STIMULEREN VAN DUURZAAMHEID IN RUIMTELIJKE INSTRUMENTEN OM TE KOMEN TOT EEN BETER STEDELIJK BELEID

STIMULEREN VAN DUURZAAMHEID IN RUIMTELIJKE INSTRUMENTEN OM TE KOMEN TOT EEN BETER STEDELIJK BELEID

EINDRAPPORT DEEL 1: ALGEMEEN DEEL

Opdrachtgever:

Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap, Departement Leefmilieu en Infrastructuur, AMINAL, DirectoraatGeneraal

Documentnummer: 5177-50-024-03 Datum:

30.09.2006

DOCUMENTINFORMATIE Titel

Stimuleren van duurzaamheid in ruimtelijke instrumenten om te komen tot een beter stedelijk beleid

Subtitel

Eindrapport, Deel 1: Algemeen deel

Titel kort

Duurzaamheid in ruimtelijke instrumenten

Opdrachtgever

Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap, Departement Leefmilieu en Infrastructuur, AMINAL, Directoraat-Generaal

Documentnummer

5177-50-024-03

DOCUMENTGESCHIEDENIS (BOVENSTE RIJ IS HUIDIGE VERSIE) Versie

Datum

Opmerkingen

1

30.09.2006

Eindrapport

DOCUMENTVERANTWOORDELIJKHEID Datum Auteur(s)

Ewald Wauters, Greet Nulens, Geert Haentjens, Bieke Cloet, Peter De Smedt, Anja Schepers

Handtekening

01 06 2006

Datum

Handtekening

Documentscreener(s)

BESTANDSINFORMATIE Bestandsnaam

P:\PROJECTEN\5177 DUURZAAMHEID IN STEDENBOUWKUNDIGE VOORSCHRIFTEN\5-OUTPUT\51-RAPPORTEN\5177-51-024-03 EINDRAPPORT EWA.DOC

Aanmaakdatum

26/09/2006

Laatste bewaring

02/10/2006

INHOUD Inleiding ...................................................................................................................................................3 1

Duurzaamheid in de stedelijke ruimte........................................................................................4 1.1

1.2

1.3

1.4

2

Duurzame stadsontwikkeling en ‘de duurzame stad’...........................................................4 1.1.1

Definities ...............................................................................................................4

1.1.2

Definiëring van duurzaamheid binnen de studie ..................................................5

Bouwstenen voor een duurzame stad .................................................................................6 1.2.1

Duurzaamheidsaspecten van steden ...................................................................6

1.2.2

Behandelde thema’s in de verschillende monitoringsinstrumenten .....................7

Screeningchecklist duurzaamheid (op gewestelijk en lokaal niveau)................................16 1.3.1

Water ..................................................................................................................16

1.3.2

Groenvoorzieningen ...........................................................................................17

1.3.3

Transport en mobiliteit ........................................................................................18

1.3.4

Afval....................................................................................................................20

1.3.5

Lucht ...................................................................................................................20

1.3.6

Geluid .................................................................................................................21

1.3.7

Energie ...............................................................................................................22

1.3.8

Leefbaarheid en veiligheid..................................................................................23

1.3.9

Bodem ................................................................................................................24

1.3.10

Ruimte-efficiëntie en hergebruik.........................................................................25

1.3.11

Erfgoed ...............................................................................................................26

1.3.12

Grondstoffen en materialen ...............................................................................26

Milieustreefbeeld voor een hypothetische stad..................................................................27 1.4.1

Modellen voor de duurzame stad .......................................................................27

1.4.2

Bouwstenen van de duurzame stad ...................................................................30

1.4.3

Besluit milieustreefbeeld voor een hypothetische stad ......................................31

Evaluatie van het huidig ruimtelijk beleid en de instrumenten van het huidige beleid ......32 2.1

2.2

Screening van het RSV......................................................................................................32 2.1.1

Inleiding ..............................................................................................................32

2.1.2

Thematische screening ......................................................................................32

2.1.3

Algemene conclusies..........................................................................................38

2.1.4

Inputnota RSV ....................................................................................................43

Screening Gemeentelijke Ruimtelijke Structuurplannen en afbakeningsprocessen .........44 2.2.1

Inleiding ..............................................................................................................44

2.2.2

Thematische screening ......................................................................................47

Duurzaamheid in ruimtelijke instrumenten

| 5177-50-024-03

i

2.2.3 3

Conclusies en aanbevelingen.............................................................................71

Bespreking duurzaamheidsaspecten.......................................................................................87 3.1

3.2

3.3

Water..................................................................................................................................88 3.1.1

Bijkomende voorwaarden watertoets .................................................................88

3.1.2

Ruimte voor water in bebouwde omgeving ........................................................91

Groen .................................................................................................................................94 3.2.1

Groennormen .....................................................................................................94

3.2.2

Tijdelijke natuur ..................................................................................................98

Mobiliteit .............................................................................................................................99 3.3.1

3.4

Afval ................................................................................................................................ 100 3.4.1

3.5

3.6

3.8

3.5.1

Luchtkwaliteitstoets ......................................................................................... 101

3.5.2

Straatcanyon / knelpuntstraten........................................................................ 107

Geluid.............................................................................................................................. 108 Akoestische isolatienormen (voor woningen) en betere akoestische kwaliteit ............................................................................................................ 108

Energie............................................................................................................................ 113 3.7.1

Kleine windmolens........................................................................................... 113

3.7.2

Straatverlichting............................................................................................... 115

Veiligheid......................................................................................................................... 116 3.8.1

3.9

Afval op wijkniveau .......................................................................................... 100

Lucht ............................................................................................................................... 100

3.6.1 3.7

Integratie mobiliteitseffectenrapport (mober)......................................................99

Externe veiligheid in de omgeving van transportinfrastructuur ....................... 116

Bodem............................................................................................................................. 120

3.10 Ruimtegebruik ................................................................................................................. 120 3.10.1

Optimaliseren grondoppervlak / gebouwd volume .......................................... 120

3.10.2

Brownfieldontwikkeling .................................................................................... 121

3.10.3

Ondergrondse ruimtelijke ordening ................................................................. 127

3.10.4

Zonering binnen bestemmingen/verweving..................................................... 133

3.10.5

Milieuzonering ................................................................................................. 136

3.11 Cultuurhistorie ................................................................................................................. 143 3.12 Materiaalgebruik.............................................................................................................. 143 3.12.1 3.13 Licht 3.13.1 4

ii

Duurzame materialen ...................................................................................... 143 ......................................................................................................................... 145 Recht op voldoende daglicht ........................................................................... 145

Conclusies ............................................................................................................................... 146

5177-50-024-03

| Duurzaamheid in ruimtelijke instrumenten

INLEIDING De studie ‘Stimuleren van duurzaamheid in ruimtelijke instrumenten om te komen tot een beter stedelijk beleid’ bestudeert enerzijds het huidig ruimtelijk beleid en toetst dit af aan duurzaamheidsdoelstellingen. Anderzijds doet ze aanbevelingen voor een toekomstig beleid. Om het huidige beleid te toetsen aan duurzaamheidsdoelstellingen moeten er toetsingscriteria gedefinieerd worden. Het formuleren van aanbevelingen en het leveren van input voor toekomstig beleid gebeurd op basis van de resultaten van de evaluatie van het bestaand beleid en van streefbeelden waarin de ideale situatie beschreven wordt. Het huidig beleid wordt onderzocht op drie niveaus. Ten eerste op gewestelijk niveau, waar het Ruimtelijk Structuurplan Vlaanderen voorwerp van onderzoek is. Op lager (lokaal) niveau worden gemeentelijke structuurplannen en stedelijke afbakeningsprocessen getoetst. Op het planniveau tenslotte worden stedenbouwkundige voorschriften onder de loep genomen. In het eerste hoofdstuk ‘Duurzaamheid in de stedelijke ruimte’ wordt de informatie aangebracht die nodig is voor de evaluatie van het RSV en van lokale structuurplannen in het tweede hoofdstuk. Eerst worden de bouwstenen voor een duurzame stad besproken. Op basis hiervan en op basis van bestaande pakketten en toolkits wordt een screeningchecklist opgesteld voor duurzaamheid op gewestelijk en lokaal niveau. Tot slot wordt er een milieustreefbeeld opgemaakt voor een hypothetische stad aan de hand van een aantal theorieën over duurzame steden en de bouwstenen voor een duurzame stad. In het tweede hoofdstuk ‘Evaluatie van het huidig ruimtelijk beleid en de instrumenten van het huidige beleid’ wordt het bestaande beleid afgetoetst aan de screeningchecklist en het milieustreefbeeld die in het eerste hoofdstuk opgemaakt werden. Dit gebeurt in eerste instantie op gewestelijk niveau waar het huidige RSV getoetst wordt aan de duurzaamheidsdoelstellingen. In een tweede deel worden een aantal gemeentelijke structuurplannen getoetst aan deze duurzaamheidsdoelstellingen. Telkens wordt onderzocht op welke wijze duurzaamheid momenteel behandeld wordt in de ruimtelijke ordening en welke elementen ingebracht kunnen worden in de toekomst. Aansluitend bij de vorige twee hoofdstukken wordt in een derde hoofdstuk verder uitwerking gegeven aan geselecteerde duurzaamheidsaspecten. Voor elk van de aspecten wordt nagegaan of en op welke wijze ze een plaats kunnen krijgen binnen de ruimtelijke ordening. In het laatste hoofdstuk worden voor een aantal duurzaamheidaspecten concrete voorstellen uitgewerkt voor een integratie in het ruimtelijke ordeningsbeleid. Inputnota RSV Eén van de belangrijkste resultaten van het gevoerde onderzoek is een inputnota voor het RSV. Er werd voor geopteerd om deze nota als een afzonderlijk leesbaar document op te vatten. Ze maakt echter integraal deel uit van het onderzoeksresultaat van deze opdracht.

Inleiding

3

1

DUURZAAMHEID IN DE STEDELIJKE RUIMTE

1.1

Duurzame stadsontwikkeling en ‘de duurzame stad’

Steden en stedelijke groei staan vandaag onder een enorme druk. Steden worden in toenemende mate de motor van economische groei en een aantrekkingspool voor inwijkelingen van buitenaf. Een steeds groter aandeel van de wereldbevolking woont in steden. Globalisatie heeft een significant effect op de ontwikkeling van de steden en dwingt hen in competitie te treden met andere steden, wereldwijd en binnen eigen land. Nieuwe politieke allianties zoals de uitgebreide Europese Unie hebben eveneens een impact op steden. Door deze ontwikkelingen wordt het steeds belangrijker de ontwikkeling van steden in goede banen te leiden en spelen aspecten van duurzaamheid een steeds grotere rol. Dé duurzame stad bestaat niet. Steden zijn levende entiteiten met een eigen geschiedenis en context die voortdurend onderhevig zijn aan verandering en ontwikkeling. Doordat steden zeer complexe entiteiten zijn, worden ze gekarakteriseerd door een aantal verschillende eigenschappen. Deze eigenschappen kunnen veranderen naargelang het land of de geografische regio waarin een stad gelegen is. Verschillende steden worden dan ook gekenmerkt door een verschillende problematiek. Duurzame stedelijke ontwikkeling is een begrip dat vele ladingen dekt en op verschillende manieren benaderd kan worden. In de volgende paragraaf worden er een aantal definities besproken die aan bod komen in (beleids-)documenten met betrekking tot duurzame stedenbouw. In paragraaf 1.1.2 wordt weergegeven wat er in deze studie onder duurzame stedenbouw en duurzame stadsontwikkeling verstaan moet worden en op welke aspecten van duurzaamheid de nadruk zal liggen.

1.1.1

Definities

In deze paragraaf worden drie definities besproken die betrekking hebben op duurzame stedelijke ontwikkeling. De eerste definitie komt uit het Europees Rapport duurzame steden (1996) waarin een meer traditionele definitie aan bod komt. De tweede definitie, naar aanleiding van een Europees initiatief, de URBAN21-conferentie (2000), is iets uitgebreider en geeft alle betrokken domeinen weer. De derde definitie, afkomstig uit het Nationaal Pakket Duurzame Stedenbouw (1999), spitst zich toe op duurzame ontwikkeling in het planproces en is eerder operationeel van aard. In het Europees Rapport duurzame steden wordt de volgende definitie gegeven van duurzame ontwikkeling op het niveau van de stad: ‘Duurzame (stads)ontwikkeling is ontwikkeling die elementaire ecologische, maatschappelijke en economische voorzieningen biedt aan alle inwoners van een gemeenschap, zonder een bedreiging te vormen voor de levensvatbaarheid van de natuurlijke, bebouwde en maatschappelijke systemen waarvan deze voorzieningen afhankelijk zijn.’ (International Council of Local Environmental Initiatives, 1994 in: Europese Commissie, 1996: 16). Deze definitie is sterk geïnspireerd op deze van de commissie Brundtland (1987), waar de belangrijkste elementen in de definitie het evenwicht tussen ecologische, economische en sociale ontwikkelingen en het vrijwaren van toekomstige generaties, zijn. Ter voorbereiding van de URBAN21-conferentie (Berlijn, juli 2000), werd volgende definitie van duurzame stedelijke ontwikkeling opgesteld: ‘Duurzame stedelijke ontwikkeling gaat over het verbeteren van de leefkwaliteit in de stad, inclusief ecologische, culturele, politieke, institutionele, sociale en economische componenten zonder een last na te laten voor toekomstige generaties. Deze last is het resultaat van verminderd natuurlijk kapitaal en een 4

5177-50-024-03


te grote lokale schuld. Doel is dat het ‘flow-principe’, dat gebaseerd is op een evenwicht van materialen en energie en financiële input en uitkomsten, een cruciale rol speelt in alle toekomstige beslissingen over de ontwikkeling van de stedelijke omgeving’ (REC, http://www.rec.org/REC/Programs/SustainableCities/What.html). In het Nationaal pakket duurzame stedenbouw (1999) wordt duurzame stedenbouw als volgt gedefinieerd: ‘Duurzame stedenbouw is een vorm van stedenbouw die in alle stadia van het planproces kansen en mogelijkheden benut om een hogere ruimtelijke kwaliteit in combinatie met een lage milieubelasting tot stand te brengen. En die beide in de tijd weet te handhaven, zodat ook toekomstige generaties daar in delen’ (Witberg e.a., 1999: 4). Als aanvulling van deze definitie wordt gesteld dat duurzame stedenbouw betrekking heeft op drie deelkwaliteiten: ‘de kwaliteit van het planproces’, ‘de ruimtelijke kwaliteit’ en de ‘milieukwaliteit’. Deze drie kwaliteiten moeten in evenwicht zijn en kunnen als volgt gedefinieerd worden. ‘De kwaliteit van het planproces bepaalt de betrokkenheid van de partijen. Voor (sociale) duurzaamheid is het van cruciaal dat ook toekomstige beheerders en gebruikers bij het proces betrokken worden. ‘Ruimtelijke kwaliteit’ heeft te maken met de inrichting van de gebouwde omgeving. Flexibiliteit speelt daarin een belangrijke rol. ‘Milieukwaliteit’ heeft te maken met ecologie, biodiversiteit besparing van grondstoffen en zuinig ruimtegebruik. De kunst van duurzame stedenbouw is om in een stapsgewijs proces door voortdurend wikken en wegen zowel op vlak van het planproces, de ruimtelijke kwaliteit en de milieukwaliteit het hoogste te behalen (Witberg e.a., 1999: 4). Duurzame stedenbouw wordt hier niet gedefinieerd binnen het traditionele duurzaamheidskader, maar procesgericht met aandacht voor de verschillende milieucomponenten.

1.1.2

Definiëring van duurzaamheid binnen de studie

Algemeen wordt aangenomen dat duurzaamheid bestaat uit een ecologische, een economische en een sociale component. Duurzame stedelijke ontwikkeling moet dan ook aandacht hebben voor alle drie de componenten en het evenwicht ertussen. Bovendien is het van belang dat huidige ontwikkelingen geen last leggen op de schouders van toekomstige generaties en dat er geen schuld gecreëerd wordt. De titel van deze studie luidt “stimuleren van duurzaamheid in ruimtelijke instrumenten om te komen tot een beter stedelijk beleid”. Hierbij komen twee elementen naar voor als focus. Ten eerste ligt in deze studie de focus op de milieuaspecten van duurzaamheid, waarbij milieu ruim wordt geïnterpreteerd. De sociale aspecten van duurzaamheid worden meegenomen in zoverre het gezondheid en leefbaarheid betreft. Economische aspecten van duurzaamheid worden niet als dusdanig in de studie opgenomen. Duurzaamheid in het licht van deze studie gaat dus vooral over de ‘milieukwaliteiten’ en de integratie en handhaving ervan binnen het domein van de ruimtelijke ordening en meer bepaald in de stadsontwikkeling en het stedelijk beleid. Dit brengt ons tot de tweede focus in de studie - ‘de stedelijke ruimte’. De stedelijke ruimte wordt gekenmerkt door een hoge graad van verweving van activiteiten of functies, wat noopt tot een multifunctioneel gebruik van de beschikbare ruimte binnen de stedelijke omgeving. Stedelijke ontwikkelingen kennen binnen het ruimtelijk ordeningsbeleid een specifieke problematiek, ook duurzaamheid in de stedelijke ruimte heeft een eigen problematiek. In de mate van het mogelijke is er binnen deze studie ook aandacht voor de randstedelijke problematiek.

Duurzaamheid in de stedelijke ruimte

5

1.2 1.2.1

Bouwstenen voor een duurzame stad Duurzaamheidsaspecten van steden

Ondanks veranderende eigenschappen voor verschillende steden, kunnen er universele duurzaamheidsaspecten voor steden en stedelijke ontwikkeling onderscheiden worden. Zoals reeds aangehaald, wordt in deze studie de nadruk gelegd op milieuaspecten. De besproken duurzaamheidsaspecten omvatten bijgevolg niet alle duurzaamheidspeilers, maar focussen op de milieucomponent van de duurzaamheidsdefinitie. Ook leefbaarheids- en gezondheidsaspecten zullen behandeld worden. In paragraaf 1.2.2 worden de thema’s met betrekking tot duurzaamheid die in de verschillende bestaande instrumenten voor het meten, het stimuleren of het monitoren van duurzaamheid aan bod komen, besproken. In eerste instantie wordt er een opsomming gemaakt van de verschillende thema’s die in de bestaande duurzaamheidsmonitors behandeld worden. In tweede instantie wordt de wijze waarop de verschillende monitors invulling geven aan de thema’s besproken. De uiteindelijke themalijst wordt opgesteld naar eigen interpretatie en er worden een aantal thema’s toegevoegd die niet als dusdanig aan bod komen in de checklists en monitors. De documenten met betrekking tot duurzame stadsontwikkeling die in beschouwing genomen worden, zijn: de ‘Stadsmonitor voor leefbare en duurzame Vlaamse steden’ van Thuis in de stad, ‘Het Nationaal Pakket Duurzame Stedenbouw’ uitgegeven door het Nederlands Centrum Duurzaam bouwen, ‘SUNtool’, een monitoringsinstrument ontwikkelt in het kader van het vijfde Europese kaderprogramma, de ‘Checklist: Try it this way’ van de European Council of Town Planners en ‘TISSUE’, een instrument voor het monitoren van de Europese thematische strategie betreffende Duurzame Ontwikkeling en Stedelijke omgeving. De ‘Stadsmonitor voor leefbare en duurzame Vlaamse steden’ werd ontwikkeld door het Centrum Duurzame Ontwikkeling (CDO) en de Hogeschool Gent in opdracht van Thuis in de stad. De stadsmonitor heeft als doel te onderzoeken wat leefbaarheid en duurzaamheid betekenen voor de Vlaamse steden. In de stadsmonitor worden 188 indicatoren beschreven. Om de stadsmonitor praktisch hanteerbaar te maken, worden de 188 indicatoren ingedeeld in elf clusters, dit zijn activiteitsdomeinen of duurzaamheidsprincipes (Cultuur en vrije tijd, Leren en onderwijs, Natuur en milieubeheer, Ondernemen en werken, Veiligheidszorg, Wonen, Zich verplaatsen/mobiliteit, Zorg en opvang, Fysieke principes, Institutionele principes en Sociale principes). Per cluster werden de meest gewenste of ideale indicatoren geformuleerd. Nadien werden er ‘pistes’ ontwikkeld waarin werd aangegeven op welke manier de indicator met cijfers kan worden ingevuld. Voor de 13 Vlaamse centrumsteden werd een survey opgezet waarbij een dertigtal indicatoren onderzocht werden. In het kader van deze studie zijn niet alle thema’s relevant. Enkel indicatoren die beschreven worden in de rubrieken ‘natuur en milieubeheer’, ‘mobiliteit’ en ‘fysieke principes’ worden meegenomen in de vergelijking van duurzaamheidsaspecten in de verschillende onderzochte documenten. Het Nationaal Pakket Duurzame Stedenbouw (Centrum Duurzaam Bouwen, Nederland) richt zich op het stedenbouwkundig ontwerp op het niveau van de stad, de wijk en de buurt. Het pakket is bedoeld als hulpmiddel bij de ontwikkeling van nieuwe bouwlocaties en de herontwikkeling van bestaande gebieden voor alle partijen die betrokken zijn bij stedenbouwkundige planvorming. De doelstelling van het Nationaal Pakket Duurzame Stedenbouw is enerzijds ‘het uniformeren van kennis omtrent concrete maatregelen die een (bewezen) positief milieueffect hebben’ en ‘het ontsluiten van maatregelen op een manier die aansluit bij het ontwerpproces’ anderzijds. Er wordt getracht de duurzaamheidsconsequenties van de belangrijkste keuzen inzichtelijk te maken op een praktisch niveau: niet in de vorm van uniforme bindende richtlijnen, maar in de vorm van 6

5177-50-024-03


informatie om beslissingen te ondersteunen. De verschillende fasen van het planproces en de te maken keuzes worden beschreven evenals de duurzaamheidsmaatregelen die noodzakelijk zijn voor het realiseren van geformuleerde milieuambities. SUNtool (Sustainable Urban Neighbourhood Modelling tool) is een instrument dat een nieuwe benadering voor geïntegreerd architecturaal ontwerp en milieusimulaties voorstelt. Het instrument werd ontwikkeld tijdens een driejarig onderzoeksproject tussen zes Europese partners onder het vijfde Europese kaderprogramma ‘Energie, milieu en duurzame ontwikkeling’. SUNtool bestaat uit twee onderdelen: een ‘modeltool’ en een ‘educatietool’. In het licht van deze opdracht is vooral de ‘modeltool’ interessant. Hierin wordt duurzaamheid geoptimaliseerd voor ruimtelijke plannen. Het planningsproces wordt geanalyseerd en aan de verschillende fasen van het planningsproces worden duurzaamheidsaspecten gekoppeld. Aan SUNtool zijn een aantal richtlijnen verbonden met betrekking tot een uiteenlopend aantal duurzaamheidselementen. Aanvullend worden er cases beschreven voor de zes partnerlanden. De Checklist “Try it this way” van de Europese Council of Town Planners is opgevat als een praktische gids voor duurzame ruimtelijke planning. De gids behandelt duurzaamheidsaspecten voor planningsactiviteiten op verschillende niveaus, van individuele projecten tot landgebruikplannen in het algemeen. In het eerste deel worden de elementen van duurzame ontwikkeling geanalyseerd in relatie tot ruimtelijke planning. In het tweede deel worden de procedurele stappen die tijdens een ruimtelijk planproces doorlopen worden, besproken. In elk stadium moeten de aspecten van duurzame ontwikkeling die in het tweede deel aan bod komen, in beschouwing genomen worden. De checklist is opgevat als een document met tips en ideeën waarin ruimtelijke planners naar oplossingen kunnen zoeken. Het onderzoeksproject TISSUE behoort tot het zesde kaderprogramma van de EU (20022006), meer bepaald tot het programma ter integratie en versterking van de Europese onderzoeksruimte. TISSUE brengt onderzoeksinstellingen uit zeven Europese landen samen en geeft trends en indicatoren weer voor het monitoren van de Europese strategie inzake de duurzame ontwikkeling van de stedelijke omgeving. Ook het ontwikkelen van gepaste indicatoren en monitoringsinstrumenten voor het bepalen van de effectiviteit van de strategie behoort hier toe. In het document wordt een overzicht gegeven van bestaande indicatoren voor het monitoren van duurzame ontwikkeling van stedelijke omgevingen en er wordt een eigen set van duurzame stedelijke indicatoren voorgesteld.

1.2.2

Behandelde thema’s in de verschillende monitoringsinstrumenten

Niet alle opgesomde thema’s worden in elk van de vijf monitoringsinstrumenten of checklists behandeld. De meeste thema’s worden herhaaldelijk genoemd voor duurzame steden, enkele bijkomende thema’s zijn van secundair belang en worden sporadisch genoemd. Universele stedelijke duurzaamheidsthema’s: 1. Water 2. Natuur en ecologie 3. Transport en mobiliteit 4. Afval 5. Lucht 6. Geluid 7. Energie


7

8. Bodem 9. Leefbaarheid en veiligheid Bijkomende duurzaamheidsthema’s: 10. Ruimtegebruik (ruimte-efficiëntie) en hergebruik 11. Cultureel erfgoed 12. Materiaalgebruik Bovenstaande thema’s worden in de verschillende monitoringsinstrumenten op een andere wijze ingevuld. In de ene checklist worden de doelstellingen voor het thema beschreven in het licht van duurzaamheid, in een andere worden indicatoren beschreven voor het meten van de mate waarin ze duurzaam zijn of worden er concrete tips en voorschriften gegeven. Hieronder wordt per thema een definitie uitgewerkt in het licht van de stedelijke ruimte en duurzaamheid. In paragraaf 1.3 zal op basis van het beschreven materiaal een checklist worden opgesteld die gebruikt kan worden in het evaluatiegedeelte van deze studie. In de checklist worden er per thema doelstelling(en) en indicatoren gegeven.

1. Water Stedelijk water moet een bijdrage leveren aan het duurzaam functioneren van het gehele watersysteem. Integraal waterbeheer en duurzame stedenbouw vragen om een integrale afstemming tussen duurzame waterhuishouding en ruimtelijk ontwerp. Waterkwaliteit en waterkwantiteit van het gehele systeem moeten in samenhang beheerd worden. Hierbij moet oppervlakte- en grondwater betrokken worden en moet er gestreefd worden naar ononderbroken waterstromen. Natuurlijke waterlopen moeten als deel van het ecosysteem gerespecteerd worden. Voor het stedelijk ruimtelijk beleid betekent dit ten eerste dat de locatiekeuze mede afhankelijk moet worden gesteld van het watersysteem. Ten tweede moeten ruimtelijke functies en het watersysteem op elkaar worden afgestemd. Ten derde kunnen binnen de stad maatregelen worden genomen die bijdragen aan de doelstellingen van integraal waterbeheer en die eventuele negatieve effecten kunnen mitigeren (Nationaal pakket duurzame stedenbouw, 1999: 22). Een ander element van integraal waterbeheer is de afvoer en de verdeling van water in het stedelijk gebied. Ook afbouwen/tegengaan van de overwelving van al dan niet natuurlijke waterlopen in stedelijk gebied is een aandachtspunt voor ruimtelijk stedelijk beleid. Door toename van het verharde oppervlak en de afvoer van regenwater via de riolering wordt het natuurlijk evenwicht tussen aanvoer en afvoer van water verstoord. Afvalwater dient op een duurzame wijze afgevoerd en gezuiverd te worden om het terug op te nemen in het systeem. Ook de mogelijkheid tot natuurlijke infiltratie is een element van duurzaam waterbeheer. Duurzaamheidsaspecten water:

8

5177-50-024-03

•

Integraal beheer van oppervlaktewater, grondwater, afvalwater

•

Waterkwaliteit en waterkwantiteit

•

Verdeling en afvoer van water: ononderbroken systeem

•

Natuurlijke waterlopen

•

Infiltratie

•

grondwaterstromingen


2. Natuur en ecologie Natuur en ecologie hebben op vlak van duurzaamheid tot doel een groenstructuur te realiseren in het stedelijk gebied, waarbij er een evenwicht wordt gezocht tussen natuurwaarden en gebruikswaarden (Nationaal pakket Duurzame Stedenbouw, 1999: 23). Bovendien moet er op ieder niveau van de stad voldoende groen aanwezig zijn: op buurt-, wijk-, stadsdeel en stadsniveau. Natuur en ecologie moeten in beschouwing genomen worden als basiscomponenten voor ruimtelijke ontwikkelingen. De aanwezigheid en de kwaliteit van natuurlijke omgevingen zijn essentieel voor gunstige milieucondities en hebben een grote esthetische waarde. Gebieden met specifieke natuurlijke kwaliteiten die deel uitmaken van ecologische structuren moeten beschermd worden voor ontwikkeling. Stedelijke ontwikkeling moet rekening houden met deze gebieden. Er moet gestreefd worden naar volledige ecosystemen en ecologische cohesie waarbij (grote) waardevolle natuurlijke gebieden verbonden worden door ecologische corridors. Bovendien moet er binnen het stedelijk gebied gestreefd worden naar een maximale biodiversiteit (ECTP, 2003: 9). In praktijk kan een duurzaam beleid gerealiseerd worden door het aanmoedigen van inheemse plantensoorten, ruimte te voorzien voor nieuwe boomsoorten, een verschillende toegankelijkheid voor natuurlijke gebieden, het opvangen van regenwater en infiltratie, het aanmoedigen van groendaken, natuurlijke oevers, verzekeren van de bereikbaarheid van openbaar groen,… Ook participatie in het beheer van groengebieden en de aanname van milieubeheerssystemen zijn duurzaamheidsaspecten op ecologisch gebied. Duurzaamheidsaspecten natuur en ecologie: •

Kwaliteit van het groenareaal

•

Kwantiteit van het areaal (oppervlakte natuur, oppervlakte waardevolle natuur)

•

Gebruikswaarde, belevingswaarde, natuurwaarde

•

Ecologische netwerken, ecologische corridors

•

Maximale biodiversiteit

•

Participatie bij groenbeheer

•

Milieubeheerssystemen

3. Transport en mobiliteit Transport stelt mensen in staat zich te verplaatsen en wordt daardoor in eerste instantie als gewenst ervaren. Enerzijds creëert de ruimtelijke spreiding van menselijke activiteiten een behoefte aan reizen en vervoer van goederen en beïnvloeden ruimtelijke ontwikkelingen het aantal en de lengte van verplaatsingen (ECTP, 2003: 11). Het vervoerssysteem bepaalt anderzijds de toegankelijkheid van gebieden waardoor ze meer of minder aantrekkelijk zijn voor de ontwikkeling van bedrijven, winkels, woningbouw, diensten, enz. Hieruit kunnen we besluiten dat ruimtelijke ontwikkelingen mobiliteit genereren en dat door de aanwezigheid van infrastructuur nieuwe ruimtelijke ontwikkelingen gestimuleerd worden. In de context van de duurzaamheidsproblematiek zijn de primaire bekommernissen de effecten van transport. Door verkeersopstoppingen, die de luchtkwaliteit verminderen en de geluidsniveaus verhogen, wordt het functioneren van steden in gevaar gebracht. Er is nood aan een duurzaam en geïntegreerd stedelijk mobiliteitsbeleid zodat de behoefte aan reizen afneemt, de afhankelijk van de auto en gemotoriseerd individueel vervoer vermindert, de ontwikkeling van woningbouw op perifere locaties daalt en de indirecte kosten van het verkeer verlagen.


9

Mobiliteit is een veelzijdig fenomeen en er zijn verschillende manieren om de impact en de ontwikkeling ervan te sturen in de richting van duurzaamheid. Om de verkeersvolumes te verminderen en een modal shift te bekomen naar duurzame vervoerswijzen is het noodzakelijk de transportvoorzieningen aan te passen. Het stedelijke transportsysteem moet de autoafhankelijkheid verminderen en mensen in staat stellen duurzame vervoerswijzen te gebruiken (TISSUE, 2005: 45). Naast het beperken van de milieubelasting door autoverkeer en het beperken van het ruimtegebruik door verkeersinfrastructuur, moet er voor het introduceren van duurzaamheid in het stedelijk transportnetwerk gewerkt worden aan het vergroten van de leefbaarheid en de verkeersveiligheid en het beperken van energiegebruik (Nationaal Pakket Duurzame Stedenbouw, 1999: 25). Een goede toegankelijkheid van openbare diensten en belangrijke plaatsen met het openbaar vervoer behoren eveneens tot een duurzame stedelijke mobiliteit. Ook aandacht voor langzaam verkeer en fietsers- en voetgangersinfrastructuur draagt bij tot stedelijke duurzaamheid op vlak van mobiliteit. Duurzaamheidsaspecten transport en mobiliteit: •

Modal shift naar duurzame vervoerswijzen: van privaat autogebruik naar publiek transport en langzame vervoersmodi, verminderen van autoafhankelijkheid

•

Transportsysteem: Beperkt ruimtegebruik door verkeersinfrastuctuur Voetgangers- en fietsersinfrastructuur Openbaar vervoer: bereikbaarheid - toegankelijkheid

•

Milieuvriendelijkheid van voertuigen – beperkte milieubelasting door autoverkeer

•

Verkeersveiligheid

4. Afval Duurzaamheid inzake afval heeft zowel betrekking op de productie als op de behandeling van afval. De belangrijkste afvalproducenten zijn huishoudens, bedrijven (industrieën), ziekenhuizen en de bouwsector. De ruimtelijke ontwikkeling van woonbuurten, industrieën en ziekenhuizen beïnvloedt het volume en de plaats waar afval geproduceerd wordt. Afvalbehandeling kan door middel van recyclage, hergebruik, storten of verbranding. Ruimtelijke planners beïnvloeden de locatiekeuze van de afvalberg, de afvalverbrandingsinstallaties en op een kleinere schaal de locatie van containers en vuilbakken in woonbuurten (ECTP, 2003: 15). Doelstellingen voor een duurzaam afvalbeheer zijn de reductie van het afvalvolume, hergebruik en recyclage van afval en reductie van het risico ten aanzien van het milieu en de menselijke gezondheid. Het afvalprobleem kan door steden deels beheerd worden door het recycleren en scheiden van afval bij de bron. Vloeibaar afval van huishoudens, ziekenhuizen en bedrijven komt nog vaak terecht in bestaande waterlopen. Verbranding van afval zorgt dan weer voor de productie van schadelijke gassen en draagt bij tot de verspreiding van deze gassen (zoals dioxines) in de lucht (ECTP, 2003: 15). Duurzaamheidsaspecten afval:

10

5177-50-024-03

•

Afvalproductie: huishoudelijk afval, industrieel afval, bouwen sloopafval: minimaal volume geproduceerd afval

•

Milieu-impact van afval

•

Afvalbehandeling: recyclage (sorteren van afval), hergebruik, storten van afval, verbranden van afval: locatiekeuzes voor afvalinstallaties, beperken van de milieuimpact


5. Lucht Ruimtelijke ontwikkelingen beïnvloeden zowel de lucht als het klimaat. De kwaliteit van de lucht en het klimaat zijn belangrijk voor het menselijk welzijn. Een zo goed mogelijke luchtkwaliteit is essentieel voor duurzame steden. Autogebruik, industrieterreinen, privé woningen en andere soorten van bebouwing (winkelcentra, kantoorcomplexen,…) dragen bij tot luchtverontreiniging. Door de locatiekeuze van vervuilende activiteiten hebben ruimtelijke ontwikkelingen een invloed op de luchtkwaliteit. De meeste luchtvervuilende activiteiten hebben een impact op grote schaal. De luchtkwaliteitstoets geeft inzicht in potentiële toekomstige blootstelling en kan een hulpmiddel zijn voor het maken van keuzes over de ruimtelijke inplanting van activiteiten. Duurzaamheidsaspecten lucht: •

Luchtkwaliteit: minimale luchtvervuiling

•

Locatiekeuze van (lucht)vervuilende activiteiten

•

Lokale bijdrage aan klimaatdoelstellingen

6. Geluid Geluid beïnvloedt de levenskwaliteit. Geluidsoverlast heeft hinder tot gevolg en legt beperkingen op aan duurzame stedelijke ontwikkelingen. Er moet gestreefd worden naar een zo groot mogelijke beperking van geluidshinder. Infrastructuur (luchthavens, wegen en sporen), industrieën en bedrijven kunnen zorgen voor geluidsoverlast. Ook buren en omgevingslawaai zijn een belangrijke bron van geluidshinder in het stedelijk gebied. Ruimtelijk beleid beïnvloedt de situering van geluidsproducerende en geluidsgevoelige activiteiten. Zoneren kan bijdragen tot het voorkomen van hinder door het houden van afstand tussen een gevoelige bestemming (zoals wonen) en een belastende bestemming (industrie). Geluidsbronnen moeten geïdentificeerd worden en er moeten geschikte maatregelen getroffen worden. Doordacht landgebruik en inplanting van (geluids)hinderlijke activiteiten is nodig waar mensen leven, werken, leren en hun recreatietijd doorbrengen. Binnen de stad moeten er stiltezones gecreëerd worden (ECTP, 2003: 6). Aan de hand van de geluidskaarten voor stedelijke gebieden, worden stiltezones aangeduid en afgebakend zodat deze met aandacht behandeld kunnen worden en behouden blijven. Aandacht voor (geluids)isolatie en een doordachte inrichting van woongebieden kan bijdragen tot het beperking van omgevingslawaai en geluidshinder door burenlawaai. Duurzaamheidsaspecten geluid: •

Creëren van stiltezones binnen de stad

•

Differentiatie van geluidsniveaus naargelang locatie – activiteiten

•

Locatiekeuzes geluidshinderende activiteiten

•

Zoneren: afstand creëren tussen een gevoelige en een belastende activiteit


11

7. Energie Duurzame energievoorziening en een optimale energie-infrastructuur op niveau van de stad kunnen op verschillende manieren gerealiseerd worden. Het minderen van het energiegebruik door compact en energiezuinig te bouwen, het gebruiken van duurzaam opgewekte energie (zon, wind, water, biogas) en het efficiënt gebruiken van fossiele brandstoffen kan energieduurzaamheid in het stedelijk gebied bevorderen (Nationaal pakket duurzame stedenbouw, 1999: 25-26). Het oriënteren van gebouwen, het creëren van microklimaten, de toepassing van zonne-energie en beperken van de afstanden tussen de energieproductie- en energieconsumptieplaatsen zijn concrete maatregelen waarmee ruimtelijke planning impact uitoefent op duurzame energieverbruik (ECTP, 2003: 13). Duurzaamheidsaspecten energie: •

Compact bouwen

•

Oriëntatie van gebouwen: zongericht verkavelen – zongericht bouwen

•

Minimale energieconsumptie van gebouwen

•

Gebruik van hernieuwbare energiebronnen boven het gebruik van niet-hernieuwbare bronnen

•

Hergebruik van afval voor energiewinning en verwarming

8. Leefbaarheid en veiligheid Leefbaarheid is van cruciaal belang voor de duurzaamheid van steden. Onder het begrip leefbaarheid kunnen verschillende dingen verstaan worden: leefbaarheid kan sociaal, economisch of fysiek (ruimtelijk) van aard zijn. Bovendien hebben een groot aantal kenmerken effect op leefbaarheid in de stedelijke omgeving. Zo hebben bijvoorbeeld gezondheidsaspecten en veiligheidsaspecten een belangrijke invloed op stedelijke leefbaarheid. Vooral de leefbaarheidsaspecten die betrekking hebben op omgevingsfactoren, gezondheid en veiligheid komen in deze studie aan bod. Door het aanpakken van ruimtelijke problemen zoals verval, vernieling en vervuiling en het sturen van ruimtelijke ontwikkelingen kan de ruimtelijke ordening bijdragen tot het welbevinden van mensen en de leefbaarheid vergroten (ECTP, 2003: 18). Leefbaarheid heeft voor stedelingen in de eerste plaats betrekking op hun eigen woonomgeving, met name de aantrekkelijkheid en de veiligheid ervan. De aanwezigheid, bereikbaarheid en kwaliteit van groen in de woonomgeving van stedelingen is een belangrijk leefbaarheidsaspect. In de tweede plaats heeft leefbaarheid betrekking op de stad en de tevredenheid over de stad in het algemeen. Ook betrokkenheid en inspraak van burgers in de organisatie van hun woonomgeving en de stedelijke omgeving dragen bij tot leefbaarheid. Ook het omgaan met gevaar en risico’s is van belang voor leefbaarheid. Zowel in de natuur, de industrie als het transport zijn er risico’s aanwezig. Bij de ontwikkeling van nieuwe woongebieden moet er rekening gehouden worden met toekomstige ontwikkelingen van de industrie en mag het blootstellingsrisico niet verhogen. Nieuwe industriële activiteiten en infrastructuren mogen bestaande woongebieden niet vervuilen of bedreigen. Ruimtelijke planners moeten risico’s analyseren en ontwikkelingen reguleren zodat nieuwe ontwikkelingen fysiek en sociaal veilig zijn (ECTP, 2003: 17).

12

5177-50-024-03


Duurzaamheidsaspecten ‘leefbaarheid en veiligheid’: •

Een aantrekkelijke, gezonde en veilige woonomgeving

•

Kwaliteit van de woonomgeving

•

Aanwezigheid, bereikbaarheid en kwaliteit van buurt-, wijk-, stadsdeel- en stadsgroen

•

Kwaliteit en inrichting van de openbare ruimte

•

Gebruiks- en belevingswaarde van de stedelijke omgeving

•

Tevredenheid over de woonomgeving

•

Tevredenheid van stedelingen met de staat van het stedelijk milieu

•

Tevredenheid over de architecturale uitstraling van de stad

•

Fysieke en sociale veiligheid

9. Bodem De bodem is een essentieel element voor het realiseren voor ruimtelijke ontwikkelingen en moet in de hoogst mogelijke mate zuiver en onbeschadigd blijven, zeker ook binnen het stedelijk gebied waar het bodemgebruik erg intens en vaak meervoudig is. Een goede kwaliteit van de bodem is van cruciaal belang voor duurzame ruimtelijke ontwikkelingen. Uit duurzaamheidsoogpunt is het van belang verontreinigingen op te sporen en op te ruimen. Sanering kan functiegericht gebeuren naargelang de bestemming en het bodemgebruik. Binnen stedelijk gebied is het bodemgebruik erg divers en kan de functie van de bodem snel wisselen, (tijdelijk) ongebruikte terreinen worden vaak aangewend als ‘vrijplaatsen’ in de stad. Ook moet er rekening gehouden worden met de geomorfologische eigenschappen van de bodem en moet er getracht worden deze minimaal te verstoren. De bodembezetting is een aspect dat een grote invloed heeft op de kwaliteit van de bodem. Een minimale verharding en bebouwing dragen bij tot natuurlijke infiltratie en een duurzaam bodembeheer. Het grondverzet dat ontstaat bij ontwikkelingen moet gecontroleerd worden en er moet worden toegezien dat er geen overschotten aan grond ontstaan. Duurzaamheidsaspecten Bodem: •

Kwaliteit van de bodem: minimale verontreiniging

•

Minimale verstoring van de geomorfologische eigenschappen

•

Grondverzet: duurzaam omgaan met grondverzet

•

‘Bodembezetting’: minimale bodembezetting voor stedelijke ontwikkelingen1

10. Ruimte-efficiëntie en hergebruik Ruimte is een belangrijke bron voor ontwikkeling. Efficiënt ruimtegebruik moet gestimuleerd worden om uitwaaiering en aantasting van de groene ruimte tegen te gaan. Stedelijke uitdeining en ruimteconsumptie moeten ingeperkt worden omdat deze de grootte van

1

Het gebruik van ‘bodembezetting’ als duurzaamheidsaspect is sterk verbonden met ‘zuinig ruimtegebruik’. Hier echter de nadruk gelegd op de implicaties die o.m. verhardingen hebben op de bodem als bodem (structuur, waterhuishouding e.d.).


13

landelijke gebieden inperken en het landschap versnipperen (ECTP, 2003: 8). De ‘compacte stad’ is een principe dat voor verschillende duurzaamheidsaspecten relevant is (energie, bodembezetting, transport,…) en een efficiënt gebruik van de beschikbare ruimte nastreeft. Intensief en meervoudig ruimtegebruik bieden mogelijkheden als verdichtingsstrategie. Inbreiding van woongebieden in de stad kan bijdragen tot ruimte-efficiënte ontwikkelingen. Dit mag echter niet ten koste gaan van de kwaliteit van de openruimte. Stedenbouwkundige ontwikkelingen moeten voldoende kwaliteit en flexibiliteit in zich hebben om de tand des tijds te kunnen doorstaan. Hergebruik en renovatie van bestaande gebouwen zijn belangrijke aandachtspunten wanneer men stedelijke ontwikkelingen op een duurzame wijze wil sturen. Voor de ontwikkeling van nieuwe industriële activiteiten moet er prioriteit gegeven worden aan het hergebruik van industriegebieden of andere brownfieldsites. Op vlak van transport heeft ruimte-efficiëntie betrekking op bundeling van activiteiten, in het bijzonder op intermodale knooppunten. Duurzaamheidsaspecten ruimte-efficiëntie en hergebruik: •

Compactheid van ontwikkelingen: de compacte stad, controleren van de landbezetting door urbanisatie

•

Ruimteconsumptie: intensief en meervoudig ruimtegebruik

•

Wooninbreiding in de stadsregio’s (voldoende hoge woondichtheid)

•

Beperken van leegstand en langdurig ongebruikte ruimten

•

Brownfieldontwikkelingen

•

Bundeling van activiteiten - Functiedichtheid op intermodale knooppunten

11. Cultureel erfgoed Stedelijke ontwikkeling is een continu proces van het verleden naar de toekomst. Waardering en bescherming van cultureel erfgoed is van belang voor de duurzaamheid van stedelijke ontwikkelingen. Cultureel erfgoed belichaamt de waarden en het geloof van de inwoners en legt zich toe op het behoud van structuren en patronen. Historische elementen en structuren moeten gekoesterd worden als onderdeel van het cultureel erfgoed. Stedelijke herwaardering (regeneratie) moet dan ook de nadruk leggen op het herstel van bestaande structuren en de herontwikkeling van bestaande gebouwen en sites. Ruimtelijke ontwikkelingen bieden kansen, evenals bedreigingen voor cultureel erfgoed. Het is van belang nieuwe ruimtelijke ontwikkelingen te integreren in bestaande structuren. Duurzaamheidsaspecten cultureel erfgoed: •

Kwaliteit van het erfgoed

•

Bescherming het erfgoed

•

Aanpassing van de omgeving aan het aanwezige erfgoed

12. Materialen en grondstoffen Op vlak van duurzaam bouwen en wonen zijn grondstoffen en materialen van belang voor de duurzaamheid van constructies en bouwwerken. Op de eerste plaats moet het gebruik van materialen en grondstoffen verminderd worden. Met het grondstoffengebruik voor de realisatie van gebouwen en andere constructies moeten er op een duurzame wijze omgesprongen worden. Materialen moeten afkomstig zijn uit vernieuwbare bronnen, bijvoorbeeld hout dat op een duurzame wijze geproduceerd is. Het herbruiken en recycleren van materialen en het beperken van afvalstromen zijn belangrijke maatregelen om de milieu-

14

5177-50-024-03


impact van materialen te verminderen. Materialen kunnen bijdragen tot het realiseren van energiezuinige gebouwen en hebben een impact op de levensduur van gebouwen en andere constructies zoals wegen. Een goede isolatie kan veel bijdragen tot een goede energieprestatie van woningen. Duurzaamheidsaspecten materialen: •

Gebruiken van duurzaam (ontgonnen) en hernieuwbare grondstoffen

•

Herbruiken en recycleren van materialen

•

Beperken van afvalstromen van materialen


15

1.3

Screeningchecklist duurzaamheid (op gewestelijk en lokaal niveau)

In wat volgt wordt een overzicht gegeven van de doelstellingen, indicatoren en maatregelen die in de verschillende bronnen worden vermeld als het gaat over duurzame stedenbouw. Door het uiteenlopende karakter van de verschillende bronnen is de lijst niet systematisch en is de formulering niet steeds gelijklopend. Toch geeft de lijst een inzicht in de wijze waarop duurzaamheid in stedelijke omgeving kan worden ingevuld. Daarbij wordt dezelfde opdeling in duurzaamheidsaspecten aangehouden als in het vorige deel. In veel van de geraadpleegde literatuur lopen doelstellingen, indicatoren en maatregelen door elkaar. In wat volgt worden ze afzonderlijk weergegeven. Er dient verder op gewezen te worden de aspecten worden weergegeven zoals ze in de literatuur worden vermeld. Er werd m.a.w. geen kritische benadering gehanteerd. Enkel waar pertinente fouten werden vastgesteld (bv. het gebruik van groenschermen als maatregel tegen geluidshinder) werden kleine correcties aangebracht.. De hierna weergegeven lijsten dienen verder als basis voor de evaluatie van het bestaande ruimtelijk beleid op de aanwezigheid van duurzaamheidsaspecten (zie hoofdstuk 2).

1.3.1

Water

Doelstellingen: •

Afstemmen van waterbeheer en ruimtelijk ontwerp −

Locatiekeuze afhankelijk stellen van het watersysteem

−

Ruimtelijke functies en watersysteem op elkaar afstemmen

−

Binnen de stad maatregelen nemen die negatieve effecten op waterbeheer mitigeren

•

Ononderbroken systemen van gronden oppervlaktewater (evenwichtige aan- en afvoer van water), gescheiden van afvalwater

•

Handhaven van een goede waterkwaliteit en behoud van waterkwantiteit

•

Natuurlijke infiltratie faciliteren en minimale verharding

•

Benutten van oppervlaktewateren als attractieve elementen in steden en landschappen

Indicatoren:

16

5177-50-024-03

•

Mate van afstemming van het ruimtelijk ontwerp en ruimtelijke functies op het watersysteem, zowel aan de oppervlakte als ondergronds

•

Totale waterconsumptie door de verschillende sectoren

•

Huishoudelijk watergebruik per capita

•

Naleving van drinkwaterstandaarden

•

Naleving van stedelijke afvalwaterstandaarden

•

Oppervlaktewaterkwaliteit

•

Peilbeheer

•

Aandeel verharde oppervlakte ten opzichte van de totale oppervlakte, infiltratie voorzieningen en voorzieningen voor hergebruik


Maatregelen: •

Locatiekeuze van stedelijke ontwikkelingen aftoetsen aan watersysteem (zowel van oppervlakte- als van grondwater)

•

Bij het opmaken van een ruimtelijk ontwerp, vertrekken vanuit het watersysteem

•

Ontwerpparameters gebruiken voor stedenbouwkundige projecten en gebouwen voor het verzamelen, bergen, recycleren en hergebruiken van regenwater, aanmoedigen van de aanleg van regenwaterputten

•

Integreren van water als sierelement en attractiepool in stedelijk ontwerp

•

Stromen en rivieren herstellen naar hun oorspronkelijke loop

•

Niet overwelven van waterlopen (in steden)

•

De ruimte van rivierbedden niet beperken, bebouwing op veilige afstand van de oevers

•

Water van verschillende kwaliteit gescheiden houden, wanneer er ingegrepen wordt in watersystemen

•

Promoten en faciliteren van een gedifferentieerd systeem van waterverdeling met volgende gescheiden netwerken: −

Drinkwaternetwerk

−

Regenwaternetwerk

−

Grijswater recyclage netwerk

•

Grondwaterputten, grondwaterreserves en waterlopen beschermen tegen uitdroging

•

Infiltratie van regenwater mogelijk maken −

Zuinig omspringen met ondoordringbare oppervlakten

−

Gebruik van poreus materiaal voor het bedekken van voetgangerspaden en private straten

•

Water zoveel mogelijk lokaal zuiveren, bijvoorbeeld met behulp van rietbedden

•

Aanmoedigen van groendaken in regenrijke gebieden voor het absorberen van regenwater en het herstellen van het microklimaat

1.3.2

Groenvoorzieningen

Doelstellingen: •

Volledige ecosystemen met ononderbroken systemen en gesloten cycli

•

Ecologische cohesie: grote waardevolle gebieden verbinden door corridors

•

Voldoende oppervlakte realiseren aan groen en waardevolle natuur (kwantiteit), waarbij er een evenwicht nagestreefd wordt tussen natuurlijke waarde en de gebruikswaarde van de groengebieden

•

Toegankelijkheid van stedelijk groen mogelijk maken

•

Nastreven van een maximale biodiversiteit

•

Participatie in het groenbeheer


17

•

Hanteren van milieubeheerssystemen en realiseren van interne milieuzorg in scholen en bedrijven

•

Door de aanwezigheid van groen in stedelijk gebied, zal recreatiedruk op groen in het buitengebied gedeeltelijk opgevangen kunnen worden

Indicatoren: •

Oppervlakte aan stedelijke natuur – oppervlakte aaneengesloten natuur

•

Bereikbaarheid van groengebieden: aandeel inwoners dat op maximaal 300m woont van open gebieden groter dan 5000 m2 en het aandeel inwoners dat op maximaal 300m woont van open gebieden van alle oppervlakten

•

Toegankelijkheid van groengebieden

•

Biodiversiteit: types en aantal van bedreigde/beschermde soorten; types en aantal vogelsoorten en/of andere relevantie soorten

•

Aanname van milieubeheerssystemen

•

Mate van toepassing van het harmonisch parken groenbeheer

Maatregelen: •

Voorzien van ecologische verbindingen tussen stedelijke natuurgebieden en landelijke vingers om kleine dieren en vogels in staat te stellen zich te vestigen in de stad; vermijden van barrières

•

Differentiëren van groengebieden in verschillende delen van de stad naargelang het lokaal gebruik

•

Differentiëren van de toegankelijkheid van natuurlijke gebieden: concentreren van paden en recreatie.

