Sonny Hof blijft strijdbaar Nieuwe Bijbelvertaling Veranderende rol synode

elkkwartaal uitgegeven door de Evangelisch-Lutherse Synode I Jaargang 4, nr 3 I oktober 2004

Sonny Hof blijft strijdbaar Nieuwe Bijbelvertaling Veranderende rol synode

Colofon

Ten geleide

D elkkwartaal verschijnt vier keer per jaar en wordt gratis toegezonden aan degenen, die ingeschreven staan in het register van evangelisch-lutherse leden in de Protestantse Kerk in Nederland. Overname van artikelen is toegestaan, mits vermeld wordt uit welk nummer van elkkwartaal deze afkomstig zijn.

Redactie C. Aartsen-Kraaypoel, F. Akerboom, T. Albers (voorz.) J.H. Baas, D. Bohlken, A.T.P. Bouwman (hoofdred), T.J. Everaarts-Bilyam (secr.), H. Leker, H.P. Vink-Roosch

Redactieadres A.T.P. Bouwman Ruitenborghstraat 37 7721 BB Dalfsen e-mail: [email protected]

Kopij volgend nummer Inleveren bij de redactie voor 15 november 2004.

Adreswijzigingen Wij verzoeken u voor adreswijziging en aan- of afmeldingen altijd gebruik maken van de wikkel of envelop waarin u elkkwartaal ontvangt.

Website Dit nummer en vorige nummers van elkkwartaal zijn te raadplegen op www.pkn.nl. Klik vanaf de homepage op ‘Inhoudsopgave’ en via de letter E op ‘Elkkwartaal’

Productie Frans Rozemond (Afdeling Communicatie en Fondsenwerving Protestantse Kerk in Nederland)

Grafische verzorging Hoonte Bosch & Keuning, Utrecht

Afbeelding voorpagina Prof. dr. S.E. Hof (zie p. 6-7)

e lutherse traditie inbrengen en verankeren in PKN, dat is wat de ‘synode nieuwe stijl’ zich ten doel stelt. De synode was genoodzaakt na te denken over hun nieuwe rol en taken, omdat de status van beslisser in de huidige situatie ingewisseld is voor die van adviseur. Veertig heren en dames lutheranen bogen zich onlangs over die veranderde positie en natuurlijk over de vraag wat de lutherse traditie dan precies is… Prettig te constateren dat mensen enthousiast waren, gemotiveerd de andere weg inslaan. Sterker nog, voorzichtig poneer ik dat het ook als een verademing werd ervaren, om na alle vergaderingen over kerkorde en fusie, weer eens inhoudelijk met het lutherse bezig te zijn. Ik zou het wel aardig vinden als u, geprikkeld door de overwegingen van (plaatsvervangende) synodeleden en adviseurs, de redactie van Elkkwartaal zou willen laten weten waar voor u de hoofdpunten in de lutherse traditie liggen. Stuur een mailtje, schrijf een brief, wij komen er later op terug.

Verder in dit nummer een interview met Sonny Hoff, onlangs vierde hij een jubileum. We praten met het Nederlands bestuurslid van de communicatieclub van landen in Europa waar de lutherse kerk een minderheidskerk is, Jibbo Poppen. Hij maakt overigens net het vijfde lustrum bij KALME niet vol… Uiteraard besteden we aandacht aan de Nieuwe Bijbelvertaling, 27 oktober krijgt de koningin het eerste exemplaar. Verder nog de vaste rubrieken, voor de jeugd, kriskraskort, een meditatie en wat u verder van ons gewend bent. Het valt mij op dat er veel eigen initiatief is voor het schrijven van artikelen, voor het inzenden van mededelingen. Zeer prettig om als redactie te mogen ontvangen, dank daarvoor! Namens de redactie wens ik u veel leesplezier. Praxedis Bouwman

Inhoud Meditatie .........................................................................................................................3 Bezinningsdag ............................................................................................................4-5 Meditatieweekend ..........................................................................................................5 Interview Sonny Hof .....................................................................................................6 Verkiezingen ...................................................................................................................7 Actie 1+...........................................................................................................................8 Kwartjes: Amish .............................................................................................................9 Vrouwenbonden fuseren niet .....................................................................................10 Elkwartaal: vrouwen zijn anders ...............................................................................11 Boekbespreking Zingend Geloven .............................................................................11 Nieuwe bijbelvertaling ............................................................................................... 12 Speciale PKN-editie .................................................................................................... 13 Promotie Christiane de Vos ....................................................................................... 14 Oproep Mönnich-onderzoek ..................................................................................... 14 Afscheid Niek Hermanides......................................................................................... 14 Boekbespreking Kringen ............................................................................................ 14 Beleidsplan Zwolle...................................................................................................... 15 Kris kras kort ............................................................................................................... 16 Jubilem SVK ................................................................................................................ 18 Oud SVK-gangers happen naar Peijnenburg........................................................... 18 Jibbo Poppen verlaat KALME...............................................................................20-21 PKN werd lid van de LWF...........................................................................................21 Boekbespreking Kerkbouw ........................................................................................ 22 Berichten ...................................................................................................................... 23 elkkwartaal

2

Licht in het donker van de nacht Overweging bij Handelingen 9 : 1-20 Toen hij onderweg was en Damascus naderde, werd hij plotseling omstraald door een licht uit de hemel. Hij viel op de grond en hoorde een stem tegen hem zeggen: ‘Saul, Saul, waarom vervolg je mij?’ Hij vroeg: ‘Wie bent u, Heer?’ Het antwoord was: ‘Ik ben Jezus, degene die jij vervolgt. Maar sta nu op en ga de stad in, en daar zal je gezegd worden wat je moet doen.’ (verzen 3-6)

“H

et licht dat ik zie is niet aan de ruimte gebonden. Het is veel helderder dan een wolk, die de zon in zich draagt… In dit licht zie ik soms, maar niet vaak, een ander licht, dat ‘levendig licht’ wordt genoemd.” Zo klinkt het in een brief van Hildegard van Bingen uit 1175. Het beeld van het licht overheerst. Het is een vrolijk en positief beeld. Mijn gevoel is echter op de eerste plaats een schrik. Ik zie een mens voor me die instort. Voor wie niets meer hetzelfde is als daarvoor. Een doodlopende weg. Ik zie een man voor me, die altijd wist hoe het zat. Die helder kon onderscheiden tussen goed en fout. En ineens lijkt alles anders te zijn. Hij heeft gefaald met zijn totaalengagement, met zijn religieus fanatisme. Het kost wat moeite om het lichtbeeld van de zachte, liefhebbende en lijdende Jezus samen te brengen met deze aanpakkende en op de grond gooiende Christus. Mag God zo zijn? Mag God een mens zo in het stof werpen? Mag God zo ingrijpen in de vrijheid van een mens? Hoe past deze God bij mijn godsbeeld. (U zult geen beelden maken…) Wie is mijn God? En toch lijkt juist dit beeld de leegte te vullen, die een al te vreedzame en zachte voorstelling achterlaat. Ineens lijkt deze Christus mij veel meer te kunnen zeggen, juist op de momenten, dat ik niet verder weet, dat ik zelf aan het eind van een doodlopende weg ben beland. Deze God laat Saul in een diepe crisis storten. De zo perfect zelf geplande weg van Saul vindt zijn einde plotseling in een doodlopende weg. Alles leek mogelijk en maakbaar en ineens blijft er niets meer van over. Voorbij. Wat is dat voor een God, die iemand zo op de grond gooit? En tegelijk: wat kan er niet allemaal gebeuren.. 0p dit soort momenten – juist op dit soort momenten. De crisis in het eigen leven pakt uit als een kans om te veranderen. Want in de vraag, wat er tot nu toe gebeurde, wat ik tot nu toe heb gedaan, wie ik was en wilde zijn, in deze vragen ligt vaak ook de kern voor de volgende vraag: wie wil ik eigenlijk zijn. En daarbij ook de vraag, wat er dan wellicht moet veranderen. Waar eerder geen vragen werden gesteld, daar doen zich nieuwe mogelijkheden voor. Het blijkt nodig om eerst de elkkwartaal

eigen weg als doodlopende weg te aanvaarden. Wanneer ik mijn blindheid erken, dan hoef ik niet verder een verkeerde kant op te lopen, maar dan word ik uitgedaagd om ondersteuning te zoeken. In het donker de hand en begeleiding van anderen aannemen, dat is een belangrijke stap uit het donker. De verdere dingen komen dan wel: ‘…daar zal je gezegd worden wat je moet doen’. En er gebeuren bijzondere dingen. Er vindt een echte ontmoeting tussen mensen plaats. ‘Hij legde Saul de handen op, terwijl hij zei: “Saul, broeder!”…’ Wat een ontmoeting. Hier ontmoeten twee mensen elkaar op ooghoogte. Gelijkwaardig. En tegelijk is het een ontmoeting met de Heer: ‘ik ben gezonden door de Heer, door Jezus…’ En dan is er werkelijk ruimte voor licht. Detlef Bohlken 3

Synode heeft een andere rol

Van beslissend naar advise De lutherse traditie moet, als het aan het lutherse smaldeel binnen PKN (Protestantse Kerk in Nederland) ligt, een verankering krijgen in de nieuwe kerk. De lutheranen hebben als voordeel ten opzichte van de andere gefuseerde kerken dat behoud van een eigen synode is bevochten. Die synode is niet meer de beslissende synode van de zelfstandige lutherse kerk, het is een adviesorgaan geworden. Het vereist een omslag om met de nieuwe rol en taak om te gaan. Met een beleidsdag op 18 september is de aftrap gegeven om de nieuwe status in te vullen. Ongeveer veertig lutheranen waren in Hoekelum bijeen om samen na te denken over de nieuwe rol en taak. Eerder was vanuit de synode een beleidscommissie onder aanvoering van Susanne Freytag van de synodale commissie gevormd. Samen met twee ‘externen’, Catharina Köhler en Reind Loggen, is de dag voorbereid. In groepen hebben mensen vervolgens over een aantal vragen gediscussieerd. Met de uitkomsten van de beleidsdag gaat de commissie aan het werk om in december met een voorstel op hoofdlijnen over de te volgen koers te komen.

Lutherse traditie en PKN De rol van de lutherse synode vóór het ontstaan van de PKN was leidend, eindverantwoordelijk en formeel bevoegd om beslissingen te nemen. Nu zijn die taken overgenomen door de generale synode van de PKN. De bijeen zittende synodeleden, hun plaatsvervangers en adviseurs kwamen tot een vervanging van die begrippen: begeleidend, verzorgend, contacten onderhoudend en adviserend. Voordat die begrippen daadwerkelijk actief worden, is het zaak om helder te krijgen wat de evangelisch lutherse synode eigenlijk wil bereiken en waar prioriteiten liggen. Mensen hebben daar wederom in groepjes over gesproken. Voornaamste punt waar iedereen op uit kwam was de inbreng van de lutherse traditie in de PKN. Gaande de elkkwartaal

4

rend dag is daar een lijst uitgekomen van belangrijke punten in de lutherse traditie: de lutherse theologie, aandacht voor liturgie en kerkmuziek, de wereld van de oecumene, om even een indruk te geven. Daarnaast kwam een aantal groepen ook nadrukkelijk met de zorg voor de relatie met lutherse kerkgemeenten. Dagvoorzitter Reind Loggen kijkt tevreden terug op de dag: ‘Er is zeer inhoudelijk gediscussieerd, mensen rapporteerden terug als ware het een echte werkconferentie. Alle ideeën uit de groepen zijn ook plenair behandeld. De sfeer was heel goed en mensen gingen gemotiveerd weg. We hebben met elkaar een richting gevonden.’ Susanne Freytag: ‘De gesprekken hebben heel veel opgeleverd. Het aardige was dat alle punten die uit de groepen kwamen niet uiteenlopend waren, maar juist heel aanvullend. Gelukkig zijn er geen grote verschillen van inzicht hoe we als synode onze nieuwe rol in moeten vullen en wat de nieuwe taken zijn. Er is zeer goed nagedacht over de richting die de omslag moet krijgen. Ik bespeurde bij veel mensen enthousiasme om de nieuwe rol in te vullen.’ Praxedis Bouwman

Meditatieweekeinde op Hoekelum Het jaarlijkse meditatieweekeinde zal van 12 t/m 14 november plaatsvinden op Hoekelum. Het thema zal dit keer zijn: De grond waarop wij staan…. Is die grond stevig? Vol kuilen en hobbels of lijkt het soms wel drijfzand? Wel eens op heilige grond gestaan? Ons vertrouwen in de dag van morgen, in Iemand die erbij is onderweg,. waar is dat op gebaseerd? Het geloof is de vaste grond van wat wij hopen, staat in Hebreeën 11:1 (Will.vert.) Aan de hand van een aantal heel ver-

schillende bijbelgedeeltes willen we stil worden bij deze vragen. In het besef dat het leren stellen van goede vragen meer vergezichten kan openen dan het streven naar simpele antwoorden. Rond dit thema doen we meditatieoefeningen, gebruiken allerlei creatieve werkvormen, zoeken de stilte op en komen weer bij elkaar terug om onze ervaringen uit te wisselen. Bij de vieringen zullen we veel zingen, waaronder Taizé-liederen. Er is natuurlijk tijd en ruimte voor persoonlijke bezinning

en rust. De herfstkleuren van Hoekelum nodigen uit tot wandelen in het bos. Door dit alles hopen we in deze dagen dichter bij onszelf, bij elkaar en bij God te komen en nieuwe energie op te doen. Het weekeinde wordt geleid door Jan Happee, Jörg Buller, Chica van Dam en Miep Monsees. Informatie en opgave: Miep Monsees, Laan van Osnabrück 34, 2034 TD Haarlem, (023) 533 60 89, e-mail: [email protected]

elkkwartaal

5

‘Betrokkenheid nooit loslaten’ Strijdlustige Sonny Hof kan zich nog steeds kwaad maken Prof. dr. S.E. (Sonny) Hof ging bijna zeven jaar geleden met emeritaat. Hij is begin augustus 72 geworden, onlangs vierde hij zijn 40-jarig ambtsjubileum. Hoewel hij van zijn pensioen geniet, brengt hij zijn dagen in zijn Amsterdamse flat in het ’Lutherse getto’ aan de Rooseveltlaan niet werkeloos door. Hij gaat zeker een keer per maand voor in een kerkdienst. En hij maakt zich nog regelmatig boos over gebrek aan solidariteit, te ver doorgeschoten individualisme en racisme.

