Le Guide du Bénévolat De gids voor vrijwilligerswerk
L’EUROMÉTROPOLE DE EUROMETROPOOL UN TERRITOIRE INNOVANT POUR L’ACTION Union européenne - Fonds EuropéenSOCIALE de Développement Régional EEN INNOVEREND GEBIED VOOR SOCIALE ACTIE
Le projet SAM Eurométropole est co-financé par l’Union Européenne (FEDER) dans le cadre du programme INTERREG IV France – Wallonie – Vlaanderen. Europese Unie - Europees Fonds voor–Regionale Ontwikkeling Interreg efface frontières Het project SAM Eurometropool wordt gecofinancierd door de Europese Unie (EFRO) in het kader van het programma INTERREG IV Franceles Wallonie – Vlaanderen.
Interreg doet grenzen vervagen
Avec le soutien de la Met de steun van Province de Flandre occidentale l’energie humaine
Union européenne Fonds Européen de Développement Régional
Interreg efface les frontières
Provincie West-Vlaanderen door mensen gedreven
Europese Unie Europese Fonds voor Regionale Ontwikkeling
Interreg doet grenzen vervagen
Sommaire Inhoudstafel
Introduction et remerciements . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
p4
1. Le recrutement des bénévoles
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . p 4
1. Het rekruteren van vrijwilligers
Le bénévole fait son marché… . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . p 5 Le bénévole, aujourd’hui, qui est-il ? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . p 5 Rendre mon organisation attrayante ? “FLEXIVOL” ! (terme anglais). . p 6 La politique du bénévolat dans votre organisation . . . . . . . . . . . . . . . p 7
2. L’encadrement des bénévoles
De nieuwe vrijwilliger gaat als het ware “shoppen”… . . . . . . . . . . . p 5 De nieuwe vrijwilliger, wie is dat? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . p 5 Mijn organisatie aantrekkelijk maken? “FLEXIVOL”! (engelse term) . p 6 Het vrijwilligersbeleid in uw organisatie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . p 7
2. De omkadering van vrijwilligers
Il est difficile de s’entendre sans arrangement approprié…. . . . . . . p 9 L’encadrement par l’information . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . p 10 L’information entre bénévoles et professionnels . . . . . . . . . . . . . . p 10 Triangle relationnel “ Bénévoles, publics bénéficiaires et professionnels ” . . . . . . . . . . p 11 Comment garder un bénévole ?. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . p 11
3. La formation des bénévoles
Het is moeilijk om elkaar te begrijpen zonder passende afspraken….p 9 Omkaderen door te informeren . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . p 10 Uitwisseling van informatie tussen vrijwilligers en beroepskrachten p. 10 De relationele driehoek “Vrijwilligers, de begunstigden en de beroepskrachten” . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . p 11 Hoe kan je een vrijwilliger houden? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . p 11
3. Het opleiden van vrijwilligers
La formation du bénévole : indispensable ? . . . . . . . . . . . . . . . . . . p 12 Organiser une formation . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . p 13 Reconnaître et valoriser les compétences des bénévoles. . . . . . . . p 13
4. Les limites du Bénévolat
De opleiding van een vrijwilliger: noodzakelijk? . . . . . . . . . . . . . . . p 12 Een opleiding organiseren . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . p 13 De competenties van de vrijwilligers erkennen en waarderen . . . . p 13
4. De beperkingen van het vrijwilligerswerk
Les limites personnelles . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . p 14 Les limites professionnelles . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . p 15 La connaissance réciproque . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . p 16
5. Bonnes pratiques Le projet “ Voisins pour voisins ” . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . La charte du bénévolat . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Le projet “ Les Sages ” . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Le projet “ De Spuitenpatrouille ”. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Inleiding en dankwoord
Persoonlijke grenzen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . p 14 Beroepsgrenzen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . p 15 Wederzijdse kennis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . p 16
5. Goede praktijkvoorbeelden p 18 p 19 p 20 p 21
Annexes
Het project “Buren voor buren” . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Het handvest van het vrijwilligerswerk . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Het project “De Wijsneuzen” . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Het project “De Spuitenpatrouille” . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
p 18 p 19 p 20 p 21
Bijlagen
La connaissance réciproque : questionnaire. . . . . . . . . . . . . . . . . . La charte du bénévolat : exemple de Tourcoing . . . . . . . . . . . . . . . Législation encadrant le bénévolat en Belgique . . . . . . . . . . . . . . . Législation encadrant le bénévolat en France. . . . . . . . . . . . . . . . .
p 22 p 23 p 25 p 30
Wederzijdse kennis: vragenlijst . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Het charter van het vrijwilligerswerk: voorbeeld van Tourcoing . . . Wetgeving die het vrijwilligerswerk in België omkadert . . . . . . . . Wetgeving die het vrijwilligerswerk in Frankrijk omkadert . . . . . .
p 22 p 23 p 25 p 30
Répertoire. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
p 33
Contactgegevens. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
p 33
Introduction Guide du Bénévolat
Inleiding Gids voor vrijwilligerswerk Le “ Guide du bénévolat ” a vu le jour dans le cadre du projet Interreg “Sam-Eurométropole : Solidarité - Activation - Mobilité”. Le projet SAM-Eurométropole, soutenu par le programme Interreg IV, est né de la volonté de collaboration entre les CPAS de Mouscron, Tournai, Menin et Courtrai, les CCAS de Lille, Roubaix, Tourcoing, la Ville de Lille, et le chef de file, l’Union Départementale des CCAS du Nord. De “Gids voor vrijwilligerswerk” is ontstaan in het kader van het Interreg-project “SAM-Eurometropool: Solidariteit - Activering – Mobiliteit”. Het project SAM-E wordt ondersteund door het programma Interreg IV en is een grensoverschrijdende samenwerking tussen de OCMW’s van Doornik, Kortrijk, Menen en Moeskroen aan Belgische zijde en van gelijkaardige structuren uit Rijsel, Roubaix en Tourcoing aan Franse kant, de Stad Rijsel en de UDCCAS die optreedt als projectleider. Entre janvier 2011 et juin 2014, nous avons organisé 5 forums sur le thème du bénévolat, réunissant les CCAS et CPAS partenaires, des bénévoles ainsi que des associations de l’Eurométropole. Ces événements ont permis d’aborder des sujets incontournables tels que le recrutement, l’accompagnement et la formation des bénévoles, mais aussi le sens et les limites du bénévolat. Tussen januari 2011 en juni 2014 hebben wij 5 fora georganiseerd over het thema vrijwilligerswerk, met als aanwezigen de CCAS en OCMW-partners, vrijwilligers en verenigingen van de Eurometropool. Deze evenementen boden de mogelijkheid om het te hebben over belangrijke onderwerpen zoals het rekruteren, het begeleiden en het opleiden van vrijwilligers, maar ook de meerwaarde en de beperkingen van het vrijwilligerswerk kwamen aan bod. A destination des structures désireuses d’accueillir leurs bénévoles dans des conditions optimales, ce guide compile les bonnes pratiques, les thèmes abordés ainsi que les conseils donnés lors des forums. Il se veut bien entendu non exhaustif. Voor instellingen die hun vrijwilligers graag willen onthalen in optimale omstandigheden biedt deze gids goede praktijkvoorbeelden, interessante thema’s en worden er tips gegeven die verzameld werden tijdens de fora. Uiteraard is deze gids niet volledig.
