spelen struinen skaten vissen fietsen wandelen genieten

Projectevaluatie BRG-project Herinrichting Landtong Rozenburg Rotterdam, februari 2016

4 Voorwoord 6 Herinrichting Landtong Rozenburg: het begin 18 Herinrichting Landtong Rozenburg: de partners 22 Deelproject 1: boomweide 26 Deelproject 2: de kop van de Landtong 30 Deelproject 3: de begrazingsweide 36 Deelproject 4: fiets- en skatepad 40 Deelproject 5: het Calandpark 46 Conclusies

spelen struinen skaten vissen fietsen wandelen genieten

Projectevaluatie BRG-project Herinrichting Landtong Rozenburg Rotterdam, februari 2016

voorwoord

blij met de landtong!

4

In tien jaar tijd hebben de Rozenburgers en alle andere natuur- en havenliefhebbers de Landtong Rozenburg zien veranderen van een deels onbegaanbare, ruige plek in een aantrekkelijk gebied waar ze graag komen. Ze zijn er blij mee, en dat was helemaal de opzet toen er in 1996 voor de eerste keer sprake was van de herinrichting. Op de Landtong kom je tot rust, de natuur is voor iedereen toegankelijk en de wind waait al je zorgen weg. Zo zien de bezoekers de opnieuw ingerichte smalle strook land die ooit overbleef na het graven van de Nieuwe Waterweg en het Calandkanaal. Nog steeds hebben vooral de oudere bezoekers mooie en sentimentele herinneringen aan de Beer, met zijn prachtige duinen. Maar de nieuwe generatie maakt zijn eigen herinneringen. Aan vergezichten vanaf de kop van de Landtong over de Noordzee, de Maasvlakte en Hoek van Holland terwijl de wind je bijna omverblaast. Aan oesters plukken bij de basaltblokken langs het Calandkanaal en ze meteen allemaal opeten. Aan fotogenieke stoere hooglanders en galante koniks in de begrazingsweide terwijl de insecten vrolijk om je oren zoemen. Aan spelende kinderen en snelle mountainbikers in het Calandpark terwijl ze bovenop de Vink genieten van een schitterend uitzicht. De tijden veranderen en de Landtong is meeveranderd. Eerst alleen ten goede van haven en industrie, en nu ook ten goede van iedereen die er maar van wil genieten! Het project Herinrichting Landtong Rozenburg is afgerond. De projectorganisatie is blij dat de Landtong inmiddels zo’n populair gebied is geworden. Hier is de belangrijke doelstelling behaald: de leefbaarheid voor de omwonenden is verbeterd. En niet zomaar een beetje, maar in belangrijke mate. In deze evaluatie nemen we u mee van de allereerste keer dat er sprake was van een mogelijke herinrichting, tot het laatste deel van de uitvoering, de inrichting van het Calandpark. De klus is geklaard!

Namens de projectorganisatie Herinrichting Landtong Rozenburg Wim Zwakhals, projectleider Havenbedrijf Rotterdam N.V.

5

Herinrichting Landtong Rozenburg

het begin

6

De geschiedenis van de herinrichting van de Landtong Rozenburg begint in 1992, als het onderwerp op de agenda staat van een bestuurlijk overleg tussen de gemeenten Rozenburg en Rotterdam. Het duurde zes jaren voordat een studie was afgerond naar de haalbaarheid van een inrichting waarbij zowel sprake was van bedrijvigheid en recreatie. Intussen werd in 1994 in het kader van de leefbaarheidsdoelstelling in ROM-Rijnmondverband afgesproken dat in de Rotterdamse regio 1750 hectare extra groen gerealiseerd zou worden. Daarvan werd 750 hectare extra natuur- en recreatiegebied gekoppeld aan de aanleg van Maasvlakte 2. Over de realisatie en de financiering van de overige 1000 hectare werd in 1996 het Groenakkoord ROM-Rijnmond vastgesteld. Landtong Rozenburg (55 hectare) werd een van de twaalf Groenakkoord-projecten.

1992

koord-projecten was in handen van de stadsregio Rotterdam. De officiële deadline voor de uitvoering was eind 2013. Landtong Rozenburg (55 hectare) is een van de twaalf Groenakkoord-projecten.

De Landtong dreigde een steeds bontere verzameling van onsamenhangende activiteiten te accommoderen, met als resultaat een inefficiënt gebruikt en onaantrekkelijk gebied. Tussen de gemeenten Rozenburg en Rotterdam vond een bestuurlijk overleg plaats over de inrichting van Landtong Rozenburg. De naar aanleiding hiervan opgerichte ambtelijke werkgroep Rozenburg/ GHR voerde vervolgens een studie uit naar de haalbaarheid van de ontwikkeling van de Landtong op basis van een combinatie van bedrijvigheid en recreatie. Het onderzoek werd in 1998 afgerond met het conceptontwerpbestemmingsplan.

1998 In 1998 verscheen het concept-ontwerpbestemmingsplan voor de Landtong, ofwel het ‘Zonnebloemenplan’. Hierin was een groot deel van de Landtong nog in beeld voor havenactiviteiten, maar ook de potenties voor recreatie kwamen prominent naar voren. Tegen de tijd dat het plan verscheen, had in Rozenburg na de gemeenteraadsverkiezingen echter een volledige B&W-wisseling plaatsgevonden. Het nieuwe college voelde zich niet gecommitteerd aan het Zonnebloemplan en had grote moeite met de voorgestelde bedrijvigheid op de Landtong. Het college zocht liever aansluiting bij de nota ‘Gebiedsgerichte aanpak Voorne-Putten-Rozenburg’, die was opgesteld in overleg met de provincie Zuid-Holland en aansloot op zowel het Streekplan van de provincie Zuid-Holland als het Regionaal Groenstructuurplan van de stadsregio Rotterdam.

1994 In (Bestuurlijk Overleg) ROM-Rijnmondverband werd afgesproken dat in de Rotterdamse regio 1750 hectare extra groen gerealiseerd zou worden (leefbaarheidsdoelstelling). Daarvan werd 750 hectare extra natuur- en recreatiegebied gekoppeld aan de aanleg van Maasvlakte 2. Over de realisatie en financiering van de overige 1000 hectare werd in 1996 het Groenakkoord ROM-Rijnmond vastgesteld met als deelnemende partijen de Rijksoverheid, de provincie Zuid-Holland, het (Haven)bedrijfsleven en de stadsregio Rotterdam. De coördinatie van de uitvoering van de twaalf Groenak-

1999 Om de natuur te stimuleren verhuurde het Havenbedrijf een deel van de Landtong om niet aan het WereldNatuurFonds (WNF).

7

Advies over Energie en Milieu (CEA) in. CEA ontving twaalf uitgangspunten en ging aan de slag. Het eindrapport van 30 december 2001 bevat de uitwerking en toetsing van twee verschillende modellen voor de herinrichting. Intussen werd een projectgroep gevormd, bestaande uit ROM Rijnmond, CEA, Recreatieschap Voorne-Putten-Rozenburg, Rijkswaterstaat (RWS), Deltalinqs, WNF, gemeente Rozenburg en GHR. In augustus 2001 maakte ROM Rijnmond de eerste opzet voor een Bestuursconvenant Landtong Rozenburg. Hierbij werden de financieringsmogelijkheden voor het project bijeen gebracht.

Begeleid door flink wat publiciteit werd vervolgens een aantal galloway runderen uitgezet op de Landtong. Ook kreeg het WNF de toezegging te mogen meepraten over de definitieve inrichting van de Landtong.

1999 De gemeente Rozenburg introduceerde het Ontwikkelings- en Participatiebedrijf Publieke sector BV, ofwel OPP, een volle dochter van de Bank Nederlandse Gemeenten. OPP is zowel adviserend als risicodragend actief op het gebied van de ontwikkeling van ruimtelijke plannen. In oktober leverde OPP een rapport op, met als belangrijkste elementen: • Natuurontwikkeling en recreatieve invulling op het westelijk gedeelte van de Landtong • Aanleg van een zogenoemde Harbour Technology Campus (5,8 ha high-techbedrijven en kantoren) • Een leisurecluster van 5,7 ha (hotel-restaurant-vergaderaccommodatie, evenemententerrein (fairs), modelvliegen enzovoort).

2003 In opdracht van de gemeentes Rozenburg en Rotterdam ontwierp VHP stedebouwkundigen + architekten + landschapsarchitekten het Masterplan Landtong Rozenburg, groen podium in de haven. Het Masterplan werd opgeleverd in februari 2003 en leidde tot de Samenwerkingsovereenkomst Herinrichting Landtong Rozenburg die op 18 maart 2003 werd ondertekend door de gemeente Rotterdam, de gemeente Rozenburg, de minister van Verkeer & Waterstaat, de Provincie Zuid-Holland, de stadsregio Rotterdam en het Recreatieschap Voorne-Putten-Rozenburg (de ‘overheden’) en Deltalinqs, WereldNatuurFonds en ROM Rijnmond. Alle partijen kwamen overeen de Landtong Rozenburg te ontwikkelen tot een recreatie- en natuurgebied van circa 84 hectare, waarvan 53 hectare ‘struinnatuur’ op het brede deel van de romp van de Landtong – de begrazingsweide.

2000 In oktober werden de afspraken met OPP vastgelegd in een ‘Concept-samenwerkingsovereenkomst Landtong Rozenburg’, maar deze werd nooit ondertekend.

2001 De planvorming met betrekking tot de herinrichting van de Landtong stond sinds 1999 ook op de agenda van het Bestuurlijk Overleg ROM-Rijnmond. In april 2001 huurde ROM-Rijnmond het bureau Communicatie en

Project Mainportontwikkeling Rotterdam Vrij snel na de ondertekening van het Groenakkoord, stelde de overheid in september 1997 het Project Mainportontwikkeling Rotterdam (PMR) in. Dit akkoord benoemt de afspraken over de financiering en de uitvoering van drie deelprojecten: de aanleg van Maasvlakte 2 (MV2) inclusief natuurcompensatie; de aanleg van 750 hectare natuur- en recreatiegebied en

8

de projecten op Bestaand Rotterdams Gebied (BRG). Het project BRG bestaat uit een serie projecten die zijn gericht op intensivering van het bestaande havengebied en kwaliteitsverbetering van de leefomgeving. Het Rijk, verschillende maatschappelijke partijen en andere overheden werkten de projecten uit in een Projectprogramma BRG, dat werd vastgesteld in het Bestuurlijk Overleg ROM-Rijnmond. De gemeente Rotterdam kreeg als inspanningsverplichting het bereiken van de resultaten. De besluitvorming over de uitvoering van MV2 liet echter op zich wachten, zodat het Rijk, de provincie Zuid-Holland, de stadsregio Rotterdam, de gemeente Rotterdam en het Havenbedrijf Rotterdam het bestuursakkoord PMR pas op 25 juni 2004 konden ondertekenen. Vooruitlopend op de ondertekening van het akkoord besloot wethouder Van der Sluys van Rotterdam al eerder te starten met een aantal leefbaarheidsprojecten, waaronder het project Herinrichting Landtong Rozenburg. De leefbaarheidsprojecten moesten zorgen voor verbetering van de kwaliteit van de leefomgeving en een impuls geven aan het verbeteren van de milieukwaliteit, of het aanbod en kwaliteit van natuur- en recreatiegebied, of de ruimtelijke kwaliteit van de regio Rotterdam.

De drie PMR-deelprojecten 1 Aanleg van Maasvlakte 2 (Havenbedrijf Rotterdam) en de bijbehorende natuurcompensatie (maatregelen om schade aan beschermde natuur te compenseren) (PMR) 2 Ontwikkeling van 750 hectare natuur- en recreatiegebied op Midden-IJsselmonde en ten noorden van Rotterdam (Provincie Zuid-Holland) 3 Bestaand Rotterdams Gebied (BRG): een serie leefbaarheidsprojecten en intensiveringsprojecten om het bestaande havengebied beter te benutten en de kwaliteit van de leefomgeving te verbeteren. De projecten zijn verdeeld over de thema’s Ruimte, Milieu en Ruimtelijke Kwaliteit. De kosten (circa 165 miljoen euro) worden gedragen door rijk, provincie, stadsregio Rotterdam en gemeente Rotterdam. ROM-Rijnmond monitort de voortgang en rapporteert aan het rijk.

Het project Herinrichting Landtong Rozenburg werd een van de grotere BRG-leefbaarheidsprojecten, en volgde hiermee meteen ook het Groenakkoord. Een deel van het gebied van de Landtong Rozenburg, dat in het verleden werd aangekocht door het Havenbedrijf Rotterdam voor de vestiging van havenactiviteiten, kreeg de bestemming natuur en recreatie. Het Havenbedrijf Rotterdam werd benoemd tot trekker van het project.