“I

k ben geen pessimist, maar ik word niet vrolijk van deze periode van anti-sociaal beleid van deze regering. En dan is een christelijke partij de grootste fractie. Ik kan in dit beleid het christelijke niet herkennen. Er is gebrek aan solidariteit in onze samenleving en dat verwijt ik deze regering. Solidariteit is trouwens een verouderd woord geworden. Het lijkt veel mensen weinig te doen; de individualisering is immers al zo ver doorgeschoten. Er heerst een mentaliteit van ‘zolang ik er maar geen last van heb’.” Een voorbeeld van anti-sociaal beleid is volgens Hof de asielzoekersproblematiek. Een onderwerp dat hem tijdens zijn afscheidsinterview zes jaar geleden ook al na aan het hart lag. Toen vond hij dat de regering mensen in de kou liet staan. Nu doet minister Rita Verdonk niet anders door onnodig flink te zijn. “Het asielzoekersbeleid is inhumaan. Maar ook het vreemdelingenbeleid klopt niet. Mensen worden gedwongen in

te burgeren terwijl ze allang burger zijn van deze samenleving.” Lachend, maar dodelijk serieus geeft hij een voorbeeld van wat hij als een nieuwe tweedeling van de maatschappij ziet: de blanke Nederlanders en inwoners van Nederland die uit een ander (voormalig) gebiedsdeel afkomstig zijn of zelfs hier zijn geboren. “De deelraad heeft mij onlangs een brief geschreven waarin gevraagd wordt of ik Nederlands wil leren. Schandalig toch. Ik ben dan wel in Suriname geboren, maar heb nooit anders dan de Nederlandse nationaliteit gehad. Ik spreek van jongs af aan Nederlands.” Er is zo weinig geleerd, vind hij. Tegenstellingen worden onnodig in stand gehouden. Dat speelt vooral in de relatie allochtoon-autochtoon. “Ik ben altijd Nederlands geweest, terwijl mijn kinderen, die alledrie hier zijn geboren, allochtoon zijn. Dat is raar beleid”, klinkt het verwijtend. “En tegelijkertijd hoeven hoogopgeleide Duitsers of Amerikanen die hier aan de universiteiten werken geen Nederlands te leren. elkkwartaal

Wij gaan zelfs in het Engels doceren en vergaderen.” “Sterker dan zes jaar geleden voel ik dat ik niet als Nederlander word geaccepteerd. Als je erop let, zie je aan de houding van mensen dat ze zich ongemakkelijk voelen als zij een gekleurd iemand op straat tegenkomen. Ik maak dat wel eens mee met oude dametjes die dan gauw hun tas in de andere hand nemen. Zelfs voetballers houden het niet vol. Kijk naar zo’n jongen als De Freitas van NEC (eredivisieclub uit Nijmegen). De knop gaat in Nederland niet om. Dat is in de Verenigde Staten of Canada veel beter. Daar word je Amerikaan of Canadees. Ook in Londen is een multiculturele samenleving veel meer geaccepteerd dan hier in Amsterdam. Een van mijn zoons woont in New York. Als we daar zijn, voel ik pas dat raciale verschillen geen rol spelen.”

Aanwezig zijn Volgens Hof heeft de westerling nog altijd een superieur cultuurbesef. Het is in zijn ogen dan ook de taak van de kerk om daar alert op te zijn en aan de kant te gaan staan van mensen die daar onder lijden. “Het is mijn kritiek dat de kerk te veel afwezig is de laatste jaren. De duidelijkheid ontbreekt. Aanwezig zijn is een van de taken van de nieuwe PKN.” En dan vooral naar mensen toe, vindt hij, want “kritiek geven in het openbaar heeft geen zin; de overheid luistert toch niet”. “De kerk moet juist zijn bij de mensen die het nodig hebben. Het is toch tragisch dat de Nederlandse kerken de zwarten niet hebben weten te trekken. De diensten zijn veel te verbaal. Te highbrow met het liedboek in plaats van gospels of liederen van Johan de Heer. Ik ben achttien jaar (1985-2003) lang de enige gekleurde geweest in de gezamenlijke synode.” 6

Lichtpuntjes Wel ziet hij lichtpuntjes. Er zijn contacten met de zwarte kerken. Een aantal predikanten in Amsterdam is gestart met een actie voor een nieuw kerkgebouw in Zuidoost (een stadsdeel waar veel kerkgemeenschappen van gekleurde mensen zijn). “Het gaat niet alleen om een kerk. Ook de contacten zijn belangrijk. Niet alleen folklore en elkaars eten proeven, maar ook bij elkaar over de vloer komen. Er staat zelfs in de kerkorde dat de nieuwe kerk het contact met migrantenkerken moet bevorderen. Dat geldt trouwens ook voor moslims. We moeten met elkaar in gesprek zijn zonder direct waardeoordelen te vellen. De tendens is anti-islamitisch. We moeten de moslims niet vijandig tegemoet treden als mensen die ons bestaan bedreigen. We moeten juist verder kijken naar wat we gemeenschappelijk hebben en ons daarvoor sterk maken. We hebben veel dezelfde waarden. De islam is ook op zoek naar vrede. De islam is bovendien vaak veel toleranter geweest dan het christendom. Zie Spanje tot de vijftiende eeuw. We hebben elkaar niet zo gek veel te verwijten.” Over de nieuwe protestantse kerk is Hof erg tevreden. “Het is bijna een Godswonder dat het gelukt is. Er

moet nog veel gebeuren want je kunt in veertig jaar niet veranderen wat in vierhonderd jaar is ontstaan. Ik begrijp de angst van de lutheranen wel om opgeslokt te worden door de hervormden. Je moet heel sterk in je schoenen staan om niet een druppel in de oceaan te zijn en te verdwijnen. Lutheranen zijn ruimdenkender dan de zusterkerken. Verknocht aan kleinheid, sfeer en liturgie. Men kent elkaar en dat was vertrouwd. Op papier zijn de oorspronkelijke verschillen niet meer kerkscheidend. In de praktijk, en dan krijg je weer die harde praktijk, ligt dat anders. Er is grote gehechtheid aan het eigene.” Hof is daarom blij met de oplossingen die gevonden zijn. Want gemeenten kunnen hun eigen identiteit behouden. Na twee decennia van ongebreidelde oecumenische gedachten, was er in de jaren tachtig en negentig sprake van verminderd elan. Toch ziet Hof daarin niet zoveel kwaads. ,,Er is meer begrip voor verscheidenheid. Dat is kleurrijk en dat moet je stimuleren, vindt hij. ,,Naast elkaar verder gaan, had in deze tijd best gekund, maar doorgaan op die weg was praktisch niet mogelijk. Er is nu een nieuwe kerk met ruimte voor verscheidenheid op allerlei gebied. Ik pieker wel. Haar taak is de komende

tijd te streven naar gemeenschappelijkheid. Dat kan van bovenaf gestimuleerd worden, maar het moet lokaal gebeuren. Mensen hebben het zelf voor het zeggen.”

Consumptiementaliteit De individualisering van deze tijd vind je volgens Hof natuurlijk ook terug in de kerk. “Vroeger hoorde iets zo, maar nu bepaal je het zelf. De kerk is natuurlijk een kind van haar eigen tijd. De consumptiementaliteit zit er wel in. Je gaat wel als je er maar wat aan hebt. Daarom is het zo belangrijk dat er plaatselijk in de gemeenten mensen stimulerend bezig zijn.” Sonny Hof speelt hierin twee rollen. Hij is gemeentelid in AmsterdamZuid. En verder preekt hij nog vrij veel. “Mijn preken zijn de laatste tien, vijftien jaar niet veranderd. Je moet het verhaal recht doen opdat mensen het herkennen. Mensen moeten er wel wat mee kunnen, want ze komen voor troost, bemoediging of willen even met iets anders bezig zijn. Wezenlijk is dat je niet alleen je eigen leven hebt. Er is een sociaal-politieke dimensie. Maatschappelijke betrokkenheid mag je nooit loslaten.” Jan Herman Baas

Verkiezingen lutherse synode De Synodale Commissie wil u er aan herinneren dat in de maanden december 2004 en januari 2005 verkiezingen zullen plaatsvinden voor de lutherse synode. De eerste stap daartoe is het opstellen van de kandidatenlijsten. Daarop moeten de namen van tenminste 24 predikanten en 48 niet-predikanten voorkomen. Deze synode zal de eerste lutherse synode zijn, die in de Protestantse Kerk in Nederland wordt gekozen. Zij heeft de belangrijke taak om zorg te dragen voor het bewaren van de lutherse traditie en om deze aan de gehele kerk dienstbaar te maken. De Synodale Commissie beveelt deze verkiezingen daarom bijzonder in uw aandacht aan.

Er zijn twee wegen waarlangs kandidaten kunnen worden gesteld. Ten eerste kan men een aanbeveling doen bij de eigen gemeente. Ieder gemeentelid kan schriftelijk één of meer personen bij zijn of haar kerkenraad voordragen. Dit moet uiterlijk vóór 1 oktober a.s. gebeuren. De kerkenraad zal dan in de maand oktober in een (openbare) vergadering vaststellen welke aanbeveling voor de kandidatenlijst naar de Synodale Commissie zal worden gestuurd. Ten tweede kunnen twintig of meer stemgerechtigde leden gezamenlijk een schriftelijke kandidaatstelling direct aan de Synodale Commissie sturen. Zij moeten deze kandidaatstelling

vergezeld doen gaan van hun handtekening, naam, woonplaats en de gemeente waar zij staan ingeschreven. Van de ingediende kandidaten moet worden vermeld hun naam, voorletters, geboortedatum, geslacht, adres en woonplaats alsmede een motivering voor de kandidaatstelling. Uiterlijk op 1 november 2004 moet deze door de Synodale Commissie zijn ontvangen.

elkkwartaal

7

Voor nadere inlichtingen kan men zich wenden tot het secretariaat van de Synode (liefst per e-mail: [email protected])

Actie 1+

Onderwijs voor iedereen!

‘O

nderwijs behoort tot het basisrecht van iedere wereldburger.’ Deze uitspraak is gedaan in internationale verdragen en bekrachtigd door veel landen in de wereld. Als lutherse gemeenten binnen de Protestantse Kerk in Nederland willen wij hier via de Actie 1+ een bijdrage leveren.

Al meer dan dertig jaar vraagt de lutherse synode om een procent van ons inkomen te besteden aan ontwikkelingssamenwerking. Via Kerkinactie wordt dit geld besteed aan projecten die Gods vrede in woord en daad verkondigen. Dit jaar staat het recht op onderwijs voor jong èn oud centraal. Toegankelijk en goed onderwijs is

essentieel om armoede effectief te bestrijden. Het vermindert de kans dat mensen maatschappelijk worden uitgesloten. Het stelt mensen in staat zich te ontplooien en een inkomen te verwerven, zeggenschap te hebben over hun eigen leven en volwaardig deel te nemen aan de maatschappij. Goed onderwijs bevordert de sociale en economische ontwikkeling van een land. Niet alleen jongeren hebben baat bij een goede opleiding, ook ouderen kunnen profiteren.