•

Creëren van niet toegankelijke of beperkt toegankelijke natuurreservaten, meren en moerassen voor het behoud van natuurlijke biotopen

•

Promoten van inheemse - streekeigen boomsoorten

•

Voorzien van ruimte voor het groeien van nieuwe bomen

•

Promoten van milieubeheerssystemen en interne milieuzorg op bedrijven – scholen,…

•

Groennormen opnemen in ruimtelijke planningsdocumenten en milieubeleidsplannen

1.3.3

Transport en mobiliteit

Doelstellingen:

18

5177-50-024-03

•

Modal shift van privaat autogebruik naar openbaar vervoer en langzame vervoersmodi

•

Geen onnodige of ongewenste mobiliteit

•

Aanpassen van transportvoorziening: beperkt ruimtegebruik door verkeersinfrastructuur

•

Ruimtelijke ontwikkelingen op plaatsen die bereikbaar zijn met openbaar vervoer – vermijden van ruimtelijke ontwikkelingen die autogebruik stimuleren (perifere gebieden)

•

Vlotte toegankelijkheid en bewegingsvrijheid


•

Goede openbaar vervoersstructuur: vlotte toegankelijkheid van het openbaar vervoer en bereikbaarheid van plaatsen met openbaar vervoer

•

Uitgebouwd fietsroutenetwerk en een goede voetgangersinfrastructuur

Indicatoren: •

Ruimtegebruik door transportinfrastructuur

•

Locatiekeuze van ruimtelijke ontwikkelingen in relatie tot transportinfrastructuur en openbaar vervoersstructuur

•

Voetgangers- en fietsersinfrastructuur: −

Totale lengte van voetgangers, autovrije en autoluwe straten gedeeld door het totaal oppervlakte van de stad (km/km2)

−

Totale lengte van fietspaden gedeeld door het totaal oppervlakte van de stad (km/km2)

•

Transportvraag: gemiddelde reisafstand per persoon/ per dag (km/persoon/dag)

•

Modal split: aandeel van de verschillende vervoersmodi in het totaal aantal verplaatsingen (%)

•

Aandeel inwoners dat op 300m woont van openbaar vervoer stopplaatsen

•

Kwaliteit van het openbaar vervoer: snelheid (km/uur) van openbaar vervoer ten opzichte van snelheid van privé auto (km/uur)

Maatregelen: •

Concentreren van stedelijke ontwikkeling om reisafstanden te minimaliseren.

•

Voorzien van basisvoorzieningen binnen wandelafstand.

•

Voetgangerszones uitbreiden, veilige, attractieve en doorlopende fietsen wandelroutes voorzien.

•

Voorzien van carpoolparkings

•

Restrictief parkeerbeleid in bepaalde zones van de stad

•

Vermijden van het lokaliseren van functies die autoverkeer buiten de stad genereren (vb. perifere supermarkten).

•

Stimuleren van gemengd landverbruik voor het beperken van reisafstanden.

•

Voorzien in aparte rijstroken voor openbaar vervoer.

•

‘Hoog dynamische zones toegankelijk maken voor openbaar vervoer.

•

Knooppunten van openbaar vervoer attractief en veilig maken; treinstations aantrekkelijk ontwikkelen tot poort of inkom van de stad.

•

De parkeerdruk niet afwentelen naar woonbuurten, maar voorzien in ondergrondse garages die direct verbonden zijn met de gebouwen.

•

Voorrang verlenen aan milieuvriendelijke transportmiddelen en mobiliteit zoals fietsen, wandelen, elektrische voertuigen, etc.

•

Plannen op een dusdanige manier dat de nood aan privaat autogebruik verkleind wordt.


19

1.3.4

Afval

Doelstellingen: •

Minimaal volume geproduceerd afval

•

Hergebruik en recyclage van afval

•

Beperken van het risico ten aanzien van het milieu en de menselijke gezondheid

•

Minimale afvalverbranding, geschikte locatiekeuze voor verbrandingsinstallaties

Indicatoren: •

Totaal afvalproductie (vast afval) in de stedelijke regio (kg/per persoon/jaar).

•

Locatiekeuze van afvalberg, afvalverbrandingsinstallaties

•

Het volume hergebruikt bouwen sloopafval per jaar in relatie tot het totale aandeel bouwen sloopafval.

•

Aandeel van de gescheiden afvalverzameling ten opzichte van het totaal geproduceerd afval, geschikt voor hergebruik.

•

Afvalbehandeling: aandeel (%) van het totale afval per type afvalbehandeling (thermische behandeling (zonder energiewinst), biologische behandeling, landstorting).

Maatregelen •

Gescheiden afvalophaling

•

Hergebruik van bouwen sloopafval

•

Voorzien van plaatsen voor het bergen en/of verbranden van afval

•

Maatregelen met betrekking tot het recycleren van afval: −

plaatsen voorzien voor het verzamelen, scheiden en recycleren van afval

−

Promoten van het lokaal composteren van huishoudelijk en tuinafval

−

Energiewinning uit biogas in overweging nemen

1.3.5

Lucht

Doelstellingen: •

Zuivere lucht, met minimale vervuiling

•

Voldoen aan normen voor fijn stof (gemiddelde per jaar/ dagen in overschrijding)

•

Klimaatdoelstellingen: voldoen aan Kyoto-normen

Indicatoren •

Luchtkwaliteit: •

•

20

5177-50-024-03

Stikstofdioxide (N02) −

jaargemiddelde concentratie N02 (40µg/m³) (meest kritisch)

−

uurgemiddelde concentratie (200 µg/m³)

Fijn stof (PM10)


−

Aantal dagen dat daggemiddelde norm van 50 µg/m3 overschreden wordt (max. 35 keer) (meest kritisch)

−

Jaargemiddelde concentratie PM10 (40 µg/m3)

•

Lokale bijdrage aan de klimaatdoelstellingen

•

Emissienormen

Maatregelen •

Het gebruiken van technologisch innovatieve energievoorzieningsprogramma’s zoals lage uitstoot verwarmingssystemen, waterverwarming op zonne-energie, …

•

Plannen van groene gordels rond hoofdwegen, om de emissieniveaus te verlagen. Bomen mogen echter niet te dicht bij wegen staan, want bomen vlak naast de weg veroorzaken ophoping van fijn stof.

•

Voor het aanlegen van nieuwe infrastructuur – nieuwe straten: luchtkwaliteittoets toepassen (bij knelpunten best geen smalle straten met hoge bebouwing aanleggen)

•

Verhogen van het groenareaal (geeft zuurstof, zuivert de lucht van stof- en andere partikels).

•

Detecteren van emissiebronnen en nemen van gepaste maatregelen voornamelijk op vlak van locatiekeuzen. Detecteren van locaties waar luchtkwaliteit (NO2 en PM10) slecht is en nemen van gepaste maatregelen.

1.3.6

−

Geen woonbuurten plannen dicht bij potentiële vervuilende activiteiten of op plaatsen waar overschrijdingen zijn.

−

Mogelijk vervuilende activiteiten inplannen op veilige locaties met een groene gordel rondom

Geluid

Doelstellingen: •

Aanvaardbare geluidsniveaus, in het bijzonder in gebieden met gevoelige activiteiten zoals wonen, scholen,…

•

Zoneren van bestemmingen zodat geluidsgevoelige bestemmingen en belastende bestemmingen van elkaar gescheiden worden

•

Differentiatie naar geluidsniveaus

•

Creëren van stiltegebieden in de stad

•

Kanaliseren en beperken van verkeersgeluid in woongebieden

Indicatoren: •

Ruimtelijke zonering: scheiden van gevoelige en belastende bestemmingen

•

Aandeel van de bevolking blootgesteld aan overmatig geluid (indirecte geluidsniveaus in rekening brengen)

•

Locatie van geluidsbelastende activiteiten

•

Aanwezigheid van geluidsschermen en andere geluidswerende middelen Duurzaamheid in de stedelijke ruimte

21

Maatregelen: •

Identificeren van geluidsbronnen en zoeken naar gepaste maatregelen. Geluidsbronnen (zowel direct als indirect) in rekening brengen bij ruimtelijke plannen

•

Bij mogelijke geluidsbelastende activiteiten (luchthavens, snelwegen, …): strikte geluidsniveaustandaarden toepassen en de situatie monitoren na ontwikkeling

•

Weren van verkeersgeluid. Voorzien van verkeersluwe en langzaam-verkeer-zones in woonbuurten

•

Creëren van stiltegebieden binnen de stad

•

Gebruik van soundscape-technieken. Soundscape duidt alszodanig op de akoestische omgeving van de mens, bestaande uit geluiden van de natuurkrachten, de dieren en de mens. Dit is het domein van de 'akoestische ecologie'. Naast deze aangetroffen soundscape is er ook de auditieve ruimte die door de mens doelbewust wordt gecreëerd: denken we aan de geluiden van klokken of sirenes boven een stad, een soort van primitieve auditieve architectuur. Door het aanwenden van soundscapetechnieken beoogt men milieuhinderaspecten (b.v. verkeersgeluid in drukke stadscentra) te maskeren door het aanwenden (elektronisch versterkte) akoestische achtergrondgeluiden, zoals beiaardgeluiden of geluid van fonteinen die aansluiten bij de betrokken stedelijke context.23

•

Aanmoedigen van het gebruik van geluidsabsorberende materialen

•

Verplichten of subsidiëren van geluidsisolatie in bestaande gebouwen dicht bij geluidsbronnen

•

Toepassen van geluidsniveaustandaarden voor verschillende activiteiten

1.3.7

Energie

Doelstellingen: •

Minimale energievraag

•

Minimale energieverliezen

•

Minimale afstand tussen energieproductieplaatsen en energieconsumptieplaatsen

•

Gebruiken van duurzaam opgewekte (hernieuwbare) energie (zon, wind, water)

•

Vervangen van niet-hernieuwbare energiebronnen door hernieuwbare energie

•

Terugwinnen van industriële afvalverbranding en productie van energie uit afval

Indicatoren:

2

Meer informatie kan o.m. gevonden worden in Klaeboe R. The possible impact of the neighbourhood soundscape on exposure-effect relationships.The 2001 International Congress and Exhibition on Noise Control Engineering. 27 8 2001; 2001.

3

Zie o.m.: http://cec.concordia.ca/econtact/naisa/introduction.html; Soundscape_Ecology.html.

22

5177-50-024-03


http://www.sfu.ca/sonic-studio/handbook/

•

Voorschriften inzake energie voor ruimtelijke projecten en ontwerpen: oriëntatie, isolatie,…

•

De gemiddelde totale energieconsumptie van gebouwen (per vierkante meter)

•

Lokale bijdrage tot de mondiale klimaatverandering

•

Consumptie van hernieuwbare energie: aandeel in de totale energieconsumptie afkomstig van hernieuwbare energiebronnen (in %)

•

Energiegebruik van transport: energieconsumptie voor transport (MJ/ton/km) of energieconsumptie voor transport per passagier (MJ/ pkm)

Maatregelen: •

Ontwerpen en toepassen van standaarden voor bouworiëntatie, belichting, bouwmaterialen, isolatie en schaduwzijden.

•

Compact bouwen.

•

Oriëntatie van nieuwe gebouwen: zongericht verkavelen en bouwen.

•

Zoeken naar alternatieve energiebronnen op lokaal niveau.

•

Gebruiken van energie uit afval (koelwater van productiecycli) voor verwarming

•

Gebruik van hernieuwbare energie: mogelijkheden voor zonne-energie onderzoeken en promoten (zonnedaken, …)

•

Gebruiken van licht- en bewegingssensors om het licht aan- en uit te schakelen

•

Oordeelkundig gebruik van straatverlichting, v.b. goede plaatsing, gebruik van ‘energiezuinige’ armaturen

1.3.8

Leefbaarheid en veiligheid

Doelstellingen: •

Het verhogen van de belevingswaarde van gebieden door middel van variatie en levendigheid waardoor gebruikers meer betrokken zijn bij hun omgeving.

•

Vergroten van het draagvlak voor voorzieningen zoals openbaar vervoer, groen, sport, horeca, recreatiegelegenheden, scholen en gezondheidsvoorzieningen.

•

Realiseren van groengebieden op de verschillende schaalniveaus van de stad: buurtgroen, wijkgroen, stadsdeelgroen, stadsgroen en stadsbossen

•

Voldoende hoge gebruikswaarde van groen in stedelijke gebieden: sociale functie van openbare groene ruimten wordt bepaald door het areaal, de bereikbaarheid, de toegankelijkheid, de ligging en de veiligheid van de groengebieden. (De afstand tot het dichtstbijzijnde park is de belangrijkste parameter voor de frequentie van parkbezoek).

•

Realiseren van aantrekkelijke, gezonde en veilige stedelijke woonomgeving

•

Realiseren van een kwalitatieve en aantrekkelijke openbare ruimte

•

Tevredenheid van stedelingen over de woonomgeving, de architecturale uitstraling van de stad, de staat van het stedelijk milieu en de stad in het algemeen

•

Fysieke en sociale veiligheid van de stedelijke omgeving en nieuwe ontwikkelingen


23

Indicatoren: •

Belevingswaarde en gebruikswaarde van de stedelijke omgeving

•

Tevredenheid over de woonomgeving

•

Tevredenheid over de staat van het stedelijk milieu

•

Tevredenheid over de architecturale uitstraling

•

Toegankelijkheid van basisdiensten (scholen, supermarkt, plaatsen voor culturele en recreatieve activiteiten, publieke gezondheidsdiensten): aandeel inwoners dat binnen 300 m woont van basisdiensten toegankelijk voor iedereen

•

Staat/ kwaliteit van het woningpatrimonium

•

Staat/ kwaliteit van de openbare ruimte

•

Veiligheidsgevoel

•

Participatiegraad van burgers in het stedelijk ruimtelijk beleid

Maatregelen: •

In kaart brengen van de staat van het stedelijk woningpatrimonium en de openbare ruimte

•

Verticaal combineren van verschillende functies voor het stimuleren van een leefbare omgeving zoals woningen en voorzieningen of scholen

•

Bevorderen van het aantal gebruiksmogelijkheden van wijken

•

Bevorderen van de levendigheid van wijken

•

Realiseren van groene hoogdynamische zone voor multifunctioneel gebruik zoals volkstuinen, sportvoorzieningen, stadslandbouw…

•

Verbeteren van de kwaliteit van de openbare ruimte

•

Stimuleren van actieve publieksparticipatie

•

Minimaliseren van potentiële risico’s en gevaren

1.3.9

Bodem

Doelstellingen: •

Goede kwaliteit van de bodem: minimale bodemvervuiling

•

Duurzaam grondverzet: geen overschotten creëren

•

Minimaal aantasten van geomorfologische eigenschappen van de bodem

•

Bodembezetting: minimale bodembezetting en verhard oppervlak

Indicatoren:

24

5177-50-024-03

•

Kwaliteit van de bodem: aandeel vervuilde grond

•

Geomorfologische staat van de bodem

•

Hoeveelheid grondoverschot


Maatregelen: •

Opsporen en opruimen van bodemverontreinigingen

•

Functiegerichte bodemsanering naargelang bestemming en bodemgebruik

•

Beheren van grondverzettingen

•

Bij ruimtelijke ontwerpen vertrekken vanuit de geomorfologische staat van de bodem en rekening houden met effecten hierop door ontwikkelingen

1.3.10 Ruimte-efficiëntie en hergebruik Doelstellingen: •

Efficiënt ruimtegebruik om stedelijke uitdeining en aantasting van het landelijk gebied tegen te gaan

•

Beperken van de ruimteconsumptie: realiseren van een compacte stad

•

Hergebruik en renovatie van bestaande gebouwen, brownfieldontwikkelingen

Indicatoren: •

Woondichtheid in het stedelijk gebied

•

Afbakeningsgrens van het stedelijk gebied

•

Bundeling van transportafhankelijke activiteiten

•

Bebouwde oppervlakte/percelen ten opzichte van de onbebouwde oppervlakte/percelen

•

Brownfieldontwikkelingen versus greenfieldontwikkelingen: het aandeel nieuwe ontwikkelingen op brownfield ten opzichte van het aandeel nieuwe ontwikkelingen op greenfieldsites.

•

Aandeel woningen die leegstaan en langdurig ongebruikte ruimten

Maatregelen: •

Intensief en meervoudig ruimtegebruik

•

Bundelen van activiteiten en realiseren van functiedichtheid op intermodale verkeersknooppunten

•

Wooninbreiding in de stadsregio: realiseren van voldoende hoge woondichtheden binnen het stedelijk gebied, zonder in te boeten op de kwaliteit van de woonomgeving

•

Realiseren van brownfieldontwikkelingen

•

Beperken van leegstand en langdurig ongebruikte ruimten

•

Renovatie en hergebruik van bestaande gebouwen en stedelijke structuren

•

Het gebruik van ecologische principes met betrekking tot water, afval en energie wanneer oude gebouwen herontworpen worden voor nieuw gebruik.

•

Verhogen van de levensduur van structuren door een multifunctioneel en flexibel ontwerp


25

1.3.11 Erfgoed Doelstellingen •

Historische elementen en structuren koesteren en beschermen als onderdeel van het cultureel erfgoed

•

Rekening houden met bestaande historische elementen bij het plannen en ontwerpen van nieuwe stedelijke ontwikkelingen

•

Bij het plannen en ontwerpen van nieuwe stedelijke ontwikkelingen de nadruk leggen op het herstel van bestaande structuren

Indicatoren •

Kwaliteit van het erfgoed

•

Bestaande structuren als uitgangspunt van nieuwe stedelijke ontwikkelingen

Maatregelen •

Vertrekken vanuit bestaande structuren en historische ontwikkelingen bij de opmaak van plannen voor nieuwe ruimtelijke ontwikkelingen

•

Zorg dragen voor bestaande historische elementen bij het plannen van nieuwe functies en trachten oude gebouwen te behouden

•

Integreren van bestaande monumenten en belangrijke bomen in nieuwe plannen

•

Toepassen van stedelijke ontwerprichtlijnen die de vormgeving van straten, een mix van landgebruik, open ruimten en beelden en associaties of gedeelde herinneringen verbonden aan een bepaalde plaats, in rekening brengen.

•

Behouden of hergebruiken van bestaande bestrating (stenen, kasseien,…) in het bijzonder voor pleinen en voetgangersstraten

1.3.12 Grondstoffen en materialen Doelstellingen: •

Verminderen van het gebruik van grondstoffen en materialen

•

Werken met herbruikbare en gerecycleerde materialen, materialen afkomstig van vernieuwbare bronnen

•

Beperken van afvalstromen van materialen

Indicatoren:

26

5177-50-024-03

•

Gebruikte hoeveelheid grondstoffen en materialen voor de realisatie van een project

•

Aandeel herbruikbare – gerecycleerde materialen ten opzichte van het totaal aan gebruikte materialen

•

Aandeel materialen afkomstig van vernieuwbare bronnen ten opzichte van het totaal aan gebruikte materialen

•

Aandeel materiaalafval ten opzichte van het totaal aan materiaal

•

Aandeel hergebruikt bouwen sloopafval ten opzichte van het totaal aan bouwen sloopafval


Maatregelen: •

Stimuleren en voorschrijven van gebruik van natuurlijke, ecologische en/of gerecycleerde materialen

•

Stimuleren van het gebruik van materiaal van (gecertificeerde) hernieuwbare bronnen

•

Stimuleren van gebruik van materialen met een hoge restwaarde

•

Lokale materialen boven geïmporteerde materialen stellen

•

Indien mogelijk herbruikbare verhardingen gebruiken (beton of gebakken klinkers)

1.4

Milieustreefbeeld voor een hypothetische stad

Uitgaande van verschillende (theoretische) modellen voor de duurzame stad en de besproken bouwstenen van duurzame steden, kan er een milieustreefbeeld voor een hypothetische duurzame stad worden opgesteld. Het milieustreefbeeld wordt hieronder niet op kwantitatieve wijze ingevuld aan de hand van normen en/of streefcijfers, maar krijgt een kwalitatieve invulling. Het streefbeeld van de duurzame stad schetst het ‘ideaalbeeld’ van een duurzame stad die niet bestaat en nooit zal bestaan. Elke stad heeft immers een eigen historiek en context. Zoals eerder aangegeven dient ‘duurzaamheid’ eerder te worden beschouwd op het niveau van het handelen dan wel op het niveau van een (tijdelijke) toestand. Duurzaamheid in de stedelijke ruimte kan op verschillende manieren benaderd worden. Er zijn dan ook verschillende modellen van duurzame steden terug te vinden in de literatuur. De Ecosysteembenadering van Tjallingii (1994) is een gekende visie op duurzaamheid in de stad, maar er zijn ook andere theoretische modellen die vormgeven aan stedelijke duurzaamheid. De lobbenstad geeft in de vorm van een gesloten zeshoek gestalte aan de ecosysteembenadering. De gesloten zeshoek wordt door Tjallingii beschouwd als de meest interessante vorm voor de ecologische stad. De compacte stad is een stedenbouwkundige vorm waar al lang discussie over bestaat. Deze discussie staat bekend als het dilemma van de compacte stad: ongebreidelde stadsuitbreiding gaat ten koste van het platteland, maar opofferen van al het stedelijk groen om de stad compacter te maken is evenmin gewenst (Rombaut, 2005). Ook de netwerkstad is een gekend stadsmodel dat de stedelijke ruimte en beweging op een bepaalde manier structureert. Het introduceren van duurzaamheid binnen het netwerkmodel leidt tot ‘de duurzame netwerkstad’. Naar aanleiding van de ‘Wereldconferentie Steden’ die plaatsvond in Vancouver (juli 2006) worden er een aantal modellen van de duurzame stad voorbereid. De ‘leefbare stad’ is hier één van en wordt hieronder besproken. Wanneer we de verschillende modellen ten opzichte van elkaar plaatsen is het van belang te weten dat deze verschillende benaderingen elkaar niet uitsluiten, maar complementair (kunnen) zijn aan elkaar, gezien zij andere aspecten van duurzaamheid behandelen. Naast de modellen van duurzame steden zijn de bouwstenen voor een duurzame stad de basis voor het opstellen van een milieustreefbeeld voor een hypothetische stad.

1.4.1

Modellen voor de duurzame stad

De ecosysteembenadering De ecosysteembenadering beschouwt de stad als een complex systeem dat wordt gekenmerkt door stromen ofwel continue processen van verandering en ontwikkeling. Het stadsecosysteem, of de ‘ecopolis’ is een dynamisch en complex ecosysteem met een aantal


27

unieke kwaliteiten op abiotisch, biotisch en cultureel vlak. De ‘ecopolis’ is opgebouwd uit subecosystemen op het niveau van het gebouw, de wijk en het stadsdistrict en maakt zelfs deel uit van het globale ecosysteem. Een strategie voor ecologisch verantwoorde stedelijke ontwikkeling moet de duurzame ontwikkeling van het globale ecosysteem beogen. De ‘ecopolis’ is een levende stad waar stromen van energie, materialen en energie onderling verbonden zijn in cyclische processen en een complex netwerk van relaties (Tjallingii, 1995 in Heyn, 2001: 12). Energie, natuurlijke hulpbronnen, afvalproductie e.d. worden gezien als ketens die moeten worden onderhouden, hersteld, gestimuleerd en gesloten om bij te kunnen dragen tot duurzame ontwikkeling. De regulering van verkeer en vervoer is een ander element van het ecosysteemdenken. Een stad die zodanig ‘lekt’ in al haar kringlopen dat ze haar problemen constant afwentelt naar elders of later, voldoet niet aan de aspiraties van een duurzame stad. De stad die ter plaatse met bewoners en gebruikers problemen oplost voldoet hier wel aan (Heyn, 2001). De ecosysteembenadering kent tevens een sociale dimensie, waarbij iedere stad als een sociaal ecosysteem wordt beschouwd (Europese commissie, 1996).

De Lobbenstad Tjallingii komt tot de conclusie dat de lobbenstad, die de vorm heeft van een gesloten zeshoek, wellicht de meest interessante vorm is voor een ecologische stad. Aldus Tsjallingii is de gesloten zeshoek het gunstigst voor het centrum met betrekking tot de investeringskost en het onderhoud. Naar de rand van de stad is een radiale lobbenstructuur het best, gescheiden door groene wiggen. De lobbenstad hanteert de strategie van de twee netwerken: water en verkeer. In een lobbenstad is de verkeersketen de drager van radiale stedelijke lobben, de waterketen is de drager van de groene wiggen. Het zijn als het ware blauw-groene vingers die diep doordringen in het stedelijk weefsel. Ze brengen meer natuur bij het stadscentrum en hebben ook belangrijke sociale functies: ze zijn aantrekkelijk voor wandel en fietsrecreatie vlak bij de deur en hebben een gunstige invloed op het stadsklimaat (Tsjallingii 1994 in Rombaut, 2005). Met de lobbenstad, waarin de strategie van de twee netwerken wordt gehanteerd, heeft Tsjallingii een mogelijke uitweg geschetst voor de ‘compacte stad discussie’ (zie inleiding en hieronder). Stedelingen kunnen van twee walletjes eten: er is zowel blauw en groen in de buurt als zeer krachtig openbaar vervoer, en het centrum van de stad ligt binnen fietsafstand (Rombaut, 2002). Het netwerk van verkeerswegen dient als basis voor de situering van stedelijke functies. Hierlangs zijn hoge dichtheden geconcentreerd en kan de stedelijke dynamiek worden opgevangen. De strategie van twee netwerken kan uiteenlopende vormen van verstedelijking in zich opnemen en bevordert ruimtelijke differentiatie. Het ontwikkelen van de verkeers- en waterstromen maakt het mogelijk daarbij tal van milieuproblemen mee te nemen (VROM-raad, 2001).

De duurzame netwerkstad De netwerkstad is een benadering waarbij verschillende stedelijke knooppunten met elkaar verbonden worden door stromen. Steden liggen niet louter naast elkaar, ze zijn ook met elkaar verbonden door allerlei stromen. Veel stedelijke activiteiten zijn onderdeel van bredere stromen die op bepaalde knooppunten tijdelijk samenkomen (Corijn, 2006). De stad is dan ook niet meer in één ontwikkelingslijn te vatten. De gebruikers van de stad functioneren op verschillende schaalniveaus met zowel meer lokale als bovenlokale relatiepatronen, wat er voor zorgt dat stedelijkheid helemaal niet meer samenvalt met de traditionele stad (De Rynck et al., 2003). Netwerken binnen en tussen steden zijn van primair belang vanuit het oogpunt van duurzaamheid. In de literatuur spreekt men van ‘de netwerkstad’ en ‘stedelijke netwerken’.

28

5177-50-024-03


Binnen steden en stedenbouwkundige plannen bepalen netwerken de structuur van de stedelijke ontwikkeling. Netwerken binnen de stad zijn de verbindingen voor verkeer, water en groen. Om een duurzaam stedelijk netwerk te ontwikkelen kan er een onderscheid gemaakt worden tussen hoogdynamische structuren voor autoverkeer en laagdynamische voor langzaam verkeer, groen en water. Afhankelijk van de gewenste dynamiek kunnen woon- en werkmilieus een plaats krijgen op specifieke plekken in de netwerken. Bij hoogdynamische structuren passen bijvoorbeeld intensieve bedrijventerreinen en bij laagdynamische structuren groene woonwijken.

De compacte stad Het model van de compacte stad kan gebruikt worden om enkele aspecten van de milieubelasting van de stad als totaal te beperken, bijvoorbeeld ruimteverwarming, mobiliteit en de opties voor energievoorzieningen op wijkniveau. De directe milieuvoordelen van de compacte stad op korte termijn zijn relatief beperkt. Op lange termijn kunnen compacte woonmilieus zeker voordelen bieden, met name door de mogelijkheid om in de toekomst veranderingen van functies op te nemen, er blijven immers kansen bestaan voor de inpassing van openbaar vervoer en de instandhouding van natuurgebieden buiten de steden. Binnen het milieuterrein gaat verdichting gepaard met een aantal dilemma’s. De verschillende milieuaspecten hebben zowel negatieve als positieve effecten. Tegenover milieuvoordelen zoals instandhouding van natuur en open gebied buiten de stad, lager energieverbruik door de huizen en minder automobiliteit staan ook milieubezwaren zoals geluids- en stankhinder door de nabijheid van milieubelastende en milieugevoelige functies (VROM-raad, 2001). Positieve effecten van compacte steden m.b.t. energie zijn bijvoorbeeld kortere lokale autoritten, minder buitenmuren door meergezinswoningen,enz. Door de kortere afstand en het grotere draagvlak voor openbaar vervoer wordt er minder automobiliteit verwacht. Negatieve effecten zijn meer recreatieve en sociale autoritten, centrumbewoners vliegen meer, enz. Kleine huizen leiden tot een lager energieverbruik en in compacte woonwijken kan zuinige energievoorziening op wijkniveau voorzien worden (bvb. Stadsverwarming en warmtekoppeling). M.b.t. energie moet er opgemerkt worden dat door innovaties energiebesparing steeds minder afhankelijk wordt van het verstedelijkingspatroon. Een positief effect van verdichting voor water is dat er minder druk is om te bouwen in uitwaarden en andere buffers, een negatief effect is dat het relatief aandeel verhard oppervlak binnen het stedelijk gebied groter is en er meer eisen worden gesteld aan waterafvoer en -berging. Voor materialen heeft de verdichting als positief effect dat er minder leidingen nodig zijn en dat voorzieningen grootschaliger zijn. Voor hinder betekent het dat er minder hinderende activiteiten zijn, vooral van lokaal verkeer, maar dat de concentratie van hinder toeneemt evenals het burengerucht. De compacte stad heeft tot gevolg dat er meer open buitengebied is hetgeen positief is voor biodiversiteit, maar er is minder ruimte voor stadsnatuur. Door compacte stedelijke ontwikkeling ontstaat er meer behoefte aan openluchtrecreatie. De compacte stad leidt eveneens tot minder landschappelijke aantasting, beter draagvlak voor voorzieningen en marktfaciliteiten. We kunnen tot slot nog opmerken dat verstedelijkingsvormen minder bepalend blijken te zijn voor nieuwe energievoorzieningen dan een aantal jaar geleden werd aangenomen. Bovendien speelt het gedrag van mensen een rol. Met name ten aanzien van mobiliteit zijn gedragspatronen moeilijk af te dwingen. Compacte verstedelijking draagt echter wel bij tot differentiatie van de stedelijke inrichting (VROM-raad, 2001).


29

De ‘Leefbare stad’ ‘The international Centre for sustainable cities’ heeft ter voorbereiding van het ‘World Urban Forum 2006’ een visie op de duurzame stad voorbereid, genaamd ‘de leefbare stad’ (ICSC, 2006). Leefbaarheid wordt hierin gedefinieerd als ‘levenskwaliteit’ zoals deze ervaren wordt door de inwoners van een stad of een regio. Welke factoren beïnvloeden de leefbaarheid van een stad en hoe verhoudt leefbaarheid zich tot duurzaamheid zijn de vragen die behandeld worden? Leefbaarheid, duurzaamheid en veerkracht (herstelvermogen) zijn drie vervlochten elementen die tezamen de levenskwaliteit van huidige en toekomstige stadsbewoners bepalen. Het is noodzakelijk 30 tot 50 jaar vooruit te denken en te anticiperen op de impact van huidige beslissingen, activiteiten, beleid en plannen voor toekomstige generaties. Een leefbare stad zet monitoringsprocessen op die terugkoppelen naar overheidslichamen en creëert ‘leerstructuren’ om aanpassingen aan onverwachte en ongewilde resultaten mogelijk te maken. Steden moeten flexibel en responsief zijn ten aanzien van de complexiteit van huidige stedelijke systemen en ten aanzien van het tempo van veranderingen waarbinnen een stad functioneert. Een leefbare stad creëert tegelijkertijd robuuste en adaptieve stedelijke vormen en infrastructuren. Veerkracht is de mogelijkheid van het stedelijk systeem om robuust te zijn in respons op spanningen en aanpasbaar te zijn in het licht van veranderende omstandigheden en kansen. De leefbare stad betrekt tot slot verschillende stakeholders bij het stedelijk beleid. Een van de uitdagingen voor lokale overheden is het samenwerken met anderen in de regio om duurzaamheidsproblemen aan te pakken: water, lucht, mobiliteit en vervuiling zijn voorbeelden van thema’s die geen politieke grenzen kennen. Competitie tussen naburige steden kan tot beslissingen leiden die hun eigen sociale en milieudoelstellingen ondermijnen (The International Centre for Sustainable Cities, 2006). Een systeembenadering van de ‘leefbare stad’ stelt dat de leefbare stad een geïntegreerd stedelijk systeem is met sociale, economische, culturele en ecologische dimensies. Deze dimensies en hun onderlinge verbinding moeten benaderd worden als 1 systeem.

1.4.2

Bouwstenen van de duurzame stad

De bouwstenen van de duurzame stad zijn de verschillende elementen die behandeld moeten worden wanneer men ecologische duurzaamheid binnen het stedelijk gebied wil bereiken. In de duurzame stad wordt het gehele watersysteem in samenhang beheerd en wordt er gestreefd naar ononderbroken watersystemen. Natuurlijke waterlopen worden gerespecteerd als deel van het ecosysteem en natuurlijke infiltratie is mogelijk. Afvalwater wordt op een duurzame wijze afgevoerd en gezuiverd en wordt terug opgenomen in het systeem. In de duurzame stad zijn natuur en ecologie basiscomponenten voor stedelijke ontwikkeling. Zowel kwaliteit als kwantiteit van het groenareaal is van belang. Er is een zo groot mogelijke ecologische cohesie zodat ecosystemen volledig zijn en er een maximale biodiversiteit aanwezig is. Waardevolle natuurgebieden worden met elkaar verbonden en inheemse plantensoorten krijgen voorrang. In het stedelijk groen is er een evenwicht aanwezig tussen natuurwaarde, esthetische waarde en gebruikswaarden. Het vervoerssysteem in een duurzame stad is georganiseerd op een wijze waardoor de behoefte aan reizen en de afhankelijkheid van de auto en andere gemotoriseerde voertuigen afneemt. In de duurzame stad is er veel aandacht voor voorzieningen voor langzaam verkeer, openbaar vervoer en de toegankelijkheid van openbare diensten en belangrijke plaatsen met deze vervoersmiddelen. 30

5177-50-024-03


Het afvalvolume in de duurzame stad is sterk gereduceerd. Ook is er de nodige aandacht voor het beperken van de milieu-impact van afvalbehandeling met de nadruk op hergebruik, recyclage en reductie van het risico ten aanzien van het milieu en de menselijke gezondheid. Duurzame steden hebben een goede luchtkwaliteit en er is een minimale luchtvervuiling. Bovendien levert de stad inspanningen om bij te dragen tot de klimaatdoelstellingen en de beperking van fijn stof. Ook wat betreft geluid wordt er gestreefd naar beperking van de geluidshinder door het treffen van gepaste maatregelen voor geluidsbronnen en een goede omgang met zowel geluidsproducerende als geluidsgevoelige activiteiten. In de ideale stad is er een optimale energie-infrastructuur op het niveau van de stad, wordt er duurzaam, zongeoriënteerd en compact gebouwd en wordt er efficiënt gebruik gemaakt van duurzaam opgewekte energie. De afstand tussen energieproductieplaatsen en consumptieplaatsen binnen het stedelijk gebied wordt beperkt. De ideale stad heeft aandacht voor leefbaarheidsaspecten en de veiligheid van de burgers. De woongebieden zijn veilig en aantrekkelijk en de bewoners zijn tevreden over hun woonomgeving en de stad in het algemeen. Natuurlijke en andere risico’s worden in rekening gebracht. De burgers zijn betrokken en participeren aan het beleid en de inrichting van de stad. In de ideale stad is de bodem in de hoogst mogelijke mate zuiver en onbeschadigd en worden verontreinigingen onmiddellijk opgespoord en opgeruimd. Bovendien wordt er rekening gehouden met de geomorfologische eigenschappen van de bodem, dewelke minimaal verstoord worden. Grondverzet wordt gecontroleerd en er is minimale verharding en bebouwing. Er wordt efficiënt gebruik gemaakt van de ruimte waardoor uitdeining en versnippering wordt tegengegaan. Intensief en meervoudig ruimtegebruik wordt aangewend als strategie met aandacht voor kwaliteit en flexibiliteit. Cultureel erfgoed, historische elementen en structuren zijn van belang binnen de duurzame stad en sturen stedelijke ontwikkelen. Tot slot is er in de ideale stad aandacht voor grondstoffen en materialen. Op het vlak van grondstoffen wordt er bewust omgesprongen met beschikbare, bij voorkeur hernieuwbare grondstoffen. Bij materialen is er aandacht voor hergebruik en recyclage en het beperken van afvalstromen van materialen.

1.4.3

Besluit milieustreefbeeld voor een hypothetische stad

Het milieustreefbeeld voor een hypothetische stad werd opgesteld op basis van de modellen voor de duurzame stad en de bouwstenen voor de ideale stad. Er moet hierbij opgemerkt worden dat het gaat over een ‘milieustreefbeeld’ en dat niet alle aspecten die van belang zijn voor duurzaamheid hier behandeld worden. Naar duurzaamheid toe moeten de milieuaspecten aangevuld worden met sociale en economische aspecten. In de duurzame stad wordt er immers een voortdurende afweging gemaakt tussen al deze aspecten.


31

2

EVALUATIE VAN HET HUIDIG RUIMTELIJK BELEID EN DE INSTRUMENTEN VAN HET HUIDIGE BELEID

2.1

Screening van het RSV

2.1.1

Inleiding

Dit hoofdstuk bevat de resultaten van de uitgevoerde screening van het Ruimtelijk Structuurplan Vlaanderen RSV) aan de hand van de screeningchecklist die werd opgenomen in het vorige hoofdstuk. De screening van de duurzaamheidsindicatoren gebeurde omwille van het schaalniveau (gewestelijk niveau) en de aard van de planvorm (structuurplanning) enkel op niveau van de doelstellingen die in de checklist werden opgenomen. Verwacht werd immers dat een evaluatie op het niveau van de criteria en vooral de maatregelen geen representatief beeld zou geven omdat die niveaus al een erg concrete invulling geven aan de doelstellingen. Een dergelijke concretisering verwacht men eerder op het niveau van de ruimtelijke uitvoeringsplanning of de stedenbouwkundige verordeningen. Bij de screening werd ook gefocust op het richtinggevende en bindende gedeelte van het RSV. Hoe belangrijk ook binnen het structuurplanningsproces, het informatief gedeelte heeft, in tegenstelling tot de overige gedeelten, geen juridische geldingskracht4 voor de uittekening van een duurzaamheidsbeleid. Waar het richtinggevende en bindende gedeelte van een structuurplan een beleidsmatige inslag hebben, is het informatief gedeelte overigens beschrijvend van aard en per definitie vanuit beleidsmatig oogpunt niet sturend. In dit opzicht is het weinig zinvol om ook het informatief gedeelte van het RSV in de screening aan de duurzaamheidsindicatoren te betrekken. Onderhavige paragraaf gaat eerst in op de screening per thema. Op basis van die screening werd een eerste reeks conclusies gemaakt. Daarbij wordt ingegaan op de vraag of het RSV de toetsing doorstaat aan de onderscheiden (thematische) reeksen duurzaamheidsindicatoren en waar er eventuele leemten worden vastgesteld. In dit kader wordt ook reeds aangegeven of de vastgestelde leemte binnen het RSV een antwoord moet krijgen, dan wel of het hiaat een oplossing moet krijgen op een ander planniveau, via een ander instrument (ruimtelijk uitvoeringsplan, stedenbouwkundige verordening, enz.) of via het sectorale beleid. De resultaten ervan vormen de basis voor een “inputnota” voor het vernieuwde RSV. De inputnota vormt, zoals eerder aangegeven, een afzonderlijk document dat het tweede deel uitmaakt van het eindrapport.

2.1.2 2.1.2.1

Thematische screening Water

In het RSV worden diverse (ruimtelijke) aspecten van het integraal waterbeheer uitvoerig meegenomen in het richtinggevend gedeelte. Bij herhaling wordt aangegeven dat het ruimtelijke beleid de doelstellingen van het integraal waterbeheer moet ondersteunen. Nagenoeg alle duurzaamheidsindicatoren voor dit thema zijn dan ook gedekt. Enkel het aspect “ononderbroken systemen van grond-, oppervlakte –en afvalwater” vindt geen

4

Zie hierover B. ROELANDTS, ‘Ruimtelijke structuurplanning’, in B. HUBEAU (ed.) Het nieuwe decreet op de ruimtelijke ordening, Brugge, Die keure 1999, 86-91.

32

5177-50-024-03


uitdrukkelijke bevestiging binnen het RSV. Dit is niet problematisch. Op de eerste plaats betreft het vooral een technisch probleem van het hydrografisch netwerk, dat binnen de waterketen zelf een (technische) oplossing moet krijgen. In de mate dat dit aspect echter ruimtelijke ondersteuning behoeft, valt dit binnen de bepalingen sub punt 2 (doelstellingen) en punt 8 (instrumenten) van het richtinggevend gedeelte van het RSV voor het buitengebied. De bepalingen die het formuleren van gebiedsgerichte ruimtelijke kwaliteitsobjectieven ter ondersteuning van het integraal waterbeheer als beleidsdoel vooropstelt, hebben een algemene strekking. Opvallend is evenwel dat de doelstelling in verband met de ruimtelijke ondersteuning van het integraal waterbeleid uitsluitend wordt geformuleerd voor het buitengebied en niet voor de stedelijke gebieden. Het stedelijk (integraal) waterbeheer verdient meer aandacht te krijgen. De vraag rijst overigens of met betrekking tot dit thema, dat in alle gebieden of gebiedscategorieën een belangrijke rol speelt, geen algemene milieu/duurzaamheidsdoelstellingen kunnen worden geformuleerd die richtinggevend zijn voor alle planonderdelen (stedelijke gebieden, buitengebied, gebieden voor economische activiteiten, lijninfrastructuur). Voor het overige dient in dit kader te worden opgemerkt dat de afstemming tussen het ruimtelijk beleid en de duurzaamheidsindicatoren die verband houden met het waterbeheer, ook wordt geregeld via het decreet van het integraal waterbeleid, zowel op planniveau (via de afstemmingsbepalingen opgenomen in de artikelen 36, § 3 en artikel 42, § 4 van het decreet betreffende het integraal waterbeleid5 en via de watertoets opgenomen in artikel 86), als op vergunningenniveau (via de voormelde watertoets). In het decreet betreffende het integraal waterbeleid wordt in artikel 6, 10° overigens het beginsel opgenomen “dat het watersysteem één van de ordenende principes is in de ruimtelijke ordening”. In essentie houdt dit beginsel in dat de werking en de behoeften van het watersysteem (als onderdeel van het fysisch systeem) belangrijke voorwaarden zijn voor de wijze waarop met de ruimte wordt omgegaan. Het is dus de herformulering van het uitgangsprincipe in verband met het ruimtelijk structurerend karakter van het fysisch systeem dat ook in het RSV werd opgenomen. Aldus dient te worden besloten dat de duurzaamheidsindicatoren in verband met het waterbeheer, ook via het instrumentarium van het “waterbeleid” zelf in het beleidsdomein van de ruimtelijke ordening wordt binnengebracht. Eén en ander brengt mee dat – behoudens voor wat betreft de erkenning dat het ruimtelijk beleid ook een ondersteunende rol moet spelen ten aanzien van het waterbeheer in stedelijke gebieden –

5

De koppeling met de ruimtelijke ordening wordt bereikt door meer specifiek te voorzien dat indien de bindende bepalingen van de waterbeheerplannen (waarin de functieaanduidingen voor waterlichamen en aangrenzende gronden de eventuele consequenties voor het ruimtelijk beleid worden teruggevonden) de opmaak van een gewestelijk ruimtelijk uitvoeringsplan of de wijziging van een ruimtelijk uitvoeringsplan of plan van aanleg vereisen moet binnen de twee jaar na het van kracht worden van het betrokken plan het voorontwerp van (aangepast) ruimtelijk uitvoeringsplan aan de bevoegde besturen of administraties worden overgemaakt, zodat de opmaak- of wijzigingsprocedure kan worden opgestart conform de bepalingen van het decreet op de ruimtelijke ordening. De afstemmingsbepaling wil overigens geen hiërarchie instellen tussen waterbeheerplannen en de ruimtelijke planning. Binnen het eigen planproces zal het beleidsdomein van de ruimtelijke ordening uitmaken of de (ruimte)aanspraken van het beleidsdomein water kunnen worden gehonoreerd.

6

Overeenkomstig deze bepaling dient ‘de overheid die over een vergunning, een plan of programma moet beslissen, er zorg voor (dragen), door het weigeren van de vergunning of door goedkeuring te weigeren aan het plan of programma, dat geen schadelijk effect ontstaat of zoveel mogelijk wordt beperkt en, indien dit niet mogelijk is, dat het schadelijk effect wordt hersteld of, in de gevallen van de vermindering van de infiltratie van hemelwater of de vermindering van ruimte voor het watersysteem, gecompenseerd.’ Indien het schadelijk effect betrekking heeft op de grondwaterkwantiteit geldt een strengere regeling, waarbij een koppeling wordt gemaakt aan het groot maatschappelijk belang van het betrokken plan, programma of project.

Evaluatie van het huidig ruimtelijk beleid en de instrumenten van het huidige beleid

33

de duurzaamheidsindicatoren met betrekking tot dit thema voldoende zijn gegarandeerd binnen het ruimtelijk beleid in het algemeen en in de ruimtelijke structuurplanning in het bijzonder.

2.1.2.2

Natuur

De natuurlijke structuur wordt in het RSV opgevat als één van de structurerende elementen van de open ruimte. In het RSV wordt de afbakening van een ecologisch netwerk van 125.000ha (VEN) en 150.000ha (natuurverwevingsgebieden) vooropgesteld. Deze kwantitatieve doelstellingen worden ook meegenomen in de ruimteboekhouding en in het bindend gedeelte van het RSV. Met deze afbakening wordt een duurzaam ecologisch functioneren beoogd. Ook op stedelijk niveau wordt de instandhouding en de ontwikkeling van stedelijke natuurelementen en randstedelijke groengebieden vooropgesteld. Wat betreft de stedelijke natuurgebieden komt het evenwicht tussen gebruiks- en natuurwaarde aan bod. In die optiek verwijst het RSV naar de maatschappelijke functies (recreatie e.d.) van het stedelijke groen. Het verlies van biodiversiteit komt in het RSV niet expliciet aan bod. Het tegengaan van versnippering lijkt echter wel het verlies aan biodiversiteit indirect tegen te houden. Gelet op de binding met ruimtelijke ordening lijkt het niet expliciet vermelden van biodiversiteit in het RSV niet problematisch. De biodiversiteit komt bovendien in andere sectorale planning (zoals het Gewestelijk Milieubeleidsplan) aan bod. Participatie in groenbeheer en milieubeheersystemen komen geheel niet aan bod in het RSV. Gelet op het subsidiariteitsbeginsel en gelet op het feit dat deze problematiek aan bod komt binnen de sectorale milieu-/natuurbehoudsplanning lijkt dit ook dit niet echt problematisch te zijn. Alles bij elkaar lijken natuur en ecologie als duurzaamheidsaspecten goed geïntegreerd in het RSV.

2.1.2.3


Algemeen kan worden besloten dat de screening leert dat de duurzaamheidsindicatoren met betrekking tot dit thema relatief volledig worden gedekt in het RSV. Het RSV beoogt duidelijk de wil om een ruimtelijke basis te leggen voor een duurzame mobiliteit, door een maximale benutting van bestaande mogelijkheden alsook door nieuwe infrastructuren in te planten op locaties waar een minimale bijkomende mobiliteitslast wordt gecreëerd. Door middel van stedelijke projecten wil men nieuwe locaties beter bereikbaar maken voor het openbaar vervoer als alternatief op het autogebruik. Hierdoor zal impliciet voldaan worden aan de doelstelling om onnodige mobiliteit en verplaatsingen te vermijden. Verder stelt het RSV dat bij de vaststelling van de gewenste ruimtelijke structuur tevens rekening dient gehouden te worden met de mogelijkheden voor langzaam verkeer. Deze aanzet voor de promotie van langzaam verkeer dient – rekening houdend met de plaatselijke impact ervan– dan ook best op regionaal– of kleinstedelijk gebied verder te worden uitgewerkt via stedelijke projecten.

2.1.2.4

Afval

De doelstellingen van het afvalbeleid (met name de zogenaamde ladder van Lansink) komen in het richtinggevende gedeelte van het RSV over het Buitengebied (onderdeel Gemeenschaps- en nutsvoorzieningen) aan bod. Gelet op het bestaan van een goed uitgewerkt sectoraal afvalbeleid, lijkt het niet echt noodzakelijk dat deze doelstellingen in het RSV uitgebreid aan bod komen. Toch rijst de vraag of deze doelstellingen op zich niet beter worden gecategoriseerd onder de (algemene) milieu/duurzaamheidsdoelstellingen die ook binnen de ruimtelijke planning 34

5177-50-024-03


aan bod moeten komen i.p.v. deze alleen te vermelden bij het deel dat handelt over het Buitengebied (onderdeel Gemeenschaps- en nutsvoorzieningen) . Meer relevant, gelet op de band met de ruimtelijke planning, is het hinderaspect van afvalverwerkings- en afvalverbrandingsinrichtingen. In die optiek verwijst het richtinggevende gedeelte betreffende Stedelijke Gebieden erop dat voor hinderende nutsvoorzieningen (o.m. afvalverbranding) in het (stedelijk) afbakeningsplan locaties moeten worden voorzien die rekening houden met de hinder van die voorzieningen. Daarnaast stelt het RSV ook dat de afhandeling van afvalstromen via de binnenscheepvaart moet worden bevorderd door de locatie van verzamelingspunten van huishoudelijk afval en verbrandingsovens langs de waterwegen te stimuleren. De locatiekeuze van afvalverwerking en –verbranding lijkt dus in het RSV opgenomen. Wat betreft de locatie van containers en vuilbakken in woonbuurten is niets terug te vinden in het RSV. Dit lijkt verantwoordbaar gelet op het subsidiariteitsbeginsel dat aan de basis ligt van de hiërarchie in de ruimtelijke planning.

2.1.2.5

Lucht

In het informatief gedeelte van het RSV wordt gesteld dat lucht (mede-)bepalend is voor het ruimtelijk functioneren. Via het algemeen ordeningsprincipe vermeld in het richtinggevend gedeelte van het RSV, met name dat het ruimtelijk beleid het fysisch systeem als ruimtelijk structurerend beschouwt, krijgt ook lucht dus een juridisch relevante betekenis voor de planprocessen. Deze algemene beleidslijn volstaat evenwel niet in het licht van de in dit verband weerhouden duurzaamheidsindicatoren. Wat betreft de lijninfrastructuur wordt de problematiek van de luchtverontreiniging kort uitgewerkt. In die optiek wordt onder meer verwezen naar de bijdrage van wegverkeer en vervoer aan de luchtverontreiniging. Er is echter geen sprake van een uitgebreide uitwerking van de manier waarop lucht en klimaat moeten worden geïntegreerd in de ruimtelijke planning. Een vage verwijzing naar de Europese normen inzake luchtkwaliteit in het deel over lijninfrastructuur niet te na gesproken, wordt verder nergens ingegaan op deze problematiek. Gelet op de potentieel verregaande invloed van luchtkwaliteitsnormering (inzake fijn stof, NOx, e.d…) op ruimtelijke planning, lijkt het betreurenswaardig dat in het RSV dit niet meer uitgebreid aan bod komt. In Nederland bestaat reeds een uitgebreide rechtspraak omtrent de invloed van luchtkwaliteit (o.m.) in ruimtelijke planologie7. Stedenbouwkundige projecten en bestemmingswijzigingen worden in Nederland getoetst aan de luchtkwaliteitsnormen. Ook een uitdrukkelijke verwijzing naar de klimaatsdoelstellingen is niet aanwezig in het RSV. Er wordt enkel verwezen naar het grote aandeel van de transportsector in de CO2 emissies. Het gebrek aan uitdrukkelijke verwijzing naar de klimaatsdoelstellingen is op zich niet echt problematisch aangezien deze aan bod komen in de respectievelijke Vlaamse en Federale Milieuplanning. Gelet op de recente tendens naar rationeel energieverbruik (zie b.v. de energieprestatieregeling), lijkt echter een uitgebreidere behandeling van de klimaatsdoelstellingen in het RSV ten zeerste wenselijk.

