Vo o r i e d e re e n d i e va n d e Fr i e s e n a t u u r h o u d t
Stikeliche pronkjes
Mysterieuze vleermuizen Spannende rugzakroutes
Zomer 2014
INTERVIEWS EN REPORTAGES • OP AVONTUUR IN DE NATUUR • BIJZONDERE WAARNEMINGEN
Kom naar de grote
buiten-beweeg-dag
voor ouderen op 24 mei!
Op zaterdag 24 mei organiseren It Fryske
De deelname is gratis en aanmelden vooraf
Gea, Staatsbosbeheer en De Friesland Zorg-
is niet nodig.
verzekeraar samen een gezellige en spor-
En neem vooral een bekende mee!
tieve dag rondom Bakkeveen. Speciaal voor
Voor meer informatie:
ouderen! Met leuke activiteiten zoals fiets-
www.itfryskegea.nl/Actueel
routes, wandelroutes, excursies en diverse beweegclinics, midden in de Friese natuur. Ook geschikt voor minder mobiele mensen.
Locatie: Recreatiecentrum Dúndelle, Mjumster Wei 16, Bakkeveen Tijd: 10.00 - 16.00 uur
Widens en stilte Open dag Noard-Fryslân Bûtendyks Datum: Zaterdag 31 mei 12.00-17.00 uur Locatie: Noorderleeg 5a in Hallum Noard-Fryslân Bûtendyks is de grootste vastelandskwelder van Europa. Het gebied kenmerkt zich door ruigheid, weidsheid en stilte. Kom op de open dag van dit unieke natuurgebied! Ontdek het mooie kweldercentrum, neem een kijkje op de zeedijk en geniet van dit Werelderfgoed!
Activiteiten: - wandelexcursies naar de bunker - proeverij vanaf het wad ‘lekker eten van het wad’ - GPS-tocht - met de kwelderexpress door het gebied - broodjes bakken - natuurschilderijen maken
Er zit muziek
in Nationaal Park De Alde Feanen Open dag bezoekerscentrum
Activiteiten
Datum: Zondag 25 mei 11.00-16.00 uur
- speurtocht
Locatie: Koaidyk 8a in Earnewâld
- knutselen - low-rope / survivalbaan
Excursieprogramma
- broodjes bakken boven kampvuur
- vaarexcursie Blaustirns: 11.00, 12.00, 13.00,
- muziekworkshop; maak muziek met materialen
14.00, 15.00 en 16.00 uur. - vaarexcursie rondvaartboot: 11.30, 12.30, 13.30 en 14.30 uur - wandelexcursie: 11.00 uur en 14.00 uur - jeugdexcursie: 11.00 uur en 14.00 uur
uit de natuur - gezinsactiviteiten in de doe- en beleeftuin - praamvaar-/wandeltocht met onderweg muzikale intermezzo
INHOUD Hoe denkt de achterban over windmolens? Om daarop een antwoord te krijgen heeft It Fryske Gea een online enquête gehouden. De leden willen wel windmolens, maar niet in natuurgebieden.
Windenergie
De natuurgebieden van It Fryske Gea zijn rijk aan diverse soorten vleermuizen. In de avondschemering komen ze tevoorschijn om als ware luchtacrobaten op insecten te jagen.
Vleermuizen
6
De wandeling door moerasbos Wikelslân en laagveenmoeras Reid om ‘e Krite biedt een rijk geschakeerde biodiversiteit die in Nederland nergens op een vierkante kilometer wordt geëvenaard.
C O LO FO N
Wandelen in De Alde Feanen
‘It Fryske Gea’ is een uitgave van It Fryske Gea, provinciale vereniging voor natuurbescherming in Fryslân. Postbus 3, 9244 ZN Beetsterzwaag Telefoon 0512-381448 Rabobank NL21RABO 0143332309 E-mail:
[email protected] Website: www.itfryskegea.nl ISSN 1387-0890
Redactie Elske van der Kooi, Henk de Vries en Theun Wiersma.
Bureauredactie Dialoog Tekstproducties, Oudehaske.
Medewerkers aan dit nummer Roely Boer, Simone van den Boogaart, Fokko Bosker, Henk Dilling, Douwe Kootstra, Douwe van der Meulen, Sietske Rintjema, Marrit de Schiffart en Harma Scholten.
Fotografie Gerke A. Hofstra/Grafysk, Anton Huitema, T. de Jong, Dico de Klein, F. Koopman, Tjerk Kunst, Hans Pietersma, Richard de Ree, Teun Veldman (cover), Jelle Witvoet, Fotokina: Daniël Tuitert, Domin Dalessi.
Vormgeving Grafysk, Franeker
Druk
Distels zijn kleurige ‘eyecatchers’, maar o zo verguisd vanwege de scherpe stekels. Voor veel insecten en sommige vogelsoorten vormen de ‘stikeliche pronkjes’ echter een belangrijke voedselbron.
Stikeliche pronkjes En verder in dit nummer 4 GeaNijs 10 Rugzakroutes in De Alde Feanen 15 Column Douwe Kootstra / Puzzel 16 Op avontoer yn de Fryske natoer 20 Boa, gastheer en toezichthouder 22 Bijzondere Waarnemingen
11
18
T
IF
IE
D B Y
SMG-Groep Heerenveen
8
2 01
E 3 C
R
Contributieschema: leden e 19,50 leden voor het leven e 400,-. Het lidmaatschap kan schriftelijk tot één maand voor het begin van een nieuw jaar worden opgezegd. De activiteiten van It Fryske Gea worden mede mogelijk gemaakt door steun van de Nationale Postcode Loterij.
G E ANI J S Voor meer informatie: www.itfryskegea.nl
Foto: Teun Veldman
Libje fan de wyn!
Goudûlen yn byld Via de website van It Fryske Gea zijn bijzondere webcambeelden van de kerkuilen te
De leden van It Fryske Gea vinden milieuvrien-
bewonderen. In een nestkast in Nationaal
delijke energie-opwekking belangrijk, maar
Park De Alde Feanen zijn twee camera’s
niet ten koste van de meest waardevolle land-
geplaatst. Uilendeskundige Johan de Jong
schappen. Dat blijkt uit de eerste ledenraad-
volgt het wel en wee van de kerkuilen op
pleging in de historie van de vereniging.
de voet en doet regelmatig verslag via zijn
Begin dit jaar werd online een enquête uitgezet
weblog. Daarnaast maakt filmer Jan Koop-
over windenergie. De deelname was groot:
mans verschillende korte filmimpressies.
Meer dan 1600 leden reageerden positief op de
Daarin is te zien hoe de vogels paren, het
oproep!
kerkuilenmannetje veldmuizen aanvoert en
It Fryske Gea vindt de mening van haar leden
het vrouwtje zorgzaam de eieren bebroedt.
erg belangrijk. Het helpt de vereniging stand-
Kijk voor de beelden op www.itfryskegea.nl
punten te bepalen over belangrijke onderwerpen. De digitale snelweg biedt bovendien een uitstekende mogelijkheid de leden bij belangrijke vraagstukken te betrekken. We zijn dan ook zeker van plan in de toekomst met enige regelmaat de mening van onze leden te peilen. Wilt u ook meedoen? Meld u dan via onze website aan voor een gratis abonnement op de elektronische nieuwsbrief. U blijft dan voortdurend op de hoogte van wat er speelt en wij
er k r e w e ed
M
t aan he
woord
De Friese Milieu Federatie en It Fryske Gea willen de natuur dichterbij de inwoners van Fryslân brengen. Soms zijn natuurgebieden echter lastig te bereiken. Met het project ‘De Groene Loper’ worden verbindingen gecreëerd, zoals een brug over een drukke
Chris Bakker
hoofd Natuurkwaliteit
weg naar een natuurgebied. Ziet u een kans voor een ‘Groene Loper’? Meld deze dan aan op www.friesemilieufederatie.nl
kunnen u via uw emailadres snel benaderen.
eur
irect ies, d r V e d Henk
Ontwerp belevingsattractie Vismigratierivier Stichting Landschapstheater en Meer (SleM) gaat een ontwerp maken voor een belevingsattractie bij de Vismi-
Inventarisatiejaarverslag
Wilt u weten hoe het gaat met de planten en dieren in de natuurgebieden van It Fryske Gea? Ieder jaar maakt It Fryske Gea een inventarisatiejaarverslag met daarin alle verzamelde onderzoeksresultaten. U kunt het downloaden via www.itfryskegea.nl/publicaties
gratierivier. Het concept wordt nauw verweven met de thematiek van de Vismigratierivier en de locatie Kornwerderzand. Als de Vismigratierivier er komt, wordt het een icoon van hoe Nederland omgaat met land en water. Nergens anders ter wereld is er een vergelijkbaar innovatieve benadering voor vismigratie. SleM ontwikkelt een vorm van beleving waarbij de bezoeker zich kan onderdompelen in de wonderlijke wereld van het water. De realisatie van de belevingsattractie is een initiatief van It Fryske Gea en de Waddenvereniging. Het project wordt mogelijk gemaakt door een bijdrage van de Nationale Postcode Loterij.
Meervoudig gebruik Kweldercentrum Noarderleech
S C HE NKI N GE N
Het Kweldercentrum Noarderleech is alle dagen geopend van 8.30 tot 17.30 uur. Dit onbemande bezoekerscentrum aan het
It Fryske Gea ontvangt regelmatig steun in de vorm van schenkingen, legaten en erfenissen. Graag bedanken wij u voor deze extra steun. Wilt u een gift overmaken? Gebruik dan bankrekeningnummer NL 17 RABO 03090 80355
Noorderleeg 5a bij Hallum dient als basis voor een groeiend aantal activiteiten. Naast het belevingsprogramma met bijvoorbeeld verschillende soorten excursies, gebruiken derden het centrum ook steeds meer voor bijeenkomsten. Zo werd het Kweldercen-
Mevr. Wulff uit Keulen (DL) € 1800,-
trum in de afgelopen periode onder andere gebruikt voor de jaarvergadering van de Waddenvereniging, de boomfeestdag van
u het centrum ook een keer gebruiken? Neem
de gemeente Ferwerderadeel en als stem-
dan contact op met Sébastiaan Laarman, tel.
pelpost voor de Waddenwandeltocht. Wilt
0511-53 98 37.