Salvador en Bangladesh Een van de projecten die dit jaar zijn uitgekozen voor de Actie 1+ is onderwijs voor (jong)volwassenen van de lutherse kerk in El Salvador. Deze kerk legt grote nadruk op diaconale projecten. Onder meer worden praktische cursussen voor vrouwen en jongeren gegeven: metaalbewerking, kapster, automonteur, etc. Mensen uit de sloppenwijken rond de hoofdstad San Salvador krijgen met een opleiding meer kans op betaald werk. De cursussen bereiken elk jaar ongeveer honderdvijftig mensen. Ook een opleiding van verpleegkundigen in Bangladesh kan met de opbrengsten van de Actie 1+ worden gefinancierd. Mede door de armoede in Bangladesh is de gemiddelde gezondheid slecht en de scholingsgraad laag. In Chittagong Hills staat het Chandraghona Christian Hospital. Dit ziekenhuis heeft een trainingsinstituut voor verpleegkundigen. De studenten die hier een opleiding volgen, komen veelal uit arme gezinnen. Na hun studie vinden de meeste studenten snel werk, in het hele land.

Uw hulp Begin november 2004 ontvangen alle lutherse leden via Kerkinactie een persoonlijke brief van de Lutherse Synode. Hierin wordt de jaarlijkse bijdrage gevraagd voor de Actie 1+. In de meegestuurde folder leest u meer informatie over de andere onderwijsprojecten. Helpt u mee om het recht op onderwijs wereldwijd te steunen en uit te voeren? Alvast onze hartelijke dank voor uw steun. Annemieke Schouten (Kerkinactie)

Geef onderwijs: geef mensen nieuw perspectief. (foto: Kerkinactie) elkkwartaal

8

de ‘Kwartjes’ in de Lutherse Kerk (15-25 jaar) De Amish springen rond Deze zomer ben ik voor het eerst in mijn leven naar de Verenigde Staten geweest. Voornamelijk in New York City, maar ook een paar dagen in Pennsylvania. In Pennsylvania wonen veel Amish, op het eerste gezicht heel vreemd die koetsjes tussen de enorme Amerikaanse auto’s. De Amish zijn zeer sober levende afstammelingen van Zwitserse wederdopers, die onder leiding van Menno Simons in de achttiende eeuw naar de Verenigde Staten gingen om daar ongestoord hun geloof te kunnen belijden. Stichter van de groep was Jacob Amman. De amish, of mennonieten, belijden allemaal hetzelfde geloof. De Old Order Amish zijn de strengsten en die noemt men over het algemeen Amish, de minder strengen heten mennonieten. Old Order Amish zien af van technische verworvenheden zoals elektriciteit, auto’s, telefoons en andere moderne apparaten. In totaal gaat het om ongeveer 100.000 Amishpeople, verdeeld over 22 staten.

bij is zo’n groot gezin natuurlijk wel handig als je de hele oogst met zo min mogelijk mechanische hulpmiddelen moet binnenhalen: vele handen maken licht werk!

‘Rumspringa’

Dichter bij God

De man heeft de broek aan binnen het Amish-gezin. De moeders maken alle kleding zelf in de kleuren van de natuur: blauw, groen en bruin in combinatie met zwart. De kleding straalt eenheid en bescheidenheid uit, iedereen is gelijk, niemand is beter dan iemand anders. Meisjes en vrouwen dragen altijd een zwart schort om te laten zien dat ze altijd klaar zijn om te werken. Aan huis worden groente, fruit en quilts verkocht, de Amish zijn beroemd om hun handgemaakte quilts. De opbrengsten van deze producten hebben ze hard nodig. Ook leven ze een beetje van de toeristenindustrie, hoewel de meeste Amish die je in het stadje Intercourse (vind je dit grappig, het volgende dorpje heette Blue Balls) te woord staan, ‘gewone’ Amerikanen zijn in Amishkleding.

Ze wonen zeer geconcentreerd op het platteland. De boerderijen worden van generatie op generatie doorgegeven. Soms wonen daardoor zelfs meerdere generaties op één erf. In de drukke periodes werkt iedereen op het land en dat is dan ook wel nodig, want de Amish doen alles nog met paard en wagen. Ze hebben nauwelijks tractoren of andere machines en geen elektriciteit. Een koelkast mag wel op propaangas en een telefoon alleen aan de straat in een soort houten telefooncel. Ze willen niet dat technologie hun leven gaat leiden alleen omdat het gemakkelijker is. Het feit dat ze zo dicht bij de schepping staan geeft ze het gevoel dichter bij God te staan. De Amish geloven niet in geboortebeperking, waardoor de gezinnen groot zijn. Kinderen leren van jongs af aan hoe ze op het land moeten werken, dus iedereen kan mee aanpakken. Daar-

Er is pas tijd voor ontspanning als het werk gedaan is, en dan wordt er veel honkbal en volleybal gespeeld of geschaatst en gevist. Kinderen gaan tot hun veertiende naar speciale Amishscholen. Daarna moet er gewerkt worden. Studeren zit er niet in, men wil de kinderen niet moedwillig blootstellen aan de boze buitenwereld. In de leeftijd tussen 16 en 21 jaar moeten jongeren beslissen of ze bij de Amishkerk willen horen en zich laten dopen (volwassenendoop dus!) of niet, en met wie ze willen trouwen. Als de keuze eenmaal gemaakt is, zitten ze er hun leven lang aan vast. Uittreden uit de kerk kan niet en scheiden kennen de Amish niet, tenzij je helemaal uit de gemeenschap verstoten wilt worden. In deze beslissingsperiode krijgen de jongeren de kans om één jaar de ‘buitenwereld’ (onze wereld dus) te leren elkkwartaal

kennen en buiten de gemeenschap te gaan wonen om te weten wat ze missen. Dit jaar heet ‘Rumspringa’, wat zoiets betekent als ‘rondspringen’. Na dit jaar, waarin ze alles mogen doen wat binnen de Amishgemeenschap verboden is, dat is dus een heleboel, moet de keuze gemaakt worden. Misschien is het moeilijk te geloven, maar 80% van de jongeren kiest voor het leven bij de

Amish people Amish en trouwt jong met iemand uit de gemeenschap en krijgt kinderen en werkt op de boerderij. Deze ‘Rumspringa’ heeft het in Amerika zelfs tot de realitysoap ‘Amish in the city’ geschopt. Vijf Amish-jongeren (3 mannen, 2 vrouwen) worden in Los Angeles in een huis gestopt met zes stadsjongeren. De Amish-jongeren zien voor het eerst een echt Amerikaans winkelcentrum (dit was voor mij ook een belevenis trouwens) en de zee.

Respect De Amish kiezen absoluut niet de weg van de minste weerstand en proberen dicht bij Gods schepping te blijven. Het zou mijn leven niet zijn, ik wil te veel dingen weten, het idee om dom gehouden te worden vind ik verschrikkelijk. Natuurlijk heb ik het maar van een afstandje gadegeslagen, maar ik heb wel een groot respect voor deze mensen. Femke Akerboom 9

Vrouwenbonden in de PKN De Protestantse Kerk kent uit de oude bloedgroepen nog verschillende vrouwenbonden, waaronder de Nederlandse Lutherse Vrouwenbond (NLVB). Wordt het geen tijd dat ze net als de kerken fuseren? Voorlopig niet, zegt NLVB-voorzitter Fannie Hafkamp.

A

fgelopen zomer rolde ‘De Brief’, het blad van de Nederlandse Lutherse Vrouwenbond (NLVB), in mijn brievenbus. Een lezenswaardig blad dat aan de leden van de bond enkele malen per jaar wordt toegestuurd. Tussen onder meer de verslagen van bijeenkomsten en ontmoetingsdagen valt mijn oog op een artikel dat is overgenomen uit het Friesch Dagblad en een prikkelende titel draagt: ‘Fusie vrouwenbonden nog ver weg’. Volgens de voorzitters van de verschillende vrouwenbonden binnen de PKN zal er in 2004 zeker nog geen fusie tot stand komen.

Cultuurverschil Tijd om Fannie Hafkamp eens te peilen. Ze is al twaalf jaar bestuurslid van de NLVB (waarvan de laatste twee jaren voorzitter). Fannie: “De NLVB is niet uit het overleg met andere vrouwenbonden gestapt omdat ze niet samen willen. In tegendeel, samen maakt sterker. Nee, de reden lag onder meer in het onoverbrugbare cultuurverschil tussen de verschillende gesprekspartners. De NLVB is een kleine vereniging die landelijk is georganiseerd. Zij kent eigenlijk geen regionale afdelingen meer. De andere bonden daarentegen zijn nog wel in regio’s verdeeld en kennen een brede vergaderstructuur. Het gevolg daarvan was dat een klein aantal mensen al die vergaderingen moest bijwonen, dat

kostte teveel tijd. Daar komt bij dat de uitgangspunten bij het samengaan niet overeen kwamen. De andere bonden waren er vooral op uit om een nieuwe vrouwenorganisatie op te zetten met veel nieuwe (jonge) leden. Binnen de NLVB heerst meer het standpunt dat een speciale vrouwenorganisatie eigenlijk niet meer van deze tijd is en binnen een vrouwvriendelijke kerk ook niet meer nodig zou moeten zijn. Dat is ook meteen een pijnpunt.” Fannie geeft aan dat zij binnen de huidige PKN nog wel signalen ziet die bevestigen dat vrouwen nog niet alle functies kunnen (mogen?) vervullen. In haar ogen hebben vrouwen binnen de kerk nog niet de plek die ze verdienen en hebben vrouwenorganisaties als de NLVB nog wel degelijk een taak en een missie. Als derde reden noemt Fannie dat het bestuur en de leden van de NLVB zich zorgen maakten over de vernauwing die het Samen op Weg-proces met zich meebracht. Wat bedoeld was als een verbreding en een verrijking van bestaande stromingen werd in hun ogen steeds smaller. De oecumenische activiteiten die daarvoor regelmatig werden georganiseerd werden steeds minder en de contacten verwaterden. Het besluit om uit de al rijdende trein te stappen was niet gemakkelijk, er is indertijd veel over gesproken binnen het bestuur en de vereniging. Om trouw te blijven elkkwartaal

aan de eigen uitgangspunten was het nodig. De NLVB wil een ruime en open organisatie zijn vanuit de lutherse traditie. Er vindt kadervorming plaats. Vrouwen krijgen de gelegenheid om binnen de vereniging zich te ontwikkelen en te bekwamen in bestuurlijke en organisatorische vaardigheden. Sommigen zetten dat voort als lid van de synode of in de plaatselijke kerkenraden.

Contacten Sinds het proces van samengaan is afgebroken zijn er weer contacten met organisaties als ‘Vrouwen voor vrede’ en de ‘Raad van Kerken’. Ook met de andere vrouwenbonden wordt nog steeds samengewerkt, maar niet meer met als doelstelling om te komen tot één organisatie. De thema’s die voor de verschillende studie- en ontmoetingsdagen centraal worden gesteld worden aangereikt door de Women-desk van de LWF. Cornelia Hübner is daar als contactpersoon nauw bij betrokken. In 2004 staat het thema ‘Water, bron…’ centraal. Op allerlei manieren is dat terug te vinden tijdens de bijeenkomsten. Ook de ontmoetingsdagen op 1, 2 en 3 oktober op Hoekelum staan in dat teken. De NLVB wil zichzelf graag overbodig maken. Op mijn vraag of de bond over tien jaar nog bestaat antwoordt Fannie: “Misschien niet, maar dan hebben we het goed gedaan!” We gaan het zien. Heleen Vink–Roosch

