_________________________________ STACCATO _________________________________ Nieuwsbrief voor de elektriciteitsbedrijven in Nederland over CO2-verwijdering, -transport en -opslag Nummer 7 december 2007
Inhoud Clean Coal Conference _____ ETP ZEP / Flagship programme _____ UK’s CCS Demonstration Competition _____ Rotterdam Climate Initiative _____ Eurelectric Conference on CCS _____ Opening SEWGS-proefinstallatie bij ECN _____ Aanpassingen EU-ETS na 2012 _____ CATO-project _____ Agenda Seminars/Conferenties 1
Clean Coal Conference Op 24 en 25 september 2007 is in Berlijn de European Clean Coal Conference gehouden, met als een van de hoofdthema’s CCS. Met zo’n 150-200 deelnemers was de conferentie qua omvang zeer bescheiden (van de Nederlandse E-sector was er slechts één vertegenwoordiger). Hieronder een kort verslag. John Topper (IEA) gaf aan dat de inzet van kolen de komende 25 jaar nog sterk zal toenemen, maar dat dit wel gekoppeld is aan: •
betere rookgas reiniging
•
hogere rendementen (50%)
•
implementatie van CCS
Vanuit de zorgen voor energiezekerheid en milieu in de toekomst, zijn er in alle delen van de wereld roadmaps voor kolen met CCS (zie tekstkader). Roadmaps and Goals EU: R&D strategy is through framework program, supporting demonstration of CCS but also high efficiency PCC (see earlier slides). Japan: C3 Initiative covers full production, use, disposal chain. Gasification as core technology but also oxy-coal combustion. Australia: COAL21 National Action Plan mainly aimed at 'breakthrough' technologies. Government funding under LETDF – includes lignite drying for higher efficiency, oxycoal and CCS projects. Canada: Clean Coal Technology Roadmap – performance standards for conventional emissions and mercury and for efficiency. Also CCS Roadmap. USA: •Short-term: improvements to current technologies - SO2, NOx, Hg emission reductions, reduced carbon intensity . •Long-term: near-zero emission energy plants with CCS with strong IGCC focus but some signs of recognition of PCC; materials program •Initiatives include CCPI, FutureGen (IGCC base).
Na een kort overzicht van de state of the art van CCS belichtte hij de technologische hindernissen voor de eerste generatie centrales met CCS. Capture ready bouwen betekent in zijn optiek: •
vooraf een studie uitvoeren naar de opties voor retrofit
•
voldoende ruimte reserveren
• identificeren van aanvaardbare routes voor CO2-opslag Van alle industriële activiteiten wordt door een Australische verzekeringsmaatschappij de risico’s van CO2-opslag het hoogst ingeschat. 2
Ioannis Galanis (EC, DG Transport & Energy) verwacht een revival van kolen. Vanwege de kosten en wellicht ook de beperkte beschikbaarheid kan gas de “energy-gap”niet opvangen. Voorwaarde aan de inzet van kolen is wel dat er iets gedaan wordt aan de emissies. Dat er in Europa nu al meer dan 20 potentiële CCS-demo-plants zijn geïdentificeerd, kan volgens Galanis worden gezien als een positief signaal van de industrie voor CCS. Verwachte investeringen per demo tussen 1 en 2 miljard Euro. Het Europese CO2 handelssysteem (EUETS) wordt gezien als het “key-instrument” voor de compensatie van de extra investeringen en extra operationele kosten. Januari 2008 zal de EC met een voorstellen komen voor aanpassingen van het EU-ETS, ondr andere met betrekking tot CCS. De verwachting is dat het echter nog wel enkele jaren zal duren voordat duidelijk wordt hoe het EU-ETS er vanaf 2012 uit zal zien. Enkele statements van Stefano Consonni (Dep. of Energy Engineering, Politechnico Milano): •
Er is in Europa een sterke oppositie tegen kolengestookte centrales (fig. 1)
•
Perceptie van het publiek is niet compleet; communicatie moet beter
•
Met betrekking tot CO2 is de positie van kolen met CCS aanzienlijk beter dan een moderne gascentrale (Fig. 2)
Figuur 1
Figuur 2
•
Technisch gezien zou IGCC beter moeten presteren dan post-combustion of oxyfuel
•
Ondanks extra kosten voor CCS blijft kolen de favoriete brandstof voor elektriciteitsproductie
•
Om de CO2-emissies te stabiliseren op het huidige niveau, moet in het jaar 2055 ca. 7 Gton C/jaar worden vermeden t.o.v. business as usual. Als 1/7 deel van deze doelstelling 3
met CCS gerealiseerd zou worden, kost dat 75-150 miljard $/jaar (bij kosten voor CCS van 20-40 $/ton CO2). Dit komt overeen met een stijging van de olieprijs van 3-5 $/barrel. •
Kosten op zich geen belemmering voor stabilisering van de CO2-emissies.