Korting op een leuk dagje uit
Wist u dat u voor een periodieke schenking niet meer naar de notaris hoeft? Laat It Fryske Gea de akte verzorgen en de fiscus betaalt de helft van uw schenking. Neem contact op met onze adviseur: 0512- 381 448
Digitale nieuwsbrief Wilt u vaker op de hoogte worden gehouden van het nieuws over It Fryske Gea?
Voor gezinnen met jonge kinderen is in
Abonneer u dan gratis op onze digitale
en om Drachten veel te ondernemen.
nieuwsbrief. Eens per maand verschijnen
Een eigen hut bouwen in het spijkerdorp,
actuele nieuwsitems, bijzondere waar-
zwemmen in zwemcentrum de Welle, de
nemingen en activiteiten in uw mailbox.
dieren aaien van de Naturij of een rug-
U kunt zich aanmelden op onze website
zakroute lopen in Nationaal Park De Alde
www.itfryskegea.nl
Feanen. Het kan allemaal. Met de lance-
Kunt u geen maand wachten? Volg ons dan
ring van een speciale strippenkaart is een
op Twitter of Facebook.
bezoek nog aantrekkelijker. Door aankoop van de strippenkaart (€ 9,-) heeft de bezoe-
Twitter
ker korting op activiteiten of toegangsprijzen. De totale korting kan oplopen tot € 27,-. De strippenkaart is verkrijgbaar bij
Fryske Gea Jeugdkamp
alle deelnemende partijen. Wat wordt het
Hebben jullie je al opgegeven voor
volgende uitje? Met de strippenkaart wordt
de zomerkampen? Zo niet, doe
de keuze gemakkelijker en goedkoper!
dat dan snel want vol=vol!
De Landschapskist verbindt mens en natuur Veel mensen voelen zich verbonden met de natuur. Voor wie ook na zijn overlijden verbonden wil blijven met de natuur uit de eigen omgeving is de speciale Landschapskist ontwikkeld. Het Drents Landschap, It Fryske Gea en Het Groninger Landschap maken dat mogelijk. In samenwerking met een aantal noordelijke uitvaartverzorgers bieden zij een eerlijke en duurzame uitvaartkist: De Landschapskist. Samen beheren en beschermen de drie noordelijke natuurbeschermingsorganisaties enkele duizenden hectaren bos. Om de bossen gevarieerd te houden, moeten er soms bomen worden gekapt. Het vrijkomende hout krijgt zo een passende bestemming. Uitvaartkistenmakerij Kaspersma uit Dokkum verwerkt het hout tot een robuuste, eigentijdse grafkist. De Landschapskist is verkrijgbaar via de uitvaartondernemer. Zie ook: www.landschapskist.com
Voor meer informatie: www.itfryskegea.nl/Kinderen/ zomerkamp
Fam. Pietersen uit Dokkum € 200,J.N. Lok uit Amsterdam Gift n.a.v verjaardag € 810,Fam. van der Horst uit Houten € 462,50 L.P. de Vries uit Amsterdam Extra gift van lid voor het leven € 250,Fam. van Poels uit Een-West € 100,Programmaraad Ziggo Friesland Wegens opheffing programmaraad € 945,VvE Patrijs en Lepelaar € 350,G.J. de Leeuw Legaat € 200,-
ANBI-status It Fryske Gea Voor de Belastingdienst zijn giften aan een goed doel aftrekbaar wanneer u meer dan één procent (1%) van uw inkomen schenkt. www.itfryskegea.nl
5
Scheren, scheppe
Meervleermuis
Tekst: Simone van den Boogaart
Foto: KINA / Daniël Tuitert
Het is een prachtige, geurende zomeravond. Liggend in het gras van de Grutte Wielen bij Leeuwarden zie ik de oranje zon de horizon raken. Plotseling scheert er een vleermuis over me heen. Hij luidt de start in van mijn avondronde door Fryslân op zoek naar vleermuissoorten.
Rosse vleermuis
6
Mijn tour start in het noorden van Fryslân, aan
in tijdens zijn trektocht in het voorjaar. Vanuit
de oostkant van de Grutte Wielen. Hier vliegt
het zuiden legt hij zo’n tweehonderd tot drie-
de meervleermuis voor me uit. Het is de zeld-
honderd kilometer af om hier de zomer door
zaamste soort van Europa. Maar dankzij de
te brengen. Zijn vakantiehuisje is vaak een
open veenweide- en zeekleigebieden is deze
kerkzolder, spouwmuur of een paar dakpan-
vleermuis in Noord-Nederland nog vaak te
nen. Met een zwaai neem ik afscheid van deze
zien. De meervleermuis staat bekend om zijn
snelle bigfoot en vervolg mijn zoektocht naar
grote poten. Hiermee schept hij jagend boven
De Veenhoop tussen Grou en Drachten.
open water insecten van het wateroppervlak. Langs oevers en boven vochtige weilanden
Kleine stofzuiger
harkt hij dansmuggen uit de lucht. Soms met
Voor ik De Veenhoop bereik, kom ik langs De
wel 35 km per uur. Met deze unieke jachttech-
Alde Feanen in Earnewâld, één van de vleer-
niek is hij het racebeest onder de Nederlandse
muisparadijzen van Fryslân. Over het open
vleermuizen. Deze vliegcapaciteiten zet hij ook
water en langs de moerasbossen jagen wel zes
Meer vleermuizen rond uw huis?
een paartje. Wilt u meer vleermuizen een
Maak van uw thuis een paradijs voor de
goede woning bezorgen? Monteer dan een
vleermuis. Plant in de tuin struiken en plan-
plank net onder de dakrand. Laat tussen de
ten die ’s nachts geuren of leg een natuur
muur en de plank een ruimte over van onge-
lijke vijver aan. Hier komen insecten op af
veer 1,5 centimeter waar de vleermuis tus-
waar de vleermuis op jaagt. U kunt ook een
sen kan kruipen. Beleef zo het vleermuis
vleermuiskast ophangen als slaapplek voor
leven van dichtbij.
en en stofzuigen Gewone dwergvleermuis
de gewone grootoorvleermuis echolocatie. Hij zendt een signaal uit dat weerkaatst op bijvoorbeeld een boom. Zijn oren vangen de weerkaatsing op, waardoor de vleermuis de plek en vorm van de boom registreert. Maar zijn nachtvlinder-prooien horen deze zijn kaken te ontsnappen. Daarom gebruikt de gewone grootoorvleermuis alleen zachte echo-geluiden die vlinders nauwelijks opvangen. Maar hij jaagt én met signalen én op zicht. Met zijn enorme oren kan hij namelijk ook de vleugelslag van de insecten horen. De
verschillende soorten. Maar vanavond reis ik
nabij Heerenveen. Hier zie ik een forse, vlie-
door naar het veen, naar Petgatten de Fean-
gende gestalte in de avondschemering: de
prooien zijn kansloos.
hoop. Omhoogkijkend maakt de grillige vlucht
rosse vleermuis. Het is één van de grootste
Vluchtcapriolen
van de gewone dwergvleermuis me bijna dui-
soorten van West-Europa met een spanwijdte
Dan is het tijd om af te buigen naar het wes-
zelig. Hij jaagt eigenlijk overal, ook rond straat-
tot wel veertig centimeter. Ook herken ik hem
ten van de provincie, naar het Rysterbosk
lantaarns waar ze vaak en goed te zien zijn.
aan zijn zwaluwachtige vlucht. Hij vliegt hoog
in Gaasterland dat rijk is aan verschillende
Bij mooi weer ‘stofzuigt’ deze vleermuis de
en snel, jagend op grote kevers en nachtvlin-
kolonies vleermuizen. Het bos en het open
lucht wel zo’n acht uur achter elkaar. En dat
ders. De jongen van deze vleermuis zijn groot-
gebied eromheen zijn een ideaal jachtterrein
doet hij goed met de vangst van ruim drie-
gebracht in de oude spechtennesten in het bos.
voor de ruige dwergvleermuis, de gewone
honderd insecten per nacht. Wandelend langs
Ze zijn zes weken lang gezoogd en verzorgd.
dwergvleermuis, de laatvlieger, de watervleer-
een schuur zie ik een vleermuis onder het dak
Nu zijn ze uitgevlogen. De grote kraamkolonie
muis, maar ook voor de rosse vleermuis en de
uitschieten. Nieuwsgierig volg ik het vliegpad
is inmiddels opgebroken in kleine groepjes.
grootoorvleermuis.
terug en zie aan de droge uitwerpselen op de
Tot aan het najaar jagen alle vleermuissoor-
grond dat er een kraamkolonie zit. Afgelopen
Biddende jager
ten zoveel mogelijk om op te vetten. Daarna
najaar is het vrouwtje door een schreeuwende
Mijn volgende stop is ten oosten van Wolvega,
trekken ze voor een lange slaap richting hun
en dansende vleermuiskerel naar een paar-
in de Lendevallei. De afwisseling tussen het
winterverblijven. Maar vanavond geniet ik in
plaats gelokt. Zwanger de winter ingaan is
dichte elzenbroekbos en het open beekdal
de avondschemering langs de oever van het
niet praktisch, dus heeft ze na het paren het
is prachtig. Ideaal voor de zeldzame gewone
IJsselmeer van de weergaloze vluchtcapriolen
sperma opgeslagen in een speciaal orgaan. In
grootoorvleermuis. En ja, hij doet zijn naam
van de over het water scherende meervleer-
maart zijn de spermacellen losgelaten en is
eer aan. De oren meten tot driekwart van zijn
muis. Wat is Fryslân toch vleermuis-rijk!
het wijfje zwanger geworden. Begin mei is ze
lichaamslengte! In het schemerdonker zie ik
verhuisd om in deze kraamkolonie te bevallen.
de vleermuis biddend in de lucht. Met zijn
Kijk op pagina 16 en 17 voor informatie over
brede, lange vleugels hangt hij fladderend voor
de vleermuisexcursies.
Reuzenzwaluw
een struik en plukt zijn hapjes van de blade-
Mijn reis gaat verder naar het Ketliker Skar,
ren. Net als andere Europese soorten gebruikt
Vleermuis gevonden?
stevige handschoenen aan (pak nooit een
Ziet u een vleermuis aan een muur of boom
vleermuis met blote handen!) en plaats voor-
hangen? ‘s Zomers is het vaak een uitgevlo-
zichtig een doorzichtige pot over het dier.
gen jong dat even uitblaast. In het najaar is het
Schuif een stuk karton achter de opening,
waarschijnlijk een vleermuis op trektocht die
zodat de vleermuis in de pot gevangen zit.
even bijkomt. U hoeft niets te doen. Dat mag
Neem direct contact op met het speciale
overigens ook niet, want de vleermuis is
meldpunt
beschermd. Een vleermuis op de grond kan
schapsbeheer
voor
vleermuizen
verzwakt zijn en heeft wél uw hulp nodig. Trek
[email protected].
