stabulletin Schilderwerk is de vreemde eend in de bijt De STABU-Standaard 2012 is aan alle STABUlicentiehouders,

stabulletin j a a r g a n g 27 | n u m m e r 01 | m a a r t 2012 » pagina 12

» pagina 24

» pagina 30

Recht van spreken: Termijnverlenging

Schilderwerk is de vreemde eend in de bijt

Praktische workshops BIM

Nieuwe STABU-Standaard 2012 Aangezien de herziene UAV 2012 onderdeel vormt van de STABU²-systematiek heeft Stichting STABU het uitleveren van het boekwerk STABU-Standaard op het vaststellen van de UAV 2012 afgestemd. In de STABU-Standaard 2012 is zowel de basiskwaliteit voor de woning- en ­utiliteitsbouw vastgelegd als het standaardcontract UAV. Om de gebruikers van deze standaard snel te informeren over de verschillen tussen de U.A.V. 1989 en de UAV 2012 zijn beide contracten naast elkaar afgedrukt, op de linkerzijde de tekst van de U.A.V. 1989 en op de rechterzijde de nieuwe tekst van de UAV 2012.

Vraag het STABU

In deze uitgave o.a. antwoord op de vragen: • Waar komen de bouwtermen 1e en 2e oplevering toch vandaan? • Komt bemonstering ook voor in aanbestedingsreglementen? » lees de antwoorden vanaf pagina 28

De STABU-Standaard 2012 is aan alle STABUlicentiehouders, samen met de update 2012-1 van de STABU²-systematiek toegezonden in de laatste week van februari. Belangrijk Dit boekwerk maakt deel uit van de contracten die op basis van de nieuwe UAV 2012 worden afgesloten en dat betekent dat alle partijen hierover moeten kunnen beschikken. Losse exemplaren zijn daarom te bestellen bij Stichting STABU: stabu.org/STABU-uitgaven/STABU-Standaard De kosten bedragen 85 euro*. *

exclusief 6% BTW en inclusief verzendkosten.

Nieuwe STABU Viewer

Nieuwe UAV (2012) definitief vastgesteld

Na het besluit van STABU om alle kennisvelden aan te bieden vanuit een nieuwe Online database, is er bij DUNCAN Automatisering direct gestart met het ontwikkelen van een nieuwe viewer voor alle STABU content.

Het meest gebruikte contract in de ­Nederlandse bouw zijn de "Uniforme Administratieve Voorwaarden voor de uitvoering van werken" oftewel de UAV.

In nauwe samenspraak met Radboud Baayen (hoofd technische zaken STABU), Ronald van Passel (programmeur STABU) en DUNCAN wordt weer een mooi stuk software ontwikkeld, dat naadloos aansluit op de uitgebreide mogelijkheden van STABUText. Begin 2010 is bij STABU gestart met het opzetten van een nieuwe database, waarin onder andere de huidige STABU-catalogus wordt ondergebracht. » Lees verder op p. 4

Naar schatting wordt er met de UAV per jaar rond de vijftig miljard euro bouwomzet vastgelegd in de grond-, weg-, en waterbouw en de woning- en utiliteitsbouw samen. Dit ­'standaardcontract' is een typisch Nederlandse polderontwikkeling geweest. In 1968 is het als set van algemene voorwaarden tussen de Rijksoverheid en de aannemersorganisatie op de markt gekomen. Door de ondersteuning van dit standaardcontract door de standaard-­ bestekssystemen RAW en STABU zijn de UAV in de loop der jaren door alle professionele opdracht­gevers geaccepteerd. » Lees verder op p.3 STABULLETIN | 1

Binnen de STABU²-systematiek is het voor fabrikanten/toeleveranciers mogelijk om een kant-en-klare omschrijving van producten op te nemen. Het neemt de bestekschrijver veel werk uit handen wanneer door de fabrikant reeds "receptjes" van het product zijn opgenomen in het bestand. Daarnaast is het uiteraard een uitstekend middel om een product meer bekendheid te geven bij architecten- en adviesbureaus. Het totale overzicht staat op www.bestekservices.nl. De volgende fabrikanten zijn met de STABUuitgave 2012-1 toegevoegd: » Acosorb B.V.

• Akoestische (spuit)pleister » AGS Products B.V. • Prefab loodelementen » Altop International B.V.

» Nering Bögel BV

• Vloergootelementen, vetafscheiders, benzineafscheiders, olieafscheiders

• Luchtbehandelingskasten

» Normstahl Entrematic

» AMG Balustradesystemen » Aquacombi Nederland

• Segmenthefdeuren, kanteldeuren, horizontaal schuivende segmentdeuren

• Waterontharder

» Novenco B.V.

» Ardex GmbH

• Mortels en tegellijm

• Stuwdruk- en axiaalventilatoren

» Blauwplaat BV • Lichtbetonnen geïsoleerde

» PAM Galerij en Balkonverhoging B.V.

• Glazen balustrades

kantplank, Isolatieplaat, • Balustradeverhogingen, constructieplaat voor tegel galerij- & balkonverhoging » Paroc GmbH en stuc ondergrond » Burghouwt • Minerale dekens, • Schuifdeurenbeslag minerale schalen » Cembrit b.v.

» Permoxx Nederland BV

• Vezelcementplaat

• Magnesietplaat

» Danfoss Energie Systemen B.V.

» Schipper Ede

• Stadsverwarmingsunit, 2 • Aluminium schuifpui & 3 weg kleppen, platen- » Schreuder & Co warmtewisselaar • Metalen schuifdeurframe, » EnSafe B.V. binnendeurscharnieren » Serge Ferrari SAS • Valbeveiliging » Evonik Industries AG • Kunststof dak • Kunststof en gevelfolie bekledingspaneel » Siemens Nederland N.V. Energy Sector » Fortes Import B.V. • Installatie agenturen • Hoogspanning » Havebo B.V. transformatoren, schakel • Boilers, en verdeelinrichtingen » Steni Benelux BV warmwatersystemen, verdeelsystemen voor • Kunststof vloerverwarming en bekledingspanelen » VERGOKAN NV koeling » Hitmetal B.V. • Kabelgoten, kabelladders, • Schanskorf vloergoten, draadgoten » Interflow - BAM Techniek bv • Plafond- & wandsystemen

voor cleanrooms

» Villeroy & Boch p.a. Bosman Agenturen • Tegels

» Luvema Technische Industrie en Handelsonderneming

• Aluminium onderdorpels Meer informatie Om de mogelijkheden voor uw organisatie toe te lichten, kunt u een geheel vrijblijvende afspraak maken met José Schaap en/of Henk Gidding via: 0318 - 63 30 26 of e-mail [email protected].

2 | STABULLETIN

Van de redactie

Inhoud » pagina 4

Op YouTube is een STABU-film te vinden met daarin een boodschap van de medewerkers van STABU. Nieuwsgierig geworden? Wij nodigen u uit om de 1 minuut en 29 seconden lange film eens te bekijken. Het kanaal heet "STABUbouwbreed". We horen graag wat u ervan vindt!

• Vervolg coverpagina: Nieuwe STABU-viewer • Update IFD Library for buildingSMART » pagina 6

• Uit de praktijk van SMI » pagina 8

• STABU creëert ruimte Voor dit bulletin hebben de auteurs hun best gedaan om bijvoorbeeld de consequenties van de invoering van de UAV 2012 uit een te zetten.

» pagina 8

Diana K er vel | S tichting

Laat ons weten welke onderwerpen u nog meer zou willen lezen, dan gaan we daarmee aan het werk!

• Eén van de pioniers van STABU neemt afscheid » pagina 10 STABU

• Nederlands Architectuurinstituut • LinkedIn » pagina 11

• Korte berichten » pagina 12 P.S. Wij ontvingen een foto van waarschijnlijk de jongste lezer van STABUbulletin. Bedankt Frederike van Ballegooij voor deze leuke inzending.

• Recht van spreken » pagina 14

• Consequenties invoering UAV 2012 » pagina 15

• Nieuw in Hoofdstuk Schilderwerk Industriële coatings op metalen ondergrond » pagina 16

• Van goede kwaliteit » pagina 18

• Risico van het vak » pagina 20

• Element » pagina 21

• S-Bestek, bestekken maken via internet » pagina 22 » vervolg coverpagina 'Nieuwe UAV (2012) definitief vastgesteld' In de vorm van de UAVTI wordt deze ook door de installatietechnische aannemers geaccepteerd. Deze UAV is in 1989 aangepast aan jurisprudentie en wijzigingen in wet- en regelgeving. In 2009 is een Werkgroep Herziening UAV 1989 samengesteld die dezelfde operatie van aanpassing aan jurisprudentie en wijzigingen in wet- en regelgeving moest uitvoeren. De markt, bouwrechtadvocatuur en wetenschap zij daartoe geraadpleegd middels een uitnodiging commentaar aan de Werkgroep kenbaar te maken alsmede door middel van twee drukbezochte expertbijeenkomsten. Voor zover passend in de opdracht te komen tot een lichte herziening is al dit commentaar vertaald in de nieuwe UAV 2012.

• Op het rechte pad » pagina 24

• STABU-projectgroep 'Schilderwerk' wisselt van voorzitter "Schilderwerk is de vreemde eend in de bijt" » pagina 25

• Opvolging » pagina 26

• Cursusaanbod STABU 2012 » pagina 28

• Vraag het STABU De Werkgroep heeft haar werkzaamheden in februari 2011 afgerond en thans hebben zowel de Minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties als de Minister van Economische Zaken, Landbouw en Innovatie hun handtekening gezet (Staatscourant 30 januari 2012).

» pagina 30

• Praktische Workshops BIM » pagina 32

• Colofon • Prijsoverzicht

STABULLETIN | 3

Er is ingezet op een´viewer-uit-één-stuk´, d.w.z. alle informatie overzichtelijk ­beschikbaar in één, flexibel instelbaar venster. Kijk op www.stabuviewer.nl voor een demofilm. STABU-Element Naast de vernieuwing op het vlak van de online technologie komt STABU ook met een nieuwe methodiek: STABU-Element. Deze methode bouwt voort op de elementenmethode (NL/SfB) en creëert een aansluiting op de STABU²werksoortensystematiek. De elektronische uitgave van NL/SfB wordt door STABU beheerd. Afgelopen tijd is er (o.a. op LinkedIn, STABU-gebruikersgroep) al onderling van gedachten gewisseld over de toegevoegde waarde van de Elementenmethode bij het opstellen van een bestek. We constateren dat STABU-Element niet in plaats maar naast de huidige STABU²-systematiek komt. En elke methodiek kent zo vooren nadelen. Binnen STABUText is straks brede ondersteuning voor beide systemen. » vervolg coverpagina 'Nieuwe STABU viewer'

De bestaande database dateert uit de jaren '90 en is technisch gezien verouderd. Om te komen tot één systeem voor de kenniszuilen die STABU Bouwbreed Informatiesysteem voert is besloten om alle informatie online (via internet) te ontsluiten. STABU catalogus: nu en straks Momenteel levert STABU de bestaande database twee keer per jaar uit op DVD (ook als ZIP-download via internet). In STABUText wordt deze database uitgelezen door gebruik te maken van een zgn. windowslibrary (DLL-bestand) die tevens door STABU wordt aangeleverd. Dit vormt tezamen een offline sys­teem. De nieuwe catalogus wordt via internet door STABU aangeboden als webservice, die binnen STABUText is te gebruiken. Koppelingen vanuit de specificaties naar andere informatie op internet zijn hierin opgenomen, bijvoorbeeld naar het nieuwe Kennis Systeem Techniek van STABU. Met FPSPlus wordt een scala aan fabrikanteninformatie ontsloten. Er is een nieuwe viewer ontwikkeld waarin de STABU-catalogus online kan worden opgeroepen.

BIM Met STABU-Element is de mogelijkheid om een bestek te koppelen aan een Bouw Informatie Model (BIM) dichterbij gekomen. De methodiek sluit goed aan op het 3D ontwerp en kan op een logische manier worden ingebracht in de eigen componentenbibliotheek. De bestekschrijver bekijkt het 3D ontwerp in een viewer en koppelt straks in STABUText via de nieuwe STABU Viewer de specificaties (op prestatie of technisch niveau) aan de getoonde componenten in het 3D ontwerp bij het opbouwen van het bestek. Er ontstaat dan een projectbestek gesorteerd op STABU-Element of STABU². PVE Voor het opstellen van een Programma van Eisen ontwikkelt DUNCAN een nieuwe module, waarmee op een gestructureerde manier gebruik kan worden gemaakt van de informatie die STABU hiervoor aanreikt in de vorm van prestatieteksten. Deze module sluit aan op het bestek, dat met STABU-Element in STABUText wordt opgebouwd. Zo kan van de eerste tot de laatste fase gebruik worden gemaakt van één logisch systeem. Meedenken Bij deze nieuwe ontwikkelingen is het gewenst om van gedachten te wisselen met gebruikers. Dat komt het ontwikkelproces zeker ten goede. DUNCAN nodigt u uit om hiervoor contact op te nemen per mail ([email protected]) of telefoon 010 - 426 95 12 met Paul van ’t Hoff.

STABU BIM Standaard internationaal geaccepteerd De ontwikkelingen rondom de basis van het vastleggen van informatie ten behoeve van een BIM (Bouwwerk Informatie Model) heeft veelvuldig het nieuws gehaald afgelopen jaren. Eén van die ontwikkelingen is gestart bij STABU onder de naam STABU LexiCon. In samenwerking met Noorwegen, Verenigde Staten en Canada is dit initiatief onder de naam IFD Library for buildingSMART tot internationale standaard doorontwikkeld. De eerste implementaties in de praktijk worden inmiddels gedaan.

Inmiddels is dit initiatief onderdeel geworden van een internationale beweging die zich richt op het creëren van openBIM standaarden: buildingSMART. Binnen buildingSMART International worden voor het vastleggen en uitwisselen van informatie in BIM (Building Information Modelling) drie standaarden gebruikt die een basis hebben op ISO (International Standardisation Organisation) niveau. Deze drie standaarden richten zich op de peilers die noodzakelijk zijn om een project te kunnen realiseren. 4 | STABULLETIN

buildingSMART International zal de standaarden voortaan benoemen in begrijp­ bare namen, waarbij de technische onderlegger bestaat uit de ISO standaard en het raamwerk. De naamgeving van de openBIM standaarden die door buildingSMART worden gehanteerd: • buildingSMART Data Model (Raamwerk: IFC); • buildingSMART Data Dictionary (Raamwerk: IFD); • buildingSMART Processes (Raamwerk: IDM).

)

12

ter ms

IDM

Iso

1(

ss ce pro

De huidige bouwsector wordt overspoelt met de term BIM in vele hoedanigheden. Hoe oppervlakkig of diep je ook wilt gaan zijn er twee onderdelen die in BIM van belang zijn: • Het zelfstandig naamwoord BIM: Bouwwerk Informatie Model • Het werkwoord BIM: Bouwwerk Informatie Modelleren Uiteindelijk gaat het om samenwerken en afspraken om samen te kunnen werken.

48

00

29

6-3

Iso

(IF D)

Interessant is te zien dat buildingSMART International nu veel waarde hecht aan de onderdelen van “het proces (buildingSMART Processes)” en “het product (building­ SMART Data Dictionary)” en dat deze standaarden voor een groot deel in Nederland zijn ontwikkeld. We kunnen daarmee vaststellen dat het gedachtegoed van Nederlandse voortrekkers internationaal worden verankerd. Er staat ons dus ook niets in de weg om als Nederland deze standaarden zelf ook te gaan implementeren.

data

Iso 16739 (IFC)

Samengevat, de standaarden van buildingSMART hebben betrekking op de juiste vastlegging van het product, het leveren van hulpmiddelen voor het proces, en een communicatiemedium voor de technische invulling.

uit de buildingSMART Benelux nieuwsbrief:

Drie-eenheid bij (bouw)projecten In onze wereld van open standaarden wordt veel met afkortingen gewerkt, waardoor de strekking van het begrip waar zo’n afkorting voor staat niet altijd voor iedereen duidelijk is. buildingSMART is ontstaan rond de mogelijkheid om digitale data op uniforme wijze op te slaan. Daaruit is IFC gegroeid. Maar bij projecten in het algemeen, en bouw- en infrastructurele werken in het bijzonder, is het opslaan van data nooit een doel op zich. Sterker, het bouwen is nooit een doel op zich. Misschien alleen voor de mensen die in de bouw­industrie hun brood verdienen, maar voor iedere opdrachtgever gaat het primair om huisvesten. Het onder dak brengen van produceren, verplegen, opleiden of wonen is het doel. En om dat te kunnen realiseren is een veelal lange weg nodig, -het proces-, dat uiteindelijk moet leiden tot het technisch realiseren van de gewenste huisvesting. Of ­verplaatsing, in geval van infrastructuur. Vanuit dit gezichtsveld ligt de drie-eenheid voor bouwprojecten vast; • De doelstelling, als het vastleggen van het product dat gerealiseerd moet worden; • Het proces, als de weg die afgelegd moet worden om de doelstelling te realiseren; • De techniek, die gehanteerd moet worden om binnen het proces het verlangde product te realiseren. Het is begrijpelijk dat er vanuit de technische wereld in eerste instantie vooral gekeken is naar een mogelijkheid om data op zo’n wijze uniform op te slaan dat er communicatie mee mogelijk is. IFC dus. Maar voor de opdrachtgever die een huisvestingsvraag heeft, is dat nauwelijks interessant. Het gaat dan vooral om de goede definiëring van

het ­product, en de juiste invulling van het proces. Als we vervolgens de thans ­gehanteerde buildingSMART standaarden IFD , IDM en IFC in dit kader plaatsen, ontstaat het volgende beeld. a) Het te leveren eindProduct. Een éénduidige omschrijving van het product is een voorwaarde voor een opdrachtgever die geleverd wil krijgen wat hij wenst. Dat geldt uiteraard voor het product als totaal, waartoe bijvoorbeeld prestatieomschrijvingen een goed middel zijn. Maar uiteraard ook investeringsmaximum in relatie tot exploitatie uitgangspunten, en leveringsmoment. En nader in detail is het uniform vastleggen van bouwdelen en onderdelen van belang waarbij ook de relaties onderling een belangrijke rol spelen. Tot deze productterminologie behoort IFD, het International Framework For Dictionaries. IFD Library gaat tbv communicatie vanuit buildingSMART International verder onder de naam buildingSMART Data Dictionary. Hier ligt het raakvlak met de BIM Standaarden die STABU momenteel voor de markt beschikbaar stelt. b) Het Proces. Het gehele traject van initiatief, ontwerpen, engineeren, realiseren en exploiteren vormt een proces dat beheerst moet worden. Daarbij wordt voortdurend teruggevallen op de bekende “w-s”, het wie, waarom, wat, welke wijze, wanneer, waar en waarmee. De juiste vastlegging van het proces vormt de basis voor IDM, International Delivery Manual, waarbij een directe ­relatie bestaat naar VISI, de Nederlandse standaard over coördinatie en proces­ beheersing. IDM gaat tbv communicatie vanuit buildingSMART International verder onder de naam buildingSMART Processes. c) De Techniek. Volgens het overeengekomen proces wordt techniek ingevuld om het gewenste product te realiseren. Daarbij is het van belang om de data van de techniek, omwille van de communicatie, op een uniforme wijze op te slaan. COINS, de Nederlandse standaard, legt de resultaten vast die met de techniek worden gerealiseerd, terwijl de IFC standaard, de Industry Foundation Classes er voor zorgt dat de technische data, tot in de alle details, kan worden vastgelegd. IFC gaat tbv communicatie vanuit buildingSMART International verder onder de naam buildingSMART Data Model.

meer info: http://www.ifd-library.org • http://www.buildingsmart.com • http://www.buildingsmart.nl

STABULLETIN | 5

Stichting Marktwerking Installatietechniek is een stichting die aanbestedingsprocedures ten behoeve van i­ nstallatiebedrijven verder wil verbeteren. Daarbij streeft SMI naar evenwichtige, objectieve en transparante vraag- en aanbodverhoudingen.

