Speekselverlies bij kinderen En het Observatie-instrument Speekselverlies Marijke Hofman, logopediste KNO UMCG
21-11-2007
KNO/CSK
1
Speeksel • De vloeistof die door de speekselklieren wordt uitgescheiden in de mondholte* • Varieert bij gezonde personen van 0-6 ml/min en 5001500ml/dag • In 24 uur gemiddeld 1200x slikken • Functies: bescherming mondgebied, verwerking voeding
21-11-2007
KNO/CSK
2
Speekselklieren • 3 paar grote klieren: • Parotis • Submandibularis • Sublingualis • en + 450-750 accessoire speekselklieren
21-11-2007
KNO/CSK
3
Xerostomie / droge mond • (Gevoel van) Droogheid van de mondholte, met name van tong, gehemelte en oropharynx • Komt soms voor in combinatie met speekselverlies (!) De tong transporteert het speeksel niet naar de farynx, daardoor poolt het speeksel (voor) onder de tong en loopt dan over. Xerostomie treedt op omdat de tong niet in staat is het speeksel te verspreiden in de mondholte.
21-11-2007
KNO/CSK
4
Speekselverlies (definitie) • Onwillekeurig en overmatig verlies van mondvocht - Anterior / Posterior • ‘Normaal’: - Tot ontwikkelingsleeftijd + 18 maanden - Tot moment dat kind zelfstandig kan lopen - Bij krijgen van tanden/kiezen - Bij fijn-motorische activiteiten / inspanning (peuterleeftijd)
21-11-2007
KNO/CSK
5
Oorzaken / instandhoudende factoren Directe oorzaken • Verworven neurologische aandoeningen (CP, CVA, mentale ret.) • Progressieve aandoeningen (Parkinson, Alzheimer) • Aandoeningen waarbij de vorm van mond en kaak zijn aangedaan na operatieve ingrepen (oncologie in het hoofd-halsgebied) • Ongeval of ziekte • Aangeboren of verworven afwijkingen van de tong • Gebruik van bepaalde medicatie
21-11-2007
KNO/CSK
6
Oorzaken / instandhoudende factoren Indirecte oorzaken • Hoofd- & lichaamshouding (romp- en hoofdbalans) • Mondmotorische vaardigheden • Orale responsiviteit • Slikfrequentie • Algehele gezondheid • Gebit • Mondgewoonten
21-11-2007
KNO/CSK
7
Gevolgen • Invloed op algehele gezondheid • Sociaal niet geaccepteerd worden / voelen • Bevuiling / schade aan kleding, meubilair, boeken, papier, elektronische hulpmiddelen etc • Verminderde spraakverstaanbaarheid
21-11-2007
KNO/CSK
8
Diagnostiek • Slabben • DQ • Vragenlijsten
• de ‘drainingmethod’ • de ‘swab-method’ • de ‘spittingmethod’ • de ‘suctionmethod’
21-11-2007
KNO/CSK
9
Observatie-instrument Speekselverlies ontwikkeling van het instrument • Observatieformulieren uit ‘A practical approach to Saliva Control’ (Johnson & Scott, 1993) De aspecten die speekselverlies kunnen veroorzaken, in standhouden of verergeren vormen de basis voor deze formulieren
• Voor het eerst observatieformulieren ter beschikking waarin mate, ernst en soort speekselverlies werden gerubriceerd
21-11-2007
KNO/CSK
10
• Afstudeerproject Hanzehogeschool Groningen (2001-2003) – Vertalen van de formulieren – Toetsen van de bruikbaarheid van de formulieren onder 23 Nederlandse logopedisten in verschillende werkvelden – Verwerken van aanbevelingen, contact met uitgever
• Literatuuronderzoek (2004-2005) – De uitgangspunten van de formulieren die in 1993 zijn samengesteld zijn nog steeds actueel
• Tweede editie van het oorspronkelijke boek – ‘A Practical Approach to the management of Saliva’ (Scott & Johnson, 2004)
21-11-2007
KNO/CSK
11
Observatie-instrument Speekselverlies doel / doelgroep Doel • Bepalen van de mate en ernst van speekselverlies • Vaststellen van een geschikte vorm van interventie • Vergemakkelijken intercollegiaal overleg • Basis voor wetenschappelijk onderzoek Doelgroep • patiënten van alle leeftijden en de mate van speekselverlies kan variëren van af en toe een drupje op de lip, tot continu stromend speeksel tot op de kleding.