Friesland:
van
Land
06-10172218
of
Foto: KINA / Domin Dalessi
Foto: KINA / Daniel Tuitert
Foto: KINA / Daniel Tuitert
signalen en laten zich direct vallen om aan
Grootoorvleermuis
7
Windmolens
maar wel op de juiste plek 8
IJsselmeerkust worden zeer ongeschikt bevon-
tegenstanders die zich hebben zich verenigd
den voor windmolens. De Afsluitdijk wordt wél
in
als logische plek genoemd. Voor alle locaties
Windenergie (NKPW) vragen zich af waar je
het
Nationaal
Kritisch
Platform
geldt: leden van It Fryske Gea zien liever een
zo’n gigantisch aantal windmolens moet
paar hoge molens dan veel kleine, liever clus-
plaatsen. Het NKPW vindt dat de hoeveelheid
ters of lijnopstellingen dan soltaire molens.
groene stroom van windmolens niet opweegt
De boodschap aan de overheid is: kies een
tegen de schade aan landschap en leefomge-
beperkt aantal locaties uit en bundel daar de
ving. Groot schalige energiebezuiniging en
windmolens. De leden zijn over het algemeen
zonne-energie of biotechnologie noemt het
veel uitgesprokener over geschikte en onge-
NKPW betere manieren om CO2-uitstoot te
schikte locaties dan over de mogelijkheden de
reduceren.
buurt bij een windmolen te betrekken. Het Tekst: Henk Dilling
hoogst scoren de oprichting van een gebieds-
Vo o rst a n d e rs
fonds voor landschap en leefbaarheid, maar
Voorstanders noemen windenergie op dit
“Wynmûnes en wynenerzjy binne tema’s mei in
ook het mee kunnen investeren en meepraten
moment de goedkoopste en schoonste manier
protte kanten”, zegt hoofd Natuurkwaliteit
over de precieze locatie. Minder belangrijk
om klimaatverandering tegen te gaan. Boven
Chris Bakker van It Fryske Gea die het onder-
worden gevonden: het verwijderen van oude
dien kan Nederland een sterke exporterende
zoek coördineerde. “It is boppedat in tema dat
molens en een verplichting om de molen na
windenergiesector creëren als het op korte
nochal wat losmakket by minsken.” In de media
verloop van tijd weer weg te halen. Voor It
termijn de ontwikkeling en het gebruik van
laten vooral de felle tegenstanders én de felle
Fryske Gea is het enquêteresultaat een bevesti-
windmolens
voorstanders zich horen. Verder is het een
ging van het oorspronkelijke standpunt: plaats
bedrijven die in Nederland actief zijn op het
onderwerp waarbij iedereen het over iets
windmolens langs grote wegen en op bedrijfs
gebied van windenergie werken samen in de
anders heeft. De één denkt aan de vogels, de
terreinen en zeker niet in natuurgebieden, in
Nederlandse
ander aan duurzaamheid, een derde aan het
de Waddenzee en op de Waddeneilanden.
Investeringen in windenergie zijn volgens de
landschap, een vierde aan de kosten. De leden
stimuleert.
Wind
Organisaties
Energie
en
Associatie.
NWEA investeringen in welvaart, leefmilieu
van It Fryske Gea vinden deze aspecten alle-
Te g e n st a n d e rs
en een betrouwbare energievoorziening tegen
maal even belangrijk, zo blijkt uit de enquête.
Het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS)
stabiele prijzen. De meeste grote milieu
Daarom zal de vereniging zich niet opstellen
becijferde dat Nederland eind 2009 ongeveer
organisaties zoals het Wereld Natuur Fonds,
als een one-issue club die alleen naar bijvoor-
tweeduizend windturbines telde. Die leveren
Greenpeace,
beeld slachtoffers onder vogels kijkt, maar het
gemiddeld 5,2 miljard kWh per jaar. Dat is net
Noordzee en Natuur en Milieu vinden de
hele scala aan argumenten meewegen.
zoveel als het verbruik van ruim 1,5 miljoen
klimaat verandering een grotere bedreiging
Milieu defensie,
Stichting
de
huishoudens: twintig procent van alle Neder
voor de natuur dan eventueel lawaai van
R e p re s e n t a t i eve e n q u ê t e
landse huishoudens. Tegenstanders menen
wind molens. Zij pleiten voor meer wind
Nu de overheid op het punt staat besluiten te
dat windenergie een achterhaalde en te dure
molens, vooral op zee. Vogelbescherming
nemen die de komende decennia van belang
methode van elektriciteitsopwekking is. Hun
Nederland is vóór het gebruik van windener-
zijn voor het aanzien van Fryslân, vond It
stelling luidt: windmolens draaien niet op
gie in combinatie met energiebesparing en
Fryske Gea het tijd het thema opnieuw te bekij-
wind maar op subsidie. Bovendien menen zij
andere duurzame energiebronnen. De Vogel
ken. “Omdat wy as feriening droegen wurde
dat er te veel windmolens nodig zijn om een
bescherming is tegen windparken dicht bij de
troch ús leden, woene wy graach witte hoe’t ús
noemenswaardige hoeveelheid energie op te
kust, omdat daar veel trekroutes en voedsel-
efterban oer wynmûnes tinkt en de opfettingen
wekken. Om de totale elektriciteitsvraag in
gebieden zijn.
meinimme yn ús fizy.” Voor het onderzoek zijn
Nederland te kunnen leveren, zouden ruim
ongeveer 5800 leden (in leeftijd variërend van
zestigduizend windmolens met het huidige
(Geraadpleegde bron: onafhankelijke voorlich-
achttien jaar tot boven de zeventig) benaderd.
gemiddelde
tingsorganisatie Stichting Milieu Centraal).
vermogen
nodig
zijn.
De
In een emailenquête werden verschillende vragen over windenergie voorgelegd. Met een respons van bijna 29 procent is de enquête zeer representatief. Uit het onderzoek komt naar voren dat de leden duurzame energie waardevol vinden. Voor windenergie is vooral een geschikte plek belangrijk, bij voorkeur langs autosnelwegen en op bedrijventerreinen. Als tweede keuze noemen zij het open landbouwgebied. Windmolens horen volgens de leden niet thuis in natuurgebieden, op de Wadden en bij dorpen. Ook het IJsselmeer en vooral de
Foto: Gerke A. Hofstra/Grafysk
Foto: Hans Pietersma
De leden van It Fryske Gea staan positief tegenover windenergie zo lang de windmolens worden geïnstalleerd op plekken die zich daar het beste voor lenen. Windmolens horen niet thuis in natuurgebieden, aan de kust van het IJsselmeer, op de Wadden en bij dorpen. Dit blijkt uit een groot onderzoek van de Friese natuurbeschermingsorganisatie.
9
Proefjes doen
in De Alde Feanen
De middenpagina’s kunt u uit het magazine halen en vouwen tot een folder!
Kikkers kunnen wel tachtig centimeter ver springen en een otter leeft het liefst in helder water. Kinderen komen heel wat te weten tijdens een avontuurlijke tocht door het laagveengebied van Nationaal Park De Alde Feanen. In het Pettebosk zijn voor verschillende leeftijden spannende rugzakroutes uitgezet. Vet cool! Tekst: Marrit de Schiffart
Nationaal Park De Alde Feanen is één van
en petgaten. Gewapend met een rugzak vol
de pronkjuwelen van It Fryske Gea. Het
onderzoeksmateriaal struinen kinderen
laagveengebied bestaat uit een afwisselend
erdoorheen. Met tien doe-opdrachten ervaren
landschap met meren, rietlanden en
ze op een leerzame manier het leven van
moerasbossen. Logisch dus dat juist hier een
de bewoners van het gebied. Of ze nou het
educatief bos is aangelegd, zodat kinderen de
Kikkerpad, het Otterpad of één van de andere
natuur op een leuke manier kunnen beleven.
rugzakroutes doen, alle trajecten staan garant voor een spannende tocht. “Kinderen doen een
Het Pettebosk is een soort miniatuur
soort natuuronderzoek”, vertelt Sébastiaan
O n b ew u st e d u ca t i e f
weergave van De Alde Feanen, compleet
Laarman, beheerder van bezoekerscentrum
Ook al zijn de rugzakroutes educatief van
met eilandjes, bruggetjes, riet, wilgenbos
Nationaal Park De Alde Feanen. “Op
opzet, de nadruk ligt niet op leren. “Uiteraard
het Otterpad laten we ze bijvoorbeeld
proberen wij kinderen iets bij te brengen
checken of het gebied wel aan de eisen
over de flora en fauna van De Alde Feanen,
van de otter voldoet. Zo mogen ze met een
maar ze moeten niet het gevoel hebben dat
helderheidsschijf bij één van de opdrachten
ze op school zitten. Het gaat erom dat ze
de zichtdiepte van het water meten. Een otter
spelenderwijs bezig zijn met de natuur en daar
heeft immers zicht nodig om te jagen. Dus
onbewust iets van opsteken.” Het Pettebosk
mag het water niet te troebel zijn. Als ze alle
werd vier jaar geleden gerealiseerd, maar is
doe-opdrachten hebben voltooid, kunnen
nooit af. Het bos groeit nog steeds en wordt
kinderen vaak precies vertellen of de otter zich
daardoor steeds spannender.
wel of niet thuis voelt in De Alde Feanen. En belangrijker nog - waarom.”
Adres Bezoekerscentrum: Koaidyk 8a in Earnewâld. Zie ook www.np-aldefeanen.nl De vijf rugzakroutes zijn - onder begeleiding van een ouder of leerkracht - toegankelijk van april tot oktober. De routes zijn verkrijgbaar bij
Kikkerpad
Bomenpad
de balie van het bezoekerscentrum en kosten
Het is niet altijd even makkelijk om een
Welke bomen houden van natte voeten? De
€ 2,- voor leden van It Fryske Gea en € 2,50
volwassen kikker te worden. De kinderen
kinderen leren bomen herkennen door hun
voor niet-leden. Scholen ontvangen ook de
ontdekken de levensloop van dit diertje.
zintuigen te gebruiken.
ledenkorting.