Remerciements Dankwoord Les partenaires du projet SAM-Eurométropole tiennent à remercier l’ensemble des personnes venues aux forums, et qui, par leur participation active, leurs remarques et leur mobilisation, nous ont permis de rédiger ce guide. De partners van het project SAM-Eurometropool bedanken graag alle mensen die aanwezig waren op de fora en die door actief deel te nemen en dankzij hun opmerkingen ons de mogelijkheid hebben geboden om deze gids op te stellen. Nous remercions également, pour leur expertise et leurs textes, les personnes invitées à intervenir lors des forums, et notamment : • Yannick Dubois, juriste et Directeur de la Maison des Associations de Tourcoing, et Délégué régional de la CPCA (Le Mouvement Associatif), • Hubert Claassens, Professeur Emérite à l’Université Catholique de Louvain (KUL), • Adinda Taelman, animatrice à la Fondation De Raet,
• •
Dominique Thierry, Vice-Président de France Bénévolat, Koen Vermeulen, consultant en management du bénévolat.
Wij willen ook de sprekers bedanken voor hun deskundigheid en hun teksten: • Yannick Dubois, jurist en directeur van Maison des Associations van Tourcoing en regionaal afgevaardigde van de CPCA (verenigingswerk), • Hubert Claassens, professor emeritus aan de Katholieke Universiteit van Leuven (KUL), • Adinda Taelman, stuwende kracht bij de stichting De Raet, • Dominique Thierry, vicevoorzitter van France Bénévolat, • Koen Vermeulen, consultant inzake management van het vrijwilligerswerk.
4
1. Le recrutement des bénévoles 1. Het rekruteren van vrijwilligers
Le bénévole fait son marché…
Le bénévole, aujourd’hui, qui est-il ?
On pourrait comparer le marché du recrutement des bénévoles avec le marché économique de l’offre et de la demande. Si l’on achète un fruit au marché, on va regarder : • L’aspect, le prix du fruit, • L’accueil, l’écoute, les conseils du maraicher, • Le délai d’attente (les produits sont certainement délicieux s’il y a du monde), • La réputation du vendeur.
• Il s’engage sur du court terme, • Il est moins désintéressé qu’auparavant, il a pour but de développer des contacts sociaux et/ou des compétences, • Il est plus critique qu’avant concernant l’organisation avec laquelle il s’engage, il veut être entendu, • Le bénévole est beaucoup plus mobile, son engagement est moins ancré localement.
Les personnes désireuses d’entamer une mission de bénévolat se comporteront comme au marché. Ils analyseront : • La mission (si elle est attractive ou pas), • L’amabilité de la structure d’accueil, • Le délai d’attente (l’ambiance est certainement agréable s’il y a beaucoup de bénévoles), • La réputation de la structure d’accueil dans sa relation aux bénévoles et dans ses missions en général.
Astuce Le recrutement de nouveaux bénévoles commence par la motivation des bénévoles actuels, la motivation commence par le respect, le respect commence par l’ouverture à la personnalité du bénévole.
De nieuwe vrijwilliger gaat als het ware “shoppen”…
De nieuwe vrijwilliger, wie is dat?
Men kan de rekruteringsmarkt van vrijwilligers vergelijken met de economische markt van vraag en aanbod. Wanneer men fruit koopt op de markt, gaat men volgende zaken observeren: • Het uitzicht, de prijs van het fruit, • Het onthaal, de luisterbereidheid, de tips van de kweker, • De wachttijd (de producten zijn zeker heerlijk als er volk is), • De reputatie van de verkoper.
• Hij engageert zich op korte termijn, • Hij stelt meer eisen dan vroeger, hij wil sociale contacten leggen en/ of competenties ontwikkelen, • Hij is kritischer dan vroeger met betrekking tot de organisatie waarvoor hij zich engageert, hij wil gehoord worden, • De vrijwilliger is veel mobieler, zijn engagement is minder lokaal verankerd.
Mensen die willen starten met vrijwilligerswerk gedragen zich zoals op de markt. Zij zullen de volgende zaken analyseren: • De opdracht (of deze al dan niet aantrekkelijk is), • De aantrekkelijkheid van de onthaalstructuur, • De wachttijd (de sfeer is zeker aangenaam, indien er veel vrijwilligers zijn), • De reputatie van de onthaalstructuur ten aanzien van de vrijwilligers en met betrekking tot de opdrachten in het algemeen.
TIP Het rekruteren van nieuwe vrijwilligers begint bij het motiveren van de huidige vrijwilligers, het motiveren begint met respect en respect begint met het openstaan voor de persoonlijkheid van de vrijwilliger.
5
Rendre mon organisation attrayante ? “FLEXIVOL” ! (terme anglais)
Mijn organisatie aantrekkelijk maken? “FLEXIVOL”! (engelse term)
La société d’aujourd’hui est faite de flexibilité, de “ sur mesure ”. L’organisation qui accueille des bénévoles doit se concentrer sur les besoins de l’individu et pas uniquement sur ses propres besoins. Il suffit de répondre au terme “FLEXIVOL” pour répondre aux besoins recensés…
De maatschappij van vandaag is gebaseerd op flexibiliteit, alles moet “op maat” zijn. Een organisatie die werkt met vrijwilligers moet zich concentreren op de behoeften van het individu en niet alleen op zijn eigen behoeften. Het volstaat om te antwoorden met de term “FLEXIVOL” om aan bepaalde behoeften te voldoen…
1. Flexibilité (Flexibility) : le bénévole a besoin de travailler dans un cadre souple, de s’engager de manière flexible.
1. Flexibiliteit (Flexibility): de vrijwilliger heeft er nood aan om te werken in een soepel kader, om zich flexibel te engageren.
2. Légitimité (Legitimacy) : le bénévole veut que ses valeurs se retrouvent dans l’organisation pour laquelle il s’engage.
2. Legitimiteit (Legitimacy): de vrijwilliger wil zijn waarden terugvinden in de organisatie waarvoor hij zich engageert.
3. Accessible (Ease of access) : l’organisation se doit d’être accessible tant au niveau physique (points de contacts, popularité, etc.) qu’au niveau moral ou éthique (le respect pour les nouveaux bénévoles, par exemple).
3. Toegankelijk (Ease of access): de organisatie moet toegankelijk zijn, zowel fysisch (contactpunten, populariteit, enz.) als moreel of ethisch (respect hebben voor nieuwe vrijwilligers bijvoorbeeld).
4. L’expérience (Xperiment) : le bénévole souhaite que l’expérience qu’il acquière dans le cadre de sa mission lui soit utile sur le plan personnel et/ou professionnel.
4. De ervaring (Xperiment): de vrijwilligers willen dat de ervaring die men verwerft in het kader van de opdracht nuttig is, zowel op persoonlijk vlak en/of professioneel.
5. Stimulation (Incentives) : il faut veiller à motiver le bénévole, le valoriser, lui donner de l’importance. Cela passe notamment par la communication.
5. Stimuleren (Incentives): men moet de vrijwilliger motiveren, hem waarderen, hem laten voelen dat hij belangrijk is. Dat gebeurt voornamelijk door de communicatie.
6. Variation (Variation) : il est important de permettre une rotation dans les fonctions du bénévole, pour éviter qu’il s’ennuie et donc, qu’il quitte la structure.
6. Variëren (Variation): het is belangrijk om ervoor te zorgen dat er afwisseling zit in de taken van de vrijwilliger, om te vermijden dat hij zich gaat vervelen en bijgevolg de structuur verlaat.
7. Organisation (Organisation) : l’image de l’organisation signifie beaucoup pour le bénévole. La valoriser, et mettre en avant les actions efficaces sont des points essentiels.
7. Organisatie (Organisation): het imago van de organisatie betekent veel voor de vrijwilliger. Dit waarderen en efficiënte acties naar voren brengen, zijn essentiële punten.
