spreekt nr 10 vijfde jaargang Ik was vroeger al het enige meisje in de klas SG Roos van Erp Lezers over Ambtenaar in oorlogstijd Pagina 27

Lezers over Ambtenaar in oorlogstijd Pagina 27

voor beslissers bij de overheid 29 mei 2009 nr

10

vijfde jaargang |

www.pm.nl

‘Ik was vroeger al het enige meisje in de klas’

SG Roos van Erp

spreekt

Mailen over krachtwijken pagina 12

Spoedcursus subsidieregeling pagina 16

Code tegen dubbele pet pagina 23

PM nummer 10 29 mei 2009

Nieuws 8 t/m 13

8

PvdA wil vijf plantages voor ‘staatswiet’ Drugscommissie verkent grenzen van gedoogbeleid

10

Stoomcursus topinkomens

11

Kamer krijgt toegang tot planbureaus



Wopt- en Balkenende-norm op één lijn

CPB, SCP en LPB vrezen geen opdrachtenvloed

Coverstory Op zoek naar de ideale subsidieregeling

Experts geven advies over het belang van overzicht en resultaatgerichtheid

õ

20



‘We moeten werken aan ons imago’ Roos van Erp-Bruinsma over haar eerste tijd op BZK

Spelers 27 t/m 31

27 29 30

Lezersreacties op Ambtenaar in oorlogstijd De overstap van ... Peter Veld Stientje van Veldhoven terug uit Brussel

Meningen

11

10 14

Nieuwe serie: Bijpraten met Bekker

‘Geloof jij nog in het krachtwijkenbeleid?’

De SG vertelt over de vernieuwing rijksdienst

Joris Wijsmuller correspondeert met Staf Depla

Kroese enzo … Opinie Horen, zien & schrijven

Beau Monde

35

Ideeën pitchen bij een topambtenaar

Cover: Rob Jongbloed

Impasse Een week voor de Europese verkiezingen kende Eurocommissaris Margot Wallström (Communicatie) subsidie toe aan de Franse uitgever van Courrier International. Voor 3 miljoen euro per jaar gaat dit bedrijf Europees nieuws uit de 25 lidstaten op een website samenbrengen. Onder de domeinnaam www.presseurop.eu zal een selectie te zien zijn uit 250 kranten, tijdschriften en websites in tien talen, waaronder in het Nederlands. Het is tekenend voor de impasse waar Europa zich nu al heel lang in bevindt. De communautaire droom wordt gesmoord in een overvloed van nieuwsberichten die allemaal vanuit een nationaal perspectief zijn geschreven. Zo blijft Europa een optelsom van ­nationale belangen. Onze vaste columnisten Jorrit de Jong, Rosalie Koolhoven en Ruben Maes hebben hun bijdrage deze keer aan Europa gewijd. Verder denken wij dat u deze dagen overvoerd wordt met Europese informatie, want alle landelijke politici van enige faam zijn op pad om kiezers naar de stembus te lokken. In deze PM daarom aandacht voor tijdloze zaken, zoals het verstrekken van subsidies. Hoe ga je daarmee om? Kies je voor een outputsubsidiëring, een lump sum of een proces­ budgettering? Rutger van den Dikkenberg zette de verschillende mogelijkheden op een rij en verdiepte zich in de valkuilen waar je als

verstrekker van subsidie in terecht kunt komen. Op onze website www.pm.nl kunt u met ingang van deze week een e-mailcorrespondentie volgen tussen het Haagse gemeenteraadslid Joris Wijsmuller en het Tweede Kamerlid Staf Depla, die zich beiden op hun eigen bestuursniveau met de wijkenaanpak bemoeien. In het artikel over dubbele petten verwondert Cindy Castricum zich over de geringe aandacht voor het fenomeen belangenverstrengeling op rijksniveau. Hoe komt het dat gemeenten hier veel meer mee bezig zijn? Op het drieluik Ambtenaar in oorlogstijd van René Zwaap kregen wij veel reacties. Positief over de kwaliteit van de stukken en geschokt door de inhoud, was ongeveer de tendens. Chris van de Wetering sprak met een paar lezers over de serie en maakt u in ons Spelers-katern deelgenoot van haar bevindingen. [email protected]

29 mei 2009 PM

3

lopende zaken Algemene Zaken Calvijn • Zaterdagavond 30 mei woont premier Balkenende de nationale herdenking van 500 jaar Calvijn bij in de Grote Kerk in Dordrecht. Op woensdag 3 juni is hij in Monster voor de CDA-campagne voor de Europese verkiezingen. Zijlstra • Donderdag 4 juni houdt de premier een speech ter ere van de opening van het Zijlstra Center aan de VU in Amsterdam. Het centrum is vernoemd naar ex-premier Jelle Zijlstra en er gaat onderzoek gedaan worden naar toezicht op maatschappelijke organisaties.

van Wereldbankbewindvoerder Herman Wijffels op het Binnenhof. Oerol • Staatssecretaris Timmermans gaat vrijdag 29 mei langs bij de verkiezingsnacht I vote Europe in de Melkweg en woensdag de 3e neemt hij in Den Haag deel aan het zesde City event van het Nederlandse Bureau van het Europees Parlement. Later die dag houdt hij in ­Nieuwspoort een toespraak voor de Europese Beweging Nederland. Vrijdag 5 juni gaat hij naar de opening van de Biënnale in Venetië en op vrijdag de 12e verricht hij de opening van Oerol op Terschelling.

BZK

Defensie

Bezinning • Dinsdag 2 juni is minister Ter Horst in Nieuwspoort bij de lancering van het handvest Verantwoord burgerschap. Aan de vooravond van de JBZ-Raad, donderdag 4 en vrijdag 5 juni, vindt woensdagavond in Luxemburg een diner plaats voor alle vrouwelijke bewindspersonen. Woensdag de 10e spreekt ze op het VNG-congres in Almere, waarna ze een bezoek brengt aan de veiligheidsregio Kennemerland. Op 11 juni houdt de minister een toespraak bij de herdenkingsbijeenkomst in de Tuin van Bezinning in Warnsveld, een nationaal monument voor ‘in het harnas’ overleden politieagenten. Beroepstrots • Staatssecretaris Bijleveld spreekt donderdag 4 juni in de Koninklijke Schouwburg op het evenement Beroepstrots: denken, durven, doen! Maandag de 8e brengt Bijleveld een werkbezoek aan Zeeland en woensdag 10 juni is ze in Sociëteit De Witte aanwezig bij de lancering van de Berichtenbox. Vrijdag 12 juni opent de staatssecretaris het nieuwe gemeentehuis van Winterswijk.

Marechaussee • Minister Van Middelkoop is op 2 juni in de Kamer voor een AO over het beleidsplan 2010 van de Koninklijke Marechaussee. Op 9 juni doet hij in een AO verslag van de informele Navo-top die in februari plaatsvond in Krakau.

Buitenlandse Zaken Wetang’ula • Minister Verhagen neemt op dinsdag 2 juni afscheid van de Saoedische ambassadeur Waleed A. Elkhereiji. Op 3 juni komt de Keniaanse minister van Buitenlandse Zaken Moses Wetang’ula naar Den Haag, een dag later gevolgd door de Kazachstaanse BZ-minister Marat Tazhin. Op 5 juni treft Verhagen in Antwerpen zijn Belgische collega Karel de Gucht. Op maandag 8 juni bezoekt hij Unilever in Rotterdam. Wijffels • Minister Koenders is van 1 tot 3 juni hoogstwaarschijnlijk op de UN Conference on Development in New York. Op 8 juni houdt hij in Wageningen een speech over het grondstoffentekort. Op 10 juni neemt hij deel aan het afscheidsseminar

4

PM 29 mei 2009

Uranium • Staatssecretaris De Vries gaat 3 juni in Drenthe en Friesland op campagne voor het CDA. Op 6 juni is hij aanwezig bij de open dag van de landmacht in de Bernhardkazerne in Amersfoort. 10 juni staat in het teken van een verzamel-AO. Hierin beantwoordt de staatssecretaris vragen over het gebruik van wapens met verarmd uranium door bondgenoten. Ook wordt de voortgang van het SPEER-programma besproken. Op 10 en 11 juni ontvangt De Vries zijn Duitse ambtsgenoot Peter Wichert in Den Haag.

Economische Zaken Forum • Minister Van der Hoeven opent op 3 juni het Automotive House in ­Helmond. Een dag later brengt zij een bezoek aan het International Economic Forum in Sint Petersburg. Op 9 juni brengt de minister een bezoek aan vrachtwagenfabrikant Scania in Zwolle. Op 10 juni is Van der Hoeven in de Kamer voor een AO over de VTE-raad en voor een wetgevingsoverleg over het jaarverslag van EZ. Verder heeft Van der Hoeven op 11 juni een AO over de veiligheid van het gebruik van nanotechnologie en neemt zij op de 12e deel aan de VTE-raad in Luxemburg. Microfinanciering • Op 4 juni houdt

staatssecretaris Heemskerk een speech tijdens de conferentie M&Ict, een ­bijeenkomst over de rol van ict in maatschappelijke sectoren. Later die dag bezoekt hij samen met prinses Máxima de landelijke bijeenkomst voor microfinanciering in het Fulcotheater te IJsselstein. Op 9 juni geeft de staatssecretaris een speech voor vertegenwoordigers van de watersector in Nieuwspoort. Daarna heeft hij een AO over Latijns-Amerika. Op 11 juni verzorgt Heemskerk de start van de Modelstraat voor veilig ondernemen in Rotterdam en bezoekt hij een bijeenkomst over wijkeconomie in Madurodam. Later die dag gaat Heemskerk op het Institute of Social Studies in Den Haag in debat met de ‘andersglobaliste’ Noreena Hertz.

Financiën Beleggingsverzekeringen • Minister Bos is vrijdag 29 mei op tv te zien bij Knevel en Van den Brink. In het weekend gaat hij voor de PvdA op stap in Utrecht en Amsterdam in het kader van de Europese verkiezingen. Zaterdag zit hij dan weer bij het programma Spijkers met koppen. Woensdag 3 juni verricht Bos de opening van de beurs in Amsterdam met de zogeheten ‘gongceremonie’. Later op de dag heeft hij twee AO’s in de Kamer: het ene ter voorbereiding van de bijeenkomst van de Ecofin, het andere over de bevindingen van het Instituut Financieel Onderzoek inzake beleggingsverzekeringen en woekerpolissen. Wagenpark • Staatssecretaris De Jager spreekt vrijdag 29 mei op het congres Fleet Management in Nieuwegein. Op woensdag 3 juni is hij aanwezig bij het AO over de aanstaande Ecofin. Dinsdag 9 juni gaat hij naar het Scheveningse Haringbanket. Woensdag is hij weer in de Kamer voor het AO over het partnerbegrip in de fiscaliteit. Later op de dag reikt hij in Maarssen de Autoweek innovatieaward uit.

Justitie JBZ • Minister Hirsch Ballin houdt ­dinsdag 2 juni voorafgaand aan het ­congres Monitoring mechanisms in the field of judicial cooperation and criminal matters

lopende zaken in Maastricht een toespraak over juridische samenwerking binnen de EU. Woensdag 3 juni is hij in de Tweede Kamer voor AO’s: de eerste ter voorbereiding van de JBZ-Raad, de tweede over huiselijk geweld. Donderdag 4 juni is de minister samen met staatssecretaris Albayrak in Luxemburg voor de JBZ-vergadering. Zaterdag 6 juni opent Hirsch Ballin in Gouda het lokale veiligheidshuis.

LNV Wadden • Minister Verburg gaat zaterdag 30 mei samen met college Cramer van Vrom naar Delfzijl, alwaar de Toogdag voor de Wadden wordt gehouden. De volgende dag reist ze af naar Tsjechië om deel te nemen aan een informele zitting van de Landbouw- en Visserijraad.

Kunst in de polder • Vrijdag 5 juni is de minister in Benschop bij de opening van de expositie Kunst in de polder. Op woensdag 10 juni brengt de bewindsvrouw een bezoek aan Wilhelminadorp ter bijwoning van de Dag van het Zeeuwse platteland.

OCW SCP • Op tweede pinksterdag brengt minister Plasterk een bezoek aan de Nationale Zilverdag in Schoonhoven. Woensdag 3 juni is de minister aanwezig bij het evenement Talent naar de top en de kracht van diversiteit in Rotterdam. Later die dag reikt hij bij de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed subsidiebeschikkingen uit. Donderdag doet Plasterk een dagje Amsterdam. Hij is aanwezig bij een congres over innovatie in het onderwijs, reikt Fullbright-beurzen uit en bezoekt het Scheepvaartmuseum. Zondag 7 juni neemt de minister in De Balie het SCP-rapport Cultuurbewonderaars en cultuurbeoefenaars in ontvangst. Vervolgens gaat hij naar Maastricht voor de 23e Wereldconferentie van de International Council for Open and Distance Education (ICDE). Maandag 8 juni gaat Plasterk naar de TU Eindhoven en vervolgens naar Nyenrode. Donderdag de 11e woont de minister in de Ridderzaal het Edison Klassiekgala bij. Stagiairs • Maandag 8 juni brengt staatssecretaris Van Bijsterveldt een bezoek aan

de Wereldschool in Lelystad. De dag erna gaat ze langs bij het Albeda College in ­Rotterdam. Woensdag 10 juni spreekt ze op een persbijeenkomst in het Communicatiemuseum over beroepspraktijkvorming. Donderdag de 11e neemt staatssecretaris Van Bijsterveldt deel aan een werktop over de zorgsector in Amersfoort. Techniek • Woensdag 3 juni is staatssecretaris Dijksma in Eindhoven aanwezig bij de afsluiting van de manifestatie Prima onderwijs. De dag erna brengt ze een bezoek aan een techniektoernooi in Arnhem.

ordening (10 juni). Kunst in de wijk • Minister Van der Laan brengt op maandag 8 juni een wijkbezoek aan Rotterdam. Op 11 juni opent hij in Amersfoort het landelijke congres Kunst in de wijk en is hij bij een symposium van de Amsterdamse projectontwikkelaar De Key-De Principaal.

SZW Arbeidsverhoudingen • Minister Donner heeft op woensdag 3 juni een AO ter voorbereiding van de Europese Raad van Europese ministers van Werkgelegenheid en Sociale Zaken in Luxemburg op 8 en 9 juni. Op 11 juni heeft Donner een overleg in de Kamer over cao’s en arbeidsverhoudingen. Roparun • Staatssecretaris Klijnsma is op 1 juni bij de finish van de Parijs-Rotterdam-loop Roparun op de Rotterdamse Coolsingel. Donderdag 4 juni gaat ze naar een ondernemerscongres in Breda. Vrijdag spreekt ze op het VWS-congres Yes we care in ’t Spant in Bussum over de arbeidsmarkt en de zorg. Op maandag 8 juni brengt Klijnsma een werkbezoek aan Goes, waar ze praat over het actieplan jeugdwerkloosheid. Woensdag 10 juni gaat ze naar het Jubileumcongres van Divosa in het Beatrixtheater in Utrecht. Op vrijdag 12 juni bezoekt de staatssecretaris een voedselbank in Amsterdam. CBR • Op woensdag 3 juni heeft minister Eurlings een AO over de chaos bij het Centraal Bureau Rijvaardigheidsbewijzen. Op 9 juni heeft Eurlings een AO over de Europese Transportraad. Studentenprijs • Staatssecretaris Huizinga maakt op 2 juni de winnaar bekend van de studentenprijs voor de bedenker van de ultieme OV-Navigator, die gebruikers razendsnel door het openbaar vervoer loodst.

Vrom Wereldmilieudag • Minister Cramer gaat zaterdag 30 mei naar Delfzijl voor de Toogdag voor de Wadden. Op woensdag 3 juni bezoekt ze de Zuidplaspolder. Op 5 juni opent de minister in de Amsterdamse Westergasfabriek het Groene Filmfestival. De week daarna ontvangt ze in Nieuwspoort het boek CO2-neutrale stedenbouw in de bestaande stad (9 juni) en woont ze een conferentie bij over de Wet ruimtelijke

VWS Beweegkuur • Woensdag 3 juni heeft minister Klink een AO ter voorbereiding van de Gezondheidsraad op 9 juni in Luxemburg. Hij brengt op 8 juni een werkbezoek aan het zorgplein Westland in ‘s-Gravenzande. Op 10 juni is Klink in de Tweede Kamer voor een debat over het arbeidsmarktbeleid in de zorg. Vrijdag 12 juni vertrekt hij naar de Bes-eilanden.

Zwerfjongeren • Minister Rouvoet heeft vooral bezigheden in de Kamer. Woensdag 3 juni is hij aanwezig bij het AO over huiselijk geweld. De week daarna, ook op woensdag, moet hij naar de Kamer voor het AO over de maatschappelijke opvang en zwerfjongeren. Meldcode • Staatssecretaris Bussemaker brengt vrijdag 29 mei een bezoek aan ­Rotterdam, waar ze zich laat bijpraten over de meldcode huiselijk geweld en kindermishandeling. Op donderdag 4 juni spreekt ze op een congres over zwerfjongeren in Apeldoorn, om die middag in de Amsterdam Arena het jubileumfeest van het Jeugdsportfonds bij te wonen. Bussemaker brengt maandag 8 juni een bezoek aan Pergamijn, een stichting voor langdurige zorg in Limburg. Daarna moet ze naar het Majoor Bosshardt Gala in het Koninklijk Theater Carré. Op dinsdag 9 juni is ze aanwezig op de conferentie Tradities zonder geweld, waar het over genitale verminking bij vrouwen gaat. 29 mei 2009 PM

5

roerende zaken

De regionale krant De Stentor is een actie begonnen om een monumentale beeldengroep vanuit Rome naar Zwolle te krijgen en heeft daarvoor aangeklopt bij OCW. Het gaat om beelden voor het praalgraf van de ­patriottistische baron Joan Derk van der Capellen tot den Pol, die in 1784 in Zwolle overleed. De beeldengroep werd na de dood van Van der Capellen gemaakt door een Italiaanse kunstenaar, maar mocht op last van orangistische krachten het land niet in. Nu staan de beelden op een parkeerplaats in Rome, tot grote spijt van de krant. De uit Zwolle afkomstige Kamerleden Eddy van Hijum (CDA) en Arie Slob (CU) steunen de actie.