2.1.2.6

Geluid

De screening van het RSV wijst dat alle duurzaamheidsindicatoren die met betrekking tot dit thema worden opgesomd, behandeld worden in het RSV.

7

Zie o.a. N.S.J. Koeman, Het Besluit luchtkwaliteit: hoe nu verder?, Bouwrecht 2005, nr. 6, p. 504-509.


35

In de stedelijke gebieden, waar wordt uitgegaan van het principe van de verwevenheid van functies, lijkt het principe van goed nabuurschap belangrijker te zijn dan geluidszonering die is gebaseerd op functiescheiding. Niettemin zal ook in het stedelijk milieu ruimtelijke buffering en zonering onvermijdelijk zijn. In dit opzicht is het ook van belang erop te wijzen dat in het RSV wordt aangegeven dat bij de (her)inrichting van wegen bouwen gebruiksvrije stroken worden opgelegd, onder meer om de “leefbaarheid”, waaronder een aanvaardbaar niveau van geluidshinder, te kunnen garanderen. Hoewel de beleidsdoelstellingen van het RSV zeker niet zo ver (moeten) gaan als in Nederland, waar meer specifiek wordt geëxperimenteerd met de directe doorwerking van geluidsnormen in ruimtelijke planvormen8, wordt wel als algemene (richtinggevende) beleidsdoelstelling aangegeven dat het ruimtelijk beleid afstemming moet zoeken met de VLAREM-milieuhygiëneregelgeving dit ter ondersteuning van het realiseren en vrijwaren van de milieukwaliteitsnormen, onder meer deze met betrekking tot geluid. Daarmee sluit het RSV aan bij de uitgangspunten van de Richtlijn Omgevingslawaai (Richtlijn 2002/49/EG)9, die vooral van belang is voor de geluidsbeheersing van agglomeraties, wegen, spoorwegen en luchthavens en dus ook een prominente rol speelt voor het stedelijk milieu. De Richtlijn Omgevingslawaai geeft expliciet aan dat het beleidsdomein van de ruimtelijke ordening, waaronder de ruimtelijke planning, een rol moet spelen bij de aanpak van omgevingslawaai.

2.1.2.7

Energie

Het RSV bevat wat energie betreft grote leemtes. Het energieaspect komt vrijwel alleen maar aan bod in het kader van de bespreking van de ruimtelijke impact van de lijninfrastructuur (elektriciteitsleidingen e.d.). Hoewel er een uitgewerkt sectoraal energiebeleid bestaat (zowel op Vlaams als op federaal niveau), is het toch wenselijk dat dit thema meer aan bod komt in het RSV. De opkomst van het rationeel energiegebruik toont de noodzaak van een nadere integratie van het energieaspect in het ruimtelijke beleid. Dit rationeel energiegebruik vertoont immers een belangrijke band met het domein van de ruimtelijke ordening (i.e. de energieprestatieregeling, compact bouwen, het plaatsen van windmolens e.d.m). Gelet op het subsidiariteitsbeginsel is het niet noodzakelijk dat al deze aspecten uitgebreid aan bod komen op het niveau van het RSV, terwijl sommige aspecten van dit thema via andere instrumenten wordt geregeld (cf. energieprestatieregeling via de stedenbouwkundige verordening). Doch een zeker richtinggevend kader inzake de ruimtelijke invulling van rationeel energieverbruik lijkt wel verkieslijk, alleen al omdat de meeste van de duurzame energiebronnen, zoals windenergie of energie uit biomassa, een groot ruimtebeslag vergen en niet altijd kunnen rekenen op een ruim maatschappelijk draagvlak (zie bijvoorbeeld locatiekeuze windmolenparken). Op die manier kan de nadere invulling dan plaatsvinden via lagere planningsinstrumenten, waarbij een minimale generieke beleidslijn wordt gevolgd.

36

5177-50-024-03

8

Zie o.a. N.S.J. Koeman, en M.N Boeve, Milieukwaliteitsnormen in het bestemmingsplan onder de nieuwe Wro, Milieu en Recht 2005, nr. 7, p. 415-419.

9

Zie het implementatiebesluit van 22 juli 2005 van de Vlaamse Regering inzake de evaluatie en de beheersing van het omgevingslawaai en tot wijziging van het besluit van de Vlaamse Regering van 1 juni 1995 houdende de algemene en sectorale bepalingen inzake milieuhygiëne, B.S. 31 augustus 2005.


2.1.2.8


Het RSV besteedt in ruime mate aandacht voor de leefbaarheid en veiligheid van onze steden en kernen. Men stelt de strategische stedelijke projecten en de stadsrenovatie- en vernieuwingsprojecten voor als hefboom voor de opwaardering en staat van de stedelijke omgeving. Ook bij de formulering van de ontwikkelingsperspectieven van de stedelijke gebieden komen de aspecten aan bod. Daarbij wordt benadrukt dat een fundamentele herwaardering van de openbare ruimte in het stedelijk gebied een onmiskenbare voorwaarde is om de stedelijke vernieuwing en het stedelijk wonen terug aantrekkelijk te maken. De verkeersleefbaarheid komt eveneens voldoende aan bod. Er wordt tevens ruime aandacht besteed aan het aantrekkelijk maken van de woonomgeving, zowel in steden als in de dorpscentra. In het RSV wordt ook de nadruk gelegd op het vergroten van de betrokkenheid van de burger bij het beleid. Concretere uitwerking van de strategische projecten kan tengevolge van het subsidiariteitsbeginsel uitgebreid aan bod komen in de provinciale – en gemeentelijke beleidsplannen. Aldus kan besloten worden dat het RSV hieromtrent voldoende aandacht besteedt. In het RSV komt echter onvoldoende het omgaan met gevaren en risico’s in het algemeen aan bod; zo wordt nergens expliciet ingegaan op de vrijwaring van de woonveiligheid bij de inplanting van nieuwe industriële activiteiten. Nochtans vereist de sectorale wetgeving, zoals de SEVESO-wetgeving, dat het beleidsdomein van de ruimtelijke ordening rekening houdt met dergelijke veiligheidsaspecten die gelieerd zijn aan industriële ongevallen.

2.1.2.9

Bodem

Het RSV erkent uitdrukkelijk dat de bodem een essentieel element is voor het realiseren van ruimtelijke ontwikkelingen. Daarenboven stelt het RSV een nadere afstemming tussen de sectorale milieuwetgeving (o.m. het bodemsaneringsdecreet) en de ruimtelijke ordening voorop. Het RSV vertoont echter leemtes wat betreft de uitwerking van deze beginselen naar de planningspraktijk toe. Er is bovendien in het RSV vrijwel niets bepaald omtrent grondverzet, brownfieldontwikkeling en efficiënt ruimtegebruik (minimale bodembezetting voor stedelijke ontwikkelingen). Het lijkt dus verkieslijk om de bodemproblematiek meer te integreren in het RSV, gelet op de ruime mogelijkheden tot interactie tussen bodem en ruimtelijke ontwikkeling.

2.1.2.10 Ruimte-efficiëntie en hergebruik In het RSV wordt uitgebreid ingegaan op het tegengaan van ongebreidelde suburbanisatie, het voorkomen van verdere versnippering en het vrijwaren van het buitengebied voor de essentiële functies. Hierbij wordt het principe van de “gedeconcentreerde bundeling” en de “selectieve concentratie van de groei van het wonen” vooropgesteld. Een trendbreuk is de 60% - 40% regel inzake de opvang van de behoefte aan bijkomende woongelegenheden. In het RSV wordt m.b.t. de behoefte aan bijkomende woongelegenheden een onderscheid gemaakt tussen het stedelijk gebied en het buitengebied: 60% dient te worden opgevangen in stedelijk gebied en 40% in buitengebied. De stedelijke gebieden worden afgebakend in gewestelijke en/of provinciale ruimtelijke uitvoeringsplannen. Voor wat betreft de kernen van het buitengebied dienen de gemeentelijke ruimtelijke structuurplannen aan te duiden hoe en waar de bundeling van wonen en werken wordt voorzien. Bovendien wordt in het RSV ruime


37

aandacht besteed aan de mogelijkheid tot hergebruik en herbestemming van verlaten (bedrijfs)gebouwen die hun functie verloren hebben en/of sites in functie van dynamische stadsvernieuwing. Het RSV stelt verder dat op vlak van dynamische stadsvernieuwing een versnelde en vernieuwde aanpak nodig is, alsook andere organisatie- en overlegstructuren en financieringsmechanismen. Zo wordt als concreet voorbeeld de mogelijkheid tot het verkrijgen van een inbreidingspremie voor kleine ondernemingen voor ingebruikname van leegstaande bedrijfsruimtes en panden in de stedelijke gebieden aangegeven. Algemeen kan dus besloten worden dat het RSV in ruime mate aandacht besteed aan ruimte-efficiëntie en hergebruik.

2.1.2.11 Erfgoed In het RSV wordt met betrekking tot het stedelijk gebied duidelijk de nadruk gelegd op de kwalitatieve opwaardering van het cultuurhistorisch patrimonium. Daarnaast wordt het versterken van de relatie tussen het historisch erfgoed en andere stedelijke functies als uitgangspunt genomen. Het RSV stelt voorts dat bij ruimtelijke planning moet worden vertrokken van de bestaande structuren. De vrijwaring en de opwaardering van het cultuurhistorisch patrimonium (betreffende de stedelijke gebieden) is als duurzaamheidsaspect goed geïntegreerd binnen het RSV. Tot slot rijst de vraag of ook niet beter meer aandacht gaat naar het specifieke probleem van de herwaardering van industrieel erfgoed. Vooralsnog lijkt in het RSV m.b.t. deze problematiek, die zich toch uitdrukkelijk in stedelijke gebieden manifesteert, niets voorzien.

2.1.2.12 Grondstoffen en materiaalgebruik Geen van de indicatoren krijgt aandacht, maar dit wordt niet als problematisch ervaren.

2.1.3 2.1.3.1

Algemene conclusies Het RSV scoort relatief goed voor de integratie van duurzaamheidsaspecten in het ruimtelijk beleid

Uit de screening van het RSV aan de duurzaamheidsindicatoren blijkt in het algemeen dat het merendeel van de duurzaamheidsindicatoren wordt gedekt. Er kan dus besloten worden dat het RSV een goede score behaalt bij de integratie van duurzaamheidsaspecten in het ruimtelijk beleid. In het licht van de doelstellingbepaling van artikel 4 van het decreet op de ruimtelijke ordening en het integratieprincipe opgenomen in het richtinggevend gedeelte van het RSV, dat stelt dat bij de uitwerking van de ruimtelijke ontwikkeling een geïntegreerde benadering met andere facetmateries voorop staat (RSV: pag. 523-524), verbaast die conclusie wellicht niet: duurzaamheid is immers het uitgangspunt van de ruimtelijke ordening en ruimtelijke planning. De opgesomde duurzaamheidsindicatoren betreffen echter vaak aspecten die liggen vervat in andere (sectorale) beleidsterreinen, zodat de ruimtelijke vertaling ervan integratie noodzakelijk maakt. Indien we de resultaten van de screening en de erop gebaseerde (thematische) conclusies samenvatten, geeft dit volgend schematisch beeld:

38

5177-50-024-03


Thema

Toetsing indicatoren

Verdere opvolging

Water

•

nagenoeg alle indicatoren komen aan bod, maar het stedelijk (integraal) waterbeleid krijgt onvoldoende aandacht.

•

aandacht voor het thema stedelijk (integraal) waterbeleid binnen het RSV

•

aandacht voor de inhoud van en de afstemming met waterbeheerplannen en de watertoets

•

nagenoeg alle indicatoren komen aan bod

•

•

het ontbreken van aandacht voor de biodiversiteit en participatie wordt niet als problematisch ervaren

aandacht voor de inhoud van en de afstemming met (gewestelijke)milieubeleids - en natuurbehoudsplanning.


•

alle indicatoren komen goed aan bod.

•

aandacht voor de inhoud van en de afstemming met het Mobiliteitsplan Vlaanderen, het Pendelplan en (het ontwerp van) Vlaams Totaalplan Fiets.

Afval

•

vrijwel alle indicatoren komen aan bod, maar er is onvoldoende aandacht besteed aan doelstellingen van afvalbeleid binnen stedelijke gebieden

•

aandacht voor de integratie van doelstellingen van afvalbeleid binnen stedelijke gebieden

Lucht

•

niet alle indicatoren krijgen aandacht, vooral voor deze die betrekking hebben op de klimaatsdoelstellingen en de problematiek van fijn stof

•

aandacht voor klimaatdoelstellingen en problematiek van fijn stof (zie ook relatie transport en mobiliteit).

•

aandacht voor de inhoud en de afstemming met het Vlaams Klimaatbeleidsplan.

•

Aandacht voor NO2problematiek

•

aandacht voor de inhoud van en de afstemming met (strategische) geluidsbelastingkaarten, geluidsactieprogramma’s

Natuur

•

Geluid

•

Aandacht voor NO2problematiek

vrijwel alle indicatoren krijgen aandacht


39

en geluidsplanning. •

Energie

er worden grote leemtes vastgesteld

•

aandacht voor ruimtelijke aspecten van rationeel energiegebruik

•

aandacht voor de inhoud van en afstemming met het Windplan Vlaanderen en de beleidsprincipes van Omzendbrief EME.2000/01 en locatieplanning voor waterkrachtcentrales (zie ook waterbeheerplanning) en het (te ontwikkelen) afwegingskader inzake de inplanting van waterkracht-centrales.


•

vrijwel alle indicatoren krijgen voldoende aandacht, op uitzondering van de veiligheidsaspecten.

•

aandacht voor de ruimtelijke aspecten van het veiligheidsrisico verbonden aan (industriële) ongevallen.

Bodem

•

alle indicatoren krijgen te weinig aandacht.

•

aandacht voor ruimtelijke aspecten van brownfieldontwikkeling, grondverzet en efficiënt ruimtegebruik.

Ruimte-efficiëntie en hergebruik

•

alle indicatoren komen voldoende aan bod.

Erfgoed

•

alle indicatoren krijgen aandacht, maar stedelijk erfgoed (met inbegrip van industrieel erfgoed) komt onvoldoende aan bod.

•

aandacht voor stedelijk erfgoed in het algemeen en het industrieel erfgoed in het bijzonder.

Grondstoffen en materialen

•

geen van de indicatoren krijgt aandacht, maar dit wordt niet als problematisch ervaren.

2.1.3.2

De beperkingen van het RSV erkennen

Van belang is te erkennen dat ruimtelijke structuurplanning niet instaat voor de realisatie van doelstellingen van sectorale beleidsdomeinen, zoals bijvoorbeeld wel het geval is voor het

40

5177-50-024-03


Gewestelijk Ontwikkelingsplan (GeWop) in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest10. In het RSV wordt benadrukt dat er een duidelijk onderscheid bestaat tussen het ruimtelijk beleid en het sectoraal beleid, nu het ruimtelijk beleid is gericht op de ruimtelijke aspecten van functies en activiteiten en kan sectorale initiatieven ondersteunen door bijvoorbeeld ruimtelijke mogelijkheden te creëren voor de realisatie van sectorale kwaliteitsdoelstellingen (RSV: 524). Deze begrenzing geldt trouwens niet enkel voor de ruimtelijke structuurplanning, maar voor alle instrumenten van het beleidsdomein van de ruimtelijke ordening. Voor het uitwerken van de inputnota dient dit beleidsprincipe te worden gerespecteerd, zonder dat dit evenwel aanleiding mag geven tot een al te “conservatieve” afscherming van het ruimtelijke structuurplanningsproces voor een afstemming met (sectorale) duurzaamheidsfacetten. Waar het beleidsdomein van de ruimtelijke ordening en meer specifiek de ruimtelijke structuurplanning haar rol niet meer kan spelen, moet, voor wat betreft de realisatie van de duurzaamheidsdoestellingen gebruik worden gemaakt van de instrumenten van de sectorale wetgeving. Een tweede, hiermee samenhangend vraagstuk is hoe de (sectorale) duurzaamheidsaspecten in het ruimtelijk structuurplanproces kunnen worden ingebracht, nu de sectorale duurzaamheiddoelstellingen een ruimtelijke vertaling moet krijgen. Op dit punt verdienen de organisatorische en instrumentele aspecten bijzondere aandacht. Het thans geldende RSV geeft dit ook reeds aan, waar wordt gewezen op de noodzaak van voldoende gespecialiseerde (ambtelijke) overlegfora en het belang van instrumentele afstemmingsmechanismen (RSV: 522-524), die vaak ook reeds liggen vervat in andere (sectorale) wetgeving11. Een derde beperking ligt in het schaalniveau. Het RSV doet ruimtelijke beleidsuitspraken op gewestelijk niveau. Het abstractieniveau is dan ook vaak zeer hoog, waardoor de sturingskracht ervan vaak moet inboeten. Mede met inachtneming van het subsidiariteitsprincipe en het feit dat precies wordt gefocust op het stedelijk beleid, zal voor de realisatie van de duurzaamheidsdoelstellingen in dit verband dan ook vaak moeten worden doorverwezen naar een ander bestuursniveau (provinciaal en vooral lokaal vlak). Tenslotte moet worden gewezen op het feit dat ruimtelijke structuurplannen een beleidsdocument zijn die geen rechtsgevolgen heeft voor de burgers. Wil men via het ruimtelijk beleid, duurzaam “gedrag” realiseren (b.v. in het kader van mobiliteit, bouwen enz.), dan moet men ook de vraag stellen of de ruimtelijke structuurplanning wel het

10

11

Artikel 17 van het Brussels Wetboek Ruimtelijke Ordening bepaalt dat “Het gewestelijk ontwikkelingsplan (…) een instrument (is) voor de globale planning van de gewestelijke ontwikkeling in het kader van de duurzame ontwikkeling. Het bepaalt: 1.

de algemene en sectorale doelstellingen evenals de ontwikkelingsprioriteiten, met inbegrip van die inzake ruimtelijke ordening, vereist door de economische, sociale, culturele behoeften en die inzake verplaatsingen en milieu;

2.

de transversaal en sectoraal in te zetten middelen om de alzo gedefinieerde doelstellingen en prioriteiten te bereiken, met name door de kaartsgewijze voorstelling van sommige van die maatregelen;

3.

de vaststelling van de prioritaire interventiegebieden van het Gewest;

4.

in voorkomend geval de aan de normatieve bepalingen, plannen en programma's die in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest kunnen worden toegepast in functie van de alzo gepreciseerde doelstellingen en middelen, aan te brengen wijzigingen.

Zie b.v. art. 8, 36 § 3 en 42 § 4 Decreet Integraal Waterbeleid, de geluidsactieprogramma’s en geluidsplanning (bepalingen inzake de evaluatie en de beheersing van het omgevingslawaai opgenomen in VLAREM II), art.24 Samenwerkingsakkoord van 21 juni 1999 tussen de Federale Staat, het Vlaams Gewest, het Waals Gewest en het Brussels Hoofdstedelijk Gewest betreffende de beheersing van de gevaren van zware ongevallen waarbij gevaarlijke stoffen zijn betrokken (SEVESO), enz.


41

geëigende instrument is, dan wel het voorkeur verdient om een ander instrument in te zetten (ruimtelijk uitvoeringsplan, stedenbouwkundige verordening of vergunning).

2.1.3.3

Mogelijkheden exploreren van het RSV

Hoewel het RSV als planinstrument een aantal belangrijke begrenzingen heeft, bevat het ook een aantal kansen. Als algemeen beleidsomkaderend planinstrument, werkt het ook door naar de planning en de verordeningen van andere bestuursniveaus (provincies, steden en gemeenten) en wordt het alsdusdanig ook doorvertaald in stedenbouwkundige voorschriften op de onderscheiden bestuursniveaus. Het opnemen van “gewestelijke” beleidsprincipes die de duurzame stadsontwikkeling stimuleren, heeft dus tot gevolg dat bij de uittekening van het stedelijk (ruimtelijk) beleid een minimale (juridisch verplichtende) conceptie voorhanden is, die toeziet op de integratie van duurzaamheidsprincipes in ruimtelijke planning en andere uitvoeringsmaatregelen. Naar aanleiding van de screening van het RSV is gebleken dat een belangrijk deel van de duurzaamheidsindicatoren werden teruggevonden in het deel dat handelt over het buitengebied. Hoewel het buitengebied functioneel samenhangend is (kan zijn) met het stedelijk milieu, lijkt het RSV toch meer ruimte te bieden om ook voor de stedelijke gebieden op een meer systematische wijze duurzaamheidsprincipes te integreren, afgestemd op de hier gehanteerde duurzaamheidsindicatoren. De vraag rijst overigens of een aantal van die duurzaamheidsindicatoren niet een dermate algemene toepassing kennen dat zij kunnen worden beschouwd als basisprincipes voor alle onderdelen van het structuurplan, die als dusdanig kan worden ondergebracht in een algemeen deel van het plan (zie deel II en IV RSV). Naar aanleiding van de redactie van de inputnota moet deze overweging meegenomen worden. Gelet op het feit dat het richtinggevend deel van het structuurplan een relatief grote ruimte op afwijkingen toelaat12, rijst de vraag of het niet zinvol of nodig is dat een aantal basisbepalingen (gekoppeld aan een taakstelling) die de integratie van duurzaamheidsdoelstellingen in het ruimtelijk beleid stimuleren, worden verankerd in het bindend gedeelte van het RSV, zodat op dit punt ook een generieke (kwalitatieve) ondergrens wordt aangegeven die in ieder geval moet worden gerespecteerd. Als dusdanig zou het bindende gedeelte van het RSV, naast de hoofdzakelijk kwantitatieve bepalingen die er nu reeds zijn opgenomen, ook een meer kwalitatief luik bevatten. In een ruimtelijk beleid dat de duurzame ontwikkeling als uitgangshouding neemt, mag het zeker niet als ongewoon worden ervaren dat een aantal basisopties terzake in het bindend gedeelte van het RSV worden opgenomen.

12

42

5177-50-024-03

Volgens artikel 19 § 3 van het decreet op de ruimtelijke ordening bevatten de richtinggevende bepalingen ‘minstens de doelstellingen en de prioriteiten inzake ruimtelijke ontwikkeling; een beschrijving van de gewenste structuur uitgaande van de bestaande ruimtelijke structuur en van economische, sociale, culturele, agrarische, mobiliteits-, natuur- en milieubehoeften en gevolgen; en de maatregelen, middelen en instrumenten en acties tot uitvoering van het ruimtelijk structuurplan’. Van deze richtinggevende mag de overheid in beginsel niet afwijken. Slechts in twee gevallen kan op deze regel een uitzondering worden gemaakt: afwijkingen zijn vooreerst mogelijk op basis van ‘onvoorziene ontwikkelingen van de ruimtelijke behoeften van de verschillende maatschappelijke activiteiten’ ; een tweede categorie van afwijkingen laat zich rechtvaardigen door ‘dringende sociale, economische of budgettaire redenen’. Niettegenstaande de wetgever deze uitzonderingen zeer restrictief heeft opgevat, zijn de afwijkingsmogelijkheden dermate ruim geformuleerd dat ongeveer elke afwijking kan worden afgedwongen, zonder dat hieraan planologische motieven ten grondslag moeten liggen. Louter financiële kunnen volstaan. De juridische geldingskracht ervan dient dan ook sterk gerelativeerd te worden (zie B. ROELANDTS, ‘Ruimtelijke Structuurplanning’, in Het nieuwe decreet op de ruimtelijke ordening, B. HUBEAU (ed.), Brugge, Die Keure, 1999, 88-90).


2.1.4

Inputnota RSV

De resultaten van deze screening en een hieraan gewijde workshop werden verwerkt in een inputnota voor het RSV. Doel van deze nota is ondersteuning te bieden bij de opmaak van het RSV en gaat dieper in op de wijze waarop duurzaamheidsbeleid en ruimtelijk beleid kunnen worden verzoend. Deze nota werd als afzonderlijk boekdeel bij dit rapport gevoegd.


43

2.2

Screening Gemeentelijke Ruimtelijke Structuurplannen en afbakeningsprocessen

2.2.1

Inleiding

Ruimtelijke planning is het opbouwen van het strategische, conceptuele denken beslissingskader ten aanzien van het ruimtegebruik en de ruimtelijke organisatie van maatschappelijke activiteiten. Een ruimtelijk structuurplan is in essentie een strategisch plan. Dit wil zeggen dat het een lange termijn visie en korte termijn acties bevat en opereert vanuit een maatschappelijk draagvlak voor zowel de visie als de acties. Het ruimtelijk beleid bestaat uit dit kader en de beleidsinstrumenten die beschikbaar zijn, om het beleid uit te voeren. De beleidsinstrumenten zijn hetzij decretaal geregeld (e.g. Ruimtelijke structuurplannen, Ruimtelijke Uitvoeringsplannen, Stedenbouwkundige Verordeningen, Recht van voorkoop en onteigening , Rooilijnenplan); hetzij niet decretaal geregeld (e.g. ruimtelijke analyse (morfologische en functioneel), locatiestudie, behoeftestudie, regionaal ontwerp, stedenbouwkundig ontwerp / stadsontwerp / landschapsontwerp, procesbegeleiding, …). Deze laatste worden meestal ingezet ter onderbouwing van de decretaal geregelde beleidsinstrumenten. Het gemeentelijke ruimtelijk beleid wordt vertolkt in het gemeentelijk ruimtelijk structuurplan en wordt uitgevoerd onder meer door de opmaak van ruimtelijke uitvoeringsplannen en verordeningen. Volgens de omzendbrief RO 97/02 spreekt het gemeentelijk ruimtelijk structuurplan zich minstens uit over het ontwikkelen van een visie en het nemen van maatregelen inzake: •

woningbouw;

•

lokale economische activiteiten (o.a. kleinhandel, (agrarische) bedrijven, zonevreemde bedrijven);

•

leefbaarheid en bereikbaarheid van de gemeente (ook met collectief vervoer en langzaam verkeer);

•

het fysisch systeem en de ruimtelijke aspecten hiervan.

Dit zijn de kerntaken van het ruimtelijk structuurplan. Gemeentelijke Ruimtelijke Structuurplannen (GRS) bestaan uit een informatief gedeelte, een richtinggevend gedeelte en een bindend gedeelte. Het informatief gedeelte bevat altijd een bestaande ruimtelijke structuur, een overzicht van de planningscontext en behoefteonderzoek, bv. met betrekking tot de aspecten wonen en economische activiteiten. Het richtinggevend gedeelte bevat een visie op de gewenste ruimtelijke ontwikkelingen en de ruimtelijke vertaling van deze visie in ruimtelijke concepten. Samen vormen de visie en de concepten de gewenste ruimtelijke structuur. Daarnaast bevat dit deel ook acties die uitgevoerd moeten worden om de gewenste ruimtelijke structuur te realiseren. Het bindend gedeelte bevat dan de maatregelen en opties die essentieel worden geacht om de visie en de concepten van het ruimtelijk structuurplan op het terrein uit te voeren. De overheid kan er in de uitvoering van zijn ruimtelijk beleid niet meer van afwijken. Ruimtelijke Uitvoeringsplannen (RUP) zijn dan een belangrijk instrument om de opties van het Ruimtelijk Structuurplan uit te voeren. Ze hebben verordenende kracht. Ruimtelijke uitvoeringsplannen blijven gelden tot ze worden vervangen en er is geen mogelijkheid om af te wijken van de bepalingen van het RUP.

44

5177-50-024-03


De samenstelling van een dossier voor een RUP is decretaal geregeld. Het dossier bevat: •

een grafisch plan dat aangeeft voor welk gebied of welke gebieden het plan van toepassing is;

•

stedenbouwkundige voorschriften inzake de bestemming, de inrichting en/of het beheer;

•

een weergave van de feitelijke en juridische toestand;

•

relatie met het ruimtelijk structuurplan of de ruimtelijke structuurplannen waarvan het een uitvoering is;

•

een limitatieve opgave van de voorschriften die strijdig zijn met het ruimtelijk uitvoeringsplan en die opgeheven worden;

•

in voorkomend geval, het ruimtelijk veiligheidsrapport, het plan-milieueffectenrapport en/of de passende beoordeling (+ watertoets).

De afbakeningsplannen voor de stedelijke gebieden zijn Ruimtelijke uitvoeringsplannen, die ofwel op gewestelijk niveau, ofwel op provinciaal niveau worden uitgewerkt. Stedenbouwkundige verordeningen zijn een tweede belangrijk instrument om het ruimtelijk beleid te vertalen naar een verordenend instrument. Stedenbouwkundige verordeningen doen uitspraken over: •

gezondheid, de instandhouding, de stevigheid, de fraaiheid en de esthetische waarde van de bouwwerken, de installaties en hun omgeving, en ook hun veiligheid, met name de beveiliging tegen brand en overstroming;

•

de thermische en akoestische kwaliteit van de bouwwerken, de energiebesparingen en de energieterugwinning;

•

de instandhouding, de gezondheid, de veiligheid, de bruikbaarheid en de schoonheid van de wegen, de toegangen en de omgeving ervan;

•

de aanleg van voorzieningen, met name de water-, gas- en elektriciteitsvoorziening, de verwarming, de telecommunicatie, de opvang van afvalwater en regenwater, de afvalophaling en de windmolens;

•

de bewoonbaarheid van de woningen;

•

het verbieden van werken waarvoor een stedenbouwkundige vergunning vereist is op bepaalde uren en dagen met het oog op het behoud van de leefkwaliteit en de doorgang van het langzaam verkeer;

•

de toegang voor de personen met verminderde beweeglijkheid tot al dan niet bebouwde onroerende goederen of delen ervan toegankelijk voor het publiek, tot installaties en wegen;

•

de gebruiksveiligheid van een goed dat toegankelijk is voor het publiek;

•

de maatregelen inzake het ruimtelijk begrenzen van milieuhinder;

•

de aanleg van groen en beplantingen;

•

de vergunningsplicht voor bepaalde functiewijzigingen.

Deze lijst maakt onder meer duidelijk dat heel wat milieugebonden materie geregeld kan worden door middel van stedenbouwkundige verordeningen. In wat volgt, worden de resultaten weergegeven van de screening van structuurplannen op gemeentelijk niveau. Daarbij werd gestreefd naar een zo breed mogelijke waaier aan


45

structuurplannen, zowel wat betreft geografische spreiding als wat betreft schaalniveau. Volgende structuurplannen werden geanalyseerd: •

Gent, grootstedelijk gebied;

•

Leuven, regionaalstedelijk gebied;

•

Tongeren, structuurondersteunend kleinstedelijk gebied;

•

Eeklo, structuurondersteunend kleinstedelijk gebied: het gemeentelijk ruimtelijk structuurplan Eeklo is nog in opmaak. Het geanalyseerde document ’fase 3 richtinggevend deel’ dd. 25 juni 2005, is een werkversie van het richtinggevend deel. De bindende bepalingen zijn nog niet in opmaak.

Per duurzaamheidsthema en per onderzochte stad worden de voornaamste conclusies weergegeven. Daarnaast wordt ook een voorbeeld van een Ruimtelijk Uitvoeringsplan gescreend: het Gewestelijk Ruimtelijke Uitvoeringsplan Afbakening grootstedelijk gebied Gent. Dit plan is definitief vastgesteld door de Vlaamse Regering op 16 december 2005 (B.S 19/1/2006). Bij de screening is vooral aandacht besteed aan de voorschriften. Het zijn de voorschriften die het verordenende gedeelte van het RUP maken en dus afdwingbaar zijn tegenover personen die een stedenbouwkundige vergunning aanvragen.

46

5177-50-024-03


2.2.2 2.2.2.1

Thematische screening Water

GRS Gent Het aspect water is opgenomen op doelstellingen- en op maatregelenniveau. Bij nieuwbouw wordt er rekening gehouden met de lokale waterhuishouding. Bijkomende nieuwbouw in waterrijke gebieden in de riviervalleien wordt afgeraden, aan het Vlaams gewest wordt gevraagd hier de noodzakelijke herbestemming voor te doen. In specifieke projecten kan nieuwbouw aangepast aan de situatie plaatsvinden. Dit kan door bouwvrije groene zones of het inbrengen van niveauverschillen die de woningen beveiligen en de beek overstromingsruimte geven. Er wordt ook specifiek aandacht besteed aan duurzaam (ver)bouwen. De stad ijvert voor duurzaam bouwen -met ondermeer hergebruik van water- en stimuleert dit op actieve wijze in projecten. Elementen als vegetatiedaken, beperken van verharde oppervlakten, maximaal hergebruik van hemelwater en energiestromen,... worden in sensibiliseringscampagnes, in steunmaatregelen, in RUP's en/of verordeningen opgenomen. Voor het realiseren van duurzame bedrijventerreinen wordt een stedelijke verordening vooropgesteld met minimale eisen inzake opvang van regenwater en verhardingen. Daarnaast krijgt het idee van industriële ecosystemen in duurzame bedrijventerreinen vorm door sensibilisering en stimulansen voor onder meer gebruik van tweede watercircuits. Water als attractief element wordt slechts in de rand benaderd. De bestaande jachthaven wordt bestendigd, enkele fietsen groenassen vallen samen met een waterloop. Het terug openleggen van de waterlopen in de binnenstad en de binnenstedelijke jachthavens zijn niet opgenomen. Nochtans zijn dit ingrepen met een grote ruimtelijke meerwaarde die op dit ogenblik plaatsvinden.

GeRUP Afbakening grootstedelijk gebied Gent De principes van duurzaam en integraal waterbeheer worden op verschillende plekken in het RUP uitgewerkt. In de artikels die handelen over de stedelijke en randstedelijke woongebieden wordt de volgende bepaling systematisch opgenomen: “Hemel- en afvalwater worden gescheiden afgevoerd. Bij de aanleg van het terrein moet het waterbergend vermogen van het gebied zo veel mogelijk worden behouden en het overstromingsrisico worden beperkt. Hemelwater moet maximaal kunnen infiltreren in de bodem.” In een bepaald geval dient de ontwikkeling van het woongebied gelijke tred te houden met de uitbouw van maatregelen inzake waterbeheersing. “Vooraleer een volgende fase wordt uitgevoerd, moet een evaluatie plaatsvinden van de effectiviteit van de reeds uitgevoerde waterbeheersingswerken in het volledige randstedelijk woongebied Hoog-Latem, met inbegrip van de werken ten westen en ten oosten van het woongebied. Daarnaast dient een inschatting te gebeuren van de noodzakelijke waterbeheersing in functie van de te realiseren woningen binnen de eigen aanvraag. De vergunningverlenende overheid legt de evaluatie en de uit te voeren waterbeheersingswerken voor advies voor aan de terzake bevoegde instanties. De evaluatie en inschatting van noodzakelijke waterbeheersing geldt ook voor de eerst te realiseren fase of een deel ervan (Stad Gent, 2003).”


47

Tevens wordt in het plan ruimte voorzien voor waterbeheersing. Op het grafische plan worden verschillende zones voorzien voor deze bestemming. In veel zones die bestemd worden voor open ruimte functies stelt zich een problematiek van zonevreemde gebouwen. Aan het voortbestaan van deze constructies worden randvoorwaarden gekoppeld, vaak ook in de sfeer van het waterbeheer: “Indien een woning niet aangesloten is op een riolering, wordt de vergunningsaanvraag afhankelijk gemaakt van de aanleg van een installatie voor het behandelen van afvalwater (Stad Gent, 2003).” Er wordt opgelegd om bij het beheer, de inrichting, de exploitatie en de aanleg van een waterloop de technieken van de natuurtechnische milieubouw te hanteren.

GRS Leuven Integraal waterbeheer is ingeschreven in de doelstellingen van het richtinggevend gedeelte. De principes van integraal waterbeheer worden bovendien op verschillende plekken – deelruimten, deelstructuren – herhaald. Op conceptueel niveau is er veel aandacht voor het watersysteem. Getuige hiervan het concept: “De Dijle levend door Leuven”. Het GRS sluit daarbij aan bij de hedendaagse denkwijze over de rol die waterlopen in een stedelijk gebied kunnen vervullen. De Dijle kan bijdragen tot een gevarieerd stedelijk milieu en een eigen stedelijke sfeer. De bedoeling is dan ook de belevingswaarde van de Dijle over haar volledige lengte op te waarderen. Dit houdt ondermeer in dat overwelfde delen van de Dijle weer open gemaakt worden. Gezien de grote ruimtelijke impact en de relatieve bekendheid van de problematiek zou men op niveau van het GRS meer kunnen verwachten: hergebruik van regenwater, grijswatercircuits in nieuwe ontwikkelingen, … Het watersysteem wordt wel als structurerend aangeduid, maar wordt niet voorgesteld als grens voor eventuele ontwikkelingen. De inventaris van de overstroombare en recent overstroomde gebieden komt bijvoorbeeld niet in beeld. Hierdoor scoort het GRS wat minder op de criteria die te maken hebben met het afstemmen van de gewenste ruimtelijke structuur op het watersysteem.

GRS Eeklo Het aspect water is aanwezig op doelstellingen- en maatregelenniveau. Het wordt aangehaald in de gewenste natuurlijke structuur, de gewenste recreatieve structuur en in de rand van de gewenste economische structuur. In de gewenste natuurlijke structuur wordt het samengaan van de natuurlijke structuur met andere functies, zoals de waterwinning, aangehaald. De koppeling tussen de natuurlijke structuur en het aanwezige waterwingebied wordt als een garantie voor de waterkwaliteit beschouwd. Door het waterwingebied als onderdeel van de natuurlijke structuur te beschouwen worden potentieel vervuilende activiteiten uitgesloten. Waterberging en gebiedsgerichte kwalitatieve beheersing zijn eveneens doelstellingen. Op maatregelenniveau is er aandacht voor de ecologische verbindingsfunctie van de waterlopen: natuurgerichte aanleg van oevers, waar mogelijk voldoende ruimte bouwvrij houden, … De jachthaven en het Schipdonkkanaal zijn een onderdeel van de gewenste toeristisch recreatieve structuur. Het Gemeentelijke Ruimtelijke Structuurplan onderschrijft daarbij de doelstellingen en selecties van het RSV en het PRS, maar diept deze niet verder uit.

48

5177-50-024-03


Vanuit de gewenste economische structuur wordt gesteld dat bij de ontwikkeling van nieuwe bedrijvenzones er ruimte moet zijn voor duurzaamheidsaspecten zoals watercaptatie. Gezien de aanwezigheid van een jachthaven in het stadscentrum is het ontbreken van water als ruimtelijk attractief element een lacune. Ook binnen het recreatief netwerk neemt het een beperkte plaats in, hoewel het Schipdonkkanaal, het kanaal van Eeklo en de jachthaven heel wat mogelijkheden bieden. De selecties op hogere beleidsniveaus kunnen nochtans samengaan met verdere verbreding op lokaal niveau. Ook kan de gemeente in het Gemeentelijk Ruimtelijk Structuurplan suggesties doen naar de hogere niveaus.

GRS Tongeren In het gemeentelijk ruimtelijk structuurplan van Tongeren wordt het aspect beperkt aangehaald. Voor de kernen in het buitengebied wordt als algemene beleidsdoelstelling natuurlijke waterberging aangehaald als middel om de bodemerosie tegen te gaan. Dit komt niet meer terug in de gewenste deelstructuren of de bindende bepalingen. In het buitengebiedbeleid wordt het verzekeren van de waterkwaliteit en de natuurlijke structuur van de Jekervallei vooropgesteld, maar ook hier ontbreekt een doorvertaling naar concrete maatregelen. De zichtbaarheid van water als attractief element in het stedelijk gebied wordt benadrukt. De zichtbare integratie van de Jeker als een blauwgroene structurerende waterloop levert een positieve bijdrage aan de woon- en leefkwaliteit in het stedelijk weefsel. Daarbij wordt gedacht aan wonen aan het water en de koppeling met het toeristisch-recreatief netwerk.

Besluit Globaal genomen komt het aspect water in drie vormen aan bod: integraal waterbeheer, waterlopen als natuurdragers en water als attractief element. Deze worden nergens optimaal behandeld. Het integraal waterbeheer beperkt zich tot principes inzake waterberging en het beschermen van waterkwaliteit. Enkel in het GRS van Gent worden gebiedsgerichte visies geformuleerd voor recent overstroomde gebieden, de potenties van een grijswatercircuit, afvoer van regenwater, ... . Dit zijn nochtans elementen met een grote ruimtelijke invloed. De waterlopen als natuurdragers, en dan meer bepaald de oeverbeplanting, wordt als een algemeen principe behandeld. Er worden geen concrete streefdoelen vooropgesteld. Het water zelf wordt als biotoop niet behandeld. Streefdoelen zoals vismigratie ontbreken: de vaststelling van de aanwezige bedreigde kamsalamander leiden in Tongeren niet tot een aanzet van een netwerk. Een aanpak waarbij de voorgestelde maatregelen afgestemd zijn op de potenties van een specifieke waterloop ontbreekt. De maatregelen beperken zich te vaak tot natuurvriendelijke oevers, zonder onderscheid in categorieën. De meerwaarde van een waterloop voor de beleving is prominenter aanwezig. Er zijn raakvlakken tussen de fietsroutenetwerken en de waterlopen, de meerwaarde voor de woonkwaliteit wordt benadrukt. Enkel in het structuurplan van Eeklo ontbreekt dit. In het structuurplan van Gent ontbreekt de huidige herwaardering van de binnenwateren.


49

2.2.2.2

Groen, natuur en ecologie

GRS Gent In het structuurplan van Gent wordt het aspect groen uitgebreid behandeld, zowel op doelstellingen-, maatregelenniveau en criteria. Er wordt een correcte indeling gehanteerd, waarbij de natuurlijke structuur een onderdeel vormt van de brede groenstructuur. Als algemeen beeld voor de gewenste groenstructuur wordt gestreefd naar een stad verbonden met de grote (Vlaamse) natuurlijke structuren, vier eigen groenpolen aan de rand en binnen de stad een samenhangende groenstructuur met een diversiteit aan natuurlijke elementen en natuurwaarden. De vier stedelijke groenpolen liggen in de vier uithoeken van de stad. Op deze manier is de afstand voor de bewoners beperkt, kan de recreatie gespreid worden en het beoogde bosoppervlak (800ha) gerealiseerd worden. De groenstructuur wordt voorgesteld als delen van de recreatieve, agrarische, landschappelijke en nederzettingsstructuur. Voor de recreatieve structuur zijn dit parken op verschillende niveaus, het onderling verbonden buurtgroen en delen van openlucht recreatieve terreinen. In de agrarische structuur zijn dit permanente graslanden, verbonden door kleine landschapselementen (KLE's), en akkers en weiden benut voor biolandbouw. In de nederzettingsstructuur zijn dit middelgrote en grote aaneensluitende tuinen, groene dakterrassen en groene daken, kleine bermen en laanbeplantingen in straten. Het belang van de private groenelementen naast de openbare groenelementen wordt herkend. De natuurlijke structuur bestaat uit grote gewenste natuurgebieden en kleinere gewenste natuurgebieden. Het streven is om ook bij het cultuurgroen een zekere natuurwaarde te creëren, zodat de groen- en natuurlijke structuur steeds meer gaan samenvallen. Daarbij moeten grote gebieden met natuurwaarde gaaf gehouden worden van bebouwing en 'harde' recreatie. Voor iedere groenpool wordt een aanzet gedaan voor een eigen functiemix: mix natuur en recreatie (Vlinderhoutse bossen); of mix natuur, recreatie, grondgebonden en beheerslandbouw (Kastelensite); of mix natuurontwikkeling, plaatselijk passieve recreatie en beheerslandbouw (Gentbrugse Meersen), … In de stad vormen de natuurlijke elementen mee de basis voor recreatie. De stedelijke groengebieden worden aaneengeschakeld tot een groene ring om de natuurverbindende waarde te verhogen en een belangrijk onderdeel te vormen in de samenhangende natuurlijke structuur. Er wordt een natuurgericht beheer beoogd voor alle gebieden die in de toekomst van belang zijn voor het functioneren en de samenhang van de natuur. Als verbindende elementen tussen de groenelementen wordt gekozen voor acht groenassen met een duidelijk takenpakket. Ze sluiten aan op de open ruimte corridors van het RSV en in de kern gaan ze over in groene stapstenen. Enkele van deze assen worden gekoppeld aan rivieren en fietsroutes. Bij elk de vier stedelijke groenpolen wordt een gepaste verbinding voorzien met de stad, minimaal een verbinding met een groenas. Veel waardevolle stukjes natuur zijn verspreid en in privé eigendom. Om het aandeel natuur op peil te houden en te versterken wordt een inventaris opgemaakt. Deze bevat alle oppervlaktes natuur, de verdwenen oppervlaktes en de toegevoegde oppervlaktes. De bedoeling is om delen van de compensatiegebieden, die wel een samenhang vertonen, anticiperend te verwerven en zo verliezen aan stukjes private natuur te compenseren. Daarnaast is er ook aandacht voor groen als element in de stedelijke woonkwaliteit. Er wordt gepleit voor groenere publieke ruimtes in de binnenstad, een groennorm van 10m² groen per

50

5177-50-024-03


inwoner in een woonwijk, … Bij de nog te ontwikkelen terreinen is een kwalitatieve aanleg van de publieke ruimte een randvoorwaarde. De publieke ruimte is bij voorkeur een groene ruimte met ruimte voor spelen. Bij nieuwe woonstraten is de regel een verkeersluwe inrichting met straatbomen. Eén van de uitgangspunten bij de gewenste groenstructuur is het nastreven van de betrokkenheid en de inbreng van de bevolking. Dit door bv. natuur op stadsgronden te laten beheren door natuurverenigingen, buurtorganisaties betrekken bij het concept, beheer en onderhoud van het buurtgroen. Het structuurplan bevat geen verwijzingen naar specifieke vegetaties/ecotopen of specifieke ruimtelijke maatregelen die het conceptuele niveau overstijgen. Zo is niet duidelijk of de groenassen gekozen zijn op basis van de potenties voor een bepaalde vegetatie, welke stedelijke parken prioritair zullen beheerd worden op een natuurvriendelijke manier,... Naast de criteria inzake woningdichtheid -25 wo/ha in stedelijk gebied en 15 wo/ha in landelijk gebied- wordt een maatstaf voor groen geformuleerd. Per toekomstige bewoner in nieuwe verkavelingsprojecten wordt 25m² kwaliteitsvolle groene publieke ruimte voorzien.

GeRUP Afbakening grootstedelijk gebied Gent In het Ruimtelijk Uitvoeringsplan is een ruime differentiatie van groengebieden opgenomen: Kasteelparkgebied, Natuurgebied, Recreatief bosgebied, Gebied voor waterbeheersing, Boskerngebied, Bosgebied, Zone voor landbouw, Bufferbosgebied, Nat natuurgebied, Agrarisch gebied met nabestemming bos- en natuurgebied, Natuurlijke oeverstrook en Bufferstrook. Op die manier wordt een aanzienlijke oppervlakte van het (rand)stedelijke gebied in het stedelijke groenareaal ingeschakeld. In het geval van Gent gaat het over zeer aanzienlijke oppervlakten. In veel gevallen wordt de zonering aangevuld met symbolische overdrukken op het grafisch plan die een verdere differentiatie van de ruimte aangeven. Zo wordt in natuurgebied een overdruk gebruikt voor recreatief medegebruik en worden de randvoorwaarden voor dit gebruik opgegeven: “Recreatief medegebruik van het Damslootmeer voor niet gemotoriseerde watersporten (vissen, surfen en zeilen) is toegestaan. Het gebruik van gemotoriseerde reddings- of begeleidingsvaartuigen nodig voor het uitoefenen en voor de veiligheid van nietgemotoriseerde sporten is mogelijk (Stad Gent, 2005).” Op die manier wordt de toegankelijkheid en het karakter van het gebied verder gespecificeerd. De bepalingen van de artikels zijn in hoofdzaak gericht op het regelen van bestemming en zonevreemde constructies. Voor de inrichting van de gebieden wordt meestal verwezen naar een later op te maken inrichtingsplan. De (duurzaamheids)criteria waaraan dit inrichtingsplan getoetst zal worden, worden niet altijd uitgebreid opgenomen: toegankelijkheid, ecologische waarde, biodiversiteit, harmonisch parken groenbeheer, … Verder wordt via de voorschriften op diverse plekken aandacht gevraagd voor groen en/of ecologie, bijvoorbeeld bij de aanleg van primaire wegen: “De onderdelen van dit gebied waarin geen wegeninfrastructuur gerealiseerd wordt, worden ingericht als buffergebied naar de aansluitende woongebieden. Ze worden maximaal beplant (Stad Gent, 2003).” Tevens wordt op diverse plaatsen aandacht gevraagd voor ‘streekeigen groen’, bijvoorbeeld: “Met uitzondering van aanplantingen in de tuin van een bestaande hoofdzakelijk vergunde Evaluatie van het huidig ruimtelijk beleid en de instrumenten van het huidige beleid

51

woning en met uitzondering van aanplantingen in functie van de bedrijfsvoering van tuinbouw- en agrarische bedrijven dienen aanplantingen in het plangebied te gebeuren met streekeigen soorten. Modaliteiten: Van de bovenstaande bepaling met betrekking tot aanplantingen kan worden afgeweken mits gunstig advies vanwege de afdeling Bos en Groen en – voor wat betreft de kasteelparkgebieden en de dreven – gunstig advies van de gewestelijke overheidsinstantie bevoegd voor monumenten en landschappen (Stad Gent, 2003).” In de voorschriften noch in de toelichtingsnota wordt verder ingegaan op de term ‘streekeigen’. Aan de inrichting van een bepaald bedrijventerrein wordt wel een voorwaarde gekoppeld: het opmaken van een beplantingsplan. “De aanleg gebeurt volgens een bij de aanvraag tot het bekomen van een stedenbouwkundige vergunning te voegen beplantingsplan dat voor advies aan de gewestelijke overheidsinstantie bevoegd voor natuur wordt overgemaakt. Het beplantingsplan geeft in grondplan de bestaande en geplande plantensoorten weer met aanduiding van de bestaande en voorziene toegangen, verhardingen en de bestaande en voorziene aanplantingen met namen en hoeveelheden. Uit het beplantingsplan moet het streekeigen karakter van de beplanting blijken (Stad Gent, 2003).” Bij de ontwikkeling van bepaalde bedrijventerreinen is de aanleg van de ecologische infrastructuur een harde randvoorwaarde: “(…) bestemmingen kunnen in een deelgebied slechts gerealiseerd worden voor zover volgende bestemmingen in dit deelgebied ten laatste samen met bovenvermelde bestemmingen worden gerealiseerd: ”(…) ecologische infrastructuur in het bedrijventerrein bestaande uit: structuurbepalend groen in het desbetreffende deelgebied (noord of zuid) van het bedrijventerrein en een natuurlijke oeverstrook langs de tij-arm van de Schelde in het desbetreffende deelgebied (noord of zuid van het bedrijventerrein); - enkel voor wat betreft deelgebied zuid: sanering van de aanwezige blackpoint, met name de civieltechnische isolatie (Stad Gent, 2003).”

GRS Leuven Dit aspect is uitgebreid uitgewerkt in het informatief, richtinggevend en bindend gedeelte van het structuurplan. De relatie met het decreet betreffende het natuurbehoud en het natuurlijk milieu wordt gelegd en de verschillende open ruimtegebieden worden gecategoriseerd in functie van natuurwaarde en gebruikswaarde. Per categorie worden gebieden geselecteerd. In het kaartbeeld wordt dit zeer gedetailleerd uitgewerkt. Er wordt erkend dat “het ontbreken van groene ruimte met hoge belevingswaarde één van de voornaamste redenen tot stadsvlucht is. Als primair doel wordt daarom het ontwikkelen van groene ruimte in de nabijheid van de woonomgeving vooropgesteld. Er wordt een onderscheid gemaakt tussen privaat groen (tuinen) en publieke groene ruimten met hoge belevingswaarde (Stad Leuven, 2004).” Er worden geen abstracte normen onderzocht of opgelegd, maar daar staat tegenover dat de aanwezigheid en spreiding van natuur en ecologie concreet ruimtelijk wordt uitgewerkt in de verschillende deelgebieden. Bovendien worden de open ruimten op een gedetailleerde wijze in het bindende gedeelte behandeld. De verschillende mogelijkheden voor bosuitbreiding worden geëxploreerd. In de herinrichting van wegenis wordt laanbeplanting aanbevolen.

