Stad biedt beste klimaat voor innovatie

Kwartaalbericht Regio's ING Economisch Bureau

Stad biedt beste klimaat voor innovatie Innovatie is van groot belang voor toekomstige economische groei. Provincies met grote stedelijke gebieden kennen doorgaans een hoger opleidingsniveau, meer kenniswerkers èn creatieve banen, wat belangrijk is voor het innovatiepotentieel. Utrecht voert hierbij de lijst aan, gevolgd door Noord-Holland en NoordBrabant, dat ook kan bouwen op een sterke industriële basis. Dunbevolkte provincies hebben de minst vruchtbare innovatiebodem. Zeeland en Drenthe blijven daarbij het meest achter.

Figuur 1 Innovatieklimaat per provincie Bovengemiddeld Gemiddeld Ondergemiddeld

Innovatie een belangrijke ‘groeidriver’ Succesvolle toepassingen van nieuwe producten en diensten zijn belangrijk voor de versterking van de economische structuur. Het verbetert de concurrentiepositie, creëert werkgelegenheid en genereert daarmee duurzame economische groei. Met hetzelfde volume aan productie of diensten wordt dan simpelweg meer verdiend. Voor innovatie is de sociale factor cruciaal. Menselijke interactie is belangrijk voor de totstandkoming van nieuwe ideeën of werkwijzen. Uitwisseling hiervan geschiedt het snelst ‘face to face’.1 Menselijke vaardigheden zijn vervolgens nodig om ervoor te zorgen dat innovatie ook op een waardevolle wijze wordt toegepast. Het karakter van de regionale arbeidsmarkt zegt daarmee veel over het innovatieprofiel en het perspectief hiervan. Bron: ING Economisch Bureau

Box 1 Innovatieklimaat beoordeeld op basis van vier criteria Een goed innovatieklimaat staat of valt met de kwaliteit en potentie van de arbeidsmarkt. Dit gaat vooraf aan de feitelijke effecten van innovatie. In dit onderzoek is het innovatiepotentieel van de provincies in kaart gebracht op basis van 4 indicatoren; het regionale opleidingsniveau, het aantal hoog opgeleide kenniswerkers, het aantal creatieve banen en het aantal innovatieve banen. Onder creatieve werkgelegenheid vallen banen op het gebied van vormgeving en architectuur, muziek, reclame, radio, tv en softwareontwikkeling. Tot de innovatieve werkgelegenheid worden vooral banen in de industrie, maar ook in de groothandel en financiële dienstverlening gerekend. 1

CPB: Stad en Land, december 2010

Stedelijke omgeving goed voor innovatieklimaat Stedelijke gebieden hebben een goed innovatieklimaat. Het opleidingsniveau ligt hier gemiddeld hoger en er zijn meer kenniswerkers actief. Hierdoor is de creatieve sector veelal ook goed vertegenwoordigd. Deels is dit te danken aan agglomeratievoordelen, maar daarnaast pakt vooral de aanwezigheid van onderwijsinstellingen positief uit. Zo valt op dat het gunstigste innovatieklimaat zich concentreert in Utrecht, Noord-Holland, Brabant en Groningen (figuur 1), allen provincies met universiteitssteden. In het algemeen is de leefkwaliteit van de regio een belangrijke voorwaarde voor een goed innovatieklimaat. Het woning- en winkelaanbod en de aanwezigheid van horeca en culturele voorzieningen zijn hierbij van invloed. Een hoog aanbod trekt kenniswerkers aan en maakt de regio voor nieuwe bedrijven interessant.