8. Détente (Laughs) : dans le contexte actuel, la frontière entre les loisirs, la détente et le bénévolat est mince; il faut toujours garder cette idée en tête.
8. Ontspanning (Laughs): in de huidige context is de grens tussen vrije tijd, ontspanning en vrijwilligerswerk heel dun; men moet dit altijd voor ogen houden.
TIP
Astuce Attractivité : 8 conseils, 1 solution globale :
Aantrekkelijkheid: 8 tips, 1 globale oplossing:
FLEXIVOL !
FLEXIVOL !
6
La politique du bénévolat dans votre organisation
JJ 2. L’accueil des bénévoles Un premier entretien est toujours très important, l’organisation doit se présenter et se différencier des autres structures. Il s’agira également de vérifier les attentes du bénévole et si elles sont en adéquation avec les missions présentées. Proposer une journée d’essai au bénévole peut être intéressant. Enfin, il convient d’assurer un suivi particulier pour le nouveau bénévole : son intégration, ses éventuelles difficultés, etc.
Pour optimiser le travail avec les bénévoles, il est intéressant de développer une politique du bénévolat dans son organisation.
Het vrijwilligersbeleid in uw organisatie Om het werken met vrijwilligers te optimaliseren, is het interessant om een beleid betreffende vrijwilligerswerk te ontwikkelen binnen de organisatie.
Astuce
La première rencontre est essentielle : vous n’aurez pas d’autre occasion de faire bonne impression !
Cinq étapes sont à différencier Er kunnen vijf fasen worden onderscheiden.
JJ 2. Vrijwilligers onthalen Een eerste gesprek is altijd heel belangrijk, de organisatie moet zich voorstellen en zich onderscheiden van andere structuren. Het zal ook belangrijk zijn om de verwachtingen van de vrijwilliger te controleren en na te gaan of ze overeenstemmen met de aangeboden opdrachten. Een proefdag voorstellen aan de vrijwilliger kan interessant zijn. Ten slotte moet men ook zorgen voor een specifieke opvolging van de nieuwe vrijwilliger: zijn integratie, zijn eventuele moeilijkheden, enz.
Tip
De eerste ontmoeting is heel belangrijk: u zult geen andere gelegenheid hebben om een goede indruk te maken! JJ 1. Le recrutement des bénévoles Quelques questions à se poser lorsqu’on recrute des bénévoles : • Pour quelles tâches avons-nous besoin de bénévoles ? (Plus les tâches énoncées seront diversifiées, plus il y aura de réponses à l’annonce !) • Quel sera leur degré d’autonomie ? • Quel profil cherchons-nous ? Les bénévoles sont-ils sélectionnés ou non ? Accordons-nous de l’importance aux compétences, aux connaissances, à l’attitude ? • Où et comment trouver les personnes que nous cherchons ? Tout dépend de la structure : via internet, une annonce, une demande directe auprès du public, etc.
Témoignage / Getuigenis Evelyn, coordinatrice du bénévolat au CPAS de Courtrai :
Astuce : il faut recruter des bénévoles
“ Les forums sur le bénévolat m’ont permis de comparer la façon de travailler avec des bénévoles à Courtrai avec celle des autres villes participantes au projet. En tant que professionnelle, travaillant quotidiennement avec et pour les bénévoles, ces forums étaient très enrichissants en vue du développement futur du bénévolat au CPAS de Courtrai. ”
au moment où vous en avez suffisamment !
JJ 1. Het rekruteren van vrijwilligers Welke vragen moet men zich stellen indien men vrijwilligers rekruteert: • Voor welke taken hebben wij vrijwilligers nodig? (Hoe meer de aangehaalde taken gediversifieerd worden, hoe meer antwoorden er zullen komen op het bericht!) • Hoe autonoom zijn ze? • Welk profiel zoeken wij? Worden vrijwilligers geselecteerd of niet? Besteden wij belang aan competenties, kennis en houding? • Waar en hoe kunnen we de mensen vinden die wij zoeken? Alles hangt af van de structuur: via internet, een advertentie, een rechtstreekse vraag aan het publiek, enz.
Evelyn, coördinator vrijwilligerswerk, OCMW Kortrijk: “Dankzij de fora over vrijwilligerswerk heb ik de Kortrijkse manier van werken kunnen vergelijken met die van andere steden uit het project. Als professional die dagelijks werkt met en voor vrijwilligers, waren deze uitwisselingen zeer verrijkend, zeker met het oog op de verdere ontwikkeling van het vrijwilligerswerk in OCMW Kortrijk.”
Tip: vrijwilligers worden best gerekruteerd op het moment dat u er genoeg hebt!!
7
JJ 3. Le coaching des bénévoles Le coaching permet de maintenir un bon niveau de motivation auprès des bénévoles. Il est souvent informel et peut éventuellement passer par la formation.
Astuce : être à l’avant – être à côté – être derrière… être PARTOUT !
JJ 3. Het coachen van vrijwilligers Het coachen biedt de mogelijkheid om de vrijwilligers gemotiveerd te houden. Het gebeurt vaak op informele wijze en kan eventueel via een opleiding.
Tip: voor – naast –
en achter de vrijwilliger staan … OVERAL! JJ 4. Evaluation des bénévoles Lors des évaluations, il faut prêter attention à la manière de formuler des éventuelles remarques : on n’évalue pas la personne, mais les tâches !
Astuce : soyez positifs ! JJ 4. Evaluatie van de vrijwilligers Tijdens evaluaties moet men aandacht besteden aan de manier waarop men eventuele opmerkingen formuleert: evalueer de taken, niet de persoon!
Tip: wees positief! Témoignage / Getuigenis
JJ 5. La fin d’une mission de bénévolat Se renseigner sur ce qui existe déjà dans la structure à ce sujet : remerciement, pot d’adieu, cadeau commun, ou autre. Une mission de bénévolat doit se terminer positivement ! Une évaluation finale peut permettre d’améliorer la politique de la structure vis-à-vis du bénévolat, elle peut également fournir des explications sur le départ du bénévole.
Christophe Leuthreau, responsable des services ressources au CCAS de Lille : “ Au commencement des forums, je me positionnais uniquement en tant que professionnel, je cherchais des réponses aux besoins de mon institution. Rapidement, au fil des échanges j’ai compris que mon positionnement constituait une partie du problème : il faut partir de l’envie des bénévoles, de leurs compétences et construire avec eux…Cette démarche s’accompagne et nécessite des moyens.”
Astuce : pensez au “ bouche à oreille ” pour les prochains bénévoles que vous désirez recruter ! JJ 5. Het einde van een vrijwilligersopdracht
Christophe Leuthreau, verantwoordelijke bij CCAS Rijsel:
Inlichtingen inwinnen over wat er al bestaat binnen de structuur hieromtrent: bedanking, afscheidsgeschenk, gemeenschappelijk geschenk of andere. Een opdracht als vrijwilliger moet positief eindigen! Een slotevaluatie kan de mogelijkheid bieden om het beleid van de structuur te verbeteren op het gebied van vrijwilligerswerk, maar deze evaluatie kan ook uitleg bieden over het vertrek van de vrijwilliger.
“Bij aanvang van de fora, stelde ik mij enkel op als beroepsdeskundige, ik zocht naar antwoorden op de noden van mijn instelling. Al snel bleek na enkele gesprekken dat mijn houding een deel van het probleem was: men moet vertrekken van de nood van de vrijwilligers, van hun competenties en samen met hen aan de slag gaan… Die benaderingswijze gaat gepaard met middelen en vereist middelen”.