Leeftijd: 7-10 jaar - Duur: 1,5 tot 2 uur
Leeftijd: 7-12 jaar - Duur: 1,5 tot 2 uur
Klein Kikkerpad
Otterpad
Waterdiertjes
De kinderen kruipen in de huid van een kikker
De otter is terug in De Alde Feanen. Maar
De kinderen gaan met een rugzak met
en leren over de metamorfose die dit dier
voldoet het gebied wel aan de eisen van de
onderzoeksmateriaal op pad en ontdekken de
ondergaat en welke avonturen hij beleeft.
otter? De kinderen gaan op onderzoek uit.
wondere onderwaterwereld van De Alde Feanen.
Leeftijd: 4-6 jaar - Duur: 1 uur
Leeftijd: 10-14 jaar - Duur: 1,5 uur
Leeftijd: 4-12 jaar - Duur: 1,5 uur
10
I n fo r m a t i e Nationaal Park en wetland De Alde Feanen omvat 2300 hectare riet, petgaten, elzenbroekbossen, trilvenen, blauwgrasland, dotterbloemhooiland, plassen, weidevogelgrasland en schraalland. Die grote variatie vertaalt zich in een rijk geschakeerd dieren- en plantenleven. Door De Alde Feanen lopen prachtige wandelroutes die allemaal weer totaal andere facetten van het gevarieerde laagveenmoeras tonen. Er zijn zelfs een paar kanoroutes voor een optimale verkenning van de lonkende natuurpracht peddelend vanaf het water. Kaarten en routebeschrijvingen zijn te vinden op de website www.np-aldefeanen.nl, op de site van It Fryske Gea, www.itfryskegea.nl en bij het Bezoekerscentrum van het Nationaal Park De Alde Feanen, Koaidyk 8a in Earnewâld. De wandelroute (rode paaltjes) start op de parkeerplaats aan het begin van de dorpsbebouwing van Earnewâld na de driesprong met de Koaidyk. Buiten het broedseizoen (van 15 maart tot 1 juli) kan vanaf de parkeerplaats aan de Feantersdyk (tegenover de zandwinning Van Panhuyspoel) een langere wandeling van zo’n 12 kilometer worden gemaakt. Het doorgaans natte gebied laat zich het best met hoge schoenen of laarzen verkennen. De drie kijkhutten op de route vormen een mooie observatieplek voor de bonte vogelrijkdom. Ooievaarsstation It Eibertshiem staat garant voor volop klepperende ‘eibers’
Wandelen in De Alde Feanen
die inmiddels ook in de bomen in het laagveenmoeras nesten bouwen. Pauzeren kan in het Bezoekerscentrum of één van de vele horecagelegenheden in Earnewâld.
Petgaten, riet, ruigte, It Fryske Gea Postbus 3 9244 ZN Beetsterzwaag Tel. (0512) 38 14 48 E-mail info @ itfryskegea.nl Website www.itfryskegea.nl
plassen, trilvenen en blauwgrasland, een stukje wilde natuur in het hart van Fryslân
W I J W E N S E N U E E N P L E Z I E R I G E TO C H T
Wikelslân
Een waardeloze uithoek. Onland. Slechte grond en een erbarmelijk leven. Omringd door het water konden de inwoners van Earnewâld eigenlijk geen kant op. De vervening was een pover bestaan, om van de karige landbouw maar te zwijgen. De opkomst van de recreatie bood een nieuwe toekomst, vooral liefhebbers van de mooie natuur kwamen naar het gebied. De verwerving van de eretitel Nationaal Park was een ‘boppeslach’. De verschillende natuurgebieden in De Alde Feanen vormen samen een eldorado voor natuurminnaars, bootjesmensen, kanovaarders, fietsers en wandelaars.
Buizerd
De afgelopen drie jaar is vanuit de Herinrichting De Alde Feanen het hele gebied ten noorden van Earnewâld op de schop gegaan. De ingrijpende herinrichting van Fjirtich Mêd, Wikelslân en Reid om ‘e Krite geeft de toch al aanwezige natuurpotenties een stevig duwtje in de rug. Graslanden zijn vergraven, petgaten uitgediept en de waterkwaliteit is aanzienlijk verbeterd zodat de moerasvegetatie van riet en waterplantjes zoals krabbenscheer, blaasjeskruid en in de toekomst mogelijk zelfs een uiterst kritische soort als fonteinkruid beter gedijen. De uitgegraven grond is gebruikt om de paden op te hogen, zodat het waterpeil verder omhoog kon. De nieuwe waterplassen vormen al met al een ideale rustplaats voor vogels. Op andere plekken in de rietlanden die de wandeling aandoet, groeien zeldzame soorten als het vleesetende plantje zonnedauw en moerasviooltjes. It Fryske Gea verwacht de komende 25 jaar volop profijt te hebben van de getroffen maatregelen. Omdat er nu goede mogelijkheden zijn om met behulp van gemalen en molens
Te k s t : Fo k k o B o s k e r Fo t o ’s : A n t o n H u i t e m a , D i c o d e K le i n , Tjerk Kunst en Hans Pietersma
water van buiten het gebied in te pompen, is de toekomst van het moeras voorlopig verzekerd. Hiermee is volgens districtshoofd Germ van der Burg een heel goede slag geslagen. Nu al bieden Reid om ’e Krite en Wikelslân een verscheidenheid aan zeldzame
Ooievaar op nest
Krabbenscheer
vogel- en plantensoorten. Van de broedvogels die goed vanuit de
Van J.C. Bloem zijn de bekende typisch ‘Hollands’ relativerende
verschillende kijkhutten kunnen worden geobserveerd verdienen
dichtregels
roerdomp, porseleinhoen en waterral een speciale vermelding.
Natuur is voor tevredenen of legen. En dan, wat is natuur nog in dit land?
M y st e r i e u s
Een stukje bos, ter grootte van een krant,
Aan informatie over het bijzondere gebied geen gebrek en verdwa-
Een heuvel met wat villaatjes ertegen.
len is er tegenwoordig ook niet meer bij. Maar de wandelaar kan zich vast goed voorstellen hoe het moet zijn geweest om in vroeger
Liefdesbetuiging
tijden de weg kwijt te raken in een moeras. Spannend en zelfs bui-
Stoïcijns op een paaltje zit een buizerd als op een troon zijn ter-
tengewoon gevaarlijk. Mysterieus is het gebied nog altijd. Lage wol-
ritorium te bekijken. Alsof hij wil zeggen: ik ben hier de baas en
ken beklemtonen de platte wereld die we op deze vroege voorjaars-
jullie slechts tijdelijke bezoekers, passanten voor heel even. In het
dag betreden voor een wandeling door het noordelijke deel van De
weiland bespikkeld met madeliefjes die wel erg vroeg zijn voor de
Alde Feanen. Gakkende ganzen volgen door de lucht onzichtbare
tijd van het jaar betrappen we drie reeën, één in een diep donker-
routes tussen hun foerageergebieden in de omringende weiden en
bruine wintervacht en twee lichtere. Met gespitste oren staan ze
hun beschutte en verscholen slaapplaatsen in het riet. Hun opge-
roerloos en afwachtend te kijken terwijl ze onze bewegingen vol-
wonden misbaar vult de hemel boven ons. Soms nemen eenden en
gen. Dan als op commando lichten ze plots de hoeven en huppen
meerkoeten deel aan het koor. Wie wil kan makkelijk een dag strui-
er gracieus vandoor, de beschutting van een wilgenbosje in. Hun
nend door het ruim 2300 hectare grote natuurgebied doorbrengen.
spiegels lichten op in het veld. De zon probeert zoals beloofd door de lage nevelluchten heen te prikken. Maar of het nu nevelig, guur
I d e a le b i o t o o p
en koud is of helder met zomerse temperaturen, natuurgebied De
De rode paaltjes wandelroute door moerasbos Wikelslân en laag-
Alde Feanen toont in elk seizoen en bij iedere weersgesteldheid een
veenmoeras Reid om ‘e Krite knoopt mooi de verschillende leef-
meer dan aantrekkelijk gezicht. Een liefdesbetuiging.
omgevingen voor planten en dieren in riet, ruigte, hooiland en grasland aan elkaar. Petgaten en legakkers maken het landschap
Oerlandschap
tot een ideale biotoop voor soorten die elders verdwenen zijn zoals
Terwijl we onze weg over het verende veenpad vervolgen, maken
waterral, blauwborst, baardmannetje en de groene glazenmaker.
meerkoetjes zich haastig uit de voeten. Hoe deze in zwart getooi-
Zo’n geschakeerde biodiversiteit zie je zeker in Nederland niet
de watervogels klapwiekend en watertrappelend uit de zwarte
meer op een vierkante kilometer.
veenplassen opstijgen, doet wat denken aan een slapstick act. Het laatste stukje voor take off is het net alsof ze over het spiegelend Porseleinhoen
Ree
Gewoon blaasjeskruid
Roerdomp
oppervlak lopen, waarbij de toeschouwer ongemerkt de adem
met als klapstuk een lepelaar. Hoe mooi wil je het hebben? De
inhoudt of het ze wel gaat lukken. De wandeling is een kennisma-
rieten daken en bruine betimmering doen de observatieplekken
king met een oerlandschap dat in Nederland op de vingers van
prachtig opgaan in hun omgeving. Zonnepanelen op het dak voor-
een hand te tellen is. Toch leren de Oostvaardersplassen, Gelderse
zien ze van stroom voor een educatief informatiepaneel met foto’s
Poort en andere herinrichtingsprojecten dat er zeker behoefte is
van planten en dieren én een bijbehorende quiz. Een sonore stem
aan zulke wijkplaatsen, vluchthavens en struingebieden waar de
heet elke bezoeker die de hut betreedt welkom. Best spooky, zeker
planmatige ordening los is gelaten. Een stukje wilde natuur. En zo
in deze omgeving waar de detectiveroman The hound of the Bas-
dichtbij. In het hart van Fryslân.
kervilles van Sir Arthur Conan Doyle over een mysterie in Dartmoor nooit ver weg lijkt.