Financiën De herinrichting van de Landtong Rozenburg is een van de BRG-leefbaarheidsprojecten, waarbij vooraf financieringsafspraken werden gemaakt. Het benodigde geld kwam uit fondsen als het Groenakkoord (Provincie Zuid-Holland en het (toenmalige) ministerie van Landbouw, Natuurbeheer en Visserij), aangevuld met bijdragen van de Provincie, het Havenbedrijf, het Recreatieschap Voorne-Putten-Rozenburg, de (destijds) gemeente Rozenburg, Rijkswaterstaat (in het kader van vervulling op de Landtong van de herplantplicht in verband met het rooien van bomen langs de A15 in het havengebied), de gemeente Rotterdam (herinrichting stortplaats Vinkseweg) en Deltalinqs. Verder spraken de negen partijen in de samenwer-

9

kingsovereenkomst af dat Deltalinqs zich ging inzetten voor versterking van het Educatief Informatiecentrum (EIC) en dat Rijkswaterstaat 5 hectare buitendijkse natuur ging realiseren. Het ministerie van Verkeer en Waterstaat, directoraat-generaal Rijkswaterstaat, directie Zuid-Holland, bracht 22 hectare van haar in het plangebied gelegen gronden in (om niet, via erfpacht). Datzelfde deed het Havenbedrijf Rotterdam met een groot deel van haar in het plangebied gelegen gronden. De stadsregio Rotterdam leverde op basis van 55 hectaren Groenakkoord een eenmalige bijdrage aan het beheer, net als Rijkswaterstaat. Het Recreatieschap Voorne-Putten-Rozenburg bekostigde het opstellen van een integraal beheerplan met gedetailleerde beheerkosten.

Herinrichting Landtong Rozenburg 2003: het Masterplan Nog voor het PMR-akkoord werd getekend, bestond er al een Masterplan voor de herinrichting van de Landtong Rozenburg. Dit Masterplan was opgesteld door VHP stedebouwkundigen + architekten + landschapsarchitekten na toetsing van verschillende modellen voor de herinrichting. Op basis van het Masterplan, en ter voorbereiding van het PMR-bestuursakkoord, tekenden op 18 maart 2003 negen betrokken partijen een samenwerkingsovereenkomst over de herinrichting van de Landtong Rozenburg. Naast het aankomende PMR-bestuursakkoord, waren er meer belangrijke redenen voor de samenwerkingsovereenkomst: de herinrichting was een van de projecten van het Groenakkoord (een serie projecten gericht op het realiseren van 1000 hectare nieuwe natuur in Rijnmond) en zou bovendien een positieve bijdrage leveren aan het ecologisch herstel van de Rijn-Maasmonding en de gebiedsgerichte aanpak van Voorne, Putten en Rozenburg. Het belang van de herinrichting was dus groot. De samenwerkingsovereenkomst werd ondertekend door de gemeente Rotterdam, de gemeente Rozenburg, de minister van Verkeer en Waterstaat, de provincie Zuid-Holland, de Stadsregio Rotterdam, het Recreatieschap Voorne-Putten-Rozenburg, Deltalinqs, het WereldNatuurFonds en ROM Rijnmond. Op het WereldNatuurFonds na waren alle partijen vertegenwoordigd in het Bestuurlijk Overleg ROM Rijnmond (BOR). In de samenwerkingsovereenkomst van 18 maart 2003 staat onder andere dat het kabinet eind december 2001 vaststelde dat: 1 de herinrichting van de Landtong Rozenburg een van de BRG-projecten is die moeten bijdragen aan een verbetering van de kwaliteit van de leefomgeving; 2 de herinrichting van de Landtong Rozenburg een van de projecten is van het Groenakkoord; 3 de herinrichting onderdeel is van, c.q. een positieve bijdrage levert aan, het Ecologisch Herstel Rijn- Maasmonding en de Gebiedsgerichte aanpak Voorne Putten Rozenburg. De volledige naam van het Masterplan luidt: ‘Masterplan Landtong Rozenburg, groen podium in de haven’. Want dat was de ambitie van de negen partners: de Landtong, van Kop tot Romp omvormen tot een Groen Podium. Het Masterplan was gericht op het maken van eenheid, het benutten van de karakteristiek van de Landtong, het verhogen van de attractiewaarde en het verbeteren van de toegankelijkheid.

10

De hoofdelementen uit het Masterplan • Landtong als toeristische route voor auto’s, fietsers en skeelers, met een aantrekkelijke entree, bijzondere momenten en een spectaculair eindpunt. De Noordzeeweg en de fiets-/ skeelerpaden verzorgen de verbinding. • Kop, hals en romp met verschillend karakter, in samenhang door de rivier met de kade en het Calandkanaal. De kop biedt vooral een spectaculair uitzicht, de hals vormt een boulevard langs de Waterweg en de romp krijgt specifieke sfeergebieden met aandacht voor overgangen en entrees. Op de romp komt van west naar oost een parkachtig gebied met daarin een grote heuvel (de zogenoemde parkheuvel); het voorterrein van het EIC en het ruige natuurgebied met daarin geïntegreerd de gebouwen van een Harbour Technology Centre (HTC). • Benutten van de fysieke mogelijkheden van bodem, reliëf en water. Handhaven van een natuurlijke waterhuishouding, behoud en op sommige plekken modellering van de bestaande grond- of zandlichamen. • Waar mogelijk integratie van functies en gebruikers: bijvoorbeeld bebouwing van het HTC integreren in het natuurgebied, integreren van de Ruitervereniging in het openbare parkgebied. • Gebouwde elementen beter en passend. Opruimen van eventuele huidige opstallen in het natuurgebied. Verhuizing van de Ruitervereniging naar een geschiktere plek. • Door Rijkswaterstaat aanleggen van 20 hectare buitendijkse natuur. Rond 1998 werden aan de kant van het Scheur kribvakken geplaatst om de stroming te begeleiden.

Herinrichting Landtong Rozenburg de doelstellingen Het hoofddoel van de herinrichting van de Landtong Rozenburg is het vergroten van de recreatieve kwaliteit van het gebied en daarmee het leveren van een positieve bijdrage aan het woon- en leefklimaat in de regio Rijnmond. Het Masterplan Landtong Rozenburg uit 2003 spreekt voor het hele gebied van een ‘Groen Podium aan de Haven’, met als richtlijnen het maken van eenheid, het benutten van de attractiewaarde en het verbeteren van de toegankelijkheid. In de samenwerkingsovereenkomst staat letterlijk dat: ‘... deze herinrichting kansen biedt op het scheppen van een duurzame ontwikkeling, waarmee de waarde van dit gebied voor Rozenburg, de mainport en Rijnmondgebied toeneemt.’ De herinrichting van de Landtong Rozenburg levert daarnaast een positieve bijdrage aan het imago van het Havenbedrijf Rotterdam en daarmee aan de Rotterdamse haven. Ook op het imago van het gebied Rozenburg (gemeente Rotterdam) heeft de herinrichting een positieve invloed.

11

Herinrichting Landtong Rozenburg de onderdelen van het project Om de uitvoering van het Masterplan hanteerbaar te houden, werden de werkzaamheden opgedeeld in vijf elkaar opvolgende deelprojecten: Boomweide Aanleggen van een boomweide in het gebied dat grenst aan de Scheurhaven (het Scheurbos), richting kop. Gerealiseerd voorjaar 2005 Kop De inrichting van de kop van de Landtong: het voormalige vliegasdepot, het Kompasplein en de Scheg (een strook groen aan de kant van de Nieuwe Waterweg). Gerealiseerd in 2006 Begrazingsweide De belangrijkste uitgangspunten voor de begrazingsweide: de natuur de ruimte geven, waaronder meer bewegingsruimte voor de koniks en de Schotse hooglanders, plus de realisatie van minstens 10 hectare spontane bosontwikkeling in het kader van de eerder genoemde herplantplicht. De bezoekers meer betrekken bij de natuurontwikkeling, onder andere door de aanleg van een fietspad en twee extra entrees voor voetgangers. Het vervangen van de begrenzing van de begrazingsweide door diervriendelijke en visueel minder storende afscheidingen. Gerealiseerd in 2008 Fiets- en skatepad Het aanleggen van een fiets- en skatepad langs de Nieuwe Waterweg en door de begrazingsweide, deels door het bestaande onderhoudspad op te waarderen en deels door de aanleg van een nieuw fiets- en skatepad. Fase 1 gerealiseerd in 2008, fase 2 tussen 2012 en 2014 CEMP (sinds mei 2014 Calandpark) De herinrichting met recreatieve voorzieningen van het gebied tussen het EIC en de Boulevard. Het gebied werd parkachtig ingericht. In het park staan de manege van de Ruitervereniging Rozenburg (inclusief paardenweiden) en hondenschool WAF. Er zijn ruige stukken en degelijke speeltoestellen voor kinderen en er is voldoende gelegenheid om te wandelen, fietsen of mountainbiken. (CEMP stond voor Calandweide, Evenemententerrein, Manege en Parkheuvel.) Gerealiseerd 2012-2014 Bij de uitvoering van de eerste deelprojecten zijn de originele plannen zoveel mogelijk gevolgd, maar op grond van voortschrijdend inzicht en (on)mogelijkheden is daarvan op enkele punten afgeweken. Zo werd de realisatie van het Harbour Technology Centre op de begrazingsweide losgekoppeld van de planvorming voor de herinrichting.

12

Aan de herinrichting van de Landtong ging een stevige ‘ruilverkavelingsexercitie’ vooraf. Projectmanager Wim Zwakhals: “Het neerleggen van plannen waartegen alle partners ja konden zeggen, was steeds weer een uitdaging. Negen partijen hadden de overeenkomst getekend en voor Rijkswaterstaat werd ondertekend door de HID. Maar de grondeigenaar, Domeinen, had geen handtekening gezet. Het kwam erop neer dat Domeinen in eerste instantie vond niets te maken te hebben met de afspraak met Rijkswaterstaat. En zo waren er meer zaken die niet helemaal zo soepel gingen. Als projectleiding probeerden we steeds de hoofddoelstelling te bereiken, terwijl dat wat daaronder lag niet altijd door alle partijen werd gedeeld. Qua financiering niet, qua afspraken over beheer niet en qua grondruil niet. Rijkswaterstaat was gelukkig wel steeds weer in staat om uit te leggen hoe de afspraken over de gronduitruil geïnterpreteerd moesten worden.” Interpretaties dus, en dat past ook wel bij een politieke overeenkomst. Een van de problemen waar rond 2000 tegenaan werd gelopen, was de kadastrale grondindeling die, na het bestuderen van de kadastertekeningen, totaal bleek af te wijken van de indeling van de grondeigenaar, Domeinen. “Zes jaar lang duurde het voor we over de hele Landtong een voor iedereen acceptabele grondruil (met gesloten beurzen) hadden bereikt. Het kadaster heeft daarvoor alles tot op de millimeter ingemeten en in 2006 konden we samen met Rijkswaterstaat de eerste paaltjes slaan. We hadden eindelijk een duidelijke beheergrens bereikt.” Vooruitlopend op de beheerovereenkomst nam het Recreatieschap Voorne-Putten-Rozenburg in 2008 het gebied in beheer. Daar stond uiteraard een beheervergoeding vanuit het project tegenover. Op 6 november 2015 werd het beheer van de Landtong officieel overgedragen aan het Recreatieschap Voorne-Putten-Rozenburg. De overeenkomst werd tijdens een werkbezoek ondertekend door de gemeente Rotterdam, Havenbedrijf Rotterdam, Rijkswaterstaat en het Recreatieschap Voorne-Putten-Rozenburg.

Communicatie In 2012 besloot de projectorganisatie Overbosch Communicatie (OC) in te schakelen om met name deelproject 5 meer bekendheid te geven. Het bleek dat niet alle Rozenburgers en andere gebruikers van de Landtong onverdeeld gelukkig waren over het feit dat het gebied een facelift zou krijgen. Dit laatste stuk ruig gebied wilden vooral de oudere Rozenburgers niet opgeven. Bovendien was hier tussen 1966 en 1976 huisvuil, bouw- en sloopafval en bedrijfsafval gestort. Daarna was de vuilstort ‘Vinkseweg’ weliswaar bedekt met een schone laag grond van 1,5 tot 4,5 meter dik maar de Rozenburgers vertrouwden het niet echt. Het bereiken van een positieve houding bij deze doelgroep was een belangrijke opdracht voor het bureau. OC stelde een strategisch communicatieplan op met specifieke doelstellingen en een aantal eenvoudige, maar effectieve middelen. Basis was een heldere Landtonghuisstijl in kleuren die direct verwijzen naar het gebied: water - natuur - licht - lucht - haven. Deze huisstijl is consequent gebruikt voor alle ingezette middelen. Centraal in de communicatie stonden (en staan) www.landtongrozenburg.nl en het gebruik van Twitter (begin 2016: 377 volgers). De site met projectinformatie en overige informatie over de Landtong en Rozenburg, nieuwsberichten, een digitale nieuwsbrief (begin 2016: 471 abonnees), mijlpalen en een agenda ging

13

op 12 november 2012 de lucht in, vrijwel direct daarna volgde Twitter. Bij de start van het deelproject CEMP vonden informatieve bijeenkomsten plaats op 7 en 30 november 2012. Tijdens de eerste bijeenkomst in het EIC werden de plannen voor de inrichting van het park gepresenteerd aan de deelraad van Rozenburg en organisaties met een belang bij de Landtong. Voor de tweede bijeenkomst werden de omwonenden uitgenodigd. Deze vond plaats in het stadskantoor in Rozenburg en trok zo’n 80 bezoekers. Een afvaardiging van de projectgroep gaf een presentatie en beantwoordde vragen. Bij de tweede bijeenkomst konden de bezoekers kiezen uit drie namen voor het in te richten park, dat tot dan toe de werktitel CEMP droeg. Een overgrote meerderheid koos voor de naam Calandpark - een teleurstelling voor de Historische Vereniging, die liever had gezien dat het park De Vink was geworden. Belangrijkste overige ingezette middelen • in oktober 2012 zijn bouwborden in Landtongstijl geplaatst bij twee ingangen van het park langs de Noordzeeweg • zowel in het stadskantoor als in de bibliotheek zijn in november 2012 informatiepanelen opgehangen met een kleurig getekende plattegrond van het toekomstige park • in november 2012 is in Rozenburg een flyer verspreid met informatie over het park en de werkzaamheden, ook zijn op relevante plekken A3-posters opgehangen • bij specifieke gelegenheden zijn persberichten verstuurd, alle persberichten zijn door de regionale kranten gepubliceerd en ook Radio Rijnmond besteedde onder meer in een interview met projectmanager Wim Zwakhals aandacht aan de inrichting van het Calandpark • op de hele Landtong zijn op relevante plekken informatieve lessenaars en grote en kleine borden met gedragsregels geplaatst, allemaal in Landtongstijl • elke ‘mijlpaal’ van deelproject 5 is benoemd en via de verschillende kanalen onder de aandacht gebracht, waar mogelijk gemarkeerd met een feestje.