Tip: denk aan “mond-aan-mond-reclame” voor de volgende vrijwilligers die u wilt rekruteren!
8
2. L’encadrement des bénévoles 2. De omkadering van vrijwilligers
Il existe différentes méthodes d’encadrement des bénévoles : management, coaching, encadrement, animation, etc. Dans tous les cas, la technique d’encadrement choisie devra faciliter la tâche du bénévole et l’efficience de la structure, en tenant compte : • Du rôle du bénévolat dans la structure (comme outil pour l’activation sociale, par exemple), • De la nature de l’organisation (les grandes organisations ont tendance à uniformiser tandis que les petites organisations sont souvent plus flexibles), • De la personnalité et des compétences du bénévole. Er bestaan verschillende methoden om vrijwilligers te omkaderen: management, coaching, animatie, enz. In alle gevallen moet de gekozen omkaderingstechniek de taak van de vrijwilliger vergemakkelijken en de efficiëntie van de structuur, rekening houdende met: • De rol van vrijwilligerswerk in de structuur (als tool voor de sociale activering bijvoorbeeld), • De aard van de organisatie (grote organisaties hebben de neiging om alles in een strak kader onder te brengen, terwijl kleinere organisaties vaak meer flexibel zijn), • De persoonlijkheid en de competenties van de vrijwilliger.
Il est difficile de s’entendre sans arrangement approprié… Het is moeilijk om elkaar te begrijpen zonder passende afspraken…
Astuce
Les bons accords font les bons amis !
TIP
Goede afspraken maken goede vrienden!
La clarté des missions est indispensable pour tout engagement bénévole. Il permet au bénévole de connaître ses limites, ses marges de manœuvre, mais aussi de trouver des valeurs partagées avec l’institution. Cela clarifie également les relations entre les professionnels, les bénévoles et, s’il y a lieu, les bénéficiaires de l’institution (CPAS/CCAS).
La définition préalable des tâches et responsabilités de chacun comprend des avantages et des inconvénients. En effet, les limites entre le bénévolat et le salariat seront mieux définies, et l’engagement du bénévole pourra être mis en valeur. Néanmoins, un cadre trop strict pourrait mener à une perte de flexibilité.
Een duidelijke omschrijving van de opdrachten is onmisbaar voor elk engagement als vrijwilliger. Het biedt de vrijwilliger de mogelijkheid om zijn grenzen en handelingsvrijheid te kennen, maar ook om na te gaan welke waarden hij deelt met de instelling. Dit verduidelijkt ook de relaties tussen de beroepskrachten, de vrijwilligers en eventueel de relatie met de begunstigden van de instelling (OCMW/CCAS).
Het voorafgaandelijk definiëren van taken en verantwoordelijkheden biedt voor- en nadelen. De grenzen tussen vrijwilligerswerk en loonarbeid zijn beter gedefinieerd en het engagement van de vrijwilliger wordt gewaardeerd. Een te strikt kader kan wel leiden tot minder flexibiliteit. Les institutions seront toujours claires dans le contrat, mais il faudra laisser de la flexibilité au bénévole : soit en formalisant le “ contrat ” a minima, soit en formalisant la flexibilité. Par exemple, en formalisant la possibilité d’interrompre la mission de bénévolat.
Au début de la mission du bénévole, il faut formuler clairement les attentes, les besoins, les envies et les responsabilités de chacun. Cette formulation peut prendre la forme d’une note, d’une charte, d’une convention ou autre. Le document devrait lister au minimum les missions, les valeurs, les règlements, les contacts, les horaires, les formalités juridiques de protection du bénévole (comme l’assurance), les droits et devoirs des deux parties.
Organisaties moeten altijd duidelijk zijn in het contract, maar men moet ook flexibel zijn ten aanzien van de vrijwilliger: ofwel door het “contract” tot een minimum te beperken, ofwel door de flexibiliteit te formaliseren. Door bijvoorbeeld de mogelijkheid te bieden om de vrijwilligersopdracht te onderbreken.
Bij het begin van de opdracht van de vrijwilliger moet men duidelijk de verwachtingen, de noden, de behoeften en ieders verantwoordelijkheden formuleren. Dit formuleren kan de vorm aannemen van een nota, een handvest, een overeenkomst enz. Het document moet minstens de opdrachten vermelden, de waarden, de reglementen, de contacten, de uurregeling, de juridische formaliteiten om de vrijwilliger te beschermen (zoals de verzekering) en de rechten en plichten van beide partijen.
Astuce : un contrat clair peut rassurer, mais s’il est trop rigide, il peut effrayer le bénévole !
TIP : een duidelijk contract kan de vrijwilliger geruststellen, maar indien het niet flexibel is, kan het de vrijwilliger afschrikken! 9
L’encadrement par l’information
Omkaderen door te informeren
Au démarrage de la mission de bénévolat, nous conseillons donc de rédiger un accord commun flexible pour clarifier la situation de chaque partie. Ces documents engagent, rassurent et solidarisent autour de valeurs communes.
Bij aanvang van het vrijwilligerswerk raden wij dus aan om een flexibel gemeenschappelijk akkoord op te stellen om de situatie van elke partij te verduidelijken. Deze documenten engageren, stellen gerust en zorgen voor solidariteit op vlak van gemeenschappelijke waarden.
Durant la période de bénévolat, l’information peut prendre la forme de comités de bénévoles, de feed-back individuels ou collectifs, de réunions, de conférences et de forums. Il faudra faire en sorte que le bénévole trouve la place qui lui convient. Un bénévole qui ne s’épanouit pas dans le temps qu’il offre ne restera pas dans la structure. Il est constaté de nombreux manques dans l’information en continue, les bénévoles se déclarent parfois isolés.
Tijdens de periode van het vrijwilligerswerk kan het informeren de vorm aannemen van vrijwilligerscomités, van individuele of collectieve feedback, van vergaderingen, van conferenties en van fora. Men moet ervoor zorgen dat de vrijwilliger een plaats krijgt die bij hem past. Een vrijwilliger die zich niet kan ontplooien, zal niet bij de structuur blijven. Men stelt vaak tal van gebreken vast inzake het permanent informeren, vrijwilligers zeggen vaak dat ze geïsoleerd zijn.
Astuce
Tip
L’information en continu est nécessaire
L’information entre bénévoles et professionnels Une bonne communication entre bénévoles et professionnels est primordiale. Ils ont tous besoin d’être écoutés, entendus et valorisés. Pour éviter les préjugés entre les deux parties, il est important d’organiser des temps collectifs, provoquer la rencontre, pour que chacun apprenne à se connaître et faire émerger des initiatives de collaborations nouvelles. Proposer aux bénévoles d’entrer dans certains processus décisionnels peut également être intéressant. Attention: l’information dédiée au professionnel et au bénévole ne doit pas être systématiquement la même. Le salarié étant dans une logique d’intégration et le bénévole dans une logique d’association, l’accompagnement ne sera pas identique.
Astuce
Permanent informeren is nodig
Uitwisseling van informatie tussen vrijwilligers en beroepskrachten Een goede communicatie tussen vrijwilligers en beroepskrachten is heel belangrijk. Iedereen wil gehoord worden, wil waardering krijgen. Om vooroordelen tussen beide partijen te vermijden is het belangrijk om gemeenschappelijke momenten te organiseren en ontmoetingen te organiseren, opdat iedereen elkaar zou leren kennen en om nieuwe initiatieven om samen te werken te stimuleren. Vrijwilligers betrekken bij bepaalde beslissingsprocessen kan ook interessant zijn. Opgelet: de informatie die wordt gegeven aan de beroepskrachten en aan de vrijwilligers moet niet systematisch dezelfde zijn. De beroepskracht zit in een organisatielogica en de vrijwilliger in een verenigingslogica, de begeleiding zal niet identiek zijn.