Nigel Downes (Centrica, UK) meldt dat Centrica plannen heeft voor een kolen IGCC met CCS in Teeside in de UK (figuur 3). De CO2 zal bij een druk va 150-200 bar via pijpleidingen worden verpompt naar een opslag en EOR op de Noordzee. De kosten vormen ook hier het belangrijkste struikelblok. De UK heeft £1 miljard gereserveerd voor CCS-projecten, maar er is nog te veel onduidelijkheid over de kosten om te kunnen zeggen hoeveel geld er van de overheid nodig is.
Figuur 3 Volgens Giorgio Ruscito (Assocarboni, Italy) zou kolen er in de vergelijking met gas veel minder slecht af komen, wanneer ook de up-stream CO2-emissies in het Kyoto-verdrag zouden worden meegenomen. LCA studie wijst uit dat de “venting” en “flares” van de gasproductie zeer significante CO2-bronnen zijn (werelwijde gas-flares = 25 % van US gasverbruik). De OPEC is lid geworden van de IEA-GHG, juist om meer kennis te krijgen van technieken om deze emissies te verminderen en CO2 bij winning terug te pompen. Communicatie over de totale emissies van kolen en gas naar publiek en politiek moet dus beter vindt hij. Powerfuel OLC heeft nieuwbouwplannen voor en 900 MW IGCC met CCS in Hatfield. Voor Richard Budge (CEO) is een gegarandeerde minimumprijs voor CO2 een absolute voorwaarde voor investeringen in een dergelijke centrale. Zonder een gegarandeerde CO2prijs zal voor gas worden gekozen, hoe hoog de gasprijs ook is. De gasprijs wordt toch doorberekend aan de klant, want alle concurrenten hebben hetzelfde probleem. 4
John Hanson (Director HTC Purenergy) claimt dat HTC wereldleider is op gebied van CCS voor EOR en ondergrondse opslag. Ze hebben vele test faciliteiten en doen o.a. solvent engineering, modellering en risk assessment. In Noorwegen hebben ze een haalbaarheidsstudie uitgevoerd voor de zogenaamde Kårstogas terminal met geïntegreerde 420 MW gascentrale met CCS (post-combustion). De CO2 (> 99 mol % zuiver) zal bij een druk va 300 bar worden verpompt voor EOR. De kosten zijn gecalculeerd op 52 $/ton CO2 , bij een afvangrendement van 85%. In Frankrijk wordt gewerkt aan een nieuwe ontwikkeling voor de regeneratie van het solvent. Het solvent wordt daarbij eerst gesplitst in 2 fasen, waardoor water uit het solvent verwijderd wordt. Dit bespaart veel energie bij de regeneratie. De heer J.M. Farley (Doosan Babcock Energy) hanteert een net iets andere definitie voor het begrip “capture ready” dan eerder genoemd: •
Er moet voldoende ruimte zijn
•
Het ontwerp van de centrale mag niet zodanig zijn dat CCS niet meer mogelijk is
• Er moet zicht zijn op een CO2 pijpleiding naar een opslag. Babcock is bezig met de ontwikkeling van een full scale 40 MW brander voor oxyfuel. Deze zal naar verwachting worden getest rond 2008/2009. Vergelijkende berekeningen van capture technologieën uit het verleden zijn volgens Farley nu niet meer geldig en alle studies uit de VS kloppen niet, zo stelt hij. Uit analyses van Babcock gebaseerd op super kritische technologie met ŋ=46% blijkt, dat op dit moment voor een kolencentrale CO2-capture op basis van post-combustion het goedkoopst is. In het verleden was oxyfuel het goedkoopst, maar vanwege de gestegen kosten van de air separation unit is dit volgens hem niet meer het geval. Chris Greenwood (New Energy Finance) voorziet enorme investeringen in clean energy: Van 2005-2030 => $ 20 trn In 2006 => $ 600 bln Gemiddelde groei => 2,6 %/jaar De huidige investeringen in CCS zijn nog zeer laag: 20 $ mln in 2006 Aan de hand van een schema (zie figuur 4) gaf hij een goed overzicht van de CO2-markt wereldwijd. Verder besteedde hij aandacht aan de value chain van CO2-handel.
