STORYTELLING Bij fantasy- en sci-fi events
Onderzoeks- en reflectieverslag Taru Schulpen | 1626333 | Blok D | CMD 2015 | Hans Kemp
1
Inhoud
Hoofdvraag
Synopsis
p. 2
De hoofdvraag en deelvragen Onderzoeksmethoden
p. 2 p. 2
Wat kenmerkt fantasy en sci-fi events? Wat is storytelling? Hoe kan storytelling worden toegepast? Conclusie
p. 3 p. 6 p. 8 p. 11
Reflectie Bronnen
p. 13 p. 14
Hoe kan storytelling de beleving van een fantasy/sci-fi event versterken?
Deelvragen Wat kenmerkt fantasy en sci-fi events? Het is belangrijk om eerst een goed beeld te krijgen van wat fantasy- en sci-fi events precies zijn. Deze vraag zal ik beantwoorden om een idee te geven van wat ik zelf, maar ook wat bezoekers verstaan onder zulke evenementen. Wat is storytelling? Storytelling is een breed begrip en omvat vele dingen. In dit hoofdstuk zal ik een aantal relevante storytelling principes nader bekijken. Hoe kan storytelling worden toegepast? Deze vraag heb ik analyserend en met literatuuronderzoek beantwoord om een idee te krijgen hoe in de praktijk storytelling gebruikt wordt en gebruikt kan worden.
Synopsis
Onderzoeksmethoden
Het vertellen van een verhaal speelt een grote rol bij fantasy- en sci-fi evenementen. Maar op welke manier kan storytelling het beste bijdragen aan de beleving van fantasy- en sci-fi events?
Literatuuronderzoek Om meer te weten te komen over het onderwerp “storytelling” heb ik boeken, websites en bestaande interviews gebruikt van allerlei storytelling experts.
In mijn onderzoeksverslag zal ik het gaan hebben over de kenmerken van fantasy- en sci-fi evenementen. Vervolgens zal ik aan de hand van theorie over storytelling gaan analyseren hoe storytelling momenteel toegepast wordt op festivals en hoe dit beter gedaan kan worden. Ik zal een aantal evenementen analyseren en mijn eigen bezoek aan een evenement (waarbij ik de doelgroep geïnterviewd heb) gebruiken om tot een conclusie te komen.
Interviews Om een beeld te krijgen van de reguliere eventbezoeker heb ik een aantal open interviews uitgevoerd met bezoekers van fantasy- en sci-fi events. Analyses Tenslotte heb ik verschillende events en vergelijkbare producties geanalyseerd met het literatuuronderzoek in mijn achterhoofd. 2
Wat kenmerkt fantasy- en sci-fi events? Om een goed beeld te krijgen van fantasy en sci-fi events heb ik zelf het fantasy event “Elfia” (voorheen Elf Fantasy Fair) bezocht op 26-04-2015. Hoewel ik eerder dit jaarlijkse evenement en vergelijkbare andere evenementen heb bezocht, ben ik nu met een andere blik naar het evenement gegaan om goed te kunnen peilen wat dit evenement precies uniek maakt en wat er wel en niet aan storytelling gedaan wordt.
Elfia. Ze zenden dan zelf verkiezingsvideo’s in waarna andere (potentiële) bezoekers kunnen stemmen op hun favoriet. De winnaar krijgt naast een aantal prijzen (gratis toegang voor komende Elfia’s, een geldprijs, etc.) een speciale rol tijdens het festival, waarbij hij/zij de rol als heerser vervult in ceremoniële betekenis. Op de website zijn zowel vooraf, tijdens als achteraf foto’s van voorgaande en recente Elfia’s kostuums te zien, geüpload door bezoekers zelf.
Ter overzicht heb ik van voor, tijdens en na het evenement een klein verslag gemaakt waarin ik in ga op verschillende elementen van het evenement.
Tijdens het evenement
Vooraf De organisatie van Elfia is actief op Facebook en Twitter ter promotie van het evenement. Daarnaast hebben ze een website en een app (voor Android en iOS) waar meer informatie over het evenement te vinden is. Op de website en de app is de wat algemenere informatie te vinden zoals het programma, de huisregels en zaken als contactgegevens. De social media wordt voornamelijk gebruikt om de verschillende activiteiten op het evenement te promoten en aankomende bezoekers op praktische zaken te attenderen (beschikbaarheid van kaartjes, weersvoorspellingen, etc.). Op de website van Elfia wordt de visie van de organisatie beschreven als “You’ll never dream alone”. Dit wordt uitgelegd als “Together we dream. Together we create. Beyond the borders of our imagination. Together we express those dreams and love to share them.” Het samen creeëren en samen nieuwe dingen bedenken wordt hier erg benadrukt. Op dezelfde pagina wordt in het kort verteld hoe Elfia tot stand is gekomen en wie de oprichters zijn. Ze eindigen de pagina met een omschrijving van het festival: “Elfia is a festival that is focused on the expression of dreams. Costumes are the most obvious way to shape these dreams. Often they are inspired on the clothes of characters from tv series, movies and comics. But we also go further than only costumes: music, photography, body art, body painting, vehicles... They are all opportunities to make those dreams reality.” De inbreng van eventbezoeker is vooraf ook te merken door de verkiezingen die gehouden worden. Elk jaar kunnen bezoekers zich opgeven om gekozen te worden als heersers van
De april-editie van het festival vindt elk jaar plaats op de kasteeltuinen bij kasteel Haarzuilens. De locatie alleen al draagt erg veel sfeer met zich mee en dat is dan ook wat voor veel bezoekers een reden is om naar Elfia te komen (tegenover andere fantasy- en sci-fi events). (Bron: interviews.) Op het terrein is het merendeel van de bezoekers verkleed, op wat voor manier dan ook. Dit geldt ook voor de stands en kraampjes die op het festivalterrein aanwezig zijn; bij veel stands (voornamelijk zij die etenswaren en/of middeleeuwse replica’s verkopen) is ervoor gekozen om de aankleding aan te laten sluiten bij de fantasy-sferen. Langs de paden hangen hier en daar banners met het Elfia logo erop. De vrijwilligers dragen een tabbert over hun “normale” kleren in de kleuren van Elfia. Helaas was er weinig terug te vinden van alle spectaculaire shows en het koningspaar dat aangekonigd was op de social media. Er was wel een programmaboekje aanwezig, maar de organisatie leek zich hier niet altijd aan te houden en ook waren de locaties moeilijk te vinden. Om het verhaal dat ik gelezen had op de website en op hun Facebook pagina verder te beleven moest ik dus actief op zoek gaan naar het vervolg in plaats van dat ik dit gewoon kon beleven zonder er moeite voor te hoeven doen.