10

elkwartaal Vrouwen zijn anders! Onlangs heeft een bisschoppelijke commissie van het Vaticaan weer eens van zich laten horen. “Vrouwen zijn niet minder, maar anders”, is de conclusie, die in een studie over diverse bijbelpassages wordt getrokken. De eerste reactie van vrouwen uit mijn omgeving was: anders dan wie, anders dan mannen, anders dan bisschoppen? Of zijn juist mannen anders? Waarom wordt door de Rooms-katholieke bewakers van de geloofsleer uitgegaan van mannen, die dus blijkbaar de norm zijn, want vrouwen zijn ‘anders’. En dat anders-zijn moet in elk geval tot uitdrukking komen in een waardering voor de typisch vrouwelijk geachte werkzaamheden als zorg en opvoeding van kinderen. De boodschap van dit document is, dat vrouwen niet financieel gestraft en maatschappelijk ondergewaardeerd mogen worden als ze haar aandacht speciaal op deze

vrouwelijke taken willen richten. Wie heeft iets aan een dergelijke uitspraak? Onze Nederlandse kardinaal Simonis heeft direct gemeld, dat de brief in het komende najaar onderwerp van gesprek zal zijn op de bisschoppenconferentie en zo zal dus een gezelschap mannen zich beraden over de consequenties van deze ‘belangrijke’ uitspraak. De kans is groot dat de heren het er helemaal mee eens zijn en nog eens gaan uitleggen aan hun parochianen, dat er natuurlijk heel veel waardering is voor alles wat al die vrouwen in hun kerk doen, maar dat vrouwen, die zich liever bij de wieg en het aanrecht ophouden toch eigenlijk meer waardering moeten krijgen. Waarschijnlijk zullen ze ook nog eens bevestigen wat al eerder vanuit Rome verordonneerd was dat vrouwen toch eigenlijk niet als pastoraal werkende kunnen fungeren en ook zeker niet

als misdienaar, want ze zijn anders en mannen zijn de norm. Je vraagt je af wanneer men ook in de Rooms-katholieke kerk eens tot het besef zal komen, dat juist door het terecht gesignaleerde verschil tussen mannen en vrouwen, vele kerkelijke ambten heel goed door vrouwen vervuld kunnen worden. Is pastoraat niet het hebben van aandacht en het geven van zorg aan de medemens? Zou dus een vrouwelijke pastor niet even of misschien wel méér geschikt zijn voor deze bij uitstek christelijke opdracht? Laten we hopen, dat er ooit bisschoppen komen (of misschien wel binnen afzienbare tijd een paus?), die ‘anders’ zijn of in elk geval anders denken dan het in eeuwenoude tradities vastgeroeste orgaan voor de geloofsleer. Tom Albers

Boekbespreking Zingend geloven 8 … en hoe verder? Het was 1981 - al weer drieëntwintig jaar geleden - dat het eerste bundeltje ‘Zingend geloven’ verscheen. ‘Op verzoek van de Interkerkelijke Stichting voor het Kerklied uitgegeven door de Prof. Dr. G. van der Leeuw-Stichting’. Vanaf het tot stand komen van het ‘Liedboek’, enkele jaren tevoren, was de Interkerkelijke Stichting voor het Kerklied doorgegaan met inventariseren wat er daarna aan kerkliederen was ontstaan en functioneerde én met het verzamelen van nog onbekende liederen ter publicatie. Nu ligt het achtste deel voor ons, zoals veel voorgaande delen verzorgd door ‘Boekencentrum’. Om het eerst maar over deel acht te hebben: veel bruikbaar materiaal. Bij het doorspelen en –zingen ontdek ik een aantal liederen die om hun bekende melodie door ‘Songs of Praise’ zouden worden ingedeeld bij de categorie

‘rousing hymns’. Maar met teksten die je een gemeente zonder schroom in de mond durft te leggen. Nogal wat liederen van Sytze de Vries voor morgen en avond. Twee liederen van Hans Mudde troffen me door de zuivere manier waarop ze Gods nabijkomen tot ons en ons open bloeien naar God verwoorden. Twee van de drie teksten van Wonno Bleij vertolken het geheim van het op elkaar gericht zijn van God en mens – zoeken, omkijken en door wat gebeurt héén in onzekere zekerheid weten hoe Hij en wij samen gaan. Ach, er is zoveel te zeggen en ik heb maar een zeer beperkte ruimte. Laat me daarom, met voorbijzien van heel veel, opmerken dat de liederen 20 en 21 een plaats verdienen als lied voor 26 december en het feest van Willibrord, de apostel der Nederlanden. En dat de door Koenraad Ouwens vertaalde

hymnen je je doen afvragen waarom we toch zo weinig getijdendiensten vieren... Dit achtste deeltje is de afsluiting van een reeks. Met een punt (een register bij de reeks) sluit dit stuk werk af. Jammer? Ja, als er verder niets mee gebeurt. Maar wellicht is de PKN-organisatie inmiddels wat bekomen van de kerkenfusie en ontstaat er in Utrecht ruimte om na te denken over een psalm- lied- en kerkboek dat bruikbaar is voor de gemeente van nu.

elkkwartaal

11

Herman Leker

(Zingend geloven deel 8, eenstemmig  6,00, meerstemmig  15,50, register  5,00. Uitgave Boekencentrum Zoetermeer. Staffelprijzen bij grotere aantallen)

De Nieuwe Bijbelvertaling Begrijpt u ook wat u leest? Dat vroeg de apostel Filippus aan een hoge Ethiopische ambtenaar die hij op zijn reiswagen uit de profetieën van Jesaja hoorde lezen. U kent het verhaal, het staat in Handelingen 8 vanaf vers 26. De man, vroeger aangeduid als de ‘kamerling uit Morenland’ antwoordde dat de tekst zonder uitleg niet te begrijpen was. Hebreeuws was in die tijd al een ‘dode taal’. De tekstgedeelten die in de synagogen werden voorgelezen vergden dan ook, om begrepen te kunnen worden, een vertaling die op veel plaatsen bovendien uitlegde. De vertaling in het bijvoorbeeld Grieks, de Septuagint, bedoeld voor Grieks sprekende Joden, stamt van ver voor de tijd van Christus. Sporen van die

vertaling vind je terug in de oudtestamentische aanhalingen in het Nieuwe Testament. En de jonge kerk las er uit in de eredienst.

Velerlei vertalingen Vertalingen zijn er in soorten. Sommige vertalingen willen zo letterlijk mogelijk de grondtekst overzetten, zo mogelijk zelfs hetzelfde woord in de grondtaal vertalen met telkens hetzelfde woord in de doeltaal. In veel vertalingen hoor je de taalkenmerken van het origineel door de vertaling heen klinken. Andere vertalingen proberen voornamelijk de betekenis van een tekst over te brengen. De ene vertaling houdt amper rekening met de litteraire vorm (proza, poëzie,juridische

tekst etc.), de andere maakt die in de weergave duidelijk zichtbaar. Het zijn allemaal keuzes, ingegeven door het doel dat de vertaler(s) voor ogen staat. Daarnaast klinkt in elke vertaling altijd weer de tijd door, waarin die ontstond. Taalgebruik verandert immers. En van tijd tot tijd bemerk je de theologische richting waar een vertaling uit stamt.

Hebben onze gemeenten behoefte aan een nieuwe vertaling? Eigenlijk is dat een open deur intrappen. De laatste, in 1939 herziene, lutherse bijbel werd het jaar daarna gedrukt en is al lang uitverkocht. Sinds het verschijnen in 1951 van wat toen Nieuwe Vertaling werd genoemd, gingen de meeste gemeenten die gebrui-

‘Een rondje vertalen’, minisymposium NBV Amsterdam Het ligt in de bedoeling dat iedere gemeente rond 31 oktober een bijbel krijgt aangeboden. De Protestantse Kerk in Nederland (PKN) zal de vertaling voorlopig voor gebruik vrij geven, om na verloop van tijd officieel een ‘nihil obstat’ (een verklaring dat niets het gebruik van de vertaling in de weg staat) te kunnen afgeven, zodat de NBV als kanselbijbel in gebruik genomen kan worden. Het verschijnen en de ingebruikname van de NBV is dus een gebeurtenis van belang en in talloze artikelen werd er wordt er aandacht aan besteed. Het team van predikanten in Amsterdam vond dan ook dat deze historische gebeurtenis in Luthers Amsterdam niet ongemerkt zou mogen passeren. Schrijft u daarom al vast de volgende datum in uw agenda: zaterdag 27 november 2004 zal in de Ronde Lutherse Kerk (Kattegat 1) ter

gelegenheid van het verschijnen van de NBV een mini-symposium, ‘Een rondje vertalen’, worden gehouden wat er zeer veelbelovend uit gaat zien. Als sprekers hebben hun medewerking toegezegd: dr. Sijbolt Noorda, voorzitter van bestuur van de Universiteit va Amsterdam en de Hogeschool Amsterdam, tevens betrokken bij de totstandkoming van de NBV. Hij zal in het algemeen vertellen over de NBV. Dr. Tom van Deel, universitair docent en literair recensent van Trouw zal u vertellen over de (prachtige) vertaling van de psalmen. Prof. Dr. Marcel Barnard hoogleraar liturgiek aan de Universiteit van Utrecht zal als lutheraan zich met ons buigen over de vraag wat Luther van deze bijbelvertaling zou hebben gevonden. Het kwintet Kwintessens zal onder elkkwartaal

meer een gedeelte van psalm 104 uit de NBV ten gehore brengen, een compositie van de hand van de bekende componist Jan Rokus van Roosendael. Organist Wim Diepenhorst zal het beroemde Bätz –orgel bespelen. Het symposium is van 15.00 tot 17.30 uur, de toegang is vrij. De Ronde Lutherse Kerk is gelegen op loopafstand ( 5 minuten) van het Centraal Station. Ook te bereiken met tram 1, 2, 5, 3, 17 en bus 21, 170, 171, 172. Meer gedétailleerde informatie is op dit moment nog niet bekend, enige wijzigingen behouden we ons dus voor. Het definitieve programma kunt u vanaf 1 oktober opvragen bij het kerkelijk bureau van de Evang. Lutherse Gemeente van Amsterdam: (020) 642 23 73. Marieke Brouwer

12

komt uit ken. De tekst stamt grotendeels van voor 1940 en leunt bewust aan tegen het spraakgebruik van de Statenvertaling. Ook wie kerkelijk is opgevoed heeft nu vaak moeite die vertaling 1951 te verstaan. Op menig altaar vind je vandaag dan ook de Willibrordvertaling of Groot nieuws. En dan nu: de Nieuwe Bijbelvertaling (NBV). Deze is opgezet als een interconfessionele vertaling voor Nederland en Vlaanderen. Te gebruiken in kerk en daarbuiten. Aan de NBV hebben meer dan honderd personen meegewerkt in allerlei functies. Tweeëntwintig geloofsgemeenschappen werkten er aan mee. Ze leverden onder meer supervisoren die elk voor zich de vertalingen toetsten en commentaar leverden. Te voren werd een groot aantal criteria voor de vertaling vastgesteld. U vindt ze in “Werk in uitvoering. De [Nieuwe Bijbelvertaling] toegelicht”. Uitgangspunten zijn bijvoorbeeld dat wat er in het Hebreeuws, Aramees en Grieks staat, natuurlijk Nederlands moet worden. Dat de diverse literaire genres tot hun recht komen. Om er maar twee te noemen. Het resultaat zijn goed leesbare, voor-

leesbare en zingbare teksten. In taal van nu. Niet opgepoetst, niet mooi of verheven vertaald, omdat de Bijbel nu eenmaal een bijzonder boek is. En dat zal hier en daar wel een schokje geven. Het is nu eenmaal veel plechtiger, het klinkt gewijder, bijv. in de vespers te zingen “Mijn ziel maakt groot de Here en mijn geest heeft zich verblijd over God mijn Heiland” dan “Mijn ziel prijst en looft de Heer, mijn hart juicht om God mijn redder”. Het zou wel eens zo kunnen zijn dat een flink deel van de liturgie ‘hertaald’ moet worden wil de NBV erbinnen kunnen klinken!

Iedereen tevreden? U zult begrijpen van niet. Uit de rechterhoek van de kerken klinken naast voorzichtig positieve geluiden ook angsten. Is de Statenvertaling niet veel betrouwbaarder? Wordt de taal waarin die groepen het geloof doorgeven niet bedreigd? De Rooms-katholieke bisschoppen houden de NBV voorlopig maar liever buiten de eredienst. En professor Deurloo uitte zich op de laatste kerkdag in Amsterdam naar u zich wellicht herinnert bepaald ontevreden. Wat mijzelf betreft: ik zie in deze vertaling een kans om de taal van de

kerk weer bij de tijd en bij de mensen te brengen. Dat de voorganger veel uit te leggen heeft, ach dat heeft zij of hij bij een andere vertaling ook. Zeer positief zijn de Nederlandse auteurs die in een van de folders worden geciteerd. “Zelf de opsommingen zijn zo geraffineerd vertaald dat ze niet vervelen maar uitnodigen tot verder lezen” schrijft Arthur Japin over Nehemia.