Tip
Développez la complémentarité bénévole/professionnel, travaillez ensemble, en équipe !
Ontwikkel de complementariteit vrijwilliger/beroepskracht, werk samen, in teamverband!
10
Triangle relationnel “ Bénévoles, publics bénéficiaires et professionnels ”
De relationele driehoek “Vrijwilligers, begunstigden en beroepskrachten”
Dans le cas des structures types CPAS/CCAS, on remarque que le contact entre les bénévoles et les publics bénéficiaires peut, occasionnellement, poser problèmes. Par manque de temps, de formations, de concertation ou de communication, des difficultés peuvent effectivement émerger. Voici quelques pistes de réflexions :
In het geval van organisaties zoals OCMW/CCAS merkt men op dat het contact tussen de vrijwilligers en de begunstigden soms een probleem kan zijn. Door tijdsgebrek, gebrek aan opleidingen, overleg of communicatie kunnen er inderdaad moeilijkheden opduiken. Hierna volgen enkele denkpistes:
• Créer un cadre solide au sein des CPAS/CCAS dans lequel on prévoit un espace pour tout ce qui concerne le bénévolat. Exemple : un comité de pilotage où les bénévoles peuvent être impliqués, tant dans le projet en lui-même (lutte contre la pauvreté, par exemple) qu’au niveau des conseils, des modalités d’actions et des prises de décisions.
• Een degelijk kader creëren binnen de CCAS/OCMW waar men ruimte voorziet voor alles wat te maken heeft met vrijwilligerswerk. Bijvoorbeeld: een stuurgroep waarbij vrijwilligers kunnen betrokken worden, zowel betreffende het project zelf (bijvoorbeeld armoedebestrijding) als voor advies, mogelijke acties en het nemen van beslissingen.
• Etablir un groupe de représentants qui peut agir en tant que porteparole de l’ensemble des bénévoles, • Prévoir des formations adaptées au niveau des bénévoles, • Instaurer un climat de confiance. Exemple : mettre en place des campagnes d’informations couplées à une communication efficace et durable.
• Een groep vertegenwoordigers samenstellen die kan optreden als woordvoerder voor alle vrijwilligers. • Opleidingen voorzien, aangepast aan het niveau van de vrijwilligers. • Een vertrouwensklimaat creëren. Bijvoorbeeld: informatiecampagnes op het getouw zetten gekoppeld aan een efficiënte en duurzame communicatie.
• Respecter la relation entre le bénévole et le bénéficiaire, qui n’est pas forcément la même qu’entre le professionnel et le bénéficiaire. Le bénévole parvient parfois à obtenir “ d’autres ” résultats, et il y a lieu d’évaluer et respecter cette relation qui les unit.
• De relatie respecteren tussen de vrijwilliger en de begunstigde, die niet noodzakelijk dezelfde is als deze tussen de beroepskracht en de begunstigde. De vrijwilliger slaagt er soms in om “andere” resultaten te bekomen en deze relatie, die hen bindt, moet men evalueren en respecteren.
Astuce
Tip
Toujours prendre en compte le triangle relationnel “ bénévole / public bénéficiaire / professionnels ”, complémentaire et essentiel au maintien des bonnes relations.
Altijd rekening houden met de relationele driehoek “vrijwilliger/ begunstigde / beroepskracht”, zij zijn complementair en essentieel voor het behoud van de goede relaties.
Comment garder un bénévole ?
Hoe kan je een vrijwilliger houden?
• Le former : proposer une formation au bénévole, ou au moins un accompagnement par un professionnel peuvent être de bons outils, notamment pour ceux qui sont en lien avec le public bénéficiaire.
• Hem opleiden: bied de vrijwilliger een opleiding aan, of minstens een begeleiding door een deskundige in de vorm van goede raad, vooral voor de mensen die in contact staan met de doelgroep.
• Le valoriser : la valorisation du bénévole s’avère très importante. Pour certains, le terme “ bénévole ” possède une consonance péjorative. Des surnoms peuvent être utilisés pour pallier cette difficulté “ agent de santé communautaire ”, par exemple.
• Hem waarderen: de vrijwilliger waarderen is heel belangrijk. Voor sommigen heeft de term “vrijwilliger” een negatieve bijklank. Er kunnen andere benamingen gebruikt worden om dit probleem te verhelpen. • Flexibel zijn en luisteren: vrijwilliger zijn, dat is een engagement. Dit vraagt een enorme inspanning qua beschikbaarheid, luisterbereidheid en welwillendheid. Sommige mensen worden geen vrijwilliger uit schrik voor het teveel aan verplichtingen.
• Etre flexible et à son écoute : être bénévole, c’est un engagement. Cela demande un effort considérable de disponibilité, d’écoute et de bienveillance. Certaines personnes ne deviennent pas bénévoles par peur de trop de contraintes.
11
3. La formation des bénévoles 3. Het opleiden van vrijwilligers
La formation sous-tend plusieurs objectifs.
Een opleiding beoogt verschillende doelstellingen.
En voici quelques-uns, listés de manière non exhaustive :
Hierna volgen er enkele, deze lijst is uiteraard niet volledig:
• • • •
• • • •
La transmission d’informations Un échange de pratiques Un développement des compétences Une prise de recul
Het doorgeven van informatie Het uitwisselen van praktijkvoorbeelden Het ontwikkelen van competenties Afstand houden
La formation des bénévoles : indispensable ? Le besoin de formation du bénévole peut être différent selon son parcours professionnel et personnel ainsi que selon le type de mission qu’il aura à réaliser. En effet, certaines missions de bénévolat sont liées à une expertise préexistante chez le bénévole. Ce dernier ne ressent donc pas toujours le besoin de formation. En revanche, lorsqu’un bénévole, sans expertise particulière, propose ses services, alors la formation peut être nécessaire, voire indispensable. Dans tous les cas, le professionnel “ référent ou accompagnant ” doit proposer une possibilité supplémentaire d’épanouissement en éveillant l’envie et/ou la demande de formation. La formation n’est pas toujours indispensable, à condition que la structure mette en place une bonne communication entre les bénévoles et les professionnels. Ceci peut permettre l’évolution de la mission ou du contexte d’intervention ainsi que l’échange des pratiques et des difficultés rencontrées. Une telle organisation implique, de la part des professionnels, de la disponibilité et du temps à consacrer à l’accompagnement des bénévoles.
Astuce
La formation ne se fait pas que dans le sens professionnel - bénévole. Le bénévole peut, lui aussi, apporter une plus-value à la formation du professionnel.
Astuce
La formation permet au bénévole de mieux s’épanouir dans sa mission.
De opleiding van een vrijwilliger: noodzakelijk? De behoefte aan een opleiding bij vrijwilligers kan verschillen naargelang zijn professionele en persoonlijke loopbaan, alsook naargelang het type opdracht dat zij moeten uitvoeren. Het is immers zo dat bepaalde vrijwilligersopdrachten verband houden met een reeds bestaande bekwaamheid bij de vrijwilliger. Vandaar dat die vrijwilliger het niet altijd nodig vindt dat hij een opleiding krijgt. Wanneer een vrijwilliger echter zonder specifieke ervaring zijn diensten aanbiedt, dan kan een opleiding nodig en zelfs onmisbaar zijn.
TIP
De opleiding moet niet alleen gebeuren in de richting van beroepskracht vrijwilliger. Ook de vrijwilliger kan een meerwaarde bieden aan de opleiding van de beroepskracht.