Foto’s: Spaarnestadphoto, Haarlem

Terug met de kunst

Stenografische dienst van de Tweede Kamer in 1953

Zat ik maar op kantoor Uw bureau is waarschijnlijk gevuld met een telefoon, een pc met flatscreen, een pennenbakje en een stapeltje dossiers. Maar dat is uiteraard niet altijd zo geweest. Het onlangs verschenen fotoboek Zat ik maar op kantoor, samengesteld door Martine van Rooijen, brengt 100 jaar kantoorleven in 150 foto’s. Van de kantoorklerk met zijn inktpot, via de entree van de typmachine en daarmee vrouwelijke collega’s – tot de ultramoderne laptops die na afloop van de werkdag in een laatje worden opgeborgen.

Quotez ‘Ik heb allemaal wetgeving geïntroduceerd waarvan ik nu merk, hoe goed die werkt.’ Zonder minister Gerrit Zalm van Financiën had ABN Amro-topman Gerrit Zalm het in zijn nieuwe baan veel moeilijker gehad, stelt hij in de Volkskrant. ‘Het is moeilijk om van tevoren precies aan te geven wat je gaat doen omdat je niet weet in welke commissie je komt.’ Secretaris internationale economische zaken van VNO-NCW Winand Quaedvlieg staat zevende op de Europese kieslijst van het CDA, maar kan in Forum nog geen beloftes doen. ‘Succes is als een ladder opklimmen, maar je moet ook een goede muur uitkiezen waar je die ladder tegenaan zet.’ En voor de tegeltjeswijsheid van Marco Pastors, in HP/De Tijd, is waarschijnlijk ook wel ruimte op die muur. ‘Het was zwaar, een academische studie draaien naast een nieuwe leidinggevende functie.’ Martin Berendse, sinds anderhalf jaar directeur van het Nationaal Archief, haalde deze maand eindelijk zijn archiefdiploma en mag zich nu echt rijksarchivaris noemen (re.Public)

6

PM 29 mei 2009

Telexkamer Buitenlandse Zaken in 1949

Wegwijs met Empie Om de kloof tussen jongeren en de politiek te dichten, heeft de Tweede Kamer afgelopen woensdag de website Jongerenkamer.nl gelanceerd. De site is onderdeel van een lespakket gericht op scholieren in het voortgezet onderwijs. Boegbeeld Empie – wiens naam is afgeleid van MP, ofwel Member of Parliament – heeft de eer de scholieren wegwijs te maken in politiek Den Haag.

roerende zaken

62

procent van de ­onder­nemers is er voorstander van dat de nationale belastingen worden ­geïntegreerd in een ­Europees stelsel, blijkens een enquête van VNO-NCW-huisorgaan Forum. Eveneens 62 procent is voor het afstaan van meer bevoegdheden van nationale regeringen aan Europa. Opmerkelijk!

Big Brother is watching you Camera’s hangen niet alleen in parkeergarages, ook in de openbare ruimtes stikt het ervan. In Groot-Brittannië heeft de v ­ ereniging van politiecommissarissen (ACPO) aan de bel getrokken: de Britse politie kan de hoeveelheid informatie en beelden die het cameratoezicht oplevert niet meer aan. Ian Readhead, directeur informatie van het ACPO, constateert dat de hoeveelheid data overweldigend is en zelfs een risico kan vormen voor de publieke veiligheid. Volgens vts Politie Nederland is dit in ons land nog niet het geval. ‘Voordat we camera’s plaatsen, wordt eerst bekeken of er voldoende capaciteit is om ook iets met de beelden te doen. Wij overeten ons niet,’ aldus een woordvoerder.

Foto: Barbara Visser, A day in Holland, Holland in a Day, 2001

Clichés ontmaskerd Veel Amerikaanse en Japanse denkbeelden over Nederland zijn gebaseerd op clichés. Museum De Lakenhal en Scheltema in Leiden brengen ze in beeld tijdens de manifestatie HollandMania. Met lezingen, historische presentaties en actuele kunst wordt de ontstaansgeschiedenis van deze beelden geschetst. Dit jaar is het niet alleen vierhonderd jaar geleden dat New York werd gesticht, ook vestigden de Pilgrims zich in 1609 in Leiden en wordt stilgestaan bij 400 jaar handelscontacten tussen ­Nederland en Japan. HollandMania duurt nog tot 30 augustus aanstaande. www.hollandmania.nl.

Leren van Obama Hoe oreert Obama, en waarom zijn zijn toespraken zo krachtig? In het essay ­Barack Obama en de kunst van de politieke toespraak analyseert de Delftse hoogleraar bestuurskunde Hans de Bruijn de tips and tricks. De analyse van De Bruijn, tevens verbonden aan de Nederlandse School voor het Openbaar Bestuur, gaat verder dan het ‘vrij inhoudsloze’ Yes we can – ‘krachtig want vaak herhaald’. Jezelf klein maken – ‘humble’ – en thema’s een gezicht geven – Joe the Plumber – zijn maar enkele voorbeelden.

29 mei 2009 PM

7

nieuws Eindrapport Adviescommissie Drugsbeleid uitgesteld

PvdA wil vijf legale cannabisplantages

De PvdA trekt zich niets aan van het CDA als het gaat om legalisering van de achterdeur van de coffeeshops. ‘Waar een wil is, is een weg.’ VWS/Justitie • De Drugscommissie van de PvdA presenteert deze zomer een voorstel om de kweek van cannabis te ­reguleren ten behoeve van de verkoop in coffeeshops. Het model waar de c­ ommissie aan denkt is dat van de teelt van medicinale cannabis zoals die momenteel onder toezicht van het ministerie van VWS al plaatsvindt, zo

verklaart PvdA-Tweede Kamerlid Lea Bouwmeester tegenover PM. Het advies van de Drugscommissie van de PvdA, dat in juli wordt gepresenteerd, loopt vooruit op de p ­ resentatie van de bevindingen van de Adviescommissie Drugsbeleid van het kabinet, die haar eindrapport heeft ­uitgesteld tot september. Lea Bouwmeester: ‘Het blijkt mogelijk

om wiet met een stabiele kwaliteit te produceren met een niet te hoog THC-gehalte en die niet vervuild is, zoals in coffeeshops nu soms wel het geval is. In onze ogen liggen daar veel kansen om het probleem van de achterdeur van de coffeeshops op te lossen. Onlangs hebben de verzamelde burgemeesters ervoor gepleit de coffeeshops allemaal een eigen veldje te geven waar op legale wijze hennep kan worden geteeld, maar dat zou in onze ogen kunnen leiden tot een chaotische situatie waar weinig toezicht op mogelijk is. Wenselijker zou het zijn als er in het land een stuk of vijf grote legale wietkwekerijen zouden komen waar cannabis onder toezicht van de overheid wordt geproduceerd. Vanzelfsprekend zouden daar veel randvoorwaarden bij komen kijken, bijvoorbeeld op het gebied van de beveiliging, maar het zou op langere termijn een prima optie kunnen blijken om uit de huidige impasse te komen. Weliswaar zit het CDA op de lijn dat er uiteindelijk nul coffeeshops moeten zijn, maar daar hoeven wij ons als PvdA niets van aan te trekken. Sluiting van coffeeshops lost de vraag niet op, het probleem verergert alleen maar omdat de verkoop in de illegaliteit verdwijnt. Regulering van de achterdeur kan wel degelijk. Uiteindelijk hebben we dat met de voordeur ook al gedaan. Waar een wil is, is een weg.’

Cannacopter Voorzitter Fleur Woudstra van het Advies Centrum Anti-Drugsoverlast (Acado) is enthousiast over het voornemen van de PvdA-Drugscommissie om te pleiten voor regulering van cannabisteelt. Volgens haar werkt de ‘heksenjacht’ die momenteel plaatsvindt op illegale hennepplanta-

VS geïnteresseerd in Groningse mediwiet In Oost-Groningen produceert het bedrijf Bedrocan BV nu al zes jaar volkomen legaal cannabis ten behoeve van de m ­ edicinale markt. Deze medicijnen worden onder meer verstrekt aan kankerpatiënten bij de bestrijding van de bijwerkingen van ­chemotherapie en ook MS-patiënten hebben er veel baat bij. De cannabis wordt geteeld in opdracht van het Bureau M ­ edicinale Cannabis (BMC) van het ministerie van VWS. U ­ nithoofd Marco van de Velde van het BMC was verleden week in de ­Amerikaanse staat Oregon om het Nederlandse ‘mediwiet­model’ nader toe te lichten. Marco van de Velde: ‘Ik heb in de VS voorlichting gegeven aan enkele afgevaardigden van Oregon, waar de overheid ook mogelijkheden biedt aan patiënten om cannabis te gebruiken,

8

PM 29 mei 2009

in de zin dat zij een ontheffing kunnen krijgen teneinde zelf cannabis te kweken of die op de zwarte markt aan te schaffen. In dat systeem zitten de nodige gaten. Zo lijkt er veel meer cannabis voor medische doeleinden te worden geteeld dan het aantal officieel erkende gebruikers zou rechtvaardigen. Daarom wordt daar momenteel gewerkt aan een reeks wetsvoorstellen die meer in de richting gaan van het Nederlandse model, dat wil zeggen het telen van medicinale cannabis onder toezicht van de overheid. Dat heeft echter de nodige voeten in de aarde en concrete resultaten kunnen pas over enkele jaren worden verwacht. Op federaal niveau denkt ook de Obama-regering na over de toepassingen van medicinale cannabis, maar de verwachting is dat concrete voorstellen daartoe pas in een eventuele tweede

nieuws Advertentie

ges – waarbij sinds kort ook de ‘cannacopter’ wordt ingezet, een onbemand vliegtuigje dat met speciale sensoren hennepplanten kan opsporen – ‘averechts’. Woudstra: ‘Het effect van deze Hollandse war on drugs is dat de productie van cannabis steeds meer in handen komt van een ongrijpbare maffia. Wederom zijn de burgers in met name de achterstandswijken de dupe, want er is sprake van veel intimidatie en de directe veiligheid van omwonenden wordt bedreigd door het brandgevaar dat die illegale kwekerijen vaak met zich meebrengen. Als dit zo verdergaat dreigt Nederland de kant op te gaan van Mexico, waar grootschalige oorlogen om drugsmonopolies plaatsvinden. Daarnaast blijkt steeds meer cannabis van coffeeshops ernstig vervuild met gemalen glas en lood, pesticiden en schimmelremmers, en dat levert een gevaar op voor de volksgezondheid. Regulering kan een antwoord zijn op die ontwikkelingen.’ De PvdA-Drugscommissie staat onder voorzitterschap van het Eerste-Kamerlid Pauline Meurs. Naast Lea Bouwmeester bestaat de commissie uit de burgemeesters Ruud Vreeman (Tilburg) en Aleid Wolfsen (Utrecht), strafrechtdeskundige Ybo Buruma en voorzitter Manon Fokke van de PvdA-fractie in Maastricht. De notitie van deze adviesgroep is gericht op het nieuwe verkiezingsprogramma van de PvdA. Daarnaast neemt ook de Adviescommissie Drugsbeleid onder leiding van WRR-voorzitter Wim van de Donk, die eerder werd ingesteld door de ministers Klink (VWS), Hirsch Ballin (Justitie) en Ter Horst (BZK), het drugsbeleid onder de loep. De instelling van die commissie is onderdeel van de voorbereidingen die het kabinet treft voor de nieuwe integrale drugsnota. Een van de leden van de adviescommissie, hoogleraar strafrecht Cyrille Fijnaut van de Universiteit van Tilburg, pleitte onlangs in het maandblad S&D van de Wiardi Beckman Stichting voor een ‘grondige reductie’ van de gedoogde verkoop van soft drugs. Ingewijden verwachten dat de commissie-Van de Donk komt met een aantal scenario’s op het gebied van het softdrugsbeleid, variërend van een totaal verbod tot maatregelen ter legalisering. • René Zwaap

ambtstermijn aan de orde komen.’ Directeur Freerk Bruining van Bedrocan laat weten dat zijn bedrijf 100 tot 120 kilo cannabis per jaar produceert voor een groep van tussen de 1.000 en 1.500 patiënten. Volgens onderzoek zouden er potentieel 10.000 patiënten zijn, maar de meeste gebruikers wijken vooralsnog uit naar de coffeeshop. Ook Italië, Duitsland en Finland importeren de cannabisproducten van Bedrocan, dat zo samen met het Canadese bedrijf PPS het enige bedrijf ter wereld is dat met een officiële ontheffing en geheel volgens de richtlijnen van de Verenigde Naties cannabis mag produceren.

9

nieuws Wopt- en Balkenende-norm gelijk

Loonplafond wordt overgeschilderd De Balkenende-norm en de Wopt-norm moeten worden gelijkgetrokken, zo vindt de Algemene Rekenkamer. Wat is het verschil eigenlijk? Een stoomcursus topinkomens bij de overheid in vijf vragen. Wat is de Wopt ook alweer?

In de Wet openbaarmaking uit publieke middelen gefinancierde topinkomens (Wopt) is vastgelegd dat het inkomen van alle functionarissen in de (semi)publieke sector die meer verdienen dan het belastbare loon van een minister gepubliceerd moet worden in het jaarverslag. Voor 2008 is die norm vastgesteld op 181.000 euro. Volgens het jaarverslag van het ministerie van BZK zaten vorig jaar acht SG’s, vier DG’s een IG en het hoofd van de AIVD boven deze norm. En de Balkenende-norm, hoeveel is die?

Die is voor 2008 vastgesteld op 176.000 euro. Dit is 130 procent van het salaris van een minister, gebaseerd op het voorstel van de commissie-Dijkstal van een paar jaar geleden om de ministerssalaris-

Kroese enzo …

10

PM 29 mei 2009

sen met 30 procent te verhogen. Anders dan ­Dijkstal beoogde, wil het kabinet de s­ alarissen maar met 10 procent laten stijgen. Voorlopig is dit nog geen werkelijkheid en wordt de huidige Balken­ ende-norm gehanteerd als wettelijk maximumsalaris voor rijksambtenaren. Geen van de topambtenaren van wie het belastbare inkomen in het jaarverslag van BZK terugkomt, komt overigens boven de Balkenende-norm uit. Hoe kan dat nou?

De Wopt-norm wordt vastgesteld aan de hand van het belastbare loon van een ­minister. Dit is inclusief pensioenbijdrage en ontslagvergoeding. De Balkenendenorm wordt vastgesteld op 130 procent van het salaris van een minister, exclusief pensioen en andere vergoedingen.

En daarom adviseert de Algemene Rekenkamer de normen gelijk te trekken?

Ja, waarschijnlijk wel. Het meest logisch zou zijn dat de Balkenende-norm naar boven wordt bijgesteld doordat pensioenlasten en dergelijke erbij worden opgeteld. Dit bedrag geldt dan tevens als norm voor publicatie in het jaarverslag. Nadeel is dat voor een groot deel van de huidige publieke managers geen publicatieplicht meer geldt. Bovendien is een hoger maximumsalaris voor ambtenaren in deze tijden van loonmatiging politiek gezien lastig te verkopen. Wat wil de minister?

Guusje ter Horst zal willen wachten op de evaluatie van de Wopt, waarmee de commissie-Dijkstal bezig is. De presentatie hiervan was voor deze week gepland, maar is op het laatste moment niet doorgegaan. Een woordvoerder van BZK zegt niet te weten waarom de presentatie is uitgesteld. Naar alle waarschijnlijkheid wordt deze in juni opnieuw geagendeerd. • CC

nieuws

Kamer kan ook terecht bij planbureaus BZK • Nu de Tweede Kamer gemakkelijker toegang gaat krijgen tot de planbureaus, zou het aantal opdrachten voor het Centraal Planbureau (CPB), het Sociaal en Cultureel Planbureau (SCP) en het Plan­bureau voor de Leefomgeving (PBL) wel eens kunnen toenemen, al weten de bureaus zelf nog niet precies wat ze mogelijk te wachten staat. Na een motie van CDA-Kamerlid Ger Koopmans gaf minister Ter Horst (BZK) in april aan te willen meewerken aan de wens van de Kamer om toegang te krijgen tot de drie planbureaus. Het kabinet staat daarvoor open, als de formele toegangsroute via de minister in stand blijft en ‘de verzoeken van de Kamer inpasbaar zijn in de werkzaamheden van de betreffende planbureaus’. Juist op dat laatste punt kunnen knelpunten ontstaan. Zowel het CPB als het SCP geeft aan dat de capaciteit van de bureaus beperkt is, al hebben beide planbureaus nog geen aanwijzingen dat de verbrede toegang voor het parlement tot extra opdrachten leidt. ‘Op dit moment is onze planning erg vol,’ benadrukt adjunct-directeur Rob Bijl van het SCP. ‘Het wordt erg moeilijk als we met de mensen die we hebben ook nog de Tweede Kamer moeten bedienen.’ Het kabinet is al met plannen gekomen om het SCP uit te breiden. Het CPB werkt al veel voor de Kamerfracties. Zo rekent het CPB in verkiezingstijd de partijprogramma’s van de partijen door. Ook het CPB heeft een volle agenda, maar door de al bestaande mogelijkheden tot samenwerking verwacht het geen overkill aan extra opdrachten. ‘We zitten wel krap in de bezetting,’ zegt de woordvoerder. ‘We hebben een werkprogramma waarin staat wat we de komende tijd willen gaan doen. Als er dan tussendoor nog verzoeken komen, kijken we wat we kunnen doen. Het zou kunnen zijn dat de Kamercommissies zich nu vrijer gaan ­voelen om gebruik van ons te maken en dat er dus vaker een verzoek wordt gedaan, maar er is vooralsnog geen reden om dat aan te nemen.’ • RvdD

Bijpraten met Bekker

‘Het ene departement doet het beter dan het andere’ Als SG Vernieuwing Rijksdienst is Roel Bekker verantwoordelijk voor ‘een kleinere en betere overheid’. Voor deze nieuwe rubriek gaat PM zo nu en dan bij Bekker langs om van hem te horen hoe zijn programma ervoor staat.