Innovatieve werkgelegenheid wijder verspreid Utrecht verbindt als enige provincie een sterke arbeidsmarkt met veel creatieve èn innovatieve banen. De enige andere regio die zich hiermee kan meten is het gebied rond Eindhoven. Waar creatieve banen vooral met stedelijke provincies verbonden zijn, is innovatieve werkgelegenheid veel meer verspreid en verbonden met grote industriële clusters. Zo scoren de provincies Overijssel en Limburg met veel industriële bedrijven hier in tegenstelling tot het totaalbeeld juist goed. Clustering van bedrijvigheid heeft hier een positief effect.

dat technologisch snel vernieuwende sectoren als industrie, groothandel en financiële dienstverlening ondervertegenwoordigd zijn. De wel sterk in de regio aanwezige nationale topsector energie levert vanwege de lage arbeidsintensiteit weinig banen, maar draagt uiteindelijk wel sterk bij aan de Groningse economie. De toegekende status van ‘Energyport’ en de geplande Energy Academy illustreren niet alleen dit economische belang, maar ook hoe je het innovatiepotentieel van de stad Groningen regionaal beter kan benutten en bovendien meer jonge hoger opgeleiden aan de regio kunt binden.

Regionale verschillen het grootst in Groningen en Noord-Holland De onderlinge regionale verschillen in innovatiepotentie zijn in Noord-Holland het grootst. Waar Groot-Amsterdam als subregio landelijk de tweede plaats bezet, is Noord-Holland Noord hekkensluiter. Ook Groningen kent een groot contrast tussen de stad en het overige deel van de provincie. De onderlinge verschillen tussen de gebieden in de provincie zijn het kleinst in Gelderland en Noord-Brabant, waar echte achterblijvers ontbreken.

Ranking innovatieklimaat Friesland per onderdeel

Hieronder wordt dieper ingegaan op het innovatiepotentieel per provincie. In de bijbehorende tabellen worden de provincies op onderdeel gerangschikt ten opzichte van elkaar.

Ranking innovatieklimaat Groningen per onderdeel Opleidingsniveau 3

Kenniswerkers 4

Creatieve Innovatieve banen banen 3 12

Totaal 4

Stad Groningen bepalend voor hoge innovatiepotentieel provincie Groningen behoort tot de groep van provincies met het hoogste innovatiepotentieel. De beroepsbevolking is dankzij de aanwezigheid van de Rijksuniversiteit en de Hanzehogeschool Groningen relatief hoog opgeleid en ook werkzaam op hoger of wetenschappelijk beroepsniveau. Minstens zo belangrijk voor de prima prestatie van Groningen is het hoge aantal banen in sectoren als multimedia, IT, marketing en kunst, die de kennis op creatieve wijze weten toe te passen en te vermarkten. De interne regionale verschillen zijn echter groot en de provincie scoort op innovatief gebied goed, maar puur dankzij het potentieel van de stad Groningen. Daar bedraagt bijvoorbeeld het aandeel vestigingen in de hoog innovatieve ITsector 5,4%, tegenover 3% in Nederland. In overig Groningen – onderdeel van de regio’s met het minste innovatiepotentieel - behoort slechts 1,7% van de bedrijven tot de ITsector. Dat de provincie Groningen het slechtst van alle provincies scoort wat betreft het aandeel innovatieve banen komt doorKwartaalbericht Regio's augustus 2011 2