Achteraf Na de eerste dag van het tweedaagse festival staat er een video als “recap” van de eerste dag op de social media kanalen en website van Elfia. Deze video is vooral gefocust op (de kostuums van) de bezoekers, de muziek en de stoeten van de ingehuurde cosplay groepen. Eenzelfde soort video wordt ook na de tweede dag online gezet. Verder worden er foto’s van bezoekers in kostuums op de social media kanalen verspreid en worden er foto’s van bezoekers toegevoegd aan de gallerij 3
op de website. Er bestaan ook veel Facebook groepen met fotografen en verklede bezoekers die aanwezig waren op het event om foto’s aan elkaar uit te wisselen. Daarnaast zijn er veel cosplayers (mensen die verkleed gaan als een bepaald fantasy/ sci-fi karakter) met een eigen Facebook-pagina of website die hun ‘portfolio’ aanvullen met foto’s van hun cosplay op het event. Wanneer er foto’s zijn gemaakt door professionele fotografen van Elfia zelf worden deze gepubliceerd zodat bezoekers deze kunnen downloaden en/of kopen. Bij deze editie van Elfia was dit het geval bij foto’s van bezoekers op een replica van de “Iron Throne” van de populaire fantasy serie Game of Thrones. Ook hier viel het me op dat het verhaal dat het evenement van te voren probeerde te vertellen - met hun koningspaar en de slogans over dromen waarmaken - niet of nauwelijks terug kwam in de uitingen die na het festival gecommuniceerd werden.
Dingen als de aankleding op events, de activiteiten die georganiseerd worden en de kraampjes met merchandise en thema-snacks worden als minder belangrijk gezien. Het overgrote deel geeft echter tijdens interviews wel aan dat eigenlijk al het bovenstaande nodig is om écht een onvergetelijk evenement te maken.
De bezoekers aan het woord
Hieronder volgen een aantal quotes van bezoekers die naar beide soorten evenementen zijn geweest en een beeld geven van de algemene mening over het verschil en de overeenkomsten tussen de twee.
Om een goed beeld te krijgen van hoe de bezoekers zelf het evenement ervaren, heb ik met een aantal van hen gesproken. Daarnaast heb ik op een Facebook pagina van fantasy en sci-fi liefhebbers een poll geplaatst om een beeld te krijgen van wat een evenement voor hen nou zo speciaal maakt. Er zijn twee dingen die de meeste mensen de belangrijkste reden vinden om naar een fantasy- of sci-fi evenement te gaan en dat zijn: • alle verklede mensen op één plek bij elkaar zien (47 stemmen); • de mensen zelf en de contacten die er gelegd worden (45 stemmen). (Van een totaal van 104 respondenten) Beide redenen steken met kop en staart uit boven opties als “de activiteiten op het festival” (4 stemmen) en “de producten - zoals merchandise en thema hapjes en drankjes) die verkocht worden” (1 stem). Veel mensen gaan met vrienden en bekenden naar events en soms worden er cosplay-groepen georganiseerd, waarbij een groep mensen in een bepaald thema verkleed gaan. Dit kan het samenspel van de twee meest gekozen opties goed verklaren.
Verschillende soorten evenementen Er wordt onderscheid gemaakt tussen verschillende soorten evenement door de meeste bezoekers; aan de ene kant de fantasy- en middeleeuwse evenementen die zich voornamelijk op buitenterreinen bevinden en aan de andere kant de sci-fi, anime- en comic conventies die vaak plaatsvinden in beurshallen. De buitenevementen worden sterker bevonden op het gebied van thema/sfeer en fotografie (met betrekking tot de kostuums) en de binnenconventies worden sterker bevonden op het gebied van interessante releases van nieuwe games.