52

5177-50-024-03


Openingen naar aanvulling/precisering liggen op het meer natuurtechnische vlak: o.a. differentiatie naar biotopen toe en aanbevelingen naar streekeigen beplanting.

GRS Eeklo Natuur is uitgebreid aanwezig op het doelstellingenniveau. Er zijn geen concrete criteria opgenomen en de maatregelen zijn veelal verweven met de doelstellingen. Om een goed evenwicht te krijgen tussen wonen, bedrijvigheid en het woonmilieu en de leefomgeving wordt de natuurlijke structuur verder uitgebouwd. De gewenste natuurlijke structuur heeft als doelstelling een volwaardige natuurlijke structuur te realiseren, met voldoende grote oppervlaktes en verbindingen om habitats en migratiezones mogelijk te maken. Daarbij wordt over de gemeentegrenzen gekeken: de grote groengebieden grenzend aan de gemeente worden doorheen de gemeente met elkaar verbonden. Een belangrijk aspect van de gewenste groenstructuur is het samengaan met andere functies zoals zachte recreatie, educatie, waterwinning, bosbouw, … . De beleidscategorieën zijn gericht op het natuurtype (bos, stadspark, verbinden) maar bevatten geen gradaties in toegankelijkheid en medegebruik. Er worden geen ruimtes afgebakend die niet toegankelijk zijn. Natuur is een belangrijk element in de gewenste recreatieve structuur. Het fietsnetwerk wordt afgestemd op groenassen en maakt de aangrenzende bossen vlot bereikbaar voor fietsers.

GRS Tongeren Het stadsbestuur voert een ondersteunend beleid ter versteviging van de bovenlokale natuurlijke structuur. De visie voor het lokaal ecologisch netwerk wordt ingeschoven in de bovenlokale structuren. Er worden verschillende beleidscategorieën gedefinieerd. Dit zorgt voor een aaneengesloten geheel met mogelijkheden voor verschillende ecosystemen. Er wordt ook aandacht besteed aan de bedreigde diersoorten die in de gemeente voorkomen. Voor de akkervogels, vleermuizen en de das worden specifieke maatregelen genomen om hun biotoop te herstellen en versterken. Het biotoop van de kamsalamander, eveneens omschreven als een bedreigde diersoort, krijgt geen verdere ondersteuning. Er wordt niet gepreciseerd waarom niet. Voor het beheer van een aantal beleidscategorieën wordt de mogelijkheid tot participatie aangehaald. In verwevingsgebieden kan het beheer door landbouwers, hobbylandbouwers, jagers en natuurverenigingen gebeuren. Voor het onderhoud van kleine landschapselementen (KLE’s) kunnen beheercontracten opgesteld worden. Er is aandacht voor streekeigen beplanting. In de randzones tussen open ruimtes (landbouwgebieden en valleigebieden) en bebouwde zones (woongebieden en bedrijventerreinen) wordt streekeigen beplanting naar voor geschoven als integratiemaatregel. Het structuurplan doet geen uitspraken over de toegankelijkheid van natuurgebieden of extensief recreatief medegebruik.

Besluit Het aspect groen komt naar voor als natuurwaarde (ecotopen) en als meerwaarde van de omgevingskwaliteit.


53

Ieder structuurplan bevat een ‘natuurnetwerk’, waarbij de verschillende gebieden naar het belang van hun natuurwaarde verdeeld worden in beleidscategorieën. Daarbij wordt het belang van voldoende grote habitats en migratiezones vaak aangehaald, maar zelden verder uitgewerkt. De uitwerking in het structuurplan van Tongeren, waar voor een aantal bedreigde soorten specifieke habitats versterkt worden, is hierop de uitzondering. In de meeste structuurplannen is het netwerk niet afgestemd op specifieke soorten. Vermoedelijk ontbreekt de kennis hierover. De vraag is of er door de vooropgestelde netwerken ecotopen of biotopen effectief versterkt worden, en de meerwaarde niet voornamelijk de aanwezigheid van groen zal zijn. (Gebiedsgerichte richtlijnen vanuit natuuradministraties zouden hier veel verbetering kunnen creëren.) Het structuurplan Gent bekijkt het natuurnetwerk als onderdeel van het groene netwerk, waar ook publiek cultuurgroen en privaat groen een onderdeel vormen. Om de bestaande natuurwaardes te behouden en versterken wordt een inventaris opgesteld, waarbij versnipperde delen private natuur die kunnen verdwijnen, gecompenseerd worden in samenhangende gebieden. De relatie van dit netwerk tot het stedelijk gebied is in de structuurplannen van Leuven, Tongeren en Eeklo beperkt. Er worden geen specifieke maatregelen voorgesteld voor het verhogen van de natuurwaarde in stedelijk gebied. In Gent wordt een verbinding van het bestaande stedelijk cultuurgroen vooropgesteld en een natuurvriendelijk beheer om de natuurwaarde te versterken. De belevingswaarde van groen in het stedelijk gebied wordt als een belangrijk element van de woonkwaliteit erkend. Het voorzien van meer groen in de woonwijken vormt samen met kwalitatieve publieke ruimtes een belangrijke maatregel om de stadsvlucht tegen te gaan. De toegankelijkheid van groene ruimtes is een belangrijk element bij de extensieve recreatieve structuur. Enige variatie daarbij inzake het evenwicht natuurwaarde en recreatief medegebruik ontbreekt.

2.2.2.3


GRS Gent In het structuurplan Gent is het aspect transport en mobiliteit aanwezig in alle deelstructuren. De bestaande verkeersstructuur, meer bepaald de stations en de bovenlokale wegen, worden als kapstok gezien voor de toekomstig gewenste ontwikkelingen. Het uitgangspunt van de gewenste verkeers- en vervoersstructuur is de gerichtheid van het autoverkeer sterk om te buigen naar het gebruik van openbaar vervoer, de fiets en het te voet gaan. Bereikbaarheid van alle stadsdelen (woonbuurten en attractiepolen) met openbaar vervoer, de fiets en te voet wordt gerealiseerd door een fijnmazig fietsnetwerk, voetgangersnetwerk en hiërarchisch openbaar vervoersnetwerk. “Bundelen” is één van de vijf spelregels voor de gewenste ruimtelijke structuur, waardoor alles op een wandelen fietsafstand van elkaar blijft. “Mengen”, een andere spelregel, houdt ondermeer in dat alle basisvoorzieningen aanwezig zijn in het woonweefsel en dus op wandelen fietsafstand. Het gekozen basisconcept van de stad, een zandlopermodel met vierledig patroon, wordt gemotiveerd voor de betere bereikbaarheid en nabijheid van natuur en groene recreatie. Daarnaast zijn er ook plaatselijke maatregelen om de modal split te beïnvloeden. Stalling van fietsen wordt in nieuwe woonontwikkelingen even belangrijk geacht als stalling van wagens, de opgeblazen fietsopstelstroken (OFOS) worden verder uitgebouwd, in éénrichtingsstraten wordt fietsen in beide richtingen toegelaten, maatregelen worden genomen voor obstakels op voetpaden die de doorgang belemmeren, het parkeerbeleid voorziet in mobiliteitseffectenrapporten (MOBER’s) voor nieuwe private parkings in de binnenstad (mede om het aandeel parkeerplaatsen en het autogebruik te beperken), er

54

5177-50-024-03


worden minimumeisen gesteld aan het openbaar vervoernet afgestemd op de hiërarchie, er worden mogelijke maatregelen voorgesteld om deze minimum eisen te halen (vrije bedding, frequentie e.d.), het openbaar vervoernet wordt uitgebreid om te voldoen aan het begrip basismobiliteit en er wordt bij basismobiliteit ook gedacht aan specifieke doelgroepen zoals rolstoelgebruikers. Bij het ontwikkelen van een duurzame ruimtelijke verkeers- en vervoersstructuur wenst de stad zich niet geïsoleerd te beschouwen, maar zich in te passen in een ruimtelijke context. De categorisering van kantoorvolumes, bedrijventerreinen, kleinhandelszaken en woontypes is afgestemd op het openbaar vervoernet en het wegennet. Er wordt een duidelijk locatiebeleid gevoerd: de ontwikkelingen in een zone van 400m rond de stations en stamassen van het openbaar vervoer zijn dynamischer en denser; appartementen concentreren zich rond hoofdassen, eengezinswoningen in zijstraten; verkeersgenererende functies zoals bedrijventerreinen worden ingeplant langs de ringweg en de aansluitende steenwegen worden gekoppeld aan stamassen van het openbaar vervoer; kleinhandelszaken worden hiërarchisch gespreid, … Voor de stationsomgevingen van Gent St-Pieters en Dampoort wordt de ontwikkeling van complementaire aantrekkingspolen met een evenwichtige functiemix vooropgesteld.

GeRUP Afbakening grootstedelijk gebied Gent In alle artikels van het RUP die handelen over de bestemming van een (rand)stedelijk woongebied of bedrijventerrein worden voorwaarden opgelegd aan de mobiliteit, zij het in algemene termen: “Alle werken, handelingen en wijzigingen die nodig of nuttig zijn voor de realisatie van de bestemming zijn toegelaten voor zover ze wat schaal en ruimtelijke impact betreft verenigbaar zijn met de omgeving. Daarbij wordt ten minste aandacht besteed aan: (…); de invloed op de mobiliteit en de verkeersleefbaarheid (Stad Gent, 2005)”.

GRS Leuven Wat transport en mobiliteit betreffen kan gerust gesteld worden dat alle doelstellingen en maatregelen verweven zitten in alle geledingen van het GRS. Dit aspect zal bovendien nauwlettend opgevolgd worden bij de verdere uitvoering van het ruimtelijke beleid. In de bindende bepalingen van het GRS is opgenomen: “De stad wil het volume aan autoverkeer in Leuven globaal op het bestaande peil stabiliseren. De bijkomende vervoervraag moet worden opgevangen door verplaatsingen te voet, met de fiets en met het openbaar vervoer (…) de stad ontwikkelt een monitoringsysteem dat op regelmatige basis moet nagaan of de kwantitatieve en de kwalitatieve doelstellingen en taakstellingen van het mobiliteitsbeleid worden gehaald.” Op verschillende plaatsen in het GRS komen doelstellingen en maatregelen m.b.t. duurzame mobiliteit terug. Naast de globale monitoring zullen ook een aantal belangrijke ontwikkelingen - Termunckveld e.d. - deze specifieke doelstelling opnemen in de RUP’s die deze voorafgaan. De stad Leuven kiest ervoor om toch nog een aantal perifere locaties voor grootschalige kleinhandel te handhaven. Daar staat tegenover dat het aantal locaties beperkt wordt en dat er relatief strenge randvoorwaarden opgelegd (zullen) worden aan deze ontwikkelingen, in het bijzonder om de overlast voor de omgeving tot een minimum te beperken.

GRS Eeklo Op doelstellingen en maatregelen niveau is er ruime aandacht voor transport en mobiliteit. Evaluatie van het huidig ruimtelijk beleid en de instrumenten van het huidige beleid

55

Het beperken van gemotoriseerd verkeer is indirect in verschillende doelstellingen verwerkt. De geconcentreerde uitbouw van de stad, de bedrijventerreinen concentreren aan de stadsrand, het concentreren van handel langsheen de stadsboulevard, het tegengaan van uitzwermen langsheen de steenwegen, … zijn elementen die de bereikbaarheid met langzaam verkeer mogelijk maken. Er is aandacht voor de fiets en voor voor- en natransport van het openbaar vervoer, de verkeersveiligheid van voetgangers en fietsers, kwaliteitsvolle verblijfsgebieden,… . Er is ruimte aandacht voor de leefbaarheid en de kwaliteit van de publieke ruimte. Langs de N9 wordt doorgaand verkeer geweerd zodat er kan gezocht worden naar een goed evenwicht tussen de verblijfs- en verkeersfunctie. Er worden concrete alternatieven voorgesteld voor het doorgaand verkeer. Ook in andere stadsdelen wordt doorgaand verkeer geweerd om kwaliteitsvolle publieke ruimte te creëren voor de bewoners. Het structuurplan doet geen uitspraken over het verbeteren van het openbaar vervoer netwerk en de parkeerdruk. Dit zijn maatregelen die enkel van toepassing zijn indien er zich problemen stellen.

GRS Tongeren Transport en mobiliteit worden uitgebreid behandeld. De herinrichting van de wegen moet de wijziging van de modal split ten voordele van openbaar vervoer en fiets beogen. Er wordt een locatiebeleid gevoerd afhankelijk van de bereikbaarheid. Onnodige en ongewenste mobiliteit wordt tegengegaan door het concentreren van de handelsactiviteiten en de horeca in het stadscentrum, die via een voetgangersnetwerk vlot bereikbaar zijn vanaf de randparkings. Ook wordt de bereikbaarheidspotentie van de stationsomgeving benut door er een nieuwe ontwikkeling met diensten en woningen te plannen. Voor bedrijventerreinen wordt het locatiebeleid eveneens gehanteerd. Potenties van spoorgebonden bedrijvigheid worden aangehaald bij het regionale bedrijventerrein Overhaem. Daarnaast wordt er een gemeentelijk toeristisch-recreatief fietsnetwerk uitgebouwd, dat aansluit op het regionale netwerk. Daarbij is er aandacht voor beperkt ruimtegebruik: zo wordt in het lokale bedrijventerrein Tongeren Noord een fietsroute verweven in een centrale groenas.

Besluit Het aspect transport en mobiliteit is goed uitgewerkt in de gemeentelijke structuurplannen. Als element van het locatiebeleid is dit thema altijd aanwezig, rechtstreeks en onrechtstreeks. In het structuurplan van de stad Gent is het locatiebeleid concreet afgestemd op de verkeersstructuur, met een belangrijke taak voor openbaar vervoer. In de structuurplannen is er altijd een link met de mobiliteitsplannen, die het thema nog iets verder uitwerken.

56

5177-50-024-03


2.2.2.4

Afval

GRS Gent Niet opgenomen

GeRUP Afbakening grootstedelijk gebied Gent In de voorschriften van het RUP wordt geen bijzondere aandacht besteed aan dit duurzaamheidsaspect.

GRS Leuven Dit aspect is enkel relevant voor wat betreft de locatiekeuze van gerelateerde functies: afvalverwerkingsinstallaties, containerparken, kringloopcentra, … Het GRS besteedt hier aandacht aan. De bestaande vestiging van het milieupark wordt verder uitgebouwd om al deze functies te huisvesten binnen een milieucluster. Het ‘milieupark’ wordt ook uitgebreid en men zal ook de mogelijkheid onderzoeken om transport over water mogelijk te maken. Clustering van milieugerelateerde bedrijven maakt een efficiënter risicobeheer mogelijk.

GRS Eeklo Niets opgenomen

GRS Tongeren Niets opgenomen

Besluit Afvalproductie – en het beperken van afval - is niet aanwezig als thema in de gemeentelijke ruimtelijke structuurplannen. Het aspect heeft dan ook bijna geen ruimtelijke implicaties op gemeentelijk niveau. De locatie van een gemeentelijk containerpark en, indien aanwezig, bovengemeentelijk afvalverwerkingsinstallaties horen daarentegen wel thuis in de Gemeentelijke Ruimtelijke Structuurplannen, maar dit heeft eerder te maken met ruimtelijke effecten ten gevolge van hinder, mobiliteit, ruimtelijke clustering van hinderlijke bedrijven, ….

2.2.2.5

Lucht

GRS Gent Het aspect lucht is niet opgenomen. Onrechtstreeks is het aspect verwerkt in de zonering en buffering van bedrijventerreinen. Zo wordt de mogelijkheid voor het zoneren binnen een bedrijventerrein aangehaald, waardoor hinderlijke bedrijven op een grotere afstand liggen van het woongebied


57

GeRUP Afbakening grootstedelijk gebied Gent Op de bedrijventerreinen wordt opslag in open lucht verboden. Met uitzondering hiervan wordt er aan dit duurzaamheidaspect geen aandacht besteed in de stedenbouwkundige voorschriften.

GRS Leuven Het GRS van Leuven stelt nogal onomwonden: “De milieukwaliteit beïnvloedt de woonkwaliteit. De parameters waarvan de milieukwaliteit afhangt, zijn zelden op het niveau van de stad beïnvloedbaar (bijvoorbeeld schone lucht). Daarvoor moet op provinciaal, gewestelijk en Europees niveau worden ingegrepen. Bovendien is de ruimtelijke ontwikkeling van de stad slechts één van de factoren die de milieukwaliteit beïnvloeden. Milieukwaliteit valt dus als integraal thema buiten het bestek van het structuurplan. Het zal – wat de stad Leuven betreft – worden uitgewerkt in het milieubeleidsplan.” Anderzijds stellen we bij de screening vast dat zeer veel concrete ruimtelijke maatregelen worden opgenomen in het GRS, die positief zijn voor de luchtkwaliteit: detecteren van emissiebronnen, verhogen van het groenareaal, plannen van groene gordels rond hoofdwegen, ….

GRS Eeklo Het aspect lucht is zeer beperkt opgenomen. Op maatregelenniveau wordt aandacht besteed aan potentieel hinderlijke activiteiten. Nieuwe activiteiten worden ondergebracht in gebufferde bedrijventerreinen en bestaande activiteiten worden op middellange of lange termijn geherlocaliseerd naar deze terreinen.

GRS Tongeren Het aspect lucht is niet opgenomen.

Besluit Het aspect lucht wordt in de meeste onderzocht ruimtelijke plannen niet rechtstreeks behandeld. In het beste geval vinden we (milderende) maatregelen die de lokale luchtkwaliteit positief moeten beïnvloeden. Dit wordt niet ervaren als een ruimtelijk probleem, hoewel een ruimtelijke vertaling van ‘luchtkwaliteit’ denkbaar is. Het wordt ook niet ervaren als een lokaal probleem, hoewel die er wel zijn: streetcanyons, verkeersassen, ….

2.2.2.6

Geluid

GRS Gent Op maatregelenniveau wordt het aspect geluid zeer beperkt behandeld. Binnen de gewenste recreatieve structuur is een aparte categorie opgenomen van geluidshinderlijke recreatievormen, zoals dancings, voetbalstadia en carting. Aan de ruimtebehoefte van deze recreatievormen kan onder strikte voorwaarden tegemoet gekomen worden. Er worden een aantal specifieke locaties naar voor geschoven die steeds buiten woongebieden gelegen zijn en in combinatie met een bedrijventerrein waar deze recreatievormen zich mogelijk kunnen vestigen.

58

5177-50-024-03


Onrechtstreeks is het aspect verwerkt in de zonering en buffering van bedrijventerreinen. Zo wordt de mogelijkheid voor het zoneren binnen een bedrijventerrein aangehaald, waardoor hinderlijke bedrijven op een grotere afstand liggen van het woongebied.

GeRUP Afbakening grootstedelijk gebied Gent In de voorschriften van het RUP wordt geen expliciete of impliciete aandacht besteed aan dit aspect. In de toelichtingsnota wordt geluidsdruk wel als een kaderstellend element voor woonontwikkeling beschouwd: “Het randstedelijk woongebied Tenierspark, begrensd door Putstraat, het kasteelpark Puttenhove en de achterkanten van omliggende woonbebouwing, vormt een nieuwe afwerkrand van de Teniersverkaveling. Deze ontwikkeling behoudt en versterkt, binnen de beperkingen van de geluidsdruk van de snelweg, maximaal het karakter van een rustige residentiële woonbuurt, kwaliteitsvol ingepast in de rand van het Parkbos(Stad Gent, 2005).”

GRS Leuven Dit aspect wordt behandeld op het niveau van doelstellingen. Er worden evenwel geen kwantitatieve normen opgenomen en/of onderzocht. Op conceptueel niveau worden buffers voorzien tussen de zones die hinder genereren (Leuven Noord, Termunckveld, …) en hindergevoelige zones. Zoneringen voor activiteiten die hinder genereren worden in het structuurplan expliciet en gedetailleerd uitgewerkt met ontwikkelingsperspectieven voor iedere zone. De E40 wordt geïdentificeerd als een belangrijke bron van hinder. Op het niveau van maatregelen worden op verschillende plaatsen acties en maatregelen ter beperking van de milieuhinder vermeld: geluidswallen, fluisterasfalt, buffers, …. Het GRS besteedt zeer veel aandacht aan de hinder als het gevolg van verkeer. Zeker in de binnenstad is dit een prominent aandachtpunt dat ook concreet ruimtelijk wordt uitgewerkt. Bijvoorbeeld het bekende lussensysteem maakt het mogelijk om een groot deel van de historische binnenstad effectief verkeersluw te maken, op die manier zal de geluidsoverlast ten gevolg van verkeer uiteraard sterk afnemen. Bij de inrichting van de publieke ruimte wordt aandacht gevraagd voor de specifieke condities die een bepaalde ruimte kenmerken, bijvoorbeeld een stiltegebied. Hoewel er veel aandacht is voor geluidshinder is een nog meer diepgaande aanpak in een GRS van deze problematiek wellicht aan de orde. Deze aanpak zou kunnen starten met een ruimtelijke analyse van de geluidshinder. Een dergelijke analyse is echter zeer intensief en dient ondersteund te worden met metingen. Vandaar wellicht dat dit op het niveau van het GRS ontbreekt. Het geplande milieubeleidplan dient deze leemte wellicht in te vullen.

GRS Eeklo Op doelstellingniveau wordt het aspect geluid behandeld. Er zijn geen criteria of maatregelen opgenomen. De bedrijvenzones worden bij voorkeur gesitueerd aansluitend aan de bestaande zones of in de geluidszones rond de hoofdwegen. Verweven hinderlijke bedrijven worden op middellange of lange termijn geherlocaliseerd naar bedrijventerreinen. Vrachtverkeer en doorgaand verkeer worden geweerd in het stedelijk gebied.


59

GRS Tongeren Niet opgenomen

Besluit Hoewel er aandacht is voor geluidshinder is een nog meer diepgaande aanpak van deze problematiek in een GRS wellicht aan de orde. Deze aanpak zou kunnen starten met een ruimtelijke analyse van de geluidshinder. Een dergelijke analyse is echter zeer intensief en dient ondersteund te worden met metingen. Vandaar wellicht dat dit op het niveau van het GRS ontbreekt. Het geplande milieubeleidplan dient deze leemte wellicht in te vullen. Daarnaast is een gedegen locatiebeleid voor geluidsproducerende activiteiten eveneens aangewezen.

2.2.2.7

Energie

GRS Gent Het aspect energie is voornamelijk aanwezig op maatregelenniveau. In de gewenste nederzettingstructuur en de gewenste economische structuur wordt specifiek aandacht besteed aan duurzaamheid in zijn verschillende geledingen, waaronder energieverbruik. Voor duurzaam (ver)bouwen worden er sensibileringscampagnes, steunmaatregelen en opname in RUP’s en verordening vooropgesteld van elementen zoals compact bouwen, optimale oriëntatie, degelijke isolatie, gebruik van verantwoorde bouwmaterialen, vegetatiedaken, beperken van verharde oppervlakten, maximaal hergebruik van hemelwater en energiestromen, .… Voor het realiseren van duurzame bedrijventerreinen wordt een stedelijke verordening vooropgesteld met minimale eisen inzake dichtheden, gemeenschappelijk gebruik van ruimten en voorzieningen, opvang van regenwater, verhardingen, isolatie, energie- en stofstromen. Daarnaast krijgt het idee van industriële ecosystemen in duurzame bedrijventerreinen vorm door sensibilisering en stimulansen voor ondermeer databanken voor reststromen, gebruik van tweedewatercircuit en passende locatie van bedrijven zodat warmtekracht koppeling mogelijk wordt. In de gewenste landschappelijke structuur worden locaties vastgelegd voor grote windmolens, conform de vigerende wetgeving. Windmolenparken zijn enkel toegelaten in de kanaalzone. Vrijstaande grote windmolens zijn verboden. Voor losse kleine windturbines en parken van kleine windturbines wordt een gemeentelijk windplan opgesteld. Elk voorstel zal geëvalueerd worden aan de hand van een aantal criteria in dit plan.

GeRUP Afbakening grootstedelijk gebied Gent Energie is een duurzaamheidsaspect dat noch in de voorschriften noch in de toelichtingsnota van het RUP is verwerkt.

GRS Leuven Alle algemene principes zijn op het niveau van het structuurplan ingeschreven in de doelstellingen van het richtinggevend gedeelte. De doelstellingen worden verder doorvertaald naar verschillende grotere ruimtelijke entiteiten – delen van de economische structuur, bedrijventerreinen, ziekenhuizen, …. Er worden geen concrete normen opgenomen in het GRS, wellicht wordt dit doorgeschoven naar het milieubeleidsplan.

60

5177-50-024-03


Duurzaam bouwen is in algemene termen ingeschreven in de doelstellingen van het richtinggevend gedeelte. De principes van energiezuinig en zongericht bouwen en verkavelen wordt hier ter sprake gebracht. Het schakelen van woningen wordt aangehaald als een van de middelen om op stedenbouwkundig niveau energiezuinige concepten te realiseren. De inplanting van windmolens wordt gekoppeld aan de bedrijventerreinen. Er wordt niet onderzocht wat de meest geschikte alternatieve energiebron kan zijn in het Leuvense. Ook op het projectniveau wordt niet ingegaan op mogelijkheden die er zijn om lokaal en decentraal energie te produceren. In het milieupark liggen wat dat betreft wellicht wel kansen.

GRS Eeklo Het Gemeentelijk Ruimtelijk Structuurplan behandelt het aspect energie op doelstellingenniveau. Bij de afweging voor de nieuwe locatie van het regionaal bedrijventerrein wordt de aanwezigheid van de verbrandingsoven en waterzuiveringsinstallatie als positief beoordeeld. Dit geeft mogelijkheden voor synergieën met nieuwe bedrijven en inzake bio-energie en warmtegeneratie uit de verbrandingsoven. Duurzame hernieuwbare energie komt aan bod in de vorm van windmolens. Het ruimtelijk voorkomen van windmolens wordt behandeld in de gewenste landschappelijke structuur. De bestaande windmolens worden als bakens gezien in het landschap. Deze zijn altijd gekoppeld aan de stedelijke structuur en grootschalige gebouwencomplexen. De nieuw geplande windmolens zullen op dezelfde manier ingeplant worden.

GRS Tongeren Het aspect energie wordt eigenlijk niet behandeld in het structuurplan van Tongeren. Enkel bij de ontwikkeling van het bedrijventerrein Tongeren Oost wordt de inplanting van windturbines aangehaald. Er wordt geen kader gegeven voor de inplanting.

Besluit Het aspect energie wordt beperkt behandeld. Vaak wordt de plaatsing van windmolens in bedrijventerreinen aangehaald. Een duidelijke visie die weergeeft hoe er met de inplanting van windmolens omgegaan moet worden, waar het kan en waar niet, wordt enkel in het GRS van Gent en Eeklo toegelicht. Nochtans heeft dit grote ruimtelijke implicaties. Ook kan er meer aandacht besteed worden aan de principes van energiezuinig en zongericht bouwen en verkavelen, zoals in de structuurplannen van Leuven en Gent. Het structuurplan van Gent neemt deze principes op als duurzaamheidaspect, maar verschuift de concrete uitwerking naar op te maken verordeningen, sensibiliseringscampagnes, RUP’s en steunmaatregelen zonder concrete maatregelen te omschrijven. Op deze manier kan voor iedere locatie naar de beste oplossing gezocht worden. In het locatiebeleid wordt de aanwezigheid van energietoevoer nooit als een parameter opgenomen. Vaak is dit een bovengemeentelijke aangelegenheid, die niet op niveau van de gemeentelijke ruimtelijke structuurplannen behandeld wordt.


61

2.2.2.8


GRS Gent Het aspect leefbaarheid komt uitgebreid aan bod. Veiligheid is onrechtstreeks aanwezig als sociale veiligheid. “Mengen" is één van de vijf spelregels voor de gewenste ruimtelijke structuur. Gemengde functies dragen bij tot afwisseling en variatie in het stedelijk weefsel en verhogen de interactie. Functiemenging is de regel zolang de ruimtelijke draagkracht niet overschreden wordt. Grote verkeersaantrekkende functies of milieubelastende bedrijven horen niet thuis in een woonbuurt. In de gewenste nederzettingsstructuur wordt benadrukt dat de functiemenging niet ten koste mag zijn van het wonen. Wonen is immers het stedelijk basisweefsel en moet overal en zoveel mogelijk aanwezig zijn binnen het stedelijk gebied voor zover het verzoenbaar is. Daar waar het basisweefsel onderbroken is, zal het wonen moeten hersteld worden in combinatie met de aanwezige functies (winkels, kantoren). Bij nieuwbouw in de binnenstad worden andere functies bij voorkeur gecombineerd met wonen, om het stedelijk karakter, de sociale veiligheid en de ‘ambiance’ te behouden. Een nadrukkelijke integratie met het openbaar vervoer en voorzieningen en het streven naar zelfvoorzienende stadsdelen (wat betreft basisvoorzieningen en wat betreft het scala aan woontypes) zijn de doelstellingen. Ook wordt het belang van eengezinswoningen in de kernstad benadrukt: een plan moet het aantal behouden en versterken. De variatie in dichtheden en de eigenheid van de buurten zijn belangrijke elementen voor de levendigheid van de stad. Daarnaast zijn er verschillende aspecten die handelen over de woonkwaliteit: kwalitatieve groene ruimtes bij nieuwe ontwikkelingen, nieuwe woonstraten met bomen en parkeren beperken tot de eigen wijk, woonstraten als verblijfsgebieden waar de voetganger voorrang heeft, een uitgebreid voetgangers- en fietsernetwerk waar alle woonwijken op aansluiten, een groennorm van 10m² per bewoner en voor iedere woonwijk vlotte bereikbaarheid van één van de groenpolen. Op de plaatsen waar leefbaarheid en woonkwaliteit in het gedrang komen, worden duidelijke ingrepen vooropgesteld. Voor de 19de eeuwse gordel, waar de bebouwingstructuur niet meer aangepast is aan hedendaagse normen en groen ontbreekt, is het aspect woonkwaliteit heel belangrijk. Te kleine bouwblokken, die onvoldoende lichtinval en koeren en tuinen mogelijk maken, worden afgebroken. De normen voor deze bouwblokken en de uiteindelijke selectie hiervan zijn duidelijk opgenomen. Dit kan echter enkel met steun vanuit het SIF-fonds (of het huidige stedenbeleid). Ook voor het aanbrengen van groen worden drastische maatregelen niet geschuwd: indien ingrepen zoals medegebruik van schoolspeelplaatsen en ruimte creëren door parkeerplaatsen ondergronds te brengen niet mogelijk zijn, kan er ook op welgekozen plaatsen een opening gemaakt worden in de bebouwde structuur om het nodige groen te voorzien. In het havengebied wordt het verplaatsen van de woninggroepen aangehaald. Er wordt een herlokalisatie voorgesteld naar de kanaaldorpen en het stedelijk gebied, zodat de bewoners keuzevrijheid hebben. Om de leefbaarheid van de kanaaldorpen op een behoorlijk peil te houden, wordt de lokale handel en uitbouw van de basisvoorzieningen ondersteund. Voor een aantal andere woongebieden aansluitend bij bedrijventerreinen worden maatregelen genomen om ook in de toekomst de nodige leefbaarheid te garanderen. Inbreng van buffers of koppelingsgebieden, realisatie milieuzonering op een bedrijventerrein, koppeling aan parken of andere woongebieden door een groenas, ... zijn aangehaalde mogelijkheden.

GeRUP Afbakening grootstedelijk gebied Gent

62

5177-50-024-03


Voorafgaand aan de opmaak van dit RUP is een ruimtelijk veiligheidsrapport opgemaakt. Dit plan is als bijlage bij het RUP gevoegd.13 In alle zones die voorzien in bestemmingen voor economische activiteitei worden SEVESObedrijven niet toegelaten. “Volgende activiteiten zijn niet toegelaten: - (…); “inrichtingen zoals bedoeld in artikel 3 van het Samenwerkingsakkoord van 21 juli 1999 tussen de Federale Staat, het Vlaamse Gewest, het Waalse Gewest en het Brusselse Hoofdstedelijk Gewest betreffende de beheersing van zware ongevallen waarbij gevaarlijke stoffen zijn betrokken.” Ofwel wordt aan de inplanting van SEVESO- bedrijven het advies van de overheidsinstantie bevoegd voor veiligheidsrapportering verbonden. Verder wordt op verschillende plaatsen via de voorschriften aandacht gevraagd voor een kwalitatieve woonomgeving en een kwalitatieve inrichting van het openbaar domein en de groene ruimte. In de toelichtingsnota worden wat dat betreft meer uitgewerkte teksten en structuurschetsen opgenomen.

GRS Leuven Zoals hieronder gedefinieerd voor deze studie komen deze aspecten terug over het hele gebied. Belangrijk is vooral de aandacht die vanuit het GRS naar de inrichting van de publieke ruimte gaat. De (her)inrichting van de openbare ruimte wordt erkend als een van de belangrijkste hefbomen die de stad in handen heeft om te werken aan de kwaliteit van de leefomgeving. Veiligheid is in grote mate synoniem aan verkeersveiligheid.

GRS Eeklo Het aspect leefbaarheid is een rode draad doorheen de verschillende deelstructuren. Het aspect veiligheid wordt voornamelijk behandeld in relatie met langzaam verkeer. Eeklo wenst zich te profileren als een kwalitatieve woonstad, met kwalitatieve woonuitbreidingen met voldoende groen en publieke ruimte. Bestaande interne groene ruimten zullen samen met kwalitatief openbaar groen het wonen in de stad aantrekkelijker maken. De N9 wordt aangepakt om het evenwicht tussen de verkeers- en verblijfsfunctie te herstellen en zodoende de kwaliteit van de publieke ruimte te verhogen. De kwaliteit en de identiteit van het landschap wordt geoptimaliseerd, ook in het stedelijk gebied. Het bestaande onderscheid tussen de grootschalige oost-west gerichte publieke ruimte en de kleinschaliger noord-zuid gerichte structuren blijft behouden. Op deze manier wordt de herkenbaarheid en de belevingswaarde van de publieke ruimte verhoogd. Er worden concrete maatregelen geformuleerd: het aanpakken van de leegstand, het streven naar verweving van voorzieningen in de woonwijken, concentratiepolen voor sport en recreatie, het weren van doorgaand verkeer. Er wordt aandacht gevraagd voor de sociale veiligheid langsheen fietsroutes.

13

Deze bijlage 4 is niet consulteerbaar via de website.


63

GRS Tongeren Leefbaarheid wordt uitgebreid behandeld in de gewenste nederzettingsstructuur. Er is aandacht voor de belevingswaarde, waarbij kwalitatieve inrichting van het openbaar domein en het versterken van de groenstructuur aangehaald worden. Er wordt als concrete actie voor de beleving en de stadsverfraaiing van de binnenstad het opstellen van een beeldkwaliteitsplan voorgesteld. Er is ook aandacht voor de woonkwaliteit. Per stadsdeel en kern worden ontwikkelingsperspectieven geformuleerd waarbij het draagvlak voor voorzieningen een belangrijke rol speelt. Er worden pijlers aangeduid voor de recreatieve structuur, met elk een eigen programma en identiteit. Daarnaast wordt een voetgangers- en fietsnetwerk uitgebouwd. Het aanbieden van woonkwaliteit in de stad moet de concurrentie met de wooncondities van een open kavel aankunnen.

Besluit Leefbaarheid is een belangrijk aspect binnen de gemeentelijke ruimtelijke structuurplannen. Woonkwaliteit, kwaliteit van de publieke ruimte en aanwezigheid van voldoende en toegankelijk groen in de stad zijn elementen die aangehaald worden om de stadsvlucht te keren. Concrete uitwerkingen hiervan zijn echter niet altijd aanwezig. Enkel in het structuurplan van Gent worden concrete maatregelen vooropgesteld. In de wijken waar dit echt nodig is worden drastische maatregelen, zoals het slopen van te kleine bouwblokken, niet geschuwd. Het aspect veiligheid wordt vaak verengd tot verkeersveiligheid. Sociale veiligheid kan verwerkt worden als aandachtspunt voor het ontwerp van publieke ruimtes, woongebieden, fietspaden, … . In het GRS van Gent komt de sociale veiligheid onrechtstreeks tot uiting door het belang dat gehecht wordt aan de aanwezigheid van wonen op alle plaatsen in de stad.

2.2.2.9

Bodem

GRS Gent Het aspect bodem is zeer beperkt aanwezig in het ruimtelijk structuurplan van Gent. Bij het actieprogramma voor een snel aanbod bedrijventerreinen is het mobiliseren van leegstaande terreinen en panden één van de peilers. Daarbij hoort ook de aanpak en financiering van historische bodemverontreiniging, in samenwerking met OVAM. Indien er geen initiatief komt van de eigenaar is verwerving of onteigening aangewezen.

GeRUP Afbakening grootstedelijk gebied Gent De sanering van een deel van een zone is als harde randvoorwaarde opgenomen in de voorschriften van een bepaalde zone: “(…) bestemmingen kunnen in een deelgebied slechts gerealiseerd worden voor zover volgende bestemmingen in dit deelgebied ten laatste samen met bovenvermelde bestemmingen worden gerealiseerd: - “(…), enkel voor wat betreft deelgebied zuid: sanering van de aanwezige blackpoint, met name de civieltechnische isolatie.”

64

5177-50-024-03


GRS Leuven Op het niveau van doelstellingen en indicatoren ontbreekt dit aspect in het GRS. Het saneren van de bodem wordt wel aangehaald als randvoorwaarde voor herontwikkelingslocaties. Hoe met dergelijke saneringsprojecten op een ruimtelijke wijze dient omgegaan te worden wordt echter niet aangegeven. In het informatief gedeelte is niets terug te vinden over de aanwezigheid van brownfields.

GRS Eeklo Op het niveau van doelstellingen en indicatoren ontbreekt dit aspect in het GRS. Op maatregelenniveau worden functiegerichte bodemsaneringen aangehaald: Brownfieldontwikkelingen maken deel uit van het te voeren aanbodbeleid. Voor wonen wordt saneren, vervangen en hernieuwen vooropgesteld samen met dynamische stadsvernieuwingsprojecten van verwaarloosde of onbenutte (bedrijfs)terreinen.

GRS Tongeren Niet opgenomen

Besluit Op niveau van doelstellingen en maatregelen ontbreekt dit aspect in de meeste plannen. Enkel de aanwezigheid en sanering van brownfields is een thema dat een zekere aandacht krijgt.

2.2.2.10 Ruimte-efficiëntie en hergebruik GRS Gent Intensief ruimtegebruik is doorheen het volledige GRS aanwezig. “Begrenzen” is één van de vijf spelregels ven de gewenste ruimtelijke structuur. Daarbij wordt de begrenzing door het gewest van het grootstedelijk gebied Gent aangehaald. In de gewenste nederzettingsstructuur wordt een verdere differentiatie in richtcijfers voor woningdichtheden vooropgesteld. In het grootstedelijke gebied wordt daartoe geen bovengrens gesteld. Voor stationsomgevingen (straal 400m) zijn dit +30 wo/ha, voor hoofdstamlijnen (tram) en voorzieningenkernen (straal 400m) +25 wo/ha en voor terreinen groter dan 1ha +25wo/ha. Woonuitbreidingsgebieden in het grootstedelijk gebied worden herbestemd naar woongebied. Voor het buitengebied wordt wel een bovengrens vastgelegd: woonkernen 20-25wo/ha15, woninggroepen 15-20wo/ha, verspreidde bebouwing tot absoluut minimum beperken en de woonuitbreidingsgebieden worden geblokkeerd of geschrapt. Intensief ruimtegebruik is een belangrijke pijler bij de duurzame uitbouw van de verschillende types bedrijventerreinen en bedrijfslocaties. Gemeenschappelijke parkings, bouwen in verdiepingen en parkings onder of op gebouwen worden beschreven als mogelijke maatregelen voor duurzame bedrijventerreinen.

Daarnaast is meervoudig ruimtegebruik prominent aanwezig. “Mengen” is één van de vijf spelregels voor de gewenste ruimtelijke structuur. Gemengde functies dragen bij tot afwisseling en variatie in het stedelijk weefsel en verhogen de interactie. Functiemenging is Evaluatie van het huidig ruimtelijk beleid en de instrumenten van het huidige beleid

65

de regel zolang de ruimtelijke draagkracht niet overschreden wordt. Grote verkeersaantrekkende functies of milieubelastende bedrijven horen niet thuis in een woonbuurt. Bij het scheiden van wonen en bedrijvigheid wordt niet enkel gesproken van buffering, mogelijkheden zoals milieuzonering op het bedrijventerrein en koppelingsgebieden (buffers waar iets in kan gebeuren) worden eveneens aangehaald. Op deze manier worden de buffers niet per definitie ongebruikte terreinen. Hergebruik en brownfieldontwikkelingen zijn eveneens goed uitgewerkt. Het stedelijk aanbodbeleid met optimale ruimtebenutting geeft onder meer ondersteuning aan reconversie-initiatieven. Het actieprogramma voor een snel aanbod bedrijventerreinen en gebouwen steunt op drie sporen: het mobiliseren van leegstaande bedrijfspanden vermengd in het woonweefsel, het ontwikkelen van reeds bestemde terreinen en van leegstaande bedrijfspanden op dergelijke terreinen, het bestemmen en ontwikkelen van een beperkt aantal goedgelegen terreinen en potenties. Tegenover deze mobilisatie van terreinen en nieuwe bedrijventerreinen staat het herbestemmen van een aantal leegstaande bedrijventerreinen vanuit andere deelstructuren (wonen, natuur, ...).

Voor alle woningen die voorkomen op één van de inventarissen (leegstand, verwaarlozing, ongeschikt- of onbewoonbaarverklaring) en op woningen en gronden in de kernstad en kernen van deelgemeenten wordt een voorkooprecht voor sociale woningen vooropgesteld. Binnen de kernstad wordt het voorkooprecht in eerste instantie uitgeoefend op de (slechte) leegstaande woningen. Binnen stedelijke gebieden dient een aanbodbeleid gevoerd te worden, met betrekking tot ruimte voor wonen. De stad Gent wil dit op een optimale wijze doen door de bijkomende ruimte voor wonen te zoeken: •

door voorkeur te geven aan het opvullen van leegstaande percelen in bestaande verkavelingen;

•

door de leegstand weg te werken tot een aanvaardbaar niveau van 3% (= frictieleegstand);

•

door een stimuleringsbeleid voor wonen boven winkels te voeren.

GeRUP Afbakening grootstedelijk gebied Gent Zuinig ruimtegebruik is in bijna alle artikels van het RUP een aandachtspunt. Bij de uitbouw van deze zones wordt telkens aandacht gevraagd voor het “zorgvuldig ruimtegebruik”. In het geval van bedrijfsgronden wordt ook meestal gevraagd om te “bouwen in meerdere lagen daar waar de bedrijfsactiviteit dit toelaat. Parkeren dient te worden gegroepeerd voor verschillende bedrijven of geïncorporeerd in het bedrijfsgebouw.”

GRS Leuven Ruimte-efficiëntie is bij uitstek materie voor het GRS. Het GRS Leuven doet hierover dan ook zeer veel uitspraken. Wat woningdichtheid betreft, is het belangrijk dat de stad Leuven via zijn GRS de te bereiken woningdichtheid differentieert over zijn grondgebied. Het is duidelijk dat de dichtheden hoger liggen in het centrum dan in de periferie. Globaal haalt de stad de doelstelling van 25 wo/ha. Onbebouwde percelen worden in het GRS geïnventariseerd. Er worden maatregelen genomen om de stand van de onbebouwde percelen te volgen (GIS-systeem) met de bedoeling om de belasting op leegstand efficiënter te kunnen uitvoeren. De druk op de woningmarkt is hoog in Leuven. Leegstand is gering.

66

5177-50-024-03


Leuven wordt goed ontsloten door verschillende infrastructuurnetwerken. Op enkele plaatsen in Leuven liggen de knooppunten van deze netwerken zoals stations, bushaltes, afritten, loskades… vlak bij elkaar of vallen ze samen. Deze multimodale knooppunten hebben bijzondere mogelijkheden inzake ontsluiting, hetgeen hen een economische meerwaarde verleent. Om deze meerwaarde optimaal te benutten, worden ontwikkelingen rond deze knooppunten geconcentreerd. Hergebruik is een belangrijk aandachtspunt tot in het bindende gedeelte van het GRS. De stad ijvert voor de herontwikkeling van bestaande economische gebieden: Vaartkom, Vaartzone, Stationsomgeving, Centrale Werkplaatsen (als woonontwikkelingsgebied), Philipssite, Remysite en Haasrode. Op niveau van het GRS is er een goed evenwicht tussen hergebruik en reconversie van bestaande sites en het aansnijden van nieuwe gebieden. Er worden geen uitspraken gedaan over wat eerst dient te worden ontwikkeld.

GRS Eeklo Ruimte-efficiëntie en hergebruik komen op doelstellingniveau en maatregelenniveau uitgebreid aan bod. Er zijn ook criteria opgenomen. Efficiënt ruimtegebruik om stedelijke uitdeining en aantasting van het landelijk gebied tegen te gaan, is aanwezig in de gewenste nederzettingsstructuur, de gewenste economische structuur en de gewenste landschappelijke structuur. Daarbij wenst men een kwalitatief aanbodbeleid te voeren om de bebouwingsdruk en het uitzwermen van handel en bedrijvigheid langs steenwegen in het Meetjesland te verlagen. Daarbij wordt de stadskern van Eeklo omschreven als een compacte stad. Hergebruik en brownfieldontwikkelingen maken deel uit van het te voeren aanbodbeleid. Voor wonen wordt saneren, vervangen en hernieuwen vooropgesteld samen met dynamische stadsvernieuwingsprojecten van verwaarloosde of onbenutte (bedrijfs)terreinen. Daarnaast zijn er mogelijkheden op de terreinen van hinderlijke activiteiten die op middellange of lange termijn geherlocaliseerd worden. Daarbij staat de kwaliteit van het wonen en de bereikbaarheid voorop. Om leegstand tegen te gaan wordt een actief grondbeleid vooropgesteld, waarbij de stad leegstand en verkrotting inventariseert en belast.

GRS Tongeren Intensief ruimtegebruik is onder de vorm van gedeconcentreerde bundeling aanwezig als basisprincipe van de gewenste ruimtelijke structuur. Daarbij staat het revitaliseren van het stedelijk gebied voorop. Door de omgevingskwaliteit in het stedelijk gebied te verhogen, wenst men het uitzwermen van het wonen, de voorzieningen, … tegen te gaan. Een van de elementen is daarbij het hergebruik en de renovatie van gebouwen. Het leegstaande bedrijventerrein van de voormalige steenbakkerij Fancart wordt omgevormd tot een recreatiegebied. Een bijkomend element dat bijdraagt tot het intensief ruimtegebruik is het voorzien van ‘derde’ functies als buffer tussen bedrijvigheid en wonen of handel: een lokaal bedrijventerrein als buffer tussen een regionaal bedrijventerrein en een aangrenzende kleinhandelszone, een sportcomplex tussen een regionaal bedrijventerrein en een woonzone. Dit is optimale benutting: de derde functie verzekert het behoud en onderhoud van de buffer geeft een bijkomende bestemming aan de ruimte.


67

Besluit Intensief ruimtegebruik is in de Gemeentelijke Ruimtelijke Structuurplannen een belangrijk thema. Het basisprincipe van het RSV wordt op een gebiedgerichte manier doorvertaald. Daarbij is er aandacht voor hergebruik, leegstand, renovatie, brownfieldontwikkelingen. Meervoudig ruimtegebruik kan soms nog beter uitgewerkt worden. Enkel in het structuurplan van Gent wordt dit als een basisuitgangspunt beschouwd, en consequent doorvertaald in de verschillende deelstructuren.

2.2.2.11 Erfgoed GRS Gent Er wordt een duidelijke visie naar voor geschoven omtrent erfgoed: een dynamisch model voor monumentenzorg, aanvullend op de bestaande wetgeving / beschermingen. Daarbij wenst men de binnenstad niet te monumentaliseren: dit brengt de stad geen meerwaarde en de bestaande monumenten spreken voor zich. Gent moet toekomstige monumenten bouwen die getuigen van het heden, ook en vooral in de binnenstad. Nieuwe bebouwing moet wel afgestemd worden op de schaal van het fijnmazig historisch weefsel. Daarnaast worden een aantal sites aangeduid met waardevolle stedenbouwkundige en architecturale kwaliteit en eenheid die niet rechtstreeks beschermd zijn, zoals de Vrijdagsmarkt. Op deze plaatsen gebeurt vernieuwbouw met afleesbaar respect voor het waardevolle stadsbeeld. Deze waardevolle gehelen krijgen een bescherming in ruimtelijke uitvoeringsplannen.

GeRUP Afbakening grootstedelijk gebied Gent Cultuurhistorisch waardevolle gebouwen worden in de groenpool parkbos aangemerkt met een symbolische aanduiding (ster): “Het is verboden cultuurhistorisch waardevolle gebouwen, met een stersymbool in overdruk aangegeven op het grafisch plan, af te breken en/of te herbouwen, tenzij het gebouw geheel of gedeeltelijk vernield of beschadigd is door een plotse ramp buiten de wil van de aanvrager, of tenzij het een gebouw in slechte staat betreft, op het grafisch plan aangeduid met een bruin stersymbool.”

GRS Leuven Het GRS heeft weinig aandacht voor erfgoed als structurerend element in de stad. Er wordt wel erkend dat: “het historisch kader van de binnenstad dikwijls in conflict komt met de vereisten die aan een hedendaagse stad worden gesteld. Zo legt het stratenpatroon beperkingen op aan het verkeer en vormt het patrimonium in veel gevallen een beperkende randvoorwaarde voor kwalitatieve stadsvernieuwing. Ofwel wordt het historisch erfgoed gedegradeerd tot decorum, ofwel wordt het patrimonium gebruikt als alibi om vernieuwende architectuur en stedenbouw af te wijzen. Het in stand houden betekent bovendien een zware financiële last voor de stad. Hergebruik is immers niet altijd evident.” Het lijkt alsof erfgoed vooral een negatieve factor is in de ontwikkeling van de stad. De meerwaarde van de aanwezigheid van werelderfgoed wordt op die manier niet ten volle uitgespeeld in het GRS. Verder dan het voorstellen van een erfgoeddepot en de re-activatie van de erfgoedcel gaat het GRS niet. Bij de inrichting van de publieke ruimte wordt gevraagd om ‘Historische Tijd’ garant te stellen. “Hier gaat het om wat een plek karakteristiek maakt in historisch perspectief. Het

68

5177-50-024-03


komt erop aan enerzijds elementen uit het verleden op te nemen die ook vandaag van waarde zijn, en anderzijds vandaag iets te doen dat ook in de toekomst betekenis zal hebben. Om dat te bereiken moet men in de inrichting van de publieke ruimte tot een selectie komen van elementen die om één of andere reden relevant blijven. Het kan gaan om elementen zoals bomen, overkappingen, monumenten, een karakteristieke percellering, … en condities zoals zichten op karakteristieke landschappen of gebouwen, (…)”

GRS Eeklo Het aspect erfgoed wordt uitgebreid behandeld in de gewenste landschappelijke structuur. Aandacht voor het cultuurhistorische erfgoed en samenhang is een van de beleidsdoelstellingen. Bij de ruimtelijke uitwerking van de structuren in de open ruimte wordt rekening gehouden met de traditionele landschappen en het ontginningspatroon. In de bebouwde ruimte zal de bestaande ruimtelijke identiteit verder versterkt worden: de grootschalige oost-west gerichte publieke ruimte en de noord-zuid gericht publieke ruimtes met elk hun eigen identiteit.

GRS Tongeren In de historische stad Tongeren neemt het erfgoed een belangrijke plaats in. Het Romeins en Middeleeuws gegeven zijn samen met het fysisch systeem ruimtelijk structurerend. De meerwaarde van het cultuurhistorische verleden voor het toerisme komt aan bod. De verdere uitbouw van het Gallo-Romeins museum, de Pliniusbron en de ondersteuning van een aantal belangrijke archeologische sites zijn ontwikkelingsperspectieven van de toeristisch-recreatieve structuur. Binnen het landschappelijk kader vormt het erfgoed een belangrijke pijler. De integratie en het versterken van het werelderfgoed en de historisch waardevolle panden zijn een van de uitgangspunten. Er zijn verschillende beleidscategorieën voor het erfgoed opgenomen als beeldbepalende elementen en bakens: Romeinse artefacten, archeologische sites, erfgoedconcentraties, kastelen en kasteelparken, … . Voor iedere categorie worden specifieke beleidsdoelstellingen geformuleerd. Om het bodemarchief te beschermen, wordt een beperkt beleidsmatig kader geschetst: beperken van aantasting, wanneer een archeologisch onderzoek voeren, enz.

