat, voor zover is vastgesteld, geen van de personen die van deze sterfgevallen kennis droegen deze informatie kenbaar heeft gemaakt bij politie en/of justitie. Zo weet P5 naar eigen zeggen sinds het einde van de jaren 60 van de sterfgevallen. P5 had hiervan nog aangifte kunnen doen. Hierdoor had de verjaring gestuit kunnen worden, als de aangifte gevolgd was door een daad van vervolging. Gelet op de destijds geldende maximale verjaringstermijn van 18 jaar,zijn de feiten in de periode van 28 juni 1971 tot 14 januari 1972 verjaard. De sterfgevallen zijn later, in de begin jaren 80, eveneens bekend geworden bij dr. Spaans. Ook voormalig directeur van Daelzicht P21 is rond die tijd op de hoogte gekomen van de sterfgevallen. Janssen en Gorissen hebben eind jaren 80, tijdens hun werkzaamheden rondom het opstellen van de kroniek “Elk zijn tijd” kennis verkregen omtrent de sterfgevallen. Zij hebben toen de beschikking gehad over tenminste dezelfde bronnen (zoals aanwezig in het archief van het bisdom te Roermond) als het onderzoekteam. Janssen heeft nog een, niet gepubliceerd/ nader verspreid, stuk geschreven omtrent de sterfgevallen getiteld: “De zaak ‘52/’59 een “vergeten” hoofdstuk uit de geschiedenis van tachtig jaar Huize Sint Joseph Heel”. In dit stuk staan de sterfgevallen centraal. Tot slot heeft ook onderzoekster dr. A. Klijn gedurende haar onderzoek in 1993 de beschikking gehad over die correspondentie en de sterfgevallen opgemerkt.

166

19.5 Andere misstanden Gedurende het onderzoek zijn er ook aanwijzingen aangetroffen voor andere misstanden in die jaren binnen Huize St. Joseph te Heel, zoals: • slechte arbeidsomstandigheden; • mishandelingen door broeders; • onzedig gedrag van een voormalig overste en een voormalig rector. Deze misstanden/verdenkingen werden gezien de onderzoeksopdracht niet nader onderzocht. Gedurende het onderzoek is geen enkele aanwijzing aangetroffen dat de sterfgevallen in relatie zouden staan tot enig sexueel misbruik. Verder is gaandeweg het onderzoek in het publieke debat aandacht geweest voor mogelijke castraties die binnen de rooms-katholieke instellingen zouden hebben plaatsgevonden. Ook van eventuele castraties binnen de inrichting te Heel zijn gedurende het onderzoek geen aanwijzingen verkregen

167

Hoofdstuk 20 CONCLUSIES 20.1 Inleiding Het onderzoeksteam werd de opdracht gegeven een strafrechtelijk feitenonderzoek in te stellen. Een strafrechtelijk feitenonderzoek is normaliter (als de mogelijkheid tot strafvervolging nog niet is vervallen, zoals in het onderhavige onderzoek) gericht op het vergaren van zoveel mogelijk gegevens over de feitelijke toedracht. Na afronding van het strafrechtelijk feitenonderzoek zijn dan de volgende conclusies mogelijk: • De officier van justitie komt na bestudering van de feiten tot de conclusie dat er geen sprake is van een redelijk vermoeden dat een strafbaar feit is gepleegd en seponeert de zaak. In dat geval eindigt de rol van het OM in de zaak en stelt het OM de betrokkenen hiervan op de hoogte. • De officier van justitie komt tot de conclusie dat een redelijk vermoeden bestaat dat een strafbaar feit is gepleegd, wat een (nader) strafrechtelijk onderzoek rechtvaardigt. Nader strafrechtelijk onderzoek Het OM kan een nader strafrechtelijk onderzoek starten (eventueel na een strafrechtelijk feitenonderzoek) als uit het feitencomplex blijkt van een gerichte verdenking jegens een of meerdere personen of rechtspersonen118. Bij het onderzoek stond op voorhand al vast dat er geen mogelijkheid tot strafvervolging meer bestaat, omdat de eventuele strafbare feiten reeds geruime tijd zijn verjaard en gebleken is dat de personen die daarbij mogelijk zijn betrokken niet meer in leven zijn. Een nader strafrechtelijk onderzoek als vervolg op het verrichte strafrechtelijk feitenonderzoek kan hoe dan ook niet meer worden ingesteld.

20.2 Hypothesen In een regulier strafrechtelijk opsporingsonderzoek naar mogelijke levensdelicten is het gebruikelijk om te werken aan de hand van hypothesen. De standaardhypothesen die in dergelijke onderzoeken (Team Grootschalige Opsporing (TGO’s)) worden gebruikt, houden in dat er sprake is van: 1. Een natuurlijke dood; 2. Dood door een ongeval; 3. Zelfdoding of 4. Dood door een misdrijf. De bevindingen van dit strafrechtelijk feitenonderzoek zijn ook getoetst aan deze standaardhypothesen: Ad 1. Tijdens het onderzoek zijn er aanwijzingen aangetroffen die erop duiden dat alle jongens een natuurlijke dood zijn gestorven. 118

Bron: Aanwijzing feitenonderzoek / strafrechtelijk onderzoek en vervolging in medische zaken (2010A022).