Opleidingsniveau 9

Kenniswerkers 9

Creatieve Innovatiebanen ve banen 10 6

Totaal 10

Ondanks banencreatie valt Friese innovatiepotentieel laag uit Friesland behoort tot de groep van achterblijvers met betrekking tot het aanwezige innovatiepotentieel. Alleen dankzij een relatief hoog aantal innovatieve banen wordt een positie in de middenmoot gehaald. De trend is wat dit laatste aspect betreft bovendien gunstig, want de werkgelegenheid in de innovatieve sectoren nam in Friesland de afgelopen jaren licht toe, terwijl deze in de meeste andere provincies en in Nederland als geheel afnam. Er gingen weliswaar 1.400 industriële en 600 financiële banen verloren, maar nieuwe banen werden gecreëerd in dienstverlening (IT, milieu, bouwontwerp), de groothandel en zelfs in de transportmiddelenindustrie. Zuidoost-Friesland (Heerenveen e.o.) doet het aanmerkelijk beter dan de twee andere Friese subregio’s. Alleen het opleidingsniveau ligt iets hoger in Noord-Friesland, dankzij de drie in Leeuwarden gevestigde hogescholen. Opvallend is wat dat betreft dat het beroepsniveau van de werkzame beroepsbevolking in Leeuwarden en omgeving achterblijft: er zijn verhoudingsgewijs weinig kenniswerkers. Uit de verbetering van de ranking voor opleidingsniveau in de periode 2005-2010 voor Noord-Friesland en de stijging van ZuidoostFriesland op het gebied van kenniswerkers wordt het beeld bevestigd dat Leeuwarden opleidt en Heerenveen werkgelegenheid biedt. De toegezegde investeringen van 800 miljoen euro in een betere bereikbaarheid van de Friese hoofdstad kunnen deze trend wellicht keren.

Ranking innovatieklimaat Drenthe per onderdeel Opleidingsniveau 12

Kenniswerkers 12

Creatieve Innovatieve banen banen 11 10

Totaal 12

Drenthe regio met laagste innovatiepotentieel van Nederland Drenthe herbergt de beroepsbevolking met het minste innovatiepotentieel van Nederland. Zowel wat betreft opleidingsniveau als aantallen kenniswerkers, creatieve en innovatieve banen behoort de provincie tot de minst presterende. De situatie in 2010 is bovendien verslechterd ten opzichte van 2005: op drie van de vier pijlers is Drenthe verder gezakt in de rankings. De provincie is ook in de enige categorie waarop het in 2005 nog redelijk scoorde - het aantal innovatieve banen - uit de middenmoot gevallen. Drenthe telde in deze periode in de innovatieve sectoren het sterkste banenverlies van alle provincies. In totaal gingen 3.500 industriële en 600 financiële banen verloren en er was onvoldoende compensatie in de vorm van banencreatie in vernieuwende dienstverlenende sectoren gerelateerd aan de bouw en de IT. Positieve uitzondering is Noord-Drenthe dat nog relatief veel hoger opgeleiden telt. Deze werken echter voornamelijk in de zorgsector of bij de (semi-)overheid. Het aandeel hoger opgeleiden stagneert bovendien in noordelijk Drenthe, terwijl het elders in Nederland geleidelijk oploopt. Tot de weinige lichtpuntjes in regionaal innovatiepotentieel behoort de oprichting in 2008 van het Hanze Institute of Technology in Assen en samen met Sun het CENSI (Center of Excellence for Intelligent Sensor Innovation), die zich richten op sensortechnologie. Dat deze focussector kansrijk is, bewijst de nr.1 in Syntens’ MKB Innovatie Top 100 van 2011: de TerraSen van het Emmense bedrijf Dacom, gespecialiseerd in irrigatiemanagement op basis van bodemvochtsensoren. Henk van den Brink (020 5639506)

Ranking innovatieklimaat Utrecht per onderdeel Opleidingsniveau 1

Kenniswerkers 1


Totaal 1

Utrecht heeft het meeste innovatiepotentieel Het innovatiepotentieel van Utrecht steekt wat de arbeidsaspecten betreft, nog altijd ver boven het Nederlandse gemiddelde uit. Hiermee scoort Utrecht het beste van alle provincies. Er kan dan ook uit een ruime bron hoger geschoolden geput worden: 36% van de Utrechters is hoger opgeleid. Ook wat banen betreft kent de provincie een prima innovatieklimaat. Het aantal kenniswerkers ligt met 40% in lijn met het aantal hoger geschoolden dat beschikbaar is. De creatieve beroepen zijn ook sterk vertegenwoordigd. Met name het grote aantal ingenieursbedrijven, zoals de top 5 spelers DHV, Grontmij en Arcadis en een omvangrijke IT sector zorgen ervoor dat het aandeel creatieve banen in het totaal bijna anderhalf keer hoger ligt dan landelijk. Behalve banen bij gevestigde namen als CapGemini en Ordina gaat het ook om ondernemingen in de gaming industrie zoals FourceLabs. Ondanks de iets beperktere aanwezigheid van industriebanen, behoort Utrecht door veel banen in bijvoorbeeld de fiKwartaalbericht Regio's augustus 2011 3