Uit de praktijk

Door: mr. ir. Pieter van den Eijnden & Margreet van Deurzen

Dan zijn hier... UAV 2012 De vaststelling van de herziene UAV heeft lang op zich laten wachten. Maar 2012 begon goed want tegen het einde van januari 2012 kwam het bericht dat de ministers van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties en van Economische Zaken, Landbouw en Innovatie de UAV hebben vastgesteld. Ook voor de installatiebranche breekt weer een nieuwe periode aan, want de vertrouwde UAVTI 1992 is nu samengevoegd met de UAV, voluit genaamd:

'Uniforme Administratieve Voorwaarden voor de uitvoering van werken en van technische installatiewerken 2012 (UAV 2012)' Belangrijk is dat de typische 'TI' bepalingen zijn overgenomen. De bepaling over bijvoorbeeld de beproeving is essentieel als het gaat om een goed werkende installatie, zoals in het bestek omschreven, op te leveren. Voor Uneto-Vni1), die ook aan de werkgroep Herziening UAV deelnam, stond ook vanaf het begin buiten kijf dat tegen samenvoeging op zich geen bezwaar was, maar dat dit niet tot een verandering van rechten en plichten zou leiden. Dat was immers de uitdrukkelijke opdracht: een lichte herziening, ofwel een actualisering aan vaststaande rechtspraak en maatschappelijke ontwikkelingen, dwingendrechtelijke bepalingen en wettelijke terminologie. Voor ingrijpende wijzigingen in rechtsposities van de partijen was in deze opdracht geen ruimte.

Helder is ook de toevoeging in §17 lid 5, inhoudende dat de directievoerder zijn goedkeuring voor het gebruik van andere dan met fabrieksnaam aangeduide bouwstoffen dan in het bestek was voorgeschreven, niet op onredelijke gronden mag onthouden. Helaas werd er nogal eens rauwelijks afgekeurd (zonder hout snijdende reden) terwijl er een kwalitatief goed of gelijkwaardig - vaak nog beter met oog op duurzaamheid - alternatief wordt voorgesteld. En een gelijke regeling is er nu met het inschakelen van onderaannemers: ook dan mag goedkeuring niet op onredelijke gronden worden onthouden.

Aanpassingen aan de praktijk Er zijn een aantal slagen gemaakt, die voor de praktijk tot heldere werk- of handelwijze zal leiden en het aantal discussies zal kunnen verminderen (dit is geen uitputtende opsomming). Zo zal de aannemer nu de directievoerder moeten waarschuwen voor klaarblijkelijke tegenstrijdigheden in bestekstukken in plaats van aan de opdrachtgever. In de praktijk zit immers de opdrachtgever op afstand en heeft juist een directievoerder aangewezen om hem te vertegenwoordigen. De consequenties van het ontdekken van tegenstrijdigheden zijn ook veel beter door de directievoerder in te schatten dan door de opdrachtgever, die meestal geen kennis van de techniek heeft.

Dan de bepaling over gevaarlijke stoffen in §6 lid 16a: deze aanpassing is gedaan vanwege de wetgeving rondom ­gevaarlijke stoffen, maar zal ook in de praktijk tot een betere handelwijze kunnen leiden: de aannemer is de initiatief­ nemende partij, zodra hij voorwerpen of stoffen aantreft, die gevaarlijk kunnen zijn. Dit bevordert adequaat handelen in gevaarsituaties. Wat de kosten betreft, kan de aannemer terecht bij de regeling in §29 lid 3, deze worden door de opdrachtgever vergoed. Mocht het nog tot niet in te lopen vertraging leiden, dan biedt §8 lid 4 de oplossing voor termijnverlenging.

De gelijktrekking van voorgeschreven leverancier en onderaannemer doet ook meer recht aan de praktijk van vandaag, waarin leveranciers veelal ook een deel van het werk aannemen. De scheiding is niet altijd even scherp tussen het zijn van leverancier en onderaannemer.

Dat verslagen van de bouwvergadering nu ook 'geregeld' zijn, draagt bij aan een heldere communicatie tussen de ­bouwpartners. En dat zijn toch de sleutelwoorden voor een goedlopend project. Alle bouwpartners hebben nu gelegenheid

6 | STABULLETIN

van

SMI

om daar waar de verslaglegging niet zorgvuldig is geweest, dit te corrigeren. Dat vergt van alle partijen wel om de verslag­legging nauwkeurig te volgen. De 'blinde vlekken' bijvoorbeeld, die pas later in het bouw­proces cruciaal voor de planning blijken te zijn, kunnen hiermee worden voorkomen. Onderhoud verduidelijkt! Het verduidelijken van het begrip 'gebrek in de onderhoudsperiode' van §11 is een verademing. Dit begrip onderhouds- (U.A.V. 1989) of onderhouds- en servicetermijn (in UAVTI 1992) leidde altijd tot verwarring. In STABU-bestekken voor installatiewerken werd vaak zowel de optie 'onderhoudstermijn' geselecteerd als de 'servicetermijn': 01.02.11 ONDERHOUDSTERMIJN 01 ONDERHOUDSTERMIJN De onderhoudstermijn bedraagt in maanden: 12 kalendermaanden 02

SERVICETERMIJN De servicetermijn bedraagt: 12 maanden

Deze invulling van een bestek onderstreept maar weer eens dat het zelf in- en aanvullen van standaardbestekken geen koud kunstje is. Wat was nu de bedoeling van deze bestekschrijver? Beide 'kopjes' verwijzen immers naar de UAV en wel §11 (zie nummering 01.02.11). En in de UAVTI stond onderhouds- of servicetermijn en niet onderhouds- en servicetermijn. Er moest dus een keuze gemaakt worden in plaats van beiden op te nemen in het bestek. Onbekend was vaak dat beide termijnen niet op het 'echte' onderhoud betrekking hadden, dat in de installatiesector een welbekend begrip is, namelijk correctief en preventief onderhoud. De voorwaarden en afspraken daarvoor worden in een afzonderlijk met de installateur af te sluiten onderhoudscontract opgenomen. Navraag bij de bestekschrijver leerde dat hij ervan uitging dat ook het gehele onderhoud werd gedaan. Inderdaad dus het vervangen van vervuilde filters, vier keer per jaar inspectie, alle storingen verhelpen, etcetera. Terwijl dat nergens in het bestek verder was beschreven! In de praktijk kwamen en komen deze discussies (niet zelden met dezelfde opdrachtgevers of hun adviseurs!) zeer regelmatig voor. Om de onduidelijkheden rondom het begrip onderhoud in de UAV weg te nemen is in §11 toegevoegd dat: 'gebreken als gevolg van onjuist of onzorgvuldig gebruik dan wel als normale slijtage als gevolg van het feitelijk gebruik' niet onder de verplichting vallen van de onderhoudstermijn in die paragraaf. Dit zijn typisch gebreken, mankementen die de installateur herstelt onder een apart afgesloten onderhoudscontract (voor correctief, preventief onderhoud) of als dit 'extra' was opgenomen in het bestek, uitgebreid beschreven. Zo'n bestek is dan eigenlijk uitgebreid met een meerjarig onderhoudscontract. Op zich niks mis mee, als dat maar expliciet blijkt. 1)

Wat blijft bij het oude? Buiten de opdracht zou vallen het grondig aanpassen van aansprakelijkheidsbepaling §12. Er is al het nodige over via de (moderne) media aan standpunten en visies gewisseld en getwitterd, zodat volstaan kan worden met de kern: de aansprakelijkheidsregel doet op deze manier recht aan het karakter van de UAV: werk in uitvoering met nauwlettend toezicht. Mocht een opdrachtgever kiezen voor een andere invulling, dan is het redelijk dat hij daarvoor ook de consequentie draagt en niet de aannemer. UAV, bouwteam of UAV-GC? De UAV 2012 zijn een geheel van met elkaar samenhangende bepalingen, dat was al zo met de voorgangers en blijft zo. Voor aanvullingen van punten die niet (geheel) geregeld zijn is altijd plaats. Als daardoor de rechtsposities van aannemer en opdrachtgever niet wezenlijk verandert. Maar wijzigingen van de voorwaarden, in de praktijk altijd leidend tot een verslechtering van de positie aannemer zonder redelijke tegenprestatie, moeten de wereld uit. Aansprakelijkheid voor reeds gemaakte bestekstukken, voor het niet-coördineren van de verschillende bouwkundige, werktuigbouwkundige en ­elektrotechnische ontwerpen zijn disproportionele contractvoorwaarden. Gelukkig is een meerderheid van de Tweede Kamer vóór om hieraan met de nieuwe aanbestedingswet paal en perk te stellen voor in ­ieder geval alle overheidsaanbesteders. Wat ontwerpfouten en aansprakelijkheid betreft, is de opdrachtgever het beste af als hij een zorgvuldige afweging maakt bij de keuze van een contractvorm: welke deskundigen kunnen voor het desbetreffende project op welk moment het beste worden ingeschakeld? Contracteert hij een ervaring-in-de-uitvoering- en kostendeskundige alleen bij uitvoering (aannemer), dan past het UAV-contract als een jas. Ziet hij de meerwaarde ervan om deze ervaring van de aannemer al in de ontwerpfase te betrekken, dan doet hij er verstandig aan om een andere contractvorm te kiezen, bouwteam of UAV-GC.

Wie is SMI? SMI ondersteunt - met kennis, expertise en praktisch ­( juridisch) advies - individuele installateurs op het gebied van aanbestedingen en contractvorming van installatietechnische werken in Nederland. Doordat SMI een onafhankelijke partij is, kan zij bij uitstek de aanbestedende partij op onjuistheden wijzen. SMI slaat bovendien een brug tussen installatie­bedrijven enerzijds en de aanbestedende partijen in de bouwkolom anderzijds, als het gaat om aanbestedingsreglementen en de gevolgen ervan voor de ­dagelijkse praktijk.

De ondernemersorganisatie voor de installatiebranche en de technische detailhandel

STABULLETIN | 7

Elementen Vanwege een veranderende markt is er een grotere behoefte om binnen een bouwproject op een hoger abstractieniveau te beginnen met het vastleggen van ­informatie dan wordt geleverd door de werksoortmethodiek. De logische vervolgstap die STABU nu heeft ontwikkeld, is de aansluiting van een meer ­objectgerichte classificatie aan de werksoortclassificatie. Hierbij is gekozen voor de reeds geaccepteerde en gebruikte classificatie van NL/SfB, elementenmethode. Deze Standaard is STABUElement genoemd. Behalve het creëren van een ingang tot een bestaande werkmethodiek door bouwdelen en bouwdeelcomponenten, heeft deze stap ook ruimte gecreëerd voor het vastleggen van prestatiebeschrijvingen op een hoger a­ bstractieniveau. Met de keuze voor de classificatie van NL/SfB als ingang wordt ook de mogelijkheid om aan te sluiten op de internationaal ontwikkelde concepten en definities binnen de building­ SMART Data Dictionary gecreëerd. Deze aansluiting levert legio voordelen op wanneer verschillende partijen in het bouwproces haar eigen werkmethodieken willen kunnen gebruiken om toch de juiste aansluiting van informatie te realiseren.

8 | STABULLETIN

Internationale Standaarden • Definities

STABU - RUIMTEN

STABU - ELEMENT

STABU 2

Uitvoering

Nationale Standaarden • Werkmethodes • Inhoud sjablonen • Kennis

Beheer

Regionaal/ lokaal projecten • Implementatie

'De Markt'

De eerste uitgevoerde fase was het opstellen van concepten van ruimten met bijbehorende definities. Deze standaard wordt in het eerste kwartaal van 2012 aangeboden aan de markt via de nieuwe online infrastructuur van het STABU Bouwbreed Informatiesysteem. De eerste praktijkprojecten waar deze standaard in toegepast gaat worden zullen ook in dit kwartaal van start gaan.

'STABU is destijds begonnen met de ontwikkeling van een bouwbreed informatiesysteem middels een uitgifte van het STABU2 werksoortgerichte besteksysteem'

Ruimten De laatste stap om voor het gehele bouwproces een digitale fundering voor specificeren te bieden is het creëren van een ­classificatietabel met gebouwtypen en ruimten. Meer en meer vragen rijzen vanuit de markt hoe informatie binnen het BIM in een vroege fase van ontwikkeling te kunnen gebruiken voor bijvoorbeeld een Programma van Eisen en aan het einde van het bouwproces voor Facility Management. Voor deze fasen is een Standaard op het niveau van gebouwtypen en ruimten noodzakelijk.

PvE Bestek

oplossingen bieden

Werksoorten Stichting STABU is destijds begonnen met de ontwikkeling van de eerste stap van een bouwbreed informatiesysteem door de uitgifte van het STABU² werksoortgerichte besteksysteem. Het resultaat van deze werkmethodiek is een technische beschrijving van het project zelf. Samen met het administratieve deel en de tekeningen is het een contractstuk tussen opdrachtgever en aannemer. De werksoort systematiek is door de markt geaccepteerd als defacto standaard voor de Nederlandse bouwsector.

Initiatief

adopteren & beïnvloeden

Wanneer we in een bouwproject samenwerken is er een noodzaak tot het overdragen van informatie aan de ene kant, terwijl er behoefte is aan (goede) informatie aan de andere kant. De informatie die STABU tot nu toe levert bestaat uit specificaties, geordend volgens werksoorten. Het niveau van detail voor traditionele bestekken gaat tot op het niveau van het product of de bouwstof, informatie die we aan het einde van de ontwerpfase nodig hebben. Kijkend naar het nieuwe bouwproces waar BIM wordt gebruikt is er een groeiende behoefte aan georganiseerde informatie op verschillende detailniveaus, zoals functionele of prestatie specificaties.

STABU - ELEMENT

Als we starten met specificeren denken we al snel aan 'werksoorten'. De traditionele wijze voor de bouwsector om met specificaties in bestekken om te gaan is goed bekend maar… er is meer. Denkend aan de toekomst zien we BIM in het speelveld verschijnen, een methode van samenwerken in een bouwproject met gebruikmaking van geavanceerde wijzen van communicatie en data overdracht.

STABU - RUIMTEN

STABU creëert ruimte

In 2012 worden de benodigde specificaties om op het niveau van gebouwen en ruimtes beschrijvingen te kunnen maken op functioneel en prestatieniveau ontwikkeld. Dit is een groeipad, waarbij input vanuit de markt een belangrijke bijdrage kan leveren aan deze ontwikkeling.

Aansluiting met de buitenwereld Stichting STABU heeft de taak om nationale standaarden en bijbehorende inhoud voor uitwisseling van informatie in alle ­fasen van het bouwproces te ontwikkelen. In deze positie heeft STABU altijd om zich heen gekeken om ontwikkelingen van ­internationale standaarden te ­beïnvloeden en daar waar mogelijk te adopteren. Gekoppeld aan deze standaarden biedt STABU de bijbehorende specificaties, inclusief de bijbehorende contractinformatie aan de markt aan en zorgt ervoor dat deze informatie 100% up-to-date en betrouwbaar is. Dit Bouwbreed Informatiesysteem wordt uitgebreid met het in ontwikkeling zijnde Kennissysteem Bouwrecht en het ­Kennissysteem Bouwtechniek.

ndaardbestek' n het 'STABU-sta le introductie va ntal genodigden bijgewoond. icië off De ht. ric aa de ting STABU opge Rolzaal werd door een groot ken (op foto rechts) krijgt bij In 1976 is Stich 86 in de Haagse ministerie van Economische Za ewerker Hans Swagers. op 26 maart 19 t ed he -m ns BU van STA rg, name Drs. A. van Tilbu t Standaardbestek een uitleg he introductie van

De eerste ge sla begeleid door agde cursisten van de Opleiding Be Hans Swager stekschrijver s. op

14 april 1994

zijn intensief

één van de pioniers van STABU neemt afscheid Na een dienstverband van 29 jaar, bereikt Hans Swagers in juni 2012 de pensioengerechtigde leeftijd. Voor vele gebruikers van de STABU-systematiek is hij een bekend figuur door het verzorgen van voorlichtingsgesprekken door het hele land, beurspresentaties, de jaarlijkse gebruikersdagen, maar ook als vraagbaak voor diverse bestekgerelateerde problemen. Een gesprek met een van de pioniers van STABU.

Aanvang "Door te reageren op een advertentie in een vakblad ben ik als bouwkundig projectcoördinator bij Stichting STABU komen te werken", trapt Hans Swagers af. Voor die tijd was hij werkzaam voor bijzondere projecten van de Gemeente Amsterdam. Met de ervaring van de aanleg van diverse metrostations en de parkeergarage van Amsterdam RAI op zijn cv, is hij zich vervolgens gaan bezighouden met de sloop en herbouw van grachtenbruggen in Amsterdam. Met die opgedane bouwkundige kennis is Hans Swagers - via een automatiseringsbedrijf en een reclamebureau uiteindelijk in 1983 bij STABU in dienst getreden. Meten is weten Zeven jaar na de oprichting van Stichting STABU - in 1976 - bestond het werk vooral uit het opzetten van beschrijvingen van diverse gangbare onderdelen in de bouw zoals metsel-, beton- en stukadoorwerk. Door het opzetten van onderwerpgerelateerde projectgroepen van deskundigen was een basis gelegd voor de STABU-systematiek. Swagers: "In het begin was het vooral pionierswerk wat gedaan moest worden. Er is veel onderzoek gedaan en we kwamen tot de conclusie dat er bijvoorbeeld op het gebied van 'vlakheid' niets was vastgelegd. Ik heb het project begeleid om tabellen te maken van de oppervlaktebeoordelingscriteria, zoals we die nu nog kennen. We zijn letterlijk gaan meten bij woningen, scholen, kerken etc. De grootste gemene deler hebben we in de tabellen gezet. De toenmalige coördinatiecommissie stemde alle gegevens af die uit de diverse projectgroepen naar voren kwamen, om te zorgen dat het - horizontaal - één geheel werd."