168

Dr. Verstraelen heeft namelijk in alle gevallen een verklaring van natuurlijk overlijden afgegeven. Deze verklaringen omtrent de doodsoorzaak zijn alle door het onderzoeksteam getraceerd. Hier staat echter tegenover dat er ook aanwijzingen naar voren zijn gekomen die erop duiden dat Verstraelen deze verklaringen niet naar waarheid heeft ingevuld. Verder is er gedurende het onderzoek vastgesteld dat in het jaar 1954, het jaar waarin de opname van kinderen uit Schinnen in Heel stopt, het aantal sterfgevallen in Schinnen weer toeneemt. Dit zou erop kunnen duiden dat het verhoogde aantal sterfgevallen in Heel (mede) te maken heeft gehad met de gezondheid van die patiëntengroep. Echter het aantal sterfgevallen in 1954 in Schinnen blijft duidelijk onder het aantal sterfgevallen in Heel in de jaren 1952 en 1953 terwijl in Schinnen, anders dan in Heel, zich uitsluitend patiënten bevonden met ernstige beperkingen. In combinatie met de indicatoren die spreken voor de hypothese "dood ten gevolge van een misdrijf", wordt deze hypothese van een natuurlijke dood ten aanzien van alle 37 onderzochte sterfgevallen door het onderzoeksteam echter als minder waarschijnlijk beschouwd. Ad 2. Uit het onderzoek is geen enkele indicatie gekomen die spreekt voor de hypothese dat ook maar één van de jongens zou zijn overleden tengevolge van een ongeval. In combinatie met de indicatoren die spreken voor de hypothese "dood ten gevolge van een misdrijf", wordt deze hypothese door het onderzoeksteam als genoegzaam ontkracht beschouwd. Ad 3.Uit het onderzoek is geen enkele indicatie gekomen die spreekt voor de hypothese dat ook maar één van de jongens zou zijn overleden tengevolge van een zelfdoding. In combinatie met de indicatoren die spreken voor de hypothese "dood ten gevolge van een misdrijf", wordt deze hypothese door het onderzoeksteam als genoegzaam ontkracht beschouwd. Ad 4. Gedurende het onderzoek zijn er meerdere aanwijzingen aangetroffen dat er sprake zou zijn dat het overlijden van een of meer jongens het gevolg kan zijn geweest van een misdrijf. Deze hypothese wordt door het onderzoeksteam als meer waarschijnlijk beschouwd en wordt verder uitgewerkt in dit hoofdstuk.

20.3 Verdenkingen In het strafrecht geldt de zogeheten presumptio innocentiae, het vermoeden van onschuld, als een van de uitgangspunten. In mensenrechtenverdragen is vastgelegd dat een ieder die wordt beschuldigd van een strafbaar feit, voor onschuldig wordt gehouden totdat zijn schuld overeenkomstig de wet is bewezen (art. 6 lid 2 EVRM en art. 14 lid 4 IVBP). Een verdenking behelst dus niet meer, maar ook niet minder, dan een redelijk vermoeden van schuld aan een strafbaar feit. De persoon wordt dan binnen het strafproces verder aangeduid als verdachte. Zoals vermeld is een feitenonderzoek geen opsporingsonderzoek, maar hoogstens de voorloper daarvan. Dat betekent dat de onderzoekers niet de beschikking hebben over de opsporingsbevoegheden die zij in het kader van een opsporingsonderzoek wel kunnen gebruiken. In dit specifieke feitenonderzoek was het dan ook nog eens 169

door het tijdsverloop, de onvolledigheid van de nog beschikbare bronnen en het beperkte aantal betrokkenen dat nog in leven bleek te zijn, onmogelijk om alle relevante getuigen te horen en alle relevante geschriften terug te vinden. De in het kader van dit feitenonderzoek verzamelde gegevens zijn daarom verre van volledig, laat staan dat het onderzoeksrapport vergelijkbaar is met een strafdossier dat ter finale beoordeling aan een strafrechter zou kunnen worden voorgelegd. In een regulier strafrechtelijk feitenonderzoek (dat wil zeggen, met betrekking tot niet verjaarde feiten en nog levende betrokkenen) kan het onder omstandigheden nog aanvaardbaar zijn, om vergaande verdenkingen te construeren op basis van redelijke vermoedens en aannames. Een dergelijk feitenonderzoek kan immers een vervolg krijgen in een nader strafrechtelijk onderzoek waarvan de resultaten ter beoordeling aan de rechter kunnen worden voorgelegd. Hier is echter het feitenonderzoek, strafrechtelijk gezien, het eindpunt. De in dit hoofdstuk gebruikte kwalificaties zijn daarmee definitief en dienen dus met grote behoedzaamheid gekozen te worden. In het onderzoek naar het overlijden van de 37 jongens in de periode juni 1952 – januari 1954 zijn de thans nog vast te stellen relevante feiten en omstandigheden onderzocht en in deze rapportage vastgelegd. Het onderzoeksteam komt tot de conclusie dat de 37 sterfgevallen, als één geheel bezien, als ‘verdacht’ kunnen worden aangemerkt. Hierbij wordt met klem opgemerkt dat bij geen enkel individueel sterfgeval uit die groep van 37 sterfgevallen een andere oorzaak van overlijden is vastgesteld dan de door dr. Verstraelen afgegeven doodsoorzaak. Er kan dan ook van geen enkel individueel sterfgeval gesteld worden dat er sprake is geweest van een niet natuurlijk overlijden en (uiteraard) ook niet dat er sprake is geweest van enig misdrijf. Het onderzoeksteam concludeert wel dat, in het geval de eventuele feiten nog niet waren verjaard en de mogelijk betrokkenen nog in leven zouden zijn geweest, een nader strafrechtelijk onderzoek in de rede zou hebben gelegen op basis van het redelijke vermoeden (verdenking) dat enig strafrechtelijk verwijtbaar handelen dan wel het nalaten van enig handelen (mede) heeft bijgedragen aan het overlijden van een of meer van de 37 jongens. Dat nader strafrechtelijk onderzoek zou zich – op grond van de resultaten van het feitenonderzoek – in ieder geval hebben gericht op het verkrijgen van meer helderheid over de mogelijke rol van broeder Andreas, dr. Verstraelen, de congregatie van de Heilige Joseph, het Bisdom Roermond en de arbeidsinspectie te Maastricht. Dat zal hieronder nader worden uitgewerkt en toegelicht. Daarbij dient mede in ogenschouw te worden genomen dat regelgeving en de normen en waarden ten aanzien van wat aanvaardbaar was in de zorg voor mensen met meervoudige en zeer ernstige beperkingen zich de afgelopen decennia sterk hebben ontwikkeld. Het gevolg van die ontwikkeling is dat heden ten dage eerder een strafrechtelijke aansprakelijkheid wordt aangenomen dan het geval was in de periode waarop het onderzoek betrekking heeft. Uitgaande van de meest waarschijnlijke hypothese, hypothese 4 (er is sprake van een misdrijf), zou een strafrechtelijk onderzoek gericht zijn geweest op de volgende categorieën delicten.