5
Figuur 4 Klaus Brendow (World Energy Council) maakt melding van een studie van het “Wuppertal Institut für Klima” naar de dynamiek in de kosten van de verschillende opties voor CO2reductie. Eén van de conclusies van deze studie is dat vanaf 2030 duurzame energie goedkoper zal zij dan CCS (figuur 5). Dit bevestigt volgens Brendow dat CCS een transitie technologie is en niet de lange termijn oplossing.
Figuur 5 De industrie moet de overheden meer steunen/dwingen dat wordt vastgehouden aan beleid dat is gericht op een temperatuurstijging van maximaal 2 ºC. Want een dergelijk beleid zal 6
resulteren in een CO2-prijs van ongeveer 37 €/ton CO2 en daardoor zullen investeringen in CCS rendabel zijn. Brendow betwijfelt de noodzaak van extra incentives. Van de 33 Energiebedrijven die zij in de database hebben, zijn er 17 die de risico’s nemen. Waarom dan nog stimulering vanuit de EU of nationale overheden? Concluderend kwam hij tot de volgende boodschap voor de COE’s van de energiebedrijven: 1 2 3 4
5 6
Commit company to climate mitigation. It is unavoidable and … an opportunity. The more stringent regional and global mitigation policies, the faster we validate our investments. We have time. It will take ten years for CCS cost to come down and more for carbon prices to rise above CCS cost. To adapt our company profile, we need to press governments for − predictable climate mitigation policies − CCS-minded regulations − unbiased energy policies − and a more effective protection of intellectual property in developing countries. We should not put all eggs in the CCS basket. CCS is a major mitigation option worldwide, but not a panacea. There is a residual risk of a failure of climate mitigation policies and of CCS. Share risk with likeminded companies (RD&D, lobbying), while developing an exclusive posture.
Onderwerpen in de paneldiscussie -
Er zal wellicht een verplichting komen voor CCS; wanneer is echter nog onduidelijk. Eerst starten met demo’s, daarna is beter aan te geven of/wanneer er een verplichting komt.
-
Bij de demo’s ligt de focus op 90% capture. Dit is geen doel op zich; na demo’s zal blijken welk percentage reëel is voor een bepaalde technologie.
-
CO2-allocatie Polen is 108-110 Mton. De emissies zullen echter veel groter zijn; ca 20% van de emissierechten zal moeten worden ingekocht.