Nostalgie Hans Swagers kijkt met plezier terug naar de officiële introductie van het STABU-standaardbestek in de Haagse Rolzaal. "De daaraan voorafgaande weken zijn we niet alleen ­onophoudelijk bezig geweest met de content, maar ook met de uiteindelijke presentatie van de boekwerken. Ik moet ­bekennen dat we in maart 1986 nog niet 100% klaar waren waardoor er enkele pagina's ontbraken en dát terwijl de fine fleur van de Nederlandse bouw aanwezig was." Via deelname aan beurzen, voorlichtingsbijeenkomsten is de bekendheid van STABU gegroeid en zijn de eerste aanvragen voor STABU binnengekomen. De huidige directeur Maarten van Hezik is in 1986 onder meer aangetrokken om een beleid­ strategie daarvoor op te zetten. Met de uitbreiding van het STABU-kantoor met project­ coördinatoren schoof het werkveld van Hans Swagers steeds meer richting de commercie. "De interactie met mensen is iets wat ik nog steeds met veel plezier doe. Mede via het door mij - opzetten van de Opleiding Bestekschrijver is een zeer gemotiveerd (bestekschrijver)publiek aangetrokken. Om de motivatie ook bij de diverse scholen - van LBO tot en met Universiteit - naar boven te brengen is vaak een verschillende aanpak nodig. Hier is geen vast patroon voor aan te geven; een standaardtype bestaat niet! De inleiding zet de toon, je maakt communicatie mogelijk en zorgt voor laagdrempeligheid bij het stellen van vragen. Daarmee maak je de dag ­levendig en verre van saai. Het gaat om informatie op een goede manier over te dragen", benadrukt Swagers. STABU² "Met de komst van STABU² is het beheer van de systematiek eenvoudiger geworden door het aan te » Lees verder op p. 10 STABULLETIN | 9

» vervolg p. 9 ­bieden als database." De coördinator externe kwaliteit vult aan: "Overigens is het frappant dat wij de naam 'STABU2' nooit zelf hebben verzonnen. De buitenwacht heeft deze naam eraan gegeven om vervolgens door iedereen - ook door ons zelf - te worden geadopteerd." Desgevraagd naar de leermomenten afgelopen decennia komt de heer Swagers met: "Hoewel je niet harder moet lopen dan de markt wil volgen, zijn mijns inziens de ontwikkelingen niet snel genoeg gegaan. STABU is voor en door de markt opgericht, waardoor je met verschillende doelgroepen consensus probeert te bereiken. Toch is het belangrijk de markt voor te zijn met je ontwikkelingen." Toekomst Hans Swagers vervolgt: "Dat STABU Bouwbreed Informatiesysteem zich online gaat profileren vind ik niet meer dan logisch. De Elementenstructuur en de STABUruimtetabel is gereed, ik ben vooral benieuwd naar de softwarematige toepassing hiervan en uiteraard de uitwerking in de diverse BIM-pakketten. Ook wil ik de­

Nederlands Architectuurinstituut Voor iedereen met interesse in architectuur biedt het Neder­lands Architectuurinstituut NAi inspirerende tentoonstellingen, lezingen, debatten en educatieve activiteiten. In het NAi zijn meestal drie verschillende tentoonstellingen te zien. In de nieuwe permanente tentoonstelling Schatkamer kunnen 100 topstukken uit de omvangrijke collectie van het NAi worden bewonderd. De Schatkamer toont werk van iconen uit de Nederlandse architectuurgeschiedenis zoals Cuypers, Dudok en Oud. De Schatkamer is ingedeeld in zes thematische clusters die verwijzen naar de Nederlandse architectuurtraditie. Eén zo’n typisch Nederlandse traditie is sociale woningbouw. De unieke samenwerking tussen overheid, particuliere woningcorporaties en architecten leidt tot steeds nieuwe en onverwachte oplossingen. Een voorbeeld hiervan zijn de woningblokken van De Klerk (Amsterdamse school) die ook wel paleizen voor de ­arbeiders werden genoemd. Een andere traditie is de experimenteerdrift van Nederlandse architecten die de afgelopen tweehonderd jaar telkens tot vernieuwingen in de architectuur heeft geleid zoals het wereldberoemde experiment van De Stijl.

Meer informatie: Het Nederlands Architectuurinstituut is gevestigd aan Museumpark 25 te Rotterdam. Nieuwe tentoonstellingen zijn te vinden op www.nai.nl 10 | STABULLETIN

STABU-medewerkers het belang van prestatie-invullingen meegeven, voor zover ik daar al niet voldoende op heb gewezen. STABU zal behoorlijke inspanningen moeten leveren om daar een goede invulling aan te geven. Veel meer vakgebieden liggen open. Denk ook aan de functionele specificaties binnen de tabellen van ruimten/bouwdelen, onderhoud gebouwen, etc." Leven na STABU "Na mijn afscheidsreceptie op 29 maart 2012 zal ik mijn collega's gaan missen, maar ook de gebruikers waar ik een band mee heb opgebouwd. Hoewel het er soms verhit aan toe kon gaan bij discussies, is gezamenlijk altijd gestreefd naar de hoogst mogelijke kwaliteit van de systematiek. Op vaktechnisch gebied heb ik nog enkele aanbiedingen liggen. Op het persoonlijke vlak zal ik met mijn vrouw hopelijk nog vele (verre) reizen maken. Ook kan ik aan mijn hobby wielrennen weer de nodige tijd besteden. Na de beklimming van de Alpe d'Huez van vorig jaar, roepen de Griekse bergen mij nu toe. Met het STABU-shirt daarbij aan, blijf ik toch altijd lid van de club", aldus Hans Swagers.

LinkedIn LinkedIn heeft de beschikking over groepen, waaronder de STABU-gebruikersgroep. Recent is de ´gesloten´ gebruikersgroep omgezet naar een ´open´ groep. Dit betekent dat discussies ook gelezen kunnen worden door personen die geen deelnemer zijn aan de STABU-gebruikersgroep op LinkedIn. Niet-deelnemers kunnen discussies lezen maar kunnen zelf geen discussie starten of reageren op lopende discussies. Dan zal men zich alsnog dienen aan te melden voor de STABU-gebruikersgroep. STABU bestaat voor en door de bouw en wil zich graag met haar licentiehouders, klanten en geïnteresseerden verbinden. Nu dus ook via Linkedin en u kunt hier mee praten, nieuws lezen, aankondigingen lezen. En verder kunt u vragen stellen, aan discussies deelnemen, maar ook uw netwerk vergroten! Kortom; wij nodigen u van harte uit om zich met ons op Linkedin te verbinden! Ruim 493 personen gingen u voor!

'stel ons vragen, neem deel aan discussies en vergroot uw netwerk'

LinkedIn is een virtueel sociaal netwerk dat gericht is op vakmensen. Het belangrijkste doel van de website is geregistreerden gebruik te laten maken van elkaars (zakelijke) netwerk. Dat gebeurt door contacten te leggen met anderen die men vertrouwt. Een netwerk is opgebouwd uit directe contacten, de relaties van die contacten, enzovoorts. Al deze personen kunnen behalve direct haar of zijn netwerk ook uitbreiden via een introductie door een reeds in het eerste- of tweedelijnsnetwerk aanwezige contactpersoon.

Meer informatie: Voor vragen over de gebruikersgroep van STABU op ­Linkedin kunt u contact opnemen met Diana Kervel van STABU tel. (0318) 63 30 26 of e-mail: [email protected].

Klein nieuws dat we u toch niet wilden onthouden.

Korte Berichten TABU S n e g a d s r e k i Gebru n gebrui-

te STABU zogehe ert Stichting se ni ga or kers van de g ui ati br Regelm eld voor ge do be r ai im pr ze zijn ze ­(gratis) kersdagen. De ingen voor de ig od itn U . ek et de systemati eegezonden m STABU-besteks in de regel m n de a de or vi w en en e -websit bijeenkomst k via de STABU oo r aa m en . nd ondigd STABU-besta sessies aangek rief worden de sb w eu ni le ta gi di de website van n te vinden op zij s tie ta en es pr ntal eerdere De beschikbare die van een aa s al en ev , g) or abu. ïnteresseerde STABU (www.st er u als ge ne an W . en st kom st om deel te gebruikersbijeen eid bent gewee nh ge le ge de inhoud. niet in licentiehouder is nemen van de nn ke ch to r ie an op deze m nemen, kunt u op de t 3 april 2012 van 2012 staa g da rs n op ke aa ui st br mulier De eerste ge aanmeldingsfor en a m m ra og pr planning. Het www.stabu.org.

STABUm@ il

Het is ook mogelijk o m regelma in uw inb tig nieuws ox te krijg over STABU en. STABU digitale nie heeft hierv uwsbrief in oor een h et leven ge genaamd. roepen, ST Regelmatig A B Um@il zal daari worden ove n geïnform r zogenaam eerd de STABU-e gebruikers venemente dagen, nie n zoals uwe uitga worden act ven, beurz uele zaken en, etc. Zo in een kort en de aan artikel wee dacht ­geve rgegeven stigd op u die op onze itgebreide website sta re artikelen an. STABUm 6 x per ja @il wordt o ar verzond ngeveer e n naar alle Wilt u de in geïnteress formatie o e erden. o k ontvangen via de web , meldt u zi site van ST ch aan ABU, www .stabu.org.

In de steigers

De bouwsector veran dert en STABU veran dert mee. De besta STABU2 werksoort ande systematiek is nog ste ed s een belangrijke sta daard voor het sluite nn van contracten bin nen de bouwsector. deze systematiek ko Ook in men onderdelen vo or die aan vernieuwi zijn. Naast de ontw ng toe ikkelingen die STAB U in gang heeft gezet infrastructuur (van op de DVD naar webservic e) en standaarden (R Elementen en Wer uimten, ksoorten), wordt oo k gewerkt aan de inh de informatie die hie oud van rmee voor de secto r wordt ontsloten. Een onderwerp wa ar bij STABU al langere tijd over gesproken is ‘Teke wordt ningen en Bereke nin gen’. Momenteel bij STABU gewerkt wo rdt aan een bredere sco pe waarbij “docum door de aannemer enten te vervaardigen” op nieuw wordt opge onderwerp zal da zet. Het n ook worden be no emd als “Te Verva Documenten”. Het ardigen doel is om deze we rkzaamheden in 20 ronden. In de kome 12 af te nde maanden word t u op de hoogte ge van de ontwikkeling ho ud en en.

Helpdesk

het vinden van ende hand bij lp he de t ed bi U ABU-helpdesk. Stichting STAB agen via de ST vr e ijk el og m op tematiek in een antwoord de STABU-sys n va n de he elijk twoord Naast de mog le vragen bean n dagelijks ve de or w aantal , t zin He e algemen rwerpen. chnische onde te e, gen, ijk lin el pa ud over inho istratieve be lgeving, admin ge re en. en om et w en vragen over ficant toeg ering is signi fic rti de ce in en publiceerd normering en worden ge ag vr de el st De meest ge en de website. n STABU-bulletin va k ie br ru en vrag Vragen? 30 26 tel.: (0318) 63 u.nl ab st r@ te e-mail: postmas sk de lp He U abu.org/STAB website: www.st

STABULLETIN | 11

Vanuit een eigen adviesbureau adviseert Pim Herber zowel aannemers als opdrachtgevers zonodig procedeert hij zaken uit bij de Raad van Arbitrage voor de Bouw. In deze rubriek gaat hij in op de dagelijkse - met name juridisch getinte - bouwpraktijk.

Recht van

Termijnverlenging In de U.A.V. 1989 wordt nog gesproken over termijnsverlenging. In de komende UAV 2012 wordt consequent gesproken over termijnverlenging. Maar behalve dat de letter 's' is komen te vervallen, valt er wel wat meer over termijnverlenging te zeggen.

Termijnverlenging als gunst Paragraaf 8 lid 4 van de nieuwe UAV behandelt de situatie dat de aannemer geen recht heeft om later te mogen opleveren, maar hij de latere oplevering – termijnverlenging dus- als een gunst vraagt. Voorbeeld: het werk valt tegen, er gaat onverwacht een onderaannemer of leverancier van de aannemer failliet etc. De aannemer heeft dan geen recht op termijnverlenging maar vraagt om een gunst: vindt u het goed dat ik het werk later oplever dan is overeengekomen? Paragraaf 8 lid 4 bepaalt dat de aannemer in zo’n geval het verzoek tot termijnverlenging schriftelijk moet indienen en ten minste veertien dagen voor het verstrijken van de termijn bij de directie moet bezorgen. Directievoerders dienen te beseffen dat zij geen mandaat hebben om termijnverlenging te verlenen. Alleen de opdrachtgever kan dat. Termijnverlenging als recht Paragraaf 8 lid 5 UAV 2012 bepaalt wanneer de aannemer recht heeft op termijnverlenging. Dat betekent dat de opdrachtgever, ook als hij dat niet wil, moet dulden dat de aannemer het werk later oplevert zonder dat de aannemer boete wegens te late oplevering is verschuldigd. De aannemer vraagt dan niet om een gunst, maar claimt het recht om later te mogen opleveren. Wanneer heeft de aannemer dat recht? Paragraaf 8 lid zegt dat de aannemer dit recht toekomt wanneer zich een van de volgende vier situaties zich voordoen:

situatie 1

Overmacht ig stort neer op Voorbeeld: een vliegtu stroomt onder het werk, het werk dijkdoor braak, als gevolg van een mag dan later etc. De aannemer hem geleden opleveren. De door et hijzelf dragen stagnatieschade mo verhalen op de en kan hij niet dat die niets te opdrachtgever om ver wijten valt.

12 | STABULLETIN

situatie 2

rekening van de op drachtgever komen

Voorbeeld: de op drachtgever stelt het werkterrein laat beschikbaar, pr te oduceert werkteke ningen te laat, etc Behalve dat de aa . nnemer het recht heeft om later op leveren, moet de op te drachtgever ook de door de aannemer geleden stagnatiesc hade betalen. De aannemer moet de termijnv erlenging wel zo spoedig mogelijk claimen. Dat geldt ook voo r de stagnatieschade, wa arover hierna meer.

htgever

e opdrac namens d en. f o r o o d ijziging Door het n besteksw a v n e g n e aanbr de

Situatie 3

aannemer dat de ij el w is waarin h e lid jn offerte Voorwaard zi in t. Zie §36 l a m rlenging einde freert, noe of et h g n n zi a termijnve ij a eft pas besteksw es e b d n er k de va em oo de prijs rlenging kele aann termijnve 2 . Een en e 1 oor d 0 rv 2 n ie h V va A 6 U stuurt ls gevolg worden en ijst er k dat a w w er t h et og h h ec n er n va ctuur. T fa plaatskoste n w s ee ou b og m e den im er algemen er k dan n kosten wor a van het w e tr d d ex n n ei e va ez et aan h dat af; d en prijs eengekom Arbitrage er n ov va e d d a a de R te zijn in genomen geacht op ziging. bestekswij Situatie 4:

Door wijziginge n in de uitvoeri werk die door of namens de op ng van het drachtgever zijn aangebrac ht. Voor beeld: als de opdrachtge ver de aannem opdraagt het w er er k in een ande re volgorde uit voeren waard te oor vertraging ontstaat, heef aannemer rech t de t op termijnve rlenging. Ook moet de opdr hier achtgever even tuele stagnatie van de aannem schade er vergoeden en is de aannemer de stagnatiesc gehouden hade zo spoedi g mogelijk te claimen.

SPREKEN

» vervolg van pagina 7

door mr. W.J.M. (Pim) Herber

'de aannemer moet alert en proactief handelen; het is van groot belang dat hij in een vroeg stadium aangeeft dat het werk later wordt opgeleverd'

Kortom: als de aannemer recht heeft op termijnverlenging, dient de opdrachtgever hem ook de schade te vergoeden die de aannemer als gevolg van de latere oplevering lijdt. Dat is alleen anders als sprake is van overmacht; dan heeft de aannemer wel recht op termijnverlenging, maar moet hij zijn eigen schade dragen. Proactief handelen is geboden! De aannemer moet alert en proactief handelen. Het is voor de opdrachtgever van groot belang dat hij in een zo’n vroeg mogelijk stadium te horen krijgt dat het werk later wordt opgeleverd. Daarom moet de aannemer zijn recht op termijnverlenging direct kenbaar maken zodat de opdrachtgever maatregelen kan nemen om de gevolgen van de latere oplevering zo veel mogelijk te beperken. Datzelfde geldt voor de vordering van de aannemer tot vergoeding van schade die hij als gevolg van de latere oplevering lijdt: paragraaf 6 lid 15 UAV 2012 bepaalt immers dat de aannemer deze vordering zo spoedig mogelijk schriftelijk bij de opdrachtgever kenbaar moet maken. Dat is logisch, want alleen dan kan de opdrachtgever nagaan dat de aannemer inderdaad de geclaimde schade lijdt en kan de opdrachtgever maatregelen nemen om de schade te beperken. Het kan gebeuren dat de aannemer het recht heeft om later op te leveren, maar nog niet precies weet hoeveel dagen met de vertraging gemoeid zijn. In dat geval moet de aannemer in ieder geval termijnverlenging claimen en deze zo spoedig mogelijk concretiseren. Doet de aannemer dit niet, dan blijft hij recht houden op termijnverlenging maar zal het voor hem erg moeilijk worden te bewijzen hoeveel dagen later hij mag opleveren. Niet proactief handelen leidt heel makkelijk tot problemen. Als de aannemer in zijn offerte nalaat de tijdsconsequenties van de bestekswijziging

te noemen, mag de opdrachtgever ervan uit mag gaan dat de besteks­ wijziging niet leidt tot latere oplevering. Als de aannemer vervolgens pas aan het einde van het werk termijnverlenging wegens opgedragen bestekswijzigingen claimt, hoeft de opdrachtgever dat niet te accepteren.

Pas als de meerwerkwaarde van de bestekswijzigingen hoger is dan 10% van de aanneemsom, dient bouwtijdverlenging te worden gegeven waarbij geldt dat voor de eerste 10% meerwerkwaarde geen bouwtijdverlenging hoeft te worden toegekend. De moraal van het verhaal zal de lezer nu wel duidelijk zijn: de opdracht­gever mag van zijn aannemer verwachten dat hij alert en proactief acteert en zijn opdrachtgever dus ­tijdig op de hoogte stelt van opgelopen vertraging en de daarmee gemoeid zijnde kosten. Met een aannemer die dat niet inziet loopt het juridisch altijd verkeerd af.

Over de auteur

De heer mr. W.J.M. (Pim) Herber is na zijn rechtenstudie in Amsterdam eigenlijk bij toeval in de bouwnijverheid terecht gekomen. Als directiesecretaris en bedrijfsjurist heeft hij enige tijd bij een aannemer gewerkt. Daarna zijn de werkzaamheden bij een van de voorlopers van Bouwend Nederland, het Nederlands Verbond van Ondernemers in de Bouwnijverheid (NVOB) voortgezet. De kennis van de aannemerij is via een groot advocatenkantoor in Amsterdam aangevuld met ervaring vanuit het oogpunt van de opdrachtgevers. Vervolgens is Pim Herber benaderd door de toenmalige Directie Coördinatie Bouwnijverheid van Ministerie VROM voor het herzien van regelgeving op aanbestedingsgebied. Voor zijn functie van rijksambtenaar had hij voldoende juridische bagage en relaties in de bouw om hieraan gehoor te geven. De heer Herber is momenteel op diverse fronten actief. Naast het lesgeven, via organisaties als STABU en BOB, heeft hij eigen adviesbureau opgezet van waaruit hij zowel aannemers als opdrachtgevers adviseert en zaken zo nodig uitprocedeert bij de Raad van Arbitrage voor de Bouw. Hij publiceert regelmatig in het Tijdschrift voor Bouwrecht en in andere bladen.

