1
Steunpunt Milieu en Gezondheid – Humane Biomonitoring - Overzicht van uitgevoerde blootstellingsmetingen Tabel 1: Blootstellingsmerkers
Polluent
Wat zijn de voornaamste bronnen in onze omgeving?
Cadmium in bloed; maat voor blootstelling de laatste 3-4 maanden Lood in bloed; maat voor blootstelling de laatste 3-4 maanden
- sigarettenrook - non-ferro industrie, schrootverwerkende industrie - in het verleden: huisvuilverbrandingsovens (bv. verbranden van batterijen) en crematoria - loodhoudende verf - loden drinkwaterleidingen - ferro en non-ferro industrie - in het verleden loodhoudende benzine
Mangaan in bloed; maat blootstelling de voorbije dagen Koper in bloed; maat voor blootstelling de voorbije dagen Thallium in bloed; termijn niet gekend
- industrie: metallurgie, chemische nijverheid, productie van glas, leer- en textielindustrie, kunstmeststoffen - belangrijke component bij lassen - ontginning van koper - stortplaatsen, afvalverbranding - houtproductie - verbranden van fossiele brandstoffen - sigarettenrook - elektronische industrie, minerale smeltovens, steenkoolcentrales, cement- en baksteenindustrie
Hoe wordt de mens blootgesteld? Zware metalen - via roken of blootstelling aan passief roken - eten van groenten uit vervuilde gebieden (cadmium wordt opgenomen in de groenten) - inademen van cadmiumhoudend stof
Welke zijn de verwachte gezondheidseffecten? - verstoring nierwerking - verhoogde kans op osteoporose en botbreuken - kankerverwekkend (voornamelijk longkanker)
- inademen van loodhoudend stof - in regio’s met historische loodvervuiling (bv. in de buurt van industrie of van drukke verkeerswegen) kunnen loodpartikels neerslaan op groenten en kan lood het drinkwater vervuilen - inademen van mangaanhoudend stof in de buurt van industrie - bij het lassen
- bloedarmoede - negatieve invloed op de intelligentie bij kinderen - verstoring nierwerking - vruchtbaarheidsproblemen - waarschijnlijk kankerverwekkend - schadelijk voor het zenuwstelsel
- inademen van koperhoudend stof - in sommige streken bevat het drinkwater hoge concentraties koper
- lage concentraties zijn essentieel voor een goede gezondheid - bij langdurige, hoge blootstelling: hoofdpijn, misselijkheid, diarree, duizeligheid - langdurige blootsstelling is schadelijk voor het zenuwstelsel, hart, longen, lever en nieren
- roken of blootstelling aan passief roken - groenten en fruit gekweekt in de buurt van industrie waar thallium wordt verwerkt
2 Polluent Arseen in urine en bloed; maat voor recente blootstelling (12 dagen)
PCB’s in serum; maat voor totale blootstelling de laatste 10-20 jaar DDT in serum; maat voor totale blootstelling de laatste jaren Dioxines in serum; maat voor totale blootstelling de laatste jaren
Wat zijn de voornaamste bronnen in onze omgeving? - behandeling van hout - batterijen, conductoren, diodes - in het verleden gebruikt als pesticide, dit is momenteel verboden
- momenteel verboden - vroeger massaal gebruikt in transformatoren, condensatoren, verf, inkt, isolatiemateriaal
- insectenverdelger - verboden in België sinds de jaren ’70, maar momenteel nog toegelaten in landen met malaria - dioxines komen vrij bij verbranding van afval, in uitlaatgassen, sigarettenrook, industriële processen
Hoe wordt de mens blootgesteld? - de hoeveelheid totaal arseen geeft een beeld van het toxische en het niet-toxische arseen en wordt sterk beïnvloed door de niet-toxische vorm - vis is een belangrijke bron van arseen, maar het gaat hier om een niet-toxische vorm van arseen - blootstelling aan toxisch arseen gebeurt via water, voeding en via de huid Persistente gechloreerde stoffen - door ongelukken en vergissingen hebben PCB’s de voedselketen vervuild; aangezien ze vetoplosbaar zijn komen ze vooral voor in vetrijke voeding (vette vis, vlees, zuivel) - in de buurt van verbrandingsovens, crematoria kunnen PCB’s voorkomen in de lucht - DDT is vetoplosbaar en heeft zich opgestapeld in de voedselketen (vooral vetrijke voeding zoals vette vis, vlees, zuivel) - via water, bodem, stof komt de mens in contact met DDT-resten van historische vervuiling - bij verbrandingsprocessen (bv. stoken van afval) kunnen dioxines ingeademd worden - dioxines zijn vetoplosbaar en stapelen zich op in de voedselketen (vooral vetrijke voeding zoals vette vis, vlees, zuivel)