Respondent 1: “Ik ben naar zowel [Dutch Comic Con] als Elfia geweest. Het grootste verschil, naar mijn mening, is de entourage/overall sfeer: DCC is meer games georiënteerd terwijl Elfia meer fantasy (sprookjesachtiger) georiënteerd is. Maar beide zijn fantastisch om te beleven, dat is één ding wat duidelijk is, en die verschillen maken het juist leuk!” Respondent 2: “Mijn eerste fantasy event dat ik bezocht was Castlefest. Tijdens mijn studie [heb ik] kennis gemaakt met cosplay. Van beide soorten events kan ik intens genieten, vooral als je al die prachtige creaties voorbij ziet lopen. Daar gaat je hart toch sneller van kloppen? Muziek op fantasy events als Castlefest, EFF etc. vind ik aantrekkelijker dan op cosplay events (vanwege de bekendheid denk ik, wat JPop betreft kom ik niet verder dan anime soundtracks). Wat workshops en merchandise betreft is het om het even, van beide wordt ik erg hebberig.” 4
Respondent 3: “De sfeer is ook erg verschillend tussen evenementen als Elfia en DCC/Animecon/ Abunai. waar conventies vooral gaan om socializen met andere cosplayers, ligt (voor mij in ieder geval) de focus bij Elfia om banden leggen met fotografen. Ook is het belangrijk om de plaatsen van de twee verschillende evenementen mee te nemen; Elfia is buiten, wat een enorm pluspunt is, zelfs als het regent. Je hebt veel minder het gevoel dat je opeen gehoopt zit.” Het wisselt dus erg naar welke verschillen de bezoekers kijken wanneer ze de evenementen met elkaar vergelijken. Locatie, muziek, verkoopwaar en soort bezoekers (bijvoorbeeld fotografen) zijn elementen die meespelen bij het creëren van een eigen sfeer. De grote aantallen verklede bezoekers blijkt een grote rol te spelen bij de ervaring op een fantasy- of sci-fi evenement.
De kostuums
Elk kostuum draagt een eigen verhaal met zich mee. Dit kan een bestaand verhaal zijn waar een fanbase aan vast hang - zoals dat bij cosplays vaak het geval is - maar ook een verhaal dat de maker van het kostuum (de bezoeker bijvoorbeeld) zelf bedacht heeft of zelfs een persoonlijk/autobiografisch verhaal van de maker en/of drager. Het feit dat al deze kostuums met hun verhalen zich tijdens zo’n evenement op dezelfde locatie bevinden maakt dat die plek één grote bron van verhalen is die door elkaar heen en met elkaar samen lopen. Stormtroopers en ijsheksen ontmoeten orks uit Morder terwijl ze een foto maken van Princess Zelda. Alle fictionele werelden en fantasieën waar de bezoekers fan van zijn komen hier samen en zij brengen hun fandoms tot leven. Dit maakt uiteindelijk het evenement zo succesvol volgens de bezoekers.
Foto: Elfia Haarzuilens
Het is bij veel fantasy- en sci-fi evenementen gebruikelijk dat de bezoekers verkleed naar het evenement komen. Dit is vooral zo bij de fantasy evenementen die buiten plaatsvinden, zoals Elfia en Castlefest. Bij de sci-fi en anime conventies is een kleiner deel van de bezoekers verkleed en deze zijn dan ook vaak in cosplay (waarbij er een bestaand film/boek personage nagedaan wordt) waarbij bezoekers bij fantasy events in de open lucht ook vaak in eigen ontwerpen rondlopen.
5
Wat is storytelling? “We vertellen verhalen om toegang te krijgen tot de werkelijkheid, om de werkelijkheid te leren begrijpen en om met die werkelijkheid te communiceren.” (Vandewijer, 2009). Deze quote van schrijfster Ina Vandewijer geeft aan wat de functie van verhalen is voor ons als mensen. Het geeft een betekenis aan gebeurtenissen en creëert een wereld om je heen. Een term die hier goed bij past is “word building”. Door een verhaal te vertellen en de lezer met steeds meer details van de verhalenwereld te confronteren ontstaat er een wereld waarin het verhaal zich afspeelt. Dit zie je vooral duidelijk terug bij verhalen uit het fantasy genre. (Kleon, 2008.) Deze verhalen zijn vaak ook gerelateerd aan een bepaald (universeel) menselijk verlangen (Vandewijer, 2009). Met het maken van Star Trek speelde de schrijver(s) in op het verlangen naar een veilig wereld waar de personages van de serie altijd naar op zoek zijn. Een verhaal kan verteld worden in tijd en ruimte (time en space). Wanneer je een verhaal leest beweeg je niet alleen door de tijd binnen het verhaal, maar ook door de ruimte van de denkbeeldige wereld die er is gecreëerd. Deze twee samen maken een volledig verhaal, maar ook alleen met het gegeven van plaats kun je een verhaal vertellen, zonder een duidelijk narratief in tijd te geven. (Horrocks, 2004.) Dit is een meer abstracte manier van storytelling die goed toegepast kan worden bij bijvoorbeeld corporate storytelling of bij het creëeren van een merkbeleving. Désirée Battjes (via Frankwatching, 2014) schreef een artikel over (online) storytelling en de vergelijking met het traditionele verhalen schrijven in de literatuur. Hierin zegt ze dat er één ding centraal staat bij een verhaal van een bedrijf en dat is de missie. Deze boodschap moet de kern zijn van alle storytelling uitingen, waardoor het één groot kloppend geheel wordt. Ze onderscheidt verschillende elementen van een verhaal toegepast op corporate storytelling. Deze elementen kunnen echter bij elke vorming van een storytelling overwogen worden, dus ook bij evenementen. Personages, perspectief, tijd & ruimte, motto, stijlfiguren, compositie, symbolen en stijl zijn de elementen die Battjes beschrijft in haar artikel. Bij een meer abstracte
storytelling worden elementen als personages en tijd soms weggelaten, waardoor er meer gespeeld wordt met het perspectief en de stijlfiguren en symbolische betekenissen. Belangrijk is wel dat er steeds teruggekoppeld wordt naar de kern van het verhaal. Deze zie je vaak vrij letterlijk terug in het motto (bij Elfia bijvoorbeeld “You never dream alone”) en dit komt ook steeds terug in stijlfiguren en vertaald door personages. Al deze elementen kunnen een merk, product of dus ook een evenement een complete belevenis maken.
De worsteling Belangrijk bij het vertellen van een verhaal is de aanwezigheid van een worsteling. Zonder een probleem van de hoofdpersoon (bijvoorbeeld het bedrijf/de organisatie) is er geen verhaal mogelijk.
