duurzaam bouwen
stedebouw stedebouw architectuur architectuur &
| nr. | nr. | novemBER | februari 2016 jaargang jaargang 3233 61 2015
06Energieplein PPS: meer ‘waar voor geld’architecten 10 expertpanel over 08 in Zeist 24jedrie over biobased scholenbouw in transitie 2842 Cradle to Cradle schoolbouwen 28 Hennep in de bouw Eerste energieneutrale gebouw in Venlo 48 herbestemming in zoetermeer woontoren van Nederland
oppiicc ott to hho
en w w u u o o b b n m e a l a zo auSucrh md ea thtehm
08 6
18 | februari 2016 stedebouw & architectuur | nr. 1www.stedebouwarchitectuur.nl
2 48
1
hot topic Auteur: Harm Korfker en Jasper Kraaijeveld
Harm Korfker is zakelijk directeur en projectmanager bij Korfker architecten. Voor zijn afstuderen aan de Hogeschool van Amsterdam (bouwtechnische bedrijfskunde) deed hij in samenwerking met de BNA onderzoek naar de architect als bouwmeester met een focus op middel-
De architect als bouwmeester De architect leidend in het bouwproces, van de allereerste schets tot en met de oplevering, als ontwerper én als bouwer, risicodragend. Is dat denkbaar? Is dat wenselijk? Historisch gezien is deze rol gebruikelijk voor de architect. De toenemende complexiteit van de bouw heeft er echter voor gezorgd dat de rol van de architect kleiner is geworden en dat andere partijen zoals bouwmanagers, aannemers en projectontwikkelaars de leidende rol over hebben genomen.
Maas is hij betrokken bij het
’t R@velijn college in Steenbergen, gerealiseerd door Rothuizen architect
opzetten van het Bouwmeester
met de Bouwmeester Pro Methode.
Netwerk van de BNA.
overneemt. Hiervoor ontwikkelde Rothuizen een
in deze werkwijze versterkt door hem als architect
geïntegreerd proces waarbij alle makende en
continu inzicht te geven in de prijsvorming van
toeleverende partijen al gedurende de planvor-
elk afzonderlijk perceel. Op die manier wordt het
ming worden betrokken. Op die manier brengen
proces voor de opdrachtgever helemaal transpa-
deze partijen al gedurende het ontwerpproces
rant en beheersbaar gemaakt.
hun waardevolle kennis in en wordt er tijdens de planvorming optimaal gestuurd op een goede
Kansen
prijs-kwaliteitsverhouding binnen het gestelde
Voor het architectenbureau zelf biedt de werk-
budget. De uitvoering vindt vervolgens plaats
wijze ook kansen. Aangezien het bureau ook de
zonder hoofdaannemer: de toeleveranciers mon-
werkvoorbereiding verzorgt en de bouw coördi-
teren in fases hun perceel op de bouwplaats en
neert, ontstaat er meer werk rond een project en
staan onder direct contract van de architect.
dit werk is vanwege de leidende rol beter te plannen. Verder kan het bureau op deze wijze meer
Jasper Kraaijeveld is beleids-
Meer kwaliteit
uitvoeringstechnische mensen in dienst nemen of
medewerker markt en onder-
De ‘bouwmeesterarchitect´anticipeert op de
met hen samenwerken en zo de kennisbasis van
nemerschap bij de BNA. Samen
behoefte van een opdrachtgever om binnen
de organisatie verstevigen. Daarnaast dwingt de
met Alijd van Doorn ontwikkelde
nder architecten leidt de rol van de bouw-
vernieuwingen die de positie van de architect
budget meer kwaliteit te realiseren. De focus op
groeiende activiteit en balansomvang het archi-
hij de dienstenkaart waarin
meester tot levendige discussies. Waar
kunnen versterken zijn daarbij uiteraard welkom.
een, esthetisch en kwalitatief, zo hoogwaardig
tectenbureau tot verdere professionalisering. Dit
nieuwe diensten en rollen van
mogelijk gebouw is eigen aan het architectenvak.
draagt bij aan de versteviging van de positie van
de architect worden verkend. De
Niet omdat het moet, maar omdat het kan!