De introductie Op 27 oktober wordt de vertaling geïntroduceerd. In het bijzijn van de koningin. Een stukje ‘volkskerkgedachte’ dat het wint van de scheiding van kerk en staat? Vanaf die dag ligt de NBV in de boekhandel in acht edities. Met en zonder apocriefen, in twee kleuren en twee kolommen, als literair werk in één kolom en als driedelige geïllustreerde tekstuitgave met canonvolgorde volgens protestants en volgens rooms gebruik. En er komen meer edities in 2005. De goedkoopste van nu (met apocriefen) kost circa  33,50. Herman Leker

Speciale Protestantse Kerk-editie van de nieuwe bijbelvertaling Een speciale bijbel ter gelegenheid van de nieuwe Protestantse Kerk in Nederland, in de nieuwe bijbelvertaling - die geven de Protestantse Kerk in Nederland en Uitgeverij Jongbloed samen uit. De editie is alleen verkrijgbaar via voorintekening tot 1 november 2004. De inteken- en machtigingsformulieren zijn te verkrijgen bij uw protestants dienstencentrum en op de website www.pkn.nl ‘Bijbel kerkvereniging’,

maar u kunt ook bellen met het Protestants Landelijk Dienstencentrum, tel.(030) 880 1415. Gegevens: omslag blauw leather look, in goudopdruk beeldmerk PKN; met afbeelding Verenigingsacte; formaat: 14 x 21; gebonden; prijs € 47,50; uitgever: PKN/Jongbloed. Een deel van de opbrengst gaat naar het geschenkfonds ‘Hoop doet samenleven’. elkkwartaal

13

Promotie Christiane de Vos Aan de Rijksuniversiteit Groningen promoveerde op 16 september Christiane de Vos-Wilkens tot doctor in de godgeleerdheid. Zij deed dat met een proefschrift getiteld ‘Klage als Gotteslob aus der Tiefe’, handelend over ‘Der Mensch vor Gott in den indiviuellen Klagepsalmen’. Christiane de Vos was vanuit de NordElbische Kirche enige tijd werkzaam als predikante in de lutherse gemeenten Breda en Culemborg. Ook was zij lid van de lutherse synode en secretaris van de theologische commissie. Sinds de benoeming vorig jaar van haar echtgenoot, de eveneens oudtestamenticus Cor de Vos, aan de Theologische Faculteit van de Universiteit van Münster in Westfalen is zij aldaar woonachtig. Eerste promotor was de Groninger Oudtestamenticus prof. dr. E. Noort en

Oproep Mönnich-onderzoek In het kader van het onderzoek dat momenteel aan het EvangelischLuthers Seminarium wordt verricht naar leven en werk van C.W. Mönnich, vindt ook een inventarisatie van diens correspondentie plaats. Wie beschikt over brieven van Mönnich wordt vriendelijk verzocht contact op te nemen met E.A. Postma, Jacob van Ruisdaelstraat 76, 3583 CG Utrecht, tel. (030) 254 67 42, e-mail: [email protected]

tweede promotor prof. dr. H. Speickermann uit Duitsland. Als opponenten traden onder anderen de Spaanse Psalmen-specialist prof. dr. Garcia Martínez en de rector van het Evangelisch-Luthers Seminarium prof. dr. K. Zwanepol op. Na afloop van de receptie in het Universiteitsgebouw vond in de historische Pelstergasthuiskerk in Groningen, voorzien van een prachtig Schnitgerorgel, een feestelijke muzikale bijeenkomst plaats waar de vele aanwezige familieleden, vrienden en collega’s uit binnen- en buitenland zich in taal en toon en zowel instrumentaal als in één- tot vierstemmig zingen lieten horen. Ook de kersverse doctor en haar man zelf gaven van hun muzikaliteit blijk met een prachtig gezongen tweestemmige psalmcompositie van Heinrich Schütz.

Twee van de stellingen bij het proefschrift luidden: ”Alleen bij een open functioneel ambtsbegrip is het mogelijk het ambt zowel vanuit het priesterschap aller gelovigen op te vatten, alsook de ambtsdrager als een tegenover van de gemeente te zien” en: ”Voor het aanzien van het geestelijk ambt krijgt de persoonlijke dimensie een steeds zwaarder gewicht. De relevantie van het ambt driegt afhankelijk te worden van de individuele invulling van het ambt door de ambtsdrager. Nooit kan echter alleen de persoon het ambt dragen, ook het ambt moet de persoon dragen”. Hans Mudde

Afscheid Niek Hermanides Niek Hermanides stopt in december aanstaande als cantor-organist in de Augustanakerk in Amsterdam. Op 12 december 2004 om 15.00 uur wordt daarom een feestelijke dienst gevierd in de Augustanakerk. Niek Hermanides was veertig jaar cantor van de Augustana Cantorij Cantate en 45 jaar kerkmusicus bij de ELG Amsterdam. In al die tijd betekende hij ook landelijk

veel voor de kerkmuziek. Hij liet onder meer van zich horen door de vele composities, door de jeugdmuziekdagen en door zijn medewerking in de Lutherse Werkgroep Kerkmuziek. Mede door zijn werk is de Augustanakerk tot een plek geworden waar creatief en vernieuwend met liturgie en kerkmuziek werd en wordt omgegaan.

Kringen in de Branding Het boek ‘Kringen in de Branding’ is een jubileumuitgave ter gelegenheid van het veertig jarig bestaan van ‘De Kringen’. Het beschrijft het ontstaan van de bijeenkomsten van groepen homoseksuele mannen en vrouwen en het geeft vele interviews met leden van de kringen over hun situatie vóór en na de ‘coming out’. Het geeft daarnaast een overzicht van de ontwikkelingen in de maatschappij en de Kerken over de homo-emancipatie. Veel nieuws heb ik er niet in

gelezen en de interviews maken een wat voyeuristische indruk op mij. Wellicht toch een leesbaar boek voor betrokkenen?

elkkwartaal

14

Tom Albers

N.a.v. K. Posthumus, Kringen in de branding; 40 jaar homo/lesbische emancipatiebeweging, Gorinchem, Narratio, 2004, 112 p, ISBN 90 52 63 96 04.

Zwolle maakt beleidsplan Het maken van een beleidsplan voor het kerkelijk werk hoeft geen saai werk te zijn. In de evangelisch-lutherse gemeente Zwolle lijkt het een inspirerend onderdeel van het gemeentewerk te worden.

I

k sprak over het maken van een beleidsplan met de Zwolse dominee Chica van Dam en kreeg inzage in een aantal stukken, die betrekking hebben op de voorbereiding. In een aantal ‘praatdagen’ van de kerkenraad is bekeken of iedereen dezelfde visie op die toekomst had. Het bleek dat dezelfde kernwoorden soms heel verschillend ingekleurd werden en dat de kerkenraadsleden zich moesten oefenen in een betere onderlinge communicatie. Een paar mensen nam vervolgens het voortouw. Er kwamen die themadiensten over ‘het verlangen van de gemeente’ en er werd een kleine enquête opgezet waarbij gemeenteleden op bezoek gingen bij de diverse groepen in de gemeente. Van iedere groep vrijwilligers – en dat zijn er in Zwolle toch wel zo’n zestig! – werd een soort ‘mission-statement’ gevraagd. Dat mission-statement werd geformuleerd nadat was nagedacht over de vragen: wat doen jullie?, wat zou je meer of anders willen (wat is je droom)?, wat belemmert je daarbij, wat heb je nodig? De verslagen van deze gesprekken

waren verrassend: veel mensen voelen zich betrokken bij de gemeente en zijn bereid zich ergens voor in te zetten. Door een aantal groepen werd gevraagd om training en coaching en er bestaat een duidelijk verlangen naar verdieping: waar gaat het wezenlijk om in de gemeente? Van Dam vertelde, dat zij tijd zal vrijmaken om meer aandacht te kunnen geven aan vorming en toerusting. Belangrijk is daarbij, dat besloten is wèl te gaan samenwerken met de Zwolse PKN-gemeente maar als zelfstandige lutherse wijkgemeente. Er wordt dus gestreefd naar kennismaking met de PKN-gemeente, onder meer door hun predikanten in de lutherse kerk te laten voorgaan, maar tevens om de specifieke lutherse elementen van de lutherse traditie te behouden en uit te bouwen.

Aandacht voor groei De groei van de lutherse gemeente heeft veel aandacht nodig: het zijn voornamelijk mensen uit andere kerken, die – na zomaar eens binnengelopen te zijn – getroffen zijn door de sfeer, de goede kwaliteit van de eredienst en de openheid die er heerst. Het zijn naast hervormden en gereformeerden ook remonstranten, vrijgemaakten en evangelischen, die bijvoorbeeld wel eens opwekkingsliederen zouden willen zingen. Jonge mensen, die zich niet meer thuis voelen in hun eigen kerk zoeken soms toch naar gemeenschap en gaan ‘reli-shoppen’. Voor deze mensen zijn cursussen als ‘Lutherse sporen’ erg belangrijk, want de lutherse gemeente wil wel luthers blijven en zich niet door de instroom van mensen, die een andersoortig verleden hebben, laten omvormen! Ook wordt ernaar gestreefd de relatie tussen kerkmuziek en eredienst duidelijk te maken door te zorgen voor kerkmuziek van goede kwaliteit uit de lutherse traditie. elkkwartaal

Een paar citaten uit de mission-statements: De ELG Zwolle - is een gemeente die saamhorig is, maar niet opdringerig; - is een plaats waar je open en vrij je mening kunt weergeven en waar je lekker kunt eten! - is een gemeente waar jongeren vrijgelaten worden, zelf kunnen kiezen waaraan ze meedoen; - is een gemeente waar mensen ernaar verlangen om op een eigentijdse wijze te leren hoe God en het dagelijks leven met elkaar te maken hebben.

Pastoraat Pastoraat blijft bij dit alles van groot belang. Van Dam wil naast het belangrijke persoonlijke pastoraat een onderling netwerk opbouwen. Daarom is voor de komende periode een aantal huiskamerbijeenkomsten opgezet (groothuisbezoek) waar zowel in de Zwolse wijken als in de buitengebieden de gemeenteleden voor uitgenodigd zullen worden . De bedoeling is, dat men zich meer betrokken en verantwoordelijk voor elkaar gaat voelen. Eigenlijk zou ieder gemeentelid iemand moeten hebben, die naar hem of haar omziet. De groep ‘Wilde Zwanen’, jonge mensen tussen 20 en 35 jaar, komen vijf keer per jaar bijeen om te eten en met elkaar te praten. Ze organiseren het allemaal zelf, van Dam is ‘er alleen maar bij’. In een gemeente als Zwolle brengt het maken van een beleidsplan de toch al grote groep actieve leden weer eens op een nieuwe manier bij elkaar. Minder grote gemeenten zouden hiervan misschien kunnen leren, dat het zinvol is om jezelf en elkaar eens wat vragen te stellen. Wie zijn wij, wat zouden we willen zijn, wat hebben we daarvoor nodig? Soms is er meer mogelijk, dan je op het eerste gezicht denkt. De provinciale, regionale dienstencentra van de PKN willen graag hulp bieden bij gesprekken hierover. Tom Albers 15

kriskraskort NAARDEN-BUSSUM: Een prima ‘troephuis’ hadden ze daar, een huis waar kinderen, jonge en oude mensen zich vele jaren thuis hebben gevoeld. Het allereerste huis was niet meer dan een houten schuur maar de vervulling van een ideaal voor de Victorygroep en de Bika’s en de Wadi’s van de Luthergroep. Een huis dat vol was van zinvolle jeugdige vreugde. Later was het huis mooier, beter toegesneden op het gebruik door de hedendaagse jeugd terwijl het ook gebruikt werd voor de jaarlijkse gemeente-barbecue, heerlijk in het bos. En nu is het afgebrand; in de nacht van 7 op 8 mei van dit jaar is het volledig in de as gelegd, men denkt aan brandstichting. De mensen die er gingen kijken zagen afgrijselijke beelden: verbrande tenten, verkoolde stoeltjes, alles weg. De vorken hadden het overleefd, vorken van allerlei aard. Op één er van stond nog ‘Sola’ te lezen, uit zo’n cassette die mensen vroeger bij hun trouwen kregen: Sola zilver. Maar de Bussumers die de vork zagen zeiden bij het zien van het woord ‘Sola’ tegelijk: ‘Fide’. Voor de jongere lezers: zo heette het blad van de vroegere NLJB, de Nederlandse Lutherse Jeugd Bond: Sola Fide, door het geloof alleen. De gemeenten WILDERVANK-VEENDAM, PEKELA en WINSCHOTEN geven gezamenlijk een kerkblad uit en soms is het op afstand een beetje lastig om uit te maken op welke gemeente een berichtje betrekking heeft. Zo was in het blad te lezen dat het kerkkoor ‘Maarten Luther’ niet lang nadat het zijn 95-jarig bestaan had gevierd, heeft moeten besluiten definitief te stoppen met de activiteiten. Oorzaak: gebrek aan leden. Waarschijnlijk betreft het hier het koor van de gemeente Pekela. Als dit niet het geval is dan hoort de redactie het ongetwijfeld. De ‘kleine kerken in de binnenstad’ van UTRECHT hebben al enige jaren overleg met elkaar. Het betreft hier de remonstranten, de doopsgezinden, oud-katholieken, vrijzinnig hervormden, baptisten, vrij-katholieken, de Waalse Gemeente en ook de lutherse gemeente. Deze laatste hoort nu zij deel uitmaakt van de PKN eigenlijk niet meer bij de kleine kerken maar

mede omdat de lutheranen in Utrecht zelfstandig blijven doorgaan, blijven ze betrokken bij dit overleg. Drie keer per jaar worden door deze gemeenten gezamenlijk vespers georganiseerd: in de vredesweek, in de week voor de eenheid in januari en in juni ook nog een keer. Zo is op 24 september de vesper voor de Vredesweek in de Lutherse kerk gehouden. De gemeenten hebben voor het komende seizoen tevens -net als in andere jaren - een lezingencyclus op het programma staan waarin men elkaar over de verschillende liturgieën zal informeren. In NIJMEGEN werd in september herdacht dat het 75 jaar geleden was dat de toren van de Lutherse kerk ingewijd werd, hoe lang het kerkgebouw zelf staat werd niet vermeld in De Lutherroos. De verjaardag van de toren werd gevierd met een feestelijke gemeenteavond waar ook actuele informatie vanuit de kerkenraad gegeven werd en er gelegenheid was voor uitwisseling alsmede voor vragen en opmerkingen vanuit de gemeente.