170

.Levensdelicten • Dood door schuld (art. 307 Wetboek van Strafrecht); • Doodslag (art. 287 Wetboek van Strafrecht) en • Moord (art. 289 Wetboek van Strafrecht). De kwalificaties dood door schuld, doodslag en moord staan alle in relatie tot de verdenking dat enig handelen dan wel het nalaten van enig handelen (mede) heeft bijgedragen aan het overlijden van een of meer van de 37 jongens. Het betreft hier drie delicten, die wat betreft de ernst van het strafrechtelijk verwijt sterk uiteenlopen,variërend van grove nalatigheid (dood door schuld) tot en met het opzettelijk en met voorbedachte raad een ander om het leven brengen (moord). Dat de verdenking zich op deze delicten zou richten, betekent dat zij op basis van de bekend geworden feiten en omstandigheden als min of meer reële scenario’s gelden, maar zeker niet dat thans reeds vast zou staan dat in Heel sprake is geweest van dood door schuld, doodslag of zelfs moord. Verlating van hulpbehoevenden • Het in hulpeloze toestand laten of brengen van patiënten (art. 255 Wetboek van Strafrecht); • Het in hulpeloze toestand laten of brengen van patiënten de dood tengevolge hebbend (art. 257 Wetboek van Strafrecht). Valsheidsdelicten • Valsheid in geschrift (art. 225 Wetboek van Strafrecht); • Als arts opzettelijk een valse overlijdensverklaring afgeven (art. 228 Wetboek van Strafrecht). Het nader strafrechtelijk onderzoek zou moeten uitwijzen of een strafrechtelijke vervolging – gelet op het alsdan vergaarde bewijsmateriaal – in de rede zou hebben gelegen en zo ja, ter zake van welke delicten deze vervolging dan zou hebben plaatsgevonden.

20.4 Broeder Andreas Uit het onderzoek is ten aanzien van broeder Andreas het navolgende gebleken: • broeder Andreas was niet gediplomeerd en niet bekwaam om kinderen met ernstige lichamelijke en/of geestelijke beperkingen te verzorgen; • broeder Andreas deed zijn werk onder verantwoordelijkheid van de congregatie en voor wat betreft de medische zorg onder verantwoordelijkheid en toezicht van dr. Verstraelen; • broeder Andreas in de periode 1952-1954 was als enige broeder werkzaam in het Gerarduspaviljoen; • van de 37 overleden jongens zijn er zeker 19 te relateren aan het Gerarduspaviljoen in de jaren 1952-1954; • de sterfgevallen stopten vlak voor het moment van overplaatsing van broeder Andreas naar Koningslust; • dr. Verstraelen heeft ten overstaan van P1 en P5 en in zijn brief “aan de hoog geachte collega” uitlatingen gedaan dat hij twijfels bij de sterfgevallen had; • dr. Verstraelen heeft ten overstaan van Tillemans verklaard dat broeder Andreas degene is geweest die verantwoordelijk was voor de sterfgevallen, 171

• •

omdat hij waarschijnlijk teveel morfine onder toezicht van Verstraelen zou hebben toegediend; broeder Andreas is naar eigen zeggen met toestemming van de oversten, zijn eigen gang gegaan en heeft daar nooit spijt van gehad; broeder Andreas werd beschreven als vroom, dom en eigenzinnig.

Gelet op de langdurige periode waarin de sterfgevallen zich hebben voorgedaan en het grote aantal jongens dat is overleden, komt het onderzoeksteam tot de conclusie dat, op basis van hiervoor geschetste feiten en omstandigheden in samenhang bezien broeder Andreas, indien hij nog in leven zou zijn geweest, als verdachte zou kunnen worden aangemerkt. In het geval de mogelijkheid tot strafvervolging nog niet verjaard zou zijn, had een nader strafrechtelijk onderzoek in de rede gelegen. Dat (hypothetisch) onderzoek zou dan gericht zijn geweest op mogelijke strafbare betrokkenheid van broeder Andreas (door handelen of door nalaten) bij een niet nader te duiden aantal sterfgevallen tussen 28 juni 1952 en 14 januari 1954.