STABULLETIN | 13

Consequenties invoering UAV 2012... Het zal u niet zijn ontgaan dat op maandag 30 januari 2012 de UAV 2012 gepubliceerd is in de Staatscourant. De herziening van de U.A.V. 1989 is door de Werkgroep Herziening U.A.V. 1989 geleid, welke advies heeft uitgebracht aan het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties op 14 februari 2011.

Een impressie van de herziening: • de UAV 2012 is in lijn gebracht met de titel aanneming van werk vervat in Boek 7 van het Burgerlijk Wetboek • de integratie van de UAV-TI 1992 is voltooid • de gebruikte terminologie is geactualiseerd, paragraaf 5, lid 5 is vervallen waarmee de positie van de voorgeschreven ­leverancier gelijk is getrokken met die van de voorgeschreven onderaannemer • onderaanneming mag niet worden onthouden op onredelijke gronden • de opdrachtgever is niet langer verplicht om bouwstoffen te keuren • de bouwvergadering heeft een officiële status gekregen • paragraaf 21 Oude bouwstoffen is afgestemd op de Wet ­Milieubeheer • in paragraaf 36 is de wettekst 7:755 Burgerlijk Wetboek ­opgenomen in welke situatie de aannemer verhoging van de prijs kan vorderen (deze opsomming is niet limitatief) Kortom er zijn tal van wijzigingen doorgevoerd welke niet allemaal in dit artikel kunnen worden belicht. Hoe verhouden deze wijzigingen zich met de STABU2-systematiek? In dit artikel wordt antwoord gegeven op deze vraag. Uitgaven Aangezien de UAV 2012 net zoals de U.A.V. 1989 onderdeel gaat uitmaken van de STABU²-systematiek, heeft Stichting STABU de Aanvullende Administratieve Bepalingen aangepast en tevens het uitleveren van het boekwerk STABU-Standaard 2012 en de STABU-catalogus 2012-1 afgestemd op de vaststelling van de UAV 2012. In de STABU-Standaard 2012 is zowel de basiskwaliteit voor de woning- en utiliteitsbouw vastgelegd als de standaard voorwaarden (UAV). Om de gebruikers van deze standaard snel te informeren over de verschillen tussen de U.A.V. 1989 en de UAV 2012 zijn beide voorwaarden naast elkaar afgedrukt, op de linkerzijde de tekst van de U.A.V. 1989 als bijlage 1 en op de rechterzijde de nieuwe tekst van de UAV 2012 als bijlage 2, met de gewijzigde passages onderstreept. Overgangsperiode Stichting STABU heeft gemeend om voor de bestekschrijver een overgangsperiode te faciliteren tussen de U.A.V. 1989 en de UAV 2012. De wijze waarop hier invulling aan wordt ­gegeven luidt als volgt: 14 | STABULLETIN

Hoofdstuk 01 bevat de Aanvullende De STABU-Standaard 2012 is aan Administratieve Bepalingen aansluialle STABU-licentiehouders, satend op de U.A.V. 1989 en blijft, met men met de update 2012-1 van de de ­actualisering van enkele bepalingen, STABU²-systematiek toegezonden volledig bruikbaar voor een beperkte in de laatste week van februari. ­overgangsperiode. De bestekschrijver dient in het bestek de STABU-Standaard 2012 van toepassing te verklaren alsmede de U.A.V. 1989 die is opgenomen als bijlage 1 om een bestek te schrijven op basis van de oude UAV. Indien u als bestekschrijver ervoor kiest om op basis van de nieuwe UAV 2012 een bestek te schrijven, dan dient u het nieuwe Hoofdstuk 00 te gebruiken waarbij in het bestek de STABU-Standaard 2012 van toepassing moet worden verklaard alsmede de UAV 2012 die is opgenomen als bijlage 2. Het is van belang dat Hoofdstuk 00 VOOR HET WERK GELDENDE VOORWAARDEN UAV 2012 en Hoofdstuk 01 VOOR HET WERK GELDENDE VOORWAARDEN U.A.V. 1989 nooit tegelijk worden gebruikt bij het schrijven van een bestek! De overgangsperiode houdt dus in dat de bestekschrijver de keus heeft om op basis van de UAV 2012 OF de U.A.V. 1989 een bestek te schrijven. Er is dan voldoende tijd en mogelijkheid om de nieuwe UAV 2012 door middel van het raadplegen van de nodige documentatie en het volgen van de Cursus UAV 2012, welke door het ­Instituut voor Bouwrecht en Stichting STABU in samenwerking worden verzorgd (meer informatie: www.stabu.org – Cursus en opleidingen – Dagcursussen – UAV 2012). Verantwoording wijzigingen Bovenstaand is kort uiteengezet wat de gevolgen zijn van de nieuwe UAV 2012 en de wijze waarop Stichting STABU hierop anticipeert. Vanwege de wijziging in de werkwijze is er extra zorg besteed aan de verantwoording, die duidelijk aangeeft wat er is gewijzigd in Hoofdstuk 00 en 01. Deze verantwoording zal te raadplegen zijn op de cd-rom van de STABU-catalogus alsmede op de STABU-website (www.stabu.org – Downloads – STABU catalogi). Meer informatie: Over de Aanvullende Administratieve Bepalingen (Hoofdstuk 00 en 01), de STABU-Catalogus en de STABU-Standaard 2012 is meer informatie in te winnen bij de helpdesk van STABU: tel. (0318) 63 30 26 e-mail: [email protected].

Nieuw in Hoofdstuk Schilderwerk

Industriële coatings op metalen ondergrond Met de eerste uitgave van 2012 worden de “industriële coatings op metaal” een feit binnen het hoofdstuk Schilderwerk. Al lang was de wens vanuit de branche om de industriële oppervlaktebehandelingen op staal en aluminium een herkenbare plaats te geven in het bestek zoals ook bij het schilderwerk gebruikelijk is. Dit probleem is nu volledig opgelost met de nieuwe kortteksten en bijbehorende rubrieken in hoofdstuk 46. In de uitgave van 2012-1 wordt dit geheel nieuw beschikbaar gesteld.

Nieuwe aanpak De reden voor deze nieuwe aanpak kwam voort uit de beperkte beschrijvings­ mogelijkheden binnen de bestaande specificaties waardoor een onvolledige beschrijving van de afwerksystemen vaak onbewust plaats vonden. Nu kunnen de kwaliteitseisen, kenmerken, eigenschappen en bouwstoffen op een juiste wijze worden toegekend aan het beoogde afwerksysteem op metaal. Oppervlaktebehandeling in één of meerdere lagen In de kortteksten zoals hier geïllustreerd, wordt zoals ook bij het schilderwerk ­gebruik gemaakt van A systeemcategorieën (m.u.v. anodiseren) zoals in de resultaatspecificaties staat gespecificeerd. Uit deze keuze volgt de opbouw en laagdikten voor de te realiseren deklaag. Het is daarbij van belang om een juiste keuze te maken uit de aangeboden bouwstofspecificaties van de poedercoatings voor één- of meerlaagse systemen. B Ook het type bindmiddel dient specifiek te worden gekozen. Verder is het aanbod uitgebreid met het zgn. duplexsysteem voor zowel thermisch verzinkt als geschoopeerd staal. Bij deze twee systemen behoort de zink- of schoopeerlaag tot het systeem van de betreffende werkbeschrijving. C De groepering van de systemen is naar de corrosiviteitscategorieën conform de NEN-EN–ISO 12944-2 ingedeeld. Kwaliteitseisen aan Oppervlaktebehandeling aluminium en staal Een belangrijk aspect voor de oppervlaktebehandeling van aluminium zijn de keuringseisen voor het aanbrengen van de coating conform de systeemkeuring Qualicoat of GSB-label. D Voor het anodiseren van aluminium gelden de eisen van Qualanod. Ook voor onderdelen van staal en verzinkt staal is de systeemkeuring conform Qualisteelcoat een kwaliteitseis. De uitvoerende applicatiebedrijven dienen hiervoor een procescertificaat te voeren dat voldoet aan de geldige eisen van de keuringsinstituten.

46.41.10 ALUMINIUM, POEDERCOATINGSYSTEEM 0.0 R436377 ALUMINIUM, POEDERCOATINGSYSTEEM \Systeem: A - 1 laag polyesterpoeder, laagdikte (µm): 60. \Systeem: - 1 laag polyesterpoeder, laagdikte (µm): ..... \Systeem: - 1e laag epoxypoeder, laagdikte (µm): 60. - 2e laag polyesterpoeder, laagdikte (µm): 60. \Systeem: - 1e laag epoxypoeder, laagdikte (µm): ..... - 2e laag polyesterpoeder, laagdikte (µm): ..... \Systeem: - 2-lagen polyesterpoeder, totale laagdikte (µm): 120. \Systeem: - 2-lagen polyesterpoeder, totale laagdikte (µm): ..... \Systeem..... 3.0 B132244 EPOXY POEDERCOATING B \Type: epoxypoeder. \Type: zinkepoxypoeder. \Type: epoxy-/polyesterpoeder. \Type..... 4.0 B132245 POLYESTER POEDERCOATING

46.41.11 ALUMINIUM, GEANODISEERD 0.0 R436376 ALUMINIUM, GEANODISEERD D \Qualanodsystemen moeten zijn aangebracht door een applicatiebedrijf dat het Qualanod procescertificaat voert conform de geldige eisen van Qualanod. 46.41.21 STAAL, POEDERCOATINGSYSTEEM 0.0 R436371 STAAL, POEDERCOATINGSYSTEEM 3.0 B132243 ELEKTROFORESE COATING 4.0 B132244 EPOXY POEDERCOATING 5.0 B132245 POLYESTER POEDERCOATING 46.41.22 0.0 R436372 C



STAAL, THERMISCH VERZINKT, POEDERCOATINGSYSTEEM, ZINK STAAL, THERMISCH VERZINKT, POEDERCOATINGSYSTEEM Corrosiviteitscategorie (NEN-EN-ISO 12944-2-07) \Systeem categorie C2, thermisch verzinkt staal: - 1e laag elektroforese epoxy, laagdikte 30 µm. - 2e laag polyesterpoeder, laagdikte 60 µm. \Systeem categorie C3, thermisch verzinkt staal: - 1e laag epoxypoeder, laagdikte 60 µm. - 2e laag polyesterpoeder, laagdikte 60 µm. \Systeem categorie C3, thermisch verzinkt staal: - 1e laag elektroforese epoxy, laagdikte 30 µm. - 2e laag polyesterpoeder, laagdikte 60 µm.

..............

1.0 B132221 ZINK 3.0 B132243 ELEKTROFORESE COATING 4.0 B132244 EPOXY POEDERCOATING 5.0 B132245 POLYESTER POEDERCOATING

Wat is er nieuw Onder de nieuwe paragraaf “46.41 INDUSTRIELE COATING, METAAL” zijn hiernaast de nieuwe kortteksten met enkele voorbeelden van attributen ­opgenomen om een indruk te geven welke varianten mogelijk zijn.

46.41.23 STAAL, GESCHOOPEERD, POEDERCOATINGSYSTEEM, ZINK 0.0 R436373 STAAL, GESCHOOPEERD, POEDERCOATINGSYSTEEM 1.0 B132221 ZINK 3.0 B132244 EPOXY POEDERCOATING 4.0 B132245 POLYESTER POEDERCOATING

Projectgroep schilderwerk De leden vanuit de projectgroep schilderwerk hebben hun inzet en kennis ­bijg­edragen vanuit de volgende branches: • VOM Vereniging voor Oppervlaktechnieken van Materialen; • COT, Centrum voor onafhankelijk advies, onderzoek en management voor de bouw en industrie; • Verffabrikanten: Akzo Nobel Decorative Coatings BV en PPG BV; • VISEM Vereniging voor Industriële Spuit- en Moffelbedrijven.

Meer informatie: Aanvullende informatie over de nieuwe werkbeschrijvingen voor industriële coating op metaal is verkrijgbaar bij: projectcoördinator bouwkunde, de heer F. (Frans) Gouw. tel. (0318) 63 30 26 of e-mail: [email protected]. STABULLETIN | 15

van goede

KWALITEIT!

Door: Lodewijk Niemöller, Directeur stichting KOMO

Kwaliteitsbedrijven gezocht... juist nu! Op het moment dat ik dit artikel schrijf, is 2011 nog maar net afgesloten. In mijn beleving is dat jaar voorbijgevlogen. Niet alleen lanceerden we een volledig geüpdate website, maar ook een mobiele variant zag het levenslicht. Daarnaast hebben we, onder andere via dit medium, veel aandacht gestoken in het toelichten van de verschillen tussen het CE-label en ons keurmerk. In de markt bestaat daar veel verwarring over. Niet voor niets dook ons artikel over ‘KOMO versus CE’ dan ook op in de top 5 van de meest gelezen artikelen op de site van NBD.

In 2012 gaan we in volle vaart verder. Zoals in mijn vorige column aangegeven, belooft het een memorabel jaar voor KOMO te gaan worden. Niet alleen omdat we een feestje te vieren hebben, het KOMO-merk bestaat namelijk 50 jaar, maar vooral ook omdat we bij een aantal belangrijke initiatieven betrokken zijn die dit jaar tot resultaten moeten leiden. In de loop van het jaar zal ik u daar zeker verder over informeren. Onguur klimaat Op dit moment is het alle KOMO hens aan dek in het kader van de implementatie van het Bouwbesluit 2012. Al onze beoordelingsrichtlijnen moeten gecheckt en aangepast worden. Dat vraagt erg veel van onze capaciteit. Daarnaast blijven er ook nog steeds aanvragen binnenkomen voor nieuwe certificatieregelingen. Enerzijds geldt dat innovatieve producten en processen, maar ook voor bestaande producten en processen wordt certificering verzocht. Blijkbaar is het huidige ongure economische klimaat een vruchtbare bodem voor certificatie. De opdrachtgevers die er zijn, gaan voor (KOMO-) kwaliteit! Gecertificeerde bouwwerken De brief over fundamentele herziening van de bouwregeling die de minister van Binnenlandse Zaken onlangs aan de Tweede Kamer heeft gestuurd, overtuigt mij nog meer dat certificatie een cruciaal instrument is om veel verantwoordelijkheid bij de marktpartijen neer te leggen, zoals door het kabinet gewenst. Certificatie van complete bouwwerken en bouwprocessen zullen daarbij belangrijke pijlers zijn. Aan ons de taak om het zodanig te regelen dat overheid en opdrachtgevers het vertrouwen krijgen dat het product van een gecertificeerde installateur of andere gecertificeerde uitvoerende partij automatisch voldoet aan het Bouwbesluit en de private kwaliteitseisen. Dat moet zeker gaan lukken. Er is al een groot aantal regelingen waar dit zo functioneert, al realiseer ik mij dat er ook nog een belangrijke uitdaging ligt om de bekendheid van deze regelingen in alle haarvaten van de bouwketen te verhogen. 16 | STABULLETIN

Geel wordt oranje Qua uitstraling is er vanaf 1 januari een belangrijke verandering bij KOMO. We hebben afscheid genomen van de gele band op de KOMO-kwaliteitsverklaringen. Vanaf 2012 zijn onze kwaliteitsverklaringen voorzien van een oranje band welke goed aansluit op onze nieuwe huisstijl en beter past bij de huidige KOMO dynamiek.

Aanbestedingsvoorwaarden Van de macro beschouwingen over certificatie door naar de ­micro praktijk van alledag. Onlangs kreeg ik een grote overheidsopdrachtgever aan de telefoon. Of ik hem kon helpen bij het formuleren van objectieve aanbestedingsvoorwaarden voor kwalitatief hoogwaardige dakdekkers en betonreparateurs. Daar wist ik wel raad mee. KOMO heeft voor beide sectoren ­robuuste proces-certificatieregelingen in huis. Het criterium voor het platte dak werd daarom: ‘het aanbrengen van platte daken als dakbedekking door een op basis van beoordelingsrichtlijn 4702 (uitvoering van dakbedekkingsconstructies met gesloten dakbedekkingssystemen) KOMO-proces gecertificeerde dakdekker.’ Als extra check heb ik nog even onze database geraadpleegd of er wel voldoende KOMO gecertificeerde ­bedrijven op dat vlak zijn, maar met meer dan 60 stuks verspreid over het hele land was dat ruim voldoende. Onze online database bewees weer eens zijn waarde.

Bestekschrijvers zijn een zeer belangrijke doelgroep van het KOMO-keurmerk. A­uteur Lodewijk Niemöller gaat in deze rubriek in op de ontwikkelingen rondom KOMO, ­certificering en kwaliteitsverklaringen.

Betonreparateurs De zoektocht naar de gecertificeerde betonreparateurs bleek lastiger te zijn. De gebruikte zoektermen gaven namelijk niet direct resultaat, terwijl ik toch zeker was dat deze regeling een groot aantal certificaathouders kent. Na lang zoeken leverde de database toch de gewenste resultaten. De relevante beoordelingsrichtlijn 3201 heet ‘het toepassen van specialistische instandhoudingstechnieken voor betonconstructies’. Een zeer mooie titel maar het bevatte nu net niet de woorden die een ‘leek’ zou gebruiken. Kortom, een mooi leermoment. We moeten in de toekomst goed nadenken over de titels van onze certificatieregelingen en aan onze database voor de markt logische zoektermen toevoegen. Deze blijken cruciaal te zijn in deze digitale wereld. Wat de vakspecialisten logisch vinden, is voor de leek blijkbaar niet zo vanzelfsprekend.

Ruimte & rust voor de patiënt

Help ons U als bestekschrijver zult misschien ook wel van dit soort ervaringen hebben. Deze ervaringen en suggesties ter verbetering ontvangen wij graag via [email protected]. Daarmee helpt u niet alleen ons, maar meteen de hele sector. KOMObeoordelingsrichtlijnen en -kwaliteitsverklaringen moeten tenslotte snel en eenvoudig te vinden zijn. U ziet het; ondanks dat we dit jaar in aanraking met Abraham gaan komen, is KOMO ‘alive & kicking’. Ik verwacht dat 2012 een mooi jaar gaat worden. U gaat veel van ons zien en horen. Reageren op deze column? Dat mag via [email protected].

js Matthier Zom

De zorgsector stelt steeds strengere eisen aan zowel het ruimtelijk als akoestisch comfort. Leverancier BPZ is erin geslaagd om voor beide uitdagingen een oplossing te bedenken.