In alle gevallen moet de beroepskracht een bijkomende ontplooiingsmogelijkheid bieden door de nood aan en/of de vraag naar een opleiding aan te halen. Een opleiding is niet altijd noodzakelijk op voorwaarde dat de structuur zorgt voor een goede communicatie tussen de vrijwilligers en de beroepskrachten. Een goede communicatie kan de mogelijkheid bieden om de opdracht te laten evolueren of de context waarbinnen hij werkzaam is, alsook om praktijkvoorbeelden en meegemaakte probleemsituaties uit te wisselen. Een dergelijke organisatie impliceert dat de beroepskrachten tijd besteden aan het begeleiden van vrijwilligers.
12
TIP
De opleiding biedt de vrijwilliger de mogelijkheid om zich beter te ontplooien binnen zijn opdracht.
Organiser une formation
Een opleiding organiseren
JJ Par qui ?
JJ Door wie? Specialisten, indien het gaat over specifieke thema’s, beroepskrachten of andere vrijwilligers.
Des spécialistes s’il s’agit de thèmes spécifiques, des professionnels ou encore d’autres bénévoles.
JJ Comment ?
JJ Hoe?
En analysant le besoin en formation, en organisant régulièrement des “ bilans ” avec les bénévoles. Des formations communes pour les professionnels et les bénévoles sont tout à fait imaginables.
Door de behoefte aan een opleiding te analyseren, door regelmatig de “balans” op te maken met de vrijwilligers. Gemeenschappelijke opleidingen voor beroepskrachten en vrijwilligers zijn zeker mogelijk.
JJ Financement ? Les moyens peuvent être limités. On peut s’adresser aux autorités locales ou à des organisations auxquelles la structure adhère pour bénéficier de financements.
JJ Financiering? De middelen kunnen beperkt zijn. Men kan zich richten tot de lokale autoriteiten of tot organisaties waartoe de structuur behoort om te genieten van financiering.
JJ Où ? Cela dépend du terrain et des possibilités de déplacements. Exemple : la Maison des associations.
JJ Waar? Dat hangt af van de ligging en van de verplaatsingsmogelijkheden. Bijvoorbeeld: het Lokale Dienstencentrum.
Astuce
Tip
La formation en elle-même est aussi importante que la manière dont elle est organisée en amont.
Reconnaître et valoriser les compétences des bénévoles • Partager des moments d’échanges avec les professionnels dans le domaine de la résolution de problèmes, des expériences sur le terrain, et des améliorations possibles, • Etre accueilli avec le sourire par les professionnels, • Reconnaître la valeur des organisations bénévoles, et les impliquer davantage dans l’organisation d’événements,
De opleiding op zich is even belangrijk als de manier waarop ze vooraf wordt georganiseerd.
De competenties van de vrijwilligers erkennen en waarderen • Gezamenlijke momenten met de professionals op vlak van problemen oplossen, ervaringen op het terrein, en mogelijke verbeteringen, • Met de glimlach onthaald worden door de beroepskrachten,
• Analyser éventuellement les réactions des bénéficiaires,
• De waarde van de vrijwilligersorganisaties erkennen en hen meer betrekken bij het organiseren van evenementen,
• Echanger avec d’autres villes, qui ont un service similaire,
• Eventueel de reacties van de begunstigden analyseren,
• Créer une foire aux talents, où chacun pourra trouver sa place, dans un contexte rassurant,
• Zorgen voor uitwisseling met andere steden die een gelijkaardige dienst hebben,
• Développer des fiches de postes reprenant les compétences (génériques ou spécifiques) du bénévole pour lui montrer qu’il fait partie intégrante de l’organisation,
• Een talentenmarkt creëren, waar iedereen zijn plaats kan vinden binnen een motiverende context,
• Proposer aux bénévoles d’entrer dans certains processus décisionnels,
• Functieomschrijving van het specifieke vrijwilligerswerk ontwikkelen die de competenties (generisch of specifiek) van de vrijwilliger opnemen om hem te tonen dat hij deel uitmaakt van de organisatie,
• Créer une base de données, un réseau d’échanges reprenant les besoins de bénévoles,
• Aan de vrijwilligers de mogelijkheid bieden om betrokken te worden bij bepaalde beslissingsprocessen,
• Remplacer les bénévoles qui quittent l’organisation,
• Een databank creëren, een netwerk van uitwisselingen dat inspeelt op de noden van de vrijwilligers,
• Proposer des formations aux bénévoles.
Astuce
• De vrijwilligers die de organisatie verlaten moeten vervangen worden, • Opleidingen bieden aan de vrijwilligers.
A tous les niveaux, la reconnaissance et la valorisation des bénévoles peuvent être retrouvées ; via les professionnels, mais aussi via l’organisation, les personnes bénéficiaires, ou les réseaux d’échanges.
Tip
Op alle niveaus komt de erkenning en de waardering van de vrijwilligers terug; via de beroepskrachten, maar ook via de organisatie, begunstigden of uitwisselingsnetwerken. 13
4. Les limites du Bénévolat 4. De beperkingen van het vrijwilligerswerk Les limites personnelles “ Dois-je prendre en compte mon histoire de vie et ma situation personnelle au moment où je m’engage ? ” Il est essentiel de maintenir une sorte d’équilibre entre d’une part, le bénévolat, et d’autre part : • la situation familiale et personnelle, • la carrière professionnelle, • la charge physique ou mentale (par exemple : le manque de sommeil, le burnout à cause d’une “ double vie ”).
JJ Il faudra prêter une attention particulière à certains candidats bénévoles
Astuce
Il faut être à l’écoute des bénévoles, les former et les informer.
Tip
Men moet luisteren naar vrijwilligers, hen opleiden en hen informeren.
Les candidats bénévoles peuvent avoir leurs propres problématiques. Il n’est pas toujours évident, pour les organisations, de proposer les ajustements nécessaires. • Patients psychiatriques : la collaboration doit/peut mener à des situations délicates. Le bénévole peut avoir trop d’implication dans sa mission de bénévole, par exemple. • Personnes en demande d’asile/étrangers : les personnes qui n’ont pas (encore) la nationalité belge ou française proposent souvent leurs services comme bénévoles. Il s’agit parfois d’une volonté spontanée, de vouloir se rendre utile. D’autres espèrent y trouver une certaine reconnaissance de leur implication dans la vie locale, et accélérer ainsi leur demande de papiers. Les organisations éprouvent parfois des difficultés à se positionner vis-à-vis de tels candidats ou simplement à les accepter en tant que bénévole.
Persoonlijke beperkingen “Moet ik rekening houden met mijn levensverhaal en mijn persoonlijke situatie op het ogenblik dat ik mij engageer?” Het is belangrijk om een soort van evenwicht te behouden tussen enerzijds het vrijwilligerswerk, en anderzijds: • de familiale en persoonlijke situatie, • de professionele loopbaan, • de fysieke of mentale last (bijvoorbeeld: het gebrek aan slaap, een burn-out omwille van een “dubbel leven”).
JJ Men moet specifieke aandacht besteden aan sommige kandidaat-vrijwilligers De kandidaat-vrijwilligers kunnen hun eigen problematiek hebben. Het is niet altijd evident voor de organisaties om de nodige aanpassingen aan te bieden. • Psychiatrische patiënten: de samenwerking moet/kan leiden tot delicate situaties. De vrijwilliger kan te betrokken worden bij zijn opdracht als vrijwilliger bijvoorbeeld. • Asielzoekers/vreemdelingen: mensen die (nog) niet beschikken over de Belgische of Franse nationaliteit bieden vaak hun diensten aan als vrijwilliger. Vaak gebeurt dit spontaan, omdat men zich nuttig wil maken. Anderen hopen hierdoor erkenning te krijgen voor hun betrokkenheid in het lokale leven, om zo de aanvraag van hun papieren te versnellen. Organisaties hebben het soms moeilijk om ten aanzien van deze mensen een standpunt in te nemen of om hen gewoon te aanvaarden als vrijwilliger.