“Where there is perfection, there is no story to tell.” (schrijver/dichter Ben Okri). Daarnaast moet er een (emotionele) beleving in het verhaal zitten waardoor de gebruiker/consument meegevoerd wordt door het verhaal. Een aaneenschakeling van gebeurtenissen die door een worsteling aan elkaar gekoppeld zijn en gebracht worden met emotie vormt de basis van een goede storytelling. Ook hierbij is het weer belangrijk altijd terug te koppelen naar de kern van het verhaal. (The Story Connection, 2014.) Ook (content) marketing adviseur Cor Hospes van Frankwatching laat zich uit over het cruciale belang van een worsteling binnen storytelling: “Mag ik zeggen: echte verhalen, met een begin, midden en eind, met een echt hoofdpersonage dat worstelt en bovenkomt, dat zingt, bidt, huilt, vecht, lacht, werkt en bewondert. In plaats van faits divers versnipperd over social kanalen, sigaaruiteigendoos-testimonials en andere gecamoufleerde reclamepraatjes.” Hierbij geeft hij het voorbeeld van het Franse oorlogsmuseum Musée de la Grande Guerre de Pays de Meaux dat op social media een verhaal vertelde van een Franse soldaat die dagelijks updates plaatste over zijn worstelingen met de oorlog. Ook wanneer het bedrijf of de organisatie niet direct de hoofdrol speelt moet het personage 6
dat het bedrijf vertolkt - emotionele, meeslepende gebeurtenissen meemaken die herkenbaar zijn voor de consument. (Hospes, 2014.)
Soorten storytelling Annet Scheringa van bedrijf The Story Connection (gespecialiseerd in het ontwikkelen van corporate storytellings) onderscheidt drie soorten (corporate) storytelling: Kernwaarden tot leven laten komen De kernwaarden van het bedrijf worden uitgelicht door middel van een kort verhaal. Een Springboard- of waaromverhaal Het belang van de organisatie - waarom bestaan ze?/wat kunnen ze betekenen voor de wereld? - wordt als uitgangspunt voor de storytelling gebruikt. Communiceren over verandering Een verandering binnen een bedrijf wordt gecommuniceerd door middel van een verhaal, waardoor de reden achter de verandering duidelijk wordt gemaakt. Deze soorten storytelling zijn heel duidelijk gericht op intern en extern corporate storytelling, zoals Scheringa zelf al aangeeft op haar website. De drie soorten storytelling komen uiteindelijk ook weer terug naar het communiceren van de kernwaarden (variant één), maar hebben soms een andere insteek. Een verhaal over verandering zou bijvoorbeeld wel gebruikt kunnen worden als onderdeel van een groter verhaal, waarbij het verhaal over verandering vooral ingaat op aanpassingen binnen het merk of het bedrijf. Zo breng je één onderdeel extra onder aandacht - bijvoorbeeld op een apart medium - waardoor de gebruikers/consumenten gemakkelijker meegaan met het grote verhaal dat via alle gebruikte media verspreid wordt. (The Story Connection, 2014.)
Storydoing Een variant op storytelling is storydoing. Hierbij staat niet de communicatie van een verhaal naar buiten centraal, maar het verhaal an sich. Het verhaal van het bedrijf - met als kern de missie en visie - vormt het uitgangspunt van alle werkzaamheden
van de organisatie. Elke werknemer dient met het verhaal in zijn achterhoofd te werk te gaan. Op deze manier wordt niet alleen het verhaal verteld aan de gebruiker/consument, maar wordt het daadwerkelijk waargemaakt door het bedrijf. De organisatie stuurt zijn werknemers aan met het verhaal in zijn achterhoofd, de werknemers maken vervolgens de producten met ditzelfde verhaal als motivatie en deze producten - een product van de storytelling - worden gepresenteerd via de marketing en communicatie afdelingen aan de consument door gebruik te maken van datzelfde verhaal dat aan de grondslag ligt van het product (of de dienst) die ze (moeten gaan) kopen. (Joost van de Velde (Frankwatching), 2015.) Het is dus belangrijk dat de organisatie zelf ook achter het verhaal staat wat er gecommuniceerd wordt. Op deze manier weet je in ieder geval altijd zeker dat het verhaal waar is dat verteld wordt, omdat datgene wat er gemaakt wordt een voortvloeiing is van het verhaal dat aan de grondslag ligt. Dit werkt natuurlijk wel alleen wanneer je ook echt aan storydoing doet. Het is dus een beetje een verhaal van het kip en het ei, waarbij er af gevraagd moet worden of niet beide invloed op elkaar hebben gehad.
Transmedia storytelling “In the ideal form of transmedial storytelling, each medium does what it does best – so that a story might be introduced in a film, expanded through television, novels, and comics; its world might be explored through game play or experienced as an amusement park attraction.” Henry Jenkins, 2006 In plaats van een verhaal via één medium te vertellen, kan het ook verspreid worden over verschillende media. Henry Jenkins (professor communicatoe, journalistiek en cinematic arts) geeft aan dat elk medium zijn eigen kwaliteiten heeft en deze allemaal gebruikt kunnen worden om een verhaal op de beste manier mogelijk te vertellen. Sommige delen zullen zich beter lenen voor tekst, terwijl anderen meer geschikt zijn voor fotografie of video. Een transmediaal verhaal ontvouwt zich over verschillende media waarbij ieder aspect iets toevoegt aan het geheel. Dit is dus anders dan bij multimediale storytelling, waarbij hetzelfde verhaal steeds in zijn 7
geheel opnieuw verteld wordt, maar dan via een ander medium (bijvoorbeeld Harry Potter en Lord of the Rings, waarbij hetzelfde verhaal in zowel boeken als films verteld wordt). Bij crossmediale storytelling wordt er steeds een deel van het verhaal verteld op verschillende media. Je hebt dan alle media-uitingen nodig om het gehele verhaal mee te krijgen. Dit is niet het geval bij transmedia storytelling, waarbij er bij elk specifiek medium bepaalde details worden weggelaten en toegevoegd, waardoor het verhaal en de beleving van het verhaal groter wordt.