Mijlpaal 1 Juli 2013, plaatsing rode brug (gevierd met de projectgroep, de aannemer en de deelgemeenteraad).

Mijlpaal 2 2 november 2013, opening nieuwe manege van Ruitervereniging Rozenburg (opening voor leden van de vereniging).

Mijlpaal 3 November 2013, mountainbikeroute klaar voor gebruik.

14

Mijlpaal 4 12 maart 2014, planten van de laatste bomen van het Calandbos (met de hulp van 50 Rozenburgse schoolkinderen werden tijdens de Nationale Boomplantdag de laatste iepen, walnoten, linden, eiken, elzen, beuken, wilde kersen, wilgen en zilveresdoorns geplant op de Calandweide).

Mijlpaal 5 15 maart 2014, opening van uitkijktoren de Vink, vernoemd naar de boerderij die hier vroeger stond (feestje dat werd bezocht door ruim 100 Rozenburgers. Na de openingsspeech door deelraadsvoorzitter Pamela Blok kon iedereen de toren op om van het uitzicht te genieten. Voor alle bezoekers waren er speciaal voor de gelegenheid gebakken koekjes, ‘landtongvinkjes’, manden vol appels en gratis ijsjes van de ijs-tuk uit Spijkenisse).

Mijlpaal 6 19 april 2014, opening hondenschool WAF (opening voor de leden).

Mijlpaal 7 17 mei 2014, feestelijke opening van het Calandpark met de focus op sport, spel en natuur en een fotowedstrijd met expositie tijdens de opening (via een huis-aan-huis bezorgde flyer en berichtjes in de krant werden de Rozenburgers uitgenodigd voor de opening van hun park). De politie telde ongeveer 3000 bezoekers. Een aantal Rozenburgse verenigingen verzorgde een gevarieerd programma met veel muziek, zang en dans, andere verenigingen presenteerden zich in marktkramen. Hondenschool WAF, Ruitervereniging Rozenburg en het EIC verzorgden een aanvullend programma met demonstraties, trainingen en workshops. Voor alle bezoekers lag een voor de gelegenheid gemaakt Landtongkwartet klaar. Op het evenemententerrein waren het ‘illegale’ pannekoekenrestaurant, de bungeetrampoline en de ijsboer heel populair. Tijdens het hele programma reed een pendelbusje op en neer tussen Rozenburg en het Calandpark. En… het was stralend weer!

Conclusie Eind 2015 constateren we dat van een negatieve houding over de inrichting van het Calandpark weinig tot niets meer is te merken. De Rozenburgers zijn blij met hun park en komen er graag en vaak. Sinds de opening in mei 2014 zijn via het contactformulier op de website geen negatieve berichten binnengekomen, daarvoor was dat incidenteel nog wel het geval. Ook zijn de Rozenburgers de eerder opgeleverde deelprojecten meer gaan waarderen. Er is geen onderzoek naar gedaan maar de feedback vanuit het gebied en de besloten facebook-

15

groepen ‘Landtong Rozenburg’ en ‘Rozenburg’ is duidelijk. De Landtong is inmiddels ‘onze’ Landtong en wie er een rommeltje van maakt, wordt daarop aangesproken. De facebookgroep Landtong Rozenburg, opgericht door een enthousiaste Rozenburger, telt inmiddels 420 leden. Een aantal van hen komt dagelijks op de Landtong. Ze plaatsen schitterende foto’s en geven uitgebreid commentaar op alles wat op de Landtong is te zien en te beleven. Dat varieert van verontwaardiging over een vernieling tot groot verdriet om een zieke konik en enthousiasme over een bijzonder schip dat langs vaart. Misstanden worden ter sprake gebracht en vaak ook aan de beheerder doorgegeven. Een groep vissers maakt elk jaar rond augustus / september de oevers van de Landtong vrij van zwerfvuil. Dat levert altijd weer een flinke aanhangwagen vol op. Ook leden van de faceboekgroep Landtong Rozenburg maken met regelmatig delen van de Landtong schoon. Een aantal van hen organiseert inmiddels ook twee keer per jaar een Landtongdagje voor mensen uit een verzorgingshuis in Rozenburg. Met een elektrisch treintje rijden ze over de begrazingsweide, waarna ze bij de manege worden getrakteerd op koffie met gebak. De organisatoren gaan zo ver dat ze alle bezoekers als herinnering een zelfgemaakt klokje geven, compleet met Landtong-foto. Iedereen blij! We mogen stellen dat de herinrichting van de Landtong een bijdrage levert aan leefbaarheid en sociale verbondenheid in het gebied.

Jan van Kleef (interfacemanager Maasvlakte 2) was sinds 2005 voorzitter van de stuurgroep. Dat de partners allemaal een compleet verschillende bedrijfscultuur hadden, heeft indruk op hem gemaakt. Jan van Kleef: “Bij het Havenbedrijf zijn we nogal hands-on. Als we een besluit nemen, dan gaan we er voor. Met z’n allen. Maar bij dit project was er regelmatig sprake van drie stappen vooruit, twee stappen achteruit, of zelfs weer terug naar af. Misschien was de planvorming te ambitieus. Elke keer was daar weer de vraag ‘wie doet er water bij de wijn’. Vooral het beheer was steeds weer punt van discussie. Je kunt wel een mooi fietspad aanleggen, maar dat moet wel onderhouden worden en wellicht een keer opnieuw geasfalteerd. Alle belangrijke partners waren vertegenwoordigd in het project, maar de een wil gewoon mooie dingen maken en de ander is als het ware een ‘hindermacht’. Dan is het lastig om iedereen op één lijn te krijgen. Maar daarin zijn we uiteindelijk wel geslaagd en datzelfde mag je zeggen van het complete project, hoewel de begrazingsweide wel mijn favoriete plek is. Trots ben ik vooral op de verplaatsing van de Ruitervereniging en de inrichting van het evenemententerrein. Als je dat nu ziet! Daar is van een grote bende een prachtige omgeving gemaakt en het is echt een plezier om daar te lopen. De nieuwe bomen in het Calandpark en in het Calandbos zijn ook prima aangeslagen. Die les hadden we goed geleerd nadat de nieuwe aanplant op de boomweide niet succesvol was. Bomen hebben water nodig, zeker in een hete zomer. En daar was onvoldoende bij stilgestaan. Maar als je er nu komt, zie je dat de natuur dat ook heel goed oplost. Al met al ben ik er blij mee - de Landtong heeft een kwalitatief goede uitstraling gekregen. Belangrijker nog: mensen komen er graag en vaak. Genieten op de Landtong! Dat is toch geweldig: de haven én de natuur, voor iedereen binnen handbereik. Ja. Ik ben tevreden.”

16

17

Herinrichting Landtong Rozenburg

de partners

18

De samenwerkende partners hadden tijdens de voorbereidingen en de uitvoering hun eigen taken, met het Havenbedrijf Rotterdam als initiatiefnemer en projectmanager. De partners waren vertegenwoordigd in een stuurgroep en een projectteam. De stuurgroep gaf opdracht aan het projectteam om de planvorming en uitvoering van deelprojecten voor te bereiden. Bij problemen consulteerde het projectteam de stuurgroep. Voordat deelprojecten werden aanbesteed, waren ze goedgekeurd door de stuurgroep. In de loop van het project deden zich enkele wijzigingen voor in het samenwerkingsverband. In 2010 hield ROM Rijnmond op te bestaan en in 2010 werd de gemeente Rozenburg een deelgemeente van de gemeente Rotterdam. In 2014 werden de deelgemeentes opgeheven. In 2015 werd de stadsregio opgeheven.

Havenbedrijf Rotterdam Het Havenbedrijf Rotterdam is intensief betrokken bij alle compensatieprojecten voor Maasvlakte 2 en bij de BRG-projecten. Als initiatiefnemer, projectmanager en deels als financier speelde het Havenbedrijf een belangrijke rol bij de herinrichting van de Landtong. Het project past in de visie dat de haven een plek is die je moet beleven - liefst op de fiets of lopend. www.portofrotterdam.com

Gemeente Rotterdam De gemeente Rotterdam was eindverantwoordelijk voor het behalen van de doelstellingen van het project. Ook bracht de gemeente geld in vanuit de Aubertgelden (aanplant van bomen ter compensatie van de CO2-uitstoot) en voor de inrichting van de voormalige stortlocatie Vinkseweg. Daarnaast is de planvorming en uitvoering van de projecten in opdracht van het projectteam uitgevoerd door het ingenieursbureau van de gemeente.

Rozenburg Gedurende het project werd de gemeente Rozenburg eerst een deelgemeente en vervolgens een gebied van de stad Rotterdam. Rozenburg draagt de Landtong een warm hart toe. Een groot deel van het gebied viel binnen de grenzen van de gemeente Rozenburg, die dan ook een belangrijke rol speelde bij de herinrichting. www.rotterdam.nl/rozenburg

Rijkswaterstaat Zuid-Holland Rijkswaterstaat is als beheerder van de Europoortkering betrokken bij het project herinrichting Landtong Rozenburg en bracht al haar gronden in binnen het plangebied. Ter compensatie van de verbreding van de A15 leverde Rijkswaterstaat een financiële bijdrage in het kader van de herplantplicht. www.rijkswaterstaat.nl

Stadsregio De Stadsregio Rotterdam vertegenwoordigde de 15 gemeenten in het gebied en is mede-ondertekenaar van de Uitwerkingsovereenkomst BRG. Voor dit project stelde de stadsregio in

19

het kader van het Groenakkoord subsidies ter beschikking voor zowel de opzet van de planvorming als de uitwerking.

Provincie Zuid-Holland De provincie Zuid-Holland leverde een aanzienlijke financiële bijdrage aan het project vanuit het Groenakkoord en financierde de aanleg van de fietspaden vanuit het provinciale Fietsplan.

Recreatieschap Voorne-Putten-Rozenburg Het Recreatieschap Voorne-Putten-Rozenburg zorgt voor het beheer, het ontwikkelen en het behartigen van de belangen van openbaar toegankelijke recreatieterreinen op Voorne-Putten en Rozenburg. De Landtong Rozenburg is een van de deelgebieden van het Recreatieschap Voorne-Putten-Rozenburg. Het beheer is in handen van G.Z-H. www.recreatiezuidholland.nl

ARK Natuurontwikkeling ARK gaat voor robuuste natuurgebieden, waar natuurlijke processen hun gang mogen gaan. ARK adviseerde over de natuurontwikkeling op de Landtong, met name in de begrazingsweide. ARK voerde ook de jaarlijkse monitoring van de spontane bosontwikkeling in de begrazingsweide uit. www.ark.eu

Deltalinqs belangenvereniging Deltalinqs is de belangenvereniging van bedrijven en verenigingen in het haven- en industriegebied. Deltalinqs zet zich in voor duurzame ontwikkeling van het havengebied. Een belangrijke prioriteit van Deltalinqs voor de komende jaren is meer jongeren enthousiast maken voor werken in de haven. www.deltalinqs.nl

EIC Mainport Rotterdam Per jaar volgen zo’n 20.000 scholieren hier met hun klas een gastles van het Educatief Informatiecentrum (EIC) Mainport Rotterdam. Ze doen proefjes in het laboratorium, bekijken de havententoonstelling en maken een busexcursie door de haven, soms gecombineerd met een natuurexcursie van ARK. www.eic-mainport.nl

Projectorganisatie De projectorganisatie bestond uit een stuurgroep en een projectteam. De stuurgroep beoordeelde de plannen en nam beslissingen over investeringen. Het projectteam zorgde voor de voorbereiding van de plannen, zodat de uitvoerders ermee aan de slag konden. Tijdens het project wisselden de vertegenwoordigers van de verschillende partijen. Onderstaand overzicht geeft de situatie weer bij de afronding van het project. Het WNF speelde met name in het begin van de herinrichting een rol in de stuurgroep.