Besluit De geanalyseerde structuurplannen hebben elk een eigen behandeling van het thema erfgoed. Gent wenst niet te blijven stilstaan in het verleden: naast de beschermde monumenten moet er plaats zijn voor moderne, ‘toekomstige monumenten’ (sic.). Daarbij is inpassing van schaal een belangrijke randvoorwaarde. Leuven behandeld erfgoed voornamelijk in de zin van beschermingen, met enige uitbreiding naar historisch karakter in publieke ruimtes. Eeklo bekijkt erfgoed ook vanuit een landschappelijk perspectief: perceleringsvormen in het buitengebied, identiteiten van publieke ruimtes in de stad,… . Tongeren beschouwt zijn werelderfgoed als een belangrijk toeristisch en landschappelijk gegeven. De gemeentelijke visie over erfgoed is erg divers. De inspraak van de gemeentes over het waardevol historisch patrimonium is dan ook beperkt: de bevoegdheid ligt bijna volledig bij het bestuur monumenten en landschappen.


69

2.2.2.12 Grondstoffen en materialen GRS Gent Het aspect grondstoffen en materialen is voornamelijk aanwezig op maatregelenniveau. In de gewenste nederzettingstructuur en de gewenste economische structuur wordt specifiek aandacht besteed aan duurzaamheid in verschillende geledingen, waaronder grondstoffen en materialen. Voor duurzaan (ver)bouwen worden er sensibileringscampagnes, steunmaatregelen, en opname in RUP’s en verordening vooropgesteld van elementen zoals compact bouwen, optimale oriëntatie, degelijke isolatie, gebruik van verantwoorde bouwmaterialen, vegetatiedaken, beperken van verharde oppervlakten, maximaal hergebruik van hemelwater en energiestromen, ... . Voor het realiseren van duurzame bedrijventerreinen wordt een stedelijke verordening vooropgesteld met minimale eisen inzake dichtheden, gemeenschappelijk gebruik van ruimten en voorzieningen, opvang van regenwater, verhardingen, isolatie, energie- en stofstromen. Daarnaast krijgt het idee van industriële ecosystemen in duurzame bedrijventerreinen vorm door sensibilisering en stimulansen voor onder meer databanken voor reststromen, gebruik van tweede watercircuit en passende locatie van bedrijven zodat warmtekrachtkoppeling mogelijk wordt.

GeRUP Afbakening grootstedelijk gebied Gent Het RUP spreekt op een plaats in algemene termen over het materiaalgebruik: “Per gebouwengroep wordt gestreefd naar het gebruik van één dominant esthetisch verantwoord en duurzaam materiaal. Een harmonische afstemming met de andere gebouwengroepen, zowel qua kleur als qua volume, wordt nagestreefd.” (p. 62) Verder zijn er geen verwijzingen naar duurzaam gebruik van materialen en grondstoffen.

GRS Leuven De aandacht voor duurzaam materiaalgebruik is niet systematisch ingeschreven in het GRS. Er is wel aandacht voor het feit dat de instandhouding en het rationeel hergebruik van het bestaand gebouwenpatrimonium de behoefte aan nieuwbouw vermindert. Dit leidt tot een beperking van de consumptie van gronden, materialen en energie. Het GRS ondersteunt daarom verbouwing en het hergebruik van gebouwen. De stad zal sturend optreden via voorschriften, premies, sensibilisering en strategische projecten.

GRS Eeklo Niets opgenomen

GRS Tongeren Niets opgenomen

Besluit De aandacht voor grondstoffen en materialen is beperkt. Het is een materie die op een hoger niveau (grondstoffenwinning) en op een lager niveau (uitvoeringsontwerp) bekeken

70

5177-50-024-03


dient te worden. Het GRS van Gent bevat reeds een aanzet om dit op een lager niveau te bekijken.

2.2.3

Conclusies en aanbevelingen

Sommige aspecten zijn goed uitgewerkt op het niveau van GRS en RUP. Water, groen en ecologie, transport en mobiliteit, leefbaarheid en veiligheid, ruimte-efficiëntie en hergebruik worden relatief goed geïntegreerd in het ruimtelijke beleid. Het voorbeeld van ruimteefficiëntie is wat dit betreft sprekend. Dit aspect is één van de uitgangspunten van het RSV dat in alle Gemeentelijke Ruimtelijke Structuurplannen verder uitgewerkt wordt. De lagere beleidsniveaus zijn zich bewust van het belang van intensief ruimtegebruik en werken dit verder uit in een differentiatie op het concreet ruimtelijke niveau. Andere aspecten - zoals afval, energie, bodem, lucht, materialen - worden niet of slechts in de rand van de ruimtelijke beleidsdocumenten uitgewerkt. Dit is klassiek te wijten aan twee elkaar versterkende oorzaken: te weinig draagvlak en te weinig inzicht in de ruimtelijke vertaling en het economische (en ecologische) rendement van de concepten.

Ruimtelijke vertaling van duurzaamheid Er dient dus in de eerste plaats ingezet te worden op verdere ruimtelijke vertaling van de duurzaamheidsaspecten van het conceptuele niveau naar het concreet ruimtelijke niveau. De ‘screeningchecklist duurzaamheid’ uit deze nota en de literatuur die als basis voor deze checklist heeft gediend, kan wat dat betreft als een eerste aanzet beschouwd worden: onder ‘maatregelen’ zijn enkel elementen opgenomen met een ruimtelijke component. Onderzoek dient zich zowel naar het strategische beleidsniveau (de ruimtelijke structuurplannen) als naar het uitvoerende beleidsniveau te richten. Op het strategische niveau spitst de ruimtelijke vertaling van de duurzaamheidsaspecten zich vooral toe op de afweging van geschikte locaties ten opzichte van elkaar, de ruimtelijke randvoorwaarden van functies (nabijheid, scheiding/verweving, interactie, …) en het bepalen van het nodige ruimtegebruik (oppervlakte, volume, …). Pas als dit min of meer bekend is, kan afgetoetst worden of er ook een draagvlak is voor de opname in het Ruimtelijk Structuurplan. Om een zinvolle vertaling naar het niveau van de uitvoeringsplannen te maken, is meer onderzoek nodig naar de technisch-inhoudelijke uitwerking van de duurzaamheidsaspecten. Dit onderzoek gebeurt dikwijls als voorbereiding op ruimtelijke uitvoeringsplannen. Door middel van een concreet stedenbouwkundig ontwerpproces wordt onderzocht hoe een gebied er kan uitzien en welke infrastructuur daarvoor nodig is. Alle duurzaamheidsaspecten moeten op dat moment in de weegschaal geworpen worden en een concrete ruimtelijke vertaling krijgen voor een bepaalde plek en een bepaald programma. Vervolgens kan daaruit geput worden om die elementen vast te leggen die daadwerkelijk verordenend vast moeten liggen.

Duurzaamheid op de juiste plaats in het ruimtelijke beleid vertalen Ten tweede is het van belang dat het ruimtelijke beleidsinstrumentarium op een adequate manier wordt ingezet om verschillende ruimtelijke vertalingen van de verschillende duurzaamheidsaspecten op een juiste plaats op te nemen.


71

In wat volgt worden de verschillende duurzaamheidthema’s overlopen en gerelateerd aan de geledingen van het gemeentelijk ruimtelijk beleid zoals geschetst in de inleiding van dit hoofdstuk. In de hierna volgende tabellen wordt de rijen ‘GRS Bindende bepalingen’ en ‘RUP Beheer’ bijna nooit ingevuld. De bindende bepalingen zijn de verdere doorvertaling van het indicatief gedeelte. In principe kunnen alle thema’s van het indicatieve gedeelte terug opgenomen worden in het bindende gedeelte om ze op die manier ‘bindend’ te maken. Beheersvoorschriften worden op dit moment bij de uitwerking van RUP’s, weinig gebruikt. Zeker is dat veel duurzaamheidsaspecten een duidelijk beheersmatige invulling vereisen maar dat dit vaak moeilijk kan afgedwongen worden in een RUP, omdat er geen vergunningsprocedure aan gebonden is.

72

5177-50-024-03


WATER GRS-informatief

Inventaris verharde oppervlakte en benodigde buffercapaciteit op het niveau van het stedelijke gebied. Let op: zeer snel overlapping met bekkenbeheersplannen en de problematiek is eigenlijk gemeentegrensoverschrijdend, zeker in het geval van stedelijke gebieden met – procentueel gezien – een hoge graad van verharding van het gemeentelijk grondgebied. Inventaris en ruimtelijke structuur van gebieden met risico van overstroming. Deze analyse is een belangrijke basis voor een gemeentelijk locatiebeleid. Inventaris en ruimtelijke structuur van waterlopen als dragers van ecologische processen. Dit betekent dat de waterlopen inclusief hun gerelateerde ruimten, bv. uiterwaarden, in kaart gebracht worden. en dat het ecologisch functioneren wordt beschreven. Deze informatie komt niet steeds naar boven door middel van ‘gewone’ ruimtelijke analyse en dient aangeleverd te worden door de sector. Inventaris en ruimtelijke structuur van het afvalwatersysteem: uitrustingsniveau bepaalde gebieden, knooppunten en verzamelpunten, … Let op: overlapping met technische instrumenten zoals een Totaal Rioleringsplan, e.d.

GRS-indicatief

Differentiatie van gebieden onderbouwd vanuit de ‘ruimtelijke draagkracht’ van het watersysteem - kwetsbaarheid voor overstromingen, uitrustingsniveau, … - en formuleren van ontwikkelingsperspectieven voor deze gebieden. Promoten en faciliteren van een gedifferentieerd systeem van waterverdeling met volgende gescheiden netwerken: •

Drinkwaternetwerk

•

Regenwaternetwerk

•

Grijswater recyclage netwerk

Aanwezigheid van riolering, drinkwaternetwerk, … als één van de criteria bij het locatiebeleid. Voorzien van ruimte voor waterberging. GRS-bindend RUP-bestemming

Ruimte voor waterbuffering en -infiltratie Ruimte voor lokale waterzuivering

RUP-inrichting

Water als attractief en zichtbaar element in de stedelijke ruimte. Openwerken van overwelfde beek- en rivierlopen. Onder welke vorm de waterbuffering en –infiltratie (grachten, vijvers) dient te gebeuren, getrapte systemen.


73

Natuurvriendelijke inrichting van waterlopen, natuurlijk verloop van waterlopen. Beperken van verhardingsbreedtes van straten, paden, zodat natuurlijke infiltratie aan de rand mogelijk is. Beperken van verharde oppervlaktes in private tuinen, bijvoorbeeld voor terrassen. RUP-beheer Gemeentelijke stedenbouwkundige verordening

Gebruik van waterdoorlatend materiaal voor het bedekken van voetpaden en private straten; (enkel aangewezen indien het comfort niet in het gedrang komt, bvb op bedrijventerreinen is volledige verharding een must voor vrachtverkeer) Verfijning van de Vlaamse stedenbouwkundige verordening inzake hemelwaterputten, infiltratievoorzieningen, buffervoorzieningen en gescheiden lozing van afvalwater en hemelwater met ruimtelijke differentiatie. Daarbij moet de oppervlakte buffering/infiltratie altijd in verhouding staan tot de verharde oppervlaktes. Aanmoedigen van groendaken in sterk verharde gebieden voor het bufferen van regenwater en het herstellen van het microklimaat (relatie met subsidiebeleid).

Andere

74

5177-50-024-03

Zie: het besluit van de Vlaamse regering van 1 oktober 2004 houdende vaststelling van een gewestelijke stedenbouwkundige verordening inzake hemelwaterputten, infiltratievoorzieningen, buffervoorzieningen en gescheiden lozing van afvalwater en hemelwater.


GROEN, NATUUR EN ECOLOGIE GRS-informatief

Inventaris en ruimtelijke structuur van natuurlijke structuur, inclusief private natuur, en ruimtelijke randvoorwaarden van ecologische processen, specifiek voor het stedelijke milieu (‘natuur in de stad’) Deze informatie komt niet steeds naar boven door middel van ‘gewone’ ruimtelijke analyse en dient aangeleverd te worden door de sector. Er treedt snel overlapping op met het Gemeentelijk Natuurontwikkelingsplan (GNOP).

GRS-indicatief

Differentiëren in groengebieden in verschillende delen van de stad naargelang het lokaal gebruik. Groennormen Voorzien van aangepaste ecologische verbindingen tussen stedelijke natuurgebieden en landelijke vingers om kleine dieren en vogels in staat te stellen zich te vestigen in de stad. Vermijden van barrières. Aanduiden compensatiegebieden om verdwijnen van versnipperde waardevolle natuur (ook private natuur) te compenseren.

GRS-bindend RUP-bestemming

Duidelijke omschrijving van functiemix en het aandeel per functie. Indien aangewezen niet toegankelijke zones natuur apart zoneren en bestemmen.

RUP-inrichting

Differentiëren van de toegankelijkheid van natuurlijke gebieden: concentreren van paden en recreatie Voorzien van ruimte voor het groeien van nieuwe bomen, bijvoorbeeld laanbeplanting in de publieke ruimte Voorzien van doorlopende oevers bij overbruggingen, opleggen om grachten en waterlopen zoveel mogelijk open te houden.

RUP-beheer Gemeentelijke stedenbouwkundige verordening

Streekeigen beplanting (relatie subsidiebeleid) Natuur in de stad: een gemeentelijke verordening kan een maatregelen opleggen - of stimuleren via gekoppeld subsidiëringsbeleid - die de condities voor fauna en flora in het stedelijk gebied verbeteren, bv. nestplaatsen voorzien in constructies en gebouwen, randvoorwaarden geveltuintjes. Tijdelijke beplantingen van niet benutte of braakliggende ruimten.

Andere


75

TRANSPORT EN MOBILITEIT GRS-informatief GRS-indicatief

Principe wijziging modal shift Uitbouw voetgangers- en fietsersnetwerk zodat alle woonwijken en attractiepunten vlot bereikbaar zijn, maatregelen zoals fietsenstallingen, Opgeblazen Fiets Opstel Strook (OFOS), vrije doorgang voetpaden, verblijfsgebieden. Uitbouw hiërarchisch openbaar vervoerssysteem (OV), inschrijven basismobiliteit. Locatiebeleid op basis van bereikbaarheid, densere ontwikkeling langs stamassen OV, kwaliteitscriteria afgestemd op hiërarchie, mogelijke maatregelen. Principes voor het parkeerbeleid, met name de gebieden die autoluw of autovrij dienen te zijn, afbakenen. Verweven van functies op wijkniveau: basisvoorzieningen op wandelafstand.


Onderscheid maken tussen de verkeersfunctie en de verblijfsfunctie van het openbaar domein. Voor ieder deel van dat domein dienen de twee functies gedoseerd te worden. Bij de planning van woonwijken voldoende mogelijkheden voorzien voor lokale basisvoorzieningen (supermarkt, school, crêche, …).

RUP-inrichting

Locatiebeleid op basis van bereikbaarheid, dynamischer en densere ontwikkeling nabij OV. Voldoende ruimte voor langzaam verkeer (fiets, voetganger) Aangepaste inrichting van het openbaar domein (aandacht voor groenstructuren, laanbeplanting, uitrusting van het openbaar domein met meubilair, ...)

RUP-beheer Gemeentelijke stedenbouwkundige verordening Andere

76

5177-50-024-03

Flankerende maatregelen om modal split te beïnvloeden: fietsbeleid voor personeel openbare diensten, verkeersbegeleiders in schoolomgevingen, milieuvriendelijk wagens voor gemeentediensten, fietsuitleendienst en herstelplaats, … Dit soort maatregelen komen aan bod in het mobiliteitsplan.


AFVAL GRS-informatief

Inventaris van afvalstromen en reststromen op grote bedrijventerreinen (industriële eco-systemen)

GRS-indicatief

Locatiekeuze van afvalverwerkingsinstallaties. Ruimtelijke clustering met activiteiten die kunnen profiteren van reststromen (warmte, biogas,…) Locatiekeuze containerparken en kleinere verzamelpunten voor het verzamelen van bepaalde afvalsoorten, bv. composteren van GFT.


Voorzien van ruimte en voldoende flexibele bestemmingsvoorschriften om de ruimtelijke clustering van door afvalstromen gerelateerde activiteiten mogelijk te maken.

RUP-inrichting

Hergebruik van bestaande verhardingen van wegenis en bestaande footprints van gebouwen is positief voor het beperken van de hoeveelheid bouwen sloopafval. Voorzien van ruimte voor afvalcontainers.


Hergebruik van bouwen sloopafval

Andere


77

LUCHT GRS-informatief

Detecteren van emissiebronnen. Detecteren van locaties waar luchtkwaliteit (NO2 en PM10) slecht is Let op: dit is geen informatie die in de klassieke ruimtelijke analyse naar boven komt en dient dus aangeleverd te worden.

GRS-indicatief

Plannen van groene gordels rond hoofdwegen, om de emissieniveaus te verlagen. Beïnvloeden modal split door uitbouw van mogelijkheden alternatieve modi en locatiebeleid. Verhogen van het groenareaal (geeft zuurstof, zuivert de lucht van stof- en andere partikels) Geen woonbuurten plannen dicht bij potentiële vervuilende activiteiten of op plaatsen waar overschrijdingen zijn Mogelijk vervuilende activiteiten inplanten op veilige locaties, rekening houdend met overheersende windrichtingen.

GRS-bindend RUP-bestemming RUP-inrichting

Voor het aanleggen van nieuwe infrastructuur – nieuwe straten: luchtkwaliteittoets toepassen, geen smalle straten met hoge bebouwing Groene gordel rondom vervuilende activiteiten Interne zonering binnen bedrijventerreinen: mogelijk vervuilende activiteiten op grotere afstand van woongebieden.


Randvoorwaarden voor de plaatsing van schoorstenen, ventilatiekanalen, airconditioners, …

Andere

78

5177-50-024-03


GELUID GRS-informatief

Analyse bestaande geluidsniveau Identificeren van geluidsbronnen

GRS-indicatief

Differentiatie van kenmerkende geluidsniveaus over het grondgebied van het stedelijk gebied Locatiebeleid voor geluidsproducerende activiteiten, voorzien van specifieke terreinen. Voorzien van verkeersluwe en langzaam-verkeer-zones in woonbuurten


Buffering- en/of koppelingszones

RUP-inrichting

Interne zonering binnen bedrijventerreinen: geluidsproducerende activiteiten op grotere afstand van woongebieden. Verplichten (en subsidiëren) van geluidsisolatie in bestaande & nieuwe gebouwen dicht bij geluidsbronnen Dichte, gelaagde (bomen, heesters en onderbegroeiing) en ononderbroken groenbuffers14. Gebouwen als buffer laten functioneren. Zorgvuldig plannen van laad- en loszones (ondergronds, op enige afstand van woningen, aan andere zijde gebouw). Oriëntatie van glasoppervlakken (weg van geluidsbronnen)


14

Opleggen van randvoorwaarden aan kleine geluidsproducerende installaties: ventilatoren, airconditioning,… Aanmoedigen van het gebruik van geluidsabsorberende materialen Toepassen van geluidsniveaustandaarden voor verschillende activiteiten

Er wordt op gewezen dat deze maatregel niet zinvol is. Groenschermen werken immers niet als geluidsbuffer, tenzij ze zeer omvangrijk zijn (bv. meer dan 100 meter breed). Dit is zeker binnen een stedelijke omgeving niet haalbaar. Wel hebben groenschermen mogelijk een impact op de subjectieve hinderbeleving.


79

ENERGIE GRS-informatief

Localisatie van energieproductieplaatsen, ook kleinschalige en lokals installaties: warmtekrachtkoppeling, verbrandings-processen, …

GRS-indicatief

Mogelijkheden voor gedecentraliseerde energieproductie en hernieuwbare energiebronnen inbouwen in de ruimtelijke structuur: warmtekrachtkoppeling, windmolens, zonne-energie, … Locatiebeleid voor inplanting windmolens.


Compact bouwen Zongericht bouwen en verkavelen Belichting en schaduwzijden Principe van industriële eco-systemen op bedrijventerreinen, mogelijkheid voor uitwisselen energiestromen.


Mogelijkheden voorzien voor zonne-energie, zonnepanelen, zonneboilers,… (relatie subsidiebeleid). Algemene voorschriften voor zongericht bouwen, oriëntatie van glasoppervlakken, leefruimten op het zuiden.

Andere

80

5177-50-024-03


LEEFBAARHEID EN VEILIGHEID GRS-informatief

In kaart brengen van de ruimtelijk-functionele diversiteit, monofunctionele gebieden (bv. kantooromgevingen) worden ervaren als onveilig. In kaart brengen van het draagvlak voor voorzieningen, het uitrustingsniveau van stadsdelen, … Inventaris van het areaal, de bereikbaarheid, de toegankelijkheid, de ligging en de veiligheid van de groengebieden In kaart brengen van gebieden met bijzondere kenmerken op het vlak van fysieke en sociale veiligheid: bijvoorbeeld concentraties van bepaalde veiligheidsproblemen, … In kaart brengen van de staat van het stedelijk woningpatrimonium, bouwblokken structuur en de openbare ruimte. In kaart brengen sociale woningbouw.

GRS-indicatief

Verticaal combineren van verschillende functies voor het stimuleren van een leefbare omgeving zoals woningen en voorzieningen of scholen, wonen als basisweefsel. Bevorderen van het aantal gebruiksmogelijkheden en de levendigheid van wijken Realiseren van groengebieden op de verschillende schaalniveaus van de stad: buurtgroen, wijkgroen, stadsdeelgroen, stadsgroen en stadsbossen, vlotte bereikbaarheid van groengebieden. Structuur van de publieke ruimte: beeldkwaliteit en gebruikswaarde; principes inrichting publieke ruimte. Principes voor woonkwaliteit: aandacht voor menging verschillende woonvormen, aandacht voor eengezinswoningen. Principes voor spreiding sociale woningbouw, differentiatie. Principes van beeldkwaliteit en architecturale kwaliteit. Realiseren van groene hoogdynamische zone voor multifunctioneel gebruik zoals volkstuinen, sportvoorzieningen, stadslandbouw, …


Lokale verweefbare activiteiten zoals lokale handel, dienstverlening, horeca toelaten, al dan niet als nevenbestemming.

RUP-inrichting

Vermijden van enclaves: verspreiden van sociale woningbouw, vermijden pijpekoppen, vermijden geïsoleerde publieke ruimtes. Aandacht voor woonkwaliteit: bouwdieptes versus lichtinval,


81

minimale nuttige vloeroppervlakte per wooneenheid, minimale oppervlakte private buitenruimte (ook voor meergezinswoningen), … Aandacht voor de kwaliteit en de inrichting van de publieke ruimte RUP-beheer

82

5177-50-024-03

Gemeentelijke stedenbouwkundige verordening

Vastleggen minimumnormen voor woonkwaliteit: nuttige vloeroppervlakte per wooneenheid, minimale oppervlakte private buitenruimte afgestemd op type woning, minimale voorzieningen in meergezinswoningen zoals fietsstalling, liften, afvalcontainers, voorzieningen rolstoelgebruikers.

Andere

Masterplan Publieke Ruimte: beeldkwaliteit en gebruikswaarde; principes inrichting publieke ruimte.


BODEM GRS-informatief

In kaart brengen van de geomorfologische eigenschappen van de bodem. In kaart brengen van bodemverontreinigingen (brownfields)

GRS-indicatief

Nabestemmingen formuleren voor brownfields. Principes van een grondbalans, beheren van grondverzetten


Afstemming tussen nagebruik van verontreinigde terreinen en de bestemming van de terreinen.

RUP-inrichting

Bodemsoort als locatiecriterium bij het bepalen van onder meer waterbuffering en infiltratie. Lokaal verwerken grondoverschotten (bv. bij de bouw van ondergrondse parkings)



83

RUIMTE-EFFICIËNTIE EN HERGEBRUIK GRS-informatief

GRS-indicatief

In kaart brengen van de intensiteit van het ruimtegebruik: brownfields, onderbenutte ruimten in het stedelijk gebied en op bedrijventerreinen, dichtheden, leegstand, … Inschrijven van de principes van intensief en meervoudig ruimtegebruik, ook op bedrijventerreinen Bundelen van activiteiten en realiseren van functiedichtheid op intermodale verkeersknooppunten en stamassen openbaar vervoer. Beperken van leegstand en langdurig ongebruikte ruimten Wooninbreiding in de stadsregio: realiseren van voldoende hoge woondichtheden binnen het stedelijk gebied, zonder in te boeten op de kwaliteit van de woonomgeving. Differentiatie van gewenste dichtheden over het grondgebied van het stedelijke gebied. Realiseren van brownfieldontwikkelingen


Meervoudig (recreatief) medegebruik van bufferstroken. Vastleggen Vloer/Terrein index Meervoudig gebruik van buffers, koppelingsgebieden i.p.v. buffers. Gemeenschappelijke parkings, parkings op of onder gebouwen, bouwen in verdiepingen op bedrijventerreinen. Verhogen van de levensduur van structuren door een multifunctioneel en flexibel ontwerp Renovatie en hergebruik van bestaande gebouwen en stedelijke structuren


Het gebruik van ecologische principes met betrekking tot water, afval en energie wanneer oude gebouwen herontworpen worden voor nieuw gebruik.

Andere

Leegstandsheffing voor gebouwen en percelen Beperken van strategische reserves op bedrijventerreinen door vastleggen terugkoopregeling indien bepaalde oppervlakte niet in gebruik.

84

5177-50-024-03


ERFGOED GRS-informatief

In kaart brengen van de historiek van de ruimtelijke ontwikkeling van het stedelijke gebied In kaart brengen van waardevolle stedenbouwkundige gehelen en bouwkundig erfgoed

GRS-indicatief

Visie over het omgaan met historische structuren, historische architectuur, …


Zorg dragen voor bestaande historische elementen bij het plannen van nieuwe functies en trachten oude gebouwen te behouden Integreren van bestaande monumenten en belangrijke bomen in nieuwe plannen Integreren van historische structuren zoals walgrachten, percelering.


Het behoud of hergebruik van bestaande bestrating (stenen, kasseien, …) in het bijzonder voor pleinen en voetgangersstraten, is onderwerp voor een masterplan publieke ruimte en voor specifieke inrichtingsprojecten.


85

GRONDSTOFFEN EN MATERIALEN GRS-informatief GRS-indicatief

Principe inschrijven voor het gebruik van duurzame materialen.


Gebruik van duurzame (= niet steeds ‘voor de lange duur’) materialen


Stimuleren en voorschrijven van gebruik van natuurlijke, ecologische en/of gerecycleerde materialen, gebruik van lokale materialen Stimuleren van het gebruik van materiaal van (gecertificeerde) hernieuwbare bronnen

Andere

86

5177-50-024-03


3

BESPREKING DUURZAAMHEIDSASPECTEN

In wat volgt, worden een aantal duurzaamheidsaspecten behandeld die een vertaling kunnen krijgen in stedenbouwkundige voorschriften of in het ruimtelijk ordeningsbeleid in het algemeen. Voor de meeste thema’s worden er verschillende deelaspecten onderscheiden, die invulling geven aan het thema en afzonderlijk behandeld worden. Voor elk van de aspecten werd een schema opgemaakt waarin op systematische wijze nagegaan wordt of en op welke wijze het thema kan worden geïntegreerd in de ruimtelijke ordening, of hiervoor alternatieven voorhanden zijn, of er voldoende basisinformatie is, e.d.. Op basis van overleg met de stuurgroep en de opdrachtgever werden een aantal aspecten geselecteerd voor verdere uitwerking (aangeduid in vetjes). De selectie gebeurde aan de hand van de systematische analyse waarvan de resultaten in het vorige hoofdstuk werden beschreven. Per aspect wordt aangegeven op welke wijze (op welk niveau, onder welke vorm) het in de ruimtelijke ordening kan worden geïntegreerd. Daarbij wordt vertrokken van een uitgebreide probleemstelling. Daarnaast worden aandachtspunten voor integratie toegelicht. Tenslotte worden aanbevelingen gedaan, zowel wat betreft de inhoudelijke als juridische aspecten.

THEMA’S

DEELASPECTEN

Water

•

Bijkomende voorwaarden watertoets

•

Ruimte voor water in bebouwde omgeving

•

Groennormen

•

Tijdelijke natuur

Mobiliteit

•

Integratie MOBER

Afval

•

Afval op wijkniveau

Lucht

•

Luchtkwaliteitstoets

•

Straatcanyon/knelpuntstraten

Geluid

•

Akoestische isolatienormen (voor woningen) en betere akoestische kwaliteit

Energie

•

Kleine windmolens

•

Straatverlichting

Veiligheid

•

Externe veiligheid in de omgeving van transportinfrastructuur

Bodem

•

Brownfieldontwikkeling

Ruimtegebruik

•

Optimaliseren grondoppervlak / gebouwd volume

•

Brownfieldontwikkeling

•

Ruimtelijke ordening voor de ondergrondse ruimte

Groen (en ecologie)

Bespreking duurzaamheidsaspecten

87

•

Zonering binnen bestemmingen/verweving

•

Milieuzonering

Materiaalgebruik

•

Duurzame materialen

Licht

•

Recht op voldoende daglicht

Cultuurhistorie

3.1 3.1.1

Water Bijkomende voorwaarden watertoets

De watertoets houdt in dat bij de beslissing over een vergunning, plan of programma rekening gehouden wordt met de mogelijke nadelige gevolgen ervan voor het watersysteem en voor de functies die het watersysteem voor de mens vervult. Bij een verkavelingsvergunning of stedenbouwkundige vergunning zal de beslissingnemende overheid beoordelen of er risico's op wateroverlast bestaan, of de grondwaterlagen eventueel (kwalitatief of kwantitatief) schade kunnen ondervinden, enzovoort. Als er inderdaad sprake is van een nadelig gevolg zal die overheid een aantal voorwaarden opleggen om dit gevolg te voorkomen of te beperken, of het te herstellen of te compenseren. Als aan die voorwaarden niet kan worden voldaan en er bvb. grote risico's op wateroverlast zijn, kan finaal beslist worden geen goedkeuring te verlenen aan de vergunningsaanvraag. Alle ingrepen in het watersysteem met een potentieel schadelijk effect zijn onderworpen aan de watertoets. Voorbeelden zijn ingrepen waarvoor een bouwvergunning of een milieuvergunning is vereist en die een effect hebben op de kwaliteit of de kwantiteit van het oppervlaktewater of het grondwater. Zo zullen ook ruimtelijke structuurplannen en ruimtelijke uitvoeringsplannen meestal een impact hebben op het watersysteem en dus onderworpen zijn aan de watertoets. Hetzelfde kan gezegd worden voor plannen van ruilverkaveling, landinrichting en natuurinrichting. De aanleg van wegen en van andere grote infrastructuur ontsnapt er evenmin aan. Dit betekent niet dat alle plannen nu plots voor onoverkomelijke obstakels komen te staan omwille van de watertoets. Het betekent wel dat doordacht moet worden omgaan met het watersysteem, zodat niet langer foute beslissingen genomen worden zoals het vrijelijk volbouwen van overstroombare valleigebieden en het ongebreideld aanleggen van verharde oppervlakken zonder compenserende maatregelen In principe mag niet gebouwd worden in overstromingsgevoelige gebieden, al kunnen er uitzonderingen zijn, afhankelijk van de omvang van het probleem. Het kan bijvoorbeeld gebeuren dat een nieuwbouw in een bijna volgebouwde verkaveling - onder strikte voorwaarden - toegelaten wordt. Uiteraard blijft daar het risico op schade door overstromingen even groot. Een ‘negatieve’ watertoets betekent echter niet dat binnen een dergelijk gebied geen activiteiten meer ontwikkeld kunnen worden. Wel zal het nodig zijn bijkomende voorwaarden op te leggen die de vastgestelde knelpunten kunnen oplossen. De exacte uitwerking is sterk afhankelijk van de problematiek die binnen de watertoets wordt vastgesteld.

88

5177-50-024-03


BIJKOMENDE VOORWAARDEN WATERTOETS Wijze van integratie in RO

•

Stedenbouwkundige voorschriften in kader van een RUP: “overstromingsvrij bouwen in risicozones, verbieden van ondergrondse ruimtes zoals kelders en garages - gelijkvloers voldoende hoog bouwen. In deze situatie is het ook van groot belang om stookolietanks bovengronds te voorzien.” Ook buiten risicozones moet men met bepaalde voorschriften rekening houden. Wateroverlast wordt immers vaak veroorzaakt door water dat niet meer in de bodem kan indringen en dat te snel wordt afgevoerd.

•

Via het vergunningenbeleid. Op 20 juli 2006 keurde de Vlaamse Regering het ontwerp van uitvoeringsbesluit over de watertoets definitief goed15. Het ontwerp geeft de lokale, provinciale en gewestelijke overheden, die een vergunning moeten afleveren, richtlijnen voor de toepassing van de watertoets. Het besluit treedt in werking op 1 november 2006, maar moet nog gepubliceerd worden in het Belgisch Staatsblad. Deze richtlijnen zullen het de vergunningverlenende overheid toelaten om op een meer systematische en onderbouwde wijze waterhuishoudkundige aspecten in de beslissing te integreren. In het ontwerpbesluit wordt ook de bevoegde adviesinstantie aangewezen waaraan de vergunningverlenende overheid advies kan (soms moet) vragen.

•

Van belang is overigens op te merken dat het hoger geciteerde beginsel van artikel 6,10° DIWB een normerend karakter heeft, waardoor de overheid is gebonden. Zo zal een ruimtelijk uitvoeringsplan (en ook een verkavelingsvergunning of stedenbouwkundige vergunning) die afbreuk doet aan de beleidsbeginselen van integraal waterbeleid of die niet kaderen binnen de doelstellingen ervan, naar omstandigheden door onwettigheid aangetast zijn.

Van belang is overigens op te merken dat het hoger geciteerde beginsel van artikel 6,10° DIWB een normerend karakter heeft, waardoor de overheid is gebonden. Zo zal een ruimtelijk uitvoeringsplan (en ook een verkavelingsvergunning of stedenbouwkundige vergunning) die afbreuk doet aan de beleidsbeginselen van integraal waterbeleid of die niet kaderen binnen de doelstellingen ervan, naar omstandigheden door onwettigheid aangetast zijn. (meer geschikte) alternatieven buiten de RO

15

Het waterbeleid is in eerste instantie verantwoordelijk voor de definiëring en de invulling van de watertoets. Voor de ruimtelijke integratie, kwalitatieve invulling en integrale beoordeling van het

Zie www.ciwvlaanderen.be, waar de tekst ook kan worden gedownload.


89

aspect water blijft het belangrijk om het te integreren binnen het beleidsveld van de ruimtelijke ordening en het dus ook hierbinnen te behandelen. Inhoudelijke aspecten voor integratie in RO

De (ruimtelijke doorwerking van de) watertoets: het richtlijnenkader dat werd uitgewerkt in het ontwerp van uitvoeringsbesluit zal inhoudelijk in het vergunningenbeleid van het beleidsdomein RO doorwerken. De watertoets moet ook worden uitgewerkt op het planniveau. Inhoudelijke richtlijnen zijn daarvoor nog niet uitgewerkt. Relevante (watergerelateerde) info zal via de plenaire vergaderingen en de adviesverlening worden ingebracht in het planproces.

Bijkomende informatie

•

Deelproject Hoog-Latem (2B) bij de afbakening van het grootstedelijk gebied Gent. Informatie te vinden op www.ruimtelijkeordening.be. Specifiek artikel opgenomen rond waterbeheersing, fasering opgenomen met een relatie rond de aanpak van de waterproblematiek.

•

RUP afbakening grootstedelijk gebied Gent, stedelijk project ‘Lange Velden’ Wondelgem. In de voorschriften wordt bepaald: “Bij de aanleg van het terrein moet het waterbergend vermogen van het gebied zo veel mogelijk worden behouden en het overstromingsrisico worden beperkt. Hemelwater moet maximaal kunnen infiltreren in de bodem”. Binnen de afbakening van dit RUP werd recent een verkaveling goedgekeurd waarin de aanleg van diverse wadi’s voorgesteld wordt teneinde het natuurlijk waterbergend vermogen van het gebied zo veel mogelijk te behouden en maximale infiltratie van hemelwater mogelijk te maken.

•

Gelet op het feit dat het instrument er reeds geruime tijd wordt toegepast, is het nuttig ook de Nederlandse expertise te benutten. Uitvoerige informatie treft men aan op http://www.watertoets.net/.

Is er voldoende duidelijkheid en informatie om het thema verder uit te werken?

90

5177-50-024-03

Ja. De thans uitgewerkte richtlijnen zouden na een tijdje wel aan een evaluatie moeten worden onderworpen, teneinde hun effectiviteit op het terrein en bruikbaarheid binnen het vergunningenbeleid te toetsen. Er zou ook studiewerk moeten worden gevoerd of het nuttig en/of mogelijk is om voor de plannen en programma’s ook richtlijnen op te stellen.


3.1.2

Ruimte voor water in bebouwde omgeving

Binnen een stedelijk gebied wordt tot op heden weinig aandacht besteed aan het creëren van bijkomende ruimte voor water. Er wordt impliciet van uit gegaan dat dit een functie is voor het buitengebied. Het verhogen van de belevingswaarde in stedelijk gebied is één van de doelstellingen in het Decreet Integraal Waterbeleid. Belangrijk zijn hier ook de fonteinen en andere waterpartijen die in de zomer een afkoelende werking hebben.

RUIMTE VOOR WATER IN BEBOUWDE OMGEVING Wijze van integratie in RO

a. Stedenbouwkundige verordening Een belangrijke stap is al genomen met het goedkeuren van de gewestelijke stedenbouwkundige verordening dd. 1 oktober 2004 inzake hemelwaterputten, infiltratie-voorzieningen, buffervoorzieningen en gescheiden lozing van afvalwater en hemelwater. De verordening bevat minimale voorschriften voor de lozing van niet-verontreinigd hemelwater, afkomstig van verharde oppervlakken. Het algemeen uitgangsprincipe hierbij is dat hemelwater in eerste instantie zoveel mogelijk gebruikt wordt. In tweede instantie moet het resterende gedeelte van het hemelwater worden geïnfiltreerd of gebufferd, zodat in laatste instantie slechts een beperkt debiet vertraagd wordt afgevoerd. Ook de plaatsing van de overloop van de hemelwaterput en de infiltratievoorziening dient aan dit principe te beantwoorden. Deze verordening is dus ruimer dan de eerder bestaande die enkel gold voor hemelwaterputten. In de provincie Vlaams-Brabant geldt een provinciale, strengere regeling. Ook gemeenten kunnen een eigen regeling bezitten. b. Structuurplanning op Vlaams, provinciaal en gemeentelijk niveau Vlaams niveau: de erkenning en implementatie van het in artikel 6,10° juridisch verankerde beginsel dat het watersysteem één van de ordenende principes is in de ruimtelijke ordening. In essentie houdt dit beginsel in dat de werking en de behoeften van het watersysteem (als onderdeel van het fysisch systeem) belangrijke voorwaarden zijn voor de wijze waarop met de ruimte wordt omgegaan16. Het is voor de ruimtelijke kwaliteit van belang om te zorgen voor een goede samenhang tussen het watersysteem (basislaag) en andere gebruiksfuncties (occupatielaag)17.

16

Ontwerp Waterbeleidsplan Vlaanderen, 13, www.CIW.be

17

In de parlementaire voorbereidingswerken bij het DIWB wordt daarover het volgende gesteld: ‘Het beginsel dat het watersysteem een van de ordenende principes in de ruimtelijke ordening uitmaakt, betreft het vraagstuk van de beschikbare ruimte voor het watersysteem en vormt het raakpunt tussen waterbeleid en ruimtelijk ordeningsbeleid. Het uitgangspunt ‘ruimte voor watersystemen’ in het waterbeleid is inderdaad nauw verbonden met het beginsel van het ‘watersysteem als ordenend principe’. Door de fysische structuur als basis voor de ruimtelijke planning te beschouwen, wordt met het Ruimtelijk Structuurplan Vlaanderen reeds een eerste stap gezet in de richting van een ruimtelijk beleid dat rekening houdt met watersystemen. Om aan dit principe een nog meer sturende functie te verlenen, wordt het noodzakelijk geacht om het beginsel ‘het watersysteem als


91

c. Stedenbouwkundige voorschriften in kader van RUP Volgens de memorie van toelichting bij het DIWB moet de acceptatie van het uitgangspunt dat het watersysteem een ordenend inrichtingsprincipe betreft, in de ruimtelijke planningsprocessen in concreto tot uiting komen in randvoorwaarden zoals: voldoende ruimte voor waterberging, behoedzaam omgaan met kwel- en infiltratiegebieden en van nature overstroombare gebieden en de rol van het watersysteem als drager van ecologische verbindingsstructuren18. Van belang is overigens op te merken dat het hoger geciteerde beginsel van artikel 6,10° DIWB een normerend karakter heeft, waardoor de overheid is gebonden. Zo zal een ruimtelijk uitvoeringsplan (en ook een verkavelingsvergunning of stedenbouwkundige vergunning) die afbreuk doet aan de beleidsbeginselen van integraal waterbeleid of die niet kaderen binnen de doelstellingen ervan, naar omstandigheden door onwettigheid aangetast zijn. (meer geschikte) alternatieven buiten de RO

Via de waterbeheerplannen: het (kwalitatief en kwantitatief) waterbeleid is op de eerste plaats een taak voor het waterbeleidsdomein, die onder meer ter uitvoering van de Kaderrichtlijn Water (Richtlijn 2000/60/EG) de organisatie en de inhoudelijke en planmatige sturing van het integraal waterbeleid moet uitbouwen. Nochtans heeft ook het beleidsdomein van de ruimtelijke ordening een belangrijke (ondersteunende) rol op dit vlak. Het feit dat er in het DIWB reeds een bepaald afstemmingsmechanisme werd voorzien tussen het waterbeleid en de ruimtelijke bestemmingsplannen, betekent niet dat er geen plaats meer is voor integraal waterbeleid in de ruimtelijke structuurplanning. Het lijkt wenselijk om in het RSV op niveau van de richtinggevende principes ook een aantal kaderstellende principes op te nemen ter ondersteuning van het integraal waterbeleid. Zelfs zonder waterbeheerplannen zullen aldus deze beginselen doorwerken in de RUPs die in uitvoering van het RSV worden opgemaakt.

Inhoudelijke aspecten voor integratie in RO

Ruimte voor water gaat m.a.w. om het verdisconteren van volgende “blauwe kansen”: •

Geen afwenteling van stedelijk water. Toepassen van het concept ‘vasthouden-bergen-afvoeren’. Mogelijkheden zijn wateropvang zoals gemeenschappelijke infiltratievoorziening of het integreren van een vijver in parkgebied, enz. Minimale voorschriften voor de lozing van niet verontreinigd hemelwater

één van de ordenende principes van de ruimtelijke ordening’ een decretale status te geven (Memorie van toelichting, Parl. St. Vl. Parl. 2002-2003, nr. 1730/1, 22)’. 18

92

5177-50-024-03

Zie memorie van toelichting, Parl. St., Vl. Parl. 2002-2003, nr.1730/1, 22.


afkomstig van verharde oppervlakken zijn te vinden in de gewestelijke stedenbouwkundige verordening19. In bepaalde (watergevoelige) gebieden kunnen strengere normen opgenomen worden in een RUP. In eerste instantie moet zoveel mogelijk gekozen worden voor een natuurlijke wateropvang geïntegreerd in het gebied (zoals wadi, vijver, …) of voor groendaken. Wateropvang dient dus zoveel mogelijk geïntegreerd te worden in de groenstructuur. Indien dit onmogelijk blijkt, kan geopteerd worden voor ondergrondse buffers. Indien dit gekoppeld wordt aan pleinaanleg is een combinatie met bomen vaak moeilijk.

Meer informatie

19

•

Doordacht bouwen woonrijp maken van gronden. Hierbij spelen twee belangrijke factoren een rol: enerzijds vertrekt alles bij een goede locatiekeuze (vb. niet bouwen in overstromingsgebieden of waterzieke gronden) en anderzijds kunnen veel problemen voorkomen worden door het nemen van (opleggen van) doordachte beheersen inrichtingsmaatregelen. Zowel de gewestelijke stedenbouwkundige verordening van 1 oktober 2004 als de watertoets en de in dit kader uitgewerkte richtlijnen voor de vergunningverlener kunnen hierbij een rol spelen.

•

Belevingswaarde van water verhogen

•

Leven op en aan het water: ruimte voor innovatieve ‘waterwoonprojecten’.

•

De Amsterdamse woonwijk IJburg heeft sinds kort de eerste grootschalige waterwoonwijk in Nederland. Aan het steigereiland werden 17 dijkwoningen, 3 paalwoningen, 9 woonboten en 55 drijvende woningen gebouwd. Sindsdien zijn in Nederland verschillende gelijkaardige projecten opgestart. (www.waterstudio.nl).

B.S. 8 november 2004.


93

Is er voldoende duidelijkheid en informatie om het thema verder uit te werken.

3.2 3.2.1

Ja. Er bestaat wel nog geen uitgekristalliseerde beleidslijn ter zake. Op basis van de expertise op het terrein kan het te voeren beleid ter zake verder uitrijpen.

Groen Groennormen

Het verbeteren van de leefbaarheid in de steden is een doelstelling van het overheidsbeleid voor de komende jaren. De maatschappelijke functie van groen wordt in dit verband steeds meer erkend. Uit Vlaams en internationaal belevingsonderzoek blijkt dat gebrek aan groen en rust vaak belangrijke redenen zijn om de stad te ontvluchten. Met behulp van een gismodel is de bereikbaarheid (op verschillende functionele niveaus zoals bijv. buurt, wijk, stadsdeel) en de aantrekkelijkheid (uitrusting, natuur, cultuur en historie, ruimte, rust en stilte) van de groene ruimten in kaart gebracht voor de steden Aalst, Antwerpen, Gent en Kortrijk. De tekorten aan bereikbare groene ruimten zijn het grootst op wijkniveau. In Aalst, Antwerpen en Gent heeft ongeveer 35 % van de bevolking geen wijkgroen. In Kortrijk is dat zelfs 95 %. Enkel in Antwerpen is enig stadsbos voorhanden. Verkeerswegen (vaak de stadsring) zijn de belangrijkste barrières voor de bereikbaarheid van groengebieden en autosnelwegen en ringwegen zijn meestal de belangrijkste oorzaak van rustverstoring in de steden. Hierdoor is het in de stadskern zelf vaak rustiger. Door de aanwezigheid van grote groengebieden met een goede kwaliteit en in de onmiddellijke nabijheid van de stadskern heeft Aalst het hoogste kwaliteitsprofiel. Kortrijk scoort het slechtst. De landschappen rond Antwerpen hebben een hoge natuur- en cultuurhistorische waarde. Verder zijn er in Antwerpen veel bossen, meerdere grote parken en een fortengordel rondom de stad. In alle onderzochte steden daalde in de periode 1990-2000 de bevolking in de stadskern sterker dan in het volledige studiegebied. In Antwerpen en Gent nam de bevolking significant toe in gebieden nabij bereikbaar groen. Als al de bebouwing van het Gewestplan wordt gerealiseerd, vermindert in alle steden de oppervlakte aan bereikbare groene ruimten. Realisatie van stadsbosprojecten zou ervoor zorgen dat in Gent en in Kortrijk een stadsbos binnen bereik komt van respectievelijk 72 % en 77 % van de inwoners van de stadskern. Ruimtelijke planning zou in de toekomst een groter gewicht moeten toekennen aan stedelijk groen en geluidskwaliteit, en dus aan leefbaarheid in het algemeen.

GROENNORMEN

94

5177-50-024-03

Wijze van integratie in RO

Oppervlaktenormen voor stedelijk groen opnemen in het richtinggevend gedeelte van de structuurplannen (alle planniveaus) in te vullen in functie van de context.

(meer geschikte) alternatieven buiten de RO

Milieu- en natuurbeleid (Harmonisch Park- en Groenbeheer, …)

Inhoudelijke aspecten voor

•

Er wordt een minimale hoeveelheid toegankelijk groen vooropgesteld in combinatie met de toegankelijkheid.


integratie in RO

Meer informatie


3.2.1.1

•

Er moet een duidelijke relatie gelegd worden met het ‘ecologisch’ groen. Daarbij is toegankelijkheid een prioriteit binnen de stad. De ecologische functie is ondersteunend.

•

‘Monitor voor bereikbaar en aantrekkelijk groen’ (A. Van Herzele)

•

Lange termijnvisie gebiedsgericht natuurbehoud in stedelijke en verstedelijkte omgeving (M. Heyn)

•

MIRA-S: Er is een volledige benaderingswijze uitgewerkt op basis van verstedelijkingsklassen. Er wordt aangegeven hoe hiermee kan worden omgegaan binnen een bepaald type gebied.

Ja

Uitgangspunten

Het Vlaamse groenbeleid vertrekt van volgende uitgangspunten: Doel Het groenbeleid moet een antwoord bieden op de uitdagingen die de maatschappij vandaag stelt ten aanzien van parken, stedelijk en randstedelijk groen. In alle woonkernen is de vraag naar verhoogde leefbaarheid actueel. Groen wordt niet langer benaderd vanuit een eilandtheorie, maar wel als belangrijk onderdeel van een levende samenleving. Vanuit die invalshoek integreert groen zich in en zoekt het mee naar oplossingen voor problematieken m.b.t. gezondheid, leefbaarheid, opbouw sociale netwerken, … In alle Vlaamse steden moet worden voorzien in voldoende stedelijk groen dat bijdraagt tot de biodiversiteit, het landschap, het klimaat, rust en stilte, de luchtkwaliteit, bodem en water (duurzaamheidsdoelstelling MIRA-S).


95

Doelgroep Het groenbeleid beoogt het hanteren van normen in de ruimtelijke ontwikkeling van stedelijke gebieden zodat overal (en dus voor iedereen) en op alle functieniveaus (buurt, wijk, stadsdeel, …) bereikbaar en aantrekkelijk groen aanwezig is. Alle Vlaamse steden moeten voorzien in de behoeften aan bereikbaar en aantrekkelijk groen op alle stedelijke niveaus, ten voordele van een aantrekkelijke woonomgeving, de gezondheid, de ontwikkeling van kinderen. Stille plekken moeten bereikbaar zijn op buurtniveau. Alle inwoners in de steden moeten over groen en stille plekken kunnen beschikken. Groenrijke buurten kunnen niet de behoeften vervullen van groenarme. Te weinig groen voor te veel mensen vormt een bedreiging van de groenkwaliteit in de toekomst (duurzaamheidsdoelstellingen MIRA-S). Verantwoordelijken Het groenbeleid is een maatschappelijke aangelegenheid en nodigt alle (potentiële) spelers uit om actie te voeren rond een gezamenlijk aanvaard project. De uitnodiging gaat in eerste instantie uit naar de diverse bestuurlijke niveaus (kerntakendebat) en de diverse spelers binnen die niveaus. Ook private eigenaars van parken en landgoederen, de verenigingen, de aannemerij, de architectuur, de wetenschappelijke wereld, … worden aangesproken. Tenslotte heeft ook de individuele burger een rol te spelen. Hij wordt gesensibiliseerd om in zijn eigen omgeving mee te denken en mee te werken aan de realisatie van het project. De bevolking moet op alle planniveaus zo adequaat mogelijk betrokken worden bij de concrete invulling van kwantiteit en kwaliteit per groene ruimte, zodanig dat het aanbod aansluit op de wensen van de gebruikers (duurzaamheidsdoelstelling MIRA-S). Beheren volgens de principes van het Harmonisch Park- en Groenbeheer Het groenbeleid gaat uit van kwaliteit in ontwerp, aanleg en beheer en hanteert daarbij de visie ‘Harmonisch Park- en Groenbeheer’ als leidraad. De visie wordt verder uitgewerkt en bijkomende instrumenten worden ontwikkeld om de beheerder te ondersteunen en begeleiden. De draagkracht van de groene ruimten wordt gerespecteerd zodat de kwaliteit van de functie-uitoefening gewaarborgd blijft (duurzaamheidsdoelstelling MIRA-S). Rechtszekerheid Het groenbeleid is wervend en zet partners aan om op basis van vrijwilligheid normen en doelstellingen mee na te streven. Het groenbeleid moet evenwel wie instapt voldoende garanties kunnen geven op het vlak van rechtszekerheid. Het verankeren van de beheervisie en de beheerplanning die daarop gebaseerd is, is essentieel. Verder zullen initiatieven gericht op inhoudelijke en financiële ondersteuning drempelverlagend werken. Inhoudelijke kennis Het groenbeleid steunt op kennis. Enerzijds wordt kennis uit ervaring en uit het verleden duurzaam gebundeld, beheerd en gevrijwaard voor de toekomst. Anderzijds wordt permanent gewerkt aan het verzamelen en opbouwen van kennis, zowel uit binnen- als buitenland. Maar vooral wordt die kennis beschikbaar gesteld van – primair - de bij het project betrokken partners en van – secundair - de brede samenleving. Een kenniscentrum wordt opgestart om de kwaliteit van het kennisbeheer te verzekeren in functie van het realiseren van het beleidsproject.