Binnen appartementen en woningen worden veelal draaideuren toegepast. Deze hebben als nadeel dat ze veel ruimte innemen. Immers, de draaicirkel van de deur beperkt de bewegingsvrijheid van de bewoner. Met name in zorggerelateerde woningen, waarbij veelvuldig gebruik gemaakt wordt van bedden, rollators en rolstoelen is een draaideur vaak niet de juiste oplossing. Matthijs Zomer - verkoopmanager bij BPZ: "Er is behoefte aan oplossingen waarbij de bewoner zoveel mogelijk bewegingsruimte heeft in zijn appartement. Om aan deze vraag te kunnen voldoen heeft BPZ het ZORGPLUS schuifdeursysteem ontwikkeld. Dit systeem kenmerkt zich door zijn hoge kwaliteit waarbij rekening is gehouden met de toepassing in zorggerelateerde projecten. Kortom het moet ook tegen een stootje kunnen." De zogeheten Zorgplus Noise-schuifdeur werd speciaal voor de utiliteitsbouw ontwikkeld. Zomer vertelt: "Een geluidwering van 35dB is in de zorgsector doorgaans al een behoorlijke prestatie. Door alle geluidslekken rondom te dichten, isoleert deze deur een klasse beter en weten we een geluidswering van RW=42 dB te behalen." De huidige bouwregelgeving in de zorgsector stelt geen eisen aan binnendeuren. "De geluidisolatie-eisen ­worden overgelaten aan de marktpartijen. We signaleren dat opdrachtgevers steeds alerter zijn op geluidsisolatie vanwege het

duurzaamheidsstreven. Dit systeem is een mogelijkheid om het akoestisch comfort in de zorg naar een hoger niveau te tillen", aldus Matthijs Zomer. Etzo Stuitje van BPZ: "Voor ons gevoel ontstijgen wij hiermee de basisstandaard. Via onze beschikbare fabrikantgebonden STABU-specificaties bieden wij de bestekschrijver een eenvoudige manier om onze producten in het bestek te vermelden. Toch controleren we alle bestekken die binnenkomen op onvolkomenheden; waardoor onze samenwerkingspartners niet voor vervelende verrassingen komen te staan. Een bouwproces roept vele vraagstukken op. Daarom zijn wij graag vroeg betrokken bij een project. We denken mee over de technische oplossingen die voldoen aan het bouwbesluit en de gemeentelijke bouwverordening." Optimalisatie Het modulaire Zorgplussysteem wordt veelal toegepast bij toegang naar patiënten­ kamers. BPZ kreeg recent de opdracht voor 850 schuifdeuren voor het nieuwe ­Meander Medisch Centrum in Amersfoort. De producent denkt nog een optimalisatieslag te kunnen maken. "Volgende maand worden de zowel in als voor de wand schuivende deuren getest op 30 minuten brandwerendheid (gecertificeerd volgens NEN EN 1634-1). Ook hebben we complete oplossingen bedacht voor tilliften en bevat het productenscala een volledig geautomatiseerde zogeheten TwinUse-model waarbij twee wooneen­ heden met een sanitaire unit zijn verbonden. Dat spaart niet alleen ruimte en rust, maar ook schoonmaak-, energie- en onderhoudskosten", aldus Matthijs Zomer van BPZ. Meer informatie: www.zorg-plus.com. STABULLETIN | 17

Risico

VAN HET VAK

Cash blijft 'king' De kapitaalkracht van bedrijven is in deze tijd een machtig concurrentiemiddel. Het geeft de opdrachtgever vertrouwen, vergroot de gunfactor en vermindert financiële risico’s aanzienlijk. Opdrachtgevers selecteren hun leveranciers op basis van zekerheden, garanties en kredietwaardigheid. Dat zorgt meer dan ooit voor een tweedeling in de markt tussen financieel sterke en zwakkere partijen. Wat kunt u doen om uw kapitaalkracht te vergroten en zo uw concurrentiepositie te versterken?

Berichten over de economische krimp blijven de dagelijkse nieuwsstroom beheersen en het woord crisis is nog niet uit de krantenkoppen verdwenen. In de slipstream zit de betalingsmoraal van het bedrijfsleven nog altijd op een historisch laag niveau. Bovendien zijn banken terughoudend met het verstrekken van kredieten, waardoor bedrijven hun eigen geld gebruiken om de financiële huishouding op orde te houden. Om financiële middelen langer in eigen beheer kunnen houden, betalen bedrijven hun rekeningen steeds later. Betalingstermijnen van zestig dagen raken meer ingeburgerd en zelfs termijnen van honderdtwintig dagen komen steeds vaker voor. De hele keten in de bouw ondervindt hier hinder van, het werkt door tot in elke vezel van de branche.

De financiële crisis is nog niet voorbij. De bankencrisis in 2008 is in 2011 uitgemond in schulden en tekorten bij overheden. Enorme bezuinigingen, een dalende koopkracht en een dalend consumentenvertrouwen zijn het gevolg. Met deze kennis en het feit dat banken, pensioenfondsen en verzekeraars in staatsobligaties hebben geïnvesteerd, leven de meeste ondernemingen in onzekere tijden.

Aarzelende banken en uitgestelde betalingstermijnen zijn twee factoren die ertoe leiden dat bedrijven krap bij kas zitten. Enerzijds willen ze hun klanten niet al te veel onder druk zetten, anderzijds lopen ze steeds meer risico als afnemers hun betalingsafspraken op de lange baan schuiven. Toch hoeft een strikt debiteurenbeheer niet te leiden tot verlies van klanten en zijn er diverse manieren om het risico op non-betaling in te perken:

[1] Manage betaalmoraal Als bekend is dat uw klant pas na negentig dagen wil betalen, kunt u daar een voorwaarde tegenover stellen. Bijvoorbeeld een afnamegarantie. Dan krijgt u uw geld pas na negentig dagen, maar staat wel vast dat u blijft aangewezen als leverancier. Dat is ook veel waard. Een andere manier om risico’s op non-betaling in te dammen zijn kredietverzekeringen. Een onbekender middel en daarmee minder geliefd bij ondernemers. Veel bedrijven denken dat kredietverzekeringen te duur zijn, of te ingewikkeld, maar dat hoeft niet altijd zo te zijn. Als de premie voor de kredietverzekering namelijk in de buurt komt van de te verwachten verliezen, dan zit in die verzekeringsvorm wel degelijk waarde. Daarnaast koopt u naast zekerheid ook informatie over de debiteuren in en beschikt u bij problemen over een actief incassoapparaat. Dan gaat het in zijn totaliteit over de zogenaamde ‘total cost of risk’. Deze kunt u afzetten tegen de premie.

[2] Actief debiteurenbeheer Debiteurenbeheer of credit management is vanuit de kelder omhoog geklommen. Het imago van debiteurenbewaker heeft de credit manager in ieder geval adequaat van zich afgeschud. Zijn functie is steeds meer opgeschoven in de richting van CFO, de financieel directeur. En dat heeft alles te maken met de actuele crisis. Bedrijven ­vinden het steeds waardevoller om de kredietwaardigheid van hun klanten te kunnen beoordelen.

18 | STABULLETIN

[3] Check kredietwaardigheid Informatie over de kredietwaardigheid is van belang om vast te stellen wat het potentiële risico op non-betaling is. Winstmarges in de bouwsector zijn op dit moment laag. Om een verlies te compenseren bij een marge van bijvoorbeeld 5%, zijn twintig succesvolle transacties met eenzelfde waarde nodig. Kortom, betrouwbare informatie is van levensbelang. Maar waar is die te vinden? Allereerst zijn er veel informatieleveranciers die aan de verschillende behoeftes kunnen voldoen. Afhankelijk van de sector, het land waarin de onderneming

Aon is een wereldwijde financiele dienstverlener en zorgt ervoor dat ondernemende mensen verantwoorde risico's durven te nemen door deze inzichtelijk en beheersbaar te maken. Samen met STABU helpen en informeren ze over risico's en risicomanagement in de bouw. auteurs: Ruben de Bruin en Tjeerd Stellingsma

[4] Incasseren met een partner Goed incassobeheer is van groot belang. Niet alleen omdat het een manier is om uw rekeningen betaald te krijgen, maar ook omdat de zorgvuldigheid ervan van invloed is op de relatie met uw klant. De keuze voor een incassopartner is echter niet eenvoudig. De markt kenmerkt zich door een groot aantal aanbieders, met soms een ondoorzichtige ­kostenstructuur. U kunt een keuze maken tussen: • incassobureau; • deurwaarder; • incasso-advocaat.

[5] Financiering van werkkapitaal Banken kunnen rekening-courant faciliteiten aan grote ondernemingen verstrekken op basis van hun balans. Dit gebeurt dan zonder zekerheden. De meeste ondernemingen worden echter gedwongen om (een deel van) hun activa aan de bank te verpanden. De bank beperkt daarmee het risico. Deze zal over het algemeen de kredietlijn afhankelijk stellen van de debiteurenportefeuille. In de regel financiert de bank tussen de 80 en 90 procent tot 90 dagen na facturatie. Dus wanneer een klant na honderdtwintig dagen betaalt, zal deze factuur niet in de financiering worden meegenomen. Een andere mogelijkheid is (‘stille’) factoring of debiteurenfinanciering. Daarbij wordt de debiteurenportefeuille uitbesteed aan een factormaatschappij. Deze financiert facturen tot negentig dagen na de vervaldatum. Met vergelijkbare bevoorschottingspercentages als een bank, kan de factormaatschappij derhalve meer ruimte bieden in de financiering. Daarnaast is de kredietlijn afhankelijk van de behoefte. Bij een stijgende omzet en dito debiteurenportefeuille zal de financieringsruimte toenemen. De factormaatschappij biedt dus meer ruimte met een grotere flexibiliteit. Opmerkelijk detail is verder dat een bank meer kapitaal dient aan te houden dan een factor. Factoring hoeft daarom niet duurder te zijn. Bovendien kan een kredietverzekering een kostendrukkend effect hebben op de kosten voor factoring, omdat het debiteurenrisico (gedeeltelijk) wordt afgewend op de verzekeraar.

zaken doet en het type klant (particulier of onderneming), zijn de bekendste ­leveranciers CreditSafe, Graydon, Dun & Bradstreet en Experian. Een andere manier om de kredietwaardigheid te achterhalen, is kredietverzekering af te sluiten. De verzekeraar verstrekt dan de informatie. Deze informatiebron is in de regel zeer betrouwbaar, omdat verzekeraars verschillende bronnen gebruiken en de betaalgeschiedenis bij andere leveranciers meenemen. Daarnaast verstrekken verzekeraars limieten waarop het kredietrisico kan worden gedekt. Een dergelijke limietaanvraag kunt u ook doen bij de overige informatieverstrekkers.

Welk soort aanbieder met wat voor voorwaarden past het best bij uw bedrijf? Die keuze is mede afhankelijk van uw debiteurenportefeuille. Zijn het enkele vorderingen op jaarbasis of gaat het om bulkvorderingen? Het kostenaspect is natuurlijk ook belangrijk, maar er zijn meer aandachtspunten. De juiste aanpak en benadering van een debiteur, looptijden, rapportages en natuurlijk ook de kredietwaardigheid en frequentie van afdrachten spelen een ­belangrijke rol.

[6] Garanties zonder kredietbeperking Bankgaranties leggen beslag op de kredietruimte van de onderneming. Helemaal in de bouwwereld, waar garanties een belangrijk onderdeel uitmaken van het project­beheer. Zonder bereidverklaring geen inschrijving en zonder uitvoeringsgarantie geen gunning. Vanwege deze grote behoefte is een bouwonderneming behoorlijk afhankelijk van haar positie tegenover de bank. Garanties vormen een vast onderdeel van de financiering en snoepen daarmee flink ruimte af in de overige financieringsbehoefte. Het kan om die reden zeker nuttig zijn de mogelijkheden te onderzoeken bij gespecialiseerde verzekeraars. Deze zijn ervoor ingericht minimaal gelijkwaardige garanties te verstrekken met de daarbij behorende snelle service. Bovendien zal het onderbrengen van (een gedeelte) van de garantie­behoefte bij een verzekeraar automatisch lucht scheppen in de kredietlijnen bij de bank en de afhankelijkheid daarvan verminderen. Daarmee treed de verzekeraar eigenlijk op als een bank die een kredietlijn verstrekt, oftewel een lijn voor het verstrekken van bankgaranties. Hoe de verzekeraar de mogelijkheden beoordeelt, lijkt overigens veel op een bankprocedure. Dit is een nauwkeurig proces dat samen met een deskundige doorlopen moet worden.

Conclusie Het komende jaar zal voor velen onzekere tijden betekenen. Cash blijft belangrijk en goed werkkapitaalbeheer is essentieel nu­banken extra terughoudend zijn in hun kredietverlening. U zult dus moeten zoeken naar alternatieven die u de benodigde flexibiliteit bieden. Goed debiteurenbeheer biedt u daarvoor verschillende mogelijkheden. Goede procedures en solide administratieve processen, waarbij de financiële administratie op alle vlakken kan worden ondersteund zijn daarbij onmisbaar. Daarnaast loont het zeker de moeite mogelijkheden voor financiering of garantie­ verstrekking via andere kanalen te onderzoeken. STABULLETIN | 19

De Nederlandse Vereniging van Bouw Kostendeskundigen (NVBK) gaat in deze rubriek in op de verhouding kosten & bestekken.

ELEMENT

auteur: Jan Rip

Kwaliteit, Geld en Tijd De Nederlandse Vereniging Bouw Kostendeskundigen (NVBK) is zeer vereerd met de uitnodiging om voor STABU-bulletin een column te schrijven. Met zo’n ‘kolom’ schraagt de NVBK ‘mee’ de Nederlandse bouw. Eigenwijs als kostendeskundigen nu eenmaal moeten zijn in het veld van kwaliteitsridders wordt deze column ELEMENT genoemd. Een referentie naar de Elementenmethode 2005, de kern van het werk van bouwkostendeskundigen.

Boetebepaling Deze eerste rubriek 'element' houden we luchtig in benadering. Als jonge, onervaren projectleider werd ik voor het opdrachtgevende bouwbureau van de Marine in het diepe van een bouwproject in uitvoering gegooid. Vrijwel onnozel nam ik aan bouw- en directievergaderingen deel. Ruwbouw gereed, en vast punt op de agenda: de ­werkbare dagen. Het werk was in Den Helder, wind en regen volop, maar dat was natuurlijk niet de oorzaak van het achterlopen op de planning. Er werd maar eens in het bestek gekeken naar de boetebepaling. Tja, die was wat laag, een volgende werk beter …

STABU en NVBK kennen elkaar goed vanuit het onderwijs­ Een volgend werk in afronding van bestek maakte ik ook nog mee, maar met een ontwikkelingsproject Erkenning Kosten- en Besteksdeskundigen andere directie en een bestekkenmaker die die boetebepaling al meer keren had (EKB; 2005-2009). In het kader van Leven Lang Leren zijn daar overgeschreven. Discussie op het bureau: wat was nu een passend dagbedrag als boete voor het overschrijden van het voor beide branches (NVBK en BNB) aantal voorgeschreven werkbare dagen. voor de werkenden trapjes opleidingen Het leek bijna loven en bieden. ontwikkeld. Voor de kostendeskundigen De heer Rip is van oorspronkelijk civiel ingenieur, maar het traject Calculator, Allroundcalculator, met specialisatie utiliteitsbouw. Hij werkte ruim 15 jaar Gelukkig komt het vaak niet zover dat Kostendeskundige, Kostenadviseur. Voor bij bouwprojectmanagementbureau PRC als onderdoor de opdrachtgever de boete­bepaling de besteksdeskundige branche het traject zoeker, kennismanager en adviseur, waar hij de snelle wordt toegepast. Maar als het gebeurt Bestekschrijver, Besteksdeskundige, Be­ ontwikkeling van interne bureau-opleidingen naar exdan zit er een kluif werk aan, Kwalisteksadviseur. Zogenaamde beroepscomtern gerichte cursussen mee. Als zelfstandig adviseur teit, Geld en Tijd zijn uit hun beheerste petentieprofielen zijn gemaakt, leerplanopereert hij sinds 2000 onder de naam JRC2000. Als evenwicht. Ondanks bouwverslagen nen opgesteld, lesmateriaal verbeterd en projectmanager van kennispublicaties van SBR is zijn toch weer discussie over het falen in ontwikkeld en er is proefgedraaid. specialisatie advies en ontwikkeling van opleidingen het leveren van kwaliteit in proces en bouwmanagement en bouwkostenmanagement. Sterk op inhoudelijk werk, discussie over het Ook werden efficiency slagen verkend in betrokken bij het onderwijsontwikkelingsproject Erkennoteren van de onwerkbare dagen en het de vorm van het uitwisselen van docenning Kosten- en Besteksdeskundigen (2005-2009). Ook bestempelen van het dagbedrag als onten met hun specifieke onderwerpen. docent en cursusleider HAN. redelijk hoog. Als het bedrag te laag is, is STABU en NVBK hebben elkaar toen goed het slikken voor de opdrachtgever en bij leren kennen. De resultaten van dat EKN-­ een aantal typen bouwprojecten, meer project leken idealistisch, zeker in het licht van de toen naderende bouwcrisis. Maar zijn steeds goed bruik- dan je denkt, is de afgesproken opleverdatum en daarmee ingebruiknamedatum een baar. Creativiteit en flexibiliteit zijn hier belangrijke competenties echte mijlpaal. Winkels, scholen, zorg, bungalowparken etc. om ook de bouwopleidingen door de crisis heen te trekken. Nu is er risicoanalyse en risicomanagement. Daarmee zou je in een sessie het bedrag Waar ontmoeten bestek en kosten ­elkaar dan echt? Eerder noem- van de boetebepaling beter kunnen onderbouwen. Of kunnen beslissen helemaal de ik al de kwaliteitsridders die STABU verenigt in het ­formuleren geen boetebepaling op te nemen maar eerder een beloningsbepaling voor eerder van de kwaliteit van proces en inhoud van een bouwobject. Ook opleveren (incentive). Maar ook dat bedrag moet je benaderen. Zou deze benadering noemde ik de bouwkostendeskundigen noodzakelijkerwijs eigen- een berekening met vele posten zijn dan zou ook het probabilistisch ramen wijs. Zij willen en kunnen in de verschillende fasen van het bouw- toegepast kunnen worden. Dit is bij Rijkswaterstaat sinds eind jaren 90 vorige eeuw proces die kwaliteitsformulering afprijzen met een of andere voorgeschreven. Het uiteindelijke boetedagbedrag zou dan een bandbreedte of wel betrouwbaarheidsinterval kunnen hebben. ­kostenopstelling (vaak volgens de Elementenmethode). Nu ben ik niet alleen NVBK-lid maar ook lid van IPMA NL1) voor mijn warm omklemmen van (bouw)projectmanagement om veel, heel veel van de bouw in perspectief te plaatsen. Zo wordt van de heilige drievuldigheid van de projectbeheers­aspecten Kwaliteit, Geld en Tijd het duo Kwaliteit en Geld hier afgebeeld als STABU en NVBK. Welke spannende momenten maken zij samen mee? 20 | STABULLETIN

En wat te denken van een boetebepaling waarbij het dagboetebedrag niet vanaf dag 1 overschrijding gelijk is maar volgens een bepaalde kromme oploopt? Op deze wijze kunnen bestek- en ­kostendeskundigen elkaar stevig ontmoeten! 1)

IPMA-NL is de Nederlandse beroepsvereniging van ruim 2.400 projectmanagers.