Welke zijn de verwachte gezondheidseffecten? - kankerverwekkend - huidaandoeningen en huidirritatie
- hormoonverstorend; negatieve invloed op de vruchtbaarheid - waarschijnlijk kankerverwekkend - schadelijk voor het zenuwstelsel - verstoring van het afweersysteem - hormoonverstorend; negatieve invloed op de vruchtbaarheid - mogelijk kankerverwekkend - schadelijk voor het zenuwstelsel - verstoring van het afweersysteem - kankerverwekkend - hormoonverstorend (schildklier- en geslachtshormonen) - schadelijk voor het zenuwstelsel - verstoring van het afweersysteem
3 Polluent Hexachlorobenzeen (HCB) in serum; maat blootstelling de laatste jaren Chlordanen en lindaan in serum; maat voor totale blootstelling de laatste jaren PAK’s in urine; maat voor blootstelling de voorbije dag
-
-
-
-
Benzeen in urine; maat voor blootstelling de voorbije uren
-
Ftalaten in urine; maat voor recente blootstelling
-
Wat zijn de voornaamste bronnen Hoe wordt de mens blootgesteld? in onze omgeving? momenteel verboden - HCB is vetoplosbaar en heeft zich opgestapeld in de voedselketen (vooral vetrijke voeding schimmelwerend middel voor zoals vette vis, vlees, zuivel) planten, zaden, granen - via water, bodem, stof komt de mens in contact vroeger gebruikt in productie van met resten van HCB van historische vervuiling vuurwerk, munitie en rubber insectenverdelgers bij granen, - via water, bodem, stof komt de mens in contact citrusvruchten en in particuliere met chlordaan van historische vervuiling gazons en tuinen - chlordaan en lindaan stapelen zich op in de voedselketen (vissen, vogels en zoogdieren) Verboden in België voor landbouwtoepassingen sinds 1981, voor alle overige toepassingen sinds 1998 PAK’s (polycyclische aromatische koolwaterstoffen) PAK’s komen vrij bij verbranding, o.a. - inademen van lucht bij verbrandingsprocessen in sigarettenrook, uitlaatgassen, (sigaretten, uitlaat, rook, …) kachels, open haard, bosbrand,… - eten van zwart verbrande voeding zwart verbrande delen van voeding - eten van gefermenteerde voeding (o.a. whisky, (o.a. barbecue, verbrande korsten,….) jenever, pickles, …) gefermenteerde voeding Benzeen solvent, o.a. in verf, detergent, lijm,…. - inademen van dampen van verf, lijm,… sigarettenrook - inademen van sigarettenrook uitlaatgassen - inademen van verkeersuitlaat petrochemische en chemische - inademen van lucht in buurt van (petro-) industrie chemische industrie, stortplaatsen, verbrandingsovens,…. Weekmakers in plastiek gebruikt om plastiek soepel te maken, - ftalaten komen in de voeding terecht via het o.a. in speelgoed, voedingsverpakkingsmateriaal (verplaatsing van plastiek verpakking, medisch materiaal, naar voeding) vinylbekleding, medicatie, … - ftalaten uit de omgeving kunnen zich binden aan stofdeeltjes en ingeademd worden
-
Welke zijn de verwachte gezondheidseffecten? hormoonverstorend; negatieve invloed op de vruchtbaarheid mogelijk kankerverwekkend schadelijk voor het zenuwstelsel verstoring van het afweersysteem schadelijk voor de lever schadelijk voor het zenuwstelsel hormoonverstorend mogelijk kankerverwekkend
- waarschijnlijk kankerverwekkend - hormoonverstorend - verstoring van het afweersysteem
- bloedarmoede - verminderde weerstand tegen infecties - kankerverwekkend
- hormoonverstorend; negatieve invloed op de vruchtbaarheid - waarschijnlijk kankerverwekkend
4 Tabel 2: Gezondheidsmetingen
TSH Vrij T4 Vrij T3
-
-
Cystatine C α1microglobuline
-
Uitgeademd NO
-
Ferritine
-
Cholesterol
-