nanciële sector toch tot de top in innovatieve beroepen. Al bij al is Utrecht nog altijd uitstekend gepositioneerd om tot innovatie te komen. Initiatieven als het Utrecht Science Park vertalen het juiste klimaat in concrete innovatieve bedrijvigheid. In 2012 gaat Danone al haar Nederlandse researchcapaciteit op deze locatie bundelen. Deze en andere initiatieven kunnen de economische structuur en daarmee de groei op lange termijn versterken.

Ranking innovatieklimaat Gelderland per onderdeel Opleidingsniveau 5

Kenniswerkers 5


Totaal 5

Gelders innovatiepotentieel net onder de top Op de ranglijst van provincies met het grootste innovatiepotentieel eindigt Gelderland net onder de top. Echte uitschieters ontbreken dan ook. Binnen Gelderland presteert Arnhem/Nijmegen het beste. Die regio scoort wat opleidingsniveau en kenniswerkers zelfs in de top tien van Nederland, wat met de Radboud universiteit, het universiteit Nijmegen medisch centrum en verschillende hogescholen niet verwonderlijk is. Modebedrijven en andere vormgevers zorgen voor de nodige creatieve banen. Wel zijn er iets minder innovatieve banen ondanks de aanwezigheid van bedrijven als AkzoNobel, NXP en Synthon. Dat komt vooral omdat er relatief weinig werkgelegenheid in de metaalindustrie, de groothandel en bij financiële instellingen is. Het innovatiepotentieel van de Veluwe houdt zich in het midden op. Voor ‘opleidingsniveau’ en ‘aantal kenniswerkers’ is dat misschien lager dan verwacht. De regio heeft immers Wageningen binnen haar grenzen, met de universiteit en het topinsituut ‘Food and Nutrition’. De rest van de Veluwe drukt echter ook een stevig stempel op het innovatieklimaat. Opvallend is dat Zuidwest-Gelderland relatief veel creatieve en innovatieve banen kent, waardoor het op die terreinen tot de top tien van Nederlandse regio’s behoort. De creatieve banen zitten vooral in de de IT en ambachten (meubelmakers), innovatieve werkgelegenheid in de groothandel en meubelindustrie. In de Achterhoek ontbreekt het juist aan creatieve banen en zijn ook weinig kenniswerkers. Het opleidingsniveau is in vergelijking met 2005 wel sterk toegenomen. De Achterhoek kent ook veel innovatieve banen, met name in de groothandel en (metaal)industrie.