20.5 Dr. Verstraelen Uit het onderzoek is ten aanzien van dr. Verstraelen het volgende gebleken: • Verstraelen volgde in 1951 zijn vader op als enige instellingsarts van de instelling Sint Joseph te Heel; • Verstraelen was als zodanig verantwoordelijk voor het medisch toezicht en medische verzorging van de aanwezige bewoners; • Verstraelen heeft als behandelend arts de doodsoorzaak vastgesteld van de overleden 37 jongens; • Verstraelen heeft alle sterfgevallen aangeduid als gevallen van natuurlijke overlijden; • Verstraelen heeft wetenschap gehad (in elk geval achteraf) dat broeder Andreas niet bekwaam was en dat er bovenmatig veel kinderen overleden; • Verstraelen heeft ten overstaan van tenminste 3 personen verklaard dat hij de sterfgevallen had opgemerkt en dat hij ook niet wist waar de kinderen aan overleden waren (de brief aan de hoog geachte collega en de interviews P1 en P5); • Tillemans zou volgens Van Odijk van Verstraelen hebben vernomen dat de sterfgevallen werden veroorzaakt door de domme broeder Andreas die te veel morfine had toegediend; • In de brief aan de hoog geachte collega spreekt Verstraelen overigens van een samenloop van omstandigheden die tot de sterfgevallen hebben geleid; • Verstraelen maakt in zijn brief aan de hoog geachte collega melding van sterftecijfers die niet overeenkomen met de cijfers die uit het feitenonderzoek naar voren zijn gekomen. Gelet op de langdurige periode waarin de sterfgevallen zich hebben voorgedaan en het grote aantal jongens dat is overleden, komt het onderzoeksteam tot de conclusie dat,op basis van hiervoor geschetste feiten en omstandigheden in samenhang bezien dr. Verstraelen, indien hij nog in leven zou zijn geweest, als verdachte zou kunnen worden aangemerkt. In het geval de mogelijkheid tot strafvervolging nog niet verjaard zou zijn, had een nader strafrechtelijk onderzoek ten aanzien van een niet nader te duiden aantal van de sterfgevallen in de tijdspanne 28 juni 1952 en 14 januari 1954 in de rede gelegen. Dat hypothetisch strafrechtelijk onderzoek zou zich dan mede richten op de volgende twee verdenkingen:

172

•

•

dat dr. Verstraelen onvoldoende toezicht zou hebben uitgeoefend op de wijze waarop broeder Andreas de patiënten, waarvoor Verstraelen als instellingsarts verantwoordelijk was, (medisch) verzorgde; dat dr. Verstraelen in een niet nader te duiden aantal gevallen, zonder overtuigd te zijn van het natuurlijk overlijden, toch een verklaring omtrent het overlijden zou hebben afgegeven.

20.6 De congregatie van de Heilige Joseph De congregatie was verantwoordelijk voor de zorg van de bewoners binnen de inrichting te Heel. Uit het onderzoek is gebleken dat de inrichting in de periode 19521954 zo’n 450 bewoners telde en daarmee overbezet was. Naar de maatstaven van nu zou de verzorging (op een afdeling) van tenminste 20 sterk hulpbehoevenden door slechts 1 ongediplomeerd persoon die werkt onder supervisie van een (instelling)arts zonder enige protocollering als volstrekt inadequaat worden geduid en in strijd zijn met wet- en regelgeving. Mochten er heden ten dage onder dergelijke omstandigheden zich een verdacht hoog aantal sterfgevallen voordoen, dan zou er naar huidig recht mogelijk ook een verdenking kunnen komen te rusten op de congregatie. Indien en voor zover de congregatie als een rechtspersoon is aan te merken, moet rekening worden gehouden met het feit dat rechtspersonen pas sinds 1976 strafrechtelijk kunnen vervolgd worden. Ten aanzien van de congregatie kunnen derhalve geen verdenkingen worden geformuleerd. De congregatie heeft in de periode van eind 1953 tot en met begin 1954 besloten om te stoppen met de opname van kinderen uit Schinnen en om broeder Andreas over te plaatsen. Hieruit kan echter niet met zekerheid worden afgeleid dat de congregatie op dat moment wetenschap heeft gehad dat het verdachte sterfgevallen betrof. Wel is vastgesteld dat deze wetenschap omtrent de sterfgevallen er wel is geweest vanaf het moment dat rector Tillemans op verzoek van Vicaris-generaal van Odijk een onderzoek heeft ingesteld naar de sterfgevallen (begin 1959). Uit het onderzoek zijn geen aanwijzingen naar voren gekomen dat de congregatie deze informatie kenbaar heeft gemaakt bij politie of justitie Het verzuim van het doen van aangifte kan niet als strafbaar feit worden aangemerkt.

20.7 Bisdom Roermond Er zijn gedurende het onderzoek geen aanwijzingen gevonden dat de sterfgevallen in Heel in de periode 1952-1954 ter kennis zijn gekomen van het bisdom Roermond. Er is geen informatie uit het onderzoek naar voren gekomen waaruit kan blijken dat het bisdom in die periode (1952-1954) enige beslissing heeft genomen / bemoeienis heeft gehad ten aanzien van het functioneren van broeder Andreas, dr. Verstraelen of het functioneren van de bisschoppelijke congregatie. Wel is vast komen te staan dat die wetenschap omtrent de sterfgevallen er wel is geweest vanaf eind 1958. In elk geval Vicaris-generaal van Odijk en rector Tillemans zijn hiervan op de hoogte geweest. Uit de brief van van van Odijk aan mevrouw Geraedts van 28 januari 1959 blijkt dat de informatie omtrent de sterfgevallen na (beperkt) intern onderzoek van Tillemans door van Odijk als niet serieus te nemen wordt afgedaan.