14
Témoignage / Getuigenis Mme Duquesne, Présidente de l’association Roubaix Alzheimer : “ rencontre enrichissante, où l’échange transfrontalier devient partage d’expériences et force de propositions ”
Mevr. Duquesne, Voorzitster van de Alzheimer-vereniging Roubaix: “een verrijkende ontmoeting, waar grensoverschrijdende uitwisselingen leiden tot het delen van ervaringen en resulteren in nieuwe voorstellen.”
Les limites professionnelles “ Les bénévoles peuvent-ils prendre en charge toutes les tâches des professionnels, et inversement ? ” Le bénévole et le salarié ne viennent pas dans la structure avec la même philosophie. Toute la problématique est là. Le bénévole offre sa force de travail, le salarié la crée. Dans une association, même si les salariés partagent les valeurs de l’organisme on ne peut pas leur demander d’être bénévole. Le stéréotype définissant le salarié comme professionnel et le bénévole comme amateur ne tient plus toujours. Les bénévoles peuvent être plus compétents ou détenir plus d’expériences que les salariés.
Astuce
Il faut que le bénévole connaisse sa place par rapport aux salariés et à la hiérarchie.
De beroepsbeperkingen “Kunnen de vrijwilligers instaan voor alle taken van de beroepskrachten en omgekeerd?” De vrijwilliger en de beroepskrachten komen niet in de structuur met dezelfde filosofie. De vrijwilliger biedt zijn werkkracht aan, de beroepskracht creëert die. Ook al delen beroepskrachten dezelfde waarden in een vereniging, men kan hen niet vragen om vrijwilliger te zijn. Het stereotiep dat de beroepskracht definieert als een professional en de vrijwilliger als amateur is niet altijd juist. Vrijwilligers kunnen competenter zijn of meer ervaring hebben dan beroepskrachten.
TIP
De vrijwilliger moet zijn plaats kennen ten aanzien van de beroepskrachten en de hiërarchie.
JJ Le secret professionnel Dans certaines structures, le bénévole vient enrichir le projet de vie mais n’a pas accès à tous les points confidentiels des publics. Dans d’autres organisations, le bénévole est simplement tenu au secret professionnel. Donner au bénévole l’accès au secret professionnel ne va pas l’impliquer davantage dans la structure, mais pourrait lui montrer une forme de confiance. Néanmoins, il peut s’avérer dangereux de confier ce genre de connaissances à un bénévole.
JJ Het beroepsgeheim In bepaalde structuren kan de vrijwilliger het leven van iemand van de doelgroep verrijken, maar heeft hij geen toegang tot alle vertrouwelijke informatie. In andere organisaties moet de vrijwilliger zich gewoon houden aan het beroepsgeheim. De vrijwilliger toegang verlenen tot het beroepsgeheim zal hem niet meer betrekken bij de organisatie, maar zou naar hem toe een blijk van vertrouwen kunnen zijn. Het kan echter gevaarlijk zijn om dit soort informatie toe te vertrouwen aan een vrijwilliger.
JJ La compétence La confusion “ bénévole/salarié ” existe dès lors que l’on demande à un bénévole d’être compétent. En effet, il se mettra nécessairement dans une logique de compétence et tombera vite dans le salariat. Ceci nous amène à réfléchir sur le rôle de chacun. Pourquoi, par exemple, chercher un comptable pour un rôle de trésorier bénévole ? De manière générale, tout le monde est capable d’être trésorier. Certains retraités, par exemple, souhaitent aider grâce à leur domaine de compétences, mais d’autres préfèrent exécuter des tâches différentes de celles exercées dans leur métier. Nous confions régulièrement des tâches numériques aux jeunes (maintien du site internet par exemple), alors que souvent, ils souhaitent qu’on leur confie des tâches comprenant plus de “ responsabilités ”.
Astuce
Il vaut mieux rechercher un bénévole engagé et demeurer à son écoute, plutôt que compétent.
JJ De competentie De verwarring “vrijwilliger/beroepskracht” is er van zodra men aan een vrijwilliger vraagt om competent te zijn. Hij zal zich noodgedwongen in een logica van competenties bevinden en zal zo snel in het loonstelsel terecht komen. Dit brengt ons ertoe om na te denken over ieders rol. Waarom moet men bijvoorbeeld een boekhouder zoeken voor de functie van de vrijwillige penningmeester? Over het algemeen is iedereen in staat om penningmeester te zijn. Bepaalde gepensioneerden bijvoorbeeld zouden willen helpen op basis van hun competenties, maar anderen voeren liever andere taken uit dan hun beroepstaken. Wij vertrouwen regelmatig digitale taken toe aan jongeren (onderhoud van de website bijvoorbeeld), terwijl zij graag zouden hebben dat zij meer taken krijgen toebedeeld die meer “verantwoordelijkheid” impliceren.
15
TIP
Het is beter om een geëngageerde vrijwilliger te zoeken en naar hem te luisteren, dan iemand die in de eerste plaats competent is, maar misschien minder gemotiveerd.
JJ Les limites On parle de recrutement des bénévoles, de leur formation, d’évaluations avec eux. Quelle différence, alors, avec les salariés ? Nous pensons que tout est question d’adaptation. Les législateurs ont défini un cadre plus ou moins souple concernant les rôles et missions des bénévoles. Si ce cadre était trop défini, il limiterait le champ d’action de beaucoup. Les structures doivent se préoccuper des limites entre le bénévolat et le salariat, en fonction de leur nature et des objectifs qu’elles poursuivent.
Astuce
La raison économique est la pire raison pour développer le bénévolat au sein d’une structure.
JJ De beperkingen Men heeft het over het rekruteren van vrijwilligers, hun opleiding, evaluaties met hen. Welk verschil is er dan met de beroepskracht? Wij denken dat alles een kwestie is van aanpassing. De wetgevers hebben een min of meer soepel kader gedefinieerd betreffende de rollen en de opdrachten van de vrijwilligers. Indien dit kader te sterk wordt gedefinieerd, dan zou dit het actieterrein enorm beperken. De structuren moeten zich bezighouden met de grenzen tussen het vrijwilligerswerk en betaald werk, in functie van hun aard en van de doelstellingen die zij nastreven.
TIP
De economische reden is de slechtste reden om vrijwilligerswerk te ontwikkelen binnen een structuur.
La connaissance réciproque Il n’est pas évident d’informer, d’encadrer et de conseiller des bénévoles si on ne les connait pas vraiment. En effet, en apprendre davantage sur leurs goûts, leur parcours de vie, leurs doutes peut aider la structure d’accueil à guider le bénévole vers des missions plus ou moins appropriées. A l’occasion d’une discussion sur la connaissance réciproque, les bénévoles et les professionnels ont pu s’exprimer sur ce qu’ils souhaitaient donner et recevoir comme information.
Wederzijdse kennis Het is niet evident om vrijwilligers te informeren, omkaderen en advies te geven indien men hen niet echt kent. Meer te weten komen over hun voorkeuren, hun levenstraject en hun twijfels kan de organisatie helpen om de vrijwilliger te sturen in de richting van meer of minder geschikte opdrachten. Naar aanleiding van een gesprek over de wederzijdse kennis kunnen de vrijwilligers en de beroepskrachten zich uitspreken over wat ze willen geven en krijgen qua informatie.