S-Bestek, bestekken maken via internet Voor STABU is Systhema Informatietechnologie een nieuwe samen­werkingspartner aan het firmament. Vanwege de op handen zijnde lancering van de S-Bestek besteksverwerkende software op internet is de aanleiding aangegrepen om meer te weten te komen van dit in 1994 opgerichte bedrijf uit Alkmaar. Redactie van STABU-bulletin vroeg het aan Paul Buchter, commercieel directeur van Systhema Informatietechnologie BV. Systhema Informatietechnologie.

Systhema Informatietechnologie, is net zoals de consultancytak onderdeel van de Systhema Holding. De heer Buchter steekt van wal: “Het komt er op neer dat het bedrijf Systhema Informatietechnologie de diverse softwareoplossingen maakt en vervolgens levert Systhema Consultancy de handjes en voetjes. Onze oorsprong ligt in het maken van bouwcalculatiesoftware, aannemers-, elementenbegrotingen maar ook diverse logistieke pakketten en procesbesturing. Hoewel we ons sindsdien ook op andere marktsegmenten hebben geconcentreerd is de affiniteit met de bouwbranche niet verloren gegaan. Juist met de kennis die we opgedaan hebben in de bank- en verzekeringswereld was het tijd voor een nieuwe stap.” Bestekverwerkingsoftware “Afgelopen twintig jaar hebben we constant onze voel­sprieten uitgehad om alle software-ontwikkelingen te volgen in de bouwnijverheid. Regelmatige bezoeken aan de bouwbeurs en contacten in den lande deden ons destijds besluiten om nog geen actieve speler te worden, maar wel zijn we de bouw­ nijverheid nauwlettend blijven volgen. Een jaar of drie geleden zijn we in gesprek gekomen met verschillende bestekschrijvers en de opmerkingen die zij maakten over de bestaande bestekverwerkingsoftware hebben we goed in onze oren geknoopt. Het vertrekpunt is geweest om een ‘andersoortige oplossing’ te bieden voor bestekschrijvers door een volledige webbased applicatie te maken, waarmee ook ketenintegratie gerealiseerd kan worden”, aldus de commercieel directeur van Systhema. Beperkt aantal bestekken “Wij zijn van mening dat als je anno 2012 softwarepakketten maakt, je niet meer om internet heen kan. Wij concentreren ons in eerste instantie op de markt van de bestekschrijver die 1-5 bestekken per jaar maakt. Nieuw is dat per bestek een

prijs wordt afgesproken. De (kosten van de) STABU-licentie gaat op in het bestek. De ­gebruiker kan er voor kiezen wanneer hij toch meer bestekken maakt om een ‘gewone’ licentie af te sluiten. De bestekschrijver hoeft dus pas te betalen op het moment dat hij gebruik gaat maken van de internetapplicatie. De aanschaf van software en een volledige STABU-licentie is een investering die, naar onze mening, voor veel bureaus een barrière opwerpt. Het risico van het aanpassen van verouderde bestekken waarin de wet- en regelgeving bijvoorbeeld niet is doorgevoerd leidt steeds meer naar de geschillencommissie. Samen met STABU zijn we gekomen tot een web-licentieovereenkomst voor de STABU²-systematiek, waarmee we een basis willen leggen om de kostengerelateerde drempel te verlagen. Daarnaast zijn we met STABU in een vergevorderd stadium voor wat betreft de STABU-BIS S-Bestek Exploitatie overeenkomst. Operationeel De heer Buchter: “We streven ernaar om voor de zomer 2012 operationeel te zijn. Uiteraard zal dit de komende maanden nog vooraf gaan aan testen onder een aantal gebruikers. De uitslag daarvan zal bepalend zijn voor de verdere planning. En daarmee komt onze ervaring met technieken binnen het bank- en verzekeringswezen om de hoek kijken. We hebben daarmee veel kennis vergaard op het gebied van beveiligingsprotocollen en in deze applicaties geïmplementeerd. Het op de markt brengen van software kun je maar een keer goed doen. Zeker de eerste indruk moet goed zijn. Internet is 24 uur per dag, 7 dagen per week beschikbaar. We komen in eerste instantie uit met een versie die is gebaseerd op STABU2. De bestaande bureau-, project en referentiebestekken zijn voornamelijk gebaseerd op STABU². Daarna zullen we direct uitkomen met een versie 2.0 die is gebaseerd op STABU-Element en daarmee aansluitend op in de markt bestaande 3D modellen. Laagdrempeligheid via internet en betalen per bestek levert de ‘weinig-bestek-schrijver’ de mogelijkheid om met de STABU-systematiek te werken en daarmee waterdichte contracten samen te stellen. Deze structuur hebben we gebruikt om de bouw een flinke impuls te geven”, aldus Paul Buchter van Systhema Informatietechnologie. Radboud Baayen (STABU), Martin Wijnands (Systhema), Paul Buchter (Systhema) en Maarten van Hezik (STABU) proosten op de samenwerking

STABULLETIN | 21

rechte PAD

OP HET

TIS vergroot constructieve veiligheid in de bouw ProRail doet het al bij vrijwel elk infraproject, Rijkswaterstaat heeft de ­nodige ervaring opgedaan en projectontwikkelaars, gemeenten en ­woningcorporaties maken steeds vaker gebruik van het concept. Het gaat om de Technische Inspectie Service (TIS), die deskundig en onafhankelijk de constructieve veiligheid van bouwwerken bewaakt. Omdat opdracht­ gevers steeds meer de bouwopdrachten integraal, dus inclusief bijvoorbeeld het ontwerp, bij de bouwer onderbrengen en daarom zelf steeds minder ‘bouw’deskundigheid in huis houden, vertrouwen zij steeds ­vaker op een TIS-verklaring als garantie dat het bouwwerk de komende ­decennia veilig en functioneel blijft.

Aan de constructieve veiligheid van woningen, gebouwen en infrastructurele werken kunnen geen concessies gedaan worden. Gebruikers en bezitters moeten ervan op aan kunnen dat de bouwwerken tot in lengte van jaren veilig te gebruiken zijn. ProRail en verzekeraars hebben deze uitdaging opgelost door de verzekerde garantie te introduceren in Nederland, gekoppeld aan de introductie van de Technische Inspectie Service (TIS). “De realiteit is dat fouten of vergissingen door de complexiteit van de bouw­ processen nooit volledig uit te sluiten zijn. Er is dus behoefte aan een externe keuring of inspectie, die met gezag op basis van deskundigheid spreekt en volledig onafhankelijk is. Een dergelijke partij behoedt de overige partijen voor blinde vlekken”, zo schetst Joost Wentink, voorzitter van het College van ­Deskundigen de behoefte aan de TIS. Dit college heeft de inhoudelijke kennis verzameld die de basis vormt voor de Erkenningsregeling TIS.

TIS-bureau puur en alleen inspecties doen en geen richting geven aan het ontwerp of de uitvoering zelf: de TIS heeft louter een onderzoekende rol. Ook aan de transparantie van de organisatie en rapportages van de TIS zijn hoge eisen gesteld. Op deze wijze is geborgd dat de TIS zelf ook streng gecontroleerd wordt en het vertrouwen in het TIS-systeem niet geschaad wordt.

'TIS-bureau mag puur en alleen inspecties doen en geen richting geven aan het ontwerp of de uitvoering zelf'

TIS De afkorting TIS heeft betrekking op de feitelijke inspectie en ook op het bureau of de organisatie dat de inspecties uitvoert en verklaart dat het bouwwerk voldoet aan de eisen voor constructieve veiligheid. Alle partijen die bij het bouwwerk betrokken zijn, moeten volledig op het oordeel van een TIS kunnen vertrouwen. Grote deskundigheid en absolute onafhankelijkheid zijn daarom ­vitale voorwaarden voor het uitvoeren van een betrouwbare Technische Inspectie. Om deze eisen te borgen, heeft CROW in samenwerking met ProRail, Rijks­ waterstaat, Bouwend Nederland, verzekeraars en projectontwikkelaars de Erkenningsregeling TIS opgesteld. In deze regeling staan eisen waar een organisatie aan moet voldoen om deze erkende TIS-keuringen uit te mogen voeren. Zo mag een 22 | STABULLETIN

Inspectie In de feitelijke TIS-keuring analyseren de inspecteurs veiligheidsrisico’s in alle bouwfases: zij toetsen het ontwerp, doen technische controles, voeren inspecties uit tijdens de bouw en geven als alles goed bevonden is een goedkeuringsverklaring af bij oplevering. Daarmee gaat een TIS verder dan de Bouwplantoets. De TIS-verklaring biedt een basis voor verzekering voor verborgen gebreken (VGV) en stimuleert schadepreventie. Dit verhoogt de kwaliteit van het opgeleverde bouwwerk. Opdrachtgevers en opdrachtnemers zijn er zo van verzekerd dat hun bouwwerk aan de gestelde kwaliteitseisen voldoet en dat faalkosten worden beperkt.

Vanuit de samenwerking tussen CROW en STABU is het idee ontstaan om wederzijds informatie te verschaffen over onderwerpen die vanuit de GWW voor de B&U interessant zijn en omgekeerd.

Brochure: CROW

geadviseerd de gemeentelijke toetsing van bouwplannen aan de technische voorschriften achterwege te laten. In het huidige regeerakkoord is opgenomen dat de adviezen van Dekker worden overgenomen en dus is men nu in Den Haag bezig deze adviezen handen en voeten te geven.

Erkenningsregeling TIS: Erkende toets op bouwkwaliteit

Er wordt gezocht naar een rol voor private partijen bij de uitvoering van eerste- en tweedelijns toezicht, rollen die nu in handen zijn van Bouw- en woningtoezicht (BWT) en de VROM-Inspectie. Het vernieuwde systeem moet voorkomen dat marktpartijen nog aanleunen tegen de overheid, maar zelf volledig garant staan voor veiligheid en kwaliteit. Niels van Ommen stelt: “Ook hier kan het TIS-concept een baanbrekende rol spelen. De overheid zou het technisch toezicht kunnen delegeren aan de TIS, waarmee ook de noodzaak verdwijnt om op elke afdeling BWT van elke gemeente alle technische expertise in huis te hebben.” Positieve controle “Controles, keuringen of inspecties lijken te vaak en soms ten onrechte een ­ondertoon van dreiging te bevatten dat er iets niet in orde is doordat er ergens een verwijtbare fout zou zijn gemaakt. De inspecties bij TIS moeten juist in een ­constructieve sfeer van professioneel zelfvertrouwen plaatsvinden. Het gaat er niet om straffen uit te delen, maar om het borgen van kwaliteit. De ontwerper en de aannemer kunnen zich bij de eenmalige producties die bouwwerken zijn, geen fouten veroorloven. Door een TIS uit te laten voeren, kunnen ze hun vertrouwen omzetten in garanties aan de opdracht­ gevers en andere betrokken partijen. Zo zijn controles positief”, aldus Joost Wentink.

Meer behoefte De behoefte aan TIS is de laatste jaren groeiende doordat zowel private als publieke opdrachtgevers zich steeds vaker beperken tot hun primaire taken. Ze willen een station, een hotel, een viaduct of een tunnel bestellen maar de technische expertise om het bouwwerk zelf te kunnen ontwerpen, bouwen of beoordelen, verdwijnt bij steeds meer opdrachtgevers. Daar ontstaat dus een risico dat de opdrachtgevers een ‘kat in de zak’ kopen waarbij, soms pas na jaren, verborgen en soms catastrofale gebreken aan het licht treden. Niels van Ommen, projectleider Bouwprocesmanagement bij CROW: “Een TIS kan deze leemte goed opvullen. Constateert een TIS een tekortkoming, dan moet de aannemer het probleem verhelpen. Daarna komt de TIS weer in beeld om ook de remedie van het probleem te beoordelen. Pas als alles goed is bevonden, kan de felbegeerde TIS-verklaring worden afgegeven.” Overheid op afstand Naast de beweging aan de kant van opdrachtgevers leeft ook bij de overheid de wens om het systeem van kwaliteitsborging, en de rol die de overheid daarbij speelt, anders in te richten. Op dit gebied heeft de Commissie Dekker (Commissie Fundamentele Verkenning Bouw)

Kip-ei Joost Wentink analyseert de toekomst van TIS: “Het gaat er nu om de kip-eisituatie te doorbreken die typerend is bij de introductie van innovaties. De TIS-markt moet zich verder ontwikkelen. Uiteindelijk profiteren alle stake­ holders en dus de samenleving van een verhoogde constructieve veiligheid van een bouwwerk, of deze nu wel of niet feitelijk verzekerd wordt. Daarnaast zijn er ook groeikansen omdat een TIS in principe alle aspecten uit het Bouwbesluit kan inspecteren, dus naast constructieve veiligheid ook zaken als brandveiligheid, bouwfysica en installaties.”

Meer informatie over TIS is te vinden op de website: www.crow.nl/tis STABULLETIN | 23

STABU-projectgroep 'Schilderwerk' wisselt van voorzitter

"Schilderwerk is de vreemde eend in Op 1 april 2012 neemt de voorzitter van STABU-projectgroep 'Schilderwerk' afscheid vanwege het bereiken van de pensioengerechtigde leeftijd. De heer G.J. (Gerard) Dolphijn van COT draagt dan de voorzittershamer over aan collega dr. B.P. (Ben) Alblas. Een gesprek over de kwaliteit van verfbestekken, wijzigingen door wet- en regelgeving en (verwachte) ontwikkelingen in verfproducten.

Vakgenoten De aftredende voorzitter van de Schilderwerk-projectgroep komt uit een lange lijn van schilders/-bedrijven: "Verf is me met de paplepel ingegoten om het zo maar eens te zeggen. Vandaar dat ik het bij de vergaderingen leuk vond om met vakgenoten te praten over de huidige kwaliteit en op stapel staande producten. Je ziet bijvoorbeeld dat men binnen de branche zoekende is naar alternatieve pigmenten in poedercoatings. Voor de projectgroep is het van essentieel belang dat er mensen zijn die vanuit de buitendienst en praktijk de resultaten kunnen bekijken." Alblas vult aan: "De projectgroepleden zijn vooral bestekdeskundigen die informatie onderbouwen met kennis uit de praktijk. De technische knowhow komt vervolgens vooral van verffabrikanten. Specifieke onderwerpen vragen om specialisten." Verfbestekken In 1995 is - om tot een goede invulling van de diverse verf­ systemen te komen - het 'BasisVerfbestek' geïntroduceerd. De heer Dolphijn was daar destijds bij: "Toen ik bij Bedrijfschap Schilders werkzaam was, bleek er een grote behoefte te zijn aan goede omschrijvingen van verfproducten voor het bestek. Eigenlijk is Hoofdstuk 46 (Schilderwerk) in de STABU-systematiek een vreemde eend in de bijt; voor het allergrootste deel gaat het om bestaand werk.

en gevolgen voor het gebruik van organische oplosmiddelen in bepaalde verven en vernissen. In STABU-uitgave 2007-1 zijn ingrijpende wijzigingen doorgevoerd, zo is de indeling gewijzigd in het toe te passen oplosmiddel, waarmee "watergedragen", "oplosmiddelhoudende" en "oplosmiddelvrije" verfsystemen worden bedoeld." In 2012 komen wederom belangrijke updates voor de bestekschrijver. Over deze recente vernieuwing is een artikel op­genomen over industriële coatings op metaal op bladzijde 15 van dit bulletin.

COT COT is een onafhankelijke onderzoeks- en adviesorganisatie voor de bouw en industrie. Meer dan 70 jaar ervaring in het keuren van afwerksystemen, constructies en bouwmaterialen. Ook adviseren en begeleiden zij klanten uit de vastgoed- en de civiele, industriële en maritieme sector op een praktische en resultaatgerichte manier. Met 30 vakmensen en een ISO 9001- en ISO 17025 certificering staan wij voor 100% onafhankelijk onderzoek en advies.

Ontwikkelingen in verfproducten Een van de onderwerpen waarvoor de heer Dolphijn zich afgelopen jaar - naast zijn 20 jaar projectgroeplidmaatschap - heeft ingezet, is Qualisteelcoat. Dat is het internationaal kwaliteitslabel voor het natlakken en poedercoaten op staal. Hij is lid van een internationaal samengestelde technische commissie. Het keurmerk gaat uit van keuring van het coatingproces, het verfsysteem, de inhouse control en het eindproduct. De eisen zijn vast­gelegd in een specificatie die uitgaat n j van algemeen gangbare normen i olph D d r a r e en processen waarbij met name en G vastgelegd wordt hoe een hoge en betrouwbare kwaliteit verkregen kan worden.

Tot mijn spijt moet ik lblas echter constateren dat Ben A veel bestekschrijvers de kennis ontberen op het gebied van Hoofdstuk 46 Gerard Dolphijn licht dit toe: Schilderwerk. We zien "De markt kan Qualisteelcoat vaak dat het hoofdstuk ­voorschrijven. Dit kan in de bouw­ wel volledig uitgewerkt wereld de architect zijn of de prowordt, maar dat vervoljectontwikkelaar, bestekschrijver gens in de aanvullende of aannemer. In de machinebouw bepalingen aan de aanneof andere metaalverwerkende mer alsnog om een verfindustrie kan dit de engineer, technisch bestek wordt constructeur, machinebouwer of gevraagd. De tegenstrijmetaalbewerker zijn. Momenteel digheden die daar uit wordt door de VMRG (Vereniging voort komen liggen voor de hand. Hoewel we bij Centrum voor Onderzoek en Technisch Metalen Raam- en Gevelelementen) Qualisteelcoat geaccepteerd als goedgekeurd advies (COT) een goede boterham verdienen aan de schade­ kwaliteitslabel. Ook in andere markten wordt steeds meer aan Qualisteelcoat gerefegevallen, raad ik mensen aan om bij de diverse fabrikanten om reerd. Op website www.qualisteelcoat.net is daarover meer te vinden." STABU-bestekteksten te vragen; efficiënt en volledig." De keuring en inspectie van Qualisteelcoat gebeurt door onafhankelijke door ­Qualisteelcoat geaccrediteerde labs en inspecteurs. In Nederland is dat COT in Wijzigingen door wet- en regelgeving De heer Alblas die het voorzitterschap overneemt, is reeds Haarlem. Ben Alblas is manager van het laboratorium van COT. Het laboratorium ­jaren lid van Projectgroep Schilderwerk PG10. "Het in werking doet onder meer chemische analyses, bepaalt fysische en technische eigenschaptreden van EG-richtlijnen heeft consequenties gehad voor de pen van coatings en voert klimaattests (duurzaamheidonderzoek) uit. "Alle appara(beperking van) emissies van vluchtige organische stoffen (VOS) tuur is in huis om coatings te testen en te keuren volgens nationale (NEN, BRL), 24 | STABULLETIN

de bijt" ­ ranchegerichte (KIWA, SKH, CUR, b VMRG, HISWA), internationale (ISO, EN, ASTM, NACE, DIN) en klant­specifieke (Shell, Agip, Norsok, NAM, Aramco, PDO, Tennet) normen of specificaties. Ook test het laboratorium coatings op onder meer esthetische eigenschappen en doet het onderzoek naar de invloed van de voorbehandeling en de applicatie. Het COT laboratorium beschikt ook over een eigen proefveld voor ­veldproefexpositie volgens ISO 2810." Toekomst De ontwikkelingen in de verfindustrie staan niet stil. "Denk aan coolcoatings, maar ook met brandwerende verfsystemen valt veel winst te behalen. Samen met projectcoördinator Frans Gouw wordt een wensenlijstje samengesteld, in nauw overleg met de overige projectgroepleden. We smeren de uitwerking ervan uit over de komende jaren en volgen de nieuwste toepassingen op de voet. Wat dat betreft verandert er niet veel", aldus nieuwe voorzitter Alblas.