De architect die optreedt als bouwmeester geeft
de architect in de sector.
‘bouwende architect’ (andere
tect in het bouwproces onder druk staat. Daar
Dat het kan, bewijst onder ander het bureau
daar in de praktijk inhoud aan door intensief
zijn diverse redenen voor aan te voeren: terug-
Rothuizen Architecten Stedenbouwkundigen dat
samen te werken met alle uitvoerende partijen,
Hindernissen
bouwmeester) is een van die
lopende vraag bij opdrachtgevers, aannemers die
in 2008 in samenwerking met opdrachtgever
het proces optimaal te stroomlijnen en tot het
Het is echter niet alleen maar hosanna. Het ver-
nieuwe rollen. Daarnaast was hij
de uitwerking van plannen naar zich toetrekken,
Ons Middelbaar Onderwijs ‘Bouwmeester Pro’
einde gefocust te blijven op het verhogen van de
vullen van de bouwmeesterrol is duidelijk kapitaal-
vanuit de BNA nauw betrokken
verdringing door andersoortige adviesbureaus,
opzette. Een werkwijze waarmee het bureau
kwaliteit binnen de gestelde kaders van geld en
intensiever dan het besturen van een regulier
bij onderzoek van Korfker.
etc. Innovatie in het dienstenaanbod is nodig en
de risicodragende rol van de hoofdaannemer
tijd. Bij de opdrachtgever wordt het vertrouwen
architectenbureau. De voor te financieren bedra-
O
de één kansen ziet, bespeurt de ander
levensgrote risico’s. Feit is dat de rol van de archi-
10
grote bureaus. Samen met Pierre
stedebouw & architectuur | nr. 1 | februari 2016
benaming voor architect als
11
duurzaam bouwen
NIEUW
Acquire Publishing introduceert in samenwerking met de stichting OVLNL en beursorganisator ExpoProof de vakbeurs en het vakblad Ruimte & Licht. Een onafhankelijk en hoogwaardig platform dat voorziet in de sterk groeiende behoefte aan diepgang en
gen zijn al snel tien tot twintig keer hoger en de
bij deskundige hulp of strategische samenwerking
solvabiliteitseisen vergen dat een deel van dat
gewenst is.
direct toepasbare informatie voor iedereen die bij openbare verlichting betrokken is.
geld uit eigen vermogen bestaat. Samenwerking met een financiële partij kan daarbij echter een
Toekomst
uitkomst bieden. Verder moet er vaak geïnves-
Wie alle voors en tegens op een rijtje zet, zal
teerd worden in de professionalisering van de
concluderen dat er grote potentie ligt in de rol
Donderdag 24 maart
organisatie om aan de geschiktheidseisen te
van de bouwmeester voor architecten. Of die
OVLNL Kenniscafé
voldoen en moeten nieuwe risico´s, die er zeker
potentie ook benut zal worden is in belangrijke
Storingen, open data, kengetallen
zijn, beheerst en afgedekt worden. Het is dus
mate afhankelijk van het ondernemerschap en de
Vrijdag 25 maart
geen rol die men van de ene op de ander dag
ambitie van de branche. Als de aanbodszijde van
aan het dienstenpakket kan toevoegen. Het vergt
deze bouwende architectendienst zich succesvol
Kalender 2016
Wat komt onder meer aan bod ·
Alles over LED
·
Smart lighting visies en praktijk
·
Ontwerpen van licht
·
De rol van de lichtprofessional
Ruimte & Licht magazine #1
·
Samenwerking markt en overheid
Special Licht & Omgeving en andere actuele onderwerpen
de voorbereidingen die doen denken aan het
ontwikkelt, dan kan een toenemende vraag niet
·
Participatie
Donderdag 26 april
opzetten van een nieuwe onderneming en waar-
lang op zich laten wachten.
