DEFINITIE VAN STAMCELLEN DRIE EIGENSCHAPPEN: A) NIET- DIFFERENTIATIE de ongedifferentiëerde stamcel deelt zich tot een gedifferentiëerde of gespecialiseerde cel : de stamcel maakt bepaalde celtypes aan en reproduceert daarnaast zichzelf B) PROLIFERATIE stamcellen delen en hernieuwen zichzelf (self renewal) over lange tijd, zonder duidelijke veroudering, dankzij hun lange telomeren (stamcellen verouderen ook, maar trager dan gewone cellen) C) HERSTEL stamcellen kunnen een orgaan of weefsel correct herstellen
STAMCEL: VOLGENS BRON EN POTENTIE
Bevruchte
Morula
Blastocyst
Foetus
eicel
Navelstreng
Volwassen
bloed EMBRYONALE STAMCELLEN Human Embryonic stem cells=
Totipotent
VOLWASSEN STAMCELLEN
h-ESC
Pluripotent
Adult stem cells
Multipotent
STAMCEL: VOLGENS BRON EN POTENTIE
EICEL (OVULA, OÖCYT) STADIUM: dag 0, vóór de bevruchting Oerstamcel als basis voor: natuurlijke voortplanting IVF, wetenschap, klonen.. Hoe? via eicelafname Potentie: totipotent Belang en knelpunten: invriezen nu ook mogelijk risico’s bij ovariële stimulatie en eicelafname: infectie,bloeding lange termijn effect van hormonale stimulatie handel in en patenten op eicellen: ethisch debat Ver-”ding”-elijking van de vruchtbaarheid
MORULA STADIUM: dag 1 tot 4-5 dagen na de bevruchting Hoe? Afzuigen van één cel uit morula
Potentie: totipotent Belang en knelpunten: ontstaan van tweelingen PGD =preïmplantatie genetische diagnostiek Saviour baby embryosparende techniek voor aanmaak van h-ESC
MORULA: de eerste dagen
BLASTOCYST (BLASTULA)
STADIUM: dag 5 à 6 na bevruchting
Hoe? Uit overtollige embryo’s na IVF en aangemaakte embryo’s preleveert men de inner cell massa
Potentie:
pluripotent uit innercelmassa gepreleveerd 220 verschillende cellen mogelijk embyonale stamcel: plastisch groot groeipotentieel
BLASTOCYST (BLASTULA) Belang:
invriezen mogelijk ontwikkelen van CELLIJNEN nut: wetenschappelijk onderzoek Celtherapie
Knelpunten:
ethisch debat rond statuut van het embryo MBV met IVF, ICSI, draagmoeders therapeutisch klonen
FOETUS STADIUM: 5 à 10 weken na bevruchting Hoe? primitieve germcellen uit abortusmateriaal
Potentie: multipotent groot groeipotentieel Belang:
Gearhart ontwikkelde cellijn in 1998 momenteel weinig gebruikte bron
Knelpunten:
Ethisch debat rond het statuut van embryo hangt samen met debat rond abortus
NAVELSTRENGBLOED STADIUM: bij geboorte Hoe? bloed uit de navelstreng
Potentie:
ADULTE SC maar SC uit navelstrengbloed heeft grotere plasticiteit en groeicapaciteit dan SC van volwassene MULTIPOTENTE SC: hematopoëtische SC mesemchymale SC
NAVELSTRENGBLOED Belang:
celtherapie bij 70tal ziekten: leucemie(1988: eerste transplantatie) aangeboren immunologische stoornis grotere plasticiteit en groeicapaciteit immunologisch minder afstoting (naïever dan volwassenSC) minder infectie overdracht vlug beschikbare bron van SC: wereldwijd publieke banken met HLA typering mogelijkheid om celaantal op te drijven in vitro toekomstperspectief: behandeling van niet-hematologische aandoeningen, experimenten voor diabetes, hersenen hartinfarct
NAVELSTRENGBLOED Knelpunten:
invriezen tot 20 jaar beperkt 100ml per gift: celaantal neemt toe bij: vaginale bevalling groter geboortegewicht van kind vlug afklemmen na geboorte: 30 sec: 35ml/kg 2 min: 14ml/kg kweek in vitro vóór de transplantatie ~groter celaantal gunstig voor transplantatie ~MAAR : risico voor anemie bij boorling bij te grote afname afwegen van maatschappelijk belang (leukemiebehandeling: publieke navelstrengbloedbanken) en van privé belangen (invriezen van navelstrengbloed voor eventuele zelftherapie of voor sportende vader/moeder)
SC GEPRELEVEERD UIT VOLWASSEN INDIVIDU Bron:
uit alle weefsels van volwassenen en kinderen grotere aanwezigheid in weefsels met grote hernieuwing vb.beenmerg, huid
Volwassen cellen omvormen tot ESC achtige cellen iPS uit fibroblasten tot op heden nog geen alternatief voor embryonale SC
SC GEPRELEVEERD UIT VOLWASSEN INDIVIDU Belang:
celtherapie ethisch geen bezwaar
Knelpunten:
kleine hoeveelheden verouderde SC: minder groeipotentieel (telomerase) aangetast door licht, toxiciteit immunologische afstoting transfer van infectie
CONCLUSIE alle types zijn complementair
elk type stamcel heeft zijn pro’s en contra’s DUS zal men in de toekomst: verder onderzoek moeten verrichten op de verschillende soorten stamcellen
de vele knelpunten meer aandacht en analyse moeten geven