20

Stuurgroep Havenbedrijf Rotterdam Gemeente Rotterdam Deelgemeente Rozenburg Rijkswaterstaat Stadsregio Rotterdam Provincie Zuid Holland Recreatieschap Voorne-Putten-Rozenburg Deltalinqs - EIC

J. (Jan) van Kleef, voorzitter M.A. (Madeleine) van Nimwegen P.Y.J. (Paméla) Blok - van Werkhoven C. (Cherryl) Naarden J. (Jan) van Belzen J.G. (Annette) ter Kuile D. (Dick) Verbeek C.J. (Cees Jan) Asselbergs

Projectteam Havenbedrijf Rotterdam Gemeente Rotterdam, Ingenieursbureau Gemeente Rotterdam, Ingenieursbureau Gemeente Rotterdam, Ingenieursbureau Deelgemeente Rozenburg Rijkswaterstaat Zuid-Holland Stadsregio Rotterdam Provincie Zuid-Holland Recreatieschap Voorne-Putten-Rozenburg Deltalinqs - EIC Ark Natuurontwikkeling

J.W. (Wim) Zwakhals, projectmanager J.L. (Sjaak) Poppelier, projectleider W.T. (Willem) Stolk (uitvoerend deelprojectleider) H.M.J. (Marianne) de Snoo (deelprojectleider) A. (Aat) Kranenburg B. (Bas) Madern W. (Willem) Rietveld D.J.M. (David) van Megen A.F. (Sandra) den Adel M. (Mary) Dotsch L. (Leo) Linnartz

21

deelproject 1

de boomweide

opgeleverd in 2005 22

Dat de boomweide (‘het Scheurbos’) het eerste deelproject werd van het project Herinrichting Landtong Rozenburg had een simpele reden: de projectorganisatie wilde na al die jaren van overleg en voorbereiding zo snel mogelijk een zichtbaar resultaat boeken en het herinrichten van de boomweide was daarvoor het meest geschikt. Bijkomend voordeel was dat meteen een begin werd gemaakt met het invullen van de herplantplicht.

Op 2 september 2004 ontving de stuurgroep het definitieve Ontwerp Boomweide van het Ingenieursbureau van (destijds) Gemeentewerken Rotterdam. Uitgangspunt was het ontwikkelen van drie hectare bos. Daarvoor was er nog even sprake van het organiseren van de Floriade op de Landtong, compleet met een kabelbaan die, over de Nieuwe Waterweg heen, de boomweide zou verbinden met het Westland. Het was een van de vele ideeën voor de invulling van de boomweide die het niet haalden. In het plan dat uiteindelijk werd uitgevoerd, kozen de ontwerpers als basis voor een strakke opzet, ritme als terugkerend thema, visueel contact met het water en een functie als recreatiegebied met aandacht voor natuur. Onderdelen van het plan waren het omvormen van het zanddepot tot een ongeveer 6 meter hoge heuvel, het aanleggen van schelpenpaden voor wandelaars, het inrichten van een picknickplaats bovenop de heuvel, het plaatsen van een speelschip, het tijdelijk plaatsen van gekleurde ‘kunst’bomen om het gebied op te fleuren zolang de nieuw aan te planten bomen nog klen waren, en het aanleggen van parkeerplaatsen voor 12 tot 17 auto’s. Als eindbeeld zagen de ontwerpers een langzaam groeiend bos voor zich, met natuurrijke stukjes bosplantsoen met verschillende flora en fauna. Een bomendak, met de gekleurde kunstbomen als entree en een schip dat langzaam opgaat in het groeiende bos waardoor de ontdekking ervan een spannende ervaring is voor de recreant. Niet alle plannen konden worden uitgevoerd. Om financiële en onderhoudstechnische redenen werd het schip niet geplaatst. De gekleurde ‘kunst’bomen zijn wel geplaatst maar de levensduur was korter dan verwacht. In overleg met de stuurgroep is dan ook besloten ze te verwijderen en ze, om beheertechnische redenen, niet te vervangen. Leo Linnartz van Stichting ARK trof tijdens zijn Natuurinventarisatie (29 juni 2004) geen beschermde soorten of soorten van de rode lijst aan. Op de boomweide groeiden op dat moment 94 verschillende soorten planten en bomen; de bioloog trof 8 soorten insecten aan. Bij het beplanten van de boomweide was niet duidelijk hoe de vegetatie zou reageren op de voor de Landtong kenmerkende omstandigheden. Het definitieve Ontwerp Boomweide stelt dan ook onder meer dat de beheerder de soortenrijkdom in stand houdt, evenals het bloemrijke grasland met ruigtekruiden langs de bosranden. De boomweide was, aldus projectleider Sjaak Poppelier, klaar ‘in een vloek en een zucht’. Sjaak Poppelier volgde Edwin van Dieën op, die het deelproject volledig had voorbereid. De boomweide werd dan ook al in mei 2005 officieel geopend door wethouder Wim Versluis, die hiervoor speciaal per watertaxi naar de Landtong kwam.

Van industrie naar recreatie De boomweide ligt tussen de Nieuwe Waterweg, het Calandkanaal, de vliegasdepots en de Scheurhaven, vandaar dat dit deel van het project in eerste instantie het Scheurbos werd genoemd. Ooit was dit stukje Landtong bedoeld om er industrie te vestigen en daar was het

23

ook op voorbereid. Voor landschapsarchitect Ronald Bakker (Ingenieursbureau Rotterdam) was het een flinke uitdaging om de zanderige vlakte te veranderen in het groene wandelbos dat de projectgroep voor ogen had. De plannen waren ambitieus: een groen gebied met zichtlijnen zodat wandelaars steeds weer het Calandkanaal zagen, en direct al een aantal grote bomen. Voor het creëren van kleine hoogteverschillen werd zand gebruikt dat was overgebleven na het afdekken van de stortplaats - de heuvel - op de kop. Het zand werd gratis ter beschikking gesteld door de aannemer die kort daarvoor de ernaast gelegen stortlocatie had afgedekt, het hoefde immers niet te worden afgevoerd.

Gekleurde ‘kunst’bomen Hoe graag je ook een bos wilt aanleggen, het is financieel bijna onmogelijk om alleen bomen van flink formaat te planten. Maar daar was een oplossing voor. Elders langs het water werden bomen gerooid. De stammen daarvan werden vervoerd naar de boomweide en geverfd in typische havenkleuren. Vervolgens werden de gekleurde bomen ‘geplant’, zodat de genodigden bij de officiële opening alvast van een klein, vrolijk gekleurd bos konden genieten. De gekleurde populieren hebben een aantal jaren de boomweide opgefleurd, maar op een gegeven moment verloren ze de strijd met de elementen en moesten ze worden afgevoerd omdat ze begonnen te rotten.

Een goede les Niet alleen de gekleurde bomen haalden 2015 niet. Achteraf bleek dat een deel van de aangeplante bomen niet bestand was tegen de zandgrond en het Landtongklimaat met zijn voortdurende zuidwestenwind die ervoor zorgt dat er altijd wel zoutspray in de lucht zit. Bovendien waren de omstandigheden bij het planten niet optimaal: het plantseizoen liep al op zijn eind en werd gevolgd door een bijzonder hete zomer. Sjaak Poppelier: “We hadden wel wat eenduidiger advies kunnen gebruiken. In eerste instantie leek het heel simpel: je graaft een gat, zet de boom erin, die geef je water en dan is het klaar, want het gaat uiteindelijk toch regenen. Maar zo ging het niet. De beplantingstechnici wilden de grond verbeteren terwijl de ecologen vonden dat je moest uitgaan van de natuurlijke situatie. Uiteindelijk is in de boomweide gekozen voor de ecologische aanpak. Het verschil met de Scheg aan de Nieuwe Waterweg is dat we, geleerd hebbende van de boomweide, daar wél compost hebben aangebracht. Je ziet ook dat de beplanting in de luwte van de heuvels beter groeit. Al met al zie je dat bepaalde soorten ontbreken.” Aan de kant van de Nieuwe Waterweg, waar de grond kleiachtig is en meer water vasthoudt, doen de bomen het beter. Wim Zwakhals: “We wisten dat het moeilijk zou worden en dit was een goede les. We hebben voldaan aan de herplantplicht, je kunt dus stellen dat dit deelproject is geslaagd, maar het blijft jammer dat niet alle bomen het hebben overleefd. Toch zie je dat dit uiteindelijk een mooi bos wordt. Dat is gewoon een kwestie van tijd. Natuurlijk was het direct na de aanplant heel mooi, met de hogere bomen die we hadden laten aanplanten en daar tussendoor de gekleurde bomen. Er stónd meteen iets en de meeste grote bomen staan er gelukkig nog steeds en doen het goed. Al die bomen krijgen scheuten. Ik verwacht hier veel van.”

24

Geen 4-wheels in de boomweide! Vóór de start van de herinrichting werd dit deel van de Landtong regelmatig gebruikt om met 4-wheel-drives te crossen. Om te voorkomen dat het opnieuw ingerichte gebied kapot zou worden gereden, is ad hoc besloten om greppels te graven en de ingangen met boomstammen te ‘barricaderen’, zodat het gebied alleen nog voor voetgangers toegankelijk was. Wim Zwakhals: “In het begin hebben de crossers aardig wat jonge aanplant kapotgereden. We moesten dus wel wat doen om het gebied interessant te maken voor het andere publiek en ontoegankelijk voor de crossers. Dit was nu eenmaal niet meer de zandheuvel van vroeger.”

Volgens het Masterplan Toen de boomweide werd ingericht, stond de herinrichting van de Landtong al een jaar of tien op de agenda van de verschillende partners. Het enthousiasme was dan ook groot toen eindelijk het eerste deelproject klaar was. Er was iets te vieren en de bestuurders waren allemaal aanwezig.

Sjaak Poppelier: “Het mooiste vind ik dat je weliswaar ziet dat er met mensenhand is ingegrepen, maar dat de vormgeving van het terrein zo goed is, dat hierdoor alleen maar toegevoegde waarde is ontstaan.”

Deelproject 1 is uitgevoerd volgens het Masterplan. De gestelde doelen zijn gehaald binnen het beschikbare budget en de gereserveerde tijd. De boomweide is gerealiseerd in 2004 en 2005. Havenbedrijf Rotterdam Projectleider: Wim Zwakhals Gemeentewerken Rotterdam Projectleiders: Edward van Dieën (tot 2004) en Sjaak Poppelier Deelprojectleider: Stella Venema Ontwerpers: Ronald Bakker en Reny ten Ham - van Deutekom

25

deelproject 2

de kop

opgeleverd in 2006 26

In het verlengde van de inrichting van de boomweide, was de kop van de Landtong het logische tweede deelproject. Het werd een drastische en spectaculaire herinrichting waarbij een gebied dat alleen aantrekkelijk was voor schepenspotters en vissers werd omgevormd tot een plek die inmiddels een echte toeristische attractie is. Vooral in de zomer rijden regelmatig bussen vol toeristen over de Noordzeeweg, op weg naar altijd spectaculaire uitzichten en krijsende meeuwen en meestal een stevige zuidwestenwind. Het specifiek voor de kop geldende doel ‘mensen uit de auto krijgen zodat ze nog meer van de kop kunnen genieten’ is zeker gehaald!

Bij dit meest westelijke deel van de Landtong ging het om de herinrichting van een van de twee vliegasdepots, de directe omgeving daarvan en de Scheg: de strook grond tussen de Nieuwe Waterweg en de Noordzeeweg die de boomweide koppelt aan de heuvelachtige kop. Op de Scheg werd weer een deel van de herplantplicht gerealiseerd. Het ontwerp voor de kop was vooral gericht op het bereiken van ‘uitzichtervaringen’. Een beetje drama was de ontwerpers daarbij niet vreemd: ‘de mooiste uitzichten worden met dramatische tracés over steilranden, hoek en bruggen ontsloten’. Maar het ontwerp was voor een deel zo ambitieus dat bepaalde onderdelen onmogelijk konden worden uitgevoerd. Om een goede verspreiding van recreanten over de boomweide en de kop te bereiken, zouden de hekken rond de piramide (de DOP, ofwel definitieve opslagplaats afval) verwijderd moeten worden. Vervolgens was het idee om bovenop de eerste DOP een horecagelegenheid te plaatsen en de beide DOP’s en de heuvel in de boomweide met elkaar te verbinden door middel van loopbruggen van anderhalve meter breed. Via smalle paadjes zouden bezoekers dan via de kop naar de boomweide kunnen lopen en onderweg op de brug al ‘sky-walkend’ genieten van een spectaculair uitzicht. Dit deel van het plan sneuvelde zowel om financiële als om praktische redenen. De rest van het plan werd wel uitgevoerd. Beplanting die het zicht belemmerde werd verwijderd en er kwam nieuwe beplanting met meer variatie in soort en structuur en een hogere natuurwaarde. De eindkeerlus werd een plein: eenvoudig van inrichting, maar bijzonder door het enorme en kenmerkende kompas dat erop werd aangebracht. Misschien is de meest indrukwekkende verandering van de kop wel het doortrekken van de Noordzeeweg vanaf het Kompasplein naar de DOP-heuvel. De rand van de weg werd geaccentueerd met blauwe LED-verlichting en langs de weg staan picknickplekken en parkeerplekken. Door de weg naar boven door te trekken, ontstond een verbinding tussen twee belangrijke uitzichtpunten in alle richtingen: op het Kompasplein en bovenop de DOP-heuvel, vanwaar de bezoekers over smalle schelpenpaden alle kanten op kunnen. Bovenop de DOP-heuvel is de beleving van de hoogte, de elementen en de weidsheid van het gebied het intensiefst.