N

et op tijd voor het debat in het kader van de jaarlijkse verantwoording, stuurde het kabinet de cijfers over de taakstelling naar de Kamer. Iets later dan gepland, omdat de behandeling van de rapportage in de onderraad van de ministerraad tot enige discussie leidde. ‘Sommige departementen hadden er moeite mee,’ vertelt SG Bekker. ‘Dus enig overleg was geboden.’ Hij legt uit: ‘We hebben 4.000 functies geschrapt. Door beleidsintensiveringen zijn er 2.000 bijgekomen, vooral bij de Belastingdienst en bij Justitie.’ Per saldo zijn er bij het rijk dus 2.000 functies minder ten opzichte van de peildatum, 1 januari 2007. Bekker is er redelijk tevreden mee. ‘We lopen 1.500 voor op de planning bij het invullen van de taakstellingen. Ook bij de intensiveringen hebben we het beter gedaan.’ Van de ruimte voor 5.000 fte’s die in de begrotingen was opgenomen is tot nu toe slechts 2.000 gebruikt. ‘Maar het ene departement doet het beter dan het andere,’ vervolgt hij. ‘Bij een paar hebben we de gele kaart getrokken. Zij gaan hun leven nu beteren.’ De pijn zat vooral bij VWS en Defensie. ‘Bij VWS hebben ze in 2007 nog veel nieuwe mensen aangenomen. Toen heb ik al gezegd: “Let op! Al die kilo’s moeten er wel weer af. Je bent op de weegschaal gezet op 1 januari 2007.”’ Op VWS is Bekker jarenlang de hoogste ambtenaar geweest. Is hij voor dit ministerie daardoor strenger dan voor de andere? ‘Nee hoor, dit waren puur de cijfers en die worden door VWS ook niet bestreden. Maar

ik zit er als oud-SG wel wat ongemakkelijker in. Ik weet er veel van, voor wat ik nu doe is dat een handicap.’ Defensie heeft binnen de rijksdienst altijd een aparte positie ingenomen. Van de totale formatie van 75.000 fte’s, zit 7.000 op het departement. De rest is de krijgsmacht. Bekker: ‘Defensie slankte wel af, maar de functies verdwenen vooral bij de krijgsmacht en niet op het departement. Toen hebben wij gezegd: “Dat is natuurlijk niet de bedoeling.”’ De Volkskrant schreef dat de plannen voor de afslanking vaag waren. Bekker heeft zich daaraan gestoord. ‘Ze baseerden zich op het delivery-rapport maar dat stelt toch heel duidelijk dat het ­kwantitatieve deel van de doelstelling voor een kleinere en betere overheid op koers ligt.’ Over de kwalitatieve kant bevat het rapport nog wel wat vragen. Bekker: ‘Die kwalitatieve rapportage komt volgende maand.’ Is het dan niet handiger dit soort rapporten samen openbaar te maken? ‘We hebben afgesproken een keer per jaar over de cijfers te rapporteren en twee keer per jaar over de inhoud.’ Vorige week zei de president van de rekenkamer in hetzelfde ochtendblad dat het kabinet bij het uitvoeren van de taakstelling tijdens de wedstrijd de spelregels heeft gewijzigd. Hoe zit dat? Bekker: ‘Wat Saskia Stuiveling daarmee bedoelde is mij een raadsel. Ik heb ook nog even naar de voorlichters van de rekenkamer laten bellen om het na te vragen, maar zij wisten het ook niet. Ik zal het haar zelf nog eens vragen.’ • Guikje Roethof 29 mei 2009 PM

11

discussie

You’ve g o Zijn barbecues en Cruijff-veldjes de juiste middelen om de oude wijken op te halen? En waarom is het zo moeilijk burgerinbreng te honoreren? Gemeenteraadslid Joris Wijsmuller (Haagse Stadspartij) en het Utrechtse Tweede Kamerlid Staf Depla corresponderen de ­komende weken op www.pm.nl over het kracht­ wijkenbeleid. PM publiceert de aftrap.

Joris Wijsmuller Van: Joris Wijsmuller Verzonden: zondag 24 mei 2009 Aan: Staf Depla Onderwerp: maakbare wijken

Beste Staf Depla, Geloof jij in de maakbare samenleving? Ongetwijfeld lees en hoor je de vele kritieken op het krachtwijkenbeleid, zoals recentelijk weer in de rapporten Banen en barbecues en De baat op straat. Beide rapporten trekken het nut van extra investeringen in de sociale cohesie van wijken in twijfel; het ene rapport heeft kritiek op de overheid, die beter prioriteit kan geven aan onderwijs en werkgelegenheidsbeleid, terwijl het andere rapport woningcorporaties adviseert om zich bij hun leest te houden, bij slopen, stapelen en onderhouden van stenen. Over deze rapporten, de wijk als ideale schaal en de rol van corporaties valt het nodige op te merken. Maar ik onderschrijf dat overheid en woningcorporatie vooral niet moeten denken dat zij met beleid en investeringen de sociale cohesie kunnen maken. Mensen zijn geen makke schapen die door een herder met zijn honden een bepaalde richting op gestuurd kunnen worden. Kort geleden trok minister Van der Laan met vier wethouders in zijn gevolg weer eens langs de Haagse krachtwijken. Het ceremoniële deel van het bezoek vormde de ondertekening van een convenant tussen gemeente, rijk, scholen en corporaties voor realisatie van zes Brede Buurtscholen Plus en drie Brede Buurtzones. Op zulke momenten glimmen bestuurders van trots omdat ze voor de camera’s een actie kunnen tonen. Ik vraag mij af welke nieuwe stap in dit geval nu gezet wordt. De plannen voor brede buurtscholen dateren van voor het krachtwijkenbeleid, dus nieuw is het niet. Het krachtwijkenbeleid dient hier alleen als financiële katalysator voor oude plannen. Nieuw is wel het fenomeen Brede Buurtzones, wat dat ook moge zijn. ‘Een Brede Buurtzone is’, zo lees ik in de persberichten, ‘een deel van een wijk waarin diverse organisaties (onderwijs, welzijn en zorg) in onderling overleg optimale zorg voor kinderen, jongeren en volwassenen bieden. Nadruk ligt op de sociale infrastructuur’. Wat zijn dat voor vage praktijken? Er zijn nu scholen en brede buurtscholen, er zijn cultuur-, welzijns- en zorginstellingen, en daar komen straks nog brede buurtzones bij. Kun jij me misschien uitleggen wat dit nu weer is? Is dit misschien weer zo’n poging de samenleving te maken? In de gemeente Den Haag, waar de PvdA met een derde van de zetels veruit de grootste partij is en met vier wethouders de coalitie domineert, heeft het coalitieakkoord de veelzeggende titel Meedoen! Burgerparticipatie staat hoog in het vaandel, maar de realiteit laat het tegendeel zien: tientallen bewonersorganisaties vinden dat het gemeentebestuur de inbreng van bewoners negeert; het beleid wordt ontwikkeld en besloten in het IJspaleis, zoals het Haagse stadhuis in de volksmond heet. Het zijn plannen van bovenaf. Ik zie meer in politiek van onderop, in initiatieven vanuit bewoners zelf, die je in de krachtwijkenaanpak nauwelijks terugziet. Staf, geloof jij werkelijk in betutteling, buurtzones en barbecues? Geloof jij in het krachtwijkenbeleid? Vriendelijke groet, Joris Wijsmuller

12

PM 15 mei 2009

discussie

ot mail Door Chris van de Wetering Beeld Rob Jongbloed

Staf Depla Van: Staf Depla Verzonden: zondag 24 mei 2009 Aan: Joris Wijsmuller Onderwerp: Re: maakbare wijken

Beste Joris, Ja, ik geloof in de kracht van mensen die van hun buurt iets moois willen maken. Iedereen wil een fijne buurt om in te wonen. Veel bewoners zetten zich daar zelf voor in. In veel Nederlandse buurten ontstaat zo iets moois, in te veel buurten echter nog niet. Daar zijn de problemen zo groot dat bewoners ze niet zonder steun kunnen oplossen. We kunnen deze bewoners niet in de kou laten staan, omdat de samenleving niet maakbaar zou zijn. De kern van de krachtwijkenaanpak is een offensief tegen mensen die de boel in de buurt verzieken. Een steun in de rug voor al die gewone, aardige en goede mensen die er iedere dag weer het beste van weten te maken. En dan is een buurtbarbecue of een Cruijff-veldje een prima investering naast steun en opvang bieden aan mensen die het niet op eigen kracht – tijdelijk – redden. Dat is een ingewikkelde opgave, een proces van vallen en opstaan. Ik kom soms projecten tegen waarvan ik denk dat ze beter vandaag dan morgen stop gezet kunnen worden. Weggegooid geld, projectencarrousel of voor de bewoners maar zonder de bewoners, denk ik dan. Maar ik kom ook heel goede projecten tegen. Zoals al die brede scholen waardoor kinderen die van thuis weinig meekrijgen, toch de kans krijgen om te sporten of huiswerkbegeleiding te krijgen. Het rapport De baat op straat concludeert dat acties van corporaties op het gebied van leefbaarheid geen bijdrage leveren aan een veiligere buurt. Corporaties kunnen beter huurwoningen verkopen en herstructureren. Onderzoekers van de Universiteit van Utrecht kraken sloop en nieuwbouw juist weer af. Investeren in mensen via buurtwerk en onderwijs is hun advies. Zo kan je altijd wel een wetenschapper vinden die de conclusie rechtvaardigt om de bewoners aan hun lot over te laten. Dat wil ik niet. Daarom ga ik die wetenschappers uitnodigen om samen op zoek te gaan naar wat echt werkt. We kunnen immers elke euro maar één keer uitgeven. Joris, ik ben het hardgrondig met je eens dat de buurten weer van de bewoners moeten worden. Bewoners moeten het recht krijgen om eigen adviseurs in te huren om alternatieven te ontwikkelen. En zo’n plan moet alleen doorgaan als de meerderheid van de bewoners er voor is. Ik zie op nog te veel stadhuizen ambtenaren en wethouders die het beter denken te weten. Ik kreeg boze telefoontjes van wethouders toen we de 20 miljoen voor de bewonersinitiatieven rechtstreeks aan de bewoners wilden geven. En buurtzones in Den Haag? Ik weet niet wat het zijn. Ik neem aan dat je de volgende keer weet te melden waarom jij dat als gemeenteraadslid hebt gesteund of niet. Een vraag aan jou. NEC, FC Twente, Vitesse, FC Utrecht, en SC Heerenveen deden het al. Maar nu heeft de minister ook met Ajax, PSV en Feyenoord afgesproken dat ze projecten Scoren in de buurt starten. Dat zijn zeer succesvolle projecten in achterstandswijken. Raar is dat de gemeente Den Haag heel veel geld gestoken heeft in het redden van ADO, maar dat ADO op dit lijstje ontbreekt. Ga je daar wat aan doen?! Groet, Staf Depla

Meer op www.pm.nl 15 mei 2009 PM

13

opinie horen zien & schrijven

In Europa Recht, bestuurskunde en communicatie zijn de drie belangrijkste disciplines voor de moderne ambtenaar. In PM publiceren we elke twee weken drie columns waarop u via onze vernieuwde website kunt reageren. Dit keer hebben we onze columnisten gevraagd de Europese verkiezingen als uitgangspunt te nemen.

Fractietekort

K

rampachtig wil de Europese Unie af van haar vermeende, gevoelde of daadwerkelijke democratic deficit. Er wordt geschoven met bevoegdheden, geknipt in wetgevingsprocedures en geplakt met grondwetten die geen grondwet zijn. Zo druk met het ontwerpen van de perfecte democratie, dat een nieuw democratisch tekort onopgemerkt zijn intrede kon doen. Fractievormen is anno 2009 namelijk moeilijker geworden, terwijl de pluriformiteit in de EU is toegenomen. Voor het vormen van een fractie in het Europees Parlement waren voorheen 20 parlementsleden uit 5 verschillende landen nodig. Vanaf de komende verkiezingen zijn het er 25 uit 7 landen. Een hogere drempel vormt een bedreiging voor kleinere partijen, die we wel graag willen horen. Vanwege de vaak noodzakelijke absolute meerderheid dreigt het gevaar van de ‘superfractie’. Met de twee verreweg grootste fracties (de Europese Volkspartij/ED met 277 leden en de Sociaal-Democraten met 200) op een totaal aantal van 785 vertegenwoordigers dreigt een ­tweepartijendemocratie waarop staatkundig het een en ander valt af te dingen. Wat we willen is heel veel fracties, we willen diversiteit, want we willen de realiteit in het parlement, tenminste als we democratisch denken. Fracties ­zetten onderwerpen op de agenda, hebben

Recht het recht van amendement, leveren de voorzitter van het Europees Parlement en hebben een plaats in de Conferentie van voorzitters. Deze conferentie heeft stiekem heel veel bevoegdheden. Degenen zonder fractie hebben daarin wel een plek, maar geen stemrecht! Ze ontberen – een bekend verschijnsel – meer geld dan voor het aanstellen van een persoonlijk medewerker nodig is en vooral spreektijd. Wat is een volksvertegenwoordiger zonder onderzoeksmogelijkheid, zonder stem en zonder spreektijd? De democratie als grondvest? Dat is slechts fictie als de politieke machts­ verhoudingen daarin niet tot uitdrukking komen. Democratie betekent dat iedere rare snuiter, hoe zeer ook in de minderheid, maar mét een zekere achterban binnen de EU, de kans moet krijgen in het echt mee te doen en met zijn mindermening actief deel te kunnen nemen aan het debat. Diversiteit moet meer zijn dan alleen een modewoord. •

Meer op www.pm.nl

14

PM 29 mei 2009

Rosalie Koolhoven is publiciste en docent Nederlands recht aan de ­Universiteit Osnabrück in Duitsland

Lijst-Blair/ Van den Berg

I

n maart 2006 wilde de PvdA Tony Blair op de Europese kieslijst ­zetten. ‘De partijen in het E ­ uropees ­Parlement zijn nu nog teveel filialen van de nationale partijen. Dat moet ­drastisch veranderen,’ aldus de ­toenmalige leider van de PvdA in het EP Max van den Berg. Een lijst met Blair en Van den Berg zag hij wel zitten. De rest is geschiedenis. Max van den Berg is inmiddels commissaris van de koningin in Groningen, Blair loopt binnen met het geven van lezingen en de politieke partijen stellen zich bij deze Europese verkiezingen meer dan ooit op als nationale filialen.

opinie

Net echt!

