09‐01‐2013
Autisme: een sociale stoornis?
Standaard paradigma Autisme is primair een stoornis in het sociaal contact
Peter Vermeulen Autisme Centraal
Nog veel stoutere bewering: Om mensen met autisme sociaal te helpen overleven is SOVA‐training niet het beste antwoord! En ToM‐training al evenmin! En een klassieke emotieherkennings‐ training helpt ook niet zo veel…
© Autisme Centraal
Primair in de behandeling is SOVA‐training Volgens bestaande, vaste protocollen
Daarom niet: • Sociaal overleven en sociaal succes zijn van meer afhankelijk dan alleen sociale vaardigheden en sociale cognities • In autisme is de sociale stoornis niet primair In autisme is de sociale stoornis niet primair • Autisme is niet synoniem aan een tekort in sociale vaardigheden of een tekort aan ToM • Het probleem zit veel dieper en elders
1
09‐01‐2013
Sociale competentie vs sociale vaardigheden • sociale cognities
Sociale competentie betekent:
begrijpen van een sociale realiteit
• sociale attitudes begrijpen en volgen van de gangbare waarden begrijpen en volgen van de gangbare waarden
• sociale vaardigheden beheersen van bepaald sociaal gedrag
• sociale performantie cognities, vaardigheden en attitudes in verschillende situaties toepassen, op een aangepaste manier
Sociale competentie: klassiek model
Sociale kennis (situaties, mensen en waarden begrijpen) en sociale vaardigheden hebben en in staat zijn om deze aangepast en flexibel te gebruiken.
Kijkgedrag is essentieel!
doen
sociale performantie
visuele fixatiepatronen tijdens het kijken naar naturalistische sociale situaties voorspellen niveau van sociale competentie
kunnen
sociale vaardigheden g
Klin et al. (2002) et al (2002)
kennen en weten
sociale cognities
Maar er is meer nodig dan dit!!
© Autisme Centraal
Sociale competentie vs sociale vaardigheden
Klin A. et al. (2002). Visual fixation patterns during viewing of naturalistic social situations as predictors of social competence in individuals with autism. Archives of General Psychiatry, 59, 809‐815.
2
09‐01‐2013
Waarneming geeft de start! doen
sociale performantie
kunnen
sociale vaardigheden
kennen en weten
sociale cognities
Onbewuste joint attention Geen probleem met bewuste joint attention, wel met onbewuste joint attention (Sato e.a., 2010)
© Autisme Centraal
Wat is belangrijk om naar te kijken?? • Dat is afhankelijk van de context! – Externe context (de situatie) – Interne context (voorkennis, de taak, het doel…)
• En die contextgevoeligheid verloopt onbewust
Dat verklaart… waarom ToM‐trainingen weinig of geen effect hebben op het sociaal functioneren in het echte leven
3
09‐01‐2013
contextgevvoeligheid
Sociale competentie doen
sociale performantie
kunnen
sociale vaardigheden i l di h d
kennen en weten
sociale cognities
Context en gelaatsexpressies • We zien gelaatsexpressies altijd in context • Relatie gelaatsuitdrukking – waargenomen emotie is niet vast
Sociale competentie Vraagt heel wat contextgevoeligheid • Herkennen en begrijpen van emoties • Begrijpen van (sociaal) gedrag van anderen • Weten hoe je je dient te gedragen
Emoties benoemen volstaat niet! • Een emotie benoemen vs weten waar die emotie vandaan komt • De verklaring van de emoties zit in de context! kl i d i i i d !
© Autisme Centraal
4
09‐01‐2013
Leven in een relatieve wereld Niets heeft een absolute betekenis! context
emotie 2
verdriet
•
Mensen met autisme kunnen heel wat sociale scripts leren…
•
Maar hebben het moeilijk met de M h bb h t ilijk td ontelbare contextuele veranderingen in die scripts (Loth a.o., 2008; 2010)
emotie 3
Context en sociale competentie • Het grootste probleem in autisme is niet de sociale vaardigheden (weten wat en hoe) – Ze kunnen heel wat scripts en vaardigheden aanleren
• Het grootste probleem is weten waar en wanneer je die vaardigheden (beter niet) toepast – Soepelheid in het toepassen van regels en scripts
© Autisme Centraal
Sociale scripts
Conclusie • Sociaal aangepast gedrag = contextueel aangepast gedrag • Sociaal overleven vraagt erg veel contextgevoeligheid • Veel sociale problemen in autisme kunnen gelinkt worden aan een verminderde contextuele sensitiviteit
5
09‐01‐2013
Besluit
Helpen sociaal te overleven
Sociale competentie Sociale vaardigheden
Theory of Theory of Mind
Sociale kennis
Contextgevoeligheid
Autisme: een sociale stoornis?