Meer info en presentaties: http://www.platts.com/Events/pc775/presentation_index.xml
ETP-ZEP / Flagship Programme Op 3 oktober 2007 heeft de “Second General Assembly of ETP-ZEP” in Parijs plaatsgevonden. Enkele belangrijke statements: CO2-reductie bij een stijgende energie vraag is een “key challenge” Met CCS is in Europa een CO2-reductie van 50% realiseren Het “Flagship Programme”, waarin in 10-12 grootschalige demo-projecten verschillende CCS technologieën zullen worden getest en geëvalueerd, moet ertoe leiden dat in 2020 CCS commercieel beschikbaar is. 7
Het “Flagship Programme” is essentieel om het klimaatprobleem aan te pakken en helpt de EU haar leidende positie op het gebied van CCS te versterken. De executive summary van het “Flagship Programme” is te vinden op de volgende website: http://www.zeroemissionplatform.eu/website/docs/ETP%20ZEP/EU%20Flagship%20Programme%20for%20CCS.pdf
UK’s CCS Demonstration competition Op 19 nov. 2007 is in de UK de aftrap gegeven voor de £1 bln full scale CCS democompetitie. Het doel is de demonstratie van één kolengestookte centrale met postcombustion CCS en off-shore CO2-opslag, binnen een termijn van 7 jaar. De UK zet in op kolen en post-combustion vanuit de overtuiging dat dit de meest belangrijke CCS-opties is. Bovendien is het complementair aan de ontwikkelingen in de VS die vooral inzetten op precombustion voor kolencentrales en in Noorwegen waar een project wordt ontwikkeld voor post-combustion bij een gasgestookte centrale. "When operational early in the next decade, this will make the UK a world leader in this globally important new technology.” De Regering zal bij succesvolle demonstratie tot 100% van de extra investerings- en operationele kosten voor haar rekening nemen. De overheid zal naar verwachting ook de lange termijn verantwoordelijkheid voor de CO2-opslag op zich nemen (Richard Budge, Powerfuel OLC). De pre-kwalificatie periode loopt tot maart 2008. Gekwalificeerde bedrijven zullen in april 2008 worden uitgenodigd om deel te nemen aan de volgende fase van de competitie, welke pas in mei/juni van 2009 zal resulteren in één winnaar. Voor meer info zie: http://www.berr.gov.uk/energy/sources/sustainable/carbon-abatementtech/ccs-demo/page40961.html
Rotterdam Climate Initiative: 50% CO2-reductie in 2025 Het Rotterdam Climate Initiative is een samenwerkingsverband van de Gemeente Rotterdam, DCMR, het Havenbedrijf en Deltalinqs. De doelstelling is de CO2-emissies in 2025 met 50% terug te brengen. De belangrijke pijlers om dit te realiseren zijn energiebesparing, duurzame energie en vooral ook CCS.
8
Er is een Rotterdamse CCS Businesscase uitgewerkt die uit drie fasen bestaat: 1 In de eerste fase is sprake van 1,5 Mton CO2 afvang en transport. Hierbij wordt de grootste winst gehaald uit economische benutting van CO2 in de tuinbouwsector. 2 In de tweede fase gaat het om 10 Mton, waarbij het voornamelijk gaat om injectie van CO2 in olie- en gasvelden. 3 In de derde fase wordt onder andere de CO2 van elektriciteitscentrales afgevangen. Hierbij is het een voorwaarde dat het emissiehandelssysteem ook na 2012 van kracht blijft. In deze derde fase is sprake van 20 Mton CO2-afvang, -transport en -opslag. Bij alle fasen is er een samenwerking tussen de EU, de nationale overheid, de regionale overheid en bedrijven. Voor meer info: http://www.rotterdamclimateinitiative.nl