T

oen ik 16 jaar was deed ik namens mijn middelbare school mee aan het Europees Jeugdparlement. Dat was een simulatie van een dag of twee waarin je met een groepje medescholieren een sessie van het échte EP naspeelde. Na een voorronde per provincie werd er een nationale sessie in Den Haag gehouden. En uit die deelnemers werd dan weer een delegatie voor de internationale sessie van het EJP geselecteerd. Het programma was inhoudelijk en leerzaam: de onderwerpen waarover onderhandeld werd, varieerden van kernenergie tot euthanasie en van economische groei tot eeuwige vrede. Maar ook ander gedrag van het ‘volwassen’ EP werden gekopieerd. Jongens gingen gekleed in jasje-dasje en meiden in m ­ antelpakjes. Er werd goed gegeten en nog meer gedronken. En er waren deel­nemers bij die dachten dat EJP de afkorting was van Erotisch Jeugd Paradijs. Kortom, we ­hadden een goede tijd, leerden een boel en leefden verder in de verwachting dat het in het echte Europees Parlement allemaal wel heel anders zou toegaan. Achttien jaar later kijk ik met die herinnering naar de EU van nu en constateer merkwaardige analogieën. Ik zie chique geklede mannen en vrouwen die zichzelf

Bestuur en elkaar erg serieus nemen. Ik hoor ze praten over allerlei zaken waarvan ze misschien een beetje verstand van, maar nauwelijks invloed op hebben. Ik lees dat sommigen wel erg veel lunchen met wijn en dineren met wijn en hotelkamers delen met een ‘jong ding uit de achterban’, met wijn. En als ik denk aan hoe ze terecht­gekomen zijn in het grotemensenparlement, dan verschilt dat ook niet zo gek veel van hoe wij destijds geselecteerd ­werden om naar de volgende ronde te gaan: op de juiste momenten je mond opendoen en op de juiste momenten je mond dichthouden. Er was, geloof ik wel, een soort van verkiezingen in de klas, maar daar deed niemand echt serieus aan mee. De leraar had immers toch al een voorselectie in gedachten. Als ik terugkijk op het EJP moet ik constateren dat die simulatie nog briljanter was dan ik ooit had kunnen denken. •

Jorrit de Jong is als onderzoeker en docent verbonden aan Harvard University’s Kennedy School of Government

Communicatie Het kan natuurlijk ook niet anders. Het idee van pan-Europese kieslijsten komt van mensen die geloven in het Europese ­ideaal. De harde realiteit is dat in 2004 39,9 procent van de kiesgerechtigden naar de stembus ging en de voorspellingen voor deze keer niet beter zijn. Ideaal en r­ ealiteit botsen frontaal. De bijeenkomsten met de lijsttrekkers helpen niet bij het vergroten van de opkomst. Een ­kippenhok is hierbij vergeleken een rustoord. Hoe harder de kandidaat-Europarlementariërs roepen dat Europa heel waardevol is, hoe minder ik het idee heb dat zij daar een belangrijke rol in gaan spelen. Op de meest een-

voudige vragen komen onbegrijpelijke ­antwoorden. Ze proberen de scherpte van het nationale debat na te spelen door elkaar partijpolitieke vliegen af te vangen, maar moeten erkennen dat de echte besluiten worden genomen buiten het Europees Parlement. Daar komt nog bij dat niet de grootste politieke talenten de Europese kieslijsten bevolken. Ik durf te beweren dat de kieslijsten bewijzen dat het aantal politieke functies in Nederland het b ­ eschikbare talent overstijgt. En zie daar dan toch nog een voordeel van pan­Europese kieslijsten: als we uit alle Europeanen onze vertegenwoordigers mogen

kiezen, dan vinden we wellicht de talenten die gaan zorgen dat de kwaliteit van haar vertegenwoordigers gaat aansluiten bij het belang van de Europese Unie. •

Ruben Maes is partner van ­communicatiebureau Maes|Okhuijsen en werkzaam als strategisch adviseur en gespreksleider

29 mei 2009 PM

15

achtergrond Omslag van outputsubsidiëring naar resultaatsubsidiëring zichtbaar

Hoe maak ik een subsidieregeling? De ambtenaar die de opdracht krijgt een subsidieregeling op te stellen, krijgt te maken met tal van juridische en budgettaire valkuilen, ontdekte PM’s Rutger van den Dikkenberg. Na zijn eerdere zoektocht naar de ideale wettekst (PM 20, 2008) ging onze redacteur dit keer bij diverse deskundigen te rade met de vraag hoe een goede subsidieregeling in elkaar dient te zitten. Het devies: helderheid voor alles, beschouw de Algemene wet bestuursrecht als bijbel (maar praat die niet na) en houd het doel goed voor ogen.

Tekst Rutger van den Dikkenberg

H

et belangrijkste advies dat mij op mijn speurtocht naar de ideale subsidieregeling van meerdere kanten bereikt, is dat ik vooraf goed moet nadenken over het doel ervan. Als ik daar niet de tijd voor neem, zal mijn regeling genadeloos falen, is de waarschuwing. Boze gebruikers die hun gelijk halen bij een strenge doch rechtvaardige rechter, een geldpot die in no time leegstroomt of een regeling die simpelweg niet geldt. Dat soort onheil staat mij te wachten. Willemien den Ouden, hoogleraar staats- en bestuursrecht aan de Universiteit Leiden en ­gespecialiseerd in het subsidierecht, licht me in over de ‘juridische randvoorwaarden’. Belangrijkste houvast is de Algemene wet bestuursrecht (Awb), vertelt ze. ‘Daarin is in 1998 een algemene regeling opgenomen waarin algemene eisen worden geformu-

leerd waar alle subsidies aan moeten voldoen. Iedere bestuurslaag moet een subsidieregeling hebben die voldoet aan de eisen die in die wet zijn vastgelegd.’ Ik moet me verdiepen in titel 4.2 van de wet, al gebeurt dat in de praktijk nog te weinig, signaleert Den Ouden. ‘De Awb moet het beginpunt zijn, al komt het nog regelmatig voor dat de bijzondere regeling en het algemeen subsidierecht niet goed op elkaar worden aangesloten.’ Als dat bij mijn subsidieregeling niet het geval is, dan is ze niet geldig of, beter gezegd, dan is ze in feite non-existent. Wat ik eerst nog moet controleren, is of de subsidieregeling die ik ga opstellen strookt met de doelstellingen voor subsidies die de hypothetische overheidsinstelling waar ik voor werk in een wettelijk kader heeft vastgelegd. Met andere woorden, als ik aan de slag ga met het opstellen van een subsidie voor groene stroom moet mijn departement in een wet hebben vastgelegd dat er subsidiegeld kan gaan naar

De praktijk Jasper Wesseling, directeur Ruimtelijk economisch beleid bij het ministerie van Economische Zaken en eerder werkzaam bij uitvoeringsinstantie SenterNovem, is dagelijks bezig met subsidieverstrekking. Voor een deel is ‘wat je wilt’ een politiek inhoudelijke vraag, stelt hij. ‘De minister is verantwoordelijk.’ Beleidsambtenaren formuleren de wens van de minister in een beleidsdocument waarin die filosofie is vastgelegd. ‘Wat je wilt, ligt dus vast in dat document,’ zegt Wesseling. ‘Hoe je dat vervolgens concretiseert, komt voort uit

16

PM 29 mei 2009

gesprekken met het veld, met t­ oekomstige aanvragers en de uitvoerders van de ­regeling.’ Op die manier is bijvoorbeeld het subsidieprogramma Pieken in de delta tot stand gekomen. ‘In zo’n gesprek schets je wat het doel is dat je wilt bereiken en daar krijg je feedback op. Met sommige feedback kun je niets, met andere weer wel. Daar neem je notie van en je houdt er zoveel mogelijk rekening mee, maar uiteindelijk maak je je eigen afweging.’ Van belang is dat de instantie die de regeling gaat uitvoeren betrokken moet zijn bij het opstellen ervan. ‘Zij hebben heel veel expertise en ­ervaring

het bevorderen van duurzame energie of, globaler, milieuvriendelijke activiteiten. De wettekst: ‘Een bestuursorgaan verstrekt slechts subsidie op grond van een wettelijk voorschrift dat regelt voor welke activiteiten subsidie kan worden verstrekt.’ Een andere belangrijke eis uit de Awb is dat de subsidie eveneens bij wettelijk voorschrift dient te worden geregeld. Een beleidsregel volstaat niet, vertelt Den Ouden: ‘Op rijksniveau kun je de regeling vasthaken aan de algemene subsidiewet die ieder departement gemaakt heeft, zodat gedetailleerde subsidieregelingen daarop kunnen worden g ­ ebaseerd.’ In ieder geval moet ik vastleggen wie bevoegd is om de subsidie te verstrekken – op een departement vaak de minister – en wat de doelstellingen ervan zijn. Daarnaast kan ik allerlei andere dingen bij wet vastleggen, maar veel daarvan is niet verplicht. Het hangt er vanaf welke eisen ik stel aan de gebruiker van mijn subsidieregeling, legt de hoogleraar uit. ‘Heeft

met het opzetten en uitvoeren van ­subsidies. Hoe eerder je ze erbij betrekt, hoe beter.’ Een andere afweging is hoeveel van tevoren wettelijk wordt vastgelegd in een regeling. Dat hangt af van de vraag hoe specifiek de stimulering moet plaatsvinden, zegt Wesseling. Zo kent EZ de WBSOregeling (Wet bevordering speur- en ontwikkelingswerk), waarmee bedrijven een loonkostensubsidie kunnen krijgen als ze iemand in dienst hebben die onderzoekswerk verricht, een redelijk vastomlijnd onderwerp. ‘In zo’n bulkregeling probeer je zoveel mogelijk vast te leggen,’ vertelt

de ontvanger geschoold personeel in dienst? Heeft hij een allochtonenbeleid? En er zijn subsidieverstrekkers die willen dat je meldt dat iets mede mogelijk

’Je moet weten wat er allemaal mis kan gaan’ gemaakt is door hen. De Europese Unie verplicht bijvoorbeeld om dat duidelijk te maken, je ziet altijd het EU-logo op die borden staan. Het is een soort pr voor de subsidie­verstrekker.’

Realisatiecijfers Naast de wettelijke regeling, is er de mogelijkheid onderdelen vast te leggen in een overeenkomst waar zowel de handtekening van de subsidieverstrekker als die van de ontvanger op staat. Het gaat dan bijvoorbeeld om de nakomingsverplichting, vertelt Den

Wesseling. ‘Maar je hebt ook regelingen waarmee je veel specifieker iets probeert te stimuleren.’ Als voorbeeld noemt hij de ontwikkeling van voedseltechnologie in Oost-Nederland dat in Pieken in de delta wordt bevorderd, een tamelijk breed ­begrip waaronder veel kan vallen. ‘Het is dan aan de uitvoerders om te beoordelen of een bepaald voorstel nieuw en innovatief is. Dat zijn hoogopgeleide mensen die goed op de hoogte zijn van wat er speelt in de wereld. In de regeling laat je die ruimte dus aan de uitvoeringsorganisatie.’ Het is belangrijk voor de organisatie die subsidie verstrekt om een evaluatie­dossier

bij te houden van oudere regelingen, waarin terug te vinden is wat werkt en wat niet werkt. Pieken in de delta hanteert een tendersysteem, een periode van vaak zes weken, waarin het aanvragen van subsidie mogelijk is, een ander systeem dan ‘wie het eerst komt, wie het eerst maalt’. Wesseling: ‘Ze hebben allebei voor- en nadelen. Bij een tender weet je welke aanvragen je binnen hebt en dan kan je kiezen welke je subsidieert. Het is een soort beauty contest. Maar voor de aanvrager is het extra spannend. Ook al voldoe je aan de basisvoorwaarden, dan nog is het niet zeker dat je de subsidie krijgt.’ 29 mei 2009 PM

17

Ouden. ‘Subsidie is tot op zekere hoogte een vrijheid blijheid-verhaal. Als je de activiteit niet verricht, krijg je geen geld.’ Het komt echter voor dat een overheid zo’n groot belang hecht aan de uitvoering van een project, dat zo’n stok achter de deur noodzakelijk is. ‘Dat speelt bijvoorbeeld bij de kinderopvang en de peuterspeelzalen. In de Wmo [Wet maatschappelijke ondersteuning, RvdD] is een verplichting opgenomen dat gemeenten zorg moeten dragen voor peuterspeelzalen en dat wordt heel vaak geregeld met een s­ ubsidie. Maar dan blijkt in de praktijk dat er te w ­ einig vraag naar is of dat het te weinig oplevert en dat zo’n club zegt, “die peuterspeelzalen zijn niet interessant, dat doen we niet meer”. Dan schiet je als gemeente heel weinig op met het intrekken van de subsidie. Dat zal zo’n instelling een zorg zijn, want ze doet die activiteit ook niet meer.’ Wat ik zeker niet moet vergeten, is te vermelden hoeveel geld ik over heb voor wat ik wil bereiken en hoe ik ervoor zorg dat dit budget niet wordt over-

‘Veel subsidies worden verstrekt zonder dat de overheid een helder beeld heeft van het probleemveld’ schreden. De Awb biedt mij de mogelijkheid – niet de verplichting – een subsidieplafond in te stellen. Zo vermeldt de nieuwe sloopregeling voor auto’s van het ministerie van Vrom dat ‘de regeling eindigt als het budget op is’, zodat budgetoverschrijding in ieder geval is uitgesloten. Ook de verdeelsleutel moet worden vastgelegd. Bij voorkeur vooraf, zodat er h ­ alverwege geen problemen ontstaan. Den Ouden: ‘Soms is dat lastig, omdat je altijd een beetje meer subsidie kunt verlenen dan het bedrag dat je werkelijk beschikbaar hebt. De realisatiecijfers zijn immers nooit 100 procent. Een deel van de ontvangers voert minder activiteiten uit dan vooraf werd vast­gelegd, die hoef je dus minder te betalen.’

op de subsidieverordening kan – moet ik zelfs – meer uitweiden over de achtergronden van de regeling. Wel handig: zet alle subsidieregelingen die je als overheidsorgaan hebt op internet en verwijs daarbij naar de Awb, die geldt immers altijd. Daarnaast, zegt Maas, is het van belang dat de verordening in ‘gewoon Nederlands’ wordt geformuleerd. ‘Schrijf niet in wetgevende termen. Het is de burger die je met geld wilt stimuleren om jouw doelen te bereiken. Die moet je niet met een extra last opzadelen door het onduidelijk op te schrijven. En gebruik geen termen als “hoofdzakelijk” of “zoveel ­mogelijk”, want dan krijg je discussie over de reikwijdte van de regeling en de geldende verplichtingen. Maak er duidelijke criteria van.’ Dat betekent overigens niet dat ik de subsidieregeling helemaal dicht moet timmeren, zegt ze. ‘Daarin hoort ook een zekere flexibiliteit en beoordelingsruimte. Een subsidieregeling is dynamisch en dient regelmatig te worden geëvalueerd.’ Punten die ik zeker niet moet vergeten: Hoe moet de subsidie aangevraagd worden? Wat is het einde van de aanvraagperiode? Wie mag de aanvraag doen en welke verplichtingen gaan er gelden? Naast het doorlichten van subsidieregelingen, staat het Rotterdamse advocatenkantoor overheden bij – meestal gemeenten – die met problemen kampen bij de uitvoering van subsidies. Onlangs nog in een zaak waarbij een subsidieontvanger failliet ging. ‘Wat je in je subsidieverordening moet regelen, is dat zodra de financiële situatie van zo’n instelling verslechtert, het bestuursorgaan daarover tijdig moet worden geïnformeerd. Het gaat vaak om maatschappelijke organisaties die als spin in het web fungeren. Als die failliet gaan, bereik je je doelen niet.’ Zeer belangrijk, zoals ook hoogleraar Den Ouden al aangaf, is dat ik mijn subsidieplafond goed regel, en daarbij vooral veel aandacht besteed aan hoe ik het geld verdeel als er meer aanvragen zijn dan er budget beschikbaar is. Loten kan, of verdelen volgens het principe ‘wie het eerst komt, wie het eerst maalt’, maar zelfs dan moet duidelijk zijn wat dat betekent. Maas: ‘Is een onaffe aanvraag al een aanvraag, of wordt hij alleen ­meegeteld als die compleet is?’

Reikwijdte Advocaat Maayke Maas-Cooymans van het ­Rotterdamse kantoor Ploum Lodder Princen is gespecialiseerd in subsidierecht. Haar kantoor loopt subsidieregelingen door op eventuele juridische fouten. Ze publiceerde met collega’s onlangs het boek ­Subsidierecht. Handleiding voor de praktijk en geeft me eveneens mee dat ik allereerst mijn doelen helder voor ogen moet hebben. Haar boodschap: de verordening moet niet onnodig veel informatie bevatten en mag sober zijn. ‘Vermijd te veel herhaling en o ­ nnodige ballast. De grootste misser van een regeling is dat de Awb wordt herhaald. Dat is niet helder en geeft juridische verwarring. Als je een paar artikelen gaat overnemen, beginnen juristen zich af te vragen wat daar de betekenis van is.’ In de regeling hoor ik alleen de bindende regels vast te leggen, in een toelichting

18

PM 29 mei 2009

Gevaren Als ik bij een kleinere overheidsinstantie zou werken, zonder al te veel specifieke kennis op het gebied van subsidierecht, is het mogelijk dat ik een adviesbureau inhuur dat me verder helpt met het opstellen van een subsidieverordening. Frits van Vugt is naast hoofd Beleidscontrole en instrumentatie bij de gemeente Tilburg eigenaar van zo’n adviesbureau, Public Consultancy genaamd. Van zijn hand verscheen in 1997 het boek Budgetsubsidiëring in theorie en praktijk. Ik heb evenveel juridische kennis als beleidsmatige kennis nodig, stelt Van Vugt. ‘Een nieuwe subsidieregeling maken, dat is een vraag die niet zomaar op de werkvloer gedropt wordt.’ Er zijn talloze gevaren. Gewoon delen van een subsidieverordening overnemen van een andere gemeente, werkt niet altijd, omdat deze

achtergrond inconsistent en in strijd met andere lokale regelingen kunnen zijn. Ook Van Vugt vindt dat ik goed moet weten wat ik wil. ‘Doe maar iets met een budgetsubsidie’ zal niet werken. Bij voorkeur heeft Van Vugt overleg met een ­drietal ambtenaren: een financieel expert, een jurist met kennis van de lokale regelgeving en een beleids­ specialist. Hij legt ze een checklist voor. ‘Ik leid hen via een beslissingsboom naar een aantal uitspraken. Het gaat om een x-aantal variabelen waarvan je een combinatie maakt. De allerbelangrijkste eis is wel hoe scherp de overheid de subsidieontvanger wil sturen. Als overheden grip willen hebben op de ontvanger, stel je veel hogere eisen aan het ­activiteitenplan en de verantwoording achteraf van de aanvrager.’ Aan de andere kant van het spectrum staat de waarderingssubsidie voor kleinschalige activiteiten, zonder hoge administratieve lasten. De volgende stap is dat Van Vugt met de ingevulde lijst aan de slag gaat en een conceptverordening opstelt, waarmee hij terugkeert naar zijn eerdere gesprekspartners. ‘Vaak kost het dan een lange middag om heel goed de verschillende artikelen door te lezen, tot zij goed snappen waarom wat waar staat. Dan is het nog een kwestie van aanpassen naar aanleiding van wat in dat gesprek naar voren is gekomen en dan krijgen zij de definitieve versie aangeleverd.’ Als alles meezit, duurt het opstellen van een nieuwe subsidieverordening drie tot vier weken, stelt Van Vugt. ‘Maar het is niet zomaar een checklist afwerken. Uiteindelijk moet het tot een bouwwerk leiden dat juridisch gezien bestand is tegen elke deuk die erin geslagen wordt, dat Awb-proof is en waarmee je niet voor verrassingen komt te staan. Voor alle eventualiteiten moet een oplossing worden bedacht. Je moet weten wat er allemaal mis kan gaan.’ De ­adviseur geeft een voorbeeld. ‘Stel je voor dat je te maken hebt met een instelling die haar verplichtingen niet nakomt. Dat geld kun je wel terugvorderen, maar daarmee heb je nog steeds de prestaties niet geleverd gekregen. Alleen als je gebruik hebt gemaakt van

artikel 4.36 Awb, dat de mogelijkheid biedt om een ­uitvoeringsovereenkomst aan de subsidie­beschikking te koppelen, waardoor je een boetebeding kan ­invoeren voor het niet nakomen van prestaties.’ Voor de subsidiërende overheid moet het daarbij vooral duidelijk zijn wat het doel is van de regeling. Om beter te kunnen sturen op het resultaat van de