ELG Nijmegen In EDE is dit najaar een boek verschenen –auteur ds. Van’t Veld- over de kerkgeschiedenis van de plaats. Het nu verschenen boek is de tweede in de reeks en hierin komt de EvangelischLutherse Kerk aan de orde. In 1918 was een kleine groep van 13 leden en 32 belangstellenden in staat een kerkgebouw te stichten. In de beginjaren was het soms moeilijk een volledig kerkbestuur bij elkaar te krijgen. Tijdelijk konden hervormden die regelmatig in elkkwartaal

het kerkgebouw ‘kerkten’ deel uitmaken van het kerkbestuur. Ds. van’t Veld noemt hen ‘asielzoekers’. De financiën waren een voortdurende bron van zorg. Vergeleken met andere lutherse

ELG Leiden gemeenten deden vrouwen pas laat (in 1968) hun intrede in de kerkenraad. De kerkmuziek nam in de gemeente een steeds grotere plaats in. Er was en is een grote mate van geestelijke tolerantie terwijl in andere kerken ter plaatse de kerkelijke tucht een grote rol speelt. Als het er op aankomt staan de lutheranen er toch voor, met grote liefde voor hun kerk. Op een gemeenteavond vertelde ds. Van ‘t Veld over zijn boek en zo hield een buitenstaander ons een spiegel voor, zo meldt het gemeenteblad. Na ruim twee jaar van rommel en behelpen is de restauratie van het kerkgebouw van de lutherse gemeente te LEIDEN voltooid. Met een feestelijke middagdienst op 26 september is dit heuglijke feit gevierd. Het was een dienst met veel muziek, zang en een verhaal voor de kinderen. Na de dienst werd het glas geheven op een prachtig stuk werk, waar velen zich voor hebben ingezet. In WILDERVANK-VEENDAM werden in de zomervakantie weer zogeheten ‘stilte-uren’ gehouden, elke zondagmiddag in die periode was de lutherse kerk open van 15.30-16.30 uur. Steeds waren twee gemeenteleden aanwezig om als gastheer/vrouw dienst te doen. Bij de haventjes en de hotels lagen folders om zomergasten attent te maken 16

op deze uren die vaak leuke contacten opleverden. De Triangel in Almere-Oost, de kerk waar de lutheranen in FLEVOLAND ook samenkomen, kreeg in juni bezoek van een groep van protestantse leraren en gemeenteleden van de lutherse gemeente Nussdorf/Attersee in Oostenrijk. De bezoekers kregen een inleiding te horen over de 6000 jaar oude geschiedenis van het ‘Waterland Flevoland’ en ook over de Triangel en het samen gemeente-zijn in dit nieuwe stuk land. Eén van de bezoekende predikanten wenste de Triangel gemeente Gods zegen en kracht toe en benadrukte dat hij het verenigingsproces van de drie protestantse kerken in Nederland als bemoedigend ervaren heeft voor de kerkelijke situatie in Oostenrijk. APELDOORN besteedt aandacht aan het gemeenteblad ‘Opwaarts’ dat op 1 december 1916 voor het eerst verscheen. Het had als ondertitel ‘Orgaan der Evang.Lutherse Gemeenten Doesburg en Apeldoorn’. In de titel Opwaarts ligt volgens de toenmalige redacteur van het blad, ds C.Th. Scharten, tevens de diepste bedoeling van het blad, namelijk het bevorderen van de geestelijke band tussen de leden van de kerk met de bedoeling dat ‘onze zielen meer opwaarts worden geheven tot de gemeenschap met God, die in Jezus Christus onze Hemelsche Vader wil zijn’. Tijdens de oorlog lag de verschijning op last van de bezetters even stil maar per 1 januari 1946 verscheen het blad weer. Intussen is men vele jaren verder en is er veel veranderd maar

Opwaarts bestaat nog steeds en wordt ook nog steeds met veel liefde en inzet gemaakt en samengesteld, al verschijnt het nu alleen in Apeldoorn. Doesburg is een zelfstandige gemeente volgens ons Dagboek maar het gemeenteblad van die gemeente komt helaas niet bij de redactie in de bus. In ‘De Zwanenpen’, blad van de gemeente ZAANDAM, een curieus stukje over het wapen van de burgerlijke gemeente Garderen. Dit Veluwse dorp zou wel eens de enige plaats kunnen zijn die in haar wapen een onvervalste lutherroos heeft staan. Die lutherroos verwijst naar de hervormer van de Veluwe, Joannes Anastasius Veluanus die van 1544-1549 waarnemend parochiepriester was aldaar. Deze Joannes overleed in 1570 als predikant in

Duitsland. Het lijkt er dus op dat Garderen al vroeg onder lutherse invloed stond. Van die invloed is nu niet veel meer te merken gezien het feit dat juist Garderen één van die gemeenten is die niet veel moet hebben van lutheranen en niet van de PKN. In het Friese Deinum werd een tentoonstelling gehouden naar aanleiding van een studie naar onder meer avondmaalslinnen. Van zo’n honderd

gemeenten in Friesland was materiaal verzameld en van veertig hiervan werd het avondmaalslinnen tentoongesteld. Menige kerk heeft mooi damast in bezit, waarschijnlijk eens uit de linnenkast van een gemeentelid gekomen. Het oudste gedateerde linnen kwam van de Lutherse gemeente LEEUWARDEN. Eenvoudig gestreept en met het jaartal 1859, een kroontje en RK erin geweven. Wat de letters RK betekenen is niet bekend, wellicht wordt dit nog eens uitgezocht. Op zaterdag 4 september een bijzondere gebeurtenis in luthers DEN HAAG: burgemeester Deetman las aan jonge kinderen twee nieuwe boekjes voor: ‘Een huis voor God’ en ‘Wij horen bij elkaar’. De boekjes gaan in op vragen van kinderen vanaf ongeveer drie jaar over dopen en over de woonplaats van God. De burgervader ontving de nieuwe titels uit handen van prof. dr. J.P. Boendermaker, oud-hoogleraar liturgiek van de schrijfster en illustratrice van de boekjes, ds. W.T.V. Verhoeven, predikante van de Haagse lutherse gemeente. De gemeenten BODEGRAVEN en WOERDEN gaan zich dit najaar bezighouden met het diaconaal najaarsproject Exodus. ‘Eenmaal een dief altijd een dief’ is een oud gezegd dat in onze tijd nog altijd van kracht is. Mensen die om wat voor reden ook enige tijd in de gevangenis doorbrachten hebben bij terugkeer in de samenleving vaak grote moeite weer de juiste aansluiting te vinden. Mislukking van het proces van terugkeer leidt vaak tot een terugval in crimineel gedrag. Juist dat probeert de stichting Exodus te Utrecht te voorkomen. Exodus helpt (ex)gedetineerden bij de voorbereiding van hun terugkeer in de maatschappij. De diaconie van beide gemeenten wil samen met de gemeenteleden betrokkenheid bij dit werk tot uitdrukking brengen. Gedurende anderhalve maand zal dit thema tijdens de zondagse eredienst onder de aandacht worden gebracht. Het gaat dan om thema’s als wonen, werken, relaties, zingeving en betrokkenheid in de vorm van vrijwilligerswerk. Tjally Everaarts-Bilyam

elkkwartaal

17

SVK 25 jaar: vriendschap, vorming en liefde H

oekelum en lutherse vakantiekampen zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden. Het koetshuis heet geen jeugdhuis meer, maar nog altijd wordt het Pinksterkamp van de Commissie Weekenden er gehouden. En de hele zomervakantie lang staat het kampeerterrein vol met de SVK-tenten en klinken op het landgoed de vrolijke geluiden van vakantievierende kinderen.

onherkenbaar veranderd. Slechts wat meer of minder van uiterlijkheden: een baard, bril, haren en rimpels, een aantal kilo’s. Maar ook wat meer of minder van bepaalde principes: fanatieke milieufanaten of vegetariërs van vroeger kwamen nu in een dikke Saab het parkeerterrein oprijden of deden zich te goed aan ‘echt vlees’ bij de barbecue. Het kan verkeren….

Waardevol Al pratend constateer je dat er door de generaties heen veel overeenkomst is in het antwoord op de vraag wat die kampen nu eigenlijk voor iemand betekend hebben. Mijmerend in het prieel, waar het toch wat rustiger praten is dan in de buurt van de luidsprekers, met één van de oudste reünisten, de heer Ted van Zadel, noemen we de

Het lag dan ook voor de hand dat het jubileum van de Stichting Vakantie Kampen (SVK) op Hoekelum gevierd zou worden. In en om de grote tent die op het gras naast het Koetshuis de dreiging van wind en stortbuien trotseerde, was het een feest van ontmoeting en herkenning. En dat niet alleen voor de ‘jongsten’ van de laatste vijfentwintig jaar, maar ook voor de ‘ouwe sokken’ uit de tijd van de bondskampen van de NLJB. Er werden herinneringen opgehaald, vooral bij de tafels met fotoboeken, oude kampkranten en notulenboeken. De meeste reünisten waren niet

De oprichters van de SVK, v.l.n.r. Nol van Beek, Harjo Pinkster en Frits van der Meer (foto: Femke Akerboom).

Oud-SVK-gangers happen naar Peijnenburg De SVK en ik hebben een lange geschiedenis en op het 25-jarig jubileum heb ik dat geweten ook… Op het grasveld bij het koetshuis stond een soort circustent waar de bar, de band en de draaitafel zich bevonden. Er was een plek om je te melden, een plek voor je foto’s en kampkranten en een plek waar je een romantisch diner met je oude kampliefde kon winnen. Ik kwam niet alleen vroegere mededeelnemers tegen, en medeleiding, maar ook leiding die op mij had gepast. Er was een leider bij wiens gezicht me wel bekend voorkwam, maar

daar bleef het ook bij, hij wist zich mij nog wel te herinneren van twintig jaar geleden als meisje van 7, hopeloos verliefd op Danny de Munk, dat het zo erg was wist ik zelf niet eens. Best gênant eigenlijk, maar ja… Veel ex-leiders waren met hun eigen kinderen gekomen, waar druk mee gespeeld werd, de voetbalcompetitie die ontstond was zo spannend dat we het gebed voor de maaltijd mistten. Maar wel leuk om te zien dat de volgende generatie zich al presenteert. Er waren wel zo’n vijf generaties van deelnemers, leiding en bestuursleden onder elkkwartaal

de ruim honderd aanwezigen. Een aantal mensen werd geëerd met een medaille, onder andere het bestuur, dat de SVK heeft opgericht 25 jaar terug, Henk van Ee van Hoekelum die altijd bereid is om een stukje koelkast af te staan voor de tentenkampen en ook de synode werd bedankt voor haar steun, zowel financieel als ook voor het altijd blijvende interesse in het wel en wee van de lutherse jeugd. Op de drie tafels met foto’s en kampkranten kon iedereen zijn collectie neerleggen. Geweldig om foto’s en kampkranten te bekijken van zo lang 18

vriendschappen als het meest waardevolle uit de ‘kamptijd’. Hij zat samen met dominee Cas Visser in de leiding van het eerste bondskamp, dat in 1946 op het kasteel werd gehouden. Het was een zomerweek voor zo’n achttien jongeren in de leeftijd van 16 tot 22 jaar. De vriendenkring die hij opbouwde was en is nog steeds heel belangrijk voor hem. En op de tweede plaats – en dat wordt ook door iedereen genoemd – komt het vormende aspect. Bij de jeugdbond werd je klaargestoomd voor je verdere loopbaan als kerkelijk vrijwilliger. Je komt ze nog overal tegen, de jeugdbonders van toen zijn de kerkleiding en kerkelijk kader van nu.