21-11-2007
KNO/CSK
12
Observatie-instrument Speekselverlies beschrijving van het instrument • Theoretische en Praktische Handleiding • 4 onderzoeksformulieren: – Speekselcontrole intake formulier – Frequentie- en ernstschaal (+ DQ) – Speekselverlies na-controle formulier – Speekselbeoordelingsformulier eet-/drinksituatie
21-11-2007
KNO/CSK
13
Speekselcontrole intake formulier • Vaststellen beginsituatie • Vragen over ontstaan, (mond-)motoriek, algehele gezondheid, situaties, invloed etc • Achterhalen van veroorzakende en instandhoudende factoren van speekselverlies
• Ingevuld door logopedist, patiënt, ouder/verzorger, andere nauw betrokkene 21-11-2007
KNO/CSK
14
Videofragment ‘Maik’ 1
21-11-2007
KNO/CSK
15
Videofragment ‘Maik’ 2
21-11-2007
KNO/CSK
16
Frequentie- en ernstschaal (+ DQ) • Vaststellen van frequentie en ernst • Bepalen van de DQ
• Schema wordt 5-10 dagen ingevuld door tenminste 2 personen (patiënt zelf en/of tenminste 2 personen die dagelijks contact hebben met de patiënt)
21-11-2007
KNO/CSK
17
Videofragment ‘Luciano’ 1
21-11-2007
KNO/CSK
18
Videofragment ‘Luciano’ 2
21-11-2007
KNO/CSK
19
Speekselverlies na-controle formulier • Vaststellen veranderingen eigenschappen speeksel, na interventie • Vaststellen effect interventie (+ evt. complicaties)
• Ingevuld door logopedist • Liefst meerdere malen na interventie
21-11-2007
KNO/CSK
20
Speekselbeoordelingsformulier eet-/drinksituatie • Gestructureerde observatie van effect van eten/drinken op het speeksel • Observatie gedurende de hele dag voor, tijdens, na het eten (totaal 6 observatiemomenten) • 3 dagen in eén week • Ingevuld door patiënt zelf of iemand die veel contact met patiënt heeft
21-11-2007
KNO/CSK
21
Videofragment ‘Sem’
21-11-2007
KNO/CSK
22
Interpretatie formulieren • Onderlinge verbanden tussen de antwoorden kunnen worden gevonden wanneer de formulieren naast elkaar gelegd worden • ‘Norm’ voor licht/matig/ernstig is er (nog) niet • Behandelstrategieën en behandelmogelijkheden verschillen per patiënt • Subjectieve maat!!
21-11-2007
KNO/CSK
23
Toekomst • Gebruik door collega’s -> reacties, aanvullingen • UMCG afd. Revalidatie -> Botox-spreekuur
• Doel instrument: - Standaardiseren van diagnostiek van speekselverlies - Bijdrage leveren aan meer evidentie
21-11-2007
KNO/CSK
24
Literatuur • Hofman, M. & da Costa, S.P. (2006). Observatie-instrument Speekselverlies. Amsterdam: Harcourt Assessment B.V. • Hofman, M. & da Costa, S.P. (2007). De patiënt met speekselverlies beter begrepen. Logopedie&Foniatrie 2. • Nieuw Amerongen, A. van (2004). Speeksel, speekselklieren en mondgezondheid. Houten: Bohn Stafleu van Loghum • Scott, A. & Johnson, H. (2004). A practical approach to the management of Saliva. Austin, Texas: PRO-ED, Inc.
21-11-2007
KNO/CSK
25
Contact • Marijke Hofman UMCG Afdeling KNO / Logopedie Hanzeplein 1, Postbus 30.000, 9700 RB Groningen
•
[email protected]
21-11-2007
KNO/CSK
26
21-11-2007
KNO/CSK
27