‘De grootste misser van een regeling is dat de Awb wordt herhaald’ gesubsidieerde prestaties adviseert Van Vugt met ‘een programma van eisen’ te komen, ‘waardoor de overheid een betere sturing geeft aan de subsidieaanvragen die nog moeten komen’. Van Vugt: ‘Wij zijn bij veel gemeenten in een omslag van outputsubsidiëring naar resultaatsubsidiëring terecht gekomen.’ In zijn boek uit 1997 schreef Van Vugt: ‘Veel subsidies worden verstrekt zonder dat de overheid een helder beeld heeft van het ­probleemveld waarin g ­ eïntervenieerd wordt en zonder dat er zicht is op de uiteindelijke resultaten.’ Het beleid verandert regelmatig, zegt hij nu, maar dat wordt onvoldoende vertaald in resultaatgerichte voorwaarden. ‘De overheid wil meer participatie in de wijken, of duurzaam bouwen in de provincies. Dan veranderen de eisen die je neerlegt bij de instanties, maar zij blijven doen wat ze altijd doen. Er is te weinig aandacht voor de inhoud van subsidie-eisen, te weinig focus op resultaat.’ •

Minister Bos (Financiën): ‘Het kan goedkoper’ Het uitvoeren en indienen van een ­subsidieplan kost de maatschappij in totaal jaarlijks 280 miljoen euro, schetst minister Bos van Financiën in de nota Kader ­financieel beheer rijkssubsidies, die eind april verscheen. De a ­ dministratieve en uitvoeringslasten van een subsidie kunnen, afhankelijk van de subsidiesoort, oplopen tot 30 procent van het uit te keren bedrag. Te hoog, vindt Bos, en daarom wil het kabinet de subsidieprogramma’s

uniformer maken. Daarmee wordt jaarlijks een bedrag van 75 miljoen euro bespaard, aldus Bos. ‘Proportionaliteit’ is daarbij het voornaamste uitgangspunt: de uitvoeringslasten moeten in verhouding staan tot het subsidiebedrag. ‘Hoe lager het subsidiebedrag, hoe minder verantwoordingseisen er worden gesteld.’ Bos’ nieuwe programma bestaat uit drie onderdelen, schrijft hij in de nota. Ten eerste zullen er drie standaardarrangementen

worden ingevoerd, voor zowel de uitvoering als de verantwoording, afhankelijk van het subsidiebedrag. Ten tweede worden de begrippen gestandaardiseerd en ten derde worden de departementale beleids­ varianten verruild voor een rijksbreed beleid. Voor het nieuwe subsidiekader moeten departementale subsidiewetten worden aangepast en gemoderniseerd, voor lopende regelingen gaat een overgangsperiode gelden.

29 mei 2009 PM

19

coverstory

20

PM 29 mei 2009

Roos van Erp-Bruinsma over haar eerste maanden op BZK

‘Het rijk was voor mij niet zo wereldvreemd’ Minister Ter Horst verraste vorig jaar vriend en vijand door een buitenstaander te benoemen als secretaris-generaal op haar departement. Als topvrouw in het bedrijfsleven was de Algemene Bestuursdienst Roos van Erp-Bruinsma op het spoor gekomen. ‘In het leidinggeven aan een grote organisatie zie ik weinig verschil tussen overheid en bedrijfsleven.’

M

et een aantal collega’s was Roos van Erp-Bruinsma op werkbezoek in Londen, toen het declaratieschandaal de Britse hoofdstad op zijn grondvesten deed schudden. Natuurlijk gingen de besprekingen over organisatorische zaken, verschillen van aanpak en best practices. Maar bij vlagen bereikte de politieke onrust over het declaratiegedrag van de Engelse parlementariërs de conferentiezaal. Zo keken de hoge ambtenaren naar de televisie toen de speaker van het parlement, Michael Martin, een statement maakte. ‘Dat zag er vrij pijnlijk uit,’ constateert Van Erp een dag later in haar werkkamer. Op verzoek van de voorlichter heeft zij zojuist Teletekst aangezet. De voorlichter ontving zoveel oproepen dat hij even wil checken of zijn aanwezigheid elders gewenst is. Het inspelen op actuele zaken is zowel voor de voorlichter als voor de SG een belangrijk onderdeel van het dagelijks werk. Op Teletekst staat dat de speaker zijn aftreden heeft aangekondigd. Van Erp: ‘Dit is een historisch novum.’ Op dat moment spraken wij over transparantie. Een belangrijk onderwerp, vindt de SG. ‘Ik vind het goed dat we jaarverslagen opstellen en een sociaal jaarverslag. Het is belangrijk dat burgers en bedrijven kunnen zien waar de overheid mee bezig is. Ook toen ik nog in het bedrijfsleven werkte, heb ik altijd veel waarde gehecht aan het geven van volledige openheid van zaken in het jaarverslag.’ In Nederland gaat de openheid die een SG kan geven overigens veel minder ver dan in Engeland. ‘Mijn collega van het Home Departement vertelde dat hij door het parlement werd gehoord over een aantal projecten die daar lopen.’ SG Van Erp wekt niet de indruk dat ze dit systeem morgen in Nederland zou willen invoeren. Ze voelt zich naar eigen zeggen ‘prima’ in de rol die ze heeft:

de vrouw die achter de minister staat en ervoor zorgt dat de ‘workflow’ op orde is. ‘De ministerraad van vrijdag is voor ons een belangrijk moment in de week. De informatievoorziening naar dat moment toe moet gesmeerd verlopen.’ De eerste ambtenaar achter minister Guusje ter Horst (PvdA) en staatssecretaris Ank Bijleveld (CDA) is nu acht maanden bezig. Het is duidelijk dat ze plezier heeft in haar werk. Voor het eerst in de geschiedenis staan er drie vrouwen aan de top van een departement. ‘En we hebben ook nog een vrouwelijke DG,’ vult Van Erp aan, doelend op Andrée van Es. Is er met zoveel vrouwen aan de leiding ook sprake van een andere cultuur op het departement? ‘Die vraag kan ik niet beantwoorden. Misschien moeten anderen daar maar wat over zeggen. Wat ik wel weet, is dat we elkaar in een groot aantal opzichten aanvullen. We zijn gedreven, we staan ergens voor en we zijn resultaatgericht. Maar ik heb ook altijd goed met mannen samengewerkt.’ Ze wil graag rondbazuinen hoe leuk het werken bij de overheid is. Dat ze werkweken maakt van 60 tot 70 uur – ‘ik werk elke dag van half acht tot

Tekst Guikje Roethof Foto Rob Jongbloed

‘Een minister verrassen via de media, vind ik echt niet kunnen’ half acht’ – doet daar niets aan af. Als topvrouw bij de Jaarbeurs en later als directeur bij het ov-bedrijf Connexxion was ze dat ook al gewend. Ziet u grote cultuurverschillen tussen overheid en bedrijfsleven?

‘Er zijn verschillen, maar die heb je ook tussen bedrijven. Het ov-bedrijf waar ik werkte onderhield veel contacten met gemeenten en andere overheden, onder meer in verband met de aanbesteding van het 29 mei 2009 PM

21

coverstory CV Mevrouw ing. R.M. van Erp-Bruinsma (48) is met ingang van 1 oktober 2008 secretaris-generaal van het ministerie van BZK. Vanaf 2005 was zij algemeen directeur van GVU en sinds 2008 tevens directeur Connex­ xion Cluster Utrecht. Eerder werkte zij bij KPMG en de Koninklijke Jaarbeurs. Van Erp studeerde bedrijfskunde aan de HTS in Groningen en bouwkunde aan de HTS in Leeuwarden. In 2007 stond zij nummer 19 op de kandidatenlijst van de PvdA voor de Eerste Kamer.

openbaar vervoer. Dan zit je dus meer op het snijvlak van publiek en privaat dan dat je volledig op de markt opereert. Dus het rijk was voor mij niet zo wereldvreemd als het misschien leek. In mijn vorige functie heb ik altijd veel contact met het ministerie van Verkeer en Waterstaat gehad. In het leidinggeven aan een grote organisatie zie ik weinig verschil tussen overheid en bedrijfsleven. In het begin heb ik per ongeluk ook wel een paar keer “bedrijf ” gezegd toen ik departement bedoelde. Maar hoewel de verschillen in de praktijk klein zijn, is de dynamiek wel een andere.’ In welk opzicht?

‘Een aantal zaken heeft een kortere cyclus. Men denkt weleens dat de overheid statisch is, maar dat is beslist niet het geval. Het is een dynamische wereld. Onderwerpen die vandaag in het land spelen, zijn morgen op het departement aan de orde. Toen ik benoemd werd kreeg ik honderden reacties. Felicitaties, maar ook een mailtje van iemand die schreef: “Wat doe je nu? Dit is toch niets voor jou, al die spinrag om je heen?” De overheid heeft nog steeds een veel te stoffig imago. Ten onrechte. We moeten echt werken aan ons imago.’ Hoe bent u bij de overheid verzeild geraakt? Was het uw eigen idee om te solliciteren op deze functie?

‘Nee, het was niet mijn eigen idee. Ik had niet eens bedacht dat ik zou kunnen kijken of er voor mij bij het rijk een vacature was. Dit stond ver van mij af. Iemand uit de rijksoverheid heeft de ABD op mijn pad gebracht. Door hen ben ik benaderd voor een kennismakingsgesprek. Het ging heel professioneel, deskundig en attent. Die eerste afspraak, waarbij niet over deze functie is gesproken, vond plaats in maart vorig jaar. Op 4 juli ben ik benoemd als SG. Ik ben erg gecharmeerd van de ABD. Ook nu ik met ze samenwerk, ben ik heel enthousiast over de kwaliteit die ze bieden.’ U bent ingenieur en komt uit de ov-sector. Waarom BZK?

‘Ik heb bouwkunde gestudeerd en bedrijfskunde. Beide komen nu goed van pas. In de bouwkunde leer je analytisch denken en bedrijfskunde is nuttig als je grote organisaties moet aansturen. Maar de opleiding is natuurlijk heel lang geleden. Op een bepaald moment gaat het meer om de ervaring die je hebt en om wat je in de loop van het leven hebt bijgeleerd. Hoewel, laatst had ik een bijeenkomst over de nieuwbouw van BZK en Justitie. Toen zei iemand: “Toch wel handig dat we dit kunnen bespreken met iemand die bouwkunde heeft gestudeerd.”’ Het SG-overleg komt ter sprake en het feit dat Van Erp op dit moment de enige vrouwelijke SG is. Hoe bevalt dat? ‘Prima,’ zegt ze prompt. Waarop de voorlichter behoefte heeft aan een kleine aanvulling. ‘Nou, het is natuurlijk helemaal niet prima.’ Nee, want het valt binnen de verantwoordelijkheden van de SG van BZK om de kabinetsprioriteit ‘meer vrouwen in hoge overheidsfuncties’ te realiseren. ‘Ik hoop dat ik door

22

PM 29 mei 2009

mijn enthousiasme over dit werk meer vrouwen van buiten de overheid voor een ambtelijke functie kan interesseren. Vrouwen die daar eens met mij over willen praten zijn van harte welkom,’ zegt Van Erp. ‘Maar om terug te komen op je vraag: het SG-overleg heeft mij op een heel plezierige manier in de kring opgenomen. Als HTS-meisje zat ik als enig meisje met 29 jongens in de klas, dit zijn er maar 13.’ Een week voordat het interview plaatsvindt opende de Volkskrant met een artikel over bezuinigingen op de politie. De informatie die later door minster Ter Horst werd tegengesproken, kwam uit een vertrouwelijk stuk. Ik vraag de SG of ze het erg vindt als er ‘gelekt’ wordt. ‘In organisaties is vertrouwelijkheid belangrijk. Wanneer alles waar je nog over nadenkt op straat komt te liggen, heb je een groot probleem. Ik heb dat hier nog niet veel meegemaakt, maar als het een keer gebeurt, dan laat ik daar echt naar kijken. Wat mij betreft kunnen ambtenaren best in de openbaarheid treden, wanneer het passend is en goed is afgestemd met de bewindspersoon. Een minister verrassen via de media, vind ik echt niet kunnen.’ Ze noemt de oratie van collega Roel Bekker een goed voorbeeld van een gepast openbaar optreden, temeer daar hij ‘een interessant betoog hield’. Wat aanleiding is voor een heel andere vraag, namelijk over de taakverdeling tussen de twee SG’s die op het ministerie van BZK werken. Van Erp: ‘Roel Bekker is concernbreed actief met de vernieuwing van de rijksdienst en uit dien hoofde verantwoordelijk voor de taakstelling. Ik neem de vertaling van dat programma naar dit departement voor mijn rekening. Het is wel zo dat de implementatie voor dit ministerie een extra uitdaging inhoudt, omdat onze minister in het kabinet coördinerend bewindspersoon is voor de taakstelling. Voor haar zou het niet zo leuk zijn als iemand kon zeggen: “Zorg eerst maar dat je het in eigen huis op orde hebt.”’ Naast het voldoen aan de taakstelling, blijft het kabinetsstreven om de inhuur van externen te verminderen een moeilijk punt. ‘Binnen BZK waren er normbedragen per dienst vastgesteld en dat maakte het lastig te monitoren. Nu hebben we aan de hand van de kabinetsprioriteiten voor het hele departement een inventarisatie gemaakt van alles waar we externen bij nodig hebben. In goed overleg hebben we in het MT ook nog ruimte gereserveerd voor zaken waarvan we nu al weten dat we er straks externen voor nodig hebben.’ Blij dat het collegiaal overleg aan de top van het ministerie naar tevredenheid verloopt, kijkt ze vergenoegd om zich heen.‘We zitten in het jaar van de realisatie. We hebben veel dingen in gang gezet, die we graag tot een goed einde willen brengen.’ Een laatste vraag dan. Is Van Erp via het e-mailadres dat op de site staat ook echt te bereiken? ‘Jazeker en de mailtjes komen binnen op mijn pda, dus ik zie ze meteen. Dat is niet gebruikelijk, geloof ik, maar ik vind het prima om bereikbaar te zijn. Mijn 06-nummer en mijn pincode houd ik geheim.’ •

achtergrond Code goed openbaar bestuur in aantocht

Korte metten met de dubbele pet

De ministerraad bespreekt binnenkort de Code goed openbaar bestuur die een stuurgroep onder leiding van DG Andrée van Es (BZK) heeft opgesteld. Hiermee onderstreept het kabinet het belang dat het hecht aan een professionele en betrouwbare overheid.

H

et Stedelijk Museum viel deze week in de prijzen: het won de Turing Toekenning ter waarde van 450.000 euro. Deze nieuwe prijs is een initiatief van de ­Turing Foundation, opgericht met het geld dat het echtpaar Geelen in 2006 verdiende met de beursgang van TomTom. Secretaris van de Turing Foundation is TomTom-bestuurder Alexander Ribbink. Dezelfde Alexander Ribbink die voorzitter is van de raad van toezicht van het Stedelijk. Merkwaardig. Ook in Den Haag wemelt het van de dubbele petten, nauwelijks een haan die er naar kraait. Bij lagere overheden is er vaak veel meer om te doen. Plaatselijke politici hebben meer wortels in de s­ amenleving en lopen sneller dan landelijke politici het risico van belangenverstrengeling. Veel gemeenten hebben

daarom een actief integriteitsbeleid o ­ ntwikkeld. Na schandalen bij woningcorporaties en welzijnsinstellingen zijn ook alle organisaties die t­ ussen markt en overheid opereren, bezig in snel tempo aan eisen voor good governance te voldoen. Hoe staat het met integriteit bij het rijk? Om te komen tot een professionele en betrouwbare overheid heeft DG Andrée van Es van BZK een zevental beginselen van deugdelijk overheidsbestuur opgesteld. De definitieve versie, die na een uitgebreide consultatieronde binnenkort in de ministerraad wordt besproken, is inmiddels klaar. Vraag is of de code een einde maakt aan dubbelfuncties van politici en bestuurders. Openheid en integriteit mogen op ­papier het leidend beginsel zijn, dubbele petten komen in Den Haag veelvuldig voor. PM reconstrueert drie voorbeelden.

Tekst Cindy Castricum Beeld Lachemann Producties

29 mei 2009 PM

23

Kamerlid en toezichthouder Atzo Nicolaï is Tweede Kamerlid voor de VVD én voorzitter van de raad van toezicht van het Nationaal Historisch Museum. ‘Een Kamerlid moet zonder last of ruggespraak opereren.’

