________________________________________________________________________________________________________________________
STADSMOESTUIN, GEZELLIG HÈ? NIET DUS! Proefschrift met genuanceerde conclusies n.a.v. onderzoek naar sociale aspecten van stadslandbouw is voor media reden om te focussen op het woord ‘ongezellig’.
102-moestuinenalfabet (102 tinten groen)
Abonnementenmoestuin Balkonmoestuin
begijnhofmoestuin belevings(moes)tuin binnenmoestuin Heibel in de volkstuin, gespeeld door toneelvereniging Hunsel
“STADSLANDBOUW IS GEEN GARANTIE VOOR GEZELLIGHEID”. Het ontbreken van het gezelligheidsaspect in stadsmoestuinen (buurtmoestuinen en volkstuinen) is door diverse media opgepikt uit een wetenschappelijke studie van een stadslandbouwonderzoekster die er in Wageningen Universiteit op gepromoveerd is. Dat intrigeert me en ik vrees dat er een negatieve invloed van uitgaat, daar waar deze niet bedoeld zal zijn (als je de samenvatting van het proefschrift erop
1
biodiversiteits(moes)tuin biologisch-dynamische moestuin biologische moestuin boerenmoestuin
________________________________________________________________________________________________________________________
naleest). Ik heb nooit begrepen dat er een gezelligheidsgarantiecertificaat aan deelnemers van stadslandbouwinitiatieven zou worden uitgereikt. Het lijkt er wel op dat er door media kritisch geschreven móet worden over een ‘hippe hype’ die slechts een kort lontje nodig heeft om te exploderen. Zouden de media niet begrijpen wat er aan de hand is en slechts wachten op een signaal waaruit blijkt dat ‘de tuingekte’ op drijfzand is gebaseerd? Niemand die zich afvraagt hoe het kon gebeuren dat er in minder dan 5 jaar tijd een stille revolutie Bosmoestuin heeft plaatsgevonden in ons voedsellandschap die zijn weerga niet kent. Zelfs boerenorganisaties, supermarktketens en overheden buitenplaatsmoestuin vragen zich hardop af wat ze met die groeiende dadendrang van tienduizenden burgers aan moeten. Wie het niet begrijpt haalt zijn buurtmoestuin schouders op en wie er zich door bedreigd voelt gaat wild om zich heen slaan. Eerst maar eens de aanleiding tot de uithaal van de pers: Esther Veen is bij Wageningen Universiteit gepromoveerd op “Community gardens in urban areas”. Collectiemoestuin community garden csa-moestuin culinaire (moes)tuin culturele moestuin En om het simpel te houden stelt ze in haar proefschrift vast dat het in de wereld van stadslandbouw niet overal rozengeur en maneschijn DAKMOESTUIN is. Ze heeft onderzoek gedaan naar de sociale effecten van stadslandbouw waarbij ze stadslandbouw definieert als ‘voedselproductie in de stad’. Ze heeft daartoe deelgenomen aan activiteiten in buurtmoestuinen en volkstuinen. In die paar zinnen ligt al direct een wereld van misverstanden op de loer. Kan ik ‘community gardens’ vertalen met gemeenschappelijke tuinen of zijn het buurttuinen? Denk ik bij voedselproductie in eerste deel(moes)tuin instantie aan buurtmoestuinen of aan ‘boeren en tuinders in of t.b.v. de stad’? Zijn buurtmoestuinen en volkstuinen geen onvergelijkbare demomoestuin grootheden? Heeft het onderzoek zich tot deze soorten beperkt? Kunnen conclusies veralgemeniseerd worden als het onderzoeksterdorpsmoestuin rein beperkt van omvang is geweest? Is zo’n onderzoek nodig om vast te stellen of het in tuinen al dan niet gezellig is? dorpstuinderij
2
________________________________________________________________________________________________________________________
duinmoestuin
Ecologische moestuin buurtmoestuin Delft; foto: Groenkracht Delft
educatiemoestuin Ik zou allereerst het proefschrift van Esther moeten kennen om er een oordeel over te kunnen geven. Zouden de er over schrijvende media dat begin juni dan al gedaan hebben voordat Esther het op 15 juni j.l. in Wageningen moest verdedigen? Waar ik me aan stoor is het gemak waarmee een bericht dat de wereld wordt ingestuurd door anderen wordt overgenomen, een eigen dynamiek krijgt en tot selffulfilling prophecy kan leiden. Niets is zo eenvoudig als een vlek uit te vergroten zodat de spreekwoordelijke olievlekwerking ontstaat. Niets is zo oneerlijk dan, zonder kennis van zaken, een hele boomgaard besmet te verklaren omdat er één rotte appel in hangt. Ik weet dat het heel gemakkelijk is om ‘stadslandbouw’ neer te sabelen: niet elke boomgaard is een voedselbos, een niet onderhouden tuin kun je geen permacultuurtuin noemen, je kunt bezoekers van de voedselbank niet dwingen om zelf te gaan moestuinieren, het kan gebeuren dat een buurttuin verloedert omdat er geen kartrekkers meer zijn, een stadsboer kan gillend wegrennen omdat de (ambtelijke) papiermolen op oorlogssterkte werkt. Daar zijn veel meer voorbeelden aan toe te voegen. In mijn eigen onderzoek naar het voedsellandschap van Nederland en Vlaanderen ben ik een aantal misverstanden tussen buurtmoestuindeelnemers tegen gekomen, heb ik verkeerde aannames gedaan, stilgelegde projecten gezien en ben ik, door media overvallen stadslandbouwers tegengekomen. Maar dat zullen er geen 30 geweest zijn op een aantal van 600. Een aantal van 30 lijkt veel, maar zie je het in perspectief dan kom je niet verder dan tot 5%.