U i t k i j k p l a t fo r m De route voert als een slalom door het rietland, langs diepzwarte
Wa n d e l i n g b u i t e n h e t b ro e d s e i z o e n
veenplassen en het mysterieuze elzenbroekbos waarachter Earne-
In de periode buiten het broedseizoen (van 15 maart tot 1 juli) kan
wâld schuil gaat. Een uitkijkplatform verheft zich op hoge poten
de wandeling worden uitgebreid tot zo’n 12 kilometer. Ook langs
boven de geschoren rietvelden en het loof van de bomen voor een
de Bolderen is het prachtig wandelen. Deze voetreis door zompig
majestueus uitzicht over het nationale park. Het gunt de bezoeker
laagveen start op de parkeerplaats aan de Earnewarrenpoel
het gedroomde vogelperspectief. Heel even los van de wereld. En
tegenover de zandwinning in de Van Panhuyspoel aan de
zien dat het goed is. Mooi in veelvormigheid. Voor de veenarbeiders
Feantersdyk. Het voetpad voert langs sloten en door weilanden
en mattenbiesvlechters in voorbije dagen was het een hardvochtige
naar de Earnewarre, een rustige plattelandsweg met spaarzame
omgeving, ons schenkt het moeras louter plezier.
bebouwing. Op de kruising met De Bolderen, een dijkje dat het natuurgebied diagonaal doorsnijdt, gaan we linksaf en vervolgens
Vo g e l k i j k h u t t e n
rechtsaf door een hek. Vlak voor de Amerikaanse windmolen
Reid om ’e Krite is een nadere kennismaking meer dan waard.
haakt onze verbindingsroute aan op het door It Fryske Gea uitge-
Vooral vogelaars kunnen hun hart ophalen in de drie vogelkijk-
zette rode paaltjespad door Reid om ’e Krite en Wikelslân. Op
hutten die op strategische plekken aan open water op de grens van
deze wandeling steeds dieper het moeras in, verder van de
ruigte, riet en plassen zijn opgetrokken. Het logboek van de meest
bewoonde wereld, tussen groenbemoste grillig vervormde elzen,
noordelijke hut in het laagveenmoeras verraadt de waarneming
wilgen, berken en kreupelhout en het manshoge riet, is de
van meerdere rietgorzen, goudvinken, roerdomp, sperwer, kleine
natuurervaring nog altijd bijzonder intens.
bonte specht, boomkruipers, havik, buizerd en meerdere ooievaars
Vogelkijkhut Reid om ’e krite
Uitkijkplatform
Column
Douwe Kootstra
Foto: Jelle Witvoet
Wraak tise skaal, nimt er ier of let graach wraak, mei
In hânfol moaie maartedagen letter skrik ik beti-
of sûnder wetboek yn ’e hân. De natuer kin dat
id wekker fan in fiks stik leven. It is it bekende
net, is hielendal oerlevere oan de groeiwaansin
roffeljen, mar no wol hiel tichteby en benammen
fan noait fersadige bestjoerders dy’t net fierder
hiel lûd. ´Dy koe wol op ús hûs sitte,´ mompelje
sjogge as harren eigen machtsperioade. Flora
ik tsjin ´e wekker. Yn de stilte dy’t folget jou ik
As ik moarns by Burgum oer de hege brêge
en fauna moatte mar wer in ein opskowe, as der
my gau wer del. Natuer is moai mar net sa betiid.
rjochting Drachten ryd, oersjoch ik in breed mar
teminsten noch ergens in plakje oer is.
In etmiel letter giet it der wer om wei, it kletst
foaral leech panorama. It is it resultaat fan in
In skoftsje nei myn wraak-prakkesaasjes komme
der oer. No wol ik it witte ek. Ik sjoch him noch
kealslach dy’t oanrjochte wurdt foar de oanlis
ús buorlju mei de fraach oft der miskien ek ris
krekt fuort fleanen. Laket er? Nei wat sykjen fyn
fan in fjouwerbaanswei. Dochs jouwe de trije
wat dien wurde moat oan in mennich âlde elzen
ik heech yn ´e redcederen omtimmering fan ús
reeën har fernielde territoarium deun by de
op ´e grinsterreinen fan ús beider Vroege Vogels-
hûs twa aaklik grutte gatten. It kin net misse: de
reidkragen fan it Margietkanaal net samar op.
tuinreservaten. In pear soenen der ôf moatte
wraak fan in spjocht.
Ik krij suver wat in brok yn ’e kiel as it prachtich
omdat se troch tiid en eleminten oantaast binne.
En dêr bliuwt it net by. Yn ús giga-els oan ´e
ljochtbrune trio der foar de safolste kear wer
Nei breed oerlis tekenje wy it kapkonvenant en
oare kant it hiem sit ynienen de basis fan wat in
stiet. Net fier fan in noch swijende fiisgriene
sa leit der op in neimiddei in knappe bult hout
mânsk nêst wurde sil. Ik nim skimen waar fan
hei-ynstallaasje weidzje se yn it iere sinneljocht
te wachtsjen op ’e kloofbile. Ik stean der by, skat
swarte fûgels dy’t fanatyk mei tûken slepe en krij
lykas se altyd wend wienen. In pear wike letter
it wurk yn en sjoch ek de skiven stam mei de
daliks fizioenen fan in ´roekengedooglocatie´,
steane der gjin reeën mear. It lit sjen hoe fers-
rûne gatten dêr´t freon bûnte spjocht maitiids
ynklusyf alle stront- en lûdsoerlêst. Mar dizze
kriklik kwetsber bisten en planten binne. As de
sa graach yn omhammeret. Soe er syn beam ek
wraak falt o sa ta: it is in spantsje krieën. Se binne
minske wat oandien wurdt, seker op dizze gigan-
misse, giet it even troch my hinne.
wolkom.
Puzzel Vleermuizen zomer 2014 def.pdf
1
15-04-14
21:45
Fryslân is rijk aan vele soorten vleermuizen. In de avondschemering scheren ze door de lucht, jagend op insecten. De zomerpuzzel is gewijd aan deze ietwat mysterieuze zoogdieren. De enige die kunnen vliegen.
Vleermuizen
P N I R T E P
O E N V E N V I R
T V S L M G O Z I N O
E E E E P E L O D O N O O
N O C U E G S A S N K O G L I
ademhaling avond balts batman batrecorder baukie (Schots) bewegingen chiroptera detectie duister
R T G R A P S D A E N A G E O
G E E A L O P F N R G E H L D R K
N L T S U A L T E T N C E P O I S
H R S U A U R U T M IJ J WW R N A G E R L O A D B V N U S R L U T A H D T A R K S E U L S I T H N G E E G B RW
duivel echo flearmûs fledermaus (Duits) fort fruit geluid
H U D M T T U A D R I N U N E C L A I
R T Û H S I V V A E E E E I N A U T N
E S C O S I S W V T T F S G V J I R T
O A R T G A Z C G L O E B P G E D E E
N E E A L E D O H R E E C C U U L C R
gladneus groeven grot hangend hartslag heksen huiskat insecten
N R T M I S O E T E W E H T N N M O S
V I G K D H E L M E M I R A I R T R L
E E U N N R S J G H R E M M E E D D A
A A S O I Ë E I T O A T R G U N S E A
B V O P I R N E P E A L E I E I Z R P
E T O B E G O T K B N I I R N W S D F
I A N E R E T E E L N E N E G I L
intrigerend jacht kalong klauw kolonie laatvlieger lethargie mannetjes
R G N D R T J S V G G A R G U E S
T M R A E T I T R I M M M H D I R
A E A O C A L R E U O G E D E
P K M H A H T I W V E R D I F
O S L T N O U O I M E P R
Streep onderstaande woorden door in It Fryske Gea-logo. De overblijvende letters vormen het antwoord.
P I I E A M L A R M U
O U L L V U E A I
K H E S N V T
motje muggen nacht navigatie nectar omgekeerd oren popo (Swahili) poten prooi
Stuur de oplossing vóór 1 augustus 2014 naar: It Fryske Gea, Postbus 3, 9244 ZN Beetsterzwaag of
[email protected] De prijswinnaars krijgen een leuke verrassing toegestuurd. De winnaars van de voorjaarspuzzel zijn: M. de Jong uit Grou G. Rinkema uit Eastermar We hadden 460 goede inzendingen en het antwoord was ezelhaas.
pulsen rabiës
vespertilio (Latijn) vingers
schemering sidderen spanwijdte spouwmuur temperatuur toonhoogte ultrasoon vampier verstoring
vleermuis vleugels vlieghuid vriespunt winterslaap zoogdier zwart zwerm
15
Op aventoer yn Geef u nu op! • Aanmelden voor activiteiten in De Alde Feanen via het bezoekerscentrum 0511 - 539 618 • Opgave voor activiteiten in de andere natuur-
Vaarexcursies Alde Feanen • Kosten (tenzij anders vermeld): leden gratis (ook voor gezinsleden), niet-leden betalen € 4,- en kinderen t/m 12 jaar € 2,-
gebieden van It Fryske Gea kan via het hoofdkantoor 0512 - 381 448
Lezing + excursie Ketliker Skar Vrijdag 16 mei 20.00 - 22.00 uur Thema: vleermuizen Alde Feanen Vrijdag 23 mei 19.00 - 21.00 uur
Kano-excursies Alde Feanen • Zaterdag 17 mei 7.00 - 12.00 uur Thema: moeras- en kolonievogels • Zaterdag 7 juni 7.00 - 10.00 uur • Vrijdag 13 juni 20.00 - 23.00 uur
Mei • Zondag 18 mei 6.00 - 8.30 uur Thema: vroege vogels vaarexcursie • Donderdag 22 mei 10.00 - 12.00 uur Thema: vogels in de Alde Feanen • Zaterdag 24 mei 9.00 - 12.00 uur Vaar/wandelexcursie Thema: vogels in de Alde Feanen • Donderdag 29 mei 10.00 - 12.00 uur Juni • Elke donderdag 19.00 - 21.00 uur (5, 12, 19, 26 juni) • Maandag 9 juni 14.00 - 16.00 uur Juli • Elke dinsdag 19.00 - 21.00 uur (8, 15, 22, 29 juli) • Zaterdag 12, 19 en 26 juli 14.00 - 16.00 uur Augustus • Zaterdag 2, 9 en 16 augustus 14.00 - 16.00 uur • Dinsdag 5 en 12 augustus 19.00 - 21.00 uur
Thema: moerasvogels
Thema: zomeravond kanotocht
Alde Feanen
• Zaterdag 12, 19 en 26 juli 7.00 - 10.00 uur
Kosten vaarexcursie leden € 5,-, niet-leden
Vrijdag 22 augustus 20.00 - 23.00 uur
• Zaterdag 2, 9 en 16 augustus 7.00 - 10.00 uur
€ 8,- Kinderen t/m 12 jaar € 3,-, niet-leden € 5,-
Thema: vleermuizen
Open dag Zaterdag 24 mei 10.00 - 16.00 uur Buitenbeweegdag voor ouderen Bakkeveen/Mandefjild Zondag 25 mei 10.00 - 16.00 uur Bezoekerscentrum NP De Alde Feanen
Lange natuurtocht voor de ervaren kanoër Bûtenfjild en Grutte Wielen
Praamzeilen
Kosten: € 23,- leden en niet-leden € 27,-
Alde Feanen Donderdag 10, 17, 24 en 31 juli en 7 en 14 augustus 14.00 - 16.00 uur
Incl. huur kano en lunch
Kosten: leden € 10,- en niet-leden € 14,-
Zaterdag 28 juni 10.00 - 17.00 uur
Zaterdag 31 mei 12.00 - 17.00 uur Kweldercentrum Noarderleech Zaterdag 9 augustus 13.00 - 17.00 uur Ketliker Skar Activiteiten in kader van Platteland leeft Zie: www.plattelandleeft.nl
Kookbeleving Sline fan it Slyk Wandelexcursie Noard-Fryslân Bûtendyks Zaterdag 12 juli 13.00 - 17.00 uur
16
Arrangementen Arrangement met Aerdenplaats Zaterdag 30 en zondag 31 augustus 10.00 - 16.00 uur Wandelexcursie op de rand van land en wad Kosten: € 22,50 (incl. koffie/thee en lunch) Een uitgebreide wandeling met gidsen
het nieuwe land, langs het oude land en
vanaf Oude Bildtzijl naar het Noarderleech
over het buitendijks land. Cultuur en natuur
inclusief een bezoek aan het Kweldercen-
vormen samen een levendig kwelderland-
trum. Een rondje van ongeveer 12 km over
schap met eeuwenoude kenmerken.