96

5177-50-024-03


Lange termijnplanning Groenvoorziening en het Prioriteiten plan Openbaar groen (1993): In dit document zijn normen opgenomen voor groen. De normen in MIRA zijn hier op gebaseerd. Er wordt o.a. aangegeven per verstedelijkingsklasse hoeveel groen minimum moet voorzien worden. M.b.t. de oppervlakte toegankelijke groene ruimten (exclusief bossen en natuurgebieden) wordt gesteld voor: •

verstedelijkingsklasse 1: agglomeraties (binnen de grenzen van 1947) - 30 m²/inwoner;

•

verstedelijkingsklasse 2: uitbreiding van de agglomeraties tussen 1947-1970 + toeristische kustzone - 25 m²/inwoner;

•

verstedelijkingsklasse 3: randgebied - 20 m²/inwoner;

•

verstedelijkingsklasse 4: intermediaire zone - 15 m²/inwoner;

•

verstedelijkingsklasse 5: landelijke zones - 10 m²/inwoner.

Er wordt ook vermeld dat niet enkel naar de oppervlakte moet gekeken worden, maar ook naar de diversiteit aan soorten ruimten en een evenwichtige spreiding (zowel wat betreft ligging al oppervlakte). In MIRA-S worden vijf kwaliteitsgroepen onderscheiden: •

Uitrusting;

•

Natuur;

•

Cultuur en historie;

•

Ruimte;

•

Rust en stilte.

Afstand blijkt de belangrijkste factor voor het bezoek van groene ruimten. Barrières beperken de aantrekkingszone. Volgend referentiekader wordt in MIRA-S opgenomen.

Tabel 1

Referentiekader MIRA-S groennormen

Functieniveau

Maximumafstand

Minimumareaal

Woongroen

< 150 m

Buurtgroen

< 400 m

> 1 ha

Wijkgroen

< 800 m

> 10 ha (park > 5 ha)

Stadsdeelgroen

< 1600 m

> 30 ha

Stadsgroen

< 3200 m

> 60 ha

Stadsgroen (stadsbos)

< 5000 m

> 200/300 ha

In de Lange termijnplanning Groenvoorziening is een lijst opgenomen waarin aan iedere gemeente in Vlaanderen een klasse is toegewezen. Het document dateert echter van 1993 en is wel actueel inzake normen maar niet meer inzake verstedelijking.


97

3.2.1.2

Uitwerking maatregel

Net zoals er voor het buitengebied groenquota worden vastgelegd, kunnen er voor het stedelijk gebied of delen binnen het stedelijk gebied ook kwantitatieve ‘groennormen’ verankerd worden in het RSV. In deze context dient verwezen naar de groennormen uit het MIRA-S-2000 onderzoek (zie boven). Op deze wijze ontstaat er meer evenwicht tussen de verdichtingsdoelstellingen enerzijds en de leefbaarheidsdoelstellingen anderzijds. Het spreekt voor zich dat deze groennormen niet aan het “stand-still” principe kunnen raken: waar de bestaande groencoëfficiënt hoger is dan de aangegeven groennormen, moet het ruimtelijk beleid gericht zijn op het behoud ervan. De groennormen kunnen dus slechts een ondergrens aangeven. Het is niet de bedoeling om het “groenoverschot” op te vullen. De wijze waarop deze doelstelling wordt gehaald, is sterk contextafhankelijk en verschillend voor een wijk met relatief grote tuinen t.o.v. een gebied met hoogbouw. Dit sluit nauw aan bij de vorige aanbeveling. Deze groennormen kunnen vervolgens worden meegenomen bij de ruimtelijke ontwikkeling op de lagere planniveaus. Door de groennormen die zijn opgenomen in de richtinggevende of bindende bepalingen vervolgens te verankeren in een ruimtelijk uitvoeringsplan, wordt een juridisch dwingend toetsingskader gecreëerd voor de verkavelingsvergunningen, stedenbouwkundige vergunningen of stedelijke stedenbouwkundige projecten.

3.2.2

Tijdelijke natuur

‘Tijdelijke natuur’ komt niet alleen voor binnen grote gebieden met veel beschikbare restruimte zoals havengebieden, maar kan ook binnen stedelijke gebieden voorkomen op bv. onbebouwde percelen. Aangezien tijdelijke natuur aanleiding kan geven tot beperkingen m.b.t. toegelaten bebouwing en activiteiten in de toekomst, gaat er nog heel wat onzekerheid mee gepaard en moet de relatie tussen natuurwetgeving en ruimtelijke ordening verder worden uitgediept. Wellicht behoeft dit thema nog wat meer onderzoek in het licht van de conformiteit met EG-regelgeving en milieubeginselen.

TIJDELIJKE NATUUR Wijze van integratie in RO

98

5177-50-024-03

•

Als taakstelling in ruimtelijke structuurplannen

•

Als stedenbouwkundig voorschrift voor grote gebieden zoals bvb. havengebieden


Natuurbeleid - natuurwetgeving


Integreren van concept / taakstelling van tijdelijke natuur en duidelijk stellen van betekenis ervan.

Bijkomende informatie

•

Voorbeelden in de havengebieden van Gent en Antwerpen

•

Nederlands onderzoek ‘Tijdelijke natuur’: het document ‘Tijdelijke natuur, permanente winst’ van het Innovatienetwerk, Groene ruimte en agrocluster (www.agro.nl)



3.3 3.3.1

Neen, tijdelijk natuur heeft geen duidelijk statuut.

Mobiliteit Integratie mobiliteitseffectenrapport (mober)

Een mobiliteitseffectenrapport (mober) schetst het mobiliteitsprofiel van een bepaalde functie in een bestaande ruimtelijke omgeving. Een mober is de link tussen ruimtelijke planning en duurzame mobiliteit. De integratie van infrastructuur (mobiliteit) wordt vaak beperkt tot het vraagstuk van de locatiekeuze. De gemeentelijke stedenbouwkundige vergunning van de stad Gent toont nochtans aan dat je met een mober wel een stuk verder kunt gaan. Daarin is bv. sprake van een 'duurzaamheidstoets', waarin nagegaan wordt welke maatregelen de projectontwikkelaar zal nemen met het oog op het bevorderen van de duurzame vervoerswijzen.

INTEGRATIE MOBILITEITSEFFECTENRAPPORT •

Gemeentelijk mobiliteitsplan: voornemen om ruimtelijke ontwikkelingen te toetsen aan een mober. Betere integratie van het beleids- en planningsinstrument mober binnen ruimtelijke planningsprocessen.

•

Voor bepaalde functies (m.n. sterk verkeersgenerende functies) verplichten van een mober. In deze gevallen moet de mober opgenomen worden als vergunningsvoorwaarde (intergratie van mober in de vergunningsprocedure).


•

Mobiliteitsbeleid (mobiliteitsplannen)


•

Ruimtelijke ontwikkelingen onderwerpen aan een mober.

Meer informatie

•

Gent: Stedenbouwkundige verordening van de stad Gent – gekoppeld aan de grootte van het bouwproject en de ontwikkeling ervan. Al verschillende mober’s zijn samen met RUP’s opgemaakt.

•

Bornem: mober voor de Sint-Jozefkliniek20.

•

Ja


Is er voldoende duidelijkheid en informatie om het thema verder uit te werken?.

20

Zie hierover www.mobielvlaanderen.be.


99

3.4 3.4.1

Afval Afval op wijkniveau

Tot op heden is afval als thema afwezig in de meeste structuurplanning. Wellicht kan binnen nieuwe ontwikkelingen meer rekening gehouden worden met de wijze waarop met afval dient te worden omgegaan (bv. gemeenschappelijk composteren, één ophaalpunt, …).

INTEGRATIE MOBILITEITSEFFECTENRAPPORT

100


•

Stedenbouwkundige voorschriften in kader van RUP


•

Het afvalbeleid zelf is wellicht een geschikt beleidsveld om de ruimtelijke omgang met afval te behandelen.


•

Gemeenschappelijke composteringsinstallatie, afvalpark op lokaal niveau (glas, papier, …)

Meer informatie

•

Er zijn reeds een aantal RUP’s waarin met deze problematiek rekening wordt gehouden. Een recent voorbeeld is het RUP ‘Papenhof’ in Mechelen. (www.mechelen.be). Hierin wordt bv. ruimte voorzien voor composteren op wijkniveau.


•

Ja

5177-50-024-03


3.5

Lucht

Luchtkwaliteit heeft recent een prominente plaats op de politieke agenda gekregen. De Kaderrichtlijn Lucht (96/62/EG) vormt samen met vier dochterrichtlijnen de basis voor het kwaliteitsbeleid Lucht binnen de Europese Unie. De polluenten die door de dochterrichtlijnen omschreven worden, zijn in de Kaderrichtlijn gedefinieerd. Het gaat om 13 polluenten zijnde zwaveldioxide (SO2), stikstofdioxide (NO2), fijn stof (PM10), lood (Pb), ozon (O3), benzeen, koolmonoxide (CO), poly-aromatische koolwaterstoffen (PAK), cadmium (Cd), arseen (As), nikkel (Ni) en kwik (Hg). In de dochterrichtlijnen worden voor deze polluenten luchtkwaliteitsnormen (grenswaarden, in een aantal gevallen alarmdrempels en in het geval van ozon, cadmium, arseen, nikkel, PAK en kwik een richt- of streefwaarde) vastgelegd. De WHO luchtkwaliteitsrichtlijnen lagen mee aan de wetenschappelijke basis van de vastgestelde waarden. Voor fijn stof (PM10) - de polluent waarop het recent goedgekeurde Vlaams stofplan (23 december 2005) betrekking heeft - worden normen bepaald in de eerste dochterrichtlijn (1999/30/EG). Deze richtlijn trad in werking op 19 juli 1999 en werd integraal omgezet in Vlarem II op 18 januari 2002. In deze dochterrichtlijn wordt niet enkel een grenswaarde, maar worden ook overschrijdingsmarges bepaald. De overschrijdingsmarge is het percentage van de grenswaarde waarmee deze onder de in Richtlijn 96/62/EG vastgelegde voorwaarden kan worden overschreden. Deze overschrijdingsmarge neemt lineair af vanaf de startdatum tot 0% op de datum waarop aan de grenswaarde moet worden voldaan, zijnde 1 januari 2005 voor PM10. De doelstellingen met betrekking tot lucht en de ruimtelijke integratie van lucht in ruimtelijke planprocessen is het realiseren van zo zuiver mogelijke lucht, met minimale vervuiling. De realisatie van deze doelstelling is grotendeels afhankelijk van de mate waarin er voldaan wordt aan de wettelijke normen voor fijn stof (gemiddelde per jaar/ dagen in overschrijding) en op een hoger niveau aan de klimaatdoelstellingen (de Kyoto-normen). Een goede luchtkwaliteit kan op verschillende manieren gerealiseerd worden. De belangrijkste manieren zijn het beperken van de uitstoot van schadelijke stoffen en het voorkomen dat mensen langdurig worden blootgesteld aan verontreinigingen. In het eerste spoor speelt de vergunningverlening en handhaving een grote rol, voor het tweede spoor is de ruimtelijke planvorming een belangrijk instrument. Verschillende ruimtelijke ontwikkelingen dragen bij tot luchtverontreiniging. Wonen, werken en zich verplaatsen zijn de belangrijkste activiteiten van de mens in stedelijk gebied die bijdragen tot luchtverontreiniging. Autogebruik, industrieterreinen, privé woningen en andere soorten van bebouwing (winkelcentra, kantoorcomplexen,…) dragen bij tot luchtverontreiniging. Door de locatiekeuze van deze activiteiten hebben ruimtelijke ontwikkelingen een invloed op de luchtkwaliteit. Bepaalde stoffen zullen vooral een lokale uitwerking hebben, andere veel minder. Stoffen die via hoge schoorstenen in de lucht worden gebracht zullen in de hogere luchtsferen terechtkomen, en ver van de bron - als de polluenten gezakt zijn - hun uitwerking uitoefenen. De meeste luchtvervuilende activiteiten hebben echter een impact op grote schaal.

3.5.1

Luchtkwaliteitstoets

Een mogelijk hulpmiddel voor het maken van keuzes over de ruimtelijke inplanting van activiteiten is de luchtkwaliteitstoets. Bij het aansnijden van woonuitbreidingsgebieden of het inplannen van nieuwe ontwikkelingen moet rekening gehouden worden met potentiële toekomstige blootstelling aan luchtverontreiniging. Op die manier worden bijkomende knelpunten vermeden.


101

Het komt er in ieder geval op neer dat luchtkwaliteitseisen uitdrukkelijk in de beoordeling van RO-beslissingen worden betrokken. Uit die beslissingen moet dan blijken dat de plankeuzes of vergunningsbesluiten aan een of andere luchtkwaliteitstoets worden onderworpen. Die toetsing die inzicht geeft in potentiële toekomstige blootstelling is een leidraad voor de locatiekeuze of de toelaatbaarheid van activiteiten. Hoe aan die toets juridisch vorm moet worden gegeven, is een vraag die hierna wordt behandeld. In ieder geval moet die luchtkwaliteitstoets inzicht geven in potentiële toekomstige blootstelling en kan hij een leidraad zijn voor de locatiekeuze van activiteiten.

LUCHTKWALITEITSTOETS Wijze van integratie in RO

Luchtkwaliteit moet zowel op planniveau, als op vergunningenniveau spelen. Structuurplannen en RUPs op gemeentelijk niveau: deze plannen moeten aandacht besteden aan de hotspotzones, vaak binnenstedelijke straten of industrie- of havenzones

21

Hiervoor is er momenteel nog geen financiële ondersteuning voorzien via de Samenwerkingsovereenkomst Vlaamse overheid en steden en gemeenten. Een voorstel terzake ligt wel voor bij de bevoegde Minister.

102

5177-50-024-03


waar verontreinigde lucht zich kan ophopen, op de eerste plaats door het in kaart brengen van deze knelpuntstraten en -zones en het selecteren van gepaste maatregelen21. De in het RUP opgenomen kaarten en opgenomen maatregelen zullen van groot belang zijn voor het (bouwen milieu)vergunningenbeleid22 van de overheid. De inbreng van het sectorbeleid is ook hier van belang. Het kan overwogen worden om bij de planvorming de Afdeling Lucht te betrekken als adviesinstantie, zeker indien in het plangebied hotspotzones of gevoelige bestemmingen voorkomen. Voor ruimtelijke uitvoeringsplannen lijkt het bestaande uitvoeringsbesluit23 daartoe onvoldoende rechtsgrondslag te bieden. Het betrokken besluit zou best in die zin worden aangepast. Vergunningen: via het vergunningenbeleid (verkavelingsvergunningen, stedenbouwkundige vergunningen) kan eveneens worden voorkomen dat wordt gebouwd of dat bouwen aan strenge beperkingen wordt onderworpen in hotspot-zones en dat een groter aantal mensen worden blootgesteld aan overschrijdingssituaties. Andersom moet worden voorkomen dat “low emission zones” worden bedreigd of de slechte luchtkwaliteit nog zou verslechteren. Naast de eventuele maatregelen die terzake zouden verankerd zijn in RUPs en waaraan de vergunningen dienen te worden getoetst, kan ook het bestaande concept van de goede ruimtelijke ordening daarin een rol spelen24. Op basis van dit laatste concept, dat toeziet op zowel het voorkomen van hindersituaties als op het vrijwaren van de leefomgeving (ook luchtkwaliteit), kan een aanvraag worden geweigerd of aan bijzondere voorwaarden worden onderworpen. (meer geschikte) alternatieven buiten de RO

De MER is geen alternatief maar een integrerend instrument dat de uitvoering van een luchtkwaliteitsbeoordeling ondersteunt.


De luchtkwaliteitstoets moet opgenomen worden in het ruimtelijk ordeningsbeleid en de resultaten ervan moeten worden meegenomen in de beoordeling van bestemmingsplannen. De juridische vertaling van deze toets kan variëren. Een

22

Omwille van het verordenend karakter van de RUPs moeten niet enkel aanvragen om een stedenbouwkundige vergunning, maar ook milieuvergunningsaanvragen aan het plan worden getoetst. Dit is van belang omdat het RUP als dusdanig ook in functie van de (te vrijwaren) luchtkwaliteit de locatiekeuze of zelfs exploitatiewijze van hinderlijke inrichtingen die de druk op de luchtkwaliteit kunnen opdrijven, kunnen sturen. 23

Zie B. Vl. Reg. 11 mei 2001 tot aanwijzing van de instellingen en administraties die adviseren over voorontwerpen van ruimtelijke uitvoeringsplannen, B.S. 17 juli 2001.

24

Art. 19, lid 3 K.B. 28 december 1972 betreffende de inrichting en de toepassing van ontwerpgewestplannen en gewestplannen; zie ook art. 4 DRO, dat ook toeziet op het milieubelang en dat volgens de rechtspraak van het Arbitragehof (arrest nr. 57/2003, 14 mei 2003) ) ook de verplichting inhoudt om elke RO-beslissing (m.i.v. vergunningen) te toetsen aan de eisen van een goede ruimtelijke ordening.


103

verplicht advies van de Afdeling Lucht voor vergunningsaanvragen voor bepaalde (kritische) projecten in bepaalde (kritische) zones of gevoelige bestemmingen is wellicht het meest aangewezen, vooral omwille van de specialiteit en de techniciteit van het thema. Het systematisch betrekken van de Afdeling Lucht in de ruimtelijke planvorming lijkt eveneens aanbevelenswaardig. Meer informatie


•

Vooral in Nederland bestaat relevante regelgeving en expertise inzake de relatie tussen het luchtkwaliteitsbeleid en het ruimtelijk beleid. Het nieuwe Besluit luchtkwaliteit is de Nederlandse implementatie van de Europese richtlijn voor luchtkwaliteit en stelt nieuwe grenswaarden voor luchtkwaliteit vast. Ook geeft dit Besluit aan dat bij besluitvorming in het kader van de Wet op de Ruimtelijke Ordening de grenswaarden voor luchtkwaliteit in acht genomen dienen te worden. Het Besluit geeft echter niet aan hoe dit in de praktijk gestalte krijgt.

•

Den Haag had als eerste grote stad in Nederland een ‘Plan van Aanpak luchtkwaliteit’. Daarin is aangegeven waar de knelpunten in de stad zich bevinden en wat de oplossingsrichtingen zijn. Zo is er een VerkeersCirculatie Plan voor de binnenstad in ontwerp, verschillende buslijnen zijn uit de binnenstad verdwenen en voor grote verkeersknooppunten zijn bouwkundige oplossingen in voorbereiding.

•

De provincie Zuid-Holland heeft terzake een uitvoerig Afwegingskader opgesteld (2004)25. Het afwegingskader geeft vorm aan het Besluit luchtkwaliteit waar ruimtelijke ontwikkelingen aan de orde zijn. De koppeling tussen luchtkwaliteit en ruimtelijke ordening wordt gelegd door te bepalen welke bestemmingen voor luchtkwaliteit als gevoelig te beschouwen zijn én door aan te geven op welke wijze luchtkwaliteit in het kader van ruimtelijke ontwikkelingen bepaald wordt. Het doel is (1) te voorkomen dat nieuwe saneringssituaties worden gecreëerd en (2) dat luchtkwaliteit een volwaardig onderdeel vormt bij het inrichten van de ruimte.

Beleidsmatig zijn doelstellingen en acties aanwezig. Gebiedsdekkende basisinformatie ontbreekt, in het bijzonder voor stedelijke gebieden.

www.pzh.nl/thema/ruimtelijke_ordening/regels_voor_ruimte/service/milieu/tussenpagina_16 4783.jsp

25

104

5177-50-024-03


3.5.1.1

Uitgangspunten

Luchtkwaliteitsnormen en ruimtelijke ordening: koppeling noodzakelijk? Hierboven werd erop gewezen dat het vrijwaren van luchtkwaliteit en het voorkomen dat een groter aantal mensen aan overschrijdingssituaties wordt blootgesteld, (ook) een zaak is van de ruimtelijke ordening, hoewel (de verantwoordelijkheid van) dit beleidsdomein onbesproken blijft in het Vlaams stofplan. Zowel vanuit nationaalrechtelijk als Europeesrechtelijk perspectief is een behoorlijke implementatie vereist van de - conform de EU-richtlijnen te behalen - luchtkwaliteitsnormen, willen ze daadwerkelijk in rekening worden gebracht bij alle beslissingen in het beleidsdomein RO en dit zowel op planniveau als op vergunningenniveau26. Ten eerste, kan vanuit Europeesrechtelijk oogpunt worden gesteld dat RO-beslissingen die het halen van de luchtkwaliteitsnormen onmogelijk of moeilijker maken, alleen toelaatbaar zijn, indien via het sectorbeleid (actieplannen en dergelijke) daadwerkelijk zicht bestaat op het tijdig halen van de voorgeschreven normen. Gezien de talrijke overschrijdingen waarmee Vlaanderen op verschillende plaatsen wordt geconfronteerd, zal de inbreng van het sectorbeleid uiteraard belangrijk blijven, wil men überhaupt de Europese minimumnormen behalen. Ten tweede, is het in het licht van de doelstellingbepaling van artikel 4 DRO moeilijk verdedigbaar om luchtkwaliteit buiten beschouwing te laten bij RO-beslissingen. Het is niet alleen de taak van het sectorbeleid om te beantwoorden aan de Europese richtlijnverplichtingen inzake de luchtkwaliteit. Ook het beleidsdomein van de ruimtelijke ordening draagt hierin een eigen verantwoordelijkheid, waarbij uiting wordt gegeven aan het integratiebeginsel, dat ook ligt vervat in de hoger vermelde doelstellingbepaling. Uitgangspunten voor het realiseren van een ruimtelijk beleid voor een goede luchtkwaliteit in stedelijk gebied. Steden worden in belangrijke mate geconfronteerd met knelpunten inzake luchtkwaliteit. De concentratie van ruimtelijke functies die (mogelijk) luchtvervuilend is, is erg groot binnen het stedelijk gebied. Omwille van de beperkte verspreiding van luchtvervuiling op binnenstedelijke wegen, zijn (langdurige) overschrijdingsituaties voor de luchtkwaliteitsnormen voor PM10 en NO2 reëel. Door de hoge concentratie van functies zijn bepaalde maatregelen zoals het creëren van milieuzones, het creëren van afstand - bijvoorbeeld door middel van schermen en tunnels of het verwezenlijken van andere mobiliteitsmaatregelen, niet gemakkelijk te realiseren. Veelvuldige functievermenging binnen het stedelijk gebied zorgt ervoor dat luchtverontreiniging genererende en luchtgevoelige functies zich vaker in elkanders nabijheid bevinden, wat de creatie van milieuzones binnen het stedelijk gebied bemoeilijkt. Uitgaande van de invloed van ruimtelijke ontwikkelingen op de luchtkwaliteit kunnen we stellen dat de kans op overschrijding van de grenswaarden van luchtkwaliteit op bepaalde locaties sterker aanwezig is, namelijk op: •

26

locaties dicht langs drukke snelwegen, met name daar waar veel vrachtverkeer is;

Zie in deze zin ook G.C.W. VAN DER FELTZ, ‘Rechtspraak naar aanleiding van het besluit luchtkwaliteit’, in Regeling inzake luchtkwaliteit; Nederland op slot? Publicatiereeks VMR, Den Haag, Boom Juridische uitgevers 2006-1, p. 50.


105

•

locaties langs drukke wegen binnen stedelijk gebied, met name daar waar veel bussen en vrachtwagens rijden en/of waar sprake is van straatcanyons;

•

locaties in de nabijheid van industrie;

•

locaties rond het uiteinde van een verkeerstunnel;

•

locaties langs drukke vaarwegen.

Luchtverontreiniging kan zich op verschillende schaalniveaus manifesteren. Enerzijds op een groter schaalniveau van de regio of het stadsgewest, anderzijds op het schaalniveau van de stad, de wijk of de straat (straatcanyons). Indien luchtkwaliteit een lokale aangelegenheid is, dus wanneer m.a.w. de bronnen van luchtverontreiniging van lokale aard zijn, moet er plaatselijk op ingespeeld worden. Dit kan aan de hand van verschillende instrumenten.

3.5.1.2

Uitwerking van de maatregel

Het verdient aanbeveling om de toepassing van de “luchtkwaliteitstoets” zoveel mogelijk te garanderen door aanpassing van bestaande weten regelgeving. Eerder dan te opteren voor een afzonderlijke toets die - naast de rits andere sectorale toetsen (watertoets, natuurtoets, habitattoets, landschapstoets) - is verankerd in de sectorale regelgeving, kan met de bestaande instrumenten (mits kleine aanpassingen) een bevredigend toetsingskader worden opgezet. Deze toetsing kan en moet op twee niveaus worden gegarandeerd, zowel bij de planvorming als op het vergunningenniveau. Natuurlijk zal de voor de ruimtelijke ordening bevoegde overheid afhankelijk zijn van sectorale informatie. Niet elk bouwproject is MER-plichtig (deze MER zal normaliter ook adequate informatie aanreiken voor de luchtkwaliteit), zodat de vergunningverlenende overheid ter zake vaak met een gebrek aan voldoende kennis te maken zal hebben. In dat geval kan worden overwogen om, naar analogie met de MER’s, de Afdeling Lucht aan te wijzen als adviesinstantie. In principe volstaat het huidige uitvoeringsbesluit. Nu, in artikel 3 van dat besluit wordt bepaald dat het college van burgemeester en schepenen of de gemeentelijke stedenbouwkundige ambtenaar steeds kan beslissen om de aanvraag voor te leggen aan andere dan in artikel 2 van het genoemde besluit of artikel 111 DRO genoemde instanties. De vraag rijst evenwel of deze opvangbepaling volstaat. Vaak is de vergunningverlenende overheid niet op de hoogte van het bestaan van een eventueel luchtkwaliteitsknelpunt. Het kan dan ook overwogen worden, gelet op de techniciteit van de materie, om de Afdeling Lucht in bepaalde omstandigheden om advies te vragen. Bijvoorbeeld bij vergunningen in bepaalde gevoelige gebieden of hotspotzones waar de grenswaarden voor een of meer parameters op blijvende wijze overschreden worden en die bekend zijn en geselecteerd worden op basis van luchtkwaliteitskaarten. Ook voor bepaalde (kritische) projecten (b.v. aanleg van nieuwe of heraanleg van bestaande weginfrastructuur) in bepaalde (kritische) zones of gevoelige bestemmingen (b.v. nabijheid van woongebieden of recreatiegebieden) lijkt het aanbevelingswaardig om een verplicht advies van de Afdeling Lucht te voorzien. Ook het systematisch betrekken van de Afdeling Lucht in de ruimtelijke planvorming lijkt aanbevelingswaardig. Daartoe zullen de betrokken uitvoeringsbesluiten moeten worden aangepast27. Luchtkwaliteit is dikwijls een lokale aangelegenheid waar dan ook plaatselijk op moet worden ingespeeld. Lokale acties kunnen opgezet worden aan de hand van een luchtkwaliteitsplan.

27

106

5177-50-024-03

Zie B.Vl.Reg. van 11 mei 2001 tot aanwijzing van de instellingen en administraties die adviseren over voorontwerpen van ruimtelijke uitvoeringsplannen; B.Vl. Reg. van 5 mei 2000 betreffende de adviesverlening inzake aanvragen tot stedenbouwkundige vergunning en verkavelingsaanvragen.


De kwaliteit van de lucht kan aan de hand van de luchtkwaliteitsindex geëvalueerd worden28. Deze index is gebaseerd op continue metingen van de concentratie van vier verontreinigende stoffen in de omgeving (ozon, stikstofdioxine, zwaveldioxine en fijn stof). Op stedelijk niveau is het van belang om voor elk van deze polluenten na te gaan welke emissies in de stad zelf een effect hebben, alsook op welke schaal. De concentraties van luchtverontreinigende stoffen in de buitenlucht kunnen worden berekend met behulp van rekenmodellen. Een voorbeeld van een dergelijk rekenmodel is het stratenmodel CAR Vlaanderen. De luchtkwaliteitsberekeningen voor het verkeer kunnen verwerkt worden in een verkeersmilieukaart. Dit is een plattegrond van de stad waar berekende concentraties van luchtkwaliteit met kleuren zijn weergegeven. Op basis van deze kaart is het mogelijk bij het maken van ruimtelijke plannen rekening te houden met de plaatselijke luchtkwaliteit. Verder zijn er nog een aantal maatregelen die kunnen bijdragen aan het verhogen van de luchtkwaliteit en die al dan niet in uitvoering van de luchtkwaliteitstoets zouden kunnen worden opgelegd: •

Het gebruik van technologische innovatieve energievoorzieningsprogramma’s zoals lage uitstoot verwarmingssystemen, waterverwarming op zonne-energie, enz.

•

Plannen van groene gordels rond hoofdwegen, om de emissieniveaus te verlagen. Bomen mogen echter niet te dicht bij wegen staan, want bomen vlak naast de weg veroorzaken ophoping van fijn stof.

•

Voor het aanleggen van nieuwe infrastructuur – nieuwe straten. Bij knelpunten best geen smalle straten met hoge bebouwing aanleggen of in knelpuntstraten geen bijkomend verkeer laten toekomen.

•

Verhogen van het groenareaal (geeft zuurstof, zuivert de lucht van stof- en andere partikels).

•

Detecteren van emissiebronnen en nemen van gepaste maatregelen voornamelijk op vlak van locatiekeuzen. Detecteren van locaties waar luchtkwaliteit (NO2 en PM10) slecht is en nemen van gepaste maatregelen.

•

Geen woonbuurten plannen dicht bij potentiële vervuilende activiteiten of op plaatsen waar overschrijdingen zijn.

•

Mogelijk vervuilende activiteiten inplannen op veilige locaties met een groene gordel rondom.

3.5.2

Straatcanyon / knelpuntstraten

Een straatcanyon is een goed voorbeeld van een lokaal luchtkwaliteitsknelpunt. Een straatcanyon is letterlijk een canyon die gevormd wordt in een kleine straat tussen twee rijen van hoge bebouwing. Voertuigen stoten uitlaatgassen uit welke niet weggeblazen kunnen worden omdat de gebouwen aan weerszijde van de straat deze beschermen tegen de wind. Luchtverontreiniging is in dit geval lokaliseerbaar. Bij aanleg van nieuwe straten of het uitbreiden van bebouwing kunnen knelpuntsituaties ontstaan door ophoging van verkeersemissies. In een dergelijke straatcanyon zal er eerder een luchtkwaliteitsprobleem ontstaan dan in de situatie waarin de straat breder en de bebouwing lager is. Ook in nietstraatcanyon straten kunnen er luchtkwaliteitsknelpunten ontstaan bij intensief verkeer.

28

De luchtkwaliteitindex is voor Vlaanderen vooralsnog enkel beschikbaar voor Antwerpen en Gent


107

VERMIJDEN ‘STRAATCANYON/KNELPUNTSTRATEN’ Wijze van integratie in RO

Structuurplannen op gemeentelijk niveau: de straatcanyons en/of knelpuntstraten zijn immers een lokaal (zonespecifiek) luchtkwaliteitsknelpunt dat bijgevolg op lokaal vlak moet worden aangepakt. Stedenbouwkundige voorschriften in kader van RUP Integrale stedenbouwkundige projecten29.



De actieplannen die in uitvoering van de (sectorale) luchtregelgeving moeten worden opgesteld bij overschrijdingssituaties, kunnen ook maatregelen voorschrijven die buiten het domein van de ruimtelijke ordening liggen. Zo voorziet het Vlaams Stofplan30 in het voeren van overleg met steden en gemeenten m.b.t. sanering van luchtkwaliteitsknelpunten t.g.v. verkeer, op basis van een strategiedocument of opleiding in het gebruik van het stratenmodel. • Luchtkwaliteit wordt gemeten of gemodelleerd. Aan de hand van de metingen en de berekeningen kan er een monitoringsprogramma worden opgezet. • Op basis van enkele parameters (verkeersintensiteit; verdeling licht, middelzwaar, zwaar, autobus; snelheidstype (stagnerend, normaal, doorstromend stadsverkeer), wegtype en bomenfactor) kan vb. met het model CAR Vlaanderen31 nagegaan worden of een knelpunt optreedt in een bepaalde straat. Indien dit het geval is, dient het RUP zo te worden aangepast dat geen onaanvaardbare ophoging van verkeersemissies ontstaat. • Voor NO2 en Pm10 zijn grenswaarden opgenomen in de richtlijn luchtkwaliteit. Voor NO2 is dit de jaargemiddelde concentratie NO2 van 40 µg/m³ (meest kritisch) of uurgemiddelde concentratie van 200 µg/m³. Voor PM10 is dit de daggemiddelde norm van 50 µg/m³ en de jaargemiddelde concentratie van 40 µg/m³. De daggemiddelde norm van 50 µg/m³ die maximaal 35 keer mag overschreden worden, is de meest kritische grenswaarde.

29

Zie b.v. het masterplan Schiedam (Nl) voor de ontwikkeling van een gebied gelegen tussen de A20 en de spoorlijn. Dit is een locatie waar normaal gesproken, volgens het Nederlandse Luchtkwaliteitsbesluyit, niet zou mogen gebouwd worden. Door creatief te ontwerpen/situeren (locatiekeuze) voldoet dit plan wel aan de NO2normen voor 2010.

30

Saneringsplan fijn stof voor de zones met overschrijding in 2003 en aanpak fijn stofproblematiek in Vlaanderen (23 december 2005), te consulteren via www.vlaanderen.be/lucht.

31

108

5177-50-024-03

CAR Vlaanderen is een model dat werd ontwikkeld in opdracht van het Vlaams Gewest en waarmee men de luchtkwaliteit in straten in kaart kan brengen


Meer informatie

Meer informatie is terug te vinden in het ‘Saneringsplan fijn stof voor de zones met overschrijding in 2003 en aanpak fijn stofproblematiek in Vlaanderen’ (2005, Cel Lucht Aminal).


Beleidsmatig zijn doelstellingen en acties aanwezig. Gebiedsdekkende basisinformatie ontbreekt, in het bijzonder voor stedelijke gebieden.

3.6 3.6.1

Geluid Akoestische isolatienormen (voor woningen) en betere akoestische kwaliteit

Het streven naar zuiniger ruimtegebruik en de tendens naar meer gekoppelde wooneenheden leidt tot toenemende aandacht voor het probleem van akoestische isolatie tussen wooneenheden. Een nieuwe Belgische norm (NBN S01-400-1:2006) legt aan de bouwheer strengere eisen op. Om te voldoen aan die eisen is echter meer ‘ruimte’ nodig. Het betreft hier de benodigde dikte voor gemene muren (nu vaak vastgelegd op 29 cm), terwijl voor een goed akoestische comfort (14+6+14=) 34 cm noodzakelijk is. Ook de hoogte van verdiepingsvloeren neemt toe bij toepassing van de nodige akoestische maatregelen. Hierdoor zijn gebruikelijke kroonlijsthoogtes onvoldoende om bv. twee volwaardige verdiepingen te realiseren. De nieuwe norm inzake akoestisch comfort van woningen legt strengere eisen m.b.t. akoestische isolatie op aan de bouwheer. De norm NBN S01-400-1:2006 is het basisdocument waarin de eisen inzake geluidsisolatie en geluidsabsorptie beschreven worden. Het gaat hier niet enkel om eisen m.b.t. gebouwen en hun omgeving, maar ook om eisen die tussen gebouw(onderdel)en gelden32. Het gaat hier om een technische norm, die in principe als ‘goede praktijk’ geldt. Omdat dergelijke normen een vrij verborgen bestaan leiden onder specialisten, is hun beleidsmatige impact vaak beperkt. Door een omzetting (bv. in stedenbouwkundige verordeningen) kan de overheid duidelijk aangeven dat zij akoestische isolatie belangrijk vindt en een wettelijke basis leggen. Het enkele feit dat de toepassing van deze technische normen het naargelang de omstandigheden noodzakelijk zouden kunnen maken dat wordt ingegrepen op de wettelijke regeling inzake muurgemeenheid33, geeft geen aanleiding tot bevoegdheidsrechtelijk problemen. Immers, conform artikel 6 §1 van de bijzondere wet van 8 augustus 1980 tot hervorming van de instellingen BWHI zijn de Gewesten onder andere bevoegd voor ruimtelijke ordening en leefmilieu, waartoe ook de strijd tegen geluidshinder behoort34. Niet

32

De nieuwe NBN S01-400 biedt op het vlak van gevelisolatie niet voor alle situaties een antwoord: - voor zones belast met vliegtuiggeluid: geen eis, wordt overgelaten aan de gewesten - voor zones belast met treingeluid: matig uitgewerkt, gebaseerd op LAeq,passage - voor zones belast met wegverkeergeluid: wel een regeling gebaseerd op een pragmatische aanpak (steekproef meting) maar met relatief weinig rechtszekerheid.

33

Deze liggen vervat in het Burgerlijk Wetboek (art. 653 -665 B.W.) en die ingevolge artikel 35 G.W. tot de residuaire bevoegdheid van de federale overheid behoren,

34

Zie daarover meer L. DERIDDER, J.THEUNIS en T.VERMEIR, Staatsrecht, in K. DEKETELAERE (ed.), Milieu-en Energierecht, Brugge, die Keure 2006, 321-348.


109

alleen kunnen de Gewesten zich beroepen op de zogenaamde impliciete bevoegdheden voorzien in artikel 10 BWHI35, er wordt ook aanvaard dat de aan de Gewesten toegewezen bevoegdheden, een volledige bevoegdheid inhouden36. De gewestelijke decreetgever is aldus in beginsel bevoegd om bepalingen aan te nemen die hij meent te moeten uitvaardigen om zijn beleid in deze aangelegenheid tot een goed einde te brengen. Dit impliceert dat de Gewesten, met het oog op het voeren van hun milieubeleid, verschillende juridische technieken kunnen toepassen en verschillende categorieën van rechtsregelen kunnen aannemen (zoals het burgerlijk recht of administratief recht). Het feit dat het burgerlijk recht, waaronder de bepalingen die betrekking hebben op de muurgemeenheid, tot de residuaire bevoegdheid van de federale overheid behoort, betekent dus niet dat de Gewesten geen civielrechtelijke bepalingen in hun decreten zouden kunnen opnemen in materies die hen toegewezen werden. De regulering van de geluidsbronnen blijft een probleem. De uitvoering van EU-richtlijn 2002/49, met actieplannen, biedt mogelijk een kapstok voor het reguleren van geluidsbronnen. Er zullen echter altijd geluidsbelaste locaties ontsnappen aan het toepassingsbereik van deze richtlijn (enkel actieplannen voor grote infrastructuren en agglomeraties) daar waar ook in kleinere steden of gemeenten een gevelisolatieregeling zou moeten toegepast kunnen worden. Tot op heden bestaat er geen beleidsmatige vertaling van deze norm. De nieuwe NBN S01400 (gebiedsgericht) biedt op het vlak van gevelisolatie niet voor alle situaties een antwoord: •

voor zones belast met vliegtuiggeluid: geen eis, wordt overgelaten aan de gewesten;

•

voor zones belast met treingeluid: matig uitgewerkt, gebaseerd op LAeq,passage;

•

voor zones belast met wegverkeergeluid: wel een regeling gebaseerd op een pragmatische aanpak (steekproef meting) maar met relatief weinig rechtszekerheid.

AKOESTISCHE ISOLATIENORMEN Wijze van integratie in RO

110

•

Als (Vlaamse) stedenbouwkundige verordening. Op grond van artikel 54 van het DRO kunnen akoestische isolatiemaatregelen die bij de bouw van nieuwe woningen of bij grote verbouwingswerken dienen te worden gerespecteerd (art. 54, lid 1, 2° DRO) in een verordening worden opgenomen.

•

Als specifiek voorschrift binnen RUP (zowel

35

Luidens deze bepaling kunnen “de decreten rechtsbepalingen (…) bevatten in aangelegenheden waarvoor de raden niet bevoegd zijn, voor zover die bepalingen noodzakelijk zijn voor de uitoefening van hun bevoegdheid”. Het Arbitragehof stelt echter twee bijkomende voorwaarden aan de toepassing van de impliciete bevoegdheden. De federale aangelegenheid moet zich tot een gedifferentieerde regeling lenen en de weerslag op de federale aangelegenheid mag slechts marginaal zijn, wat inhoudt dat geen afbreuk mag worden gedaan aan de fundamentele beginselen van de betrokken materie.

36

Er wordt aangenomen dat door bepaalde aangelegenheden volledig of hoofdzakelijk toe te wijzen aan het Gewest, deze laatste binnen de toegewezen aangelegenheid de facto over de residuaire bevoegdheden beschikt. De gewestelijke bevoegdheden dienen m.a.w ruim geïnterpreteerd te worden (L. LAVRYSEN, ‘Leefmilieu en waterbeleid’, in De bevoegdheidsverdeling in het federale België, G. VAN HAEGENDOREN en B. SEUTIN (eds.), Brugge, Die Keure, 1999, 396); zie ook Arbitragehof 31 maart 2004, 61/2004, B.S. 16 juli 2004.

5177-50-024-03


bouwhoogte, gemene muren, vloerdiktes)



Meer informatie

37

•

Als bijzondere voorwaarden in de stedenbouwkundige vergunning. Bouwprojecten dienen te worden beoordeeld in het licht van de verenigbaarheid met de goede plaatselijke ordening37 en de doelstellingbepaling in verband met de goede ruimtelijke ordening ex artikel 4 van het DRO. Die beoordeling vergt in voorkomend geval ook een toetsing aan de akoestische (hinder)aspecten verbonden aan het bouwproject38. Voorbeelden zijn het opleggen van afstandsregels of -voorschriften die bijdragen tot beheersing van geluidshinder. Zo kunnen op basis van artikel 105 § 2 DRO in bijzondere voorwaarden stedenbouwkundige vergunningen m.b.t. nieuwe horecazaken of bij een bestemmingswijziging naar horeca met het oog op het beperken van geluidsoverlast akoestische maatregelen worden opgelegd.

•

De problematiek van de gemene muren wordt behandeld in het burgerlijk wetboek (art. 653 tot en met 665). Het is bijgevolg federale materie. De bepalingen van het Burgerlijk Wetboek werden opgesteld rekening houdend met de bouwwijzen die van toepassing waren omstreeks 1800 en zijn dan ook niet afgestemd op de noodwendigheden van de moderne samenleving, zoals het terugdringen van milieuhinder. Indien er andere doelstellingen aan de basis liggen die behoren tot haar eigen bevoegdheidsdomein, kan de Vlaamse overheid in deze materie regelend optreden.

•

Integratie in de Vlaamse Wooncode

•

Integratie in het binnenmilieubesluit

•

Voldoende ruimte voor goede akoestische opbouw (bv. 34 cm voor gemene muur).

•

Voldoende speling in de hoogte van kroonlijsten (ook in bestaande context)

•

De stad Ieper heeft in een recente stedenbouwkundige verordening uitgeschreven, waarin dit thema aan bod komt39.

art.11, lid 3 K.B. van 28 december 1972 en artikel 4 DRO.

38

Zie ook B. ROELANDTS en S. BOULLART, ‘Het evenredigheidsbeginsel’, in B. HUBEAU en P. POPELIER (eds.), Behoorlijk ruimtelijk ordenen. Algemene beginselen van behoorlijk bestuur in de ruimtelijke ordening en stedenbouw, Brugge, Die Keure, 2002, 214.

39

Gemeentelijke stedenbouwkundige verordening ter vrijwaring van het algemeen woonklimaat en het waardevol bouwkundig erfgoed, aangenomen door de gemeenteraad in zitting van 6 maart 2006.


111


3.6.1.1

•

Overeenkomstig de Gentse stedenbouwkundige verordening moet bij vergunningsaanvragen voor functiewijzigingen naar horeca een akoestische maatregelenplan worden toegevoegd40. Nog op lokaal niveau werden stedenbouwkundige verordeningen aangenomen met relevante voorschriften op akoestisch vlak.

•

Meer informatie over de norm NBN S01-400-1:2006: http://www.bbri.be/antenne_norm/

•

Ja

Uitgangspunten

Het verdient aanbeveling dat het beleidsdomein van de ruimtelijke ordening een ondersteunende rol speelt bij het geluidshinderbeleid via het instrument van de stedenbouwkundige verordening, die op alle betrokken bestuursniveaus (Gewest, provincies en gemeenten) kan worden gerealiseerd. Daar stedenbouwkundige vergunningen dienen te worden getoetst aan deze verordeningen, is ook de integratie van de voorschriften die kaderen binnen het geluidshinderbeleid in het bouwvergunningenbeleid verzekerd. In dit verband is het wenselijk dat prioritair wordt onderzocht of voor de normering van geluidsisolatie van woningen een gewestelijke stedenbouwkundige verordening kan worden uitgevaardigd, als flankerende maatregel ter remediëring van burenlawaai en verkeerslawaai. Dit is mogelijk omdat deze stedenbouwkundige verordeningen ook een rechtsgrondslag bieden voor het opleggen van akoestische isolatiemaatregelen die bij de bouw van nieuwe woningen of bij grote verbouwingswerken dienen te worden gerespecteerd (art. 54, lid 1, 2° DRO). Andere alternatieven bestaan erin de technische norm te integreren in het woon- of gezondheidsbeleid, respectievelijk via de Vlaamse Wooncode en het Binnenmilieubesluit. •

112

In het Vlaamse huisvestingsrecht, waarvan de Vlaamse Wooncode (VWC) de kaderwetgeving vormt, wordt voorzien in een rechtsbasis voor projectsubsidies en tegemoetkomingen bij de bouw, het verbouwen, verbeteren of aanpassen van sociale woonprojecten (met inbegrip van de daarbij horende infrastructuurwerken, zoals wegenuitrusting) of particuliere woningen (art. 60 – 81 VWC). Niets lijkt zich ertegen te verzetten om op basis van deze wetgeving geluidsisolatiewerken te subsidiëren. Er kan immers worden aangenomen dat het akoestisch binnenhuismilieu een aspect van wooncomfort betreft, waarvan de verbetering41 een subsidieerbaar werk betreft. De subsidiebesluiten42 die op dit ogenblik van toepassing zijn, voorzien echter niet in de

40

Gemeentelijke stedenbouwkundige verordening Stad Gent, aangenomen door de gemeenteraad in zitting van 29 juni 2004.

41

Zie art. 2, § 1, 30° VWC.

42

Zie Besl. Vl. Reg. van 11 mei 1999 houdende de subsidiëring van de renovatie van woningen en gebouwen en van de bouw van nieuwe sociale woningen in de eigendomssector, B.S. 29 april 1999; Besl. Vl. Reg. van 23 februari 2001 tot instelling van een tegemoetkoming bij het bouwen van een nieuwe woning of bij het uitvoeren van werken aan een woning, B.S. 14 maart 2001.

5177-50-024-03


mogelijkheid om subsidies of tegemoetkomingen te verlenen bij het uitvoeren van akoestische isolatiewerken43. In het kader van een efficiënt geluidshinderbeleid verdient het dan ook aanbeveling om akoestische isolatiewerken subsidieerbaar te maken. Het lijkt wenselijk om voorrang te geven aan de probleemgebieden, door meer specifiek de subsidieerbaarheid of de omvang van de subsidie voor akoestische isolatie te koppelen aan de inventarisatie van het betrokken woongebied in een geluidsbelastingskaart. Deze moet worden opgemaakt in uitvoering van de Richtlijn Omgevingslawaai (principe van de territoriale selectiviteit), zoals bijvoorbeeld gebeurt in het Brusselse Hoofdstedelijke Gewest44. •

In uitvoering van het preventiedecreet keurde de Vlaamse regering op 11 juni 2004 het binnenmilieubesluit goed45. Bedoeling van het binnenmilieubesluit is de gezondheid te vrijwaren binnen de besloten ruimte die ons binnenmilieu is, door aandacht te schenken aan de kwaliteit van deze fysieke omgeving. Waar huisvestingsambtenaren zich tijdens woninginspecties eerder richten op visueel vaststelbare en blijvende gebreken, wordt nu ook de mogelijkheid geschapen voor onderzoek door gezondheidswerkers. Naast informatie en advies, op basis van bestaande kwaliteitsnormen binnen de Vlaamse wooncode, worden richtwaarden geïntroduceerd voor gezondheidsbedreigende factoren in het binnenmilieu. Desnoods wordt zelfs politioneel opgetreden wanneer de gezondheid van bewoner of gebruiker in onmiddellijk gevaar verkeert. Hiervoor zijn interventiewaarden vastgesteld, normen voor maximum concentraties van giftige, levensbedreigende stoffen. Advies en onderzoek is niet alleen mogelijk in woningen, maar ook in publiek toegankelijke openbare gebouwen zoals scholen. Het preventiedecreet beperkt zich tot de aanwezigheid van schadelijke chemische stoffen in het binnenmilieu. Voor geluid, geur of licht worden in het kader van het preventiedecreet geen richt- of drempelwaarden opgelegd.

3.6.1.2

Uitwerking maatregel

De technische normen inzake geluidsisolatie en geluidsabsorptie zouden kunnen worden opgenomen in een stedenbouwkundige verordening, zodat in principe alle aanvragen voor een stedenbouwkundige verordening aan dit normenkader moeten voldoen. Men treft daarvoor een voldoende rechtsgrondslag aan in artikel 54 §1, 2° DRO. Omdat een akoestische basiskwaliteit moet gegarandeerd zijn, lijkt het overigens wenselijk om die verordening op gewestelijk niveau vast te leggen. De steden en gemeenten kunnen in voorkomend geval, in functie van de plaatselijke noodwendigheden, strengere normen opleggen46.

43

Thermische isolatiewerken worden daarentegen wel reeds in aanmerking genomen bij het bepalen van de omvang van het subsidieerbaar bedrag. Deze thermische isolatie kan uiteraard ook onrechtstreeks bijdragen tot akoestische isolatie (bijv. dubbele beglazing). Problematisch is echter dat de isolatienormen die van toepassing zijn voor thermisch comfort niet noodzakelijk dezelfde zijn als die welke moeten nageleefd worden om de akoestische kwaliteitsnormen te halen.

44

Zie Besl. Brusselse Hoofdstedelijke Regering van 13 juni 2002 betreffende de toekenning van premies voor renovatie van het woonmilieu, B.S. 25 juni 2002.

45

46

Besluit van de Vlaamse Regering van 11 juni 2004 houdende maatregelen tot bestrijding van de gezondheidsrisico’s door verontreiniging van het binnenmilieu (BS 19/10/2004) Arg. art. 99 §3, lid 2 DRO.


113

Bij de omzetting van een dergelijke (Belgische) norm in een Vlaams beleid dient men er zorg voor te dragen dat men hieraan een geluidsisolatiebeleid koppelt bv. door het geven van subsidies, het organiseren van voorlichting, etc.

3.7 3.7.1

Energie Kleine windmolens

Recent is aan het licht gekomen dat er veel onduidelijkheid bestaat (o.m. bij lokale besturen) over de wijze waarop kleine windmolens al dan niet kunnen worden vergund. Duidelijke richtlijnen zijn noodzakelijk.

KLEINE WINDMOLENS Wijze van integratie in RO


114

5177-50-024-03

•

In een GRS moeten de beleidsopties m.b.t. de inplanting van windmolens en/of andere energievormen die een grote ruimtelijke impact hebben op de omgeving, in beschouwing genomen worden.

•

RUP: verplichting om een inrichtingsstudie van bepaalde, voor (grootschalige) windenergie-opwekking in aanmerking komende gebieden, op te maken.

•

Op basis van het sectorale Windplan Vlaanderen zouden de gemeenten kunnen worden geselecteerd die in de eerste plaats in aanmerking komen voor grootschalige windenergieopwekking van 10 megawatt of meer. Deze gemeenten worden windknooppunten genoemd. Ze bevinden zich in eerste instantie in de kuststreek en in het noorden van de provincies Oost- en West- Vlaanderen. Het Vlaams Gewest bakent in deze windknooppunten in gewestelijke ruimtelijke uitvoeringsplannen de locaties af die in aanmerking komen en die moeten worden gevrijwaard voor grootschalige windmolenparken. Op die plaatsen waar we windmolenparken met meer dan drie windmolens en minder dan 10 megawatt energievermogen willen bouwen, zou de bevoegdheid naar de provinciale ruimtelijke uitvoeringsplannen kunnen worden doorgeschoven. Indien het principe van de gedeconcentreerde bundeling in acht wordt genomen, lijkt de beste werkwijze locaties aan te geven die vanuit ruimtelijk oogpunt voor de clustering van de individuele windmolens in aanmerking komen. Deze locaties zullen dan ook in die provinciale ruimtelijke uitvoeringsplannen worden afgebakend.