173

Uit het onderzoek zijn geen aanwijzingen naar voren gekomen dat het bisdom deze informatie kenbaar heeft gemaakt bij politie of justitie. Het bisdom heeft op basis van de verkregen informatie omtrent de sterfgevallen, voor zover bekend, besloten om die informatie intern te houden, zulks terwijl in de correspondentie wordt gemeld dat een aantal van die sterfgevallen te wijten zouden zijn aan overdosering van medicatie en er zegslieden waren die beweerden dat het om moord ging. Hoewel het, ook naar de maatstaven van de eind jaren vijftig van de vorige eeuw, als onaanvaardbaar kan worden betiteld dat hierop door het bisdom geen verdere actie is ondernomen, kan het verzuim van het doen van aangifte niet als strafbaar feit worden aangemerkt.

20.8 Arbeidsinspectie Mevrouw Geraedts heeft als inspectrice van de arbeidsinspectie in opdracht van haar leidinggevende onderzoek ingesteld naar de (vermeende) misstanden in Huize St. Joseph te Heel in de periode 1953-1959. Uit het onderzoek komt mevrouw Geraedts als enige persoon naar voren die de informatie omtrent de sterfgevallen bespreekbaar heeft gemaakt.Zij heeft in elk geval de sterfgevallen eind 1958 onder de aandacht van het bisdom gebracht. Gedurende het onderzoek is niet vastgesteld of mevrouw Geraedts de informatie omtrent de sterfgevallen nog bij andere instanties bekend heeft gemaakt. Zij, maar ook de arbeidsinspectie als institutie, heeft voor zover dat heeft kunnen blijken uit het onderzoek hiervan echter geen aangifte gedaan bij de politie of justitie. Het niet voldoen aan de destijds voor haar als ambtenaar geldende aangifteplicht betreft echter geen feit dat strafbaar is gesteld.

174

HOOFDSTUK 21 ARCHIEVEN/BRONNEN 21.1 Medisch archief St.Joseph Door diverse bronnen wordt er gesproken over de aanwezigheid van een medisch dossier van de patiënten, naast een patiëntendossier met meer algemene gegevens. Deze bronnen zijn: • Psychiater P18. In het eerder genoemde interview met hem spreekt deze daar over. Het zou betreffen een langwerpig schrift waarin door hem handmatig de bijzonderheden over de patiënt werden opgeschreven. (Zie onder 11.19) • Huisarts Guus Verstraelen. Deze heeft in het verleden ook gesproken over medisch archief waarin alleen hij en dokter P18 inzage hadden. • MMA-melding dd 5 september 2011, nummer 31.09012, heeft het over stukken waarin alles werd opgeschreven. (Zie onder 17.2) Bij onderzoek in de archieven van het huidige Daelzicht zijn echter in het geheel geen medische dossiers van de overleden patiënten noch van anderen uit de onderzochte tijdsperiode aangetroffen. Met medisch dossier wordt hier bedoeld het dossier per patiënt waarin alles op medisch gebied werd bijgehouden, zoals het verstrekken van medicatie. • De opvolgster van dokter Spaans bij St. Joseph, persoon P11 zegt bij haar interview dat zij in 1988 bij St. Joseph is gaan werken en dat zij zelf toen is begonnen met het opzetten van een fatsoenlijk medisch dossier. Dat bestond volgens haar voorheen niet bij St. Joseph. (Zie onder 11.12) • In een interview in dagblad de Limburger van woensdag 17 augustus 2011 spreekt oud-directeur van stichting Daelzicht, P21 zich ook uit over het geheel ontbreken van documentatie. De broeders die Sint Joseph vroeger beheerden, hadden volgens hem geen enkele documentatie achtergelaten.

21.2 Archiefonderzoek Staatstoezicht Krankzinnigenwezen Er werd onderzoek ingesteld bij het archief van het Staatstoezicht Krankzinnigenwezen. Hierin werd een inspectierapport 7.1.1952 aangetroffen van "Immaculata Conceptio" te Schinnen119. Uit dit rapport blijkt dat op dat controlemoment in Schinnen 192 patiënten waren terwijl er volgens het Koninklijk Besluit maar toestemming was voor het verplegen van 92 patiënten. Citaat: • "De overvulling van dit voormalige schoolgebouw, dat zich al zeer weinig leent voor de verpleging van patiënten, is heel erg. • Men kan slechts bewondering hebben voor de verplegenden die met grote toewijding er in slagen alles zo keurig en netjes in orde te hebben; • Hun taak zou echter minder zwaar zijn, indien het maximum niet zou zijn overschreden. • In verband met de noodtoestand in de maatschappij kan men niet anders doen dan deze overvulling aanvaarden." Men spreekt dus duidelijk van een grote overbevolking van de inrichting in Schinnen op dat moment begin 1952. 119