Ranking innovatieklimaat Overijssel per onderdeel Opleidingsniveau 7

Kenniswerkers 8


Totaal 8

Vooral innovatieve banen ondersteunen innovatiepotentieel Overijssel Overijssel kent een relatief groot aantal innovatieve banen in de machinebouw, de rubber- en kunststof- en hout-, glas- en meubel industrie. Hierdoor bereikt Overijssel nog net een positie in de middenmoot van provincies met het hoogste innovatiepotentieel. Vooral op ‘creatieve banen’ en het aantal kenniswerkers blijft de provincie echter flink achter bij het gemiddelde voor Nederland. Van de drie Overijsselse regio’s heeft Zuidwest-Overijssel (het gebied Deventer, Raalte en Olst-Wijhe) het meeste innovatiepotentieel. Dankzij top tien noteringen op het gebied van opleidingsniveau en het aantal creatieve en innovatieve banen behoort de regio zelfs tot de vijf regio’s met het hoogste innovatiepotentieel. Met bedrijven als AkzoNobel, Tauw, Witteveen+Bos en Kluwer is Deventer de drijvende kracht achter het innovatiepotentieel in de regio. Noord-Overijssel neemt waar het om opleidingsniveau, kenniswerkers en creatieve banen gaat, middenposities in. Het aantal innovatieve banen is er echter laag, vooral omdat de werkgelegenheid bij financiële instellingen en in de groothandel beperkt is. Twente heeft relatief weinig kenniswerkers en een beperkt deel hoger opgeleiden, ondanks de aanwezigheid van de Universiteit Twente. Er zijn daarentegen wel veel innovatieve banen bij bedrijven als Ten Cate, Thales en Norma. Ondanks de positie in de middenmoot van de regio’s met de grootste innovatiepotentie kan Twente door de UT wel bogen op een flink aantal kennis- en onderzoeksinstituten. Bovendien wordt via initiatieven van de ‘Twentse Innovatieroute’ samengewerkt tussen overheid, onderwijs, onderzoek en ondernemingen. Ferdinand Nijboer (020 6523450)

Ranking innovatieklimaat Noord-Holland per onderdeel Opleidingsniveau 2

Kenniswerkers 2


Totaal 2

Noord-Holland scoort op meerdere fronten sterk, maar mist industriële vernieuwing Noord-Holland behoort tot de regio’s met het beste innovatieklimaat, alleen Utrecht gaat de provincie voor. In belangrijke mate wordt dit gedragen door Groot-Amsterdam dat met dank aan de twee universiteiten (UvA en VU), hogescholen en veel dienstverlening in de financiële en ICT-sector (zoals Logica en TomTom) landelijk het grootste aandeel hoogopgeleiden en kenniswerkers telt (41%). De omliggende NoordHollandse regio’s Haarlem en het Gooi scoren wat dit betreft eveneens goed. Ook creatief gezien heeft de regio een naam hoog te houden. Waar Amsterdam een bloeiende mode, kunst, foto- en filmindustrie kent, vormt Hilversum op het vlak van beeld en geluid nog altijd een creatief middelpunt, al zijn bezuinigingen wel een bedreiging.

Kwartaalbericht Regio's augustus 2011 4

Dat Noord-Holland de lijst niet aanvoert, is te wijten aan het relatief kleine aantal (industriële) innovatieve banen. Ondanks de aanwezigheid van organisaties als Tata Steel (IJmuiden), ECN (Petten), zaadveredelaar Enza (Enkhuizen) en het medische life sciences cluster in Amsterdam, blijft de provincie als echte dienstenprovincie op dit vlak achter. Voor de beoordeling van het innovatieklimaat speelt voorts het contrast in de provincie een rol. Waar de stedelijke zuidvleugel goed presteert, is het innovatieprofiel in het Noorden veel minder sterk. Alkmaar en omgeving komt nog redelijk goed uit de bus. Het innovatieklimaat in Noord-Holland Noord blijft daarentegen sterk achter. Forse inzet op de energie- en offshoresector is een van de weinige opties om hier het tij te keren.