de Fryske natoer Wandelen Zondag 18 mei 7.00 - 9.00 uur Alde Feanen Thema: vroege vogels Zaterdag 24 mei 9.00 - 12.00 uur Binnemiedepolder/Buismans einekoai Thema: weidevogels
Zaterdag 21 juni 9.30 - 11.30 uur Warkumerwaard Thema: orchideeën Zondag 22 juni 9.00 - 12.00 uur Noard-Fryslân Bûtendyks Thema: nieuw leven in de zomerpolder Woensdag 25 juni 14.00 - 16.00 uur Makkumernoardwaard Thema: wandelen op een onbewoond eiland
Woensdag 28 mei 14.00 - 16.00 uur Buismans Einekoai Piaam Thema: stap in het verleden van de eendenkooi
Dinsdag 8 juli 19.00 - 21.00 uur Mandefjild
Donderdag 29 mei 5.00 - 7.00 uur
Woensdag 16 juli 14.00 - 16.00 uur Makkumernoardwaard Thema: wandelen tussen het riet
Rysterbosk Thema: vroege vogelexcursie Donderdag 29 mei 7.00 - 9.00 uur Alde Feanen Thema: dauwtrappen Zondag 1 juni 9.00 - 11.30 uur Delleboersterheide Thema: dassen Zondag 1 juni 19.00 - 22.00 uur Noard-Fryslân Bûtendyks Thema: nieuw leven in de zomerpolder Vrijdag 6 juni 19.00 - 21.00 uur Makkumernoardwaard Thema: avondwandeling Maandag 9 juni 10.00 - 12.00 uur Alde Feanen Thema: pinksterwandeling Donderdag 10, 17, 24 en 31 juli en 7, 14 augustus 19.00 - 21.00 uur Alde Feanen Thema: avondwandeling in het Wikelslân Vrijdag 13 juni 19.00 - 21.00 uur Bûtenfjild/Ottema-Wiersmareservaat Thema: avond in het moeras Zaterdag 14 juni 21.30 - 23.30 uur Noard-Fryslân Bûtendyks Thema: vollemaanswandeling Zaterdag 14 juni 13.00 - 15.30 uur Lendevallei Thema: blauwgras en libellen
Vrijdag 18 juli 19.00 - 21.00 uur Bouwepet Thema: zomeravondexcursie Woensdag 23 juli 19.00 - 21.00 uur Diakonievene Vrijdag 1 augustus 19.00 - 22.00 uur Noard-Fryslân Bûtendyks Thema: zonsondergang op de kwelder Zaterdag 2 augustus 12.30 - 16.30 uur Noard-Fryslân Bûtendyks Thema: steltlopers Vrijdag 8 augustus 19.00 - 21.30 uur Peazemerlannen Thema: zomeravondexcursie
Natuurfotografie Alde Feanen Zondag 6 juli en zaterdag 12 juli 14.00 - 16.00 uur Thema: tuin, flora en fauna Macrofotografie in de doe- en beleeftuin Alde Feanen Dinsdag 29 juli 19.30 - 21.30 uur Woensdag 30 juli 19.30 - 21.30 uur Noard-Fryslân Bûtendyks Zondag 24 augustus 14.00 - 17.00 uur Thema: kwelders in bloei
Fietsexcursie Alde Feanen Zondag 13, 20 en 27 juli en 3, 10 en 17 augustus 19.00 - 21.00 uur Elsloo Zondag 22 juni 13.00 - 16.00 uur Thema: fietsen langs meerdere natuurgebieden Gaasterland Zondag 29 juni 9.30 - 11.30 uur en zaterdag 26 juli 19.00 - 21.00 uur 20 km met koffiestop Kosten: leden €2,- en niet-leden € 6,-
Zaterdag 9 augustus 10.00 - 12.00 uur Easterskar Thema: rondwandeling in een oud veenlandschap Zaterdag 9 augustus 14.00 - 16.00 uur Grutte Wielen Thema: planten langs de sloot
Sjouwtocht
Woensdag 13 augustus 19.00 - 21.00 uur Rysterbosk/Murnserklif Thema: even onthaasten… Kosten: leden € 2,- en niet-leden € 6,-
Een uitgebreide sjouwtocht door De Alde
Zaterdag 16 augustus 13.00 - 16.00 uur Tsjongerdellen Noard Thema: libellen, groene glazenmaker
Alde Feanen Zondag 1 juni 9.00 - 13.00 Feanen. Let op! Een goede conditie is vereist.
Voor meer informatie: www.itfryskegea.nl 17
Stikeliche pronkjes
Distels. Stekelige planten met prachtige rode, paarse en soms lila of witte bloemen op lange stelen. Kleurige eyecatchers in borders, landerijen en in bermen, maar o zo verguisd vanwege de scherpe stekels en de nadelen voor vee. Maar de distel heeft ook positieve kanten. Voor veel insecten en sommige vogelsoorten vormen de stikeliche pronkjes een belangrijke voedselbron. Als Thistle Royal Badge of Scotland is de distel zelfs nationaal Schots symbool, pronkend in het wapen. Voors en tegens.
Stekels slecht voor vee
plaatsen met wisselende omstandigheden. Zo
Van oudsher staan distels in een kwaad daglicht
kan de inrichting van een nieuw natuurgebied
en gelden wetten en regels om verspreiding
gepaard gaan met een ware distelexplosie. Door
tegen te gaan. Niet alleen omdat ze worden
graven en ploegen ontstaan namelijk kleine
beschouwd als onkruid, maar ook ter bescher-
stukjes distel waaruit een nieuwe plant kan
ming van de landarbeiders en het vee. Het eten
ontstaan die weer zorgt voor vermeerdering.
van hooi met verdorde distels schijnt buiten-
Door inzaaien met klaver of gras en de bodem
gewoon pijnlijk te zijn. Koeien, paarden en
vervolgens met rust laten, verliezen ze uitein-
zelfs schapen lopen niet voor niets met een
delijk de concurrentieslag, al kan dit soms lang
boog om de distels heen. Alleen ezels, geiten
duren. De raad in het rijmpje om distels te laten
en soms konijnen trekken zich niets aan van de
staan, is daarom vaak het beste. De grondsoort
scherpe stekels. De puntige omwindselblaadjes
speelt ook een rol. Zandgronden zorgen voor
beschermen de planten tegen vraatzucht waar-
geleidelijke uitputting en omdat de ‘lastige’
door ze zich ongehinderd kunnen uitbreiden.
soorten niet groeien in moerassige gebieden
Dat bestrijding niet eenvoudig is, maakt een
biedt vernatting uitkomst.
oud rijmpje wel duidelijk: Distels breken, is distels kweken. Distels trekken, is distels stekken. Distels maaien, is distels zaaien. Maar distels laten staan,
Knikkende distel
18
vroege zomer handenvol werk, ook It Fryske Gea. Weliswaar geldt in natuurgebieden vrijstelling van de regelgeving, maar pas vanaf dertig meter van de aangrenzende grondgebruiker.
is distels kapot laten gaan. Tekst: Roely Boer Foto’s: Gerke A. Hofstra, Dico de Klein en Teun Veldman
De distelverordening kost beheerders in de
Op die manier moet overlast bij de buren wor-
De akkerdistels voeren de lijst van notoire
den voorkomen. Distels produceren namelijk
lastposten aan. Deze distels vormen omvang-
enorme hoeveelheden zaadpluis dat meewaait
rijke haarden en manifesteren zich vooral op
op de wind.
Distelvlinder op akkerdistel
Gewone melkdistel
Kale jonker
Kneu
Putter
Voedselbron voor insecten
Het ‘stekelige onkruid’ biedt als opgroeiplaats
groeien op zwaar bemeste cultuurgrond.