·
Licht en beleving
·
Veiligheid
·
Storingen
·
Aanbesteden
·
Onderwijs
·
Product- en projectnieuws
Vakbeurs Ruimte & Licht
bouwmeester.pro
(NBC Nieuwegein)
bna.nl/dienstenkaarten
Exposanten, inspiratiesessies, lancering stichting OVLNL en meer
BNA Dienstenkaarten
Donderdag 26 mei
Architecten worden als gevolg van de sterk veranderde markt steeds creatiever in het aanboren van nieuwe markten en het
OVLNL Kenniscafé
ontwikkelen van alternatieve diensten en verdienmodellen. De
Smart city in de praktijk
BNA heeft voor een aantal van deze verdienmodellen zoge-
Vrijdag 17 juni
Voor wie
naamde dienstenkaarten ontwikkeld binnen het thema
Ruimte & Licht magazine #2
‘de nieuwe architect’.
Ruimte & Licht is de inspiratiebron en ontmoetingsplaats voor stedenbouw-
Special Smart city in de praktijk en andere actuele onderwerpen
kundigen, landschapsarchitecten, ontwerpers (weg/ruimte/licht), beheerders
Donderdag 7 juli
Nieuwe rollen en verdienmodellen
(licht/ruimte/weg), beleidsmakers openbare ruimte en mobiliteit, kennis-
OVLNL Kenniscafé
Bureaus kunnen met de BNA dienstenkaarten nieuwe diensten en rollen verkennen. Over de diensten-
instituten, marktpartijen (aannemers, toeleveranciers, adviesbureaus).
EMVI/Aanbesteden/Past Performance
kaarten zijn eerder onder de noemer ‘Re-engineering the Architect’ meerdere expertbijeenkomsten
Donderdag 13 oktober
georganiseerd. De BNA dienstenkaarten zijn bedoeld om de discussie onder bureaus, met opdracht-
Kennismaken?
OVLNL Kenniscafé
eerste magazine?
Donderdag 17 november
Ga naar www.platformruimteenlicht.nl en meld u vandaag nog aan.
Visie, kennis, inspiratie en ontmoeting
Wilt u zich aanmelden voor de nieuwsbrief én gratis kennismaken met het
gevers en andere bouwpartijen te bevorderen en bureaus te inspireren om een individueel, uniek profiel te ontwikkelen. Eén van deze rollen is die van ‘bouwende architect’.
Masten, reflectie, NPR
De bouwende architect
Ruimte & Licht Congres
De bouwende architect zet zijn kennis, kunde en vaardigheden in om een ontwerpgedreven Design & Build alternatief te bieden voor geïntegreerde contracten en onderscheidt zich in procesflexibiliteit,
Vrijdag 2 december
transparantie en integrale ontwerpkwaliteit. De belangrijkste reden voor bureaus om deze rol op zich
Ruimte & Licht magazine #4
te nemen is het creëren van meerwaarde voor de opdrachtgever. Ook het leveren van meer kwaliteit is
Special OVL van de toekomst en andere actuele onderwerpen
Ruimte & Licht is een titel van: 12
i
een belangrijke reden. De dienstenkaarten en de deelname aan het onderzoek ‘Architect in uitvoering’ van Harm Korfker passen bij de inzet van de BNA om de rol en positie van de architect in de keten te versterken.
In samenwerking met: OPENBARE VERLICHTING NEDERLAND
stedebouw & architectuur | nr. 1 | februari 2016
13
duurzaam bouwen Auteur: Jeroen da Conceição
Drie architecten over biobased bouwen
van Nieuwenhuizen
Woonhuis te Roosendaal, met ‘waterknikkerbaan’-
Biobased brug terneuzen,
Ontwerp RO&AD Architecten.
beoogde overspanning: 30 meter.
Groen groeit! ‘lokaal gegroeid als basis voor de bouw.’