Werken met het coöperatieve model. In het buitenland zijn coöperaties welbekend. En ook België heeft coöperaties: sommige banken en huisvestingsmaatschappijen


bijvoorbeeld. Het windmolenproject van de stad Eeklo is een toonaangevend voorbeeld47. Zo’n coöperatie heeft onmiskenbaar voordelen. Mensen die rechtstreeks betrokken worden bij collectieve investeringen, aanvaarden de impact ervan makkelijker en gaan er ook zorgvuldiger mee om. Zo blijken huishoudens die aandelen hebben in windmolens over het algemeen zuiniger om te springen met energie. Ze krijgen immers voeling met het energieproductie-apparaat, worden zich ervan bewust wanneer er pieken zijn in het verbruik en overschotten in de productie. Bijna ongemerkt gaat men zich daar enigszins aan aanpassen. En precies het op mekaar afstemmen van productie en verbruik vormt de grote uitdaging want ook de grootste kostenfactor in de energiesector. Mensen die betrokken zijn bij milieu-investeringen zijn makkelijker te bereiken met informatie over de verdere evolutie. Het wordt allemaal begrijpelijker en hanteerbaarder. Een windmolen wordt dan ‘onze’ molen. Deze mensen kunnen er prat op gaan, dat ze zelf hun steentje bijdragen aan de productie van groene stroom. Inhoudelijke aspecten voor integratie in RO

•

Meer informatie

Nederland:


De beleidsvisie weergegeven in de vernieuwde Omzendbrief EME/2006/01- RO/2006/02, biedt een geïntegreerde beleidsvisie over de inplanting van (grootschalige) windmolens. Een groot aantal van die principes van die Omzendbrief kunnen ook worden doorvertaald naar kleinschaligere projecten.

•

Onderzoeksrapport “Energie is ruimte”48, waarbij onder meer de impact van windenergie op het beleid van de ruimtelijke ordening wordt besproken.

•

In deel 1 van de Vijfde Nota over de Ruimtelijke Ordening heeft Nederland zijn ruimtelijke visie op de plaatsing van windenergieprojecten uitgewerkt.

Voor wat betreft de inplantingsplaatsen, is er reeds wetenschappelijk onderbouwde informatie aanwezig (Windplan Vlaanderen). De recent vernieuwde Omzendbrief EME/2006/01- RO/2006/02 biedt daarenboven een solide (geïntegreerde) beleidsvisie met betrekking tot de randvoorwaarden voor de inplanting van windturbines, waarbij het principe van de duurzame ruimtelijke ordening als uitgangspunt wordt genomen.

47

www.ecopower.be/eeklo.htm

48

www.ruimtelijkplanbureau.nl/nl-nl/content.aspx?cid=89&mid=18.


115

3.7.2

Straatverlichting

De inspanningen van de EU om klimaatverandering te bestrijden, zijn in toenemende mate gericht op het verbeteren van de energiezuinigheid, een terrein waarop milieuvoordeel tevens uitzicht biedt op economische voordelen voor Europa. Eenvoudig gezegd, het besparen van energie betekent het besparen van geld, en tevens de besparing van schadelijke CO2 uitstoot die bijdraagt aan klimaatverandering. En als de energie in kwestie wordt betaald door overheden, zijn de besparingen tevens het geld van de belastingbetalers. Dit is met name het geval bij straat- en gevelverlichting, een terrein dat wordt gezien als een primair actiedoel voor de EU in het kader van de voortschrijdende nieuwe wetgeving op het eco-design van energieverbruikende producten (de zogeheten Energy Using Products of EUP richtlijn van juli 2005 (2005/32/EG). Verlichting is een belangrijke verbruiker van energie in het algemeen. De cijfers laten bijvoorbeeld zien dat een derde van de straatverlichting van Europa gebruik maakt van oude inefficiënte technologie uit de zestiger jaren. De vervanging daarvan zou 3,5 miljoen ton CO2 per jaar kunnen besparen. De EUP richtlijn, die gepubliceerd is in juli 2005, beoogt te zorgen dat producten die aanzienlijke hoeveelheden energie verbruiken zo energiezuinig mogelijk worden ontworpen, zonder compromissen met de andere kerneisen waaraan ze dienen te voldoen of anderen milieuimpacts. De richtlijn is van kracht geworden in de gehele EU op 11 augustus 2005 en alle EU-lidstaten hebben tot augustus 2007, om de richtlijn in nationale wetgeving om te zetten. Wat dit betekent, is dat er in 2008 zeer waarschijnlijk al nieuwe Europese ‘uitvoeringsmaatregelen’ zijn, die specifieke en mogelijk bindende normen stellen voor straatverlichtingsproducten teneinde ze te laten voldoen aan eisen van energiezuinigheid, en tevens aan andere eisen. Deze eisen zullen van invloed zijn op elk product dat bestemd is voor de Europese markt. Dus voor elke gemeente die oude straatverlichting vervangt of nieuwe koopt, zullen deze eisen hun keuze bepalen. Maar zelfs voordat de wetgeving inzake ‘uitvoeringsmaatregelen’ is afgerond, is de trend duidelijk en zullen gemeenten kijken hoe ze winst kunnen boeken voor het milieu, maar tevens winst boeken voor hun belastingbetalers, terwijl ze zorgen dat verlichtingskwaliteit en veiligheid op straat worden gehandhaafd of zelfs verbeterd.

STRAATVERLICHTING Wijze van integratie in RO

116

•

Voorschriften in (Vlaamse) stedenbouwkundige verordeningen.

•

Voorschrijven van energiezuinige verlichting binnen RUP


Na omzetting van Europese Richtlijn (wellicht op federaal niveau, aangezien het gaat om productnormering) ontstaat er een algemene verplichting bij het plaatsen van nieuwe verlichting of vervanging. Dit sluit natuurlijk niet uit dat een gemeente of de andere wegbeheerders geen aangepast beleid kunnen voeren om tot een snelle vervanging te komen van oudere verlichtingstoestellen.


•

5177-50-024-03


Energiezuinige verlichting

•

Juiste keuze en plaatsing verlichtingsarmaturen

Meer informatie

De volledige richtlijn is terug te vinden op http://europa.eu.int.


•

3.8 3.8.1

De omzetting in Belgische (of Vlaamse) wetgeving is nog lopende. Er is nog geen voldoende duidelijkheid over welke toestellen ‘als energiezuinig’ zullen worden beschouwd. Intussen zijn er wel toestellen op de markt die met dit doel werden ontworpen.

Veiligheid Externe veiligheid in de omgeving van transportinfrastructuur

Het aspect (externe) veiligheid komt momenteel niet aan bod in structuurplanning. Toch is dit aspect zeker niet onbelangrijk. Gezien de aard van onze wegtransporten, is veiligheid een belangrijk thema, vooral voor transportinfrastructuren. Ook op dit punt geldt trouwens een dwingende implementatieplicht voor EU-regelgeving. Zo diende op 30 april 2006 de Europese richtlijn 2004/54/EG inzake minimumveiligheidseisen voor wegtunnels in de nationale weten regelgeving te zijn geïmplementeerd. Doel van die richtlijn is het bereiken van een uniform, constant en hoog niveau van bescherming in wegtunnels. De reikwijdte van die voorschriften betreft tunnels met een lengte van 250 meter of meer, waar een voor het openbaar verkeer openstaande weg, bestemd voor motorrijtuigen, doorheen voert49. De mogelijkheden om een ‘gebruiksruimte voor infrastructuur’ toe te kennen moet worden onderzocht. Hiermee wordt aangegeven dat een weg een grotere ruimtelijke impact heeft dan de zuivere fysieke grondinname van de infrastructuur. Het vraagstuk van de externe veiligheid houdt natuurlijk ook verband met de wijze waarop men in de ruimtelijke planvorming, naar analogie met het thema “milieuzonering”, omgaat met veiligheidseisen en veiligheidscontouren. De mogelijkheden om een ‘gebruiksruimte voor infrastructuur’, met aangepaste veiligheidszonering, toe te kennen, in een thematische RUP (m.b.t. de lijninfrastructuur), moet worden onderzocht. In het buitenland worden planconcepten gehanteerd die meer gericht omgaan met deze veiligheidszones. Om kwetsbare bestemmingen te beschermen tegen 'risicovolle activiteiten' zoals vervoer van gevaarlijke stoffen of luchtvaart, heeft de Nederlandse overheid bijvoorbeeld een beleid voor externe veiligheid geformuleerd. Een dergelijk beleid werd reeds opgesteld voor Schiphol50. Dit veiligheidsbeleid ziet er op hoofdlijnen als volgt uit. Op basis van een kwantitatieve risicoanalyse, waarbij de feitelijke externe veiligheidssituatie rond een weg of luchtvaartterrein in kaart wordt gebracht, worden risiconormen vastgesteld om te bepalen of en zo ja, in welke mate het berekende risico een aanvaardbare grens

49

Deze richtlijn werd opgesteld naar aanleiding van enkele rampen in tunnels. Deze richtlijn legt verplichtingen op voor de infrastructuur (aantal rijstroken, vluchtroutes, nooduitgangen, ventilatie...), het beheer (veiligheid bij tunnelwerkzaamheden, tunnelafsluiting, vervoer van gevaarlijke stoffen...), de procedures voor goedkeuring en ingebruikstelling van tunnels, enzovoort. De Vlaamse Regering heeft op 2 juni 2006 een voorontwerp van decreet en een besluit principieel goedgekeurd over de minimumveiligheidseisen voor tunnels in het trans-Europese wegennet. Het decreet beoogt de omzetting van de Europese richtlijn in Vlaamse regelgeving. Zowel het decreet als het besluit worden voor advies voorgelegd aan de MiNa-raad en daarna aan de Raad van State. 50

Zie http://www.minvenw.nl/luchtvaartbeleid/dossiers/veiligheid/veiligheidrondluchthavens/


117

overschrijdt. Deze normen worden vervolgens gebruikt om rond de weg of het luchtvaartterrein externe veiligheidzones vast te stellen, die worden verankerd in de ruimtelijke ordening. Binnen deze zone geldt vaak een bouwverbod (of bouwbeperking), terwijl voor bestaande bebouwing beschermingsmaatregelen worden getroffen. Verder geldt dat in de nabijheid van aaneengesloten woonbebouwing geen nieuwe risicobronnen mogen worden gevestigd (zoals opslagplaatsen voor gevaarlijke stoffen of chemische installaties) indien het risico van calamiteiten voor omwonenden daardoor zou worden verhoogd. Een ander voorbeeld van een mogelijke aanpak is te vinden in de provincie Zeeland (NL). Daar werd een (interactieve) kaart opgemaakt waarin alle externe veiligheidsaspecten werden samengebracht. De risicokaart wordt gebruikt door de provincie Zeeland en al haar gemeenten om de mensen te informeren over risico’s in hun omgeving. Wanneer de kans op een ramp bestaat of wanneer de effecten (gevolgen) van een dergelijke ramp zo groot zijn dat de bestrijding hiervan een gecoördineerde inzet van hulpverleningsdiensten vereist, worden deze op kaart getoond. Zo zijn bijvoorbeeld de risico’s met betrekking tot gevaarlijke stoffen opgenomen. Als deze gevaarlijke stoffen bij een ongeval mogelijk meerdere slachtoffers maken, komen ze op de risicokaart. Gevaarlijke kruispunten en sociaal onveilige situaties komen niet voor. Op een topografische kaart worden de locaties van risico’s weergegeven. Daarbij wordt in één oogopslag duidelijk of er gebouwen aanwezig zijn waarin zich veel mensen bevinden die hulp nodig hebben bij een ramp. Op deze manier kan worden ingeschat wat het effect van een mogelijke ramp of zwaar ongeval is. Het gaat trouwens altijd om schattingen, want de precieze gevolgen van een calamiteit zijn nooit vooraf aan te geven. Op de Risicokaart worden de volgende risicosituaties getoond:

Soort risico / ramp Ongevallen met gevaarlijke (brandbare, giftige of explosieve) stoffen

118

5177-50-024-03

Inhoud risicokaart •

Bedrijven die gevaarlijke stoffen opslaan, produceren of verwerken. Transporten van gevaarlijke stoffen.

Kernongevallen

•

Bedrijven en transporten met kernmateriaal

Luchtvaartongeval

•

Vliegvelden

Ongeval op water

•

Waterwegen en watergebieden

Verkeersongeval op land

•

Wegen en spoorwegen

Tunnelongeval

•

Tunnels

Instorting groot gebouw

•

Geologische structuren

Brand in groot gebouw

•

Grote / hoge gebouwen

Paniek in menigten, verstoring openbare orde

•

Evenementen en activiteitenlocaties

Overstroming

•

Overstromingsgebieden

Natuurbrand

•

Brandbare natuurgebieden


Figuur 1. Risicokaart Zeeland

EXTERNE VEILIGHEID (IN DE OMGEVING VAN TRANSPORTINFRASTRUCTUUR) Wijze van integratie in RO


•

Op het niveau van structuurplanning: voor de grote infrastructuren (zoals deze van de havens en grote gewestwegen) op Vlaams niveau. Kleinere infrastructuren kunnen ook op een lager niveau behandeld worden.

•

Via de opmaak van een RUP waarin (in voorkomend geval) de besluiten van het ruimtelijk veiligheidsrapport dienen ingepast te worden (decreet van 21 november 2003, artikel 11).

•

In sommige gevallen zouden bepaalde aspecten kunnen worden geregeld in een stedenbouwkundige verordening. Immers, op grond van artikel 54 §1, 3° DRO kunnen stedenbouwkundige verordeningen worden opgesteld met het oog op de veiligheid van de wegen en de omgeving ervan. Zo zouden een aantal op het gebruik van wegtunnels betrekking hebbende (bouwtechnische) voorschriften ter implementatie van de “tunnelrichtlijn” in een stedenbouwkundige verordening kunnen worden opgenomen.

•

De veiligheidsrapportage is geen echt alternatief, maar een integrerend instrument terzake

•

Het mobiliteitsbeleid speelt uiteraard ook een cruciale


119

rol bij de implementatie van het veiligheidsbeleid51. Inhoudelijke aspecten voor integratie in RO

•

Risicocontouren rond zowel ingedeelde inrichtingen als transportinfrastructuren (wegen, spoorwegen, waterwegen).

Meer informatie

•

Ook hier kan inspiratie worden gevonden in buitenlandse toepassingen. (zie hierboven). In het aprilnummer 2006 van ROM – maandblad voor ruimtelijke ontwikkeling - verschenen enkele artikels m.b.t. dit thema. Info op www.maandbladrom.nl.

•

Meer informatie over de risicokaart Zeeland is terug te vinden op http://www.zeeland.nl/loket/risicokaart/index.

•

Nee, bijkomend onderzoek en inventarisering van ‘potentieel gevaarlijke transportinfrastructuur’ is nodig, alsmede een grondige analyse naar de risicocontouren van deze infrastructuur om te komen tot een categorisering en afbakening van de ruimte waarbinnen de voornaamste milieueffecten zich afspelen en waarbinnen de belangrijkste veiligheidsrisico’s zich voordoen.

•

Ook moet de vraag gesteld worden of voor de ruimtelijke ondersteuning en het veiligheidsbeleid rond (potentieel gevaarlijke) wegen gebruik kan worden gemaakt van een systeem van milieuzonering, gekoppeld aan de verankering van een stelsel van risico- of veiligheidsnormen.


3.9

Bodem

Dit thema wordt in dit hoofdstuk niet verder uitgewerkt. Voor de aspecten die betrekking hebben op brownfieldontwikkeling verwijzen we naar §3.10.2..

51

De vierde doelstelling dan het mobiliteitsbeleid in Vlaanderen (http://www.mobielvlaanderen.be/mobiliteitsplan/) is bijvoorbeeld het streven naar een voor mensen verkeersleefbare omgeving, als randvoorwaarde voor bereikbaarheid en toegankelijkheid, waarbij op (zeer) lange termijn ernaar wordt gestreefd dat verkeersleefbaarheidsproblemen geen fundamentele rol meer spelen bij de keuze van woonplaats, in het bijzonder dat het stedelijk wonen niet om die reden minder aantrekkelijk zou zijn. Hierin ondersteunt deze doelstelling het stedelijk beleid en het ruimtelijk beleid dat kiest voor gedeconcentreerde bundeling. In dit plan wordt de term verkeersleefbaarheid gebruikt om aan te geven dat de druk van het verkeer op de omgeving het kwaliteitsvol functioneren van de mens in zijn directe omgeving niet in de weg staat. Hierbij kan natuurlijk ook een rol zijn weggelegd voor de externe veiligheid van transportinfrastructuren.

120

5177-50-024-03


3.10 Ruimtegebruik 3.10.1 Optimaliseren grondoppervlak / gebouwd volume Er is een duidelijke tendens naar kleinere bouwpercelen. De wijze waarop woningen worden gebouwd is echter nog steeds gebaseerd op ‘grote’ percelen. Voor een zelfde grondoppervlakte heeft een woning met verdieping en plat dak een veel grotere bruikbare woonoppervlakte dan een woning met hellend dak, hetgeen nog steeds in de meeste verkavelingen als referentie gebruikt wordt. Bovendien worden in voorschriften nog vaak ‘aanbouwsels’ gestimuleerd. De toelaatbare bouwdiepte is vaak groter op het gelijkvloers dan op de verdieping(en).

OPTIMALISEREN GRONDOPPERVLAK/GEBOUWD VOLUME •

Integratie bij opmaak RUP

•

Opmaak van een verordening

•

Via verkavelingsvergunning


•

Neen


•

Het bouwen van meer compacte woningen heeft niet enkel voordelen inzake grondbenutting. Een compacte woning presteert ook beter qua energieverbruik, akoestische isolatie e.d. Platte daken kunnen als basis voor groendak dienen.

•

Stimuleren van wonen boven winkels, tegengaan van ‘appartementisering’, behoud en stimuleren van architecturale kwaliteit, behoud van bouwkundige erfgoedwaarde,…

•

Voorbeelden van ‘verdichting’ en bouwmethodes daarvoor zijn terug te vinden in het voorbeeldenboek ‘Dichter wonen’ (2002, Afdeling Ruimtelijke Planning).

•

Er zijn reeds een aantal RUP’s waarin met deze problematiek rekening wordt gehouden. Een recent voorbeeld is het RUP ‘Papenhof’ in Mechelen. (www.mechelen.be )

•

Stedenbouwkundige verordening Ieper

•

Ja


Meer informatie



121

3.10.2 Brownfieldontwikkeling De ontwikkeling van nieuwe terreinen als bedrijventerreinen (“greenfieldontwikkeling”) is in Vlaanderen niet evident. Er is een gebrek aan ruimte, er kan maatschappelijke weerstand zijn, enz.. “Brownfieldontwikkeling” kan echter een alternatief betekenen om in de behoefte te voorzien. Een bijkomend voordeel van brownfieldontwikkeling is dat in vele gevallen al een bepaalde infrastructuur (wegen, waterwegen, nutsvoorzieningen, …) aanwezig is. In de bindende bepalingen van het Ruimtelijk Structuurplan Vlaanderen (RSV) (p. 587) wordt de behoefte aan uit te rusten bedrijventerreinen vastgesteld op 10.000 ha. 6.000 ha daarvan zijn effectieve terreinen; 4.000 ha zijn reserveterreinen. Volgens het richtinggevend deel zal de aanduiding van bedrijventerreinen gebeuren aan de hand van ruimtelijke uitvoeringsplannen. Een deel van de effectieve bedrijventerreinen moet worden gerealiseerd door het Vlaams Gewest. Een ander deel door de lokale besturen. Het is evident dat op dit vlak grote kansen liggen voor brownfieldontwikkeling. In de synthesenota betreffende de prioriteiten inzake leefmilieu en ruimtelijke ordening, die werd goedgekeurd door de Vlaamse Regering op 21 juni 2002, werd beslist om de brownfieldaanpak (met inbegrip van projecten in woonzones) te versnellen. De overheid moet bij het opstellen van RUP’s aandacht schenken aan het saneren en opnieuw ontwikkelen van brownfields, aan de multimodale ontsluiting van de terreinen, aan de optimale benutting van de gronden in het kader van het zuinig ruimtegebruik en aan de leegstand van bestaande bedrijven. Ze moet ook onderzoeken of terreinen al dan niet integraal door haar moeten worden ontwikkeld. PPS-structuren moeten in ieder geval mogelijk zijn. Uit de beleidsbrief Leefmilieu en uit het luik bodemsanering van het Milieujaarprogramma 2006 blijkt dat de huidige beleidsprioriteiten liggen bij het versnellen van de ambtshalve saneringen, de geïntegreerde aanpak van brownfields en woonzones, het uitwerken van een alternatieve financiering en een verfijning van de wetgeving. In de praktijk blijkt echter door het beperkt voor handen zijnde budget (waardoor in hoofdzaak de ‘grote’ dossiers aangepakt worden) en het beperkt aantal dossierhouders, dat niet alle ambtshalve saneringen kunnen gebeuren. Bovendien worden saneringsplichtige beheerders van gronden met historische bodemverontreiniging buiten het overdrachtcircuit onvoldoende aangemaand of gestimuleerd om tot sanering over te gaan. Er zijn drie bestuursniveaus en een reeks overheidsdiensten (vooral van het gewestelijke niveau) betrokken bij brownfieldontwikkeling. Vaak hebben de verschillende diensten onvoldoende kennis van en ervaring met elkaars materie. Dit kan leiden tot gebrekkige communicatie en misverstanden. De verschillende betrokken overheidsinstanties kunnen elk verschillende instrumenten inzetten. De brownfieldproblematiek kan enkel efficiënt worden aangepakt wanneer de diverse instrumenten via een gemeenschappelijke timing en in synergie met elkaar worden ingezet. Gelet op het feit dat de verschillende kosten om brownfields terug geschikt te maken voor gebruik (als bedrijventerrein of voor een andere functie), doorgaans niet goed gekend zijn, maar even hoog of hoger kunnen zijn dan de opbrengsten na herontwikkeling, bestaat dikwijls onzekerheid over de rentabiliteit van een ontwikkelingsproject. Vandaar het belang van alternatieve financieringsbronnen. Het is voor projectontwikkelaars niet altijd eenvoudig om de diverse financieringsbronnen te kennen en aan te spreken. Ook het feit dat de verschillende financieringsbronnen mogelijk op heel verschillende tijdstippen (want onderling niet afgestemd) beslissen over toekenning van en/of op verschillende tijdstippen de financiering daadwerkelijk ter beschikking stellen, kan een knelpunt zijn voor een

122

5177-50-024-03


projectontwikkelaar om zijn financieel plaatje rond te krijgen’52. De hoge saneringskosten van de mogelijk vervuilde brownfields geven meestal aanleiding tot het realiseren van ‘dure’ ontwikkelingen die de saneringskosten kunnen verantwoorden. Dit leidt bv. tot hoge dichtheden en het totaal ontbreken van open ruimte. Nog al te vaak wordt ook enkel gekeken naar de ontwikkeling zelf (evenwichten) en niet naar de noden van de buurt. Het ‘rendement’ van dergelijke omgevingen dient breder beschouwd te worden (bv. meerwaarde voor omliggende woningen). Het probleem van de hoge saneringskosten kan enkel via andere wegen (bv. subsidies in functie van de nabestemming) worden opgelost. De sectorale fondsvorming verdient belangstelling in dit verband. Sectorale fondsvorming heeft als voordeel dat de bschikbare budgetten losgekoppeld worden van de jaarlijkse begrotingsopmaak. Hierdoor bestaat grotere zekerheid over de toekomstige financiering van projecten. Er kan ook verwezen worden naar het instrument van de samenwerkings-overeenkomst tussen overheden en private ondernemingen of PPS-structuur.

BROWNFIELDONTWIKKELING Wijze van integratie in RO

Structuurplannen (op de verschillende niveaus) dienen aandacht te geven aan de ontwikkeling van brownfields. Gemeentelijke ruimtelijke structuurplannen kunnen aangeven in welke zones brownfields moeten ontwikkeld worden, rekening houdende met de effectieve meerwaarde die zij kunnen opleveren op vlak van verweven van functies en het creëren van een aantrekkelijke stedelijke omgeving. De aspecten die aan bod komen in het GRS dienen vervolgens vertaald in een GRUP. De herontwikkeling van brownfields vereist in vele gevallen een wijziging van de bestemming door aanpassing van het Gewestplan of BPA via een ruimtelijk uitvoeringsplan (RUP) of BPA. Dat is geregeld het geval wanneer brownfields zich in een stedelijke omgeving bevinden. Wanneer de overheid de bestemming van het gebied wijzigt, kan in principe een planbatenheffing verschuldigd zijn


De alternatieven buiten het beleidsdomein van de ruimtelijke ordening, betreffen voornamelijk financieringsinstrumenten. Het betreft regelgeving met betrekking tot de financiering (subsidiëring en opschorting leegstandsheffing) van de saneringsoperatie, gekoppeld aan de renovatie van verouderde bedrijfsruimten, bedrijventerreinen, stadsgedeelten: • decreet betreffende leegstand en verwaarlozing van bedrijfsruimten. • de subsidieregeling betreffende bedrijven-terreinen, wetenschapsparken en bedrijfs-gebouwen53.

52

Zie advies MINA-raad van 7 oktober 2004 over het voorontwerp van decreet houdende oprichting van een financieringsmechanisme ten behoeve van brownfieldontwikkeling.

53

Besluit van de Vlaamse regering van 5 mei 2003 houdende subsidiëring van bedrijventerreinen, wetenschapsparken en bedrijfsgebouwen, B.S. 5 februari 2004.


123

• •

•

decreet Vlaams Stedenfonds (voor 13 Vlaamse centrumsteden) – stadsvernieuwingsprojecten. (toekomstig) decreet brownfieldontwikkeling: de Vlaamse Regering heeft inmiddels haar principiële goedkeuring gehecht aan het voorontwerp van decreet over Brownfieldconvenanten54. Het is wenselijk dat dit brownfieldconvenantenbeleid aanknoopt bij een globale visie op ruimtelijke inrichting. Ook de samenwerkingsovereenkomsten en PPSvormen kunnen in dit verband worden vermeld.

De Vlaamse Regering bepaalt momenteel (beslissingen van de Vlaamse regering van 7/07/06) haar standpunt over een voorstel van decreet van P. Wille, B. Martens, E. Matthijs, M. Demesmaeker, J. Bex en P. Lachaert dat het decreet van 22 februari 1995 over de bodemsanering opheft en het vervangt door een nieuw decreet over bodemsaneringen bescherming55. Het geheel krijgt een meer logische opbouw en stuurt inhoudelijk een aantal bestaande krachtlijnen bij over onder meer de identificatie en inventarisatie van gronden, het saneringsdoel, de (vrijstelling) van saneringsplicht, de vereenvoudiging van procedures en de overdracht van gronden. Daarnaast worden er een aantal nieuwe krachtlijnen voorgesteld rond onder meer de behandeling van bodemverontreiniging bij schadegevallen, het beperkt bodemsaneringsproject, het risicobeheer, de bodemsaneringsorganisaties, faillissementen, de sanering van waterbodems en de bodembescherming. Het nieuwe decreet verduidelijkt en verfijnt een aantal procedures en begrippen zoals onder meer het grondverzet, het administratief beroep en de terugvordering van de kosten voor het ambtshalve optreden van de OVAM. Tot slot wordt in het decreet ook aandacht besteed aan de implementatie van de Europese Richtlijn Milieuschade. Met betrekking tot de ontwikkeling van brownfields is vooral de ‘site-aanpak’ in het

54

Het voorliggende voorontwerp van decreet biedt een grondslag voor de totstandkoming van convenanten tussen

de Vlaamse Regering enerzijds en private en/of publieke partners anderzijds die de herontwikkeling van Brownfields tot doel hebben. Het wordt mogelijk om een Brownfieldconvenant te sluiten tussen de Vlaamse overheid en alle betrokken instanties en actoren. De convenanten maken de ontwikkeling van Brownfieldprojecten aantrekkelijker voor investeerders en projectontwikkelaars, doordat ze het mogelijk maken dat tussen de betrokken administraties, instanties en personen klare en duidelijke werkafspraken worden vastgelegd. Het afsluiten van een convenant geeft ook toegang tot allerhande juridisch-administratieve en financiële faciliteiten. Om de zware kosten en lasten bij de uitvoering van een Brownfieldproject te drukken, wordt ondermeer voorzien in een vrijstelling van de registratierechten voor zakenrechtelijke overeenkomsten in het kader van een project. Ook kunnen de procedureregelingen voor vergunningen en subsidies in het kader van een project op elkaar worden afgestemd, desgevallend in afwijking van precieze decreetsbepalingen. Voor wat betreft de aanvragen voor dergelijke vergunningen en subsidies neemt het Vlaams Agentschap Ondernemen een loketfunctie op zich.

55

124

5177-50-024-03

Parl. St. Vl. Parl., 867/1.


bodemsaneringsdecreet van belang. Dit geeft OVAM en de overheid de mogelijkheid om één of meer aaneensluitende gronden aan te duiden als een site (dit in tegenstelling tot de perceelsgewijze aanpak), met een versoepeling van de toe te passen bodemsaneringsprocedure. Concreet gevolg is dat binnen een bepaalde termijn (doorgaans 6 maanden) een oriënterend bodemonderzoek moet uitgevoerd worden op de ganse site. In toepassing van het ‘site-hoofdstuk’ zijn reeds verschillende sites in een brownfieldontwikkelingsproces getreden. Inhoudelijke aspecten voor integratie in RO

Centraal in de benodigde aanpak staat een betere integratie van RO met de andere betrokken beleidsdomeinen. Zo zou het zinvol kunnen zijn een Centraal punt binnen de administratie RO voor brownfieldontwikkeling op te zetten. Mogelijk is hier een rol weggelegd voor het Vlaams Coördinatiecentrum Brownfieldontwikkeling (VCB).

Meer informatie

•

Naast een aantal algemene (juridische) werken, zoals ‘Brownfields in Vlaanderen’ (D. Devos en B. Martens) en ‘Juridische aspecten van brownfieldontwikkeling in het Vlaamse Gewest’ (J. Bouckaert, B. De Becker, D. D’Hooghe, J. Goris, R. Nauwelaerts, F. Vandendriessche, E. Van de Walle, I. Vos), die informatie geven over regelgeving rond brownfields, aansprakelijkheid, financiering, de relatie met andere beleidsdomeinen zoals ruimtelijke ordening, fiscale aspecten, ..., beschikt de OVAM over meer praktische informatie terzake, waaronder een brochure die een handleiding over brownfieldontwikkeling bevat.

•

Er werden recent een aantal RUP’s opgemaakt die een geïntegreerde aanpak van brownfields nastreven en die onmiskenbaar een pilootfunctie kunnen worden toegedicht (zie kadertekst). Bij een geïntegreerde aanpak is vooral de kennis van de toekomstige bestemming en het type van mogelijke bebouwing van het terrein van belang, zodat de sanering kan afgestemd worden op de herbestemming


Er kunnen een aantal knelpunten benoemd worden die ervoor zorgen dat er moeilijkheden kunnen optreden bij de uitwerking van brownfieldontwikkelingen in de praktijk. Zo is er geen degelijke inventaris van (potentiële) brownfields. Die zou ook erg moeilijk op te stellen zijn. Volgens erg ruwe schattingen van de OVAM zouden er 5.000 à 6.000 hectaren brownfields zijn. Het uitbouwen van een informatiesysteem, dat in voorkomend geval ook bruikbaar is voor het beleidsdomein RO, verdient dan ook aandacht.


125

RUP ‘SA12 Malmar – site’ te Gent (gelegen langs de spoorweg Gent - Antwerpen/Dampoort te Gent in een dicht bebouwde residentiële omgeving. Aandachtspunten: • Sanering van een voormalige metaalverwerkende industriële site • Nieuwe bestemming: sociale huisvesting, private (particuliere en commerciële) kavels, particuliere woningbouw en renovatie, wijkpark en tuinuitbreiding). • Doordat er in de directe omgeving van de site bewoning voorkomt, was het in dit project van belang dat de risicogronden zo snel mogelijk onderzocht werden. De resultaten van het onderzoek werden kenbaar gemaakt aan de bewoners en de opvolging werd verzekerd. • Prioriteitstelling: het deel van het terrein dat rechtstreeks paalt aan de woningen werd het eerst gesaneerd (uitgevoerd in het voorjaar van 2006) waarbij de tuinen van de woningen werden verruimd (onder impuls van de overheid konden de aanpalende eigenaars de grond aankopen tegen een gunstigere prijs). Vervolgens komen de overige delen van het parkgebied aan bod: voorzieningen meergezinswoningbouw, pleinfunctie, reconversie oude fabriekshal, e.d.m.. RUP ‘Picanol’ te Ieper Dit RUP werd opgemaakt naar aanleiding van een bestemmingswijziging die diende doorgevoerd te 56 worden t.g.v. de herbestemming van de verlaten bedrijvensite van de voormalige Picanolfabriek . Aandachtspunten: • De stad opteerde voor een ‘PPS’-formule, m.i.v. een voorafgaandelijk uitgebreid marktonderzoek om de haalbaarheid van het project te kunnen inschatten. • Herwaarderings- en stadsvernieuwingsproject. • Voormalige industriële activiteiten ruimen plaats voor een stadsvernieuwingsproject met het accent op dienstverlening (stedelijke cultuurdiensten), wonen en zachte recreatie. • Project werkt als hefboom voor de ontwikkeling van de buurt. RUP ‘Willebroek Noord West’ Het project 'Ontwikkeling Brownfield Willebroek Noord' beoogt de sanering en het efficiënt hergebruik van het industriegebied Willebroek Noord, dat een oppervlakte beslaat van 174 ha, grotendeels gelegen in de driehoekige maas van de A12 (westelijke grens), het Zeekanaal Brussel-Rupel (oostelijke grens) en de spoorweg Sint-Niklaas-Mechelen (zuidelijke grens). Het gebied omvat 124 ha 57 industriegebied, waarvan 30 ha vervuild en verlaten, 16,5 ha woongebied en 3,5 ha parkgebied zijn . Aandachtspunten: •

Operationalisering van het bedrijventerreinbeheer d.m.v. een PPS-overeenkomst en PPSformule.

•

Prioritair proefproject brownfield-ontwikkeling van de Vlaamse Regering

Herontwikkeling en het beheer van een brownfield door de oprichting van een samenwerking rond het beheer van het bedrijventerrein. Meer specifiek wordt gewerkt rond de historische bodemverontreiniging, het onderhoud van de zichtbare publieke ruimte en de publiek toegankelijke

126

56

Info : http://www2.vlaanderen.be/ned/sites/indekijker/pps/

57

Info : http://www2.vlaanderen.be/ned/sites/indekijker/pps/

5177-50-024-03


groenbuffers rond de woonwijk, het waterbeheer en de verbetering van de beeldkwaliteit van de bestaande bedrijven.

Bron: Uittreksel uit het GRS Willebroek, kaart 06, ‘Gewenste ruimtelijke economische structuur’

3.10.3 Ondergrondse ruimtelijke ordening Het ondergronds ruimtegebruik is sterk toegenomen. De ondergrond wordt steeds intensiever gebruikt voor ondergronds bouwen en vele vormen van meervoudig ruimtegebruik. Door een toenemende druk op bovengrondse ruimte zal naar verwachting het ruimtegebruik in de ondergrond in de toekomst verder toenemen. Het gebruik van de ondergrondse ruimte leidt in de praktijk tot knelpunten. Het gaat daarbij om de verdeling van de nog beschikbare ruimte (nu, maar met name ook in de toekomst), de beperkte kennis en informatie over het actuele gebruik van de ondergrondse ruimte, de risico’s op het terrein van externe veiligheid, verzakkingen, versnelde bodemdaling, belemmeringen in de energieopslag in watervoerende lagen en de (negatieve) effecten op natuur, landbouw, landschap, beïnvloeding van de grondwaterstromingen, infiltratie, bodembiodiversiteit en bodemarchief (bijvoorbeeld aantasting van aardkundige en archeologische waarden). Deze knelpunten roepen nieuwe beleidsvragen en -opgaven op. Hoe kan optimaal tegemoet worden gekomen aan de ruimteclaims in de ondergrond? Hoe kunnen conflicterende ruimtelijke belangen van verschillende gebruikers van de ondergrond goed worden afgewogen? Wat is de invloed van het toenemend ondergronds ruimtegebruik op de natuurlijke opbouw en gesteldheid van de ondergrond? Een analyserapport van het Nederlandse Centrum Duurzaam Bouwen geeft een goed inzicht in hoe omvangrijk de thematiek is. De centrale boodschap van het CDB is dat de keuze voor een meerdimensionale benadering in de ruimtelijke ordening niet betekent dat naast het bestaande ruimtelijke planningstelsel een nieuw stelsel voor ondergrondse ordening moet worden uitgewerkt. De kernopgave is veeleer om bewust en verantwoord gebruik van de ondergrond beter te waarborgen in bestaande weten regelgeving en Bespreking duurzaamheidsaspecten

127

instrumenten. Er is sprake van een relatief grote onbekendheid met het bestaande planningsinstrumentarium dat voor dit beleidsterrein ter beschikking staat. Zo worden in bestemmingsplannen gegevens over de ondergrond nauwelijks opgenomen of meegenomen bij het opstellen ervan. Goede en adequate kennis en informatie over de ondergrond is onmisbaar voor een duurzaam en efficiënt gebruik ervan. Gravers, gebruikers en planners verzamelen al heel lang op vele plaatsen informatie over die ondergrond, voor verschillende doeleinden. Voorbeelden zijn grondonderzoek voor bouwwerkzaamheden en tracékeuzes, ter ondersteuning van de agrarische bedrijvigheid en de onderzoeken van drinkwaterbedrijven. Kennis van het gebruik (parkeergarages, gasleidingen en elektriciteitskabels, grondwater, warmte/koude opslag, etc.) en de effecten daarvan op de diverse gebruiksfuncties van de ondergrond is nog beperkt, zowel onderling als ten aanzien van de wisselwerking met het bovengronds ruimtegebruik. Daarbij speelt dat de wel beschikbare kennis over het (actuele) ondergronds ruimtegebruik en de effecten ervan soms onvoldoende worden meegenomen in ontwerp-, planen besluitvormingsprocessen.

ONDERGRONDSE RUIMTELIJKE ORDENING Wijze van integratie in RO

Mogelijk structuurbepalend op gemeentelijk niveau

•

Voorschriften in een RUP

•

Bijkomende kaartlaag in bestaande toestand (GIS)

•

Aandachtspunt bij ontwerp


Fundamenteel is ondergrondse ruimtelijke ordening een bevoegdheid van het ruimtelijk beleid. Wel kunnen er een aantal elementen onderscheiden worden die betrekking hebben op de ondergrondse ruimte, zoals bodemsanering, waterbedding en delfstoffenwinning die respectievelijk onder het sectorbeleid water, bodemsanering en oppervlaktedelfstoffen vallen.


•

Het bouwen van ondergrondse constructies heeft gevolgen voor de bovengrondse benutting. Hier wordt een koppeling gemaakt tussen ondergronds en bovengrondsruimtegebruik. Deze koppeling kan ‘hard’ gemaakt worden via specifieke voorschriften hieromtrent in een RUP.

•

Voorschrijven van leidinggoten in nieuwe ontwikkelingen (via bouwen verkavelingsvergunningen, RUP).

•

Integreren van ondergrond als kaartlaag in de beschrijving van de bestaande toestand

•

NL: Centrum Ondergronds Bouwen (http://www.cob.nl/ )

•

O.m. de provincie Oost-Vlaanderen en een aantal gemeenten werken aan een ondergronds kadaster. Het Grootschalig Referentiebestand dient hier als basis.

•

Er zijn talrijke buitenlandse voorbeelden (bv. in de VS).

Meer informatie

128

•

5177-50-024-03


Bijzonder aandachtspunt is het bij wijlen geheime karakter van pijpleidingen. Is er voldoende duidelijkheid en informatie om het thema verder uit te werken?

•

Wellicht ontbreekt de nodige basisinformatie (ondergronds kadaster, geomorfologische kaarten, …) om gebiedsdekkend te kunnen werken. Dit sluit echter het ontwikkelen van een mogelijke benaderingswijze niet uit.

3.10.3.1 Uitgangspunten Vlaanderen beschikt sinds de jaren ’70 van vorige eeuw over een stelsel van ruimtelijke ordening dat streeft naar samenhang en duurzaamheid bij het intensieve gebruik van de schaarse ruimte. Voorwerp van planning is vooral het grondoppervlak (toekenning van bestemmingen aan grond en water). Het toekennen van bestemmingen aan de ondergrond vindt plaats wanneer deze onlosmakelijk is verbonden met het gebruik van de oppervlakte (bijv. parkeergarages). Maar ook dan lang niet altijd. De ordening van de ondergrond ten behoeve van op zichzelf staande vormen van ondergronds ruimtegebruik (bijv. kabels en leidingen) vindt slechts met mondjesmaat plaats. Om (potentiële) conflicten en niet duurzaam gebruik van de ondergrond te vermijden, is het wenselijk om ook de ondergrondse ruimte te ordenen zoals dat voor de bovengrond gebeurt. Daarbij is een betere afstemming tussen bovengronds en ondergronds ruimtegebruik een centraal doel (bijvoorbeeld rekening houden met veiligheidszones van ondergrondse leidingen, voorkomen van verstoring van grondwaterstromen). Een mogelijke benadering is de zgn. lagenbenadering. Deze houdt in dat er een onderscheid wordt gemaakt in drie te ordenen lagen: de ondergrondlaag, de netwerklaag en de occupatielaag. Elk van deze lagen is aan verandering onderhevig en kent een eigen veranderingstempo. Kenmerkend voor de ondergrond is het trage verloop van processen; denk bijvoorbeeld aan de daling of de verontreiniging van de bodem. Door het toenemend ondergronds ruimtegebruik wordt de ondergrondlaag steeds vaker geconfronteerd met de grotere dynamiek van de netwerken occupatielaag. Hierdoor bestaat het gevaar dat de aandacht voor korte termijnontwikkelingen de boventoon gaat voeren ten koste van de langetermijneffecten. Daarom is het van groot belang dat bij ondergronds ruimtegebruik de langetermijneffecten expliciet doorwerken in korte termijn afwegingen. Duurzaam gebruik van de ondergrond dient inhoudelijk en procesmatig onderdeel te worden van de ruimtelijke ordening. Er is sprake van een goede ordening van de ondergrond als aan een vooraf vast te leggen basiskwaliteit wordt voldaan. Veiligheid is een belangrijk deelaspect van de basiskwaliteit. Het is daarom evident dat veiligheidsaspecten bij de ondergrondse ruimtelijke ontwikkeling vroegtijdig, gebiedsgericht en geïntegreerd in de planen besluitvorming worden betrokken. Regelgeving voor (externe) veiligheid bij infrastructuur als hoofdtransportleidingen of ondergrondse opslag van gevaarlijke stoffen moet doorwerken in de ruimtelijke ordening, zowel boven- als ondergronds. Ruimtelijke ordening van de ondergrond in combinatie met een goede afstemming met de bovengrondse inrichting moet voorkomen dat knelpunten zich telkens opnieuw voordoen. Daarmee worden ook de kosten beperkt die anders gemaakt moeten worden om eenmaal opgetreden knelpunten en de daaruit voortvloeiende fysieke en maatschappelijke schade weg te nemen.


129

3.10.3.2 Uitwerking Maatregelen Hierna worden kort enkele concrete beleidsvoorstellen en acties voorgesteld om de gesignaleerde ordeningsknelpunten en kansen op te pakken.

Meer ondergrond georiënteerd ordeningsbeleid (lagenbenadering) Zoals hierboven werd aangegeven, is het voeren van een meer ondergronds georiënteerd ordeningsbeleid gestoeld op de idee dat de ondergrond en de daarin aanwezige natuurlijke processen een ruimtelijk structurerend gegeven zijn. Wanneer dit richtsnoer wordt doorvertaald naar een planningsmethodiek komt men dicht bij wat in Nederland wordt aangeduid als de ‘lagenbenadering’ (zie ook hierboven). Volgens deze methode richt de ruimtelijke planvorming zich op drie ‘lagen’: de basislaag (de ondergrond, met inbegrip van watersystemen) stelt de randvoorwaarden aan een netwerklaag (infrastructuur, waaronder het netwerk van weg, spoor- en vaarwegen, ecologische netwerken, vliegroutes, pijpleidingen en digitale netwerken). Samen bepalen deze twee lagen de condities voor de derde laag, meer specifiek de occupatielaag waarin ruimte wordt gezocht voor woningen, bedrijventerreinen, landbouw, recreatie, enz.58. Deze ‘lagenbenadering’ breekt met de traditionele werkwijze in de ruimtelijke ordening die uitging van het zoeken naar geschikte locaties voor verschillende vormen van grondgebruik. Deze benadering zal in het beleidsveld van de ruimtelijke ordening tot uiting moeten komen in de planningsconcepten. Een belangrijke aanzet daartoe wordt reeds aangetroffen in het RSV, waarin het ruimtelijk structurerend karakter van het fysisch systeem als uitgangspunt wordt genomen. De ondergrond blijft evenwel onvermeld in dit verband. Het komt er dus in eerste instantie op aan dat in de structuurplannen, meer specifiek in het RSV, kaderstellende beleidsbepalingen ter zake worden opgenomen. Het gaat daarbij primair om het oog hebben voor de kwaliteit van de ondergrond. De betekenis van de ondergrond voor mens en samenleving kan meer specifiek worden onderverdeeld in vier soorten kwaliteit59: •

Productiekwaliteiten: levering van materie en energie door de ondergrond aan de samenleving;

58

Zie http://www.ruimtexmilieu.nl/

59

De eerste drie kwaliteiten zijn vooral aan de orde wanneer men de ondergrond wil gebruiken voor het ontplooien

van allerlei activiteiten, zoals landbouw, delfstofwinning, woningbouw, wegenaanleg. Het gaat daarbij vooral om het benutten van de geschiktheid van de ondergrond voor deze activiteiten. De ruimtelijke ordening is in eerste instantie gericht op deze kwaliteiten van de ondergrond. Bij de regulatiekwaliteiten staat het beheren van de levensvoorwaarden centraal. De ondergrond speelt een belangrijke rol bij het in stand houden van een stabiel leefmilieu voor mensen, dieren en planten. Daarvoor zijn allerlei regulatiemechanismen werkzaam, zoals demping, zuivering, kringlopen, die zorgvuldig en duurzaam moeten worden behandeld. Dit is het primaire aandachtsveld van het milieubeheer. Een beter samenspel van ruimtelijke planning en milieubeheer betekent dat men zich verdiept in de 'kwaliteiten van de ander'. Ruimtelijke ordening moet dus meer rekening houden met de regulatiekwaliteiten en mag belangrijke regulatiemechanismen niet verstoren. Milieubeheer moet meer rekening houden met het benutten van productie-, draag- en informatiekwaliteiten. Zoeken naar goede afstemming dus. Van plek tot plek bekijken welke kwaliteiten van de ondergrond belangrijk zijn en hoe ze kunnen worden gecombineerd? Vaak zijn diverse kwaliteiten van de ondergrond van elkaar afhankelijk. Zo is het waterfiltrerend vermogen van de ondergrond van belang voor de productie van drinkwater. Het behouden van een gezonde bodem is een voorwaarde voor de ondergrond om als drager te fungeren van wonen en recreëren. Maar soms moeten er ook prioriteiten worden gesteld en keuzes worden gemaakt.

130

5177-50-024-03


•

Draagkwaliteiten: opvangen en ondersteunen van materie en energie die de samenleving produceert in en op de ondergrond;

•

Informatiekwaliteiten: vasthouden en leveren van informatie;

•

Regulatiekwaliteiten: reguleren van materie-, energie- en informatiestromen in onze leefomgeving door de ondergrond.

De belangrijke vraag die hierbij dient gesteld, is of het huidige juridisch kader van de RO in dit verband volstaat. Samenlezing van de artikelen 4, 18, 19, 38 en 39 van het DRO leert dat, hoewel de ondergrond niet wordt uitgesloten, het begrip ‘ruimte’ nergens nader omschreven wordt60, zodat een juridische verankering van de ‘lagenbenadering’ en het ‘ondergrondbeleid’ niet verzekerd is. Zoals eerder aangehaald richt de ruimtelijke ordening zich nog te éénzijdig op de ontwikkeling van de (bovengrondse) verstedelijking en intensieve vormen van grondgebruik zonder daarbij rekening te houden met de condities van de netwerken grondlaag. Daarom is het aangewezen om bij de ruimtelijke afwegingen in de structuurplanning op alle schaalniveaus expliciet rekening te houden met de eigenschappen en functies (kwaliteiten) die de grondlaag bezit en de eisen die deze laag stelt aan de andere lagen. In dit verband kan verwezen worden naar de Nederlandse Nota Ruimte (p. 27), waar het volgende vermeld wordt: ‘in de planvorming moeten de processen in de verschillende lagen meer met elkaar in verband worden gebracht’, ‘in aansluiting op het bovenstaande, wil het kabinet bevorderen dat gemeenten en provincies bij de ruimtelijke ordening en inrichting bewuster omgaan met de ondergrond dan nu vaak het geval is. Daarmee kunnen niet alleen potentiële conflicten worden voorkomen, maar kan ook samenhang in maatregelen worden bereikt’61. In de ruimtelijke uitvoeringsplannen kunnen deze principes worden vertaald in voorschriften, gericht op het instellen van kwaliteitsnormen voor archeologische verrichtingen, het behoud van geomorfologische diversiteit (aardkundige monumenten ontzien), verschillen in draagkracht van de bodem laten doorwerken in bestemming (dat van belang is bij de selectie van woongebieden)62, het vrijwaren van een gesloten grondbalans per project / gebied, voorkomen uitmergeling van bodem door roofbouw, enz. Het spreekt voor zich dat ook in dit verband de inbreng van het sectorbeleid van belang is (monumenten en landschappen, bodemsaneringsbeleid en grondverzetregeling, natuur- en waterbeleid, wetgeving inzake oppervlaktedelfstoffen, enz.).

Handleiding voor ondergrondse planontwikkeling Door een betere coördinatie van de ruimtelijke afweging van (ondergrondse) belangen wordt bevorderd dat bij de ruimtelijke ontwikkeling meer dan voorheen vroegtijdig en weloverwogen wordt omgegaan met de ondergrond. Er moet voor gezorgd worden dat voor de ondergrond hetzelfde type afwegingen gemaakt wordt zoals dat voor de bovengrond reeds jaren lang gebruikelijk is.

60

Ook de spraakgebruikelijke betekenis van het woord brengt ons niets verder.

61

http://www.vrom.nl/pagina.html?id=2706&sp=2&dn=5160

62

Het opmaken van een geschiktheidskaart stabiele bodem kan daarbij een doelstelling zijn.


131

Het is wellicht zinvol om een handleiding te ontwikkelen, die er voor zorgt dat de relevante aspecten van de ondergrond (leidingen, constructies, geomorfologie, archeologie, …) op adequate wijze in de planvoorbereiding worden opgenomen.

Indicatoren duurzaam gebruik ondergrond Om een goede afweging te kunnen maken bij het plannen van ondergrondse functies is het absoluut noodzakelijk om een beter inzicht te krijgen in de effecten die bepaalde ingrepen (bv. leidingen, parkings, energie-opslag, e.d.) zowel ondergronds als bovengronds hebben. Hierbij kan gesteund worden op kennis die nu verspreid voorhanden is binnen bv. milieueffectrapporten.

Beschikbaarheid van informatie over de ondergrond Met goede kennis en informatie over de ondergrond kunnen kansen en ruimtelijke mogelijkheden beter benut worden voor een duurzame en efficiënte inrichting van de ruimte. Voorwaarde is wel dat deze informatie optimaal beschikbaar is. Omdat de kennisinfrastructuur nu sterk versnipperd is, wordt het maken van een goede ruimtelijke afweging bemoeilijkt. Voor een duurzaam gebruik en het optimaal kunnen ordenen van de ondergrond is het noodzakelijk dat partijen over de relevante informatie over de ondergrond kunnen beschikken. Er is al veel informatie beschikbaar daar de gebruikers van de ondergrond, vrijwillig of verplicht, informatie verzamelen over de eigenschappen van de ondergrondse ruimte en over de gevolgen van het gebruik ervan. Voor een zorgvuldig beheer van de ondergrond is het noodzakelijk dat bestaande en nieuwe informatie over de kwaliteit en het gebruik van de ondergrond openbaar beschikbaar komt. Daarom moet de nadruk gelegd worden op het creëren van een samenhangende set van basiskaarten, die ook specifiek op deze doelen is gericht. In Vlaanderen is bv. nog steeds geen gebiedsdekkende geomorfologische kaart beschikbaar of een correct overzicht van alle ondergrondse constructies.