De grond verdeeld Het meest complexe deel van de herinrichting was volgens projectleider Wim Zwakhals het feit dat er sprake was van verschillende grondeigenaren. Voor de kop was dat Rijkswaterstaat, die eigenaar was van het gebied tot en met de meest westelijke DOP die, net als de heuvel ernaast, vliegas bevat. De overdracht van deze DOP aan de Provincie Zuid-Holland is nog niet definitief geregeld. Dat heeft met name te maken met het moment waarop de

27

heuvels zijn aangelegd. In jaren ‘80 van de vorige eeuw golden andere wettelijke eisen dan in de jaren ‘70, waardoor de westelijke heuvel wel is overgedragen aan de Provincie en de oostelijke niet. Wim Zwakhals: “Het is jammer dat het niet is gelukt om ook die stortplaats te integreren in de herinrichting. De plannen waren mooi, maar om wat voor reden dan ook lukt het de verschillende partijen niet tot elkaar te komen. Dan kan je als project van alles willen, maar we hebben moeten accepteren dat juist dit stukje buiten het inrichtingsplan valt, maar zeg nooit nooit. Onlangs heeft de Provincie Zuid-Holland als nieuwe stortplaatsbeheerder kenbaar gemaakt alsnog het depot te willen integreren in de planvorming.”

Kunst op de tong Op de kop staat een granieten beeldhouwwerk, links van de Noordzeeweg, vlakbij de beide DOP’s. Het is het enige kunstwerk op de Landtong, maar het hadden er meer kunnen zijn. Wim Zwakhals: “Tijdens de start van de herinrichting is de Stichting Kunst op de Tong opgericht. Dat was een idee van Jan Laan, destijds voorzitter van ROM Rijnmond. Het bestuur werd gevormd door Jan Laan, Wim van Krimpen, destijds directeur van het Haags Museum, en Hans Smits, destijds directeur van Havenbedrijf Rotterdam. Jan Laan was geïnspireerd door een project in Duitsland, waar op een eiland in de Rijn een combinatie bestond van natuur, recreatie en kunst. Er zijn zelfs plannen gemaakt door een Frans architectenbureau om de kop op die manier in te richten, compleet met restaurants, maar ze zijn nooit uitgevoerd, want de vraag is uiteindelijk toch altijd ‘wie gaat dat betalen’. En dat kon niet uit het budget voor de herinrichting.” Het kunstwerk dat wel de Landtong haalde, is het ruim 2 x 2 meter grote ‘Movement 05’ van de Turkse kunstenares Hulya Yilmaz. Bij de nieuwbouw van het Erasmus MC was het daar overtollig geworden. Wim Zwakhals: “Wim van Krimpen belde me met het verhaal dat er een kunstobject op de parkeerplaats van Ziekenhuis Dijkzigt lag en dat het mooi zou zijn als dat een plek op de Landtong kon krijgen. Samen met het Recreatieschap heb ik er een plek voor gezocht en voor de fundering gezorgd. Met de Stichting Kunst op de Kop zijn afspraken gemaakt over het transport en het onderhoud van het kunstwerk.”

Ontwerper Ronald Bakker: “Tegen mijn verwachting in was er vanuit de projectgroep geen weerstand tegen het vrij uitgebreid asfalteren van een groot deel van de kop. Jammer dat we de loopbruggen niet konden maken. Vliegas dat uithardt, wordt een soort hard cement. Daardoor hadden we een haast on-nederlandse brug kunnen maken met verankering in het vliegas. Een echte spanbrug zonder pylonen. Het was een mooi idee maar niet alle mooie dingen die je bedenkt kunnen worden uitgevoerd. Een probleem dat ik me goed herinner: in de heuvel op de kop zat een rare deuk waar een olieleiding doorheen loopt. Die deuk wilden we graag uitgevuld krijgen. Dat was nodig om vanuit het Kompasplein keurig en vloeiend omhoog te kunnen rijden. De eigenaar van de leiding deed daar niet moeilijk over mits we ervoor zorgden dat de leiding niet zou verzakken. Die ongekende medewerking vond ik echt bijzonder. We hadden ook het plan om een soort Azteekse offerpiramide te maken van de oostelijke DOP met een trap en bovenop een blok om op te zitten. Maar de DOP is nog niet overgedragen, ik weet dus niet of die piramide er ooit van zal komen.”

28

Deelproject 2 is uitgevoerd volgens het Masterplan. De gestelde doelen zijn gehaald binnen het beschikbare budget en de gereserveerde tijd. De herinrichting van de kop van de Landtong is gerealiseerd tussen 2005 en 2006. Havenbedrijf Rotterdam Projectleider: Wim Zwakhals Gemeentewerken Rotterdam Projectleider: Sjaak Poppelier Deelprojectleider: Stella Venema (tot oktober 2005), daarna Marianne de Snoo Ontwerper: Ronald Bakker

29

deelproject 3

de begrazingsweide

opgeleverd in 2008 30

De begrazingsweide heeft, vanaf het Educatief Informatiecentrum (EIC) richting de kop van de Landtong, een lengte van 2900 meter. Vanuit de gedachte om braakliggende terreinen in de haven te gebruiken voor tijdelijke natuurontwikkeling graasden hier al in 1999 de eerste runderen. Dankzij de herinrichting is de begrazingsweide inmiddels een zeer populair natuurgebied met bijzondere flora en fauna. Deelproject 3 voldoet volledig aan de doelen uit het Masterplan.

Nog voor er ooit een Masterplan op tafel lag, was er al sprake van een zekere mate van herontwikkeling van dit specifieke deel van de Landtong. In 1998 werd afgesproken dat het WereldNatuurFonds (WNF) ging meedenken over de herinrichting en het gebied ging beheren. Nog geen jaar later liepen de eerste grote grazers rond in het gebied, dat al snel werd omgedoopt tot begrazingsweide. De planontwikkeling voor de herinrichting van de begrazingsweide begon in 2004, het basisontwerp dateert uit 2005, in 2007 begonnen de werkzaamheden. Uitgangspunten waren met name ‘de natuur de ruimte geven’ en ‘de bezoeker meer betrekken bij natuurontwikkeling’. Op basis van het eerste uitgangspunt stelde het voorontwerp van 2005 dat in het kader van de herplantplicht sprake moest zijn van minstens tien hectare spontane bosontwikkeling op de begrazingsweide. Ook moest de waterhuishouding worden gehandhaafd en het voorstel was hiervoor een derde ven te graven. Het voorontwerp ging uit van integratie in de begrazingsweide van het modelvliegveld en maximalisering van de bewegingsruimte van de grazers. Uiteindelijk werd besloten om geen derde ven te graven en het modelvliegveld niet te verplaatsen. Voor het tweede uitgangspunt spreekt het voorontwerp van de mogelijkheid een wildernisschip in de begrazingsweide te plaatsen. Om de toegankelijkheid te vergroten, moesten er meer ingangen voor voetgangers komen en waar mogelijk een minder zichtbare afscheiding van de rest van de omgeving. Het wildernisschip heeft de begrazingsweide niet gehaald, maar een ander zeer belangrijk punt uit het ontwerp werd onderwerp van een aparte studie: de fiets- en skateverbinding, ofwel ‘het fietspad’ dat er voor moest zorgen dat de begrazingsweide echt voor iedereen toegankelijk werd. Hoewel het fietspad niet alleen door de begrazingsweide loopt, waren zowel het plan als een groot deel van de uitvoering onderdeel van deelproject 3.

Leidingenstroken en de radarpost Een van de eerste klussen die geklaard moesten worden, was het verplaatsen van de radarpost die aan het begin van de begrazingsweide, vlakbij het EIC stond. Wim Zwakhals: “Het was een prima plek voor een radarpost want er was overal goed zicht. Maar met de ontwikkeling van de begrazingsweide zou de radarpost last krijgen van de bomen die ongetwijfeld hoog zouden uitgroeien. De radarpost is in overleg met Havenbedrijf verplaatst naar een plek langs de Nieuwe Waterweg.” Omdat de leidingen niet weggehaald konden worden, is het betonblok waarop de radarpost stond, blijven liggen. Om de nieuwe radarpost heen zijn boomstammen gelegd om te voorkomen dat de runderen er te dichtbij komen. “Het gebied was toen al overgedragen aan het WNF maar er stonden overal borden ‘Levensgevaarlijke leidingen. Niet betreden. Dat is natuurlijk niet erg uitnodigend. In overleg met de beheerders zijn die borden vervangen door ‘Amsterdammertjes’.”

31

De rol van het WNF In 1998 bracht het Wereld Natuurfond (WNF) het plan Nieuw Rotterdams Peil uit, met grootse plannen voor natuur in de Nederlandse delta. De Landtong was daarbij een van de grotere projecten. ARK Natuurontwikkeling en zusterorganisatie Stroming hadden destijds een samenwerkingsovereenkomst met het WNF en kregen in het jaar 2000 de verantwoordelijkheid voor het beheer van het gebied en de grazers, het geven van veldlessen en voorlichting. Ecoloog Leo Linnartz (ARK Natuurontwikkeling) was hierbij vanaf het begin nauw betrokken. Leo Linnartz: “Al na een paar jaar besloot het WNF een andere koers te varen en de budgetten voor Nederlandse projecten ver terug te draaien. Voor ARK was dat een flink probleem. We wilden het project voortzetten en zijn met steun van het WNF op zoek gegaan naar andere financiers. Dat lukte en in 2004 droeg het WNF het beheer over aan het Havenbedrijf Rotterdam dat bereid was de kosten op zich te nemen.” In 2007 werd ARK Natuurontwikkeling opgesplitst in ARK en FREE Nature, waarbij FREE Nature het beheer over de grote grazers op de begrazingsweide ging uitvoeren. ARK bleef verantwoordelijk voor de veldlessen, de voorlichting en de monitoring van de spontane bosontwikkeling.

Roeland Vermeulen (FREE Nature): “Het gaat goed met de dieren. We hebben twee harems met koniks en een kudde Schotse hooglanders. Als er iets is met een dier, een infectie bijvoorbeeld, dan grijpen we niet snel in zodat het dier de kans krijgt om zelf beter te worden en om weerstand op te bouwen. Een boer grijpt veel sneller in, als er kilo’s afgaan, is dat economisch verlies. Als wij snel ingrijpen, loopt het dier volgend jaar weer hetzelfde risico en het jaar daarna weer. Het mooie van deze omgeving is dat alles hier dynamisch en in beweging is. Je mag van de paden af, maar het fietspad is ook heel waardevol. Zo is het gebied voor iedereen toegankelijk en mensen die misschien niet in eerste instantie voor de natuur komen, krijgen toch iets van het landschap mee. Ik nodig iedereen uit om van de paden af te gaan, graag, maar een pad heeft ook wel een toegevoegde waarde voor het gebied. Kom een keer kijken en verwonder je. Dat kan in het veld of vanaf het pad en het is voor iedereen anders. De een verwondert zich over een kleine bloem of een spinnenweb met dauw, de ander over de runderen of de paarden.”

Spontane bosontwikkeling Op de begrazingsweide spelen natuurlijke processen de hoofdrol. De herplantplicht is hier tussen 2003 en 2013 dan ook ingevuld door spontane bosontwikkeling waarbij de natuur bepaalt welke boom of struik waar kan groeien. Vóór 1998 waren er nog vijf soorten bomen aangeplant, waaronder kraakwilgen, olijfwilgen en tamarisken. Daar kwamen spontaan vlieren en schietwilgen bij. Sinds 1999 zorgen Schotse hooglanders het hele jaar door voor de begrazing en zijn er geen bomen of struiken meer aangeplant. In 2008 kwamen ook in het wild levende paarden (koniks) naar de begrazingsweide. Dankzij de runderen en paarden is de begrazingsweide een prachtige mix van bos, struweel en grasland geworden. Het inruilen van herplantplicht tegen vierkante meters spontane natuur met volop mogelijkheden voor een natuurlijke bosontwikkeling bleek een enorme kans voor natuur en recreatie in de regio. In tien jaar tijd is een gevarieerd landschap ontstaan met planten, bomen en struiken die van

32

nature thuishoren in een estuarium met duinen. De begrazingsdruk blijkt van nature laag genoeg om het proces van langzame bebossing op gang te houden. Het open landschap raakt daardoor in de loop der jaren langzaam meer besloten maar de runderen en paarden zorgen er voor dat de bossen opener blijven dan zonder de begrazing het geval zou zijn geweest. Hierdoor komt er meer licht op de bosbodem, waarvan bloemen profiteren. Open plekken zijn blijven bestaan, evenals een netwerk van paden en paadjes dat door het struweel en de bossen loopt. Bij de start in 2003 werden herplantplichtvakken aangewezen waar de spontane bosontwikkeling tot stand moest komen. Deze vakken zouden in tien jaar tijd voor 100% met bos en struweel begroeid moeten zijn. Hellingen leken hiervoor de meest geschikte plek. Al na aantal jaren bleek dat hele oppervlaktes schraal grasland bedekt raakten met duinriet om het jaar daarop vol te schieten met duindoorns of ander struweel. De bosontwikkeling op de hellingen bleef echter achter, zowel binnen als buiten de afgesproken vakken. In 2010 werd duidelijk dat de doelstelling van 100% bos binnen tien jaar niet haalbaar was op de aangewezen plekken waarna in overleg met het ministerie van LNV nieuwe vakken werden gedefinieerd. De oude vakken kwamen in 2013 uit op 7,2 hectare (en dat proces gaat gewoon door), in de nieuwe herplantplichtvakken is 9,8 hectare spontaan bos ontstaan.