Korte beschrijving van de uitgevoerde gezondheidsmetingen Schildklierhormonen Thyroid Stimulerend Hormoon (TSH) wordt aangemaakt in de hypofyse in de hersenen, het stimuleert de schildklier om T3 (triiodothyronine) en T4 (tyroxine) aan te maken. Ze regelen in het lichaam een ganse reeks processen die te maken hebben met energietoevoer en verbruik. Ze stimuleren het zuurstofverbruik en de stofwisseling (verbranding) en verhogen ook de eiwitaanmaak, wat gepaard gaat met groei. Tijdens de zwangerschap en op kinderleeftijd zijn de schildklierhormonen zeer belangrijk voor een goede ontwikkeling, vooral van de hersenen en het skelet. Hormoonverstoorders die in het milieu aanwezig zijn (bv. PCB’s, zware metalen) zouden de werking van de schildklier kunnen beïnvloeden, ofwel onrechtstreeks ter hoogte van de hersenen of de hypofyse, ofwel rechtstreeks ter hoogte van de schildklier. Deze effecten zouden op hun beurt de stofwisseling kunnen beïnvloeden of, bij kinderen, de groei en de ontwikkeling. Nierfunctie parameters Cystatine C is een merker voor glomerulaire nierschade; α1-microglobuline is een merker voor tubulaire nierschade. Een verstoring van deze merkers is geassocieerd met een verhoogd risico op nierziekten. Het zijn beiden klinische merkers die goed gekend zijn, en waarvoor referentiewaarden beschikbaar zijn vanuit de algemene bevolking. Longfunctie Stikstofmonoxide (NO) wordt geproduceerd in de longen en is aanwezig in de uitgeademde lucht. Het meten van NO in uitgeademde lucht kan beschouwd worden als een maat voor ontsteking van de luchtwegen. Het is bijvoorbeeld verhoogd bij astmapatiënten. Ook bij personen die op het moment van de meting last hebben van een infectie van de luchtwegen worden verhoogde uitgeademde NOwaarden gevonden. Deze waarden dalen opnieuw als de infectie verdwijnt. Andere gezondheidsmetingen Ferritine geeft een maat voor de hoeveelheid ijzerreserve in het lichaam. Bij lage gehalten is de ijzervoorraad te klein. Een ijzertekort komt in Vlaanderen regelmatig voor. 10% van de bevolking kampt met dit probleem, vooral meisjes door bloedverlies bij de menstruatie. Door ijzerhoudende voeding kunnen de ijzervoorraden aangevuld worden. Soms is een behandeling met ijzer bevattende medicatie nodig. Ferritine kan ook verhoogd zijn; bijvoorbeeld bij infectie of ontsteking of na een operatie. Na de acute fase herstelt de waarde zich dan meestal vanzelf. Cholesterol wordt door het lichaam zelf aangemaakt, maar wordt ook ons lichaam binnen gebracht via de voeding (vooral dierlijke producten). Cholesterol is noodzakelijk voor heel wat functies in het lichaam. Namelijk voor de opbouw van celmembranen, de productie van hormonen en galzouten en voor de werking van de hersenen en het zenuwstelsel. Cholesterol vormt, wanneer het verhoogd is, op termijn een risico voor aderverkalking en daardoor voor hart- en vaatziekten; vooral
5
-
Triglyceriden
-
Korte beschrijving van de uitgevoerde gezondheidsmetingen hartinfarct en beroerte. Dit risico is goed gekend voor volwassenen, maar kan zich al beginnen op te bouwen op jongere leeftijd. Binding van cholesterol aan transporteiwitten (om te kunnen circuleren in het bloed) vormt 2 soorten transportpakketten: HDL en LDL (deze afkortingen staan voor High Density Lipoproteins en Low Density Lipoproteins). HDL beschermt tegen hart- en vaatziekten, LDL vormt een risico factor voor hart- en vaatziekten. Bij de meting van cholesterol in dit onderzoek werden beide vormen samen gemeten. Triglyceriden zijn vetten die grotendeels afkomstig zijn van de voeding (vooral dierlijke voedingsmiddelen). Ook een te veel aan koolhydraten wordt omgezet in triglyceriden, om zo opgeslagen te worden in het lichaam. Naast hun voornaamste functie als energiebron, zijn ze ook belangrijk bij de aanmaak van cholesterol. Net als voor cholesterol vormen ook triglyceriden als ze verhoogd zijn op termijn een risico voor aderverkalking en daardoor voor harten vaatziekten.