110.101 Inspectierapport 7.1.1959 inzake overbevolking bij Immaculata Conceptio Schinnen 175

21.3 Bronnen van dit onderzoek Het onderzoek in archieven werd mede ondersteund door de dr. Mr. Marcel E. Verburg, archivaris van het Ministerie van Justitie. Bij dit strafrechtelijk feitenonderzoek werd onderzoek gedaan in de navolgende bronnen/archieven: Archieven van het ministerie van Justitie • Beperkt openbaar archief • kabinetsarchief • archief A-dossiers; hieruit kwam een dossier omtrent Kamervragen over arbeidsproblemen in Daelzicht in 1973/1974 • archief C-dossiers • archief Residu Kinderbescherming; hierin werden de bronnen nageslagen die door dr. Klijn in 1992 werden gebruikt. Vrijwel al het door haar gebruikte materiaal is vernietigd. Slechts enige stukken over verbouwing en over de verlening van een status na noodzakelijke verbouwing uit de jaren '50 werden aangetroffen. Verder waren slechts jaarverslagen van Daelzicht aanwezig. • stamboeken rechterlijke macht en naamlijsten voor de rechterlijke macht Landelijk Bureau Raad voor de Kinderbescherming te Utrecht • hier bleek alle materiaal - niet bestaande uit gezins- of persoonsdossiers - van de zgn. oude archieven van de Raden en voogdijraden te zijn samengebracht. Gezocht werd naar notulen van de voogdijraden in Limburg; ze waren er niet. Rechterlijke archieven te Maastricht • Hier werd onderzoek verricht in de archieven van de arrondissementen van Roermond en Maastricht, naar strafdossiers inzake ontucht van voormalig rector van St.Joseph, Tillemans en Overste Schermer. Bij beiden bleek het OM in beroep gegaan te zijn bij het hof in Den Bosch. Van hen bleek slechts een klein dossier aanwezig te zijn. Daar bleken geen gegevens in te staan met betrekking tot deze onderzoeksopdracht. Het Brabants Historisch Informatie Centrum in Den Bosch, het BHIC. • Hier inzage in de strafdossiers die zich in het archief van het Gerechtshof bevonden inzake Schermer en Tillemans. • Onderzoek in het archief van Katholiek Verbond Kinderbescherming dat zich hier bevond. Met name bestuursvergaderingen van de Kinderbescherming en jaarverslagen werden aangetroffen. Bijzonder weinig over Sint Joseph te Heel is vastgelegd in het verleden. Slechts melding van gepleegd overleg met de namen van de aanwezigen zoals broeder Ivo, broeder Rafael, rector Tillemans. Duidelijk dat Mr. DE HAAS die gehele periode van onderzoek voorzitter was van de Kinderbescherming. Dit archief heeft geen bijzonderheden opgeleverd. Het Regionaal Rijksarchief in Maastricht (Jacques van Rensch, rijksarchivaris) • Overlijdensaktes van 1952, 1953 en 1954 van de gemeente Heel en Panheel • Verder registers van de Arbeidsinspectie, gemeente Schinnen en Helden Archief moederhuis van de congregatie van de Broeders van de Heilige Joseph te Heerlen. • Gegevens van de kloosters Heerlen, Heel, Koningslust en Sterksel • Kroniek Huize Sint Joseph te Heel • Dossier broeder Andreas. • Personalia broeders 176

Archief Stichting Daelzicht te Heel Centraal Bureau Genealogie te 's-Gravenhage Archief Bisdom Roermond Archief van de Kleine zusters van de Heilige Joseph te Heerlen Archief gemeente Venlo Archief gemeente Roermond Archief gemeente Maasgouw (Maasbracht) Archief Huize Immaculata Conceptio Schinnen Archief Rechtbank en Openbaar Ministerie Roermond Archief regiopolitie Limburg-Noord Vincent van Gogh instituut te Venray Erfgoedcentrum Nederlands Kloosterleven te St.Agatha Archief Universiteit van Nijmegen Abdij Sion te Diepenveen Abdij Sixtus te Vleteren Huize Provedentia Sterksel, het tegenwoordige Kempenhaege Archief Arbeidsinspectie.

177

Bijlage A Verklaring termen Aartsbisschop Een aartsbisschop is in de hiërarchie van kerken met apostolische successie een bisschop die aan het hoofd staat van een aartsbisdom. Dit aartsbisdom is veelal het belangrijkste bisdom in een kerkprovincie, gevormd door een aantal bisdommen. De aartsbisschop is dan tevens metropoliet (staat aan het hoofd van) van deze kerkprovincie. Nederland vormt, net als België één kerkprovincie, terwijl grotere landen zoals de Verenigde Staten of Duitsland meerdere kerkprovincies (met daarin meerdere bisdommen) tellen. Iemand kan benoemd worden tot aartsbisschop als eretitel, of wanneer hij werkzaam is in de Romeinse Curie of in de diplomatieke dienst van de Heilige Stoel. Hij is dan titulair aartsbisschop van een aartsbisdom dat niet (of niet meer) als een actief bisdom bestaat. Abt / Abdis/ Overste Kloosteroverste. Oorspronkelijk werd de naam abt voor iedere in aanzien staande monnik gebruikt. Bisdom Een bisdom of diocees is een kerkrechtelijk afgebakend gebied dat onder het bestuur van een lokale bisschop staat. Deze territoriale indeling wordt gebruikt in de Roomskatholieke, Orthodoxe, Oudkatholieke, Anglicaanse en Lutherse Kerk. Bisschop Kerkelijke bestuurder van een bisdom. Diens gezag geldt de gelovigen binnen de grenzen van dit bisdom. Dit gezag binnen dit bisdom (diocees) is niet van dat van de paus afgeleid, maar een bisschop wordt pas gewijd (door drie andere bisschoppen) nadat de kandidaat door de paus is benoemd of bevestigd. Let wel: de visie op het gezag van bisschoppen in eigen bisdom, alsook van de paus over bisschoppen is de afgelopen decennia aan verandering onderhevig geweest. Werd in de jaren zestig strijd geleverd voor een collegiale gezagsopvatting die uitgaat van een grote mate van autonomie van bisschoppen in het eigen diocees, is deze door toenemend bestuurlijk centralisme vanuit de Heilige Stoel in Rome teruggeschroefd, met als gevolg onhelderheid en onzekerheid over bevoegdheden en verantwoordelijkheden. Broeders Benaming voor niet-gewijde religieuzen (zijn dus geen priesters). Worden officieel aangeduid als mannelijke laïcale religieuzen. Deze zijn lid van een broedercongregatie (congregatie) of lid van een orde of priestercongregatie (priestercongregatie; orde). Eerstgenoemde broeders hadden meestal een opleiding genoten en waren collectief tot in de jaren zeventig werkzaam in het onderwijs (bijvoorbeeld broeders van Maastricht, fraters van Tilburg, fraters van Utrecht) of in de zorg (broeders Penitenten in de psychiatrie, broeders van Sint Johannes in de reguliere intramurale verpleging). Binnen de ordes (bijvoorbeeld franciscanen, dominicanen, augustijnen) werden de broeders lekenbroeders of fratres-coöperatores (broeders-medewerkers) genoemd. In deze gemeenschappen was sprake van een intern standsverschil, dat tot uitdrukking kwam in de priesterwijding en dat meestal ook verschillen in sociale