• Werken aan de sociale vaardigheden van de omgeving, niet enkel aan die van de autist • Compenseren, niet corrigeren • Vertrek vanuit contexten, niet vanuit k i i i vaardigheden • Oog voor functionele niet‐sociale vaardigheden
Tweesporenbeleid
• Egocentrische definitie van autisme – Wat de niet‐autist ‘stoort’ is het belangrijkste criterium
stoornis
omgeving
De persoon veranderen
De omgeving veranderen
aanleren
aanpassen
• Sociaal model van handicap Sociaal model van handicap – Een gebrek aan empathie is maar een probleem wanneer de omgeving empathie verwacht
Vermeulen, P. (2006). Vormt de sociale stoornis wel de kern van autisme? Autisme Centraal, 25 (6), 27‐29.
© Autisme Centraal
6
09‐01‐2013
Wie moet zich aanpassen ? • Een goed evenwicht tussen sociale competentie ‘training’ en het aanpassen van de sociale situatie • Realistische verwachtingen over de effecten Realistische verwachtingen over de effecten van allerlei interventies bedoeld om hun sociale mogelijkheden te verbeteren
Aanpassen van de omgeving • Visualiseren en voorspelbaar maken van sociale verwachtingen • De sociale situatie zo aanpassen dat ze kunnen overleven en vooral (bijna) niet kunnen overleven en vooral (bijna) niet kunnen falen • Doseren van het sociaal moeten zijn – WAT‐principe (Working Apart Together) – Ontsnappingsscenario’s
• Buddy‐systeem ter ondersteuning
Compenseren • • • •
Stappenplannen Trucjes Visuele hulpmiddelen Sociale “prothesen”
Klassieke aanpak
generalisatie Vaardigheid # 1
Situatie # 1 Situatie # 2 Situatie # 3
generalisatie Vaardigheid # 2
Situatie # 1 Situatie # 2 Situatie # 3
© Autisme Centraal
7
09‐01‐2013
Gecontextualiseerde trainingsprogramma’s
• Leer contexten aan:
• Start van contexten: met inbegrip van context # 1
vaardigheid # 1 vaardigheid # 2 vaardigheid # 3
met inbegrip van context # 2
Contextualiseren – Wat kan er in die context gebeuren? – Wat kan je doen? – Wat kan je zeggen? Wat kan je zeggen?
• Gecontextualiseerde scripts
vaardigheid # 1 vaardigheid # 2 vaardigheid # 3
Gecontextualiseerde scripts Iemand bij jou thuis verwelkomen: • Als de persoon een jas draagt, vraag je “mag ik uw jas aannemen?”. • Zegt de persoon Zegt de persoon “neen” neen , vraag hem/haar dan vraag hem/haar dan verder binnen te komen. • Zegt de persoon “ja”, wacht dan tot hij/zij jou de jas geeft en hang de jas aan de kapstok. Heb je geen kapstok, hang de jas dan netjes over een stoel.
© Autisme Centraal
Standaard paradigma werk vinden en houden
sociale integratie Sociale vaardigheids training vrienden maken
bijdrage aan de samenleving
8
09‐01‐2013
Standaard paradigma Werkt niet omdat • Sociale vaardigheden / cognities aanleren een onbegonnen werk is • Sociale vaardigheden niet een voorwaarde S i l di h d i d maar het resultaat zijn
Functionele doelen • Vertrek van realistische en herkenbare situaties • Leer hen dingen aan die ze morgen al kunnen gebruiken • Leer hen dingen aan die morgen winst opleveren (Æ motivatie!) • Concrete doelen
Concrete doelen met winst • Een balpen vragen aan iemand anders • Vriendjes uitnodigen voor een verjaardagsfeestje • Neen zeggen als iemand iets vraagt dat je niet l i di d j i graag wil (a.d.h.v. concrete voorvallen) • Kerstkaartjes maken • Iets kunnen wat anderen niet kunnen
© Autisme Centraal
Onze ervaring werkgedrag ontwikkelen
een job
vrijetijds ij tijd vaardigheden
i l i iin inclusie recreatie cultuur
ontwikkelen sociale vaardigheden
vrienden iets kunnen dat anderen appreciëren
actieve bijdrage aan samenleving
9
09‐01‐2013
Bouwen aan sociale competentie
sociale cognities … …
iets kunnen
contextgevoeligheid
sociale vaardigheden
zelfredzaamheid zelfvertrouwen
Besluit • Zie sociale competentie als het resultaat van een breed gamma van interventies en niet als afzonderlijk en primair einddoel • Help hen om hun sociaal tekort te compenseren, niet om het te overwinnen i t h tt i • Vertrek van concrete en voor hen nuttige situaties en contexten, niet van generieke programma’s en protocollen • Een goed evenwicht tussen uitdaging en bescherming
© Autisme Centraal
10