In 2003 werd op de begrazingsweide 5,7 hectare bos en struweel opgemeten. In 2013 was dat 23,1 hectare. In tien jaar tijd kwam er dus circa 17,4 hectare spontaan bij, zowel binnen als buiten de herplantplichtvakken. Bijna het dubbele van de afgesproken 10 hectare. De spontaan gekiemde bomen variëren in hoogte van een halve meter voor jonge eiken en essen tot acht meter voor zwarte populieren, schietwilgen en berken. Diverse eiken, esdoorns, essen en iepen bereikten tussen 2003 en 2013 een hoogte tot vijf meter waarmee ze niet onder doen voor aangeplante exemplaren.

Het verslag van Leo Linnartz, Natuurlijk compensatiebos, 10 jaar spontante bosontwikkeling, is beschikbaar via www.landtongrozenburg.nl/natuur.

Waterbeheer Een van de gevolgen van de spontane bosontwikkeling was stijging van het waterpeil. Voor Rijkswaterstaat was dat een belangrijk punt. Uiteindelijk is besloten om geen derde ven te graven maar het ontstaan en opdrogen van plassen verder aan de natuur over te laten. Ook besloot Rijkswaterstaat de waterkering frequenter te controleren. Bij de plannen voor het Harbour Technology Centre speelde het waterpeil eveneens een belangrijke rol. Wim Zwakhals: “Als je gaat bouwen, ga je absoluut de grond in en dan moet je gaan bemalen. Maar het blijft een natuurgebied, en dan moet je dus niet aan het waterpeil komen. Het feit dat je er, ook als je gaat bouwen, voor moet zorgen dat het waterpeil niet verandert, zorgde voor veel discussie. Het is een belangrijk punt dat ik ook steeds weer meegeef als wordt gesproken over mogelijke toekomstige ontwikkelingen.”

33

Zwaluwenwand De zwaluwenwand dateert uit de jaren negentig van de vorige eeuw. Toen bleek dat zwaluwen spontaan nestelden in een bestaand zanddepot, is besloten om, ter compensatie van het verwijderen van het zanddepot, op de Landtong een zwaluwenwand aan te leggen. Eind jaren negentig was de zwaluwenwand volop in gebruik. De zwaluwenwand was een lokaal initiatief van een vogelwerkgroep en het Havenbedrijf en is gehandhaafd in het project Herinrichting Landtong Rozenburg. Meestal nestelen er jaarlijks zo’n tachtig zwaluwenpaartjes maar soms zijn het er veel meer. De wand wordt eens per jaar recht afgestoken.

Leo Linnartz: “Als bos vanzelf opkomt, krijg je vanaf het begin de soorten, die er thuis horen. De rest probeert het wel, maar sterft als kiemplantje. Onder andere kornoelje en diverse soorten rozen doen het uitstekend op kale, kalkrijke zandgronden. Ze vormen een robuuste basis en een rijke bodem. Ze brengen stikstof in de grond en zorgen voor een humuslaag van dood blad dat weer verteert. In die laag kunnen heel goed andere soorten kiemen. Dus nadat de pionierssoorten hun werk hebben gedaan, komen er steeds meer andere soorten en op een gegeven moment heb je een superdivers geheel. Op plekken waar je alleen schraal zand hebt, is daarvoor misschien wel twintig of dertig jaar nodig. Maar de natuur heeft zijn eigen tijd. En intussen zingen de nachtegalen, grasmussen en braamsluipers. Soorten die je anders niet zou hebben. Wij zeggen: geniet van de tijd die het duurt, want elke tijd heeft zijn eigen soortenrijkdom en die komt vol tot ontwikkeling als het wat langer duurt.”

Harbour Technology Centre (HTC) In het Masterplan is sprake van de bouw van een HTC, op een natuurlijke manier geïntegreerd in de begrazingsweide. Het ging met elkaar om 37.000 m2, verdeeld over duurzaam gebouwde eenheden van 1500 en 200 m2 in twee of vier lagen. Het HTC is er tot nu toe niet

34

van gekomen maar de bouw ervan is niet van de baan. Het idee voor het HTC komt voort uit het eerste plan voor de Landtong, dat in opdracht van ROM Rijnmond werd opgesteld door de Ontwikkelings- en Participatie Partij (OPP). Hierin was sprake van een combinatie van groen en industrie. Wim Zwakhals: “ROM Rijnmond zocht naar bestuurlijke oplossingen en OPP stelde voor dat Rijkswaterstaat en de gemeente Rotterdam (Havenbedrijf was toen nog onderdeel van de gemeente Rotterdam) de gronden zouden inbrengen en verkopen aan een ontwikkelaar die dan ook voor de herinrichting van de Landtong zou zorgen. De gemeente, i.c. het Havenbedrijf, besloot om daarin niet mee te gaan maar de herinrichting zelf uit te voeren. De gemeente wilde in principe ook geen grond aan makelaars verkopen. Maar toen lag toch ineens dat conceptplan van ROM Rijnmond op de bestuurlijke tafel, waarin stond dat de gronden voor zes miljoen gulden werden verkocht en dat pakweg de helft daarvan voor de exploitatie gebruikt zou worden. Uiteindelijk gaf het Rijk, eigenaar van het grootste deel van de gronden, aan zeker niet te willen verkopen waarmee dat plan van de baan was en wij zelf voor de herinrichting konden zorgen. Voor wat betreft het HTC moesten we zoeken naar een goede vorm, want áls het wordt ontwikkeld, moet het voldoen aan de randvoorwaarden uit de planvorming: laagbouw die past in het landschap. De grond is nu in gebruik als ‘tijdelijk natuurgebied’ en ik denk dat er uiteindelijk wel een kans ligt in de combinatie met groen. Wellicht in de richting van de offshore-industrie. Maar wanneer er iets gaat gebeuren... dat durf ik niet te zeggen.”

Deelproject 3 is zoveel mogelijk uitgevoerd volgens het Masterplan, met een aantal wijzigingen ten opzichte daarvan in het definitieve ontwerp (DO), binnen het beschikbare budget en de gereserveerde tijd. • Er is geen derde ven aangelegd. • Het ‘wildernisschip’ is niet geplaatst. • Het modelvliegveld is niet verplaatst. Omdat er olieleidingen binnen het verhuurde deel lagen, is onlangs het hek rondom het vliegveld vervangen, waarbij het veld iets kleiner is geworden. • Het HTC is (nog) niet gebouwd, de grond is in gebruik als ‘tijdelijk natuurgebied’. • Voor het uitvoeren van het tracé van het fietspad is een aparte studie uitgevoerd waarmee het fietspad is gedefinieerd als apart deelproject. Het fietspad en de werkzaamheden aan de begrazingsweide zijn wel als één project aanbesteed en uitgevoerd. De begrazingsweide is gerealiseerd tussen 2007 en 2008. Havenbedrijf Rotterdam Projectleider: Wim Zwakhals Gemeentewerken Rotterdam Projectleider: Sjaak Poppelier Deelprojectleider: Stella Venema (tot oktober 2005), daarna Marianne de Snoo Ontwerper: Ronald Bakker

35

deelproject 4

Het fiets- EN skatepad

opgeleverd in 2009 en 2014 36

Het fiets- c.q. skatepad loopt langs het Scheur, langs de Nieuwe Waterweg en door de begrazingsweide. Het oude onderhoudspad van Rijkswaterstaat dat langs de oevers loopt, is hiervoor opgeknapt en vormt een deel van het fietspad. De rest van het fietspad is nieuw aangelegd. Het deel van het pad dat door de begrazingsweide loopt, is ook bedoeld als wandelpad.

Het over de Landtong aangelegde fietspad had wat voeten in de aarde maar dat was volledig de moeite waard. Misschien is dit wel het deel van het project dat het meest heeft bijgedragen aan de toegankelijkheid van de Landtong. De kosten voor de aanleg kwamen volledig voor rekening van de provincie Zuid-Holland, vanuit het Fietsplan 2001. Hiervoor werd een subsidieaanvraag ingediend compleet met plan. Naast de randvoorwaarden uit het Fietsplan (onder meer vrijliggend, niet langs de weg) moest het fiets- c.q. skatepad ook voldoen aan de voorwaarden die de projectorganisatie stelde. Al met al was het geen eenvoudig proces. De projectorganisatie wilde de onderhoudsweg van Rijkswaterstaat geschikt maken voor gebruik als fiets- en skatepad. Over het beheer moesten degelijke afspraken worden gemaakt, want het pad door de begrazingsweide liep deels over rijksgebied en deels over gebied van het Havenbedrijf. In het kader van de aansprakelijkheid was de vraag of er sprake was van een ‘openbaar’ fietspad een belangrijk aspect. Rijkswaterstaat voelde niet veel voor die aansprakelijkheid en de toekomstige beheerder (het Recreatieschap VPR) had van tevoren al bepaald niet aansprakelijk te zullen zijn. Uiteindelijk stelde Rijkswaterstaat in 2009 voor het onderhoudspad officieel ‘openbaar’ te verklaren. Na oplevering van het vernieuwde pad had het Recreatieschap VPR het onderhoud al op zich genomen, hetgeen in de op 6 november 2015 ondertekende beheerovereenkomst is geformaliseerd. Een belangrijk aspect bij de aanleg van het fietspad was de kwaliteit en de kleur van het asfalt. Ten eerste moest het asfalt niet alleen geschikt zijn voor fietsers maar ook voor skaters, het moest dus glad worden, maar niet zo glad dat wandelaars erop zouden uitglijden. Ten tweede was in de begrazingsweide de kleur belangrijk: het gebruikelijke zwarte asfalt trekt warmte aan waardoor de grote grazers het al snel zouden kunnen ontdekken als aantrekkelijke rustplaats. Het fietspad kreeg daar uiteindelijk een lichte kleur asfalt waarop alle doelgroepen, van wandelaars tot skaters, terecht kunnen. Bijkomend positief effect van het multifunctionele fietspad is dat de begrazingsweide nu ook populair is bij en veel wordt bezocht door mensen die gebruik maken van een rolstoel of scootmobiel.

Twee fasen Fase 1 van de aanleg van het fiets- c.q. skatepad bestond uit het opknappen van het onderhoudspad van Rijkswaterstaat dat langs de oever van het Scheur en de Nieuwe Waterweg loopt en het aanleggen van een nieuw, vrijliggend fietspad door de begrazingsweide. Deze fase werd uitgevoerd in 2007-2008. Het onderhoudspad werd hierbij over een lengte van 9,4 kilometer voorzien van een nieuwe, gladde toplaag. Op de plek waar het onderhoudspad wordt onderbroken door de Maeslantkering is een nieuw vrijliggend fietspad aangelegd met veilige oversteekplaatsen over de Noordzeeweg. Bij de Scheurhaven sluit het fietspad aan op de Fast Ferry naar Hoek van Holland en de Maasvlakte. Direct na de oplevering in mei

37

2008 bleek al dat de nieuwe paden goed werden gebruikt. De fietspaden zijn na oplevering in beheer genomen door het Recreatieschap VPR. Fase 2 van het fietspad was onderdeel van de aanleg van het Calandpark (zie deelproject 5 CEMP) en vormt de tot dan toe ontbrekende schakel tussen de begrazingsweide en de bebouwde kom van Rozenburg. Dit pad heeft een lengte van 0,9 kilometer.

Varianten en de keuze In april 2006 ontving de Projectorganisatie het Advies fiets- en skatepad Landtong Rozenburg van de dienst dS+V van de gemeente Rotterdam. De dienst had drie varianten onderzocht. Advies was om twee varianten te combineren, waardoor er sprake was van een pad langs het Scheur / de Nieuwe Waterweg met daarbij een pad dwars door het Calandpark (destijds nog CEMP) en de begrazingsweide, dat in het westen zou aansluiten op het pad langs het water. Het advies was onder meer gebaseerd op verkeerstechnische aspecten, maar ook op beleving en comfort. Marianne de Snoo: “We hebben verschillende afwegingen gemaakt, en natuurlijk speelden ook de kosten een belangrijke rol. Op basis daarvan hebben we het advies gevolgd en gekozen voor de combinatie-aanpak met een pad langs het water voor iedereen die snel over de Landtong wil fietsen, en een pad door het Calandpark en de begrazingsweide voor wie de natuur wil beleven. Vervolgens is ontwerper Ronald Bakker aan de slag gegaan om het pad gedetailleerd uit te werken. Dat was natuurlijk een lastige opdracht want de gronddepots en de hoogteverschillen veranderen in de loop der tijd, en de vegetatie ontwikkelde zich supersnel. Het was dan ook nodig dat ontwerper Ronald Bakker en ecoloog/adviseur Leo Linnartz met de aannemer meegingen bij het uitzetten van het pad. Elke hobbel en elk beschermd plantje werd daarbij gerespecteerd. Het pad is dus vooral in de praktijk uitgezet. Als je het pad nu op tekening ziet, lijkt het heel onlogisch met allerlei bochten en kronkels, maar als je er fietst is het een heel logisch en natuurlijk geheel. En vooral ook leuk: je fietst met slingerbewegingen door de begrazingsweide en hebt geweldige uitzichten. Je fietst zelfs door een soort canyon, een brede geul tussen een heuvellichaam. Je ziet de Schotse hooglanders, de koniks, de vennen en de vegetatie. Als je langs het water fietst, kijk je uit over de rivier en de overkant. Dat is een totaal andere beleving.”