Ranking innovatieklimaat Zuid-Holland per onderdeel Opleidingsniveau 4

Kenniswerkers 3


Totaal 6

Zuid-Hollands innovatieklimaat kan beter Zuid-Holland heeft als meest verstedelijkte provincie veel potentie. Toch eindigt de regio wat innovatieklimaat betreft slechts in de middenmoot en kan daarmee een uitzondering worden genoemd. Sterk punt is vooral de kennisinfrastructuur in de provincie, waarvan de potentie met een betere kruisbestuiving tussen de drie Universiteiten (Leiden/TU Delft /Erasmus) onderling en met het bedrijfsleven wellicht verder kan worden benut. Belangrijke innovatieve clusters concentreren zich rond de steden Leiden en Delft, met veel hoogopgeleiden en kenniswerkers bij de TU Delft, TNO en rond de Leidsche Universiteit (o.a. Bio-science park). In creatief opzicht scoort Zuid-Holland gemiddeld duidelijk minder dan de Noordelijke Randstad, al presteert een stad als Den Haag op het gebied van vormgeving, reclame en kunst juist goed. Waar het aantal innovatieve banen in Zuid-Hollandse in vergelijking met de rest van Nederland 9% lager ligt, scoort de normaal achterblijvende regio Oost-Zuid-Holland hier opvallend genoeg wel goed. Ook de Drechtsteden hebben wat dit betreft een sterk profiel. Als grootste Zuid-Hollandse regio trekt Groot-Rijnmond het gemiddelde innovatiepotentieel omlaag. Hoewel zich in de Rotterdamse haven met de petrochemie veel hoogwaardige bedrijvigheid bevindt, is de kennisintensieve personeelsinzet hier beperkt. Dit komt ondermeer omdat veel industriële onderzoeksafdelingen elders zijn gevestigd. Het grootste minpunt is echter het lage gemiddelde opleidingsniveau. Wat dit betreft is een lichtpunt dat Rotterdam er steeds beter in slaagt om hoog opgeleiden voor de stad te behouden.

Ranking innovatieklimaat Flevoland per onderdeel Opleidingsniveau 8

Kenniswerkers 7


Totaal 7

Flevoland op innovatievlak in opkomst, maar kent ook uitdagingen Van oudsher leunt Flevoland economisch gezien op Amsterdam, wat het innovatieklimaat in de regio niet ten goede komt. Dat de economie sterk groeit, is vooral toe te schrijven aan de bevolkingsgroei in Almere. Toch gaat het wel de goede kant op, vestigen zich veel nieuwe MKB bedrijven en verbetert de balans tussen wonen en werken en daarmee ook het regionale innovatieklimaat. Sinds 2005 steeg het aantal banen in de provincie immers drie keer zo snel als de beroepsbevolking, wat vertrouwen geeft voor de toekomst. Vaak zijn hierbij kenniswerkers gevraagd. De jonge economie, met een bijvoorbeeld nog relatief sterk vertegenwoordigde landbouw, telt toch een gemiddeld aantal innovatieve banen. Dit is vooral toe te schrijven aan werkgelegenheid in de machine-industrie en groothandel. Op het creatieve vlak onderscheidt de provincie zich verder sterk met een grote vertegenwoordiging van multimedia- en softwarebedrijven, als ook internetwinkels. De zwakke plek van de provincie ligt bij het gemiddelde opleidingsniveau, dat achterblijft bij het landelijk gemiddelde. Voor de toekomst is de uitgangspositie niettemin redelijk goed. Zo geeft de aanwezige ICT bedrijvigheid een goed uitgangspunt voor verbetering van het innovatieklimaat. Het Technofonds van de provincie Flevoland richt zich hier ook op. Al met al ligt de belangrijkste uitdaging bij het verhogen van het gemiddelde opleidingsniveau en het verder verbeteren van het leefklimaat in de provincie. Rico Luman (020 5639893)

Ranking innovatieklimaat Zeeland per onderdeel Opleidingsniveau 10

Kenniswerkers 11


Totaal 11

Innovatiepotentieel Zeeland onder de maat De provincie Zeeland scoort evenals in 2005 matig op het gebied van innovatieklimaat. Op alle fronten wordt fors onder het Nederlandse gemiddelde gescoord. Vooral op het onderdeel ‘creatieve banen’ presteert Zeeland ver onder de maat. Dit geldt voor alle sectoren maar in het bijzonder voor de reclame, tv, radio, fotografie en filmbranche. Het aandeel banen bij softwarebedrijven is met een half procent bovendien maar 30% van het Nederlandse gemiddelde. Dat het aantal innovatieve banen niet heel ver onder het gemiddelde ligt, heeft Zeeland te danken aan ZeeuwsKwartaalbericht Regio's augustus 2011 5