3
eetbaar landschap eetbaar park
eetbare siertuin
Food forestry
foodwalk
Gemeenschappelijke moestuin
________________________________________________________________________________________________________________________
generatiemoestuin
gevelmoestuin
groentetuin
Hangende moestuin volkstuin: minisamenleving met alle sores die er bij horen, in 2006 in romanvorm geschreven boek door Tonny van der Meulen, voormalig hoofdredacteur van het Brabants Dagblad. In buurtmoestuinen anno 2015 vind je op het sociale vlak dezelfde dynamiek als die in het proefschrift zoveel stof doet opwaaien.
Omroep Gelderland n.a.v. proefschrift Esther Veen: WORDEN BUURTBEWONERS GELUKKIGER VAN SAMEN BOERENKOOL KWEKEN? NEE DUS. Groenmoes, n.a.v. proefschrift Esther Veen: historische moestuin WORDEN BUURTBEWONERS ONGELUKKIGER VAN SAMEN BOERENKOOL KWEKEN? NEE DUS. Esther Veen in proefschrift: STADSLANDBOUW BRENGT MENSEN BIJ ELKAAR (in een radiointerview met Omroep Gelderland zegt ze o.a. dat je er geen wonderen van moet verwachten – ze nuanceert de overspannen hortus botanicus verwachtingen die er bij anderen bestaan) De stille revolutie Ik ben geen filosoof, geen hemelbestormer, geen activist. Ik probeer gade te slaan en te rapporteren over wat ik om me heen zie gebeuren op het gebied van natuurlijk moestuinieren en eerlijk voedsel. Ik heb
4
________________________________________________________________________________________________________________________
Indoor volkstuin veranderingen in denken en doen gezien die niet uit de lucht zijn komen vallen, maar wat ik rondom me heen zie gebeuren is het instellingsmoestuin ontbreken van reflectie en het beoordelen van zaken op grond van incidenten. Dat gebeurt in menig maatschappelijk opzicht, de politiek Kasmoestuin incluis. Ik wil daarom een stap terugzetten in de tijd om te begrijpen wat er vandaag de dag op voedselgebied is veranderd. Het is al weer jaren geleden dat we tot de ontdekking kwamen dat de zorgzame overheid niet meer bestaat, respectievelijk dat we er niet alles konden neerleggen of van alle misstanden de schuld konden geven. De term ‘participatiesamenleving’ werd geïntroduceerd en toen we merkten dat we inderdaad zelf initiatieven moesten nemen om de eigen wereld te veranderen of te veraangenamen ontstonden er nieuwe economische en sociale verbindingen, zowel bovenlokaal als ook binnen lokale gemeenschappen. Zij waren o.a. gericht op de leefbaarheid van plattelandsgemeenschappen (samen bouwen, samen inrichten van gezondheidszorg) gericht op alternatief bankieren (lokale munt, crowd funding), op lokale, duurzame energievoorzieningen (energiecollectieven), lokale en regionale voedselinitiatieven (voedselcollectieven) en gericht op de organisatie van facilitaire diensten (samen inkopen, samen onderhoud regelen).