Ontbijtkoek Dat organiseren kunnen ze nog steeds. Natuurlijk zijn er verschillen, alleen al door de ontwikkelingen op het gebied van de moderne techniek. Nolly Klomp, die jarenlang in Bussum het ‘bondsbureau was’, deed dat ‘aan huis’ en mocht dat doen van haar huisbaas bij wie ze inwoonde op voorwaarde dat ze dagelijks voor hem kookte. En voor het stencilwerk reisde ze naar Amsterdam, waar het kerkelijk bureau deze faciliteit beschikbaar stelde. In ons digitale tijdperk kun je je dat amper meer voorstellen…. Maar evengoed, ook dit bestuur verstaat de kunst van organiseren. De zomerkampen waren dit jaar weer allemaal volgeboekt en perfect georganiseerd. Het bestuur en de kampleiding zijn fris, creatief en enthousiast. Op het gebied van public relations kunnen ze

Ontbijtkoeken (foto: Femke Akerboom)

Het huidige SVK-bestuur (foto: Femke Akerboom) de rest van de kerk een lesje leren. Niet alleen de voortreffelijke website getuigt daarvan. Ook de actie van Barris om via een Radio 3-programma de SVKwens om alle reünisten een ontbijtkoek met jubileumkartonnetje mee te geven was een succes. Peijnenburg leverde 150 koeken als symbool voor de plak ontbijtkoek en warme chocolademelk voor het slapen gaan!

Drie generaties Swingen met de band, zingen om het kampvuur en – als je durft – blijven slapen in zo’n solide SVK-tent en je tanden poetsen in een onverlichte toiletwagen. Het kon allemaal. En of dit heel bijzondere lutherse jeugdwerk door kan gaan, of het

geleden, de foto’s van het zeilkamp van de NLJB uit 1958 (die ook op de website van de SVK te bekijken zijn) lagen er ook. Het was erg leuk om met oud medekampgenoten herinneringen op te halen, leuk dat iedereen andere dingen onthoudt. Als klap op de vuurpijl kreeg iedereen een cadeau. Het is zo’n beetje traditie geworden bij de kampen van de SVK om de dag af te sluiten met een kop warme chocolademelk met een plak ontbijtkoek. Via het radioprogramma van Dolf Janssen kon je een wens doen. Barris (de man van de website) had in een wens gevraagd om honderdvijftig ontbijtkoeken met een speciale SVK-wikkel aan de jubileelkkwartaal

toekomst heeft? “Zeker weten”, zegt Marianne van der Meij-Seinstra, “het schuift gewoon door”. De dominee en haar familie hebben recht van spreken, zijn met drie opeenvolgende generaties aanwezig. Misschien is dat wel het derde belangrijke aspect, namelijk dat door de jaren heen ogenschijnlijk kortstondige vakantieliefdes uitgroeien tot liefdes voor het leven! De bewijzen daarvan liepen hier rond! De kracht van ‘luthers Nederland’ zit in het kleinschalige en zolang we daar maar aan vasthouden, “is de koek nog lang niet op”, aldus de tekst op het Peijnenburg-kartonnetje… Coby Aartsen-Kraaypoel

umdeelnemers te kunnen uitdelen. Peijnenburg wilde dat wel doen, waarvoor hartelijk dank. De radio-uitzending liet het bestuur van de SVK natuurlijk horen. Ook kreeg de SVK van de Stichting vrienden van Hoekelum een cheque aangeboden voor het jubileum. Men kon blijven slapen in de tenten op het kampeerterrein waar aan het eind van de avond het traditionele kampvuur knapperde totdat het licht werd, de perfecte afsluiting van een perfecte dag. Femke Akerboom

19

‘Mister’ KALME Jibbo Poppen stopt Hij maakt de vijfentwintig jaar net niet vol en zelfs na enige druk vanuit het bestuur om toch te blijven houdt Jibbo Poppen het voor gezien bij de communicatie-club voor lutherse minderheidskerken in Europa, KALME. ,,Ik ben er zeker nog niet op uitgekeken, maar je moet gewoon ergens een keer mee stoppen. Er moet ook eens een andere wind gaan waaien.” en vertegenwoordigers van de LWF (Lutherse Wereldbond) van gedachten wisselden over media in combinatie met de kleine kerken. In 1977 al was de aanzet tot dit overleg gegeven toen kleine kerken elkaar tijdens een conferentie tegenkwamen en tot de conclusie kwamen dat ze weinig van elkaar hoorden en dat hun geluid bovendien opging in het stemgeluid van de grote lutherse kerken in Europa.

Voor de lutherse kerken in de Oost-Europese landen, zoals de DDR, de Baltische staten, Tsjecho-Slowakije, Polen en Rusland, was er heel weinig op mediagebied. Vaak mochten kerken, als ze al kerk konden zijn, alleen binnen de eigen muren actief zijn. Naar buiten toe was onder de totalitaire regimes uit den boze. Poppen: “In de DDR waren behoorlijke lutherse kerken, die een eigen blad uitbrachten. Maar vrij in hun schrijven waren ze niet, de overheid korte ze op de hoeveelheid papier die ze kregen.” Voor de West-Europese landen zoals Oostenrijk, Italië, Zwitserland, Frankrijk en Nederland was lag de situatie heel anders. Maar ook in die landen werd het aardig gevonden om onderlinge contacten te hebben. Poppen: “In de beginfase was men vooral

bezig om stem te geven aan kleine kerken, met bruggen bouwen tussen verschillende delen van Europa.” De eerste gezamenlijke activiteiten behelsden een artikelendienst. Verhalen en wetenswaardigheden uit de wederzijdse kerkenbladen werden onderling uitgewisseld. In het begin waren de kerken in Oost-Europa vooral met zichzelf bezig. Ze hadden nog niet de ruimte om over de grens te kijken. Gaandeweg de jaren tachtig van de vorige eeuw ging oost meer bij west te rade. De kerk in Elzas Lotharingen bijvoorbeeld, deed veel met radioprogramma’s en geluidscassettes. In OostEuropa vonden ze dat interessant. En zo gebeurde het dat regelmatig iemand vanuit Straatsburg naar Oost-Europa reisde met cassettes in de koffer om zo uit te leggen hoe dat moest. Na het verdwijnen van het IJzeren Gordijn vielen de ideologische barrières weg. Kerken die tot dan toe alleen binnen de eigen muren mochten, werden ineens gevraagd om mee te helpen met de opbouw van nieuwe

elkkwartaal

20

Bruggen bouwen Jibbo Poppen (m) met Fritz Westphal (Straatsburg) op de bank. Rechts het nieuwe lid uit Frankrijk, Ronald Kaufmann (Foto van J. Poppen)

V

an zijn jarenlange ervaring in het bestuur van KALME willen de nieuwe bestuurders nog graag even gebruik blijven maken, Poppen heeft toegezegd om af en toe met raad en daad terzijde te staan. De eerste bijeenkomst van wat later KALME (afkorting van Kommunikationsausschuss Lutherischer Minderheitskirchen in Europa) zou worden, bezocht Jibbo Poppen in 1981. Dominee Klaas Dekker vroeg Poppen om een mee te gaan naar een vergadering in Oost Berlijn waar lutherse minderheidskerken

KALME krijgt jaarlijks een bijdrage van de LWF. Daarnaast betalen de kerken die lid zijn van KALME jaarlijks contributie. Dat is drie jaar geleden ingevoerd om daarmee van de kerken steeds een signaal te krijgen dat ze het nog zien zitten. Er wordt op dit moment hard gewerkt aan de KALME website, die wordt weer betaald door de Italiaanse lutherse kerk die door de invoering van een nieuw belastingstelsel ineens een bedrag geld kreeg. De site is een tijd in de lucht geweest, maar werd niet bijgehouden. Binnenkort is de vernieuwde te vinden op internet, www.kalme.org

dat Oost-Europa, sinds ze materieel worden gesteund en in openbaarheid kerk kunnen zijn, inhoudelijk meteen teruggrepen op het oude vertrouwde. Terwijl in Nederland de ontwikkeling in denken gewoon doorging. ,,Het werd meer bruggen bouwen tussen allerlei geloofsinhoudelijke kraters. Van Nederland heerst overal het beeld dat alles kan.”

Toekomst

Deelnemers aan de KALME-Assemblee in Sibiu, Roemenië. Ergens in het midden staat Jibbo Poppen. (Foto van J. Poppen) samenlevingen. Poppen: ,,In Estland bijvoorbeeld werd de lutherse kerk gevraagd om mee te draaien in organen van de overheid om te bepalen hoe de samenleving vorm moest krijgen. Ineens werden ze gevraag door de omroep om iedere dag een korte meditatie te verzorgen. Iemand van KALME is toen een week in Tallinn geweest om mee te denken over de vorm en over hoe je een boodschap in drie minuten overbrengt. Of neem die keer dat ik met Piet Halma van de IKON in Sint Petersburg was om met redacteuren van kerkenbladen te brainstormen hoe je en blad maakt. De ontmoetingen van KALME waren op dat moment ook gelegenheden om elkaar in een land onderling te treffen en om eens van elkaars ideeën kennis te nemen. Van alles is mogelijk. Zo heeft iemand uit Italië een tijd in Wenen gewerkt om journalistiek bijgeschoold te worden.”

Recalcitrant Het feit dat Poppen uit dat als recalcitrant ervaren Nederland kwam, zorgde bij tijd en wijle voor behoorlijk wat spanning. De lutherse kerk in Letland denkt, om maar eens wat te noemen, heel anders over de vrouw in het ambt dan hier in Nederland. “Homoseksualiteit, Samen op Weg, er was iedere keer veel uit te leggen. Vaak deed ik dat tweeledig, eerst de feiten, vervolgens hoe we bij al die ontwikkelingen de bijbel blijven uitleggen. Toen we in Sint Petersburg de videoband ‘Dood op verzoek’ van de IKON (over euthanasie, red.) lieten zien, werd daar geschokt op gereageerd. De groep die daar samen was, was beslist niet het behoudendste gedeelte van de kerken, maar toch werden toen bijna fundamentalistische conclusies getrokken in de trant van zonde; gij zult niet doden. Dan voel je de kloof goed.” Poppen signaleert

KALME zit nu in een stadium van het uitzetten van een nieuwe koers. Het is een klein clubje, met 21 kerken vooral functionerend binnen de Europese Unie, uitgezonderd Rusland en Roemenië. KALME kan volgens Poppen een bescheiden rol spelen in het laten horen van het protestantse geluid in Europa. Het is van oorsprong een lutherse club, de deur staat open voor andere protestantse minderheidskerken. Poppen: ,,Het lastige is dat de meeste kerken vooral nog met zichzelf bezig zijn. Maar KALME moet zeker doorgaan op de weg van ontmoetingen, het praktisch bezig zijn met mediawerk. Dat allemaal wel binnen andere kaders, in een Europa dat heel anders van samenstelling is geworden met kerkelijk gezien heel veel verschillen. Laten mensen bij elkaar blijven komen om van elkaar te leren. SoW heb ik steeds uit moeten leggen, nu denken ze dat de lutherse kerk in Nederland niet meer bestaat. Ze kunnen van ons leren hoe een kleine kerk in een groter geheel kan functioneren.” Praxedis Bouwman

PKN is lid van LWF De toetreding van de Protestantse Kerk in Nederland (PKN) tot de Lutherse Wereldfederatie (LWF) is een feit. Samen met de aanname van twee lutherse kerken in Tsjechië en Ghana is het aantal leden van de LWF met 2.515.024 toegenomen tot een aantal van bijna 65 miljoen mensen. Het in vol lidmaatschap aanvaarden van PKN gebeurde tijdens de jaarlijkse ‘Council’ (het bestuurlijk orgaan van de LWF dat tussen Assemblees door beslissingen neemt) begin september. De president van de LWF, Hanson,

benadrukte dat het lidmaatschap van PKN een uiting was van het veranderende landschap in de oecumenische wereld. Er zijn vele en verschillende tekens dat de Heilige Geest hard aan het werk is om de eenheid die we in Christus hebben te verdiepen, “en dit is een van die tekens.” ”We maken onze lutherse identiteit niet in een isolement ten opzichte van andere kerken, maar juist in de relatie met hen.” Hanson hoopt dat de LWF de geschenken die mensen met de hervormde traditie meebrengen welkom heet.