Distels hebben ook veel positiefs te bieden,
voor rupsen en larven ook een prachtige schuil-
Een aantal distels komt in Fryslân alleen op
voor vogels en insecten, maar ook voor boeren,
plaats aan soorten als de distelvlinder en de dis-
bepaalde plekken voor. Zeldzaam is de knik-
tuinders en fruittelers. In de Middeleeuwen
telgalboorvlieg. Ze snoepen van de nectar en leg-
kende distel die alleen groeit in Gaasterland en
werden de akkerdistels zelfs gezien als zin-
gen er hun eitjes. Kevers en bladluizen eten graag
op de Waddeneilanden. Op Schiermonnikoog
nebeeld van weerbaarheid. Alle distelsoorten
van het bladgroen en vogels als kneu en putter
is de zeer sporadische driedistel gevonden. De
vormen voor insecten een enorme voedsel-
zijn dol op de olierijke zaden. Niet voor niets
blauwe zeedistel en de variant zeemelkdistel
bron. Bijna geen plant wordt zoveel door hom-
heeft de putter als bijnaam distelvink. Bovendien
komen voor op de zeereep van de Waddenei-
mels, bijen, zweefvliegen en tal van andere
is de plant een ideale schuil- en nestplek.
landen, onder meer op het Amelander Oerd
insecten bezocht als de akkerdistel. En omdat
en de Hon. De in Fryslân vrij zeldzame wilde
die op hun beurt weer voor bestuiving van
Distels in Fryslân
kruisdistel is vooral te vinden op de dijken en
fruitbomen en akkerbouwgewassen zorgen,
Dé distel bestaat niet en elke distel heeft zijn
de moerasmelkdistel langs de Friese boezem-
spelen ze een sleutelrol in de natuur. Het aan-
eigen typerende groeiplaats. Ze komen onder
wateren.
tal bijen slinkt helaas jaar na jaar en ook de
verschillende plantengeslachten en plantenfa-
hommels hebben het zwaar. Gelukkig dringt
milies voor. Met distels wordt meestal de ‘ver-
Fleur en kleur in tuinen
de zorgwekkende toestand van de honing-
foeide’ akkerdistel bedoeld, maar het is slechts
De kleurige bloemen op ‘architectonische’
bijen steeds beter door, want ze zijn onmisbaar
één van de soorten. Speerdistel en akkermelk-
lange stelen zijn een sieraad voor de tuin.
voor ons menselijk voedsel. Zonder bijen geen
distel gelden eveneens als lastige onkruiden en
Vooral mariadistel, wegdistel, kogeldistel en
bestuiving en dus geen eten. Bijen hebben
vallen onder de provinciale distelverordening.
blauwe kruisdistel doen het goed in de bor-
nectar nodig en dat vinden ze in bloemen. Dus
Ze komen algemeen in Fryslân voor, evenals de
ders. Kardoen en artisjok maken ook behoorlijk
is het zaak om in het gebrek aan bloemen te
kale jonker, de kruldistel, de gekroesde melk-
indruk als borderplant, maar zijn geen distels
voorzien. Distels kunnen daar een belangrijke
distel en de gewone melkdistel. De kale jonker
ook al worden ze in de volksmond wel vaak zo
rol in spelen.
wordt ook wel Hollandse blauwe genoemd.
genoemd. Distels en doornen zaaien voor een
Deze distel houdt van een vochtige omgeving
ander, is een bekend gezegde. Maar dit geldt
en door vee vertrapte weilanden, maar wil niet
dus niet voor alle soorten.
Kruisdistel
Moerasmelkdistel
Speerdistel
Zeemelkdistel
19
G asthe e r
Tekst: Roely Boer
Samen met de hond wandelen of te paard een tocht maken in één van de prachtige natuurgebieden van It Fryske Gea. Puur genieten! Maar opeens is daar een toezichthouder: de hond moet aan de lijn en de ruiter wordt verwezen naar het ruiterpad. En het was net zo leuk… Maar, de toezichthouder doet het echt niet om de pret te bederven. Hij doet zijn werk voor behoud van het natuurgebied en ter bescherming van flora en fauna. En niet te vergeten… ook voor de andere bezoekers. 20
Eén van die ‘vervelende’ mannen is toezicht-
uitsteken en dat soort kwalijke zaken moet
houder/BOA Jan Schram, werkzaam in het wes-
gewoon worden opgetreden. “Het geld is niet
telijke deel van It Fryske Gea. We maken samen
voor It Fryske Gea, maar vloeit in de staatskas.
een wandeling door het Rysterbosk, zodat hij
En zo’n verbaal schrijven, kost ook nog eens
het hoe en waarom van een BOA (Bevoegd
veel tijd.”
Opsporings Ambtenaar) in de praktijk kan uitleggen en tegelijkertijd zijn werk als toezicht-
Kwetsbare IJsselmeerkust
houder kan uitvoeren. Als BOA mag hij bekeu-
Alle natuurgebieden van It Fryske Gea hebben
ringen ‘uitdelen’. Overigens is dat geen doel op
hun eigen aandachtspunten, of het nu gaat om
zich, eerder een noodzakelijk kwaad als waar-
water, bos, open veld of grazende schapen,
schuwingen niet meer helpen. “We waarschu-
paarden of Schotse Hooglanders. Daarom heeft
wen eerst en geven graag tekst en uitleg. Het
It Fryske Gea meerdere BOA’s in dienst. In het
zijn de excessen die wij bekeuren.” Toezicht
westen van de provincie werken zelfs drie. Dat
houden is voor de natuurorganisaties een
heeft alles te maken met het uitgebreide gebied
plicht naar de natuur. Tegen vernielingen,
van zesduizend hectare met veel buitendijks
(moedwillig)
terrein langs de kwetsbare IJsselmeerkust. Dat
verstoren,
stropen,
planten
en to e zichthoud er Honden en bazen
op dat pad blijven.” Andere overlastbezorgers
Loslopende honden. Tja… Jan Schram kan er
zijn de crossmotoren. “Die horen niet in natuur-
niet omheen, ook al komen we deze morgen
gebieden. En dan zijn er nog de mensen die
geen hond tegen. De bazen van loslopende
plantjes, struiken en boompjes uitsteken. Zij
honden zijn voor de toezichthouders in het
beseffen niet wat ze vernielen. Eén zo’n boom-
Rysterbosk de grootste doelgroep. De plaatse-
pje kan natuurlijk geen kwaad, maar als al onze
lijke bevolking, de mensen die het kunnen
150.000 bezoekers van het Rysterbosk dat
weten, veroorzaakt vaak de meeste last, want
doen… Soms schermen mensen met opzeggen
het is toch ‘ons bos’. Vooral op doordeweekse
van het lidmaatschap, maar dat maakt op mij
dagen. Op zondag is door drukte de sociale
geen indruk.”
controle namelijk zo groot dat het allemaal wel
Foto: Hans Pietersma
meevalt. Loopt een hond los, maar netjes naast
Rustverstoorders
zijn baas, dan legt de toezichthouder uit waar-
In het buitengebied zoals in de Warkumerwaard
om de hond aan de riem moet. Hij vertelt dat
hebben de toezichthouders meer te maken met
de hond geursporen verspreidt en het wild dat
mensen die zich niets aantrekken van de ver-
vlak achter de paden ligt te rusten verstoort.
bodsbordjes. In excuses als ‘bordje niet gezien’,
Een hond die dwars door het bos rent ver ver-
trappen de toezichthouders niet. Vaak is waar-
wijderd van de baas, zorgt helemaal voor ver-
schuwen voldoende, tenzij de andere partij het
storing. “Het spreekwoord luid: een gewaar-
te bont maakt. Zomers moeten ze al varend
schuwd mens telt voor twee. Ik waarschuw
regelmatig
eerst en leg netjes het waarom uit, maar als ik
watersporters die zich niet aan de regels hou-
voel dat ik niet serieus wordt genomen, loop ik
den. “We snappen best dat zo’n mooi strandje
nog een rondje en houd baas en hond in de
op de Makkumernoardwaard lokt, maar het
gaten. Dat is misschien kinderachtig, maar ik
gebied is gewoon te kwetsbaar. Door ons toe-
loop er niet voor mijn lol. En het gaat ook om
zicht is de verstoring door surfers afgenomen,
de andere gasten. Wij zijn gastheer voor alle
waardoor het aantal broedparen is gestegen.
bezoekers en de helft van de bezoekers is geen
Een heel aangenaam gevolg van ons werk.”
waarschuwingen
uitdelen
aan
is in 1994 door het Rijk aangewezen als Natura
hondenliefhebber; sommigen zijn zelfs bang.
2000-gebied en verplicht de provincie Fryslân
Bovendien kan een loslopende hond ook onge-
Bijna aan het eind van de wandeling, op de
tot toezicht houden en handhaving. Daarvoor
lukken veroorzaken.”
Enkhuizerlaan waar net een hele rij oude eiken
is ook It Fryske Gea ingeschakeld. “In het voor-
en een paar beuken zijn gekapt, wijst Jan
jaar en de herfst ligt het speerpunt van ons
Ruiters op ruiterpaden
Schram op sporen van een das. “Door goed toe-
werk meer in het bos en niet te vergeten de
Opeens staat de Jan Schram stil en wijst op een
zicht blijven de dassen hier in hun burchten.
rietlanden en het open veld. Kievitseieren zoe-
afdruk van een paardenhoef. Later zien we nog
Op plaatsen waar veel honden loslopen, trek-
ken is in onze natuurgebieden verboden, maar
meer veel diepere hoefinslagen. Dat komt
ken ze weg.” Terwijl we stilstaan om de sporen
we moeten ook het verstoren van wild en
omdat de grond hier zachter is. “Het zijn verdo-
te bekijken, legt hij uit waarom de oude bomen
broedplekken van vogels voorkomen. In de
rie wel twee paarden en de ruiters hebben
zijn gekapt en de nieuwe nog niet zijn geplant.
zomermaanden is het in het Rysterbosk veel
gewoon een rondje bos gedaan”, moppert hij.
Voor dat laatste kwam het mooie voorjaarsweer
minder druk. Dan ligt het accent meer op de
“Als het gaat regenen spoelt het zand weg en
te vroeg. Planten gebeurt daarom in de komen-
IJsselmeerkust en varen we veel met de
heb je echt een gat. Er zal maar iemand z’n
de herfst. “Publieksbegeleiding vind ik prachtig.
surveillanceboot.”
enkel verzwikken… Voor de ruiters is met
Uitleggen waarom we bepaalde dingen doen of
gemeenschapsgeld een mooi ruiterpad door het
juist laten, ook dat hoort bij onze taak als
bos gecreëerd, dus moeten paard en ruiter ook
gastheer.” 21
waarnemingen
Bijzondere
Tekst: Sietske Rintjema en Harma Scholten
Het voorjaar was vroeg en warm. Daardoor kwamen er vooral in maart al heel veel meldingen binnen. Een selectie van de bijzondere voorjaarswaarnemingen in de natuurgebieden van It Fryske Gea.