Betere informatie-uitwisseling over kabels en leidingen Vanuit de ruimtelijke ordeningspraktijk heeft een eenduidig overzicht van de in de grond aanwezige kabels en leidingen het voordeel dat overheden bij het ontwikkelen van ruimtelijke plannen in staat zijn om, bij het publieke ordeningsbelang, vroegtijdig in de planen besluitvorming rekening te houden met de belangen van diverse actoren (aannemers, kabel- en leidingbeheerders, e.d.m.. Omdat aan het gebruik van deze informatie verschillende rechten en plichten verbonden zullen worden (bijvoorbeeld eigendomsrecht en confidentie), moet er bij de uitwerking aandacht zijn voor de wijze waarop de verschillende overheden toegang krijgen tot deze informatie.

Driedimensionale bestemmingsplannen Momenteel bevat het bestemmingsplan een tweedimensionale kaart waarop steeds vaker 3dimensionale ruimtelijke elementen en afwegingen moeten worden weergegeven. Een uit ‘lagen’ opgebouwd bestemmingsplan kan een belangrijk functioneel hulpmiddel zijn. Op een dergelijke “kaart” kan gedifferentieerd naar laag een samenhangende ruimtelijke afweging voor een gebied of locatie zichtbaar worden gemaakt. Digitaal opgebouwde bestemmingsplannen kunnen hierbij uitkomst bieden.

132

5177-50-024-03


Proefprojecten voor het plannen met de ondergrond Parallel aan de bovengenoemde acties kan praktijkkennis opgedaan worden over het integraal afwegen van de ruimtelijke belangen van en in de ondergrond. Hierdoor kan samen met deskundigen uit de praktijk tot 'best practices” worden gekomen bij de (nadere) invulling van de voorgestelde maatregelen. Tevens wordt daarmee de samenwerking tussen overheden en gebruikers van de ondergrond gericht op agendavorming (het up-to-date houden van het ontstane overzicht van ruimtelijke vraagstukken), alsmede de uniformering van werkwijzen en kennis- en informatie-uitwisseling over het (praktisch) bestemmen van de ondergrond geïntensiveerd en gestimuleerd. Deze kennisuitwisseling vergroot de spreiding van kennis over de mogelijkheden van het duurzaam plannen via het bestemmingsplan. Bovendien kan de kennis en informatie uit de pilots worden gebruikt voor de eerste evaluatie van de voorgestelde maatregelen. De proefprojecten kunnen gericht worden op gebieden met ruimtelijke ontwikkelingen, die vragen om een expliciete afweging tussen verschillende onder- en bovengrondse functies, bijvoorbeeld: •

waterwinning, energieopslag, natuur en ecologie;

•

verontreinigingen, biodiversiteit, landbouw en natuur;

•

archeologische en cultuurhistorische waarden;

•

kabels en leidingen, ondergrondse gebouwen/tunnels, bovengrondse gebouwen/plannen.

3.10.4 Zonering binnen bestemmingen/verweving Er zijn steeds meer conflicten tussen bewoners en andere activiteiten die binnen een woongebied horen. Kunnen er specifieke verordeningen worden opgesteld voor bv. scholen fuifzalen, crèches e.d.? Deze vraag betreft niet zozeer hoe men milieubelastende functies kan scheiden van milieugevoelige, maar wel de vraag hoe men moet/kan omgaan met de verweving van functies (wonen, horeca, schoolgebouwen, enz.) die aanleiding geven tot conflicten omwille van de eraan verbonden gevoeligheden, c.q. hinderaspecten. Op niveau van stedelijke gebieden is in vele gevallen behoefte aan een (selectieve) intensivering van het (kwalitatieve) aanbodbeleid. Het gronden pandenbeleid (zoals de leegstandsheffingen en strategische stadsontwikkelingsprojecten) moet bij voorrang worden ingezet op deze doelstelling. Anderzijds staat ook functieverweving centraal in de gewenste ruimtelijke structuur van het stedelijk gebied. Hoewel deze verweving ook zijn grenzen kent (zie algemene aanbeveling in verband met het model van de ‘compacte stad’), zou het RSV verder kunnen gaan op dit thema. Dit geldt ook voor het stimuleren van bedrijvigheid in de woonomgeving, en omgekeerd. Waar woonzones in het klassieke ordeningsconcept multifunctionele zones betreffen, is dit (nog steeds) niet het geval voor industriezones. Het RSV zou met het oog op ruimteefficiëntie een aanzet moeten geven om deze eendimensionaliteit te doorbreken. Het type bedrijvigheid, gebouwconcept en gebiedskenmerken maken onlosmakelijk deel uit van kansrijke ontwikkelingen. Per bedrijfstype gelden verschillende eisen qua locatie en gebouw. Gebouwconcepten trekken het ene bedrijfstype meer aan dan het andere en gedijen vooral op bepaalde locaties. En gebiedskenmerken kunnen toegevoegde waarde hebben voor bepaalde typen bedrijven en gebouwconcepten. Alleen een grondige analyse van dit vraagstuk kan leiden tot de realisatie van het concept ‘verweving’.


133

ZONERING BINNEN BESTEMMING/VERWEVING Wijze van integratie in RO

63

134

5177-50-024-03

•

In het GRS dient aandacht te gaan naar de wijken en buurten waar conflictsituaties zich voordoen of kunnen voordoen. Zo kunnen bijvoorbeeld aandachtsgebieden of knelpuntgebieden worden aangewezen in functie van bepaalde milieukwaliteitsparameters (lucht, geluid, …), ten aanzien waarvan in het richtinggevend of bindend gedeelte van het GRS welbepaalde beleidsopties kunnen worden vooropgesteld naar de inrichting of het beheer van die gebieden.

•

De aanduiding van integrale stedenbouwkundige projecten, waarbij men vertrekt van een bepaald projectgebied en alle concrete aanspraken, knelpunten, kansen en kwaliteiten die erop betrekking hebben, met inbegrip van de aanwezige milieukwaliteit in het projectgebied of de aanwezige of te verwachten milieuhinder. Via deze projecten kan aan maatwerk worden gedaan voor locatiespecifieke milieuknelpunten.

•

In een RUP of in een stedenbouwkundige verordening kunnen voor bepaalde functies met inherente hinderaspecten m.b.t. bepaalde parameters zoals geluidshinder, geurhinder (bv. horeca, winkel- en fitnesscentra, scholen, speeltuinen), of bepaalde (hindergevoelige) functies zoals stedelijk groen, ziekenhuizen, wijken met hoge woondichtheid, specifieke beheersmaatregelen worden vastgesteld met het oog op het beheersen van de milieuhinder. Het kan daarbij gaan om het naleven van afstandregels, het aanleggen van groenscherm, bepalingen die het medegebruik reguleren, de verplichting om bij de aanvraag van een stedenbouwkundige vergunning een (hinder)effectenstudie of maatregelenplan te voegen, enz. Vanuit juridisch oogpunt bieden zowel de artikelen 38 en 39 als artikel 54 DRO een voldoende rechtsbasis daarvoor. In voorkomend geval kunnen die ook sectoraal worden gedifferentieerd, naargelang van de soort inrichting (bv. horeca, scholen, enz.).

•

In het vergunningenbeleid zal op dit punt vaak ook maatwerk moeten worden geleverd via het concept van “de goede ruimtelijke ordening”, waaraan de aanvragen om stedenbouwkundige vergunningen of verkavelingsvergunningen moeten worden getoetst63.

De Raad van State oordeelde reeds dat in het kader van het onderzoek van de aanvaardbaarheid van een te vergunnen project met de eisen van een goede ordening van de omgeving, alle relevante vormen van hinder die het betrokken project kan veroorzaken in aanmerking moeten worden genomen (R.v.St. nr. 132.707, 21 juni 2004, d’Heygere)



Nee, er zijn niet meer geschikte alternatieven buiten het ruimtelijk beleid voor de problematiek van zonering en verweving. Het milieubeleidsveld regelt milieunormen en afstandsnormen voor hinderlijke activiteiten, maar de ruimtelijke inpassing van verschillende functies en de kwalitatieve invulling wordt best geregeld binnen het beleidsveld van ruimtelijke ordening.


•

Integreren van een (thematische) effectenstudie of een maatregelenplan in de aanvraagprocedure voor stedenbouwkundige vergunningen.

•

M.b.t. het verweven van diverse functies verdient zeker in stedelijke context het stimuleren en de vrijwaring van woonkwaliteiten van het wonen boven winkels extra aandacht. Het tegengaan van leegstand en verkrotting vormen immers belangrijke elementen inzake de leefbaarheid en veiligheid van onze steden. De huidige fiscale instrumenten (heffingen op leegstand- en verwaarlozing) behalen niet het gewenste resultaat. Het saneren van dit leegstand- en verkrottingspassief vereist ook meer publiek (collectief) gericht initiatieven, via welgerichte ruimtelijke maatregelen die kaderen binnen een globale, integrale aanpak.

•

In de stedenbouwkundige verordening van Gent is bijvoorbeeld voorzien dat bij de aanvraag tot stedenbouwkundige vergunning die een horecazaak tot voorwerp heeft, een begeleidende nota ‘geluids- en geurhinder’ moet worden gevoegd, waarin wordt aangegeven welke maatregelen de bouwheer voorziet om geluidshinder en reukhinder te voorkomen.

•

Voorbeeld in Gent is het stadsvernieuwingsproject ‘Zuurstof voor de Brugse Poort’64.

•

Voorbeelden uit de stad Leuven:

•

Overheidssteun: http://www.leuven.be/showpage.asp?iPageID=3226 Verbeteringspremie: http://www.leuven.be/showpage.asp?iPageID=3342:

Meer info en voorbeelden (bv. in RUP’s, gemeentelijke verordeningen) Voorbereidend studiewerk

• Is er voldoende duidelijkheid en informatie om het thema verder uit te werken?

64

•

Nee, verdere uitwerking van het RSV inzake (functie)verweving en multifunctionele zones is nodig.

•

Ook moeten verschillende soorten gebouwconcepten verder onderzocht worden.

Zie: www.gent.be; www.tienstiens.org


135

3.10.5 Milieuzonering Vlaanderen kent geen systeem van milieuzonering kent. Bovendien is het belangrijk dat milieuzonering niet enkel bekeken wordt voor ‘hinderlijke inrichtingen’, maar dat het instrument ook kan worden ingezet in een stedelijk milieu.

Begrip en functie Milieuzonering kan het best omschreven worden als ‘het aanbrengen van een noodzakelijke ruimtelijke scheiding tussen milieubelastende en milieugevoelige functies ter bescherming of vergroting van de leefkwaliteit’. Bovendien kan Milieuzonering bijdragen aan de optimalisering van de locatie van (nieuwe) milieubelastende activiteiten binnen bedrijventerreinen, zodat de schaarse ruimte die beschikbaar is voor hinderlijke activiteiten optimaal toegewezen wordt. Er wordt bij de zonering rekening gehouden met de benodigde ‘milieuruimte’ voor de verschillende functies. Milieuzonering is van toepassing op zowel milieubelastende én milieugevoelige functies in een gebied. Zo bepalen milieunormen dat de vestiging van een milieubelastend object (een fabriek bijvoorbeeld) op bepaalde afstand moet komen van een milieugevoelige functie als een woonwijk. Die afstand zal idealiter worden bepaald in functie van de toepasselijke milieukwaliteitsnormen voor milieufactoren zoals geluid, lucht, geur, enz. Het milieuzoneringsinstrument is in eerste instantie bedoeld om aanvullend te werken aan de milieuwetgeving (Vlarem). Het voldoen aan emissiegrenswaarden vastgesteld in de Vlarem-wetgeving biedt immers niet in alle gevallen voldoende garantie voor het behalen van een goede milieu- en leefkwaliteit. Milieuzonering laat toe een gedifferentieerd milieubeleid te voeren rekening houdend met de omliggende functies, uiteraard zonder dat het zich in de plaats stelt van het instrument milieuvergunning. Milieuzonering is nauw verwant met veiligheidszonering. Hoewel tegenover deze methodiek vaak enige weerstand bestaat, kan het debat over duurzame stadsontwikkeling niet naast de noodzaak om "te denken" over de verdieping tussen de relatie ruimtelijke ordening milieukwaliteitseisen. Hoewel men bij stedenbouwkundige verordeningen in eerste instantie denkt aan verordeningsinstrumenten kunnen dergelijke voorschriften in indicatieve instrumenten worden verwerkt (cf. VNG-brochures), wat het instrument van de milieuzonering een iets soepeler (juridisch) statuut verleent, en de weerstand wellicht wat afneemt. Milieuzonering is een instrument dat toelaat de nog beschikbare milieuruimte voor een economische milieubelastende functie en de milieu-impact daarvan als geheel op haar omgeving in te schatten. In zijn meest uitgewerkte vorm schat het instrument de milieuimpact in en beoordeelt deze, dit wil zeggen toetst ze aan de milieunormen en – richtwaarden. Milieuzonering heeft tot doel een bepaald gebied dusdanig ruimtelijk in te richten dat een zo optimaal mogelijke (economische) ontwikkeling kan verzoend worden met een maximale beperking van de daaraan gekoppelde milieuhinder voor de omliggende woonkernen en andere kwetsbare locaties. Milieuzonering kan niet alleen gebruikt worden voor het preventief toetsen van de milieu-impact van een nieuwe of vervangende hinderlijke inrichting, maar ook als strategische toepassing voor de ruimtelijke inrichting van een gebied. Belangrijk is dat milieuzonering niet enkel wordt bekeken vanuit oogpunt van de ‘hinderlijke inrichtingen’, maar dat het instrument ook kan worden ingezet in een stedelijk milieu, dat wordt gekenmerkt door een hoge graad van functieverweving. De ruimtelijke strategie moet er dan op gericht zijn dat afstandsregels in “alle richtingen” (voor alle functies) gelden. Momenteel is dit immers problematisch nu de in VLAREM II verankerde afstandsregels een “eenrichtingsverkeer” volgen, met name door deze eenzijdig op te leggen aan de inrichtingen. Aldus kan niet worden verhinderd dat woningen toch rechtsgeldig binnen die “verboden perimeter” worden vergund, zodat het bedrijf (bij 136

5177-50-024-03


vergunningshernieuwing) alsnog in de problemen komt. Door die afstandsregeling op te nemen in de ruimtelijke uitvoeringsplannen of een stedenbouwkundige verordening, kan men tegemoet komen aan deze problematiek (zie verder ook 3.10.5.2).

Vormen van milieuzonering Er moet een onderscheid gemaakt worden tussen interne en externe werking van de zonering, scheiding en vermenging, uitwaartse en inwaartse zonering en tussen sectorale en integrale milieuzonering.

a) Interne –externe werking Een zonering met externe werking is gericht op het bereiken van een bepaald regime binnen het gebied van een zone, met het oog op de bescherming van buiten de zone gelegen gebieden of objecten. Interne werking is gericht op het bereiken van een bepaald regime binnen het gebied van een zone, met het oog op de bescherming van datzelfde gebied (vb. weren van bodembedreigende activiteiten in grondwaterbeschermingsgebieden). Een zonering met externe werking kan gericht zijn op het scheiden van functies of op het vermengen van functies. Bij scheiding worden de milieubelastende en milieugevoelige functies ruimtelijk uit elkaar gehouden. Vermenging leidt tot een ruimtelijke menging van milieugevoelige en milieubelastende functies.

b) Inwaartse – uitwaartse zonering Bij ruimtelijke scheiding kan een uitwaartse of inwaartse zonering worden gehanteerd. Uitwaartse zonering gaat uit van de milieubelastende functie, met als doel milieugevoelige functies in de omgeving te weren. In de zone rondom de belastende functie gelden beperkingen voor milieugevoelige functies en voor milieubelastende activiteiten. Bij inwaartse zonering wordt vanuit de gevoelige functie een beschermende bufferzone gecreëerd. Dit kan tot gevolg hebben dat bij de invulling van een bedrijventerrein minder belastende activiteiten op kleine afstand en meer belastende activiteiten op grotere afstand worden toegelaten. Milieuzonering kan dus extra ruimte vragen, bijvoorbeeld ten behoeve van externe veiligheid of luchtkwaliteit, maar kan ook leiden tot een betere indeling van de ruimte en daarmee juist tot een zuiniger ruimtegebruik (bijvoorbeeld inwaartse zonering van een bedrijventerrein).

c) Sectorale – integrale zonering Bij een sectorale milieuzonering wordt vertrokken van één bepaald aspect (vb. geluidshinder). Bij integrale milieuzonering worden meer aspecten in beschouwing genomen en tegen elkaar afgewogen.

Juridische verankering van de milieuzonering65 a) Indirect werkende milieunormen

65

Zie voor het onderscheid A.A.L.J. JANSSEN, ‘De komende wet ruimtelijke ordening en het milieu’, in ‘Milieu en de fundamentele herziening van de WRO’, Publicatiereeks VMR, Den Haag, Boom Juridische uitgevers 2002 - 3, p.22-30; L.A.J. Spaans en F.M.C.A. MICHIELS, De waarde(n) van milieukwaliteitsnormen, Den Haag, Boom Juridische uitgevers 2000, p. 134-138.


137

De milieuzonering kan worden genormeerd op basis van indirect werkende milieu(kwaliteits)normen, die veelal vertaalbaar zijn naar afstandsnormen voor de planologische besluitvorming. Van indirect werkende milieunormen is sprake wanneer de milieukwaliteitsnorm wordt ‘vertaald’ naar een bepaalde inhoud en verdeling van de bestemmingen, hetgeen op zichzelf zonder meer toelaatbaar is (het milieubelang is een bij de vaststelling van een bestemmingsplan mee te wegen belang66). Een hulpmiddel daarbij is zonering. Zonering strekt er immers toe dat bestemmingen die elkaar uit een oogpunt van milieubeleid niet goed verdragen (milieubelastende en milieugevoelige functies), niet dicht bij elkaar komen te liggen. De “vertaalslag” van de milieuhygiënische kwaliteitsnormen naar een ruimtelijke afstandsregel en andere aangepaste stedenbouwkundige voorschriften is een lastige zaak. In dit verband kan het Plan-MER relevante informatie aanleveren. Overigens vergt de juridische uitwisseling van vormgevingsaspecten van het beleidsdomein milieu (de milieukwaliteitseisen) en deze van het beleidsdomein RO (stedenbouwkundige voorschriften) een nauwe samenwerking tussen de bevoegde administratieve diensten van deze beleidsdomeinen.

b) Direct werkende milieu(kwaliteits)normen De milieuzonering kan echter ook steunen op direct werkende milieu(kwaliteits)normen. Bij directe doorwerking wordt een milieukwaliteitsnorm in een bestemmingsplan opgenomen. In het wetsvoorstel voor een nieuwe Nederlandse Wet ruimtelijke ordening, dat op 23 mei 2003 aan de Tweede Kamer werd aangeboden, wordt bijvoorbeeld ruimte geboden voor de directe doorwerking van milieukwaliteitseisen met ruimtelijke implicaties in bestemmingsplannen67. Het gaat dan wel steeds om milieuaspecten met een relatief lokale dimensie of om activiteiten die op lokale schaal direct meetbare of aantoonbare nadelige milieugevolgen (kunnen) hebben. Hierbij kan gedacht worden aan emissienormen op het gebied van geur, geluid, trillingen, stof en veiligheid, die een directe relatie hebben met de beperkte schaal van het plangebied en het milieuprobleem en dus bij het uitwerken van bestemmingen een rol zouden kunnen spelen. Een voorbeeld van een direct doorwerkende geluidsnorm in een bestemmingsplan, blijkt uit volgend geval waarover de afdeling Bestuursrechtspraak van de Nederlandse Raad van State een uitspraak heeft gewezen.68 Het betrof concreet een bestemmingsplan waarbij de bouw van een peuterzwembad was voorzien op enkele tientallen meters afstand van een woning. Blijkens de planvoorschriften zou het peuterbad met ligweide alleen toegestaan worden ingeval de geluidbelasting aan de gevel van de omliggende woningen niet meer dan 51 dB(A) bedraagt. In de feitelijke situatie komt dit neer op een emissienorm. Aan de hand van de milieukwaliteitsnormen die worden opgenomen in een ruimtelijk uitvoeringsplan kan dan de toelaatbaarheid van bepaalde (bouwvergunningsplichtige) activiteiten of bepaalde vormen van gebruik van de grond en/of bouwwerken in een bepaald bestemd gebied worden getoetst. Een dergelijk plan biedt niet alleen een toetsingsgrond voor milieuvergunningen, het biedt ook andere perspectieven: veel bouwactiviteiten zijn niet

138

66

Zie art. 4 DRO.

67

MvT, p. 21-22.

68

ABRvS 25 juni 2003, AB 2003, 380.

5177-50-024-03


milieuvergunningsplichtig en kunnen derhalve niet aan de geldende milieukwaliteitsnormen worden getoetst. Een ruimtelijk uitvoeringsplan waarin direct werkende milieukwaliteitsnormen zijn opgenomen om elke bouwvergunningsplichtige activiteit op zijn overeenstemming met milieubeschermende normen te toetsen. Op die manier kan een wederkerigheid van de afstandsregel worden bekomen, waarbij niet alleen voor een hinderlijke inrichting rekening wordt gehouden met de afstandsregel, maar ook bij de stedenbouwkundige vergunningsaanvraag voor de in de omgeving van die inrichting geplande woning of verkaveling.

MILIEUZONERING Wijze van integratie in RO

•

In het RSV: aandacht voor ‘milieu – ruimte conflicten en kansen’, doelstellingen zijn: samenwerking, afstemming en integratie R.O. beleid en milieubeleid69.

•

Via het planen project-MER. De locatie-alternatieven of (milderende of compenserende) maatregelen kunnen aanleiding (input) geven tot het opnemen van een of andere vorm van milieuzonering.

•

Via ‘directe doorwerking’ van milieukwantiteit- en kwaliteitsnormen in een RUP door het opnemen van die normen als voorschrift in het RUP.

•

Via ‘indirecte doorwerking’ van milieukwantiteit- en kwaliteitsnormen in een RUP door het vastleggen van bestemmingen in een bestemmingsplan in overeenstemming met die normen.

•

Via stedenbouwkundige verordeningen. In deze verordeningen kunnen maateregelen worden opgenomen inzake het ruimtelijk begrenzen van milieuhinder (art. 54 §1, 9° DRO).

•

Via stedenbouwkundige vergunning/ verkavelingsvergunning. Via stedenbouwkundige lasten en voorwaarden zou men ook (op beperkte) schaal een of ander vorm van milieuzonering kunnen toepassen (art. 105 DRO).


Traditioneel verwijst men in dit kader naar het beleidsdomein milieu. Dit gebeurt vaak op basis van een strakke toepassing van het specialiteitsbeginsel70.


Het opnemen en integreren van kwalitatieve milieueisen met ruimtelijke implicaties. Het inzetten van het instrument milieuzonering binnen ruimtelijke planprocessen, niet alleen milieuzonering m.b.t. hinderlijke activiteiten, maar ook met

69

Zie algemene aanbevelingen inputnota RSV, afzonderlijk opgeleverd.

70

Volgens dit beginsel zou het beleidsdomein RO zich niet mogen/kunnen inlaten met de realisatie van sectorale doelstellingen.


139

betrekking tot het stedelijk milieu in het algemeen. Meer informatie

Hoewel de wettelijke rechtsgrondslag wel voorhanden is, kent Vlaanderen geen systeem waarbij rond hinderlijke inrichtingen of infrastructuren automatisch een aangepaste zonering wordt doorgevoerd. Wel is er (beperkt) onderzoek gevoerd naar de mogelijkheden van milieuzonering, o.a. in: •

Resource Analysis, UGent en LDR Milieuadvocaten (2006). Doorlichting van de juridische en organisatorische mogelijkheden van een verhoogde integratie van het hinderbeleid in het ruimtelijke ordeningsbeleid, het woonbeleid, energiebeleid en het mobiliteitsbeleid. (AMINAL/MNB/TWOL2004/OL200300266).

•

Resource Analysis, ‘Milieuzonering in de Gentse zeehaven (2005)’, in het kader van het ROM-project ‘Gentse Kanaalzone;

•

Resource Analysis-Technum, Milieuzonering/ Verweving: Ontwikkelen en toepassen van een methodologie voor het verweven van activiteiten in stadswijken. Studie in het kader van GRS Antwerpen, 2001.

In het buitenland blijkt het onderzoekswerk verder gevorderd te zijn en wordt op het terrein reeds gewerkt met het instrument van de milieuzonering, vooral (maar niet uitsluitend71) in Nederland: •

In dit verband verdient vooral het voorontwerp voor een nieuwe Wet ruimtelijke ordening (WRO)72 aandacht, dat meer specifiek voorziet dat in bestemmingsplannen kwalitatieve milieunormen kunnen worden opgenomen aan de hand waarvan de toelaatbaarheid van bepaalde activiteiten of gebruik kan worden getoetst73.

•

Op basis van de Nederlandse Wet geluidhinder74 (Wgh), die gefaseerd in werking trad vanaf 1 februari 198075, moeten zones rond industrieterreinen, langs

71

De regelgeving opgenomen in de Franse Code de l’environnement met betrekking tot de preventie en bestrijding van geluidshinder veroorzaakt door verkeerswegen, namelijk autowegen en spoorwegen, (zie art. L. 571.9 en L. 571.10) werkt bijvoorbeeld eveneens met een vorm van milieuzonering.

140

72

TK 2002-2003, 28 916, nrs. 1-3.

73

Zie hierover P.C. GILHUIS, A.F.F. GOEDHART, A.A.L.J. JANSSEN, P. JONG, G.C. SICKING en KA.J.J. ZENTS, Milieu en de fundamenele herziening van de WRO, Den Haag, Boom Juridische uitgevers, 2002, 89 p

74

Stb. 1979, 99.

75

Voor een uitgebreidere bespreking van de Wgh, zie F.P.J.M. OTTEN, Geluidhinderwetgeving, in Ch. W. BACKES, Th. G. DRUPSTEEN, P.C. GILHUIS en N.S.J. KOEMAN (red.), Milieurecht, Deventer, W.E.J. Tjeenk Willink 2001, p. 401-421.

5177-50-024-03


wegen76 en langs spoor-, tram- en metrowegen worden vastgesteld. Er bestaat een nauwe relatie met de ruimtelijke ordening omdat de zones rond industrieterreinen en wegen in bestemmingsplannen moeten worden vastgelegd. •


In Nederland wordt ook reeds geruime tijd voor milieuzonering ook gebruik gemaakt van pseudowetgeving, onder de vorm handreikingen: de zogenaamde VNG-brochures.

Er dient, mede in het licht van de wisselende successen in het buitenland (inz. Nederland), nader onderzoek te worden gevoerd naar de mogelijkheden en de beperkingen van milieuzonering en de verankering van milieukwaliteitsnormen/ veiligheidsnormen in de ruimtelijke planning en andere ruimtelijke ordeningsinstrumenten.

3.10.5.1 Uitgangspunten Het milieuzoneringsinstrument is vooral van belang bij het invullen van nog niet ingevulde en nieuw te ontwikkelen bedrijventerreinen. Het uitgangspunt van milieuzonering is het garanderen van een aanvaardbare milieukwaliteit in milieugevoelige zones. Om zich in een bepaalde zone te vestigen, moeten bedrijven voldoen aan de voorwaarden opgelegd door de verschillende in de zonering opgenomen aspecten (b.v. geluidshinder, geurhinder, hinder m.b.t. neervallend stof, …). Bij vergunningverlening moeten daarnaast uiteraard ook de emissie- en milieukwaliteitsnormen zoals ze in de wetgeving staan weergegeven, worden gerespecteerd. In bepaalde gevallen en voor bepaalde milieuaspecten kan milieuzonering zich beperken tot een eenvoudige afstandsnormering, hetgeen bv. voor een milieuaspect als geur kan volstaan. Dit is een eenvoudig ja/nee model: binnen een bepaalde afstandscontour rond een woonkern mag een activiteit niet ingepland worden, daarbuiten wel. In bepaalde gevallen, bv. in het geval van geluid, is afstandszonering onvoldoende nauwkeurig wegens cumulatie effecten en neemt de zonering de vorm aan van een veel complexer systeem van ruimtelijke verdeling van geluidsruimte waarbij er getracht wordt de geluidshinder te verdelen over het gehele gebied. De verdeling van de geluidsruimte en de berekening van de bijhorende geluidsimpact gebeurt in een geluidsmodel. Om tegemoet te komen aan de kritiek dat het planstelsel van de ruimtelijke ordening een te statisch karakter heeft - terwijl het milieubeleid nood zou hebben aan een meer dynamische aanpak (in functie van de technische ontwikkelingen of de evoluties op het terrein zelf) - lijkt het nuttig om nader te onderzoeken of milieuzonering op een meer “dynamische” wijze kan worden toegepast, zonder één en ander te moeten verankeren in een verordenend instrument. Het werken met indicatieve afstanden, vervat in een handleiding of een omzendbrief, kan een mogelijkheid zijn. Mogelijk kan de bovengenoemde VNG-methodiek op dit punt inspireren. 77

76

Zie over de zonering van wegen o.m. J.M.H.F. TEUNISSEN en P.C.M. HEINEN, De wet geluidhinder en het oneigenlijk gebruik van de 30 km-zone, M en R 2004, p. 68-75.

77

De VNG-methodiek (1999) komt erop neer afstanden te bepalen voor een aantal afstandsafhankelijke milieubelastingen, waaronder geur, stof, geluid en gevaar), die aangehouden moeten worden tussen een vestiging


141

3.10.5.2 Uitwerking maatregelen Juridische maatregelen Vlaanderen kent geen systeem van milieuzonering. Nochtans bevat de regelgeving op de ruimtelijke ordening en sommige bijzondere milieuwetten een voldoende rechtsgrondslag voor een indirecte doorwerking van milieukwaliteitsnormen. In dit verband kan worden verwezen naar artikel 38 DRO (ruimtelijke uitvoeringsplannen)78, artikel 54 §1, 9° DRO (stedenbouwkundige verordeningen)79 en in sommige bijzondere milieuwetten80. Via ruimtelijke buffering is het mogelijk om milieubelastende functies te scheiden van milieugevoelige functies (milieuzonering). Bij het vaststellen van de omvang van deze buffer en de aard van de stedenbouwkundige voorschriften zou een band met de milieuhygiënische milieukwaliteiteisen moeten worden gelegd, wat op heden nog weinig gebeurt. Ook vroeger

van een bepaald bedrijfstype en een woonomgeving of andere gevoelige functies nabij bedrijven. Daarnaast spelen een vijftal niet-direct afstandsafhankelijke milieubelastingen, zoals lucht-, water- en bodemverontreiniging, verkeersaantrekkende werking en visuele hinder. De VNG-brochure “bedrijven en milieuzonering” biedt hiermee een hulpmiddel om ruimtelijke ordening en milieu op elkaar af te stemmen. Het doel van deze publicatie is het bieden van handreikingen voor het verantwoord inpassen van bedrijvigheid in haar fysieke omgeving of van gevoelige functies nabij bedrijven (zie P.J.M. KOENEN, ‘Bedrijven en milieuzonering’, Journaal voor Omgevingsrecht 2003/2, 46-49). Dit doet de methode door richtafstanden te geven. Waardoor een buffer ontstaat waarmee overlast van de verschillende milieuaspecten bij gevoelige bestemmingen getracht wordt te voorkomen. De bedrijven krijgen extra ruimte toebedeeld. De VNG-methode gaat uit van een lijst van bedrijfstypen. Deze lijst geeft o.a. weer: •

de code die het betreffende bedrijf volgens de Standaard Bedrijfsindeling heeft (zogenoemde SBI code).

•

de omschrijving van het type bedrijf.

•

de afstanden waarbinnen de milieuaspecten: geur, stof en geluid hinder veroorzaken.

•

of er sprake is van een continue bedrijfsvoering.

•

de grootste afstand uit eerdere kolommen.

•

een categorie voor het type bedrijf op grond van de grootste afstand.

Er worden richtafstanden opgegeven, vanwaar gemotiveerd kan afgeweken worden. De afstanden zijn opgesteld vanuit de bron en zijn gericht op rustige woonwijken. Hoe gevoelig een gebied is voor bedrijfsactiviteiten is mede afhankelijk van het omgevingstype. Bijgevolg is er ook een lijst met omgevingstypen opgesteld. In de rechtspraak is overigens beslist dat deze brochure niet van toepassing is op de besluitvorming over een milieuvergunning van een individueel bedrijf. De brochure is enkel bedoeld voor de planologische beoordeling (ABRvS 30 juni 2004, LNJ AP4613. Ook Vz ABRvS 12 augustus 2004, LNJ AQ6995). 78

“Milieuzonering” kan inderdaad steun vinden in de algemene bepalingen die de opmaak van een RUP beheersen (art. 38 en 39 DRO). Zo kan een RUP nieuwe gebiedscategorieën bevatten die eigen zijn aan dat plan. Niets verzet zich er als dusdanig tegen dat in een RUP (al dan niet in overdruk bij de bestaande grondkleur) bijvoorbeeld nadere aanwijzingen voor geluidsgevoelige gebieden of gebieden met luchtkwaliteitsknelpunten worden aangeduid, die vragen voor een zonespecifieke aanpak en waarvoor het plan specifieke inrichtings- of beheersmaatregelen (isolatiemaatregelen, afstandregels, bouwbeperkingen, …) voorschrijft. Deze voorschriften zouden in theorie zelfs modaliteiten kunnen voorschrijven die van die aard zijn dat ze na verloop van tijd in werking treden of dat de inhoud op een bepaald tijdstip veranderen (art. 39 §1, lid 2 DRO). Op zich lijkt overigens niets zich ertegen te verzetten dat deze temporele “inwerkingtreding” of “verandering” gebeurt in functie het behalen/niet-behalen van een milieukwaliteitsnorm (bijvoorbeeld een tijdelijke bouwstop bij een langdurige overschrijding van de grenswaarden voor PM10 (fijn stof) voor projecten die direct leiden tot verslechtering van de luchtkwaliteit of projecten waardoor een groter aantal mensen aan een overschrijdingssituatie wordt blootgesteld.) Een belangrijk knelpunt terzake is nochtans dat deze flexibiliteit aanleiding geeft (kan geven) tot rechtsonzekerheid, wat de wettigheid van het betrokken plan in het gedrang zou kunnen brengen. In dit opzicht is het aanwenden van vaste afstandsregels/bouwverboden (beperkingen) binnen de kritische zones wellicht meer verkieselijk.

79

Overeenkomstig art. 54 §1, 9° DRO kunnen stedenbouwkundige verordeningen maatregelen bevatten voor het ruimtelijk begrenzen van milieuhinder. 80

De federale Kaderwet Geluid bevat een uitdrukkelijke integratiebepaling op grond waarvan de bevoegde overheid wordt gemachtigd om bij het opstellen van gewestplannen of van bijzondere plannen van aanleg, technische voorwaarden op te leggen om geluidshinder te beperken (art. 2 Kaderwet Geluid).

142

5177-50-024-03


werden op basis van artikel 7 en art. 11 K.B. van 28 december 197281 reeds bufferzones en buffergebieden vastgelegd in de ruimtelijke bestemmingplannen, maar deze werden op geen enkele manier aan een milieuhygiënische toets onderworpen waardoor zij op een willekeurige en vanuit milieuhygiënisch oogpunt zinledige manier werden vastgelegd. De vraag of er op basis van de huidige wetgevingscontext ook ruimte is voor een systeem van direct werkende milieukwaliteitsnormen, moet ontkennend worden beantwoord. De ruimtelijke ordening heeft, blijkens de inhoud van artikel 4 DRO, een zeer breed afwegingskader, waarbij ook het milieubelang speelt. Toch zal een directe doorwerking waarbij milieukwaliteitsnormen worden opgenomen in de ruimtelijke uitvoeringsplannen als rechtstreekse toetsingsgrond, in Vlaanderen dezelfde bezwaren opleveren als in Nederland, nl. dat de voorschriften geen stedenbouwkundig karakter hebben. Indien men ruimte wil bieden voor een directe doorwerking van milieukwaliteitsnormen, dan zal men zoals in Nederland, de reikwijdte van het DRO op dat punt moeten verbreden.

Inhoudelijke maatregelen In de praktijk blijkt bij potentiële gebruikers, concessieverleners en vergunningverlenende overheden nogal wat onduidelijkheid te bestaan over de afdwingbaarheid van de voorwaarden die via een milieuzoneringsoefening zouden voorgeschreven worden en over hun relatie met het instrument milieuvergunning. Deze onduidelijkheid staat de toepassing van het instrument milieuzonering in een aantal gevallen in de weg. Het zou wenselijk zijn dat de status van het instrument verduidelijkt wordt voor alle betrokkenen en dat de overheden op de verschillende vergunningverlenende niveaus er ook dezelfde houding tegenover aannemen. Op een meer technisch vlak stelt men vast, dat naast de VNG-methode met name voor het aspect geluid beroep gedaan wordt op een op modelberekeningen gebaseerde aanpak (zie bv. Milieuzoneringen Havengebied Gent en Antwerpen). De bij deze aanpak horende kengetallen zijn gebaseerd op een rapport opgesteld in opdracht van het Gemeentelijk Havenbedrijf Rotterdam, ten behoeve van het Rijnmondgebied (1996). Over de keuze en waarde van deze kengetallen bij de toepassing in een Vlaamse context bestaat geen volledige eensgezindheid, en ook het gebruikte toetsingskader blijkt in de praktijk voor interpretatie vatbaar te zijn. Dit heeft als gevolg dat de kans bestaat dat de resultaten van verschillende studies niet steeds volledig vergelijkbaar zijn. Een initiatief rond uniformisering van de kengetallen en van het omgaan met het toetsingskader lijkt wenselijk.

3.11 Cultuurhistorie Er is een duidelijke vraag vanuit de sector van het erfgoed om meer rekening te houden met cultuurhistorische en erfgoedaspecten bij de opmaak van ruimtelijke plannen. Er wordt echter geoordeeld dat dit thema buiten het bestek van deze studie valt aangezien de afdeling Monumenten en Landschappen deel uitmaakt van AROHM.

3.12 Materiaalgebruik 3.12.1 Duurzame materialen Het gebruik van duurzame materialen kan opgelegd worden binnen een RUP. Is dit zinvol? Hoe moet dit gebeuren?

81

B.S. 13 januari 1979.


143

Een probleem waar we regelmatig op stoten, is dat er geen universele definitie van duurzame materialen bestaat. Het gebruik van duurzame materialen kan dan wel voorgeschreven worden, vaak wordt er nauwelijks invulling gegeven aan de betekenis ervan. Zo staat in de samenwerkingsovereenkomst die de Vlaamse overheid afsluit met de gemeenten beschreven dat bij duurzaam materialengebruik, het gebruik van ecologische materialen met een voorkeur voor hernieuwbare, gerecycleerde en/of recycleerbare materialen, van belang is, zonder dat er melding wordt gemaakt van toxische stoffen en het in rekening brengen van de levenscyclusanalyse.

DUURZAME MATERIALEN Wijze(n) van integratie in RO (bv. In een GRS, als stedenbouwkundige vergunning, verordening)

•

Stedenbouwkundige voorschriften in kader van RUP

•

Voorschriften in een stedenbouwkundige verordening

•

Als voorwaarde in een stedenbouwkundige vergunning (ad hoc-benadering voor individueel maatwerk)


Andere mogelijkheden zijn o.m. een aangepast subsidiebeleid, fiscale maatregelen (op federaal niveau), e.d. Daarnaast kan ook de inzet van sociale instrumenten (bv. communicatie, educatie) een belangrijke rol spelen.

144


Het principe van het gebruik van duurzame materialen.

Meer informatie

Een goed overzicht van duurzame materialen is terug te vinden op www.ecologischbouwen.be

5177-50-024-03

•

In de samenwerkingsovereenkomst die gemeenten afsluiten met de Vlaamse overheid waarvoor ze in ruil financiële en inhoudelijke ondersteuning krijgen van de Vlaamse overheid staat het gebruik van duurzame materialen ingeschreven als maatregel op perceelsniveau.

•

Er zijn reeds heel wat provinciale en gemeentelijke RUP’s en BPA’s opgemaakt waarin het gebruik van duurzame materialen wordt voorgeschreven. Daarbij dient aangestipt te worden dat het begrip ‘duurzaam’ niet steeds op dezelfde wijze wordt geïnterpreteerd.

•

Bijvoorbeeld in het Provinciaal RUP regionaal bedrijf SADEF te Hooglede staat met betrekking tot materiaalgebruik beschreven dat ‘het materiaalgebruik vrij is voor zover een duurzame afwerking van de gevels en de daken van alle bedrijfsgebouwen wordt voorzien. Bij het beoordelen van de aanvragen tot stedenbouwkundige vergunning zal bijzondere aandacht worden besteed aan de manier waarop wordt omgegaan met duurzaam en zuinig ruimtegebruik, het materiaalgebruik en de vormgeving van de bedrijfsgebouwen en de integratie in het landschap.’


(Provincie West-Vlaanderen, 2006: 8). •


Bijvoorbeeld in het Gemeentelijk Ruimtelijk Uitvoeringsplan Zonevreemde Horeca voor de gemeente Laakdal zijn er stedenbouwkundige voorschriften van kracht. Voor deelplan B (’T Hof van Eden) geldt voor de ‘zone voor reca’ het stedenbouwkundig voorschrift met betrekking tot het materialengebruik: ‘als hoofdmateriaal mogen enkel duurzame materialen met een voldoende isolerend vermogen gebruikt worden.’

Ja

3.13 Licht 3.13.1 Recht op voldoende daglicht De tendens naar verdichting heeft ook de problematiek van het ‘recht op licht’ onder de aandacht gebracht. Zeker in het kader van hoogbouwprojecten is een ‘licht impact studie’ aangewezen.

RECHT OP VOLDOENDE DAGLICHT Wijze van integratie in RO

•

Gemeentelijk RUP

•

Stedenbouwkundige verordening op Vlaams niveau


Neen, het gaat hier over de beschikbaarheid van daglicht als gevolg van ruimtelijke ingrepen/bouwwerken, dus over de impact van ruimtelijke ingrepen.

Inhoudelijke aspecten die we wensen te integreren in de RO

Het concept van de ‘licht-impact-studie’ wensen we te integreren in ruimtelijke planningsprocessen en locatiekeuzes. De keuze van de bouwmethode/ bouwwijze is bepalend voor de beschikbaarheid van daglicht.

Meer informatie

Zie hoogbouweffectrapportage project Fabiolalaan Gent (St.-Pietersstation) (oktober 2004). Dit rapport bevat naast schaduweffecten ook de bespreking van andere effecten van hoogbouw (bv. windeffecten). Zie Gemeente Amsterdam, Dienst Ruimtelijke Ordening.


Neen. Er bestaat geen Vlaams beleid terzake, terwijl de expertise op het terrein experimenteel is.


145

4

CONCLUSIES

De oorspronkelijke titel van deze opdracht was ‘integratie van duurzaamheid in (stedenbouwkundige) voorschriften om te komen tot een beter stedelijk beleid’. Reeds van bij aanvang van de opdracht is er echter voor gekozen om niet enkel te kijken naar ‘voorschriften’, maar het hele ruimtelijke beleid onder de loep te nemen. Door het systematisch analyseren van literatuur m.b.t. duurzaamheid en stedenbouw enerzijds, en ruimtelijke plannen op verschillende niveaus anderzijds, kon worden vastgesteld dat heel wat duurzaamheidsaspecten nog niet of slecht vertegenwoordigd zijn. Denken we hierbij bijvoorbeeld aan ondergrondse ruimtelijke ordening, de geluidsproblematiek, luchtkwaliteit, externe veiligheid van transportinfrastructuur en dergelijke meer. Vaak ligt de oorzaak in de moeilijke vertaalbaarheid van duurzaamheidsaspecten in ruimtelijke termen. In dit rapport worden een aantal aanzetten gegeven om bij de opmaak van structuurplannen, RUP’s en afbakeningen meer rekening te houden met duurzaamheidsaspecten. Daarbij is niet enkel ingegaan op inhoudelijke aspecten, maar komen ook juridische facetten aan bod. Samen met de ‘inputnota RSV’ die het tweede deel van dit rapport vormt, wil dit rapport een leidraad zijn voor alle betrokken instanties om te komen tot een betere integratie van de besproken duurzaamheidsaspecten in het ruimtelijk ordeningsbeleid. Hoewel de studie zich oorspronkelijk richtte op het stedelijke milieu, kunnen de meeste van de voorgestelde maatregelen even goed worden toegepast op het buitengebied. Tenslotte dient ook aangestipt te worden dat dit rapport zich beperkt tot de milieupijler van duurzaamheid. De andere pijlers (sociaal, economisch) komen niet rechtstreeks aan bod.

146

5177-50-024-03


REFERENTIELIJST Buro 4D (i.o.v. stad Eeklo) (2005). Voorontwerp Gemeentelijke Ruimtelijk Structuurplan, nota 25 juni 2005. Dankert, R. (2002). Ruimtelijke duurzaamheid in het bestemmingsplan? NHTV internationale hogeschool Breda Ruimtelijke ordening en planologie. Deridder L., Theunis J. en Vermeir T. (2006). Staatsrecht, in K. Deketelaere (ed.), Milieu-en Energierecht, Brugge, die Keure. DUBO-centrum. (2005). Stedenbouw als drager voor een duurzaam gebouwde omgeving. Utrecht. (http://www.dubo-centrum.nl/infobladen) European Commission. (2003). Naar een meer duurzame stad door ruimtelijk mobiliteitsbeleid. Energy, Enviroment and sustainable development. Transplus.(www.transplus.net). European Coucil of Town Planners. (2003). Try it this way. Checklist. ECTP Good Practice Guide on Planning for Sustainable Development. Europese commissie. (1996). Rapport Europese duurzame steden. Directoraat generaal XI Milieuzaken, nucleare veiligheid en civiele bescherming. Deskundigengroep stedelijk Leefmilieu. Brussel. Gilhuis P.C., Goedhart A.F.F., Janssen A.A.L.J. et al. (2002). Milieu en de fundamentele herziening van de WRO, Den Haag, Boom Juridische uitgevers. Heyn, M. & Hermy, M. (2001). Lange Termijnvisie op het gebiedsgericht Natuurbehoud in Vlaanderen. MINA/113/9902. Laboratorium voor bos, natuur en landschap. InnovatieProgrammaStedelijkeVernieuwing. (2003). Duurzame stedenbouw geeft meerwaarde aan de stad. Ervaringen met het Nationaal Pakket Duurzame Stedenbouw. (www.vrom.nl/ipsv.) Janssen A.A.L.J. (2002). De komende wet ruimtelijke ordening en het milieu, in ‘Milieu en de fundamentele herziening van de WRO’, Publicatiereeks VMR, Den Haag, Boom Juridische uitgevers - 3 Koeman N.S.J. (2005). Het Besluit luchtkwaliteit: hoe nu verder?, Bouwrecht 2005, nr. 6,. Koeman N.S.J., en Boeve M.N. (2005). Milieukwaliteitsnormen in het bestemmingsplan onder de nieuwe Wro, Milieu en Recht 2005, nr. 7 Lavrysen L. (1999). ‘Leefmilieu en waterbeleid’, in De bevoegdheidsverdeling in het federale België, G. van Haegendoren en B. Seutin (eds.), Brugge, Die Keure. Mens en Ruimte. (1998). Indicatoren stedelijk leefmilieu. Voorstudie in het raam van het milieu- en natuurrapport Vlaanderen. Eindrapport. In opdracht van de Vlaamse Milieumaatschappij. Mechelen. MIRA. (2005). Achtergronddocument stedelijk milieu 2005. VMM. Mechelen.

Referentielijst

147

Otten F.P.J.M. (2001). Geluidhinderwetgeving, in Ch. W. Backes, Th. G. Drupsteen, P.C. Gilhuis en N.S.J. Koeman (red.), Milieurecht, Deventer, W.E.J. Tjeenk Willink Provincie West-Vlaanderen. (2006). Provinciaal Ruimtelijk Uitvoeringsplan. Regionaal bedrijf SADEF te Hooglede. Sint-Andries. Regional Environmental Centre for Central and Eastern Europe (REC). (2000). Sustainable Cities: environmentally sustaineble Urban development. (http://www.rec.org/REC/Programs/SustainableCities/) Roelandts B. (1999). ‘Ruimtelijke structuurplanning’, in B. Hubeau (ed.) Het nieuwe decreet op de ruimtelijke ordening, Brugge, Die keure Roelandts B. en Boullart S. (2002). ‘Het evenredigheidsbeginsel’, in B. Hubeau en P. Popelier (eds.), Behoorlijk ruimtelijk ordenen. Algemene beginselen van behoorlijk bestuur in de ruimtelijke ordening en stedenbouw, Brugge, Die Keure ROMBAUT, E. & K. MICHIELSEN. (2005). Water en Natuur in stad en buitengebied. Pleidooi voor een blauw/groen netwerk. juni 2005. Gepubliceerd in het handboek ‘Groenbeheer, een verhaal met toekomst’ uitgegeven door de het ministerie van de Vlaamse gemeenschap. 576 pp. (AMINAL, afdeling Bos en Groen) i.s.m. VELT vzw. Redactie Prof. Dr. M. Hermy (KULeuven). ISBN 90-8066-222-4, pagina 514 – 551 , ill. ROMBAUT, E. (2002). Heeft ecologisch verantwoord omgaan met water in praktijk, invloed op de stedenbouw? Inspiratie uit enkele Europese steden. Gepubliceerd in Water, december 2002:1-10. Spaans L.A.J. en Michiels F.M.C.A. (2000). De waarde(n) van milieukwaliteitsnormen, Den Haag, Boom Juridische uitgevers. Stad Gent, dienst stedenbouw en ruimtelijk planning i.s.m. Studiegroep Omgeving (2003) Gemeentelijk Ruimtelijk Structuurplan Stad Gent, goedgekeurd bij mb op 9 april 2003. Stad Gent. (2005). Gewestelijk Ruimtelijk Uitvoeringsplan (RUP). Afbakening grootstedelijk gebied Gent. Definitief vastgesteld door de Vlaamse Regering op 16 december 2006 (B.S. 19/1/2006). Stad Leuven, dienst planning i.s.m. Johan Van Reeth (2004) Gemeentelijke Ruimtelijk Structuurplan stad Leuven, goedgekeurd bij MB op 29 april. SUNtool. (2005). Sustainable Urban Neighbourhoods Modelling tool. Research project under de European Commissions Fifth Framework Programme ‘Energy, Environment and sustainable development’. (www.suntool.net). Technum (i.o.v. stad Tongeren). (?).Voorontwerp Gemeentelijk Ruimtelijk Structuurplan Stad Tongeren. The international centre for sustainable cities. (2006). The livable city. Vancouver. (http://www.icsc.ca/index.html) The new Charter of Athens (2003). Vision for cities in the 21st century. Lisbon 20 November 2003. Thuis in de stad. (2004). Stadsmonitor voor leefbare en duurzame Vlaamse steden. Centrum voor duurzame ontwikkeling. Hogeschool Gent.

148

5177-50-024-03


Tissue. (2005). Trends and indicators for Monitoring the EU Thematic Strategy on Sustainable Development of Urban Environment. Final Report, summary and recommentdations. Specific targeted Research. van der Feltz G.C.W. (2006). ‘Rechtspraak naar aanleiding van het besluit luchtkwaliteit’, in Regeling inzake luchtkwaliteit; Nederland op slot? Publicatiereeks VMR, Den Haag, Boom Juridische uitgevers ViWTA. (2005). viWTA Dossier 1. Bouwen, wonen en energie. Vlaams Parlement. Brussel. (www.viwta.be) VROM-raad. (2001). Duurzame stedelijke ontwikkeling. Achtergrondstudie bij het advies: verscheidenheid in samenhang. Visie op de stad 2. Den Haag. Witberg N., Zinger, E., Bureau Nieuwe Gracht. (1999). Nationaal pakket Duurzame stedebouw. Nationaal Dubo Centrum, Rotterdam.

Referentielijst

149

STIMULEREN VAN DUURZAAMHEID IN RUIMTELIJKE INSTRUMENTEN OM TE KOMEN TOT EEN BETER STEDELIJK BELEID

Recommend Documents