A

an tafel bij Buitenhof-presentator Peter van Ingen maakt minister Ronald Plasterk (PvdA) op zondagmiddag 27 januari 2008 bekend wie de voorzitter wordt van de raad van toezicht van het Nationaal Historisch Museum. Tot veler verrassing – ook van de persoon in kwestie zelf – had Plasterk een paar dagen eerder, op maandag 21 januari, Tweede Kamerlid Atzo Nicolaï gevraagd deze functie op zich te nemen. De bewindsman kwam tot zijn keuze omdat hij op zoek was naar ‘een voorzitter die op twee verschillende terreinen ervaring en bewezen vaardigheden had: enerzijds ruime ervaring in het openbaar bestuur en een breed netwerk in de bestuurlijke sector, en anderzijds een professionele achtergrond in de culturele sector in

Plasterk: De functie is hem ‘op het lijf geschreven’ den brede’. Nicolaï’s cv komt hier in hoge mate aan tegemoet: hij is immers minister en staatssecretaris geweest en eerder was hij beroepsmatig actief in de culturele sector als secretaris van de Raad voor Cultuur. Bovendien, zo schrijft Plasterk in zijn antwoord op Kamervragen van CDA’er Nicolien van Vroonhoven – ingediend daags na de uitzending van Buitenhof – is Nicolaï ‘als jurist bij uitstek geschikt voor de sturing van dit complexe bestuurlijke proces’. De functie is hem, aldus Plasterk, ‘op het lijf geschreven’. Donderdag 31 januari komt de kwestie in de Tweede Kamer aan de orde in een Algemeen Overleg met de minister. CDA’er Van Vroonhoven gaat het

Subsidiegever en -ontvanger Jos van Gennip is voorzitter van de NCDO én betrokken bij organisaties die subsidies ontvangen van dezelfde NCDO. ‘Ongewenst,’ meent de SP.

C

DA-coryfee Jos van Gennip grossiert in nevenfuncties. Nu is er natuurlijk niets op tegen dat een 70-jarige oud-politicus in de nadagen van zijn carrière nog maatschappelijk actief wil zijn. Lastig wordt het pas als sprake lijkt te zijn van belangenverstrengeling. Zo gaf de N ­ ationale Commissie voor internationale samenwerking en Duurzame Ontwikkeling (NCDO), met voorzitter Van Gennip, de afgelopen jaren enkele tonnen subsidie aan Society International

24

PM 29 mei 2009

debat vol in. Ze ‘twijfelt niet aan de capaciteit’ van de beoogde voorzitter, maar ‘wel aan de wenselijkheid dat een Kamerlid deze functie bekleedt’. Dat Nicolaï zijn cultuurwoordvoerderschap heeft opgegeven, prijst Van Vroonhoven. ‘Maar zijn hiermee alle integriteitsrisico’s weggenomen?’ zo vraagt ze zich af. Edith Schippers, partijgenoot van Nicolaï, reageert geïrriteerd op de ‘grote woorden van de CDA-fractie’, terwijl de VVD een ‘strikter beleid ten aanzien van nevenfuncties kent’. Volgens Schippers is de benoemingsprocedure transparant en integer. ‘En er is geen sprake van een hiërarchische relatie of een arbeidsrelatie. Deze situatie is vergelijkbaar met die van vele medeleden. De combinatie van functies is niet wezensvreemd.’ Andere oppositiefracties zijn kritischer en plaatsen vraagtekens bij de benoeming van hun collega tot voorzitter van de raad van toezicht van het in oprichting zijnde museum. Martin Bosma (PVV) stelt dat ‘Kamerleden bewindslieden op armlengte moeten houden en elke schijn van belangenverstrengeling moeten vermijden’. SGP’er Bas van der Vlies vindt het een dilemma dat Nicolaï lid blijft van de Tweede Kamer. ‘Als Kamerlid moet hij zonder last of ruggespraak opereren, terwijl hij als controleur van de regering een oordeel moet geven over de minister voor wie hij ook werkt,’ aldus Van der Vlies. Het antwoord van de minister stelt de meeste Kamerleden gerust. ‘Het wordt acceptabel geacht dat een Kamerlid door een minister wordt benoemd tot voorzitter van een raad van toezicht,’ zegt Plasterk die ervan overtuigd is dat Nicolaï in die functie geen last zal hebben van het Kamerlidmaatschap. ‘Of het omgekeerde het geval is, is ter beoordeling aan de Kamer.’ De bewindsman voegt er nog aan toe dat er geen sprake is van een hiërarchische relatie. ‘De enige opdracht aan de heer Nicolaï is om toezicht te houden.’ Van Vroonhoven bindt in, hoewel de gang van zaken volgens haar ‘geen schoonheidsprijs verdient’. Eigenlijk is vooral Mariko Peters van GroenLinks in tweede termijn nog erg kritisch. Toch steunt ze een door Hans van Leeuwen (SP) ingediende motie om de benoeming niet door te

­ evelopment (SID), waar Van Gennip ook het voorD zitterschap b ­ ekleedt. Tevens ging er wat geld naar de Eduardo Frei Stichting, een internationale club gelieerd aan het CDA waar Van Gennip tot voor kort bestuurslid was. Niet alleen Van Gennip heeft bij de NCDO overigens een dubbele pet op, zo blijkt uit een overzichtje dat ambtenaren van minister Koenders (PvdA) voor Ontwikkelingssamenwerking op verzoek van SP-Kamerlid Ewout Irrgang opstelden. Vier andere bestuursleden hebben een bestuursfunctie bij organisaties die de afgelopen jaren subsidie hebben ontvangen van de NCDO. Irrgang riep Van Gennip op te stoppen met de bestuursfuncties bij organisaties die hij financieel steunt. ‘Je kunt geen geld aan jezelf geven,’ zo zei de SP’er in de Volkskrant. Van Gennip reageerde met het verweer dat hij de bestuursfuncties

achtergrond laten gaan, niet, omdat ze een brief van de minister over het scheiden van inhoud en bestuur wil afwachten. SP en PVV stemmen voor de motie, de rest is tegen, waardoor deze wordt verworpen en Nicolaï aan de slag kan. Inmiddels zijn we zo’n anderhalf jaar verder. Half mei vond een spoeddebat plaats over de beoogde

Opdrachtgever en -nemer Provinciesecretaris Mariëtte van Wieringen (ZuidHolland) is bestuurslid van ICTU, het overheidsorgaan dat ict-opdrachten aanbesteedt, én bestuurslid van Het Expertisecentrum (HEC), een club gelieerd aan BZK, die ict-opdrachten probeert te verwerven. ‘Het is voor een topambtenaar niet verstandig aan beide kanten van de tafel te zitten.’

O

p het moment dat SG Jan Willem Holtslag eigenlijk afscheid zou moeten nemen van het ministerie van BZK – op 31 januari 2008 – is hij niet op zijn receptie, maar zit hij in de Tweede Kamer bij een spoeddebat over zijn nevenfuncties. Verantwoordelijk staatssecretaris Ank Bijleveld (CDA) is door VVD-Kamerlid Brigitte van der Burg naar de Kamer verordonneerd vanwege ‘onzorgvuldig bestuur’. Wat is eraan de hand? De SG is, net als provinciesecretaris Mariëtte van Wieringen van Zuid-Holland, bestuurslid van zowel ICTU als van Het Expertise Centrum (HEC). Na een Europese aanbesteding door ICTU (en GBO.overheid) in verband met een aantal raamovereenkomsten voor ict-dienstverlening en -detachering, zijn zes van de negen opdrachten gegund aan een gelegenheidscoalitie van adviesbureau Verdonck, Klooster en Associates en HEC. Kortom: de twee topambtenaren hebben aan beide kanten van de tafel gezeten. Van der Burg keurt dit af. ‘Zelfs van de schijn van belangenverstrengeling moet de overheid verschoond blijven,’ zo zei ze

bij de ontvangende organisaties al had ‘voordat hij gepolst werd om voorzitter te worden’. Volgens Van Gennip zijn bestuursleden van de NCDO ‘niet betrokken bij besluitvorming en uitvoering van projecten waar ze anderszins een band mee hebben’. Koenders liet het eind vorig jaar bij de beantwoording van Irrgangs vragen in het midden of hij de mening van de SP’er deelt dat er sprake is van ‘ongewenste schijnbare belangenverstrengeling’. De bewindsman verwijst naar het NCDO-bestuursreglement, waarin staat dat het voor het goed functioneren van de organisatie gewenst is dat de bestuursleden ook andere bestuursfuncties op het terrein van de NCDO of aanpalende sectoren vervullen. ‘Naar mijn opvatting dient hieraan op een zodanige wijze invulling te worden gegeven dat (de schijn van) belangen-

locatie van het Nationaal Historisch Museum. Alleen PVV’er Bosma bracht de rol van de raad van toezicht en dus die van voorzitter Nicolaï nog even ter sprake. ‘Wij zijn er als Tweede Kamer tenslotte om de regering te controleren en niet om klusjes voor haar te doen.’ De rest van de Kamer lijkt zich bij de dubbelfunctie van Nicolaï te hebben neergelegd.

vorig jaar tijdens het spoeddebat dat zich ontspon tot een traditionele oppositie-coalitie tweestrijd, waarbij de laatste alleen werd gesteund door D66. CDA’er Jan Schinkelshoek valt de staatssecretaris (en zijn partijgenoot) bij. Belangenverstrengeling zou op voorhand allerminst bewezen zijn, zo zegt hij. ‘We moeten ophouden elkaar met etiketten te beplakken,’ aldus Schinkelshoek. ‘Daar beschadigt men elkaar alleen maar mee.’ Gevraagd naar een reactie antwoordt Van der Burg nu: ‘Het ging me destijds niet om de persoonlijke integriteit van de topambtenaren, maar om het feit dat de overheid vertegenwoordigd

Schinkelshoek: ‘We moeten ophouden elkaar met etiketten te beplakken’ was in besturen van organisaties die optreden als opdrachtgever en als opdrachtnemer. Dat kan gewoon niet.’ Dat Mariëtte van Wieringen nog steeds lid is van beide besturen verwondert de VVD’er. ‘Nog steeds? Ik blijf het voor een topambtenaar niet verstandig vinden aan beide kanten van de tafel te zitten.’ Het feit dat Het Expertise Centrum langzamerhand op afstand wordt gezet van de overheid, is voor Van der Burg een teken dat de staatssecretaris het eigenlijk met haar eens is. Dat wordt nog eens onderstreept door het feit dat BZK na het vertrek van Jan Willem Holtslag als SG niet meer vertegenwoordigd is in het HEC-bestuur.

verstrengeling wordt voorkomen,’ aldus Koenders. Op hetzelfde moment zijn ambtenaren op het ministerie van Buitenlandse Zaken druk bezig met een inventarisatie van de organisatie van het OS-draagvlakbeleid. Een paar maanden later blijkt dat Koenders korte

Irrgang: ‘Je kunt geen geld aan jezelf geven’ metten gaat maken met de dubbele petten van het NCDO-bestuur. De NCDO kan volgens de minister niet langer subsidiegever zijn en krijgt een nieuwe rol als kenniscentrum, zo maakte hij begin deze maand bekend. 29 mei 2009 PM

25

Rode draad zoekt aansluiting Sdu Information Solutions staat voor slimme en innovatieve oplossingen in dienstverlening, bedrijfsvoering en beleidscommunicatie voor overheden. Een nieuwe naam maar zeker geen onbekende. Sdu Information Solutions is een bundeling van Sdu E-Grant, Govworks en Jobsrepublic. Veel expertise, inhoud en ervaring, samengebracht onder één dak: Sdu Information Solutions. Het resultaat? Gestroomlijnde processen, heldere communicatie en tevreden gebruikers. Met ruim 500 overheidsinstellingen als klant en sterke producten als de VIND Producten- en Dienstencatalogus, Gemeentebanen.nl en het Formulierenloket is Sdu Information Solutions uw partner in het digitaliseren van overheidsdiensten. Meer weten en kennismaken? Kijk op www.sdu.nl/informationsolutions.

I N F O R M AT I O N SOLUTIONS H E L D E R E

O P L O S S I N G E N

In dit nummer

spelers

27 Ambtenaren reageren op serie over de oorlog 29 De overstap van Peter Veld 30 Stientje van Veldhoven terug uit Brussel 31 Vacatures

Meer spelers op www.pm.nl

Lezers over Ambtenaar in oorlogstijd

‘SG’s tijdens bezetting hadden moeten aftreden’ De serie Ambtenaar in oorlogstijd, die PM de afgelopen drie edities publiceerde, heeft veel ambtenaren bewustgemaakt van de grenzen aan de ambtelijke loyaliteit. Verbazing, o ­ ngeloof en schaamte overheersen in de reacties op de wijze waarop het College van SG’s in oorlogstijd collaboreerde met de Duitse bezetter.

D

e rol van de SG’s tijdens de Tweede Wereldoorlog, de ambtelijke rugdekking die de Nederlandse industrie kreeg voor wapenleveranties aan de Duitsers en de sabotage na de oorlog van bestraffing van economische collaboratie, hebben veel ambtenaren bij het rijk geschokt. De driedelige reconstructie in PM van de rol van de ambtenarij tijdens de oorlog is gelezen met ‘een mengeling van ongeloof, schaamte en begrip’, zo typeert raadsadviseur Paul de Goede van de Raad voor het Openbaar Bestuur zijn eigen reactie in eerste instantie, maar na herlezing van de verhalen neemt hij het woord ‘begrip’ graag terug. ‘Schokkend is een woord dat hier beter past,’ zegt hij. Vooral ‘de sfeer van groei en vooruitgang van uitbreiding van het apparaat en de opportunity om plannen die eerder op politieke bezwaren stuitten, eindelijk uit te ­voeren’, stuiten hem tegen de borst. Naast de rol van de SG’s in de eerste jaren van de oorlog, oogst ook het latere optreden van de ­ambtelijke top misprijzen. Aurél Kenessey de Kenese, beleidsadviseur bij de directie Energiemarkt van Economische Zaken, vond ‘de doofpot’ na de oorlog rond de collaborerende machinefabriek Werkspoor (onder meer om een mooie opdracht in Argentinië binnen te halen) ‘schokkend’. Teusjan Vlot, senior adviseur van de directie bestuursondersteuning van SZW, vindt het meewerken aan de Ariërverklaring voor de ambtelijke dienst het meest ‘aangrijpend’. Peter Keet, coördinator Kennis op LNV, was vooral geschokt door de passages over het ontslag van mr. L. Visser, de Joodse president van de Hoge Raad, waarin naar voren kwam dat op hoog ambtelijk niveau al in 1941 bekend was dat veel uit Nederland gedeporteerde Joden de dood vonden. Beleidscoördinator Wim Wiersinga van LNV stoort zich aan ‘de meegaande houding’ en vraagt zich b ­ ezorgd af ‘of de ambtelijke lijdzaamheid ons niet te veel in de genen zit’. ‘In Nederland wordt de

ambtelijke dienstbaarheid wel erg sterk uitgelegd als dienstbaarheid aan de minister,’ zegt hij. Oog voor het ‘prisoner’s dilemma’ van de ambtelijke top, zoals De Goede het typeert, is er wel bij de huidige generatie rijksambtenaren. ‘Met zijn allen ontslag nemen en de sleutels weggooien heeft natuurlijk ook niet veel zin en er is ook altijd wel iemand te vinden, die het werk toch doet,’ zegt De Goede. Ook Kenessey benadrukt dat aftreden voor een deel ook een ‘symbolische daad’ zou zijn. ‘Je staat zelf op straat en een NSB’er die misschien nog meer kwaad ­aanricht, is zo gevonden,’ denkt hij. Kenessey ­verwacht overigens niet dat de grote maatschappelijke ontsporing die de SG’s bij hun eigen aftreden vreesden, zich had voltrokken. Kenessey ziet deze vrees als een vrucht van ‘de overschatting van het belang van een persoon’. ‘Ook de SG’s waren vervangbaar,’ zegt

‘Je krijgt de indruk dat het wel erg om het eigen hachje ging’ hij. Teusjan Vlot van SZW denkt dat het voor de top ook onmogelijk was ‘de handen schoon te houden’. ‘Het was schipperen tussen twee kwaden. De topambtenaren moesten het maar zien te rooien,’ zegt Vlot. Dat de SG’s er en passant een aantal ‘frustratiepunten’ waar ze met de politiek eerder niet u ­ itkwamen, doordrukten, kan Vlot zich voorstellen.