JJ Le regard des bénévoles
JJ Le regard des structures et des institutions
Lors d’une première rencontre, il est important d’aborder : • les missions, l’équipe et l’organisation de la structure, • les missions bénévoles proposées, • la notion de responsabilité, l’assurance, etc., • le remboursement de frais éventuels liés à la mission, • la possibilité de remplacement en cas d’absence du bénévole, • la mise en place de bilans réguliers, • la possibilité de participer à des formations.
Elles ont pu verbaliser l’importance : • de vérifier que les missions sont adaptées aux envies, aux disponibilités, aux capacités et à l’histoire de vie du bénévole, • du respect du règlement intérieur, ou de la charte, • d’être disponible pour des bilans réguliers (exemple : 3 bilans individuels par an et 1 bilan collectif par mois), • de respecter les disponibilités du bénévole, • d’être motivé pour participer à des formations.
JJ Als vrijwilliger
JJ Als organisatie
Tijdens een eerste ontmoeting is het belangrijk om het te hebben over: • de opdrachten, het team en de organisatie van de structuur, • de aangeboden vrijwilligersopdrachten, • de verantwoordelijkheid, de verzekering, enz. • het terugbetalen van eventuele kosten die verband houden met de opdracht, • de mogelijkheid om voor vervanging te zorgen indien de vrijwilliger afwezig is, • regelmatig een evaluatie maken, • de mogelijkheid om deel te nemen aan opleidingen.
Zij konden het belang onder woorden brengen: • om te controleren dat de opdrachten zijn aangepast aan de noden, beschikbaarheden, capaciteiten en levensgeschiedenis van de vrijwilliger, • respect voor het intern reglement of voor het charter van de vrijwilliger, • beschikbaar zijn om regelmatig een evaluatie op te maken (bijvoorbeeld: 3 afzonderlijke evaluaties per jaar en 1 gemeenschappelijke evaluatie per maand), • om de beschikbaarheden van de vrijwilliger na te leven, • om gemotiveerd te zijn om deel te nemen aan opleidingen.
16
Astuce : un formulaire…
Témoignage / Getuigenis Marie Paule, bénévole au CCAS de Tourcoing : “ en tant que bénévole, j’ai pu voir comment ça se passait, de l’autre côté de la frontière ”
Marie-Paule, vrijwillige medewerker bij CCAS Tourcoing: “als vrijwilliger heb ik kunnen zien hoe het eraan toegaat aan de andere kant van de grens.”
L’IMSTAM, l’Intercommunale d’Œuvres Médico- Sociales des Arrondissements de Tournai - Ath – Mouscron et Cantons limitrophes – S.C.R.L., coordonne, via le projet “ agent de santé communautaire ”, la demande et l’offre de suivi à domicile des personnes âgées ou dépendantes. Cette intercommunale travaille en partenariat avec des bénévoles et des communes ou CPAS. L’IMSTAM se charge de plusieurs volets – logistique, organisationnel, financier – et notamment l’aspect contractuel. Elle se charge en effet de rédiger, faire signer et s’assurer du bon suivi de trois conventions définissant les rôles et limites de chacun. Ces conventions sont signées : • lors du “ recrutement ” du volontaire : entre l’IMSTAM, la commune, et le volontaire; • lors de l’inscription des bénéficiaires : entre l’IMSTAM, le bénéficiaire et un référent du bénéficiaire; • lors du démarrage de l’intervention : entre l’IMSTAM, le bénéficiaire, et le volontaire. Grâce aux échanges lors des tables rondes, et sur base d’un formulaire de l’IMSTAM, nous proposons une fiche de renseignements, en annexe (p.21), pour permettre aux institutions et structures de mieux appréhender l’arrivée de nouveaux bénévoles.
Personne de contact Annick LANDRIEUX, Service ASC de l’IMSTAM
[email protected] - T : +32(0)69.89.15.43
Tip: een formulier… De “IMSTAM” (=Intercommunale d’Œuvres Médico-Sociales des Arrondissements de Tournai - Ath – Mouscron et Cantons limitrophes – S.C.R.L.) coördineert via het project “agent de santé communaitaire”, de vraag en het aanbod voor opvolging aan huis van oudere of afhankelijke mensen. Deze intercommunale werkt samen met vrijwilligers en gemeenten/ steden of OCMW’s. De “IMSTAM” behartigt meerdere aspecten – logistiek, organisatorisch, financieel – en in het bijzonder het contractueel aspect. De intercommunale staat in voor de opmaak, het laten ondertekenen en zorgen voor een goede opvolging van de drie overeenkomsten die de rol en de beperkingen van iedereen definiëren. Deze overeenkomsten worden ondertekend: • bij het “rekruteren” van de vrijwilliger: tussen de “IMSTAM”, de gemeente en de vrijwilliger; • bij de inschrijving van de begunstigden: tussen de “IMSTAM”, de begunstigde en een referent van de begunstigde; • bij het opstarten van de interventie: tussen de “IMSTAM”, de begunstigde en de vrijwilliger. Dankzij de uitwisseling tijdens de rondetafelgesprekken en op basis van een formulier van de “IMSTAM”, bieden wij als bijlage (p.21) een fiche met inlichtingen om de instellingen en de structuren de mogelijkheid te bieden om beter om te gaan met de komst van de nieuwe vrijwilligers.
Contactpersoon Annick LANDRIEUX, Dienst ASC van de IMSTAM
[email protected] - T: +32(0)69.89.15.43 17
5. Bonnes pratiques 5. Goede praktijkvoorbeelden
Le projet
Het project
“ Voisins pour voisins ”
“Buren voor Buren”
Objectif du projet
Doelstelling van het project
Des professionnels et des volontaires entendent unir leurs forces et leurs moyens afin de permettre aux personnes très âgées de leur ville de continuer de vivre dans l’environnement qui leur est familier aussi longtemps qu’elles le souhaitent.
Professionele medewerkers en vrijwilligers willen hun krachten en middelen bundelen om hoogbejaarde stadsgenoten in staat te stellen om, zolang zij dit wensen, in hun vertrouwde omgeving te blijven wonen.
JJ Trois moyens doivent permettre d’atteindre cet objectif :
JJ Deze doelstelling zal bereikt worden via een drietal wegen:
• Des visites à domicile à l’occasion du 75e ou du 80e anniversaire de la personne ; • L’organisation d’après-midi rencontres pour les seniors ; • Un point de contact central (= dans les centres de services locaux du CPAS) avec un réseau de détection des besoins et un système de soins et services.
• Huisbezoeken n.a.v. 75ste of 80ste verjaardag • Ontmoetingsnamiddagen voor ouderen organiseren • Centraal meldpunt (= in de lokale dienstencentra van het OCMW) met netwerk van detectie van noden en behoeften én aansluitend hulp- en dienstverlening
JJ Comment réaliser ces différents objectifs ?
JJ Uitwerking per doelstelling:
• Objectif des visites à domicile : nouer le contact avec les personnes âgées et les informer des services offerts afin qu’elles sachent où s’adresser si elles ont des questions. Les visites à domicile sont effectuées par des volontaires et sont renouvelées chaque année.
• Doelstelling huisbezoeken: contact en kennisgeving van het aanbod voor bejaarden, zodat ze weten waar ze met eventuele vragen terecht kunnen. De huisbezoeken gebeuren met vrijwilligers en worden elk jaar herhaald.
• Objectif des après-midi rencontres : répondre aux besoins individuels de contact, de loisirs et de formation en organisant régulièrement des activités