Vlaanderen, dat een plaats in de hoogste categorie inneemt. Dow Chemical vervult in deze uitkomst een sleutelrol. De op innovatie georiënteerde organisatie werkt met andere grote chemische bedrijven en het MKB samen om niet alleen groei, maar ook duurzamere productie te realiseren. Mede door de aanwezigheid van de Hogeschool Zeeland (Vlissingen) en de Roosevelt Academy (Middelburg) ligt het opleidingsniveau en het aantal kenniswerkers in de rest van Zeeland een stuk hoger dan in Zeeuws-Vlaanderen. Zeeland staat voor de uitdaging een aantrekkelijk vestigingsklimaat te creëren voor deze hoogopgeleiden, zodat ze ook na hun studietijd een bijdrage kunnen leveren aan de Zeeuwse economie.

Ranking innovatieklimaat Noord-Brabant per onderdeel Opleidingsniveau 6

Kenniswerkers 6


Totaal 3

Aantal innovatieve banen hoogst in Brabant Over de hele linie is het innovatieklimaat van Noord-Brabant. bovengemiddeld. In vergelijking met andere provincies behoort het opleidingsniveau, het aantal kenniswerkers en creatieve banen in bijvoorbeeld de reclame, bij televisie en telecommunicatie tot de middenmoot. Daar staat echter tegenover dat Brabant met 28% het hoogste aandeel innovatieve banen van Nederland kent. Zo is de sterk op ontwikkeling gerichte machine-industrie sterk vertegenwoordigd in Brabant. ASML is hiervan een goed voorbeeld. Van de 6.300 werknemers die het bedrijf rijk is, richt ruim een derde zich op R&D. In Brabant speelt de voedingsindustrie daarnaast een belangrijke rol. Innovatie is binnen deze competitieve branche van groot belang om de concurrentie voor te blijven en exportmogelijkheden te creëren. Om dit te versterken heeft de voedingsindustrie in samenwerking met de overheid en kennisinstellingen het innovatieprogramma Food & Nutrition opgesteld. Binnen de provincie presteert ZuidoostBrabant (met de regio Eindhoven) veruit het best. Dit is te danken aan het grote aantal innovatieve banen binnen onder meer de elektronische (Phillips), transportmiddelen- (VDL) en machine-industrie (ASML). De score van deze subregio wordt ook opgestuwd doordat het opleidingsniveau en het aantal kenniswerkers hoger zijn dan elders.

Ranking innovatieklimaat Limburg per onderdeel Opleidingsniveau 11

Kenniswerkers 10


Totaal 9

Overheid kan innovatie Limburg verbeteren Limburg behoort tot de provincies met het meest beperkte innovatiepotentieel. Het gemiddelde opleidingsniveau is, evenals het aantal kenniswerkers en het aandeel creatieve banen laag. Doordat het aantal creatieve banen in ZuidLimburg hoger ligt, komt dit gebied beter uit de bus. In vergelijking met de andere gebieden kent de regio relatief veel zakelijke dienstverlening binnen de architectuur, telecommunicatie en informatietechnologie. Bovendien heeft ZuidLimburg een rijke culturele sector. Alle afzonderlijke regio’s scoren goed op het gebied van innovatieve werkgelegenheid en Limburg als geheel staat in de top drie van provincies met het hoogste aandeel innovatieve banen. Dergelijke functies komen binnen de chemie grotendeels voor rekening van DSM en Sabic. Ook bij OcéTechnologies (Venlo) wordt veel in R&D(-personeel) geïnvesteerd. De bedrijfsactiviteiten van interieur- en exterieurontwikkelaar Trespa zorgen bovendien voor een relatief hoge score binnen de innovatieve meubelindustrie. De Provincie Limburg ontplooit verschillende initiatieven om de innovatie te stimuleren. Bij Greenport Venlo vindt dit op onder meer het gebied van voedingsindustrie plaats. Vernieuwingen in de chemische industrie, die sterk vertegenwoordigd is in het zuiden van Limburg, worden gestimuleerd binnen de Chemelot community. Op innovatie gerichte samenwerkingsverbanden tussen de overheid, bedrijfsleven en kennisorganisaties komen daarnaast tot uiting binnen Life & Sciences in Maastricht en de open campus Avantis in Heerlen. Stef Bais (020 5647247)