kasteelmoestuin kijkmoestuin kinderboerderijmoestuin kindermoestuin kloostermoestuin
Parallel aan de hiervoor geschetste ontwikkeling van lokale bewegingen groeide er een nieuw zelfbewustzijn, wat zich op voedselgebied kunst- en designmoestuin vertaalde in een drang om te weten wat de herkomst is van wat ons voorgeschoteld wordt en welke bewerkingen dit onderging. We kwekerijmoestuin accepteerden niet meer blindelings, vertrouwden niet meer op blauwe ogen alleen, en al helemaal niet omdat een autoriteit ons inforLandgoedmoestuin meerde. We vormden eigen clubjes, verenigingen, non-gouvernementele platforms en instellingen om via eigen onderzoek en actie tot waarheidsvinding en verbetering te komen. Consumentenbond, Milieudefensie, Greenpeace, Foodwatch, ASeed Europe, AardeBoerConsument, Zembla, De Keuringsdienst van Waarde, Foodguerilla, Urgenda, Nederland Kantelt, Kracht in NL en de jaarlijkse ‘RodeHoed-debatten’ over de toekomst van de landbouw en ons voedsel vormen de voorhoede van het tegengeluid. Landschapsmoestuin
5
________________________________________________________________________________________________________________________
Leger des Heils-buurtmoestuin
Makkelijke moestuin In de slipstream van ‘het andere denken’ dringen naar het grote publiek de geluiden door over voedselschandalen, het al dan niet noodzakelijke gebruik van voedingsadditieven, het gebruik van chemie in land- en tuinbouw, van genetische manipulatie, van bijensterfte, van monoculturen en van voedselverspilling. Steeds meer mensen gaan op zoek naar eerlijk, lokaal, van het seizoen, duurzaam en naar niet-industrieel maar ambachtelijk geproduceerd voedsel. We gaan er zeker niet allemaal rationeel mee om maar ook onderbuikgevoelens spelen een rol. Het verschil tussen ratio en onderbuik zal wellicht het verschil maken tussen trend en hype.
mengelmoestuin middeleeuwse moestuin minimoestuin mobiele moestuin
mooie moestuin motelmoestuin multi-culturele moestuin
Wat er gebeurt staat niet op zichzelf. Of het nu het sociale, economische of gezondheidsaspect is dat als eerste of belangrijkste boven museummoestuin komt drijven bij ‘het andere denken’ is minder relevant. Feit is dat die aspecten bestaan en in het voorbije decennium aan kracht hebben gewonnen. Er is dan niet veel nodig om grote groepen in onze samenleving in beweging te krijgen, zelfs letterlijk. Dat het gebeurt met vallen en opstaan, bewust en onbewust, met passie en volgzaam, betuttelend en met weidse gebaren; zo lang we zoekende zijn naar de bij het individu passende vorm is het niet van belang dat er fouten worden gemaakt en dat er mensen afhaken.
6
________________________________________________________________________________________________________________________
Natuurmoestuin Waar ik het over heb? Stadslandbouw bijvoorbeeld. Het is een van de manieren om vorm te geven aan het nieuwe denken. Bewust bij de Nuts(moes)tuin een, volgzaam bij de ander. Gebaseerd op samenwerken bij de een, op gezond bezig zijn bij de ander. Moe van alle ‘foute’ ingrediënten in Oertijd(moes)tuin fabrieksvoedsel bij de een, blij vanwege de zelf geleverde prestatie bij de ander. Palletmoestuin
parkmoestuin pergolamoestuin permacultuurmoestuin Stadslandbouw is een containerbegrip voor wetenschappers, ambtenaren, politici, architecten, projectontwikkelaars en processturende en – begeleidende organisaties. Laten we zeggen dat deze voorhoede er ieder een eigen omschrijving voor heeft en met enige regelmaat met elkaar in gesprek is (Dag van de Stadslandbouw, stedennetwerk stadslandbouw, symposia), het goed onder woorden weet te brengen pluk(moes)tuin en dat de uitvoerenden, op eigen kompas varend en improviserend, voedselactiviteiten gebruikt om eigen doelen na te streven. En na- pottenmoestuin tuurlijk kan dat botsen als de een uit sociale motieven, de ander om gezondheidsredenen en weer een ander vanwege het zelfvoorzienend bezig willen zijn met elkaar besluiten samen te werken in een voedseltuin. Daaruit concluderen dat de voedseltuin - in de grote verscheidenheid aan vormen en doelen die we inmiddels kennen – minder gezellig is dan ons wordt voorgehouden doet vermoeden dat de journalistiek er ook geen weg mee weet. Men kan niet ontkennen dat stadslandbouw bestaat en dat tienduizenden burgers zich er mee bezig houden. Maar er over schrijven - anders dan je in tuinbladen tegenkomt – dat doe je pas als er heibel in de tent is. Dat wordt dan smullen, maar wel anders. Dan krijg je verhalen als “volkstuinders staan elkaar naar het privémoestuin leven” (in Amsterdam-Noord) en “zo gezellig is een stadsmoestuin proef(moes)tuin niet” (proefschrift).