Hoe kan storytelling worden toegepast?
Er zijn verschillende redenen om voor transmedia storytelling te kiezen: Worldbuilding: het verhaal groter maken door er een soort wereld omheen te bouwen. • Characterisation: personages verder uitdiepen in andere media. • Achtergrond verhaal en expositie: meer achtergrondinformatie geven of meer verhaallijnen geven. • Een ‘native transmedia’ creëren: hier komen alle elementen in samen en vormen zij een eigen geheel.
Importance of narrative Hoe belangrijk is het dat de gebruiker het narrarief van het verhaal meekrijgt? Hierbij gaat het om de mate van uitgespelde narrativiteit, waarbij het verhaal in grote lijnen gepresenteerd kan worden, of juist tot in de details kan worden neergezet.
(Jenkins, 2006) Conducttr, een bedrijf dat transmedia storytelling ontwerpt voor bedrijven en organisaties (mede opgericht door Robert Pratten, transmedia consultant) omschrijft drie momenten van blootstelling aan een transmediale storytelling: • Pre-visit engagement; voordat de gebruiker op de (virtuele) locatie is. • On-site engagement; tijdens dat de gebruiker op de (virtuele) locatie is. • Post-visit engagement; nadat de gebruiker de (virtuele) locatie heeft bezocht. Of wanneer je het vertaalt naar fantasy en sci-fi events; voordat de bezoeker het event heeft bezocht, tijdens/op het event en wanneer de bezoeker het event weer heeft verlaten. Op deze manier krijgt de bezoeker al voor het event het verhaal mee, zodat zich dit tijdens het event verder kan ontwikkelen en hij/zij na het event hier nog aan herinnerd wordt. Door het op deze manier op en af te bouwen wordt de immersie van de bezoeker in het verhaal een stuk groter. (Conducttr, 2015).
Robert Pratten - transmedia consultant - schreef een handboek voor het ontwerpen van transmediale verhaalervaringen. In dit handboek (Developing Transmedia Entertainment) omschrijft Pratten een stappenplan waarmee een transmedia storytelling op poten gezet kan worden. Hierin beschrijft hij onder andere de volgende belangrijke overwegingen bij het maken van keuzes bij je transmediale verhaal:
Importance of participation Is het belangrijk dat de gebruikers een rol hebben in de ervaring van het verhaal? Moeten zij het passief in zich opnemen of actief meedoen om het verhaal compleet te maken? Importance of the real-world Is het belangrijk dat het verhaal betrekking heeft op echte locaties, gebeurtenissen en mensen? Of is het juist belangrijk dat de gebruiker het idee krijgt zich in een andere (niet bestaande) realiteit gaat begeven? Importance of gaming Dit is een passieve manier van actief meedoen aan het verhaal; de gebruiker “schrijft” niet zelf verder aan het verhaal, maar speelt een uitgedachte rol in het verhaal door acties uit te voeren die voor hem/haar bedoeld zijn. Hoe belangrijk is het dat de gebruiker een uitvoerende rol speelt in het verhaal? Dit heeft onder andere veel weg van gamification, waarbij spelelementen gebruikt worden om de gebruiker meer te engageren in de beleving. (Pratten, 2011.) 8
Bij het fantasy event Elfia is dit in zeker mate van toepassing. Elk jaar wordt er onder de bezoekers (die aangesproken worden via social media, e-mail en de Elfia website) een koningspaar uitgekozen dat dat jaar het “Koningkrijk Elfia” mag regeren. De bezoekers uploaden zelf verkiezingsvideo’s waarop andere bezoekers kunnen stemmen. De bezoekers creëeren hun eigen content en vormen daarmee een deel van het verhaal op een actieve wijze. Dit is een vorm van participatie, maar zou ook als gaming-element kunnen worden gezien, waarbij de bezoeker een uitvoerende rol heeft in het verhaal. (Elfia Haarzuilens, 2015)
Mise-en-scène Wanneer je op de blog van de Storytelling Academy (storytellingacadamy.nl, 2015) kijkt, zie je dat storytelling terug komt op allerlei verschillende vlakken. Zo kan het bijvoorbeeld toegepast worden bij een solliciatiegesprek, bij commerciële campagnes, bij de interne communicatie van bedrijven maar ook bij films, theater, dans en andere traditionele vormen van verhalen vertellen. Je ziet hierbij dat verhalen verteld kunnen worden op alle manieren waarop een mens input kan krijgen; visueel (afbeeldingen, video, tekst, live performances, etc.), auditief (muziek, gesproken tekst, geluiden, etc.), reuk (geurinstallaties, parfums, etc.), fysieke input (aanrakingen door mensen, dieren en dingen (water, wind, warmte koud, etc.)).