Aanwijzingen Een niet meer functionerend eigen bestuursapparaat zou desastreus zijn, zo werd gedacht door de SG’s, maar het dienen onder de Duitsers hield het risico in dat de ambtenarij met de bezetter ging meewerken. In de Aanwijzingen die het derde kabinet-Colijn in 1937 had opgesteld in geval van een vijandelijke bezetting werd de afweging van belangen bij de ambtenaren 29 mei 2009 PM

27

spelers

Aurél Kenessey de Kenese ‘Ook de SG’s waren vervangbaar’

Paul de Goede ‘Het is een kwestie van ­schipperen, maar grenzen zijn er natuurlijk wel’

Peter Keet ‘Veel ambtenaren hebben het eerst niet geweten en ­vervolgens niet geloofd’

zelf gelegd. Als de ambtenaar zodanige diensten aan de vijand zou bewijzen, dat deze nadeliger waren dan het nut dat voor de bevolking aan zijn aanblijven was verbonden, dan moest de ambtenaar zijn post verlaten, schreven deze instructies voor. ‘Dit dilemma vloeit ook voort uit ons democratische systeem, waarin de politiek de ambtenarij het mandaat verstrekt,’ verklaart De Goede . ‘De instituties van de staat zijn instrumenten van de democratie, maar het apparaat werkt voor elk gezag. Wie aan de knoppen draait, bepaalt. De grens die je daarbij als ambtenaar zelf in acht neemt, is moeilijk te trekken. Dat is een kwestie van schipperen, maar grenzen zijn er natuurlijk wel. Moet je het ziekenfondsstelsel herstructureren, zoals in oorlogstijd gebeurd is? En hadden we de structuren die in oorlogstijd zijn opgebouwd, niet allemaal moeten afbreken?’ vraagt hij zich af. De SG’s voerden onder meer een wijziging van de Woningwet door, ze kwamen tot gemeentelijke herindelingen en de financieringsmethoden ten bate van ­provincies en gemeenten werden herzien. En dat waren allemaal maatregelen die dus buiten het mandaat vielen dat de SG’s via de Aanwijzingen hadden meegekregen. Het is vooral de voortvarendheid waarmee de ambtelijke top met het eigen wensenlijstje aan de slag ging, die op kritiek stuit. De Goede: ‘Het zijn sterke benen die de weelde dragen, maar als je dan leest dat de SG’s forse salarisverhoging kregen, betere arbeidsvoorwaarden en een plan opstelden om te professionaliseren en uit te breiden, begin je je toch af te vragen of het algemeen belang wel de reden tot aanblijven was. Ik kan me voorstellen dat als je een dergelijke worst krijgt voorgehouden, al snel een vorm van cognitieve dissonantie optreedt: de gevaren van samenwerken raken uit het zicht en het algemeen belang gaat vanzelf samenvallen met het eigen belang. En natuurlijk, het gaat om overleven, maar moet je daarbij de risico’s

Lees het gehele dossier Ambtenaar in oorlogstijd op www.pm.nl

28

PM 29 mei 2009

voor lief nemen? Je krijgt hier toch wel de indruk dat het wel erg om het eigen hachje en de kansen voor de bedrijfsvoering ging, terwijl er natuurlijk toch ook een keuze was. Ze hadden natuurlijk wel ontslag kunnen nemen.’ Kenessey de Kenese is van mening dat de SG’s hadden moeten aftreden. ‘Zodra je iets niet kunt verenigen met je geweten of als het in strijd is met de instructie die je gekregen hebt, zou je ontslag moeten nemen,’ vindt hij. ‘Je bent gehouden aan je ambtseed die voorschrijft dat je als ambtenaar niet in strijd met de Grondwet en verdragen handelt. Als koningin en regering naar Londen vertrekken vervalt daarmee de ambtsbelofte. Dat betekent niet dat je niet naar kantoor komt. Wel dat je eigen geweten op het spel staat en dat je je zo goed mogelijk houdt aan de instructie van het laatste legitieme gezag.’ Het besluit om de directie van Werkspoor niet te vervolgen voor economische collaboratie vindt Kenessey de Kenese opmerkelijk. ‘In oorlogssituaties verwacht je zwakte en lafheid, maar na de oorlog zou je meer ethiek en bezinning verwachten. Ze hadden toch, denk ik dan, eerst de opdracht binnen kunnen halen om daarna alsnog tot vervolging van de directieleden over te gaan.’ Peter Keet van LNV keek ervan op dat de ambtelijke top in een vroeg stadium al wist hoe hoog het aantal mensen was dat stierf na deportatie. ‘Dat gedeporteerde Joden later rechtstreeks uit het station de gaskamers in zouden worden gestuurd gaat je voorstellingsvermogen te boven. Veel ambtenaren hebben dat eerst niet geweten en vervolgens niet geloofd.’ De Goede: ‘De Jodenvervolging stond in 1940 niet in de krant, maar Mein Kampf laat zich lezen als een beleidsvoornemen dat gewoon werd uitgevoerd,’ reageert De Goede. ‘De ambtelijke top was als internationaal georiënteerde elite op de hoogte van die visie. Ze kon niet zeggen: “Wir haben es nicht gewusst”.’ • Chris van de Wetering

spelers De overstap van …

Peter Veld naar de Belastingdienst

IND/Financiën • Zijn naderende overstap naar de Belastingdienst betekent voor Peter Veld (57) zijn vierde departement in een lange ambtelijke carrière. Na twintig jaar op Vrom – waarvan een aanzienlijk deel op het DG Volkshuisvesting – en een aantal jaren als pSG bij SZW, is hij alweer zes jaar hoofddirecteur bij de Immigratie- en Naturalisatiedienst (IND) in Rijswijk. ‘Je groeit in de rijksdienst,’ zegt Veld. Zijn doel in Den Haag: moeilijke ­klussen oplossen. ‘Ik wil ergens mijn stempel op drukken. Daar hoeft niet per se “Peter” op te staan, maar het moet wel grondig beter worden.’ In de woelige jaren zeventig studeerde Veld politicologie en bestuurskunde, en dan ook nog aan de ‘rode universiteit’ in Nijmegen. Hij vond het een ‘erg interessante en woelige’ tijd. ‘­Behalve studeren leerde je heel veel dingen over het analyseren van de maatschappij. Werken in groepen kan ook heel gevaarlijk zijn.’ Zijn latere minister Rita Verdonk studeerde er ook in die tijd. ‘Dat hoorde ik toen ze minister werd.’ Komende zomer verhuist Veld naar de burelen van de Belastingdienst, waar hij vanaf 1 juli DG is. De IND kampte als uitvoerder van streng beleid met negatieve beeldvorming en bij de Belastingdienst zal dat niet anders zijn. Veld maalt er niet om. ‘Ik houd wel van een stevige opgave, dan kun je ook het verschil maken.’

Krant ‘Ik lees de Volkskrant, De Telegraaf en het AD/ Haagsche C ­ ourant. Ze zitten op voor ons gevoelige onderwerpen dicht op het nieuws. Er zijn bij ons heel roerige jaren geweest, waarbij het hielp als je de krant goed gelezen had.’ Politiek actief ‘Ik ga altijd stemmen en ben een aantal jaren lid van een politieke partij geweest. Welke dat is, is niet relevant. Ik ben nu partijloos en heb nooit de aandrang gehad om politiek actief te zijn, hoewel ik altijd gegrepen ben geweest door dienstverlening door de overheid aan de samenleving. Het ambtelijk apparaat is er voor het democratische proces, de ambtenarij is geen staat in de staat, maar voert uit wat de politiek beslist.’

Foto: Welmer Keesmaat

Er wordt flink gejobhopt in ambtenarenland. Over de nieuwe functie valt meestal nog niet zoveel te zeggen, dus richt PM zich op de mens achter de ambtenaar. Wie is Peter Veld, de nieuwe DG bij de Belastingdienst?

Boek ‘Op mijn nachtkastje ligt momenteel Long walk to freedom, Meest geleerd van ‘Je leert in je werk het meest van je bazen, bij mij zijn dat achtereenvolgens de DG’s Volkshuisvesting Viersen, Koopmans en Kokhuis geweest. Alle drie heel stevige mensen die een consistente lijn uitzetten en dat goed volhouden en door­duwen. Daar heb ik van geleerd dat je niet met alle winden moet meewaaien maar naar de lange termijn moet kijken. Daarnaast heb ik veel geleerd van Enneüs Heerma, voormalig staatssecretaris Volkshuisvesting. Dat was een heel bijzondere en goede bestuurder die de volkshuisvesting grondig veranderde. Dat kan alleen als je consequent bent. Zijn beleid had enorme implicaties voor de organisatie.’ FIN

Hoofdpijndossier ‘Het debat over de manier hoe wij als IND met de terugkeerregeling met Syrië omgingen, in 2006, was erg vervelend. Wij hadden gesprekken gehad met vreemdelingen, in aanwezigheid van de Syrische autoriteiten. Daar is op zich niks mis mee, maar de Tweede Kamer was er niet goed over geïnformeerd. Er volgde een heel hectisch debat. Dat was niet leuk, maar in die tijd [het ministerschap van Rita Verdonk, RvdD] had je vaker discussies. Het hoort erbij, maar ik heb er weinig plezier aan beleefd.’

de autobiografie van Nelson Mandela. Dat is met 750 pagina’s een hele worsteling. Ik heb het in Zuid-Afrika gekocht, daar was ik een keer vanwege een zakelijke reis. Mandela is een interessant icoon van deze tijd, hij heeft een bijzonder leven gehad, dus ik vind het wel interessant om zijn memoires te lezen. Het is nu ook het Darwinjaar en ik ben boeken aan het herlezen die met de oorsprong van de evolutieleer te maken hebben, On the origin of species van Darwin en boeken van de Britse bioloog Wallace. Ik vind het leuk om een aantal boeken te lezen uit de tijd waarin ideeën zich vormden, dichtbij de “oerknal” van die ideeën.’

BZK

Ligt wakker van ‘Slapeloze nachten heb

ik eigenlijk nooit. Ik denk best wel eens over dingen door, over hoe je zaken het best kunt aanpakken als je verder wilt komen. En op mijn werk kom ik wel eens schrijnende gevallen tegen waar je goed over moet nadenken, vooral wat een individueel geval betekent voor een groter geheel.’

Wakker maken voor ‘Voor het opaschap ben ik altijd wel te porren. Ik ben sinds een paar jaar opa, heb twee kleinkinderen, van één en drie jaar oud. Ze motiveren mij zeer.’ • Rutger van den Dikkenberg

29 mei 2009 PM

29

spelers Stientje van Veldhoven keert terug uit Brussel

‘In Den Haag wordt het voor mij makkelijker’ Vier dagen werken in een leidinggevende functie is onmogelijk bij de ­Europese Commissie. Dat is een van de redenen dat Stientje van Veld­ hoven terugkeert naar Den Haag. ‘Het werkethos in Brussel is ouderwets.’ Europa/EZ • Gedetacheerd door het ministerie van Economische Zaken heeft Stientje van Veldhoven (35) de afgelopen jaren bij de Europese Commissie in Brussel gewerkt. Bij het directoraat-­generaal Onderzoek hield ze zich als senior beleidsmedewerker bezig met onder meer de Lissabon-agenda en innovatie. ‘Op een gegeven moment heb je gevoelsmatig de limiet bereikt hoe lang je buiten EZ wilt werken,’ zegt Van Veldhoven. ‘Ik heb altijd gezegd dat ik graag terug wilde keren naar het departement voor een leidinggevende functie. Die heb ik nu gevonden.’

Leeft Europa voldoende onder ambtenaren in Den Haag?

Met welke onderwerpen gaat u zich bezighouden?

U bent medeoprichter van het Brussels-Nederlands Vrouwennetwerk. Gaat u zich ook in Den Haag hardmaken voor de vrouwenzaak?

‘Ik word clusterleider Zuidvleugel Randstad. In mijn portefeuille komen onder meer Den Haag Internationale Stad, ­Rotterdam Mainport en Delft.’ Heel anders dan waar u zich de afgelopen jaren mee heeft beziggehouden?

‘Totaal. Natuurlijk zijn de L ­ issabon­­agenda en innovatie belangrijke ­onderdelen van mijn portefeuille, maar het gaat ook over tal van andere beleids­ terreinen. Het is de bedoeling dat allemaal bij elkaar te brengen tot een coherent pakket. Daarnaast is het lijnmanagement nieuw voor me, daar kijk ik erg naar uit.’

30

‘Op Economische Zaken is het daar niet slecht mee gesteld. Dat is echt verbeterd sinds het moment dat ik ben weggegaan, zo’n zes jaar geleden. Het is in Den Haag, weet ik nog uit die tijd, heel lastig je te onttrekken aan de waan van de dag. De ­directe realiteit voor een beleidsambtenaar is de Tweede Kamer. Dat laat minder ruimte over voor wat er daarbuiten gebeurt. Europa is echter mijn tweede ­natuur, dus ik hoop dat ik die reflex aan mijn nieuwe collega’s kan overbrengen.’

‘Dat ben ik wel van plan. Ik ben toevallig vorige week gevraagd te gaan helpen bij het opzetten van de Nederlandse tak van een wereldwijd netwerk voor vrouwen in

‘De directe realiteit voor een beleidsambtenaar is de Tweede Kamer’ l­ eidinggevende posities. Elk jaar organiseren zij een wereldconferentie en over een paar jaar willen we die in Nederland houden.’

Zijn werk en zorg in Nederland beter te combineren dan in Brussel?

‘Jazeker! Ik ga straks vier dagen per week werken, net als mijn man. We vinden het belangrijk de zorg en de logistiek te delen, maar ook de lol van het opvoeden van onze twee kinderen. In Brussel mocht ik geen ouderschapsverlof opnemen, dus dat heb ik opgespaard en zet ik nu in. Voor mij zal het in Den Haag zeker makkelijker worden. In Brussel is het niet mogelijk een leidinggevende functie te vervullen in vier dagen. Het werkethos is er in die zin ouderwets.’ • Cindy Castricum

Wat zal het grootste verschil zijn als u straks in Den Haag bent?

Onder voorbehoud

‘Dat ik weer in het Nederlands ga werken, zal even wennen zijn na al het Engels en Frans. Daarnaast moet je hier in Brussel in je interactie met collega’s rekening houden met allerlei culturele verschillen. Het lijkt me grappig straks weer tussen alleen maar Nederlanders rond te lopen. Dat neemt niet weg dat de internationale invalshoek heel belangrijk zal blijven in hetgeen ik doe. Ik zal de Europese dimensie in mijn werk integreren.’

Misschien, heel misschien keert Stientje van Veldhoven toch niet terug naar Den Haag. Ze staat op nummer zes van de Europese kandidatenlijst voor D66. ‘Als ik met voorkeurstemmen gekozen zou worden, dan blijf ik, natuurlijk!’ Drie jaar geleden is Van Veldhoven lid geworden van D66. ‘Op het moment dat de partij er in de peilingen heel slecht voor stond.’ Ze vervolgt: ‘Het kon voor mij niet zo zijn dat de partij van de nuance, de partij van de redelijkheid, die zo pro-Europa is, zou verdwijnen.’ Haar grootste toegevoegde waarde voor de partij is het feit dat ze zoveel ervaring in Europa heeft, zo zegt ze zelf. ‘Ik heb een heel goed netwerk in Brussel, weet wat er de afgelopen jaren is gebeurd op het terrein van de Lissabon-agenda en wat eraan zit te komen. Ik zou een hele effectieve parlementariër kunnen zijn.’

PM 29 mei 2009

VacatureSpot GR

(Senior) Security Manager Rijksdienst voor het Wegverkeer

www.rdw.nl

UT

Projectmanager Nationale Databank Wegverkeersgegevens

www.nationaaldatawarehouse.nl

ZH

Senior Business Architect Commando DienstenCentra

FL

Hét overzicht voor banen in de publieke sector, schaal 12 en hoger Technisch Wetenschappelijk Attaché India EVD

www.ez.nl

ZH

(Senior) Juridisch Adviseur Onafhankelijke Post- en Telecom Autoriteit

www.opta.nl

www.defensie.nl

ZH

Senior Jurist Mededinging Nederlands Mededingingsautoriteit

www.nmanet.nl

Afdelingshoofd Rijkswaterstaat

www.rijkswaterstaat.nl

ZH

Senior Jurist Nederlandse Mededingingsautoriteit

www.nmanet.nl

ZH

Directeur Gemeente Katwijk

www.katwijk.nl

ZH

www.ocw.nl

ZH

Hoofd Afdeling Besturing, Informatie en Control Ministerie van Justitie

www.justitie.nl

Wetgevingsjurist Ministerie van Onderwijs Cultuur en ­Wetenschap

GE

Adviseur Plantengezondheid Plantenziektenkundige Dienst

www.minlnv.nl

ZH

(Senior) Auditmedewerker Ministerie van Sociale Zaken en ­Werkgelegenheid

www.szw.nl

GR

Afdelingshoofd Publiekszaken Gemeente Oldambt i.o.

www.gemeente-oldambt.nl

ZH

(Senior) Projectadviseur voor de Indonesië Faculteit EVD

www.ez.nl

Wetenschappelijk Medewerker Centraal Planbureau

www.cpb.nl

ZH

ZH

www.justitie.nl

ZH

Auditor (2) Ministerie van Defensie

www.defensie.nl

Programmasecretaris Programma tegen Geweld Ministerie van Justitie

UT

Beleidsadviseur Deelnemingen Provincie Noord-Holland

www.noord-holland.nl

Adviseur Human Resources Management Rijkswaterstaat, Dienst Utrecht

www.rijkswaterstaat.nl

NH

ZH

Hoofd Financiën, Planning en Control Waterschap Hollandse Delta

www.waterschaphollandsedelta.nl

Senior Adviseur Ontwikkeling Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties

www.minbzk.nl

ZH UT

Hoofd Financiën Politie Utrecht

www.kombijdepolitie.nl

ZH

Afdelingshoofd Projectleiding Grondzaken Gemeente Spijkenisse

www.spijkenisse.nl

ZH

Senior Adviseur Centrale Diensten Ministerie van Verkeer en Waterstaat

www.verkeerenwaterstaat.nl

ZH

Afdelingshoofd Ruimtelijk Beheer Gemeente Voorschoten

www.voorschoten.nl

UT

Senior Kostenadviseur Rijkswaterstaat, Dienst Infrastructuur

www.rijkswaterstaat.nl

LI

www.weert.nl

ZH

Stafmedewerker Bedrijfsvoering Rechtbank ‘s-Gravenhage

www.werkenbijderechtspraak.nl

Hoofd Afdeling Onderhoud Openbare Ruimte Gemeente Weert

NL

Projectmanagers Ruimte en Advies Kadaster

www.kadaster.nl

ADVERTORIAL

en de

id

he over

de m

uwen

ernie oor v lek v

n n bin ense

p

s eting ntmo Een o

Overheid en markt: tango voor gevorderden Vernieuwing van de overheidsorganisatie. In hoeverre kunnen we de markt daarbij gebruiken? Wat valt er te leren van het bedrijfsleven? De mogelijkheden voor publiek-private samenwerking zijn legio. Overheidsorganisaties zoeken de grenzen van de markt op. Is dat risicovol of juist gewenst? Wat zijn de kansen en gevaren? Discussieer mee op woensdag 10 juni! Gasten: Tjark Tjin-A-Tsoi Directeur Nederlands Forensisch Instituut Dick Sluimers Bestuursvoorzitter APG-groep Tom Rodrigues Lid raad van bestuur Ordina Frank Heemskerk Staatssecretaris Economische Zaken

Meer informatie en aanmelden: via www.vom-online.nl Toegang alleen met (gratis) toegangsbewijs Locatie: Het Nutshuis, Riviervismarkt 5, Den Haag Zaal open: 16.30 uur Aanvang: 17.00 uur precies!