In elk Kwartaalbericht Regio’s publiceert ING Economisch Bureau ook de meest actuele ramingen voor de economische groei per provincie. In tabel 1 staan de realisaties voor 2010 en de ramingen voor 2011 en 2012.

Tabel 1 Regionale economische groei 2010-2012 Provincie Groningen Friesland Drenthe Overijssel Flevoland Gelderland Utrecht Noord-Holland Zuid-Holland Zeeland Noord-Brabant Limburg Nederland

Groei 2010

2.7% 0.8% 1.1% 1.2% 2.2% 1.0% 0,9% 2.3% 1.1% 2.2% 1.9% 1.7% 1.7%

Groei 2011* Groei 2012*

2.0% 1.5% 1.5% 1.7% 2.4% 1.5% 1.8% 1.9% 1.6% 1.3% 1.9% 1.3% 1.7%

Bron: CBS, *ramingen ING Economisch Bureau

1.1% 1.1% 1.1% 1.4% 2.1% 1.3% 1.7% 1.4% 1.5% 1.0% 1.4% 0,9% 1.4%


Meer weten? Kijk op ING.nl/zakelijk Of bel met Rico Luman, Regio econoom 020 56 3 98 93

Wilt u nieuwe publicaties per e-mail ontvangen? Ga naar ING.nl/economischepublicaties

Disclaimer De informatie in dit rapport geeft de persoonlijke mening weer van de analist(en) en geen enkel deel van de beloning van de analist(en) was, is, of zal direct of indirect gerelateerd zijn aan het opnemen van specifieke aanbevelingen of meningen in dit rapport. De analisten die aan deze publicatie hebben bijgedragen voldoen allen aan de vereisten zoals gesteld door hun nationale toezichthouders aan de uitoefening van hun vak. Deze publicatie is opgesteld namens ING Bank N.V., gevestigd te Amsterdam en slechts bedoeld ter informatie van haar cliënten. ING Bank N.V. is onderdeel van ING Groep N.V. Deze publicatie is geen beleggingsaanbeveling noch een aanbieding of uitnodiging tot koop of verkoop van enig financieel instrument. ING Bank N.V. betrekt haar informatie van betrouwbaar geachte bronnen en heeft alle mogelijk zorg betracht om er voor te zorgen dat ten tijde van de publicatie de informatie waarop zij haar visie in dit rapport heeft gebaseerd niet onjuist of misleidend is. ING Bank N.V. geeft geen garantie dat de door haar gebruikte informatie accuraat of compleet is. De informatie in dit rapport kan gewijzigd worden zonder enige vorm van aankondiging. ING Bank N.V. noch één of meer van haar directeuren of werknemers aanvaardt enige aansprakelijkheid voor enig direct of indirect verlies of schade voortkomend uit het gebruik van (de inhoud van) deze publicatie alsmede voor druk- en zetfouten in deze publicatie. Auteursrecht en rechten ter bescherming van gegevensbestanden zijn van toepassing op deze publicatie. Overneming van gegevens uit deze publicatie is toegestaan, mits de bron wordt vermeld. In Nederland is ING Bank N.V. geregistreerd bij en staat onder toezicht van De Nederlandsche Bank en de Autoriteit Financiële Markten. De tekst is afgesloten op 26 augustus 2011.

Stad biedt beste klimaat voor innovatie

Recommend Documents