Broadcast vs Conversation In het boek Storytelling for User Expierence (Quesenbery & Brooks, 2010) wordt storytelling omschreven als eerder een conversatie dan een broadcast. Een goed verhaal zorgt voor interactie met het publiek. Deze interactie zie je vaak terug op de volgende manier: • Een verteller schept een verhaal. • Terwijl leden van het publiek luisteren, vormen zij een eigen beeld van het verhaal in hun hoofd. • Terwijl de verteller het verhaal vertelt werkt het publiek op de verteller in, en andersom, waardoor het verhaal door beide beïnvloedt wordt. • Uiteindelijk is de relatie van het publiek met het verhaal het belangrijkst en vormen zij deel van het verhaal elke keer wanneer ze het opnieuw vertellen of er op andere manieren actief mee bezig zijn. Deze laatste stap is eigenlijk waar het om draait bij fantasy- en sci-fi events. Het publiek is zodanig betrokken bij allerlei verhalen, dat ze zelf met de verhalenwerelden aan de slag gaan door er bijvoorbeeld kostuums van de maken, fanfictie over te schrijven en merchandise van te kopen. In principe vormen de events dus een onderdeel van allerlei bestaande storytellings (verhalen uit films, series en boeken). Dat wil echter niet zeggen dat zij niet hun eigen verhaal kunnen gaan vertellen. Deze laatste stap in de vorige verhalen is de eerste stap voor een nieuwe storytelling van de events zelf, waarbij de bezoekers de grootste vertellers kunnen vormen.
De Efteling gebruikt geuren om de immersieve beleving van attracties als de Fata Morgana en de Droomvlucht (zogenaamde “dark rides”) te vergroten. Wat er precies in de geuren zit, willen ze niet onthullen. Een manier van storytelling waarbij veel van deze soorten input samen een verhaal vormen is een attractie in een pretpark. Neem bijvoorbeeld de Droomvlucht in de Efteling. De bezoeker bevindt zich in een bewegend karretje dat verschillende snelheden aanneemt, waardoor af en toe de wind in zijn gezicht geblazen wordt (fysieke input). In de ruimtes met de elfen en trollen ruikt de bezoeker een zoetige, frisse geur van bloemen en bladeren (reuk input). Hij ziet de creaties van de attracties en de speling van licht en donker die de belichting maakt (visuele input) en 9
hij hoort achtergrondmuziek en omgevingsgeluiden van water, ritselende planten, dieren en wezens (auditieve input). Al deze soorten input zorgen samen voor de complete ervaring van de Droomvlucht en vertellen het verhaal dat hierbij hoort. Dit wordt ook wel de mise-en-scène genoemd en behalve kostuums en decor kan er dus nog veel meer bij komen kijken om dit onderdeel helemaal perfect te maken.
Storytelling voor praktische elementen Storytelling kan niet alleen gebruikt worden in de entertainment en marketing gebieden, maar wordt ook vaak succesvol toegepast om problemen van een meer praktische aard op te lossen. Zo maken steeds meer zorginstellingen in onder andere de Verenigde Staten en het Verenigd Koninkrijk gebruik van storytelling om patiëntendossiers toegankelijker te maken voor collega’s en externe zorginstellingen. De huisarts geeft bijvoorbeeld niet alleen de statistische informatie door aan de behandelende of onderzoekende partij, maar ook achtergrondinformatie over de patiënt die de externe partij (of collega) kan helpen de situatie van de patiënt beter te begrijpen. Op deze manier wordt er meer nagedacht over de gehele levensstijl van de patiënt en kunnen problemen - die anders misschien over het hoofd waren gezien - gemakkelijker worden opgespoord. Het perspectief van benadering verandert van dokter naar patiënt, waarbij de specialist in de huid van de patiënt kruipt om achter de problemen te komen. De communicatie met behulp van storytelling tussen de verschillende partijen is hierbij heel belangrijk, omdat deze het mogelijk maakt om de patiënt te leren kennen zonder direct met hem te hoeven spreken. (HealthleadersMedia, 2009.) Deze variant van storytelling kan ook erg helpen om een organisatie intern beter te laten communiceren. Het is te vergelijken met het doen van doelgroeponderzoek en het opstellen van persona’s wat vaak bij user experience design gebeurt. Maar dan is het wel van belang dat de gehele organisatie op de hoogte is van de doelgroep en het verhaal dat zij vertellen. De evenementbezoekers zijn te vergelijken met de patiënt, waarbij de organisatie van het evenement bestaat uit de huisarts en de specialisten die een zo optimale beleving voor de patiënt/bezoeker moeten ontwerpen. 10