Projectgroep Schilderwerk

Komen en gaan Kees Bos Op 1 april 2012 neemt Stichting STABU - na een dienstverband van 12 jaar - afscheid van projectcoördinator werktuigbouw/elektrotechniek de heer ­C. (Kees) Bos. Na het bereiken van de ­pensioengerechtigde leeftijd heeft hij nog enkele jaren doorgewerkt.

Kees Bos

Zijn uitgebreide kennis heeft de heer Bos aangewend voor het ­uitwerken, beheren en ontwikkelen van het onderdeel elektrotechniek en werktuigbouwkunde binnen het STABU Bouwbreed ­Informatiesysteem.

Alex Egbertsen Per 1 januari 2012 is de heer A. (Alex) Egbertsen - na enkele jaren van afwezigheid - weer teruggekeerd op het 'STABU-nest', nu in de functie van projectcoördinator elektro­techniek en werktuigbouwkunde. Afgelopen jaren heeft hij kennis en kunde opgedaan bij een woningcorporatie waar hij als projectopzichter heeft gewerkt aan diverse (renovatie)projecten.

sen

gber t Alex E

Zijn ervaring wendt hij nu aan voor het uitwerken, beheren en ontwikkelen van het onderdeel elektrotechniek en werktuigbouwkunde binnen het STABU Bouwbreed Informatiesysteem in de vorm van Fabrikantgebonden Product Specificaties (FPS-Plus).

per 1-4-2012

Brancheorganisaties zorgen voor de nodige inbreng vanuit de markt door het aandragen van kennis. Dit gebeurt via de leden van de diverse project- en werkgroepen van Stichting STABU. De coördinatie van de project- en werkgroepen ligt bij de STABU-projectcoördinator. • de heer dr. B.P. Albas COT bv (voorzitter); • de heer M. Krul Krul Adviesbuo Glas- en Schilderwerken; - de heer J.C. Fritzsche Akzo Nobel Decorative Coatings bv; - de heer C.C. de Groot Akzo Nobel Decorative Coatings bv; - de heer G. van Eijk PPG Coatings Nederland B.V.; - de heer F. Gouw Stichting STABU (secretaris/ projectcoördinator).

Sandra Hoogkamer Vanaf 16 januari 2012 is mevrouw S. (Sandra) Hoogkamer het salesteam van STABU komen versterken. Na het afronden van MEAO 'secretariaat' heeft zij ruime ervaring opgedaan als directiesecretaresse bij een elektrotechnisch bedrijf en vervolgens als boekhoudkundig medewerkster bij een installatiebedrijf.

Sandra H oogkame r

Michael Schouwenaar Op 23 januari 2012 is de heer M. (Michael) Schouwenaar in dienst gekomen bij Stichting STABU als programmeur. De basis van de heer Schouwenaar ligt bij software ontwikkeling met een specialisatie op het gebied van digitale beveiliging. Tijdens en naast zijn masterstudie aan de Radboud Universiteit Nijmegen heeft de heer Schouwenaar gewerkt bij Novire Systems, waar hij software heeft ontwikkeld voor zorginstellingen op het gebied van kwaliteitsbeheer.

l Michae

enaar

Schouw

STABULLETIN | 25

Cursusaanbod Cursus STABU-bestekssystematiek Om de invoering van de STABU-bestekssystematiek binnen uw organisatie snel en effectief te laten verlopen, wordt door STABU een dagcursus georganiseerd. In één dag raakt u ­volledig vertrouwd met de STABU-systematiek. De prijs van deze cursus bedraagt €372,- exclusief BTW per persoon (prijsstelling 2012), inclusief lesmateriaal en lunch.

Cursus Garanties in de bouw Garanties spelen in de bouw een belangrijke rol. Toch is het een niet éénduidig ­begrip. Om u wegwijs te maken in de complexe wereld van garanties, wordt door Stichting STABU een ééndaagse cursus georganiseerd. Tijdens deze dag raakt u ­volledig vertrouwd met het fenomeen garanties in de bouw. De prijs van deze cursus bedraagt €372,- exclusief BTW per persoon (prijsstelling 2012), inclusief lesmateriaal en lunch.

Op de volgende data is nog plaats: » 10 april, 22 mei, 4 september, 16 oktober & 27 november 2012

Op de volgende data is nog plaats: » 12 april, 14 juni, 18 oktober & 13 december 2012

Cursus STABU Bestekken lezen Stichting STABU helpt ontvangers van projectbestekken met het kritisch beoordelen van de inhoud. Waar zitten de voetangels en klemmen in de projectbestekken? Welke risico’s zitten erin verborgen? In een dag worden deze belangrijke zaken toegelicht. In deze cursus wordt uitgebreid aandacht besteed aan de uitleg van die administratieve en technische zaken die grote invloed kunnen hebben op de verantwoordelijkheid en aansprakelijkheid van de uitvoerende en toeleverende bedrijven in de bouw. Met deze kennis kunnen de bedrijfsrisico’s beter ingeschat worden. Dus alle zaken die invloed hebben op zekerheidstelling, garantie, coördinatie, aansprakelijkheid, verzekeringen en geschillen komen aan de orde. De prijs van deze cursus bedraagt €372,- exclusief BTW per persoon (prijsstelling 2012), inclusief lesmateriaal en lunch.

Cursus Actualiteit in wet- en regelgeving in de B&U-sector Deze cursus Actualiteit in wet- en regelgeving in de B&U-sector is speciaal bedoeld voor hen die graag bijgeschoold willen worden over de meest recente ontwikkelingen in wet- en regelgeving in deze sector. De cursus is o.a. bestemd voor gebruikers, direct en indirect, van de STABU-bestekssystematiek zoals architectenen ingenieursbureaus, de opdrachtgevende overheid, woningbouwverenigingen, projectontwikkelaars en aannemers- en installatiebedrijven, leveranciers en producenten van bouwstoffen die in bestekken worden voorgeschreven en iedereen die in zijn of haar dagelijkse functie in het bouwproces te maken heeft met wet- en regelgeving. Door middel van deze cursus, van één dag, is men weer geheel op de hoogte van alle valkuilen in bouwcontracten en weet men hoe deze te vermijden. De prijs van deze cursus bedraagt €372,- exclusief BTW per persoon (prijsstelling 2012), inclusief lesmateriaal en lunch.

Op de volgende data is nog plaats: » 20 maart, 1 mei, 12 juni, 25 september, 6 november & 11 december 2012

Beroepsopleiding Bestekschrijver (24 dagdelen) Deze opleiding tot professionele bestekschrijver behandelt alle relevante onderdelen voor het opstellen van projectbestekken. Ook de nieuwe ontwikkelingen op het terrein van de materialen vragen een steeds grotere kennis en ­deskundigheid van de bestekschrijver. In de andere bestaande cursussen en opleidingen wordt weliswaar aandacht besteed aan het belangrijke onderdeel ‘bestekken’ maar niet in die mate dat daarmee de professionaliteit van de bestekschrijver wordt verhoogd.

Op de volgende data is nog plaats: » 22 maart, 24 mei, 27 september & 29 november 2012

Opfriscursus Bestekschrijver (4 dagdelen) Speciaal voor degenen die de Opleiding Bestekschrijver hebben gevolgd en bijgeschoold willen worden over recente ontwikkelingen. Hoe houdt men zijn kennis up-to-date? Zeker op dit moment, met enerzijds een grote werkdruk die het gevolg is van de grote bouwportefeuille en anderzijds het hoge tempo van nieuwe regelgeving op nationaal en Europees vlak, is dat een moeilijke zaak. Hoe staat het nu precies met geïntegreerde contractvorming, wet BIBOB, de vernieuwde Woningwet, Bouwstoffenbesluit (BSB), CE-markering en KOMO, enz.? Deze cursus bestaat uit 4 dagdelen (verdeeld over 2 ochtenden en middagen, incl. lunch). De prijs van deze cursus bedraagt €650,- exclusief BTW per persoon (prijsstelling 2012), inclusief lesmateriaal en lunch.

De opzet van de opleiding is zodanig dat direct kan worden ingespeeld op veranderingen in de praktijk. Tot op heden hebben ruim 800 deelnemers deze opleiding met goed gevolg afgesloten. De prijs van de opleiding is €3150,- exclusief BTW per persoon (prijsstelling 2012), inclusief diners, syllabi, overig studiemateriaal en examengelden.

Op de volgende data is nog plaats: » 13 & 14 maart, 9 & 10 oktober 2012

Op de volgende startdata is nog plaats: » 11 september, 13 september & 28 november 2012

Op verzoek van velen heeft Stichting STABU daarom deze opleiding opgezet. Uitgangspunt daarbij is de kennisoverdracht door ervaren docenten, gericht op de dagelijkse praktijk. De opleiding is zowel bouwkundig als installatietechnisch georiënteerd.

Zover bij Stichting STABU bekend zijn deze cursussen/opleidingen erkende PBO activiteitstypen zoals vastgesteld in de Regeling Permanente Beroepsontwikkeling (PBO) van de BNA en voldoet als activiteit aan de wettelijke bij- en nascholingsverplichting voor architecten, opgenomen in de Wet op de Architectentitel, voortvloeiend uit de Europese Kwalificatierichtlijn welke de onderlinge erkenning van beroepskwalificaties in de Europese Unie regelt.

26 | STABULLETIN

Stichting STABU biedt een breed pakket cursussen en opleidingen aan, gericht op de dagelijkse bestekspraktijk. Het aanbod varieert van een introductie in de STABU-systematiek tot en met een volledige opleiding tot bestekschrijver. Een korte opsomming is hieronder vermeld. Een volledig en actueel overzicht is op www.stabu.org opgenomen.

STABU 2012 Cursus Verzekeringen in de bouw Het “nieuwe” verzekeringsrecht, opgenomen in Titel 7.17 van het Nieuwe Burgerlijk Wetboek, is januari 2006 in werking getreden. Het verzekeringsrecht daarvoor in het Wetboek van Koophandel bestond namelijk al ruim 160 jaar en was volgens de wetgever hard aan vernieuwing toe. Het “nieuwe” verzekeringsrecht beïnvloedt de relatie verzekeraar en verzekerde in sterke mate. Om u wegwijs te maken in het verzekeringsrecht en de gevolgen hiervan voor de bouw, wordt door Stichting STABU een ééndaagse cursus georganiseerd. Tijdens deze dag raakt u volledig vertrouwd met het fenomeen verzekeringen in de bouw. De prijs van deze cursus bedraagt €372,- exclusief BTW per persoon (prijsstelling 2012), inclusief lesmateriaal en lunch. Op de volgende data is nog plaats: » 3 mei , 6 september & 8 november 2012 Cursus Nieuwe samenwerkingsverbanden in de bouw Geïntegreerde contractvormen in de B&U sector zijn niet langer exclusief het domein van rijksopdrachtgevers. Om u wegwijs te maken in geïntegreerde contracten, wordt door Stichting STABU een ééndaagse cursus georganiseerd. Tijdens deze dag raakt u volledig vertrouwd met het fenomeen geïntegreerde contracten in de B&U-sector. De prijs van deze cursus bedraagt €450,- exclusief BTW per persoon (prijsstelling 2012), inclusief lesmateriaal en lunch. Op de volgende data is nog plaats: » 29 mei & 20 november 2012 Cursus Dé (rol van) standaardvoorwaarden (UAV/UAVTI) bij aanneming van werk in de B&U-sector Standaardvoorwaarden spelen in de bouw een belangrijke rol. Om u wegwijs te maken in de complexe wereld van standaardvoorwaarden in bouwcontracten, wordt door Stichting STABU een driedaagse cursus georganiseerd. Tijdens deze dagen raakt u inhoudelijk geheel vertrouwd met het fenomeen standaard­ voorwaarden in het algemeen en dé (rol van) standaardvoorwaarden (U.A.V. 1989, UAVTI 1992 en de U.A.V. 2012 bij aanneming van werk in de B&U-­ sector specifiek. De prijs bedraagt €930,- exclusief BTW per persoon (prijsstelling 2012), inclusief l­esmateriaal en lunch.

Cursus Actuele ontwikkelingen in Projectmanagement Projectmanagement is een vak dat vaak al werkende is aangeleerd. Veelal is dat een uitstekende leerschool om de praktische kanten van het vak onder de knie te krijgen, maar daar staat tegenover dat de onderliggende theorie vaak onderbelicht blijft. De laatste jaren hebben zich ontwikkelingen in het vakgebied voorgedaan die juist op die theoretische aspecten van projectmanagement hun invloed uitoefenen. De prijs van deze driedaagse cursus bedraagt €930,- exclusief BTW per persoon (prijsstelling 2012), inclusief lesmateriaal en lunch. Voor 2012 zijn de lesdata nog niet bekend; wanneer u belangstelling daarvoor heeft kunt u een e-mail sturen aan: [email protected] Cursus UAV 2012 Eind januari 2012 zijn de Uniforme Administratieve Voor­ waarden voor de uitvoering van werken en van technische installatiewerken 2012 uitgebracht. De consequenties voor o.a. bestekken en de verschillen ten opzichte van de U.A.V. 1989 zullen tijdens de dagcursus uitgebreid aan bod komen. In de cursusprijs (€450 exclusief BTW) is ook het boekwerk “STABU-Standaard 2012” (met daarin zowel UA.V. 1989 als UAV 2012) inbegrepen. De eerstvolgende cursusdagen zijn reeds volgeboekt. Belangstellenden kunnen hun gegevens doorgeven, zodat contact kan worden opgenomen wanneer er eventueel een annulering is. Op de volgende data is nog plaats: » 24 april, 23 mei, 13 juni, 22 augustus, 19 september, 17 oktober, 14 november & 12 december 2012 Bedrijfsgerichte cursussen Alle voornoemde cursussen en opleidingen zijn ook mogelijk “ín-company” en af te stemmen op de wensen van ùw organisatie.

Op de volgende data is nog plaats: » 24 t/m 26 april & 30 oktober t/m 1 november 2012 Cursus Effectieve communicatie in de bouw STABU organiseert de cursus Effectieve communicatie in de bouw. Uit diverse publicaties van ondermeer de Regieraad Bouw en SBR blijkt dat de faalkosten binnen de bouwbranche worden geschat op ongeveer 10% van de jaaromzet. Uit alle beschikbare documentatie blijkt, dat de factor "mens / communicatie" de meest kritische succesfactor is. De prijs van deze door Stichting STABU georganiseerde cursus bedraagt €372,­exclusief BTW per persoon (prijsstelling 2012), inclusief lesmateriaal en lunch. Op de volgende data is nog plaats: » 23 maart & 26 oktober 2012

Meer informatie Neem voor meer informatie over welke cursus het meest aansluit op uw behoeften, contact op met het hoofd opleidingen ing. H.H.M. (Henny) Miltenburg. Informatie over beschikbaarheid van plaats e.d. kunt u verkrijgen bij mevrouw E. (Esmoreit) Megens en E. (Evelien) van der Tuuk: Telefoonnummer (0318) 633026 e-mailadres [email protected] De meest actuele stand van zaken kunt u ook op de website van STABU vinden: www.stabu.org. STABULLETIN | 27

Een selectie van de ontvangen vragen via de helpdesk, STABUgebruikersdagen en de diverse cursussen en opleidingen bij Stichting STABU worden in deze rubriek weergegeven.

Vraag het

» Waar komen de bouwtermen 1e en 2e oplevering toch vandaan? In §10 'Oplevering', lid 1 van de nieuwe UAV 2012 (UAV: Uniforme Administratieve Voorwaarden voor de uitvoering van werken en technische installatiewerken 2012) staat: “Het werk wordt als opgeleverd beschouwd, indien het overeenkomstig het bepaalde in §9 is of geacht wordt te zijn ­goedgekeurd. De dag, waarop het werk is of geacht wordt te zijn goedgekeurd, geldt als dag waarop het werk als opgeleverd wordt beschouwd.”

Uit 'voorgangers' van de U.A.V. 1968 (Uniforme Administratieve Voorwaarden voor de uitvoering van Werken 1968). Zo stond in §9 'Onderhoud van het werk', lid 1 van de A.B. ‘45 (Algemene Besteksbepalingen voor de uitvoering van werken 1945): “Indien in het bestek een onderhoudsperiode wordt voorgeschreven, gaat deze in direct na de eerste oplevering van het werk. Aan het einde van de onderhoudsperiode zal het werk door de aannemer andermaal in goede staat worden opgeleverd.”

In §11 'Onderhoudstermijn', lid 6 van de nieuwe UAV 2012 (Uniforme Administratieve Voorwaarden voor de uitvoering van werken en technische installatiewerken 2012) staat: “Na afloop van de onderhoudstermijn zal het werk wederom worden opgenomen om te constateren, of de aannemer aan zijn verplichtingen heeft voldaan, waarbij wordt gehandeld overeenkomstig het bepaalde in §9.”

In de eerste volzin van artikel 7 “Onderhoud”, lid 1 van de A.B.I ‘66 (Algemene Bepalingen voor de uitvoering van Installatiewerken 1966) stond: “Onder de onderhoudsverplichting wordt verstaan de verplichting van de aannemer, om zonder berekening van kosten gedurende het in het bestek vermelde aantal maanden, te rekenen vanaf de dag van de eerste oplevering van het werk, de wegens onvolkomenheden nodige verbeteringen, herstellingen of vernieuwingen aan te brengen en de wegens onvolkomenheden nodige aanvullende werkzaamheden met bijlevering van materialen te verrichten.”

Dus geen termen als 'voorschouw', '1e oplevering', '2e oplevering' en 'eindoplevering' gebruiken in relatie met een UAV bestek!

Sinds het verschijnen van de U.A.V. 1968 kennen we enkel de term 'oplevering' en 'opneming'.

» Komt bemonstering ook voor in aanbestedingsreglementen?