In januari 2009 werd fase 1 van het fietspad feestelijk in gebruik genomen. Marianne de Snoo: “Het was een leuke happening waarvoor we verschillende soorten fietsen hadden geregeld, van ligfietsen tot antieke exemplaren. Helaas kon de opening pas plaatsvinden in januari, waardoor we het weer niet echt mee hadden: alles zat potdicht door de mist! Het was behoorlijk koud en je zag zo goed als niets. Maar het was wel gezellig!”

Ronald Bakker ontwierp alle onderdelen van de herinrichting van de Landtong. Werd er weleens geprotesteerd tegen zijn ideeën? Ronald Bakker: “Ik herinner me dat ARK in het begin moeite had met het fietspad door de begrazingsweide en eerlijk gezegd moet ik ze daarin gelijk geven. Zonder fietspad moet je echt het gebied induiken en dan is het toch wat ruiger. Je ziet nu dat veel mensen op het fietspad blijven en niet in de rest van het gebied komen. Dat maakt het wat minder avontuurlijk. ARK had ook graag begrazing in het Calandpark ge-

38

had, maar dat wilde ik niet. Daar is dertig jaar lang een ongestoorde ontwikkeling van planten geweest en ik vond het ook wel mooi om het verschil te zien: het Calandpark zonder en de begrazingsweide met begrazing. Dan zie je goed welke invloed de runderen en paarden op de vegetatie hebben. Ik geloof niet dat in de plaatselijke krantjes iets heeft gestaan in de trant van dat het helemaal niet kon of dat het geldverspilling was. Er is wel geklaagd dat de paadjes in het Calandpark te smal waren om met z’n tweeën naast elkaar te lopen. Maar het zijn halfverhardingspaden en die worden zo breed als de intensiteit van het gebruik. Worden ze weinig gebruikt, dan krijg je een smal paadje, worden ze veel gebruikt, dan wordt het pad vanzelf breder.”

Deelproject 4 is uitgevoerd volgens het Masterplan. Achteraf bleek wel dat delen van het fiets- c.q. skatepad in de begrazingsweide al snel aan reparatie toe waren. De duindoorns langs het pad waren weliswaar voor het grootste deel afgeschermd maar elders rukten ze veel sneller op dan verwacht en groeiden ze dwars door het fietspad heen. De krachten van de natuur bleken sterker dan de Projectgroep had ingeschat. Fase 1 is gerealiseerd in 2008, fase 2 tussen 2012 en 2014. Havenbedrijf Rotterdam Projectleider: Wim Zwakhals Gemeente(werken) Rotterdam Projectleider: Sjaak Poppelier Deelprojectleider: Marianne de Snoo Ontwerper: Ronald Bakker

39

deelproject 5

het calandpark

opgeleverd in mei 2014 40

Het laatste deel van de herinrichting van Landtong Rozenburg betrof het gebied CEMP (Calandweide, Evenemententerrein, Manege, Parkheuvel). Een van de onderdelen was het aanbrengen van recreatieve voorzieningen in het gebied tussen het Educatief Informatie Centrum (EIC) en de Boulevard. Hondenschool WAF en de manege van Ruitervereniging Rozenburg verhuisden naar het park, waar ook de paardenweiden een plek kregen. Het niet meer weg te denken Calandpark biedt de inwoners en omwonenden van Rozenburg letterlijk voor elk wat wils. Er zijn ruige stukken maar op andere plekken is het park juist weer heel lieflijk. Voor de kinderen zijn er duurzame, mooie speeltoestellen, er is een evenemententerrein, een nu al populaire uitkijktoren, een loopbrug met uitzicht over het Calandkanaal en er is ruim voldoende gelegenheid om te wandelen, fietsen en mountainbiken.

Bij de herinrichting van Landtong Rozenburg had de projectorganisatie de moeilijkste opgave voor het laatst bewaard: het gebied CEMP. Het was dan ook een ingewikkelde klus waarbij meerdere eigenaren van gronden betrokken waren, maar ook particuliere huurders. Ook de gemeente Rozenburg speelde een niet te onderschatten rol. Daar kwam bij dat in het gebied niet alleen olieleidingen lagen maar ook een stortplaats die mogelijk een gevaar voor de volksgezondheid opleverde wanneer het gebied als park werd ingericht. Er was dus veel overleg en veel onderzoek nodig voordat dit deelproject min of meer in de steigers stond. En ook toen dat eenmaal het geval was, moesten steeds weer grotere en kleinere hobbels worden genomen en bleven er problemen opduiken die moesten worden opgelost, variërend van de verhuizing van de hondenschool en de manege tot het aanleggen van een mountainbikeroute. In 2005 lag het eerste conceptprogramma van eisen op tafel, het voorontwerp dateert uit 2010. Het definitieve ontwerp was, na flink wat aanpassingen, eind juni 2012 gereed. Door de complexiteit had dit gebied zeker niet in een sneller tempo ontwikkeld kunnen worden. De tijd die hiermee gemoeid ging, bracht echter ook flink wat positieve zaken. Er was nu ruim voldoende tijd om wat uitgebreider aandacht te besteden aan de recreatieve elementen in het park. Zo was de huidige rode brug in eerste instantie bedacht in staal maar is hij uiteindelijk uitgevoerd in milieu- en onderhoudsvriendelijk rood composiet, een kleur die vaker terugkomt en verwijst naar de kleur van sommige schepen. Ook kon meer aandacht worden besteed aan de uitvoering van de uitkijktoren en was er voldoende tijd voor uitgebreide discussies over onder meer het aan te leggen evenemententerrein, de evenementen die daar zouden kunnen plaatsvinden en de tweede ontsluitingsweg die daarvoor noodzakelijk was. Voortschrijdend inzicht waarvan de projectorganisatie goed gebruik kon maken en dat er voor heeft gezorgd dat het CEMP-gebied uiteindelijk binnen anderhalf jaar tijd werd getransformeerd tot een (Caland)park dat niemand meer zou willen missen.

De onderdelen van het Calandpark • Aanleggen van het ontbrekende deel van het fiets- en skatepad tussen het EIC en de Boulevard. • Verhuizing van hondenschool WAF van de Calandweide naar de hoek tussen de Noordzeeweg en de Boulevard. • Planten van 160 bomen in drie groepen op de Calandweide, die door de Noordzeeweg is

41

gescheiden van de rest van het gebied, tussen de bomen door is er uitzicht op de haven en het Calandkanaal. • Planten van bomen en veren (heel kleine bomen) op verschillende plekken in het Calandpark. • Nieuwe inrichting van het voorterrein van het EIC (het ‘evenemententerrein’) met een grasveld van 2,5 hectare met daaromheen een verharde weg. De vrijkomende grond is aangewend voor het aanleggen van de paardenweides in het park. • Inrichten van vijftig parkeerplekken voor personenauto’s en drie voor bussen bij het EIC. Bij grote drukte kunnen er honderdvijftig extra auto’s en zes extra bussen worden geparkeerd. • Aanleggen van een brede tribune met trap om het hoogteverschil tussen het voorterrein van het EIC en het Calandpark te overbruggen en beide met elkaar te verbinden. • Bouw van uitkijktoren de Vink met een spectaculair uitzicht over de Nieuwe Waterweg, het Calandkanaal en de havens, Maassluis en Rozenburg. Het maaiveld is 7 meter boven NAP, de Vink zelf is 11 meter waarmee de uitkijkhoogte 18 meter is. • Verhuizing van Ruitervereniging Rozenburg zo’n 200 meter naar het zuidoosten in de richting van Rozenburg. • Aanleggen van een vijver met natuurlijke oevers en een houten steigertje naast de Ruitervereniging. Het water van de vijver kan als bluswater worden gebruikt. • Verspreid in het park aanleggen van vier omheinde paardenweiden van de Ruitervereniging. • Aanleggen van speelweides tussen de Ruitervereniging en het EIC. • Het aanleggen van een speelterrein met robuuste, voornamelijk houten speeltoestellen tussen de Ruitervereniging, de Noordzeeweg en het EIC. • Aanleggen van vijf soorten paden die elkaar zo min mogelijk kruisen: voor wandelaars (halfverharde paden en graspaden), fietsers, mountainbikers (ATB) en ruiters. • Bouw van een rode loopbrug van composietmateriaal over een geul in de grote heuvel. De brug biedt goed uitzicht over het Calandkanaal.

Van paarden, honden en mountainbikers Voor wat betreft projectmanager Wim Zwakhals en deelprojectleider Marianne de Snoo was deelproject 5 het moeilijkste deel van de herinrichting van de Landtong Rozenburg en dat lag een veel verschillende factoren. Marianne de Snoo: “In eerste instantie hadden we het idee om nieuw te bouwen voor Ruitervereniging Rozenburg. De manege zou dan een plek krijgen langs de Noordzeeweg en als visitekaartje fungeren. Maar daarvoor was eenvoudigweg geen geld en de ruitervereniging kon die kosten ook niet zelf dragen. Daarmee verviel ook de plek langs de Noordzeeweg want de oude gebouwen die hiervoor verplaatst moesten worden, waren zeker niet representatief. Bovendien had de vereniging ook nog wel wat vragen en eisen. Daardoor moesten we details aanpassen, zoals het aantal en de plek van de paardenweides, maar het principe van integratie van de weides in het park bleef overeind. Voor de ruitervereniging maakte de opstelling van de aannemer wel een groot verschil. Verboon Maasland had aangegeven dat de stallen en de kantine te oud waren om te verhuizen, maar dat voor hetzelfde geld met tweedehands materialen een betere situatie zou ontstaan. Dat was dus een wijziging in de uitvoering waarvan de ruitervereniging zeker beter is geworden.” Wim Zwakhals: “Er was destijds ook nog een paardenhouder die als manege fungeerde en zich op basis van heel oude contracten wilde laten uitkopen. Als projectorganisatie zijn we daarin niet meegegaan. Voor hondenschool WAF vonden we uiteindelijk een prima en

42

voor de hondenliefhebbers goed bereikbare plek helemaal aan het begin van het Calandpark. De hondenschool kon wel volgens plan worden verhuisd. Natuurlijk waren daarbij wel wat bottlenecks, maar dat ging om relatief kleine zaken die konden worden opgelost. Uiteindelijk zijn zowel de ruitervereniging als de hondenschool tevreden en blij met de nieuwe situatie.” In het ontwerp van het Calandpark was rekening gehouden met de aanleg van een mountainbikepad. Het projectteam twijfelde wel of er voldoende vraag naar zo’n pad zou zijn. Toen in 2012 een aantal Rozenburgse mountainbikers (de niet-officieel georganiseerde Leeuwbikers) de deelgemeente benaderde met de vraag wat de mogelijkheden waren voor een mountainbikeroute in het Calandpark was duidelijk dat er zeker wel vraag naar was. Uiteindelijk werd besloten een 1,7 kilometer lange, uitdagende route aan te leggen. De mountainbikers bepaalden de details van het pad, hielpen mee met de uitvoering en onderhouden het pad. Aan de voorwaarde een officiële vereniging op te richten en een contract over het onderhoud af te sluiten met het Recreatieschap is inmiddels voldaan. De mountainbikeroute wordt intensief gebruikt en is een belangrijke toevoegde waarde voor het Calandpark (www. facebook.com/mountainbikerouterozenburg).

Het evenemententerrein Het voorterrein van het EIC bleek uit veiligheidsoverwegingen niet geschikt voor het organiseren van de echt grote evenementen waaraan in eerste instantie werd gedacht. Dat het desondanks een multifunctioneel plein is geworden, werd al een aantal keren bewezen, onder meer tijdens de Wereldhavendagen, de oudejaarsfeesten van gebied Rozenburg en de feestelijke opening van het park. Ook zorgde de aanleg van het plein voor een betere zichtbaarheid van het EIC vanaf de Noordzeeweg. Marianne de Snoo: “Er kan nog steeds van alles worden georganiseerd, maar niet in de schaalgrootte die was voorzien. Omdat we bij het maken van de plannen uitgingen van grote hoeveelheid bezoekers, kozen we voor een speciale verstevigde ondergrond, waarbij de grond werd voorzien van extra vezels. Dat zorgt voor stevigheid, draagkracht en betere drainage. Toen duidelijk was dat op het plein nooit 15.000 mensen tegelijk zouden gaan feesten, en dat er zeker niet elke week iets georganiseerd zou worden, hebben we gekozen voor een goedkopere uitvoering met nog steeds een heel degelijke, goed drainerende ondergrond, met daaroverheen gewone grond en zand. Dat zorgde voor een aardige bezuiniging.” Ook de kleine, zogenoemde ‘overloopveldjes’ achter de uitkijktoren, zijn geschikt voor het organiseren van kleine evenementen.

stortplaats vinkseweg Vooral de stortplaats in het gebied zorgde zowel voor als tijdens de feitelijke herinrichting voor heel wat hoofdbrekens, zowel bij de projectorganisatie als bij de Rozenburgers die via het contactformulier op de website en via de plaatselijke krant hun vragen en twijfels uitgebreid kenbaar maakten. Wim Zwakhals: “Bij de verzelfstandiging van het Havenbedrijf hebben we de stortplaats overgedragen aan de gemeente Rozenburg omdat het Havenbedrijf geen stortplaatsbeheerder kan en wil zijn. Probleem was dat de stortplaats niet als stortplaats bekend stond bij de provincie Zuid-Holland waardoor niemand zich ervoor verantwoordelijk voelde - en dat is nog steeds zo. Bij de herinrichting moesten we dus eerst zeker weten dat de stortplaats geen gevaar opleverde. Dat bewijs wilde ik absoluut van te voren

43

hebben. De tijd dat ik daarmee bezig was, kenmerkt zich door allerlei personen die in beeld kwamen en weer wegliepen en het zoeken naar degene die dan wel verantwoordelijk zou zijn. We zijn er uiteindelijk uitgekomen en nadat de DCMR een en ander had getoetst en verklaard dat de herinrichting en het nieuwe gebruik geen gevaar opleverden voor de gezondheid van mens en dier, en we er zelf ook echt van overtuigd waren dat specifieke onderdelen van het park - zoals de paardenweides, de manege, het speelterrein - niet op vervuilde grond lagen, of in elk geval waren afgedekt met een metersdikke laag grond waar ook eventuele gevaarlijke stoffen niet doorheen konden, hebben we dat naar buiten gebracht.”