Eurelectric Conference on CCS Op 29 november 2007 heeft in Brussel de “Eurelectric Conference on Carbon Capture and Storage” plaatsgevonden. Hier bleek opnieuw dat de EC CCS tot een succes wil maken. Het ontbreekt de EC echter nog wel aan middelen/instrumenten om ervoor te zorgen dat het nu ook echt gaat gebeuren. De industrie is bereid te investeren in CCS, maar verwacht daarbij toch ook overheidssteun. Zorgen voor publieke acceptatie van CO2-transport en -opslag en het bieden van een lange termijn perspectief voor een adequate CO2-prijs worden als belangrijke taken voor de overheden gezien. Gezien de tijdsdruk geeft de EC de voorkeur aan een coördinerende en complementerende rol bij Lidstaat/industrie initiatieven voor de demonstratiefase van CCS, in plaats van een centraal Europees programma. De highlights van de conferentie zijn door EURELECTIRC weergegeven in drie artikelen die beschikbaar zijn op hun website (zie de direct links): 1 EURELECTRIC conference explores how to make CCS a success story http://www2.eurelectric.org/DocShareNoFrame/Docs/4/BDLFHHDAJKDMIDDIJJEIEF HG5TG69YBDT3B6B3WD2K9Y/Eurelectric/docs/DLS/CCS3-2007-030-1054-2-.htm 2 CCS - from capture to storage: viability and practicability http://www2.eurelectric.org/DocShareNoFrame/Docs/6/BDLFHHDAJKDMIDDIJJEIEF HG5TGY9YBDT3B6B3WD269Y/Eurelectric/docs/DLS/CCS2-2007-030-1053-2-.htm 3
Carbon Capture and Storage – a key path to cutting power sector emissions? http://www2.eurelectric.org/DocShareNoFrame/Docs/5/BDLFHHDAJKDMIDDIJJEIEF HG5TGY9YBDT3B6B3WDGY9Y/Eurelectric/docs/DLS/CCS1-2007-030-1041-2-.htm
9
Opening SEWGS-proefinstallatie bij ECN Op 13 december 2007 is bij ECN een nieuwe proefinstallatie voor het optimaliseren en opschalen van de zogenaamde Sorption-Enhanced Water Gas Shift technologie (SEWGS) officieel in gebruik genomen. Het is een vorm van pressure swing adsorptie (PSA), waarbij de water-gas shift van syngas en CO2-verwijdering tegelijkertijd plaatsvindt. Het voordeel van deze techniek is dat het een hoog afvangpercentage heeft (> 90%) en naar verwachting tegen relatief lage kosten en hoog energetisch rendement CO2 kan worden afgescheiden. Het onderzoeksproject maakt onderdeel uit van het CACHET project. Voor meer info zie persbericht (Ruud Lubbers stelt ECN-proefinstallatie voor CO2-afvang in gebruik) en de CACHET (www.CACHETCO2.eu).
Aanpassingen EU-ETS na 2012 Januari 2008 zal de EC met een voorstellen komen voor aanpassing van het EU-ETS voor de periode na 2012. Een hoge ambtenaar op het directoraat-generaal voor milieu, onthulde in de wandelgangen op de klimaattop op Bali enkele details: •
De Commissie wil een groot deel van de emissierechten na 2012 gaan veilen. Er zou ongeveer tweederde deel ter veiling gaan. Alleen bedrijven die aan een stevige intercontinentale concurrentie blootstaan zouden nog gratis rechten krijgen. In de elektriciteitssector zou bijna alles worden geveild
•
De manier van toewijzen zal veel meer worden geharmoniseerd dan nu het geval is in alle nationale toewijzingsmethoden. Dat betekent onder andere dat er een plafond voor heel Europa zal komen, in plaats van nationale plafonds. Het grootste probleem dat daarmee wordt opgelost is dat bedrijven in verschillende landen nu te maken hebben met verschillende condities, en mogelijk dus verschillende toewijzingen. Een strengere Europese regie kan dat voorkomen.
•
Verder kan een Europees plafond gemakkelijker in lijn worden gebracht met de
doelstelling, die nu nog op 20% emissiereductie in 2020 (ten opzichte van 1990) staat. Bij een hogere doelstelling zouden bedrijven een groter deel van hun emissierechten mogen halen uit projecten in ontwikkelingslanden. Bron: Nieuwsbrief Emissiehandel, 14 dec. 2007.
10
CATO-project Info over de voorgang van het CATO-project is te vinden op de CATO-website (http://www.co2-cato.nl/). Hier zijn onder ander ca. 250 publicaties (rapporten, papers, presentaties, etc.) over uiteenlopende CCS onderwerpen te vinden.
Seminars/Conferenties Winter 2008
Third Dutch Clean Fossil day (Dutch)
25-26 februari 2008
7th Carbon Investment Forum, Londen (www.euromoneyenergy.com/carbon)
11-13 March 2008
Point Carbon Conference “Carbon Market Insights”, Copenhagen.
22-24 april 2008
CO2NET Annual Seminar (Members Only) Warsaw, POLAND
16-20 november 2008
GHGT-9 . The 9th International Conference on Greenhouse Gas Control Technologies, Washington DC.
Reacties Voor reacties op STACCATO en aan/af-melden:
[email protected]
11