In artikel 2.18 'Details, monsters' van het ARW 2004 ­(Aanbestedingsreglement Werken 2004) stond: “Aan hen die blijk gegeven hebben of voornemens zijn op het werk in te schrijven of die bij het werk belang hebben, wordt zoveel mogelijk de gelegenheid geboden kennis te nemen van details van hoofdconstructies en onderdelen, alsmede van monsters die het algemene karakter van de leveringen aangeven. Het staat hen vrij die details en monsters te waarmerken. Van een en ander wordt in de nota van inlichtingen dan wel in het proces-verbaal van aanwijzing melding gemaakt.” Opgemerkt dient te worden dat het begrip 'monsters' niet meer terugkomt in het ARW 2005. 28 | STABULLETIN

Uniform Aanbestedingsregelement



Jazeker, in aanbestedingsreglementen komt bemonstering voor. Zo staat in artikel 10 'Details, monsters' van het 'oude' UAR 2001 (Uniform Aanbestedingsreglement 2001): “Aan hen die blijk hebben gegeven voornemens te zijn op het werk in te schrijven of die bij het werk belang hebben, wordt zoveel mogelijk de gelegenheid geboden kennis te nemen van details van hoofdconstructies en onderdelen, alsmede van monsters die het algemene karakter van de leveringen aangeven. Van een en ander wordt in de nota van inlichtingen dan wel in het proces-verbaal van aanwijzing melding gemaakt. Het staat de hiervoor genoemden vrij die details en monsters te waarmerken.”

Bij afwijkingen tussen de beschrijving van het werk en de monsters zal dat laatste prevaleren daar 'monsters' meegenomen worden in de nota van inlichtingen dan wel in het proces-verbaal van aanwijzing, welke een jongere datum hebben dan de werkbeschrijving in het primaire (UAR/ARW) bestek. In §2 'Van toepassing zijnde voorschriften, tegenstrijdige bepalingen', lid 4a van de nieuwe UAV 2012 (Uniforme Administratieve Voorwaarden voor de uitvoering van werken en technische installatiewerken 2012) staat immers: “Indien onderdelen van het bestek onderling tegenstrijdig zijn, wordt, tenzij een­ andere bedoeling uit het bestek voortvloeit, de rangorde daarvan bepaald aan de hand van de volgende regels: [a] een nieuw geschreven of getekend document gaat voor een oud geschreven of getekend document.”

STABU

» vervolg van pagina 7

Beantwoord door: ing. H.H.M.(Henny) Miltenburg

» Wat houdt anno 2012 de onderhoudstermijn nu eigenlijk in? Tegenwoordig enkel het herstellen van gebreken welke in de onderhoudstermijn aan de dag treden, doch vroeger letterlijk het onderhouden dan wel service verlenen aan het opgeleverde (installatie)werk. In §11 'Onderhoudstermijn', lid 2 van de nieuwe UAV 2012 (Uniforme Administratieve Voorwaarden voor de uitvoering van werken en technische installatiewerken 2012) staat: “De aannemer is gehouden gebreken, welke in de onder­ houdstermijn aan de dag treden, te herstellen, met ­uitzondering echter van die, waarvoor de opdrachtgever op grond van §5, tweede lid de verantwoordelijkheid draagt of waarvoor hij op grond van §5, derde of vierde lid, aansprakelijk is. Onder de in dit lid bedoelde gebreken vallen niet die gebreken die het gevolg zijn van onjuist of onzorgvuldig gebruik dan wel gekwalificeerd kunnen worden als normaal te verwachten slijtage als gevolg van het feitelijke gebruik.”

“Indien en voor zover krachtens enige bepaling van de A.B.I. of van het bestek de aannemer na de datum van oplevering gedurende een bepaalde termijn de verplichting heeft tot bediening, controle, alsmede tot preventief en curatief ­onderhoud van het werk, staat deze verplichting geheel los van zijn hierna in §14 genoemde verlichtingen.” In de openingszinnen van deze §14 'Service en garantie voor het werk', lid 2 van de A.B.I ‘82 (Algemene Bepalingen voor de uitvoering van Installatiewerken 1982) stond: “De aannemer is verplicht binnen een termijn van drie maanden na de oplevering te voldoen aan de volgende serviceverplichtingen: Het door de opdrachtgever aangewezen personeel van de gebruiker van het ­object instrueren in de bediening, de regeling en het onderhoud van de opgeleverde installaties.”

'een ander (of beter) woord voor onderhoudsperiode of onderhoudstermijn is gebreken­herstelperiode'

De nieuwe UAV 2012, de integratie van de U.A.V. 1989 (Uniforme Voorwaarden voor de uitvoering van Werken 1989) en de UAVTI 1992 ­(Uniforme Voorwaarden voor de uitvoering van Technische Installatiewerken 1992) gebruikt nergens meer het woord servicetermijn uit de UAVTI 1992! In §9 'Onderhoud van het werk', lid 2 van de A.B. ‘45 (Algemene Besteks­bepalingen voor de uitvoering van ­werken 1945) stond: “Ook al is het werk inmiddels geheel of ten dele in­ gebruik genomen, zal de aannemer voor zijn rekening gedurende de onderhoudsperiode het werk onderhouden, bewegende delen goed gang- en sluitbaar houden en op eerste aanzegging van de directie alle zich openbarende gebreken herstellen.” In de eerste volzin van artikel 7 'Onderhoud', lid 1 van de A.B.I ‘66 (Algemene Bepalingen voor de uitvoering van ­Installatiewerken 1966) stond: “Onder de onderhoudsverplichting wordt verstaan de verplichting van de aannemer, om zonder berekening van kosten gedurende het in het bestek vermelde aantal maanden, te rekenen vanaf de dag van de eerste oplevering van het werk, de wegens onvolkomenheden nodige verbeteringen, herstellingen of vernieuwingen aan te brengen en de wegens onvolkomenheden nodige aanvullende werkzaamheden met bijlevering van materialen te verrichten.” In §8 'Onderhoud', lid 2 van de A.B.I ‘82 (Algemene Bepalingen voor de uitvoering van Installatiewerken 1982) stond:

Kortom, tot het verschijnen van de U.A.V. 1989 was er diffuusheid alom ­over de begrippen 'onderhouds- en servicetermijn'. Bovendien kon het begrip 'garantietermijn' in oude sets van installatietechnische algemene voorwaarden ook nog eens dezelfde betekenis hebben als de begrippen 'onderhouds- en servicetermijn' elders en daarna. In §11 'Onderhoudstermijn', lid 2 van de U.A.V. 1989 (Uniforme Administratieve Voorwaarden voor de uitvoering van werken 1989) stond namelijk enkel: “De aannemer is gehouden gebreken, welke in de onderhoudstermijn aan de dag treden, te herstellen, met uitzondering echter van die, waarvoor de opdrachtgever op grond van §5, tweede lid, de verantwoordelijkheid draagt of waarvoor hij op grond van §5, derde lid, aansprakelijk is.” In §11 'Onderhoudstermijn- of servicetermijn', lid 2 van de UAVTI 1992 (Uniforme Administratieve Voorwaarden voor de uitvoering van Technische Installatiewerken 1992) stond nagenoeg hetzelfde namelijk: “De aannemer is gehouden gebreken, welke in de onderhoudstermijn- of servicetermijn aan de dag treden, te herstellen, met uitzondering echter van die, waarvoor de opdrachtgever op grond van § 5, tweede lid, de verantwoordelijkheid draagt of waarvoor hij op grond van § 5, derde lid, aansprakelijk is.” Een ander (of beter) woord voor 'onderhoudsperiode' of 'onderhoudstermijn' is vandaag de dag eigenlijk 'gebrekenherstelperiode'. Immers het woord 'onderhoud' wordt in verband gebracht met onderhoud plegen en het woord 'termijn' wordt ook veelal gezien als een betalingstermijn. Ook het veel geopperde woord 'nazorgperiode' is discutabel want in de GWW-sector wordt dit begrip weer in verband gebracht met zaken als schoffelen, grasmaaien, bijzaaien etc. na de oplevering. Wil de opdrachtgever gedurende een langere periode preventief en curatief ­onderhoud of service laten plegen aan het opgeleverde werk dan is dat feitelijk iets voor een onderhouds- of service contract. » Lees verder op p.30 STABULLETIN | 29

» vervolg pagina 29 'Vraag het STABU' » Wat is de status van bemonstering, tijdens de uitvoering van een werk, als onderdeel van de keuring van bouwstoffen? In §18 'Keuring van bouwstoffen', lid 2 van de nieuwe UAV 2012 (Uniforme Administratieve Voorwaarden voor de uitvoering van werken en technische installatie­ werken 2012) staat: “Ten behoeve van de keuring moeten de monsters en bouwstoffen tijdig op het werk of in de werkplaatsen worden aangevoerd. Zolang de directie zulks nodig ­oordeelt, blijven door de aannemer ingediende monsters onder haar berusting; zij zijn ­evenwel voor zijn rekening en blijven voor hem toegankelijk.” Met andere woorden, de keuring van de bouwstoffen door de directie kan plaatsvinden op basis van een representatief monster. De uiteindelijke levering dient uiteraard aan het monster te voldoen hetgeen kan betekenen dan er uiteindelijk kwalitatief “beter” wordt geleverd dan in de werkbeschrijving aanvankelijk werd verlangd. Zo stond in §286 'Hoedanigheid', lid 3 van de VIERDE AFDELING, Voorschriften omtrent bouwstoffen van de oude A.V. ‘38 (Algemene Voorschriften voor de uitvoering en het onderhoud van werken onder beheer van het departement van waterstaat 1938): “Bij levering volgens monster moeten de bouwstoffen met het getoonde monster overeenkomen” In het nieuwe STABU hoofdstuk 00 'VOOR HET WERK GELDENDE VOORWAARDEN UAV 2012' kan op §18 van de UAV 2012 worden geanticipeerd. Onder artikel 00.02.18 'KEURING VAN BOUWSTOFFEN' bepaling 04 'MONSTERS TER BEOORDELING', lid 11 staat namelijk: “Voordat onderstaande bouwstoffen door de aannemer worden besteld dient hiervan een monster ter beoordeling aan de directie te worden voorgelegd: # \…..” Onder bijvoorbeeld korttekst 22.31.12a 'METSELWERK MET MORTEL, BAKSTEEN METSELSTEEN' rubriek 1 'BAKSTEEN METSELSTEEN' 1e attribuut staat: “Overeenkomstig het te verstrekken tegenmonster, overeenkomend met het getoonde monster.” en “Overeenkomstig een voor te leggen monster.”

» Wat is het verschil tussen een 'Coördinatie-overeenkomst met schadevergoedingsregeling' en een 'Coördinatie-­ overeenkomst zonder schadevergoedingsregeling'? Het verschil zit hem primair in artikel 5 van het model 'met schadevergoedingsregeling'. In artikel 5 van het STABU model “Coördinatie-overeenkomst met schadevergoedingsregeling” staat: “De in artikel 4 bedoelde vertragingsschade wordt gefixeerd op een bedrag van €…..,….. voor iedere dag waarop vertraging wordt ondervonden, te betalen aan iedere partij die vertraging heeft ondervonden.” Deze bepaling maakt het onderling aanspreken op vertragings­ schade van de ondertekenaars mogelijk. De zinsnede 'schadevergoedingsregeling' in de titel is wellicht een beetje misleidend want in beide modellen zit ook nog een andere 'boetebepaling'. In artikel 9 van het STABU model 'Coördinatie-overeenkomst met schadevergoedingsregeling' alsmede in artikel 5 van het STABU model 'Coördinatie-overeenkomst zonder schade­ vergoedingsregeling' staat namelijk: “Indien de coördinator bij de uitvoering van zijn coördinerende werkzaamheden uit hoofde van deze overeenkomst een fout begaat, die een bekwaam en zorgvuldig coördinator in redelijkheid had behoren te vermijden, is de coördinator jegens de opdrachtgever gehouden tot vergoeding van de daardoor ontstane rechtstreekse schade, met dien verstande dat het deswege aan de opdrachtgever verschuldigde bedrag niet meer zal bedragen dan €…..,…..”

Reageren? Stuur uw e-mail aan [email protected] of bel 0318 – 63 30 26.

Praktische Workshops BIM U wordt van alle kanten benaderd met de toverterm BIM die u in uw dagelijkse beroepspraktijk zou moeten toepassen! Wij krijgen veel vragen over dit onderwerp en daarom hebben we besloten om onze licentiehouders objectieve voorlichting te gaan geven over de nieuwe werkmethoden die uit het toepassen van BIM gaan voortkomen.

STABU heeft de noodzakelijke standaarden ontwikkeld om te kunnen "bimmen" en overlegt nu met zoveel mogelijk softwarehuizen om deze standaarden te laten implementeren in uw softwareprogramma's. Maar dat is een technische noodzaak om informatie te kunnen uitwisselen tussen de verschillende bouwpartners in alle stappen van het bouwproces. Belangrijker is het om te weten hoe je het BIM-proces in praktische stappen vertaalt in uw eigen praktijk en uw eigen projecten. Daarom organiseert STABU enkele workshops samen met BAZ Bouwkundig Adviesbureau uit Zwolle. BAZ heeft al de nodige 30 | STABULLETIN

praktijkervaring opgedaan en is ook in staat om iedere partij in het bouwproces desgewenst de verdere ondersteuning bij het BIM-proces te leveren.

Deze STABU-BIM workshop is dus geen commerciële presentatie van softwaretools maar een praktijkgericht stappenplan met het gebruik van open standaarden. Als not-for-profit organisatie kan STABU u deze workshop van een gehele dag van 10.00 tot 16.00 uur, inclusief de cursusmap, koffie, thee en lunch aanbieden voor € 150,-- (excl. BTW). Onderstaand treft u de inhoud van deze workshop aan.

Inhoud workshop: • o o o • o o • o o o

Introductie Praktische definitie en essentie van BIM BIM versus openBIM Hoe ver staat het met adoptie BIM in de praktijk Samenwerken aan BIM model Aanpak BIM project Uitwisseling van BIM informatie o.a. middels IFC STABU producten in relatie met BIM STABU Elementmethode STABU Ruimtelijke tabellen Hoe van bouwdelen indeling naar activiteiten en middelen indeling, daarbij gebruik makend van STABU2 codering o STABU-bestek • Praktijktoepassingen BAZ o Waar lopen bedrijven zoal tegen aan? o Diverse BIM Functies, BIM toepassingen o Showcase & praktijkvoorbeelden • Aanbevelingen BIM implementatie o Uitdagingen & oplossingen o Wat betekent BIM voor de organisatie (zowel organisatie als techniek en informatiestromen) o Tips & Informatie Links

Als eerste twee mogelijkheden voor deze workshop is vastgelegd 28 maart en 11 april 2012. Mocht er grote belangstelling zijn dan zullen we mogelijk extra dagen reserveren. Hierbij geldt wie het eerst komt het eerste maalt! Het inschrijfformulier is op de website van STABU gezet, op verzoek sturen wij dit graag toe. Stuur daarvoor een e-mail: [email protected].

Hoger energielabel? Hét nieuwe kunststof profiel van VEKA!

A

VEKA introduceert SOFTLINE 82: de nieuwe serie kunststof profielen waarmee u unieke isolatiewaarden kunt bereiken. SOFTLINE 82 is speciaal ontwikkeld voor de combinatie met triple beglazing. Het dikwandige profiel – EN Klasse A! – zorgt voor optimale stabiliteit. Bestaande bouw opwaarderen of energieneutraal bouwen? Met de extra inbouwdiepte is SOFTLINE 82 geschikt voor zowel renovatie als nieuwbouw.

Kwaliteit, vertrouwen en zekerheid

VEKA: het kwaliteitsprofiel www.vekakozijn.nl

STABULLETIN | 31

colofon Willy Brandtlaan 81 | 6716 RJ Ede (Gld.) | Tel.: (0318) 63 30 26 | Fax: (0318) 63 59 57 | E-mail: [email protected] | Website: www.stabu.org

Maart 2012 Zevenentwintigste jaargang no. 1

Prijsoverzicht STABU-producten

STABUlletin is het viermaal per jaar verschijnende huisorgaan van ­Stichting STABU over de voortgang van het STABU Bouwbreed Informatiesysteem.

 De STABU-bestekssystematiek voor de woning- en utiliteitsbouw bestaat uit: • STABU-bestanden op CD; • STABU-Standaard 2012; • 1 Wachtwoord voor het beveiligde gedeelte van de STABU-website.

Teksten: • ir. R.H. Baayen • S. Brands LL.B. • R. de Bruin • mr. M.C.A. van Deurzen • ir. P.A.A. van den Eijnden • F. Gouw • mr. W.J.M. Herber

• ir. M.L.A.M. van Hezik • D.B. Kervel • ing. H.H.M. Miltenburg • L. Niemöller • J. Rip • T. Schimmel • T. Tellingsma

Dit blad wordt geproduceerd en geredigeerd door: Stichting STABU Mevr. D.B. Kervel Postbus 36, 6710 BA EDE Telefoon: (0318) 63 30 26 Telefax: (0318) 63 59 57 E-mail: [email protected] Website: www.stabu.org

De STABU-bestekssystematiek wordt geleverd na afsluiting van een licentieovereenkomst waaraan een abonnement gekoppeld is.

Deze licentieovereenkomst wordt aangegaan voor een tijdvak van een kalender­ jaar (nieuw!) alsmede het jaar w ­ aarin de ­licentieovereenkomst wordt afgesloten.

De tarieven voor 2012 zijn d.d. 8 december 2011 door het Algemeen Bestuur van Stichting STABU vastgesteld.

Aanschaf Licentie STABU in de periode

STABU COMPLEET (t/m 5 werkplekken*)

STABU COMPACT (t/m 5 werkplekken*)

januari t/m maart april t/m juni juli t/m september oktober t/m december

€ 990,00 € 742,50 € 495,00 € 247,50

€ 406,00 € 304,50 € 203,00 € 101,50

*per vijf werkplekken wordt de prijs verdubbeld

Inlichtingen over advertentietarieven bij STABU. Overname van de inhoud: graag na overleg met de redactie. Hoewel uiterste zorg is nagestreefd, staan wij niet in voor eventuele (druk)fouten en/of onvolledigheden en aanvaarden auteurs en redactie deswege geen aansprakelijkheid. ISSN: 1384-7872 Vormgeving: skerp functionele communicatie Doetinchem Drukker: Senefelder Misset Doetinchem 32 | STABULLETIN

De gelieerde systeemhuizen hebben speciaal voor het “STABU-Compact” gebruik ook hun STABU-programma tegen gereduceerde prijzen beschikbaar gesteld. Eind februari 2012 is een nieuwe STABU-Standaard uitgebracht met daarin de Uniforme Administratieve Voorwaarden voor de uitvoering van werken en van technische installatiewerken 2012 (UAV 2012): STABU-Standaard 2012

€ 85,-

STABU-Standaard 2007

€ 75,-

Het GB CAD-Afsprakenstelsel (GB CAS) is primair bedoeld voor gestructureerd tekenwerk van 2D CAD-tekeningen en informatie-uitwisseling. Geïntegreerd Bouwen (GB), als eigenaar/ beheerder/uitgever van het GB CAS, heeft werkzaamheden uitgevoerd die hebben geleid tot een nieuwe en geheel herziene uitgave, versie 4. Stichting GB is met Stichting STABU overeengekomen dat deze laatste de distributie, de promotie en het onderhoud van het GB CAS 4.0 ter hand neemt. Distributie vindt plaats via internet: www.gbcas.nl GB-CAS

€ 145,-

De genoemde prijzen zijn inclusief leverings- en administratiekosten en zijn exclusief de verschuldigde BTW