Z o o g d i e re n
Onder de otters vielen vorig jaar in Fryslân
B l a d p o o t w a n t s e n v l i n d e rs
L. Barkema vond een geplukte buizerd onder
12 verkeersslachtoffers en één verdronk in de
M. Wielinga zag in het Ketliker Skar een blad-
een nest in het Taconisbosk, ten westen van
Rysterfeart in Gaasterland. Gelukkig wordt er
pootwants (Leptoglossus occidentalis), een
Heerenveen. De veren waren bij de schacht
gewerkt aan oplossingen. Een das bleek ver-
soort die van oorsprong uit Noord-Amerika
aangevreten en in het nest lag een marterkeu-
dronken in het Prinses Margrietkanaal bij de
komt. In 1999 verscheen deze invasieve exoot
tel. Na onderzoek door H. Bosma bleek het
Fônejacht. Dit werd op 8 maart gemeld door
voor het eerst in Europa. In Nederland werd
om een boommarterkeutel te gaan. Dit is de
U. v.d. Meulen en F. de Jong.
het insect in 2007 voor het eerst gezien. Hij is
eerste melding van een boommarter in het
te herkennen aan de verbrede schenen van
Taconisbosk. Het afgelopen jaar hebben we
de achterpoten en een opvallende zwart-wit
regelmatig verteld dat het goed gaat met de
geblokte rand langs het achterlijf. De wants
otter in Fryslân. Met behulp van trap-camera’s
overwintert op beschutte plekjes in huizen en
werd bevestigd dat in het Ottema-Wiersma-
gebouwen en staat erom bekend schade aan
reservaat, De Alde Feanen en de Lendevallei
te richten aan naaldbomen.
jonge otters zijn geboren. Eind februari legde T. de Jong in De Alde Feanen met een trap-
Al tijdens de eerste warme dagen van het
camera de beelden van een ottervrouwtje met
voorjaar werden vlinders gezien. Als eer-
twee jongen vast. Helaas is het verkeer nog altijd de grootste vijand van deze diersoort.
Trapcambeelden van een ottervrouwtje met twee jongen. Foto: T. de Jong.
ste verschijnen de vlinder-overwinteraars, citroenvlinder, dagpauwoog, atalanta en kleine vos. Daarna als de temperatuur een aantal dagen boven een bepaalde hoogte
K o u d b lo e d i g e n
dieren die pas uit hun winterslaap ontwaakt
is gekomen, volgen de pop-overwinteraars,
Padden en kikkers waren dit voorjaar al vroeg
nog traag zijn. W. Jager zag tijdens zijn inven-
zoals bont zandoogje, klein koolwitje, boom-
op pad. M. Sikkema hoorde op 18 maart
tarisatieronde een geleiachtige substantie
blauwtje en oranjetip. Al op 27 maart werd
roepende heikikkers in de Reid om ’e Krite.
liggen in de Tusken Sleatten van De Alde
de oranjetip in de Lendevallei gezien. Vorig
Ook T. van der Zee hoorde rond eind maart
Feanen. Van het kikkerdril dat geconcentreerd
jaar was dat pas rond half april. Eerst ver-
de heikikker massaal roepen in de Sippen-
in de amfibieën zit moeten predators name-
schijnen de mannetjes met hun feloranje
finnen. F. Jelsma bracht roepende heikikkers
lijk braken. Het braaksel wordt sterrenschot
vleugelpunten. Zij zoeken een territorium
in kaart aan de zuidoostkant van De Alde Fea-
genoemd. Niet alleen amfibieën waren vroeg
met waardplanten (planten waar de eitjes
nen. Blauwe reigers, ooievaars en ook kleine
dit voorjaar. Op 7 maart zag S. Veenstra in het
op worden afgezet en de rups van eet) zoals
marterachtigen eten in het vroege voorjaar
Easterskar ook al een adder genieten van de
pinksterbloemen. Enkele dagen later volgen
soms hun buikjes vol met deze koudbloedige
eerste zonnestralen.
dan de vrouwtjes en kan de voortplanting beginnen. Gelukkig bloeien er ook al behoorlijk wat nectarplanten zodat de vlinders aan
S u cce svo l v i st ra p p ro j e c t
op 30 maart ving H. Jager in de visvoorziening
In oktober vorig jaar werd de vistrap Meule-
ook riviergrondel en kleine modderkruiper.
reed in gebruik genomen. Hiermee staat de
De kleine modderkruiper is zeldzaam en staat
bovenloop van de Tjonger ook voor vissen en
op de Rode Lijst. De riviergrondel wordt niet
andere dieren in verbinding met de midden-
bedreigd, maar was wel één van de doelsoor-
loop. Werden vóór de aanleg van de vistrap al
ten van het vistrapproject. Vooral omdat deze
aal, blankvoorn, brasem, grote modderkrui-
soort in de periode van april tot juni paait in
per, karper, kolblei, snoek, stekelbaars, voorn,
de oevervegetaties van stromend water.
winde en zeelt in de Meulereed aangetroffen, 22
voedsel geen gebrek hebben.
Meldingen Heeft u een bijzondere waarneming gedaan in een gebied van It Fryske Gea? Vergeet dan niet deze gegevens op te sturen naar
[email protected]
Z i lve r re i g e rs
Ganzen
Vorig jaar bestond er al een vermoeden,
Sinds 2010 werkt It Fryske Gea in de natuur-
maar op 27 maart bevestigde J. Postma van
gebieden mee aan maatregelen om de
SOVON dat er in de blauwe reigerkolonie
aantallen grauwe ganzen te reduceren. Zo
op de Makkumernoardwaard dit jaar ook
worden in enkele gebieden (tot uiterlijk 15
twee paar grote zilverreigers broeden. Vanaf
april) eieren van grauwe ganzen geprikt,
de dijk bij Makkum kon men ze op het nest
zodat hier geen jongen meer uit komen. Tij-
zien zitten. Al jaren was de verwachting dat
dens de prikactie in het Easterskar ontdekte
de zilverreiger, waarvan een grote broed-
onze opzichter een bijzonder nest. Niet
kolonie in de Oostvaardersplassen zit, ook
alleen lagen er drie eieren van de grauwe
in Fryslân zou gaan broeden. Ze werden
gans in, maar een krakeend had er zeven
immers overal gezien. Incidenteel zijn er
eieren bijgelegd, of juist andersom.
vermoedelijk al wel broedpogingen geweest. Nu er waarschijnlijk al voor het tweede jaar op rij sprake is van broedgevallen langs de Friese IJsselmeerkust kunnen we echt spreken van een nieuwe broedvogelsoort voor de provincie. Overigens nemen de aantallen broedparen van de blauwe reiger in de gevestigde kolonies al jaren af. In de Makkumernoardwaard broedden 61 paar en in De Alde Feanen 43, waarvan nog slechts 28 in de Hoannekrite,
Grote zilverreiger. Foto: Hans Pietersma
Krakeendeieren in grauwe ganzennest in het Easterskar. Foto: R. de Ree
11 op het eilandje de Krúsdobbe waar de
Hoannekrite 141 broedpaar. In Park Mar-
soort zich enkele jaren geleden vestigde en
tenastate zat tientallen jaren een blauwe
ook 4 paar op de Grutte Krite, een nieuwe
reigerkolonie. Helaas bleek in maart dit jaar
Vro e g e vo g e l t re k
locatie. In 2002 waren dat op de Makkumer
de kolonie geheel verdwenen. De oorzaak is
In maart was ook de vogeltrek in volle gang.
noardwaard nog maximaal 169 en in de
onbekend.
Op de slaapplaats de Wyldlannen aan de westkant van De Alde Feanen telden G. Jellema en anderen op 15 maart maar liefst
R e u z e n st e r n
kumersúdwaard met als doel de slaapplaats
5400 grutto’s, 1440 kieviten en bijna 400
It Fryske Gea heeft samen met de Vogelwerk-
van de reuzenstern aantrekkelijker te maken.
kemphanen. Het grootste deel daarvan trekt
groep Leeuwarden onder aanvoering van Jan
Missie geslaagd! De eerste reuzensterns van
daarna nog verder door naar het noorden
Kramer een project uitgevoerd op de Mak-
Nederland kozen hier hun domicilie.
en oosten. Tussen de grutto’s zaten ook IJslanders. Op de wat drogere percelen langs de Folkertssleat sliepen veel goudplevieren
M e t s e le n d e b o o m k leve r
dators en concurrerende holenbroeders niet
(zo’n 10.200) aldus Jellema. Een half uur
F. Koopman zag begin maart een boomklever
gemakkelijk naar binnen.
voor zonsondergang vertrokken ze van de
in het Ketliker Skar een groot hol dichtmetselen
Ook zag Koopman twee mannetjes kleine
slaapplaats om te gaan foerageren. Met
met mest van Schotse hooglanders. Op deze
bonte specht, eveneens een holenbroeder, in
hun korte snavels kunnen ze ’s nachts beter
manier zorgt het diertje dat het hol alleen voor
dit oude bos met veel dood hout.
de regenwormen vangen die dan boven-
hemzelf toegankelijk is. Zo kunnen ook pre-
Beide foto’s: F. Koopman
komen. Ook boven de slaapplaats in de Ryptsjerksterpolder werden op 28 maart grote groepen goudplevieren gezien die in het zonnetje ‘schitterende’ vliegmanoeuvres demonstreerden. De ijsvogel heeft een goede winter gehad, vrijwel zonder vorst zodat er aan voedsel (kleine visjes) geen gebrek was. In maart kwamen er meldingen binnen van onder andere de Makkumernoardwaard, Park Martenastate en De Alde Feanen. We zijn benieuwd wat het broedseizoen dit jaar brengt. 23
U een kans... Zij een kans!
Foto: Hans Pietersma/It Fryske Gea
De Nationale Postcode Loterij is de grootste goededoelenloterij van Nederland. Sinds 1989 werd er ruim 4,1 miljard euro geschonken aan 90 organisaties die zich inzetten voor de bescherming van mens en natuur. Ook It Fryske Gea deelt in de opbrengst van de loterij. Hiermee kan de vereniging de verschillende natuurgebieden verspreid over de provincie Fryslân nog beter beschermen. Zoals bijvoorbeeld het unieke natuurgebied de Warkumerwaard aan de IJsselmeerkust
bij Workum. Duizenden vogels zoeken dit gebied op om er te broeden, voedsel te zoeken, te rusten en te overwinteren. It Fryske Gea was dan ook blij dat ze met geld van de Postcode Loterij enkele hectares weidevogelrijk grasland kon toevoegen aan het gebied. Naast het steunen van goede doelen maken deelnemers van de Postcode Loterij kans op grote prijzen. Zoals elke maand fantastische prijzen, die kunnen oplopen tot 49,8 miljoen euro.
De Postcode Loterij helpt!
Meedoen is eenvoudig, bel 0900-300 1500 (10 cpm) of meld u aan via internet: www.postcodeloterij.nl Voor € 11,75 per lot speelt u al mee. Alvast hartelijk dank voor uw deelname.