7
________________________________________________________________________________________________________________________
Raammoestuin Rawfoodmoestuin restaurantmoestuin
rijdende moestuin rijksmoestuin
Samentuin
schoolmoestuin sociale moestuin
snoepjestuin 100 TINTEN GROEN Zou de schrijvende journalistiek niet weten dat ‘het nieuwe moes- stadsboerderijmoestuin tuinieren’ een uitingsvorm is van de participatiesamenleving, behorend bij nieuwe omgangsvormen, bij het denken over onze gezond- stadsmoestuin heid, over onze voedselsoevereiniteit, over een nieuwe (circulaire) Tafelmoestuin economie. Er zijn nieuwe wegen ingeslagen waarvan niet iedereen zich bewust is. Daarin kun je trendsetters en trendvolgers onderscheiden. Of, anders gezegd: hippe hypes doen me denken aan een overdosis van iets (geld, invloed, vrije tijd, erbij willen horen). Hypes zijn geen blijvertjes. Maar het nieuwe voedsellandschap is al ingekleurd. Het kleurenspectrum zal regelmatig kunnen veranderen. Misschien verdwijnen er kleuren en tinten en verschijnen er ook weer
8
________________________________________________________________________________________________________________________
tijdelijke moestuin nieuwe. Daarmee verdwijnt het voedsellandschap niet. Alleen tinten veranderen. Het landschap zelf wordt er alleen nog boeiender door. transitiontuin tuindersmoestuin
Universiteitsmoestuin
Varende moestuin Velt-moestuin permacultuurbuurtmoestuin; foto: permacultuurnederland.org
HET VOEDSELLANDSCHAP VAN NEDERLAND EN VLAANDEREN In de rechterkolom staan 100 voedselinitiatieven, niet alleen buurtmoestuinen. Het voedsellandschap is zeer divers, net zo divers als doelgroepen en deelnemers. Het zijn allemaal minisamenlevingen verticale moestuin van mensen die een gemeenschappelijke interesse hebben. De een is er op individuele basis mee bezig, de ander zeer coöperatief en met alle varianten daar tussenin. Ik zou er geen algemeen geldende uitspraken over kunnen en willen doen. Wat me soms benauwt is de overdreven aandacht van goedbedoelde, op sociale cohesie (ja, daar is het begrip eindelijk) gerichte clubs van ondersteuners, hulpverleners en onderzoekers. Voor mij is de Bruistuin in Arnhem een vierkantemetermoestuin schoolvoorbeeld geworden van een buurtmoestuin waarbij de buurtmoestuiniers compleet aan het handje zijn genomen om moestuinieren gezellig te moeten vinden. Hier komen ze, houd je vast: Volkshuisvesting Arnhem Het Bruishuis Louis Bolk Instituut Green & So Rijnstad Radar Advies De Gezondheidsfabriek
Huisartsen Therapeuten Wijkvrijwilligers Zon-MW Hoveniersbedrijf De Groene Vingers 2-Switch
9
voedselbankmoestuin voedselbos(moestuin)
________________________________________________________________________________________________________________________
Proef de sfeer – zonder proefschrift - van de pas geopende Amsterdamse balkonwinkel en luister naar wat de eigenaren je toefluisteren: “Wij geloven dat je eigen stukje groen in de stad een blijer mens van je maakt”. voedseltuin Best, 25 juni 2015 Hans van Eekelen
[email protected] / www.groenmoes.nl
volkstuin(moestuin)
Stadslandbouw leidt niet altijd tot gezellige buurt
voorbeeldmoestuin 'Stadslandbouw leidt niet altijd tot gezellige
Warme (moes)tuin
buurt'
warmoestuin : STADSLANDBOUW MAAKT BUURT NIET GEZELLIGER
´Moestuin maakt buurt niet altijd gezelliger´
wijk(moes)tuin
Zeemoestuin zelfoogstmoestuin
Promovenda Wageningen: moestuin maakt buurt niet
zilte moestuin
altijd gezelliger
Esther Veen promoveert op stadslandbouw als middel voor sociale cohesie
Betere sfeer in de buurt door gezamenlijke moestuin? Niet altijd
zorg(boerderij)moestuin
Moestuin gaat de wereld niet veranderen
Stadslandbouw leidt niet altijd tot gezellige buurt
10
________________________________________________________________________________________________________________________
11