De beroering in Rozenburg was groot toen bekend werd dat een park werd aangelegd in het ruige gebied waar vroeger vuil was gestort. Na een uitgebreide uitleg in de plaatselijke krant en op www.landtongrozenburg.nl, was de commotie vrij snel van de baan: Op een klein deel van de grond waar het park komt, was vroeger een stortplaats. Is het park dan wel een plek waar je veilig kunt spelen? Zeker. In het park kunnen kinderen en volwassenen veilig spelen en ontspannen. In een deel van het park werd tussen 1966 en 1976 huisvuil, bouw- en sloopafval en bedrijfsafval gestort. Deze vuilstort ‘Vinkseweg’ is daarna bedekt met wat een ‘leeflaag’ wordt genoemd: een laag schone grond van 1,5 meter tot 4,5 meter dik. Daardoor is het onmogelijk om in contact te komen met het gestorte afval dat eronder ligt. De grazers Het parkgebied voldoet aan alle eisen die worden gesteld aan dagrecreatie. De paardenweides zijn onderzocht en geschikt bevonden voor grote grazers. Paarden kunnen er dus veilig grazen en aan blaadjes knabbelen. Of vruchten en kruiden uit het gebied veilig door mensen gegeten kunnen worden, is niet speciaal onderzocht. Bij dagrecreatie is het immers niet gebruikelijk om daarvan langere tijd grote hoeveelheden te eten. Onderzoeken Na een onderzoek naar bodemverontreiniging en de verspreiding daarvan, concludeerde de provincie Zuid-Holland in 2001 al dat er geen risico’s zijn voor mens, dier of plant als het parkgebied wordt gebruikt voor dagrecreatie. Tot diezelfde conclusie kwam de provincie in 2010 weer, na de beoordeling van het eindrapport ‘Aanvullend Bodemonderzoek Stortplaats Vinkseweg te Rozenburg’. In 2010 beoordeelde de DCMR dat bij de voorgenomen inrichting en gebruik geen sprake was van humane of ecologische risico’s en in 2012 bevestigde de DCMR in het beheersplan dat het gebied geschikt is voor dagrecreatie. De kwaliteit van het grondwater rondom de voormalige stortplaats wordt door middel van peilbuizen in de gaten gehouden. De peilbuizen hebben een geperforeerd deel - het filter - dat in de bodem onder de grondwaterspiegel wordt geplaatst. Van dit water worden eens per jaar monsters genomen die in een laboratorium worden geanalyseerd. De meting uit 2012 laat zien dat de verspreiding van verontreinigde stoffen in de richting van de kwelsloot minder is dan in 2011. De hoeveelheid is zo laag dat er, aldus de GGD, geen sprake is van enig risico voor de gezondheid. Een dikke leeflaag Vanzelfsprekend wordt bij de aanleg van het park rekening gehouden met de aangebrachte leeflaag. Die wordt bij het rooien en aanbrengen van beplanting, het graven voor paden en de aanleg van de paardenweides (opbrengen van schone grond en inzaai-

44

en met gras) dan ook nauwelijks aangetast. Op de plek waar de hondenschool zijn nieuwe onderkomen krijgt, wordt een deel van de bovenste laag grond afgegraven maar de schone laag die overblijft, is nog steeds minstens een meter dik. De rest van het park Ook in de rest van het parkgebied - daar waar geen afval is gestort - is op alle plekken waar moet worden gegraven de bodem onderzocht. In de buurt van de nieuwe locatie van de ruitervereniging en op de plek waar de rode brug wordt geplaatst, is daarbij bodemverontreiniging gevonden. Die heeft overigens niets met het stort te maken maar met puindeeltjes die in de grond werden gevonden. Natuurlijk zijn die plekken gesaneerd. De regelgeving volgend is de verontreinigde grond bij de ruitervereniging geïsoleerd door een gesloten verharding. Bij de ‘rode brug’ is de grond afgegraven en afgevoerd.

Het ontwerp Bij het ontwerp van het Calandpark keek Ronald Bakker vooral naar het gebied zoals dat er op dat moment uitzag: hij analyseerde de kwaliteiten van het gebied en de begroeiing en paste het ontwerp daarop zoveel mogelijk aan. Daardoor ziet het park er nu al uit alsof het er altijd al is geweest. Ronald Bakker stopte er veel ‘ontwerpenergie’ in: “Van de hele Landtong zaten voor mij in het ontwerp van het Calandpark de meeste uitdagingen. In het eerste ontwerp hadden we bijvoorbeeld acht of negen paardenweitjes bedacht in een soort Celtic Field, met weitjes tussen kleine schanskorfmuurtjes. Dat zou heel bepalend zijn geweest voor het karakter. Maar het was te duur en bovendien vond de ruitervereniging die kleine weitjes te onpraktisch en te ver van de stallen. Ze moesten dan eigenlijk naar het beboste gedeelte, maar dan zouden er nauwelijks nog bomen overeind blijven. Dat was een behoorlijke puzzel waarbij ik allerlei dubbelfuncties ben gaan bedenken. Voor wat betreft de beplanting ben ik blij dat het Calandpark wat meer landinwaarts ligt dan het Scheurbos en dat de grondslag er beter is dan op de rest van de Landtong. Ik verwacht dat de nieuwe bomen en planten daardoor beter zullen aanslaan. Ik heb daar goede hoop op. En ja, in het Calandpark zit de meeste ontwerpenergie, maar je vindt er dan ook de meest bijzondere plekken.”

Deelproject 5 is uitgevoerd volgens het Masterplan. De gestelde doelen zijn gehaald binnen het beschikbare budget en de gereserveerde tijd. De herinrichting van het gebied CEMP - het Calandpark - is gerealiseerd tussen 2012 en 2014. Havenbedrijf Rotterdam Projectleider: Wim Zwakhals Gemeentewerken Rotterdam Projectleider: Sjaak Poppelier Deelprojectleider: Marianne de Snoo Projectleider uitvoering: Willem Stolk Ontwerper: Ronald Bakker

45

Herinrichting Landtong Rozenburg

conclusies De samenwerkingsovereenkomst uit maart 2003 werd door de samenwerkende partners ondertekend met als doel de uitvoering van de herinrichting van de Landtong Rozenburg. De ambities en de hoofdlijnen van de herinrichting staan omschreven in het Masterplan Landtong Rozenburg: groen podium in de haven. Ook de door Grontmij gemaakte financiële ramingen zijn in de samenwerkingsovereenkomst vastgelegd. De plannen zoals ze zijn uitgevoerd, wijken op onderdelen af van het Masterplan. De stuurgroep oordeelde echter steeds dat ze passen binnen de visie en ambitie van het Masterplan. We concluderen dat de in het Masterplan genoemde doelstellingen van het project zijn gehaald: Het project herinrichting Landtong Rozenburg heeft een positieve bijdrage geleverd aan de kwaliteit van de leefomgeving. Recreatiemogelijkheden zijn uitgebreid, natuurontwikkeling is uitgebreid gestimuleerd en de haven is op een positieve manier ‘beleefbaar’ gemaakt. Onderzoek naar de bezoekersaantallen voor en na de herinrichting zijn niet gedaan. Duidelijk is dat de Landtong een populaire plek is geworden en druk wordt bezocht door alle mogelijke recreanten. Alle partijen zijn er dan ook van overtuigd dat het bezoek aan de Landtong Rozenburg sinds de herinrichting duidelijk is toegenomen.

46

Tussen de Nieuwe Waterweg / het Scheur en het Calandkanaal ligt de Landtong van Rozenburg: 9 km lang en in breedte variërend van 450 meter op het breedste tot 150 meter op het smalste punt. Bezoekers komen speciaal naar de kop om schepen te spotten, compleet met verrekijkers zitten ze ’s zomers in hun strandstoeltjes, heerlijk in de zon. Ook picknicken op de kop is populair, net als vissen. Vissers zie je trouwens overal langs de oevers en kades van de Landtong. De boomweide is de enige plek waar honden vrij mogen rondlopen, daarvan wordt dan ook goed gebruik gemaakt. Ook bij de kades van de Scheurhaven aan het Calandkanaal komen veel Landtongbezoekers. Sommigen komen, met hun fiets, aan met de Fast Ferry om vervolgens een ‘rondje Landtong’ te fietsen. In de Scheurhaven liggen vooral kleinere schepen, zoals sleepboten en de patrouilleschepen van het Havenbedrijf Rotterdam. Vlakbij de Scheurhaven, maar aan de kant van de Nieuwe Waterweg, raken veel bezoekers onder de indruk van de imposante Maeslantkering. Het water heet oostelijk vanaf hier niet meer Nieuwe Waterweg, maar het Scheur. Ook de modelvliegclub, wat verderop aan de Noordzeeweg, heeft altijd wel enthousiaste kijkers. En dan begint langs het Scheur de begrazingsweide. Misschien wel de meest populaire plek van de Landtong, met ruige maar toegankelijke natuur en bijzondere bewoners. Wandelpaden zijn hier niet echt nodig: de Schotse hooglanders maken zelf hun ‘olifantenpaadjes’ die makkelijk door de bezoekers gevolgd kunnen worden. Net voorbij de begrazingsweide is het grote EIC-plein met een flinke parkeerplaats, ook voor bezoekers van de Landtong. Daar begint het Calandpark, met als entree een brede tribune en een trap naar uitkijktoren de Vink, zo genoemd naar de boerderij die hier vroeger stond. Op de bovenste ‘container’ van de Vink sta je 18 meter boven de zeespiegel. Bij helder weer zie je zelfs de Noordzee. Dat gebeurt overigens bijna nooit ’s morgens vroeg, want dan is de Landtong vaak in mist gehuld. Net voorbij de Vink begint het speelterrein met een enorm houten klimrek, de jungle arena, een supergrote glijbaan en een kabelbaan. Het park zelf is ruim, met grote speelweides, picknickplekken, wandelpaden, fietspaden, een ruiterroute en een mountainbikeroute. Aan het Scheur staat de manege van Ruitervereniging Rozenburg, compleet met buitenbakken. In het park zelf lopen de manegepaarden heerlijk vrij rond op de rustige ovale paardenweides. Wat verderop in het park staat een niet te missen landmark in het landschap: de rode brug, die twee heuvels met elkaar verbindt en uitkijkt over het Calandkanaal. En over het Calandbos, dat in 2014 werd aangeplant. Het moet nog even groeien, maar de bomen hadden al een aardig formaat bij het planten. Dus dat komt wel goed. En dan zijn we op de plek waar de Landtong grenst aan Rozenburg. Hier, op de hoek van de Noordzeeweg, nog net op de Landtong, heeft Hondenschool WAF een mooie plek gevonden. Iedereen tevreden? Jazeker, hier wordt iedereen blij van!

Deze evaluatie is een eenmalige uitgave van de projectorganisatie Herinrichting Landtong Rozenburg. Concept, tekst, redactie en productiebegeleiding: Overbosch Communicatie. Vormgeving: Emiel Efdée Fotografie: Jacco Huijssen fotografie, André Hartensveld (omslag), Gert de Graaf (pagina 17), Leo Linnartz (pagina 30) en Rien Vreugdenhil (pagina 39) Onder meer de volgende bronnen dienden als input voor de evaluatie: 1 Interviews met Wim Zwakhals, Sjaak Poppelier, Marianne de Snoo, Ronald Bakker, Leo Linnartz en Jan van Kleef 2 Masterplan Landtong Rozenburg, groen podium in de haven 3 Samenwerkingsovereenkomst Herinrichting Landtong Rozenburg 4 Voorontwerpen (VO’s) en deelontwerpen (DO’s) van de verschillende deelprojecten 5 Overbosch Communicatie: ‘Projectcommunicatie Herinrichting Landtong Rozenburg’ – november 2012 6 Overbosch Communicatie: ‘Evaluatie openingsfeest Calandpark 17 mei 2014’ 7 Leo Linnartz: ‘Natuurlijk compensatiebos, verslag 10 jaar spontane bosontwikkeling’ – oktober 2014 8 Marianne de Snoo: ‘Verantwoording afspraken samenwerkingsovereenkomst 2013’ – september 2014 Havenbedrijf Rotterdam N.V., Postbus 6622, 3002 AP Rotterdam, 010 252 10 10