178

afkomst weerspiegelde. Lekenbroeders hielden kloosterhuishoudingen (wassen, koken, strijken, naaien) draaiende, onderhielden kloosters en tuinen. Dat gold meestal ook voor de huishoudingen van kleinseminaries van de orden en priestercongregaties. Dit is relevant omdat zij door huishoudelijke werkzaamheden toegang hadden tot alle ruimtes en vaak ook de beschikking hadden over ruimtes waar anderen niet zomaar kwamen (bijvoorbeeld kelder of zolder). Congregatie 1. kloostergemeenschap waarvan de leden eenvoudige geloften hebben afgelegd, te onderscheiden naar congregaties van bisschoppelijk en pauselijk recht. Leden worden religieuzen genoemd. Ze zijn onder te verdelen in zusters (actieve vrouwelijke religieuzen), broeders of fraters (laïcale (= niet gewijde) mannelijke religieuzen en paters (priesterreligieuzen) 2. onderdeel van de pauselijke Curie, het bestuursapparaat van de Heilige Stoel, bestaande uit kardinalen en prelaten. Diaconaat Eerste van de hogere wijdingen; gaat aan de wijding tot priester vooraf. Frater Mannelijke laïcale religieus (broeder); tevens benaming voor nog niet gewijde leden van orden en priestercongregaties die voor hun wijding studeren. (Jonge) man in opleiding als dominicaan. Soms worden dezen ook aangeduid als fratres clerici. (Klooster-) geloften Belofte die een kandidate of kandidaat bij de toetreding tot een orde of congregatie doet om de levensregel en de evangelische raden van armoede, zuiverheid en gehoorzaamheid te onderhouden. Na het noviciaat (dat doorgaans een jaar duurt en als proefperiode voor kandida (a)t (e) geldt) legt zij of hij tijdelijke geloften af, doorgaans voor een periode van drie jaar. Na afloop daarvan volgen dan de eeuwige geloften, die alleen met dispensatie van de Heilige Stoel ontbonden kunnen worden. Kloostergeloften zijn altijd openbare geloften (professie). Onderscheiden worden plechtige en eenvoudige geloften. Plechtige geloften worden alleen afgelegd in de zogeheten oudere kloosterordes (bijvoorbeeld van de benedictijnen of de trappisten; monialen; monniken). Plechtige geloften zijn per definitie eeuwig, terwijl eenvoudige geloften (die bijvoorbeeld in de congregaties die grotendeels in de negentiende en twintigste eeuw zijn gesticht) zowel tijdelijk als eeuwig van karakter kunnen zijn. Leek Iemand die niet tot de geestelijkheid of de religieuzen behoort. De scheiding tussen clerici en religieuzen enerzijds en leken anderzijds verloor aanvankelijk aan gewicht onder invloed van de kerkelijke vernieuwingen van de jaren zestig, waarin de eenheid van de geloofsgemeenschap als Gods volk zonder hiërarchische verschillen aanvankelijk veel nadruk kreeg. Luminal Fenobarbital (merknaam Luminal) is een barbituraat (slaapmiddel/kalmeringsmiddel). Het werd in 1904 gesynthetiseerd door Emil Fischer en in 1912 op de markt gebracht door de Duitse chemische fabriek Friedrich Bayer & Co. Fenobarbital werd voornamelijk als kalmeringsmiddel toegepast. De arts Alfred Hauptmann ontdekte dat het ook als anti-epilepticum bruikbaar was, en het tot dan toe gebruikelijke, veel 179