24
Het realiseren van 100% biobased gebouwen was een paar duizend jaar geleden gemeengoed. Nu Nederland op weg is naar 100% biobased bouwen gaan we als het ware ‘Back to the future’. In dat licht laten architecten Ro Koster en Ad Kil (RO&AD Architecten), Marco Vermeulen (Studio Marco Vermeulen) en Joep Windhausen en Roderik van der Meulen (nieuwe architecten) aan de hand van recente biobased projecten hun visie optekenen. Waar staan we? En wat is het toekomstperspectief?
R
o Kosten en Ad Kil hebben recent een
wordt gedacht aan geschuimd Poly Lactic Acid
huis opgeleverd dat grotendeels bestaat
(PLA). Voor het composiet zijn geweven matten
uit natuurlijke materialen. Tegelijk zijn ze
uit vlas beschikbaar. Vlas voor de biobased brug
al enige jaren bezig met het onderzoek en de
groeit in de regio en laat zich goed verwerken in
realisatie van een biobased brug in Terneuzen.
composieten. Naar de juiste biohars moet nog
“Wij proberen om in plaats van een negatieve
meer onderzoek worden gedaan.
voetafdruk een zo groot mogelijke positieve voetafdruk te creëren met onze projecten. We
Een ander biobased project van het bureau
zijn dus niet bezig met besparen en beperken,
is een woonhuis in Roosendaal: “Een massief
maar met gebouwen die een zo groot mogelijke
houten constructie geïsoleerd met schapenwol
positieve invloed hebben op biodiversiteit, sociale
en Pavatex. De 'knikkerbaan' aan de buitenkant is
cohesie en het geluk van mensen. Duurzaamheid
erop gericht om het regenwater van het dak in
is voor ons net zo vanzelfsprekend als een goede
het helofytenfilter te krijgen.” De twee architecten
detaillering; wij willen ontwerpen maken die
hebben een voorkeur voor wat de omgeving aan
meer zijn dan dat.”
materialen te bieden heeft: “Als je verschillende bouwmaterialen vergelijkt op een aantal para-
Lokale materialen
meters – CO2-uitstoot, voetafdruk, aantasting van
RO&AD Architecten zijn bezig met het ontwerp
het landschap en energie nodig om het product
van een fiets- en voetgangersbrug over de
te maken – dan scoren lokaal gegroeide materia-
Otheense Kreek in Terneuzen, een brug met een
len optimaal. Voor het maken van houten balken
bioschuim vulling met daaromheen een huid van
heb je bomen nodig en een zagerij. Die bomen
bioharsen en -vezels, een composiethuid gemaakt
creëren biodiversiteit en zorgen voor CO2-opslag,
van natuurlijke grondstoffen en zo veel mogelijk
zuurstofproductie, waterzuivering en fijnstofab-
uit de omgeving. Als vulling of ‘verloren mal’
sorptie. En met dat hout kun je weer bouwen!”
stedebouw & architectuur | nr. 1 | februari 2016
25
duurzaam bouwen
Viaduct met constructie van inlands Gasontvangststation, gevel-
hout. Ontwerp
panelen met hennep vezels.
Studio Marco
Ontwerp Studio Marco Vermeulen.
Vermeulen.
Sluit kringlopen
De kenmerkende dijken van het omringende
rialen is geen nostalgie, maar slim en vaak goed-
Het Growing Green concept is meer dan een
i
Marco Vermeulen werkt op verschillende schaal-
bestaande landschap zijn de inspiratiebron voor
koop. Zeker als je de kosten over de levenscyclus
nieuwe huid om het gebouw, ook interne aan-
Voor meer informatie:
niveaus aan biobased projecten. Naast projecten
multifunctionele 'grondlichamen' die bijvoorbeeld
door-berekent. Daarom werken we ook graag
passingen aan de woningen kunnen in de renova-
marcovermeulen.eu
zoals het gasontvangststation in Dinteloord en
ook waterbassins bevatten voor de opvang van
met lokaal hout. Voor het ontwerp van een eco-
tie worden meegenomen. Toch spreekt de gevel
nieuwearchitecten.nl
een ecoduct werkt zijn bureau aan de inbedding
regenwater. De grondlichamen worden gemaakt
duct in Venlo hebben we inlands hout, Lariks en
met de biobased gevelpanelen het meest tot de
growinggreen.nl
van het Agro & Food Cluster Nieuw Prinsenland
van het zand dat vrijkomt bij het afspuiten van
Douglas boomstammen getest. Automobilisten
verbeelding. De samenwerking tussen verschil-
biobasedbrug.nl
en aan een ontwerpend onderzoek naar een
suikerbieten in de fabriek.”