Secretaris-generaal Noko tekende aan dat verschillende lutherse kerken door het lidmaatschap van de LWF tot een gemeenschap van altaar en kansel komen, ook al hebben ze geen onderlinge directe dialoog. Hij zag de jarenlange dialoog op afstand in Nederland tussen de drie gefuseerde kerken en merkte op: “We zien dat zich een zekere methodologie aftekende die erg belangrijk is voor hoe we wellicht in de toekomst te werk kunnen gaan. Ik ondersteun deze ontwikkeling van harte.”

elkkwartaal

21

Kerken: gebouwen die emoties oproepen D

e vermaarde architect Ben van Berkel heeft drie jaar geleden een splinternieuw kerkgebouw voor hervormden en gereformeerden in Hilversum neergezet. Het kerkgebouw verrees samen met nog een andere nieuwe kerk in een woonbuurt, op een hoek van twee straten. Een opvallend gebouw van glas en beton op een opvallende plek met veel passanten. Tijdens de bouw had vrijwel iedereen een mening. De mooiste uitspraak was van een buurtbewoner: de uitstraling van een Gamma, het bekende bouwwarenhuis.

Emotie Gelukkig voor de gebruikers van de inmiddels tot Regenboogkerk gedoopte religieuze plek is de ruimte binnen prachtig. Een grote open kerkzaal waarvan de stoelen als een soort amfitheater in een halve cirkel rondom altaar, kansel en doopvont zijn opgesteld. Door het matte glas dringen de weersomstandigheden naar binnen. Sombere regen op het dak en vrolijke zon waardoor de diensten nog feestelijker worden. Het gebouw doet wat met mensen. En dat is ook het uitgangspunt van het wat moeilijke en behoorlijk doorwrochte boek ‘Het kerkgebouw in het postindustriÎle landschap’ onder redactie van Kees Doevendans en Gertjan van der Harst. Hoewel een kerk minder wordt gebruikt, het kerkvolk steeds mobieler is, slaat bovendien nog wel eens een zondag over, doet zo’n gebouw de meeste mensen wat. Het roept nog steeds emoties op. Ook in deze tijd van secularisering. Dat rechtvaardigde volgens de werkgroep Kerkgebouw van de Protestantse Kerk in Nederland deze bundel studies over architectuur, stedenbouw, kunsthistorie, theologie en liturgiek. Rijksbouwmeester Jo Coenen die een voorwoord heeft geschreven, noemt de aandacht voor het kerkgebouw positief. Volgens hem komt

dat omdat ‘kerken vaak nog de enig overgebleven grote overdekte open binnenruimten in onze dichtgebouwde binnensteden zijn’.

Kansel aan de zijkant In de bundel is een luthers kerkgebouw van na de Tweede Wereldoorlog opgenomen: de Andreaskerk in RotterdamHilligersberg (1949). De voorganger, Martin van Wijngaarden, presenteert in zijn betoog deze kerk als een voorbeeld van een Nederlands luthers kerkgebouw na 1945. In zijn verhaal schenkt hij ter vergelijking kort aandacht aan de Augustanakerk in Amsterdam-West

tuur met een ‘romaanse lichtinval’, maar met gotisch georiÎnteerde spanten en gestrekte spitsbogen. De ingang heeft een bordes en daarmee iets verhevens: ‘je gaat op naar de kerk’. Binnen is de inrichting zoals in Torgau, waarbij vooral de grote altaarruimte opvalt. Groot genoeg voor kringvieringen en zelfs voor een liturgisch koor dat de diensten muzikaal ondersteunt. Van Wijngaarden gaat voorts nog in op de bijgebouwen die de kerk een kloosterachtige uitstraling geven. Zijn conclusie van dit lutherse voorbeeld van postindustrieel bouwen is dat het interieur past bij de ‘zinderende en op uitbarsting wachtende liturgische ontwikkelingen in de Nederlandse lutherse kerk’. Het altaar is inmiddels in vrijwel alle lutherse kerken via een middenpad over de midden- of lengteas te benaderen.

Multi-cultureel

Andreaskerk Rotterdam en aan de lutherse kerk van Heerlen. Van Wijngaarden gaat even terug naar Torgau, waar halverwege de zestiende eeuw de eerste Lutherkerk werd ingericht. Orgel tegenover altaar en kansel aan een zijkant. Om de gelijke waarde van Woord en sacrament te benadrukken moesten er vooral geen kansels gebouwd worden die boven het altaar uitstaken. De lutherse kerk van de Rotterdamse gemeente kwam in de plaats van de in mei 1940 verwoeste kerk aan de Wolfshoek. Het werk van architect B. van der Lecq doet volgens Van Wijngaarden een stuk klassieker aan dan dat van zijn voorganger. Meer in de stijl van Berlage en veel minder in de Rotterdamse naoorlogse periode van het Nieuwe Bouwen. De Andreaskerk is een voorbeeld van baksteenarchitecelkkwartaal

Of ook de partners in de PKN het voorbeeld nou typisch luthers vinden, valt te bezien. In het boek staat een groot aantal ontwerpen die een stuk gedurfder overkomen, die wellicht door hun uitstraling meer betekenen dan de ruimte waarin een of twee keer per week een kerkgemeenschap samen komt. Overal in Nederland zijn kerken die op velerlei wijzen een plaats zijn voor samenkomst, hetzij voor muziek, expositie, cursus, congres of andere activiteiten. En dat is waarschijnlijk de toekomst: het kerkgebouw als culturele ruimte, beter gezegd als multi-cultureel gebouw. Dat blijft dan in elk geval een bouwwerk dat emoties oproept en waarin ruimte is voor emotie. Jan Herman Baas

Het kerkgebouw in het postindustriële landschap, Uitgeverij Boekencentrum Zoetermeer, (ISBN 9023915240), 348 pagina’s, 19,50. 22

Berichten Wijzigingen adressenbestand Luthers Dagboek 2003-2004

Lutherdag 2004

In het binnenkort te verschijnen Luthers Dagboek 2004-2005 is adressenbestand tot september 2004 bijgewerkt. Daarom worden hier nu geen wijzigingen vermeld. Eén uitzondering: het telefoonnummer en emailadres van mw. M. Klomp, proponent. Dit wegens een verkeerde vermelding in een eerdere Elkkwartaal. Haar telefoonnummer is (020) 612 64 14, het emailadres [email protected]

De Protestantse Kerk in Nederland is per 1 mei jl een feit. De Evangelisch-Lutherse gemeenten maken daar ook deel van uit. We zijn een nieuwe fase ingegaan in ons bestaan als leden van de Kerk van Jezus Christus. Laten we in die Geest hoopvol naar de toekomst kijken. De Lutherstichting wil haar steentje bijdragen in de vorm van de Lutherdag. Dat doet ze overigens al enige jaren. Het initiatief ondervindt steeds weer een positieve respons. We denken met genoegen terug aan de Lutherdag 2003 in Groningen, gehouden in samenwerking met de Lutherse Werkgroep voor Kerkmuziek. De Lutherdag is bedoeld om lutheranen en andere belangstellenden en betrokkenen bij Evangelisch-Lutherse gemeenten een mogelijkheid te geven om samen te komen, om kennis te nemen van elkaars wel en wee en vooral bezig te zijn met de rol van de kerk in de samenleving. De Lutherstichting doet dat in het bijzonder door aandacht te vragen voor de kerk in de diaspora. Dat gebeurt in navolging van de Martin Luther Bund, onderdeel van de Duitse lutherse kerken. De Lutherstichting is lid van de Martin Luther Bund. We nodigen u van harte uit voor de Lutherdag 2004. Deze zal worden gehouden op zaterdag 30 oktober 2004, van 10.00–16.00 uur, op het evangelisch-luthers buitencentrum kasteel Hoekelum te Bennekom. De Lutherstichting organiseert deze dag in samenwerking met de WELJA (Werkgroep Evangelisch-Lutherse Jeugdwerk Activiteiten) en het Nederlands Luthers Genootschap voor In- en Uitwendige Zending. Gastspreker op deze dag is mw. ds. C. Gäbler-Kaind uit Basel (Zw.) over het thema “Jongeren in een kerk van ouderen”. We zullen, jong en oud, met elkaar van gedachten wisselen over de rol van de kerk en geloof in het leven van jongeren en welke uitwerking dat kan hebben op de houding van ouderen. Samen kijken we naar de betekenis die wij vanuit Nederland als kerk kunnen hebben voor gemeenten in het buitenland. Aan deelname aan de Lutherdag zijn geen kosten verbonden. De Lutherstichting zal aan de Evangelisch-Lutherse Gemeenten wel een oproep doen om rond de datum van 31 oktober een collecte te houden voor een project van de Martin Luther Bund. U kunt zich vanaf nu aanmelden, waarna u het programma krijgt toegestuurd. Opgave kunt u doen bij het secretariaat van de Lutherstichting, de heer J. Poppen, Berkenlaan 25, 9678 RT Westerlee, email [email protected] We hopen u te begroeten op 30 oktober.

Intrede Op zondag 20 juni jl. vond de intrededienst plaats van mw. ds. K. Hagg als predikante van de ELG Zaandam. Zij werd ingeleid door de consulent drs. W. Metzger. Het adres van mw. ds. K. Hagg is: Dorpsstraat 18, 1546 LJ Jisp, tel. (075) 642 15 91. Op zondag 29 augustus jl. verbond ds. K. Touwen zich als predikant aan de ELG Arnhem, na ingeleid te zijn door de consulent van de gemeente dr. C.F.G.E. Hallewas. Het adres van ds. K. Touwen is: Molensteen 18, 6852 BX Huissen.

Jubilarissen Op 30 september a.s. hoopt mw. ds. W.M. Buissing-van Beers haar 25-jarig ambtsjubileum te gedenken. Op 14 november a.s. is het 50 jaar geleden dat ds. L. Evelein geördineerd werd als luthers predikant.

Colloquium doctum Op maandag 23 augustus werd het colloquium doctum gevoerd met mw. ds. C. van Opstal, predikante van de ELG

Luthers Dagboek 2004-2005 Het nieuwe Luthers Dagboek 20042005 komt binnenkort uit. Alle kerkenraden hebben hierover rechtstreeks van de SLUB informatie over ontvangen. U kunt via de bestellijst die in het bezit is van uw kerkenraad intekenen voor deze nieuwe uitgave, waarvan de prijs  10,- bedraagt. Natuurlijk kunt u het boek ook rechtstreeks bestellen bij de SLUB, bij voorkeur via het emailadres [email protected]

Utrecht. Het gesprek werd met genoegen gevoerd aan de hand van een werkstuk met de titel ‘Wet en Evangelie’.

Benoemingen

Mw. N.A. Smeding- ACV Friesland de Jonge, Leeuwarden T. Albers, Harmelen - ACV Utrecht A. IJzerman, Aardenburg - ACV Zeeland

Drs. R.H. de Vos is benoemd tot secundus voor drs. W.F. Metzger in het regionaal college voor de visitatie in Noord-Holland.

Mw. A.T.P. Bouwman is benoemd als lid van het bestuur van KALME (Kommunikations Ausschuss Lutherischer Minderheitskirchen in Europa).

De heer T. Albers is benoemd als lid van het Regionaal College voor de Behandeling van Beheerszaken van het Provinciaal Dienstencentrum Utrecht.

Mw. ds. C. Hübner is benoemd als regionaal coördinator voor West-Europa voor het werk van de LWF-afdeling Women in Church and Society (WICAS).

In verschillende Algemene Classicale Vergaderingen (ACV) zijn lutheranen benoemd. Het betreft de volgende afgevaardigden: Mr. H.J. Postma, - ACV Gelderland Arnhem Ir. J. Floor, Ede - ACV Gelderland

Synodevergaderingen

elkkwartaal

23

De volgende vergaderingen staan nog gepland in de tweede helft van 2004: 18/19 november Generale Synode PKN 26 november Kleine Synode PKN 11 december Evangelisch-Lutherse Synode

Advertentie

Duc de Brabant

Topvilla’s met gehandicaptenvoorzieningen op een toplocatie De villa’s

Kortingen

De bungalows hebben vier tweepersoonskamers, een ruime woonkamer, volledig ingerichte keuken, sauna, infrarood-cabine, bubbelbad en een zonnehemel.

Er worden aanzienlijke kortingen gegeven indien één van de gasten gehandicapt, ouder dan 60 jaar of lutheraan is.

Er zijn speciale voorzieningen voor gehandicapten, zoals een aangepaste badkamer met toilet op de begane grond en een traplift.

SLAB, De Bus 42B, 5581 GP, Waalre Tel. 040 - 22 33 44 0, fax 040 - 22 33 17 3 E-mail: [email protected]

Voor wie? 50-jarig huwelijksfeest met de hele familie, een catechisatiegroep, bejaardengroepen, gehandicapten met begeleiders.

Voorzieningen Ontbijtservice, ‘diner dans la bungalow’, Brabants café, restaurant in antieke boerderij, high tea, barbecue: het is allemaal beschikbaar op het eigen terrein.

Uitjes Duc de Brabant ligt vlak bij de Efteling, grote landgoederen, Tilburg, een trappistenklooster en Safaripark De Beekse Bergen. U kunt wandelen, fietsen, paardrijden, schaatsen of bij een vennetje gaan liggen.

Informatie en boekingen