giftiger bromide kon vervangen. Tot in de jaren zestig was het een veelgebruikt geneesmiddel. Het veroorzaakt depressie van het centrale zenuwstelsel. Doordat het middel erg lang werkt, wisselwerkingen met veel andere medicijnen heeft en zeker bij overdosering erg gevaarlijk kan zijn, wordt het bijna niet meer voorgeschreven als kalmerings- en slaapmiddel. De tegenwoordige benzodiazepinen zijn beter geschikt. Voor de behandeling van epilepsie wordt het middel nog wel toegepast. Monnik Mannelijke kloosterling, behorend tot een orde, levend onder plechtige geloften in een besloten kloostergemeenschap, afgescheiden van de wereld. Orde Religieuze gemeenschap die streeft naar volmaaktheid en leeft volgens een door de kerk goedgekeurde kloosterregel onder leiding van een overste in kloosters. Naast de oude contemplatieve ordes, gesticht in de hoge middeleeuwen (benedictijnen, cisterciënzers, trappisten) zijn vooral de laatmiddeleeuwse ordes bekend (ook wel bedelordes genoemd, omdat zij in tegenstelling tot de oude ordes niet naar landbezit en daarmee verbonden politieke macht streefden) zoals de franciscanen, dominicanen, augustijnen en karmelieten, Deze ordes hebben priesters (zie ook regulieren) en broeders onder hun leden. Pastoor De pastoor is de priester die door de bisschop benoemd werd als verantwoordelijke van een parochie. Het woord pastoor komt van het Latijnse woord pastor, dat herder betekent. Dat verklaart waarom een pastoor soms over zijn kudde spreekt. Pater Aanspreektitel voor een lid van een mannenorde of priestercongregatie die tot priester gewijd is. Priester Geldt op grond van zijn wijding als middelaar tussen God en mensen. In de roomskatholieke kerk is het priesterschap een van de zeven sacramenten. De bisschop dient dit toe aan mannen. Priesters kunnen de mis opdragen (eucharistie vieren), huwelijken inzegenen, de biecht horen en zieken zalven, Priesters worden sinds het Concilie van Trente (1545-1563) opgeleid in seminaries. In Nederland werden deze (groot)seminaries na 1966 opgeheven en de opleiding van priesters werd daarna verzorgd door theologische faculteiten van universiteiten. Deels is dit nog altijd het geval, zij het dat afzonderlijke bisschoppen wederom seminaries in het leven geroepen hebben (te beginnen met Gijsen, die in 1974 van Rolduc weer een grootseminarie maakte). Daarnaast kwam er een speciale opleiding voor zogeheten late roepingen, Bovendonk in het bisdom Breda. Bedoeld voor mannen die hernieuwd een levenskeuze maakten (na carrière, huwelijk, etcetera). Professie Het in het openbaar afleggen van de kloostergeloften. De tijdelijke of kleine professie volgt op het noviciaat; de eeuwige of grote professie na een periode van doorgaans drie jaar ‘klein geprofest’ te zijn geweest.

180

Provinciaal Overste die aan het hoofd staat van een provincie van een orde of congregatie. Afhankelijk van de constituties kan een provinciaal gekozen worden of benoemd door de algemeen- overste (ook wel generaal of generale overste genoemd). De grenzen van een provincie binnen een kloostergemeenschap kunnen samenvallen met landsgrenzen, maar dat is niet noodzakelijk. Raadsbroeder Een raadsbroeder is een broeder die deel uit maakt van de raad die de overste bijstaat. Volgens het Kerkelijk Wetboek bestaat de raad uit “enkele personen , die op wettige wijze volgens de voorschriften der constituties worden gekozen, om medehelpers te zijn in het bestuur door hun raad of toestemming”. (vgl. Codex juris canonici, canon 506, paragraaf 1). Binnen een congregatie is er meestal sprake van het generaal bestuur van de generaal overste met raadsbroeders. Daarnaast is er op locaal niveau binnen een klooster of huis een huisoverste met eventueel ook een raad naast zich. Rector Is een priester van de rooms-katholieke kerk, die de geestelijke verzorging op zich genomen heeft in een instelling. Dat kan zijn de pastorale bediening in een bejaardentehuis, maar ook de priesterlijke bediening ten behoeve van een klooster van vrouwelijke religieuzen Vicaris-generaal Een vicaris-generaal is in de rooms-katholieke kerk de functionaris die een residerende bisschop bijstaat in de dagelijkse uitoefening van zijn ambt in diens bisdom. De benaming vicaris-generaal komt van het Latijnse vicarius, plaatsvervanger. Een hulpbisschop staat in de kerkelijke hiërarchie hoger dan een vicaris-generaal. De vicaris-generaal is de persoonlijke plaatsvervanger van de bisschop en heeft de dagelijkse leiding over het bestuursapparaat van een bisdom. Zusters Algemene naam van vrouwelijke kloosterlingen van een orde of congregatie. In de volksmond ook wel "nonnen" (vooral in Brabant en Limburg). Strikt genomen zijn nonnen echter contemplatieve vrouwelijke kloosterlingen (monialen), terwijl zusters de correcte benaming voor de actieve vrouwelijke religieuzen is, die tot de jaren zeventig vooral in onderwijs en zorg zeer zichtbaar zijn geweest.

181

Colofon Dit is een uitgave van Regiopolitie Limburg-Noord, in samenwerking met; Arrondissementsparket Roermond Auteurs; J. van Soest M. van Doorn D. Mattheijs Bezoekadres Regiopolitie Limburg-Noord Rijnbeekstraat 1 5913GA Venlo Postadres Postbus 52 5900 AB Venlo Telefoon 0900-8844 Bezoekadres Arrondissementsparket Roermond Buitenop 8 C-D 6041 LA Roermond Postadres Postbus 404 6040 AK Roermond Telefoon 0475 - 77 13 00 Telefax 0475 - 77 13 16 Meer informatie Met vragen kunt u schriftelijk terecht bij bureau communicatie Arrondissementsparket Roermond Postbus 404 6040 AK Roermond BVH-nummer 2012044775 21 juni 2012

182