zien dat daar de natuur de snelweg oversteekt.
lende experts levert een echte geïntegreerde
ro-ad.org
Een overspanning door boomstammen op te sta-
oplossing op: licht van gewicht, geluiddempend,
biobased Zeeuwse- en Brabantse delta. “In het onderzoek naar een biobased delta, waar we
Gebruik wat er al is
pelen en met elkaar te verbinden door middel van
vrijheid qua vorm en kleur, gebaseerd op natuur-
momenteel middenin zitten, maken we verbin-
Onderdeel van het Agro & Food Cluster is het
in de stammen gefreesde verbindingen. Volledig
lijke materialen (ook de kozijnen), demonteerbaar,
dingen tussen bijvoorbeeld de lokale afvalstro-
gasontvangststation dat een gevel heeft die
biobased samengestelde liggers, met een zeer
overlast beperkend tijdens de bouw, uitbreidbaar
men uit de landbouw/kassen en de industrie die
bekleed is met biobased panelen van Nabasco,
gedistingeerde uitstraling.”
en aanpasbaar in de toekomst. Het gebouw kan
restwarmte over heeft. We proberen de kring-
een composietmateriaal dat grotendeels bestaat
lopen van energie, afvalstromen en (afval)water
uit biohars en hennepvezels. “Wij kijken wat er
Nieuwe mogelijkheden
‘groene architectuur’. Een ‘groeimodel’, ook in
Foto’s door Studio Marco Vermeulen,
te sluiten. Voor de inpassing van het Agro &
in de omgeving van het project aan gewassen
Als onderdeel van een consortium heeft nieuwe
economisch opzicht. Green is growing!
RO&AD Architecten, nieuwe architec-
Food Cluster, gelegen ten oosten van Dinteloord,
of producten beschikbaar is,” aldus Vermeulen.
architecten, het bureau van Joep Windhausen en
ten. Foto gasontvangststation door
werken wij aan de landschappelijke inpassing.
“Gebruik van die lokaal voor handen zijnde mate-
Roderik van der Meulen, modulaire composiet
Ronald Tilleman.
als het ware overgroeid worden door een nieuwe
gevelelementen ontwikkeld om galerijwoningen te renoveren. Bij Woonbron in Delft is een eerste woning gerealiseerd met het Growing Green concept. “Wij omarmen nieuwe technieken en materialen die ons in staat stellen antwoorden te vinden die voorheen niet voor mogelijk werden geacht. Er ontstaat ruimte voor slimme oplossingen binnen aansprekende architectuur. De voorzetgevel uit biobased composiet bijvoorbeeld combineert een grote vormvrijheid met een laag gewicht en biedt ruimte voor een warmtepomp met een modulaire oplossing, welke per appar-
Proefwoning Growing Green met
tement uitrolbaar is. Het gevolg is lage onder-
De elementen met
houdskosten met een hoog comfort. En ook
geïntegreerde
biobased gevelelementen. Ontwerp
in architectonisch opzicht een prima stap: een
nieuwe architecten.
grauw en grijs gebouw ziet er weer aansprekend
plantenbak. Ontwerp nieuwe architecten.
en modern uit.” 26
stedebouw & architectuur | nr. 1 | februari 2016
27