Advertentie

Advertentie

Advertentie

Haute Equipe zoekt mensen met visie Mogen we jou de bal toespelen? Loopbaaninterventies voor topkader t | (070) 363 54 11 w | www.movendus.nl Haute Equipe zoekt adviseurs (controllers) voor de sector Rijksoverheid met kennis van financiële beleidsadvisering, P&C, bedrijfsvoering en bestuurs- en managementrapportages. Omdat kennis onze kracht is, investeert Haute Equipe in het kennisniveau van de medewerkers. Individuele opleidingen en corporate trainingen maken onderdeel uit van onze bedrijfscultuur. Haute Equipe is zich bewust van het speelveld waarin het opereert en vertaalt dat naar uitstekende arbeidsvoorwaarden.

Heb jij: • HBO/WO werk- en denkniveau? • Kennis van zaken en affiniteit met de Rijksoverheid? • Beschik jij over advies- en leidinggevende capaciteiten? • Een goed gevoel voor politiek-bestuurlijke verhoudingen?

Dan betrekken wij je graag bij ons team Rijksoverheid in Den Haag. Kijk op www.waarwachtjijnogop.nl en solliciteer. Haute Equipe Met vestigingen in Zwanenburg | Groningen | Arnhem | Son en Breugel | Den Haag

Onderdeel van

Kijk ook eens op onze vernieuwde website www.pm.nl

Colofon PM is een uitgave van Politieke Pers BV, onderdeel van Sdu Uitgevers Redactieadres Postbus 20025 2500 EA Den Haag tel 070 – 378 96 39 fax 070 – 385 55 05 www.pm.nl, [email protected] Hoofdredactie Guikje Roethof, Cindy Castricum (adjunct) Redactie Rutger van den Dikkenberg, Tristan van Rijn, Rianne ­Waterval (projecten), Chris van de Wetering, René Zwaap (eindredactie) Medewerkers aan dit nummer ­Jorrit de Jong, Rosalie ­Koolhoven, Yvonne Kroese, Ruben Maes, Margriet Rutgers (correctie) Vormgeving Rob Jongbloed ­(art­director), Welmer Keesmaat Uitgever Heleen Hupkens Directeur Sdu Openbaar Bestuur Rob Veneboer Salesmanager Asha Narain Drukkerij Senefelder Misset, Doetinchem Verschijning PM komt 21 maal per jaar uit in een oplage van 11.000 exemplaren Advertenties Asha Narain, 070 – 378 95 11, [email protected] Mediaservice Advertentiereserveringen: [email protected] Advertentiemateriaal: [email protected] Sdu Uitgevers, Afdeling Mediaservice PM, Postbus 34, 2501 AG Den Haag Abonnementen Het afsluiten van een abonnement (€ 149,- excl. btw per jaar) kan via www.pm.nl. Het doorgeven van een adreswijziging of annuleren van een abonnement kan alleen schriftelijk of per e-mail via [email protected]. Voor ­vragen kunt u terecht bij Sdu ­Klantenservice 070 – 378 98 80 Niets uit deze uitgave mag worden overgenomen in welke vorm dan ook zonder schriftelijke toestemming van de uitgever. De uitgever kan op generlei wijze aansprakelijk worden gesteld voor eventueel geleden schade door foutieve vermelding in het blad. © 2009, Politieke Pers BV

et cetera Nationale ombudsman hekelt bestuurlijke focus op resultaat

‘Wie let er op de elite?’ Op het negende Landelijke Congres der Bestuurskunde trok ombudsman Alex Brenninkmeijer fel van leer tegen bestuurders die weigeren excuses te maken voor evidente fouten in de contacten met burgers. Integriteit en effectiviteit blijken op gespannen voet te staan. Leo Huberts legt uit wat good goverOpenbaar bestuur • ‘De interface tusnance inhoudt. Hij noemt vier elementen: sen de regering en de mens is de sleutel democratische legitimiteit, rechtmatigtot good governance,’ zegt de Nationale heid, effectiviteit en integriteit. Ook laat ombudsman Alex Brenninkmeijer. ‘Wij leven allemaal met de fallacy of self-interest. hij zien hoe zijn studenten op de VU aankijken tegen de integriteit en effectiviteit Maar een ander element is belangrijker: to van de belangrijkste Nederlandse politici. do justice.’ Met een kakofonie aan dure EnWat blijkt: bijna 30 procent vindt Wouter gelse termen legt de ombudsman uit wat Bos het meest effectief. Daarna volgen volgens hem de zwakste schakel is in het Geert Wilders, met ruim 20 procent, en systeem van good governance in Nederland: Alexander Pechtold met 15 procent. het geloof dat alleen het resultaat telt. Maar qua integriteit scoort bij de Door het geloof in deze ‘drogreden’, zegt studenten premier Balkenende het hoogst Brenninkmeijer, trekt de burger aan het (38 procent), gevolgd door Femke Halsema kortste eind. Volgens hem moet er meer aandacht zijn voor de relatie tussen burger (27 procent). Bos zakt naar de derde plaats (20 procent) en Wilders komt er helemaal en overheid. ‘ Goed bestuur is relationeel slecht vanaf: 3 procent vindt hem integer. bestuur. Het systeem van governance Rutte scoort in beide gevallen slecht. moet verbonden worden met het menseVolgens lijke aspect.’ Huberts is het Ongeveer ‘Het belang van excuses met de integriteit tweehonderd stuslecht gesteld in denten, docenten kun je niet overschatten’ Nederland. Vooral en ervaringsdesde ­integriteit in kundigen zijn het bedrijfsleven noemt hij ‘een gigatoegestroomd in het Koninklijk Instituut probleem’. En juist daarop wordt volvoor de Tropen in Amsterdam voor het gens Huberts slecht gecontroleerd. ‘De negende Landelijke Congres der Bestuursvolksvertegenwoordiging controleert de kunde. Ook burgemeester Job Cohen, democratische legitimiteit, de Rekenkabestuurskundige Leo Huberts en oudmer de effectiviteit, de ombudsman de minister Hans Dijkstal geven lezingen. rechtmatigheid. Maar wie zorgt er voor de Brenninkmeijer houdt een pleidooi voor integriteit? Wie let er op de elite zelf ? Dat het maken van publieke excuses door beis het dilemma van nu.’ stuursorganen. ‘Nu Cohen net vertrokken In een workshop wordt de theorie van is, kan het wel’, zegt hij en als voorbeeld de lezingen aan de praktijk getoetst. De noemt hij de arrestatie van zeven Mavraag is welk orgaan het normkader voor rokkaanse Nederlanders begin maart in gemeenten moet opstellen en uitvoeren. Amsterdam. ‘Cohen weigerde excuses te Er is keuze uit zes organen: de gemeente geven en zei: we hebben volgens de regels zelf, de provincie, BZK, de Vereniging van gehandeld. Er is een onbalans ontstaan, Nederlandse Gemeenten, de regiogemeendeze burgers werden uiteindelijk niet verten of onafhankelijke deskundigen. De dacht. De actie was misschien rechtvaaraanwezigen zijn het niet eens. Gastvrouw dig, maar nu is het tijd voor compensatie Martine Kooiker sluit af: ‘Hoe logisch de van de gedupeerden: excuses dus. In het verhalen van de gastsprekers ook klonken, relationele deel van het openbaar bestuur we hebben vandaag wel laten zien dat het kun je het belang van excuses niet onderin de praktijk allemaal een stuk ingewikschatten.’ De zaal beloont deze woorden kelder ligt.’ • Tristan van Rijn met een klinkend applaus. 29 mei 2009 PM

33

ADVERTORIAL

Een impressie…

Gevraagd: ambtenaar van de toekomst

Kevin de Kok (Futur): ‘Zoek de grens op’ Flexibel, ontkokerd en breed inzetbaar. Zijn dat de eigenschappen van de nieuwste generatie ambtenaren? Tijdens het ReuringCafé op 13 mei blijkt dat de ambtenaar van de toekomst vooral ook ‘zichzelf moet uitlaten’. PM spreekt Kevin de Kok, voorzitter van jongerennetwerk Futur, direct na afloop van het debat. Zijn advies: ‘Ga achter dat bureau vandaan.’

‘H

et mag, moet en kan beter en efficiënter bij de ­overheid,’ stelt Futurvoorzitter Kevin de Kok. De beleidsambtenaar van de gemeente Zoetermeer wil hier met zijn netwerk graag een steentje aan bijdragen. ‘Wij hebben als jongeren een belangrijke rol te vervullen. Daarom organiseren we bijeenkomsten zodat jonge ambtenaren ervaringen kunnen delen en daarvan kunnen leren. Ook proberen we het imago van de ambtenaar, dat nog steeds niet geweldig is, te verbeteren.’

Waarom kiezen jongeren dan toch voor een carrière bij de overheid?

‘Maatschappelijke betrokkenheid staat uiteraard op één. Uit onze halfjaarlijkse enquête blijkt dat meer dan de helft van de jonge ambtenaren om deze reden kiest voor een carrière bij de overheid. Het zijn mensen die er een kick van krijgen om de burger te helpen. Ik vertel op verjaardagsfeestjes trots dat ik gemeenteambtenaar ben. En daarna leg ik met plezier uit waarom ik daarvoor gekozen heb.’ Is de huidige ambtenaar wel voldoende op de hoogte van wat er zich in de samen­ leving afspeelt?

‘Als burger wil je dat de overheid naar je luistert. De overheid probeert dit wel, maar de uitwerking laat soms te wensen over. Zo wordt het stemmen bij een ­referendum

34

PM 29 mei 2009

‘Een ondernemende ambtenaar creëert ruimte voor zichzelf. Als je een goed voorstel hebt, verkoopt dit zichzelf.’ Dit geldt niet alleen voor jonge ambtenaren, stelt Annet Bertram. De Haagse gemeente­ secretaris heeft zelf ook veel plannen ­‘verkocht’ aan het college van BenW. ‘In een democratie heb je als ambtenaar de plicht de minister te dienen, ongeacht wat je van je bestuurder vindt.’ Mocht de gelegenheid zich voordoen, dan kan volgens trendwatcher Adjiedj Bakas de ambtenaar van de toekomst het werken onder PVV-bewindslieden simpelweg niet weigeren.

vaak als “moeten komen opdagen” gezien, een verplichting. Dan komt de boodschap dus niet goed over. Er wordt steeds meer van de overheid verwacht en het is zaak dit goed aan te voelen. De ambtenaar van de toekomst beschikt dan ook over uitstekende communicatieve vaardigheden.’ Hoe zorg je ervoor dat er beter wordt geluisterd naar de burger?

‘Als ambtenaar moet je de vrijheid nemen die geboden wordt en je blik verruimen. Zoek die grens op. Met de mond wordt dit al beleden, maar in de praktijk gebeurt dit nog te weinig. Het is best lastig om die vrijheid te nemen als je net begint in een grote organisatie. Jonge ambtenaren kunnen hiervoor de ervaren collega’s als klankbord gebruiken.’

‘De vernieuwing komt voort uit de ­ambtenaren zelf, je kunt deze zeker niet top-down opleggen.’ Deze ontwikkeling is volgens Marloes Pomp, projectleider Ambtenaar voor de toekomst, in volle gang. Als voorbeeld noemt ze de hubs, knooppunten van fysieke en virtuele netwerken, waarin ambtenaren elkaar steeds beter weten te vinden.

Moeten we ambtenaren dan maar verplichten een dag per week de hort op te gaan?

‘De ambtenaar mag best wat meer scharrelen. Maar ga dit alsjeblieft niet institutionaliseren. Het gaat erom dat je een goed algemeen beeld van de samenleving kunt schetsen en dit kunt overbrengen aan de volksvertegenwoordiging. Als je op vrijdag niet meer op het stadhuis mag komen, schiet het middel het doel voorbij.’ •

‘De ambtenaar van de toekomst maakt voor de zelfredzamen in de samenleving graag uitzonderingen op de regels.’ De nieuwe generatie ambtenaren weet dat niets zo ongelijk is als het gelijk b ­ ehandelen van ongelijken, aldus columnist André Meiresonne.

beau monde Annet van Veen van het interdepartementale Benchmark Benchlearning Rijk (BBR) gebruikt de middag om met Koos van der Steenhoven te bespreken wat haar projectgroep voor zijn departement kan betekenen. De wijze les van vandaag? ‘Kijk gewoon met je boerenverstand naar wat je tegenkomt.’

Marcelis Boereboom (DG Langdurige Zorg, VWS) en Jenny Thunnissen (hoofdinspecteur IVW) praten bij. ‘Wanneer gaan wij nou eens gewoon doen in plaats van er eens in de zoveel tijd over te praten?’ vraagt laatstgenoemde zich af.

Mega Mindy geadopteerd Tijdens de inspiratiemiddag Gewoon Doén! ­bedachten zo’n zeventig ambtenaren in het kader van ‘ casusadoptie’ plannen om diverse problemen van burgers het hoofd te bieden. Van de K(l)imladder tot Mega Mindy. Drie VWS’ers op een rij. Van links naar rechts: Hermien Post, Marcelis Boereboom en Merel Baas. Baas bedacht de K(l)imladder, naar het ­arbeidsongeschikte personage Kim, dat telkens als ze ging werken al haar voorzieningen kwijtraakte. Een beetje meer werk is een beetje minder voorzieningen.

Wat Waar Wanneer

Inspiratiemiddag Gewoon Doén! Museum voor Communicatie, Den Haag Maandagmiddag 25 mei 2009

Tekst Rutger van den Dikkenberg Beeld Rob Jongbloed

Paul Heemskerk (rechts) is senior compensatieadviseur bij EZ. Als Defensie een order plaatst in het buitenland, zorgt hij ervoor dat er een gelijk bedrag aan tegenorders in Nederland wordt geplaatst. Naast hem Bart Hellings van het Koploperloket.

Ron van den Ende (Vrom) leidde net als Alijd Bunge (EZ) een werkgroepje dat een plan bedacht om allochtonen aan het sporten te krijgen. Of het plan een vervolg krijgt? ‘Ik ga het op afstand goed in de gaten houden.’

Het groepje van Mariska Streefland (SZW) bedacht een oplossing voor illegaal in Nederland verblijvende kinderen die een opleiding volgen, maar deze niet afronden omdat ze geen stage mogen lopen: een wildcard. ‘Een fluitje van een cent,’ zegt Streefland. Naast haar mede-SZW’er Bram Castelein.

Na een middag brainstormen, hadden de groepjes één minuut om in een ‘lift’ hun ideeën te pitchen bij een SG of DG. Hier probeert Nelly Spanjersberg van het Expertisecentrum Leren en Ontwikkeling haar plannen te slijten aan SG Hans van der Vlist (Vrom). Discussieleider Cyriel Kortleven van NewShoesToday.com (rechts) maakt een einde aan het gesprek door de liftdeuren open te trekken.

Plaatsvervangend SG Simone Roos (OCW) heeft deze ochtend zelf al stappen gezet om een casus te adopteren, zegt ze. ‘Ik heb gevraagd om een burgerbrief met een tragische zaak, en die ga ik niet alleen beantwoorden, maar gewoon oplossen,’ klinkt het strijdvaardig.

Egon Ariëns en Judith Jeurissen bedachten het concept ‘Mega Mindy Meets Mohammed’, eveneens om allochtonen meer te laten sporten. ‘Ik wilde onze Belgische inspirator ­prikkelen,’ zegt Ariëns, die inspiratie o ­ pdeed in een Vlaams pretpark en daar superheldin Mega Mindy spotte.

29 mei 2009 PM

35

Uitnodiging aan alle jonge ambtenaren - vrijdag 5 juni a.s.

‘Regels zijn regels?!’ Hoe staat het met de integriteit bij de overheid? Niet alleen bestuurders worden geacht integer op te treden, ook van ambtenaren wordt verwacht dat zij zorgvuldig zijn en verantwoordelijk omgaan met bevoegdheden. Maar wat houdt goed ambtenaarschap precies in? Het is meer dan het afslaan van cadeautjes waar een luchtje aan zit en de afwezigheid van fraude en corruptie. De nieuwe ambtenaar moet kunnen samenwerken met partijen buiten de overheid en resultaatgericht zijn. Integer handelen is vaak makkelijker gezegd dan gedaan. Welke dilemma’s kom jij tegen in je dagelijks werk?

Te gast zijn onder anderen: Gjalt de Graaf Docent Integriteit aan de Vrije Universiteit Amsterdam Arthur Hol Arbeidsrechtadvocaat en directeur HRM-college Discussieer mee, onder het genot van een gratis drankje, en ontdek hoe integer jij bent. Gastpresentator is dit keer Guido Rijnja, adviseur van de Academie voor Overheidscommunicatie. De stamgasten zijn aanwezig voor de komische, maar kritische noot!

Datum: 5 juni 2009 Tijd: 17.30 uur (aanvang programma 18.00 uur) Locatie: Mi Vida Lange Houtstraat 25, Den Haag

Toegang is GRATIS! Wel graag even aanmelden. Meer informatie en aanmelden: www.pm.nl of stuur een mailtje naar [email protected] Check ook de CactusCafé-hyve (cactuscafe.hyves.nl)

Een debatcafé speciaal voor jonge ambtenaren. Een plaats en tijd om de werkweek af te sluiten met jonge collega’s. Een moment om inhoudelijk geprikkeld te worden.