Conclusie Wanneer we naar de kern van een fantasy- en sci-fi event kijken zien we dat de bezoekers de kern vormen van de storytelling. Niet alleen vinden zij zelf hun medebezoekers en hun kostuums het belangrijkste element van een event, maar ook vertelt iedere bezoeker een eigen verhaal met het dragen (en maken) van hun kostuum. Het lijkt dan ook niet meer dan logisch dat de bezoekers de hoofdrol in de storytelling van een fantasy of sci-fi evenement zouden moeten spelen. Een hoge mate van participatie is dan ook gewenst. Door de bezoekers de mogelijkheid te geven om zelf mee te werken aan de storytelling wordt het meer hun eigen verhaal, waarin zijzelf dus de hoofdrol spelen. Wat de Elf Fantasy Fair en een aantal andere evenementen al in zekere zin al doen is het engageren met de gebruiker voor, tijdens en na het evenement. Wat hier echter nog beter kan is het toepassen van transmedia storytelling. Nu worden social media kanalen vaak gebruikt om praktische informatie te “broadcasten” naar de (potentiële) bezoekers van het evenement, terwijl een social media kanaal juist uitermate geschikt is om te communiceren met de doelgroep en hen hun eigen verhaal ook te laten vertellen. De Elf Fantasy Fair laat de bezoekers wel spreken door het posten van recap video’s na de evenementen, maar dit dient dus ook voor en tijdens het evenement te gebeuren. Wanneer je als organisatie ervoor kiest om voor een eigen verhaal te gaan zoals je dat ziet bij het koningspaar van Elfia (Elf Fantasy Fair), is het belangrijk om dit verhaal ook al te introduceren vóór het evenement, het tijdens het evenement duidelijk naar voren te laten komen en na het evenement hier weer op in te gaan. Wat er nu gebeurt is dat de Elf Fantasy Fair voor, tijdens en na het evenement steeds een ander verhaal vertelt. Consistentie is dus belangrijk om een goede world building op te zetten en je verhaal goed te communiceren. Storytelling bij de interne communicatie zou zeker een stap in de goede richting zijn. Om het gevoel van participatie bij de bezoekers extra te vergroten kan er gespeeld worden met het gegeven “importance of gaming”. Door het toevoegen van gameelementen voor, tijdens, en/of na het evenement wordt de bezoeker meer bij de storytelling betrokken en krijgen zij het gevoel een belangrijke rol te spelen hierin. Een goede uitwerking zou kunnen zijn het toevoegen van een worsteling bij de storytelling van het koningspaar van Elfia. Door het koningspaar iets te laten
overkomen - een ontvoering bijvoorbeeld - en de bezoekers te vragen dit probleem op te lossen door middel van game-elementen, kunnen de bezoekers actief bezig zijn met het verhaal en hebben ze veel meer het idee deel uit te maken van de wereld die er neergezet wordt. Uit het doelgroeponderzoek bleek dat de meeste bezoekers naar een fantasy- of sci-fi event gaan voor de kostuums van hun mede-bezoekers. Omdat deze kostuums zo’n grote rol spelen in de storytelling die de bezoekers neer hebben gezet, is het zeer belangrijk om hier ook met de mise-en-scène van een evenement op in te spelen. Dit wordt door sommige evenementen (Elf Fantasy Fair, Castlefest, Keltfest) in zekere mate al gedaan. Waar nog terrein gewonnen kan worden is op het gebied van geur en gevoel. Deze zintuigen worden nu nog maar weinig of niet geprikkeld op het terrein. Het toevoegen van geurzuilen (of andere bronnen van geuren) met specifieke geuren kan de immersiviteit van de ervaring veel vergroten. Denk aan zoete bloemengeuren bij een Hobbit of elfen-gebied of de geur van brandende
Klimaatverschillen spelen vaak een grote rol in fantasy en sci-fi films en series. Zo staat de planeet “Hoth” uit Star Wars bekend als één van de koudste planeten van het universum en is “Morder” vooral berucht om zijn vele vulkanen en het brandendde oog van Sauron. 11
kolen bij duistere gebieden als de onderwereld. Het prikkelen van het zintuig ‘gevoel’ kan door bijvoorbeeld te spelen met warmte en kou. De planeet Hoth uit Star Wars is tenslotte veel kouder dan het klimaat in Mordor uit Lord of the Rings, dus hiermee kan ook een bepaalde sfeer erg versterkt worden.
Tenslotte is het belangrijk om de bezoekers uit te dagen om hun kostuums steeds mooier en beter te maken en een verhaal te vertellen met hun creaties. Omdat er zonder interessante kostuums een veel minder interessant evenement zou zijn, is het belangrijk dat hun creativiteit gestimuleerd wordt. Organiseer bijvoorbeeld inspirerende thema’s zoals “broederschap” of “nobelheid” (in plaats van thema’s als “Game of Thrones” en “Star Wars” zoals ze er nu vaak zijn. Game of Thrones fans komen toch wel in Game of Thrones outfits, ongeacht het thema). Wedstrijden kunnen bezoekers motiveren om mooiere kostuums te maken. Maak de wedstrijden dan wel zo laagdrempelig mogelijk, zodat bezoekers niet afgeschrikt worden om er aan mee te doen. (Verplicht ze bijvoorbeeld niet om er een toneelact bij te doen.) Gebruik social media ook om te inspireren en niet alleen om te informeren. Laat zien wat mogelijk is en biedt eventueel ook workshops aan om het voor iedereen mogelijk te maken hun droomkostuum te realiseren.
Hoewel er dus al heel wat aan storytelling geprobeerd wordt bij een aantal van de fantasy- en sci-fi evenementen van Nederland zijn er nog een hoop evenementen die hier nog ver in kunnen groeien. Ook evenementen zoals de Elf Fantasy Fair - die meer met storytelling bezig zijn - kunnen veel leren door één storytelling aan te houden en deze op alle kanalen duidelijk te communiceren.
Bekende cosplayers als Kamui Cosplay laten vaak hun maakproces zien in foto’s en video’s. Cosplay bekendheden als Kamui zouden goed kunnen dienen als gezicht voor een fantasy- of sci-fi event. Dit kan een band tussen organisatie en bezoeker helpen scheppen en inspireert de bezoekers om hun eigen kostuums ook zo bijzonder als die van Kamui te maken.
12
Reflectie Dream, Discover, Do was voor mij echt een goede kans om te oefenen voor mijn afstuderen. Niet alleen was het een hele tijd geleden dat ik voor de laatste keer een opdracht helemaal individueel heb moeten doen - CMD lijkt voornamelijk opgebouwd te zijn uit groepsprojecten - maar ook kon ik het onderwerp uitproberen waar ik al een tijdje mijn oog op heb gehad om ook iets mee te doen tijdens mijn afstuderen. Ik ben zelf namelijk een trouwe fantasy- en sci-fi event-bezoeker, maar ook het onderwerp storytelling komt steeds weer in me op als ik terugdenk naar mijn favoriete vakken van de afgelopen jaren als CMD’er. Het ontwerpen van apps bij UXD vind ik zeker ook interessant, maar toen ik me realiseerde dat ook hierbij storytelling toegepast kan worden, vond ik het pas écht interessant worden. Tijdens mijn onderzoek naar storytelling ben ik me dan ook gaan realiseren dat verhalen altijd al belangrijk zijn geweest, maar ook dat ze dat nog steeds heel erg zijn. Niet alleen in de marketing, maar bijvoorbeeld dus ook bij UXD. Achteraf was storytelling bij UXD misschien ook wel een leuk onderwerp geweest, maar omdat ik mijn hoofden deelvragen al zo snel goed geformuleerd had, heb ik eigenlijk nooit meer een ander onderwerp dan het huidige overwogen. Waar ik halverwege de periode wel nog een andere weg in ben geslagen is bij de presentatievorm. In eerste instantie wilde ik een essay op gaan leveren. Dit leek me een goede oefening voor mijn afstudeerverslag, omdat ik nog wel eens problemen heb met het compact noteren van mijn bevindingen. Echter, toen ik wat onderzoek gedaan had naar fantasy- en sci-fi events kwam ik al snel tot de conclusie dat ik het publiek het best een beeld van deze events kon geven door het tonen van foto’s en eventueel video’s. Een mini- hoorcollege zou dan veel geschikter zijn, dus daar ben ik toen ook op overgestapt. Wel even wennen om in mijn eentje een presentatie in elkaar te zetten, want dan heb je opeens niemand aan wie je constant feedback kan vragen. Ik heb mijn presentatie dan ook zeker zes keer geoefend, voor drie verschillende soorten publiek. Ik merkte dat ik steeds beter wist waar ik het over wilde hebben, en het oefenen van mijn presentatie heeft me dan ook erg geholpen met het sturen van mijn onderzoek. Wat in de les al gezegd werd, bleek dus ook zeker te kloppen; alvast beginnen met je presentatie terwijl je onderzoek nog niet af is kan zeker weten helpen je onderzoek de goede kant op te sturen. Dat niet alleen, want mijn presentatie zelf is ook stukken beter geworden na die zes keer oefenen. 13
Bronnen Battjes, D. (2014, september 29). Online storytelling, hoe doe je dat? Opgehaald van Frankwatching.com: http://www.frankwatching.com/archive/2014/09/29/onlinestorytelling-hoe-doe-je-dat/ Conducttr. (2015, April 9). Connected museums and historical sites. Opgeroepen op April 19, 2015, van Slideshare.net: http://www.slideshare.net/tstoryteller/connected-museums-and-historical-sites Conducttr. (2015, Januari). Transmedia storyteller. (R. Pratten, Redacteur) Opgeroepen op April 19, 2015, van Conducttr: http://www.tstoryteller.com/types-of-transmedia Cor Hospes. (2014, December 26). Storytelling en social media is geen lekker verhaal. Opgehaald van Frankwatching.com: het Franse oorlogsmuseum Musée de la Grande Guerre de Pays de Meaux Elfia Haarzuilens. (2015). Opgehaald van Elfia: http://www.elfia.com/events-nl/elfia-haarzuilens-2015/ Garneau, E. (2012, Juli 2012). Why do people go to Comic-Con? Opgehaald van Nerdynothings.com: http://nerdynothings.com/comic-nothings/why-do-people-goto-comic-con/ Health Leaders Media. (2009, Juni 25). Storytelling in Healthcare Enhances Experience for Patients and Providers. Opgehaald van Healthleadersmedia.com: http:// www.healthleadersmedia.com/content/LED-234562/Storytelling-in-Healthcare-Enhances-Experience-for-Patients-and-Providers.html Horrocks, D. (2004). Comics, Games and worldbuilding. Opgehaald van The Perfect Planet: http://www.hicksville.co.nz/PerfectPlanet.htm
gin-met-storydoing/ Kleon, A. (2008). Storytelling = world building. Opgehaald van AustinKleon.com: http://austinkleon.com/2008/11/05/storytelling-world-building/ Mattu, A. (2014, Mei 28). The Good, Bad, and Ugly psychology of Comic-Con. Opgehaald van Brainknowsbetter.com: http://brainknowsbetter.com/news/2014/5/28/ the-good-bad-and-ugly-psychology-of-comic-con Moura, G. (2014, Juli 1). Mise-en-scène. Opgeroepen op Mei 9, 2015, van ElementsOfCinema: http://www.elementsofcinema.com/directing/mise-en-scene-in-films/ Poldox.nl. (2014). Van premisse naar filmplan. Opgeroepen op Mei 9, 2015, van Poldox.nl: http://www.poldox.nl/research-kost-zweet/ Pratten, R. (2011). Getting Started with Transmedia Storytelling. Quesenbery, W., & Brooks, K. (2010). Storytelling for User Experience: Crafting stories for better design. Rosenfeld Media. Storytelling Academy. (2015). Storytelling nieuws. Opgeroepen op Mei 11, 2015, van Storytelling Academy: http://www.storytellingacademy.nl/blog/nieuws.php The Story Connection. (2014). Wat is storytelling? Wat is een verhaal? Opgehaald van The Story Connection: http://www.thestoryconnection.nl/Over-storytelling/Watis-storytelling-Wat-is-een-verhaal Vandewijer, I. (2009). Storytelling. Leuven: Davidsfonds Uitgeverij. Wheeler, A. (2013, Augustus 6). What is San Diego Comic-Con for? [Opinion]. Opgehaald van Comicsalliance: http://comicsalliance.com/san-diego-comic-con-reviewsdcc-2013/
Joost van de Velde. (2015, Januari 12). Banken en verzekeraars: Vergeet storytelling, begin met storydoing. Opgehaald van Frankwatching.com: http://www.frankwatching.com/archive/2015/01/12/banken-en-verzekeraars-vergeet-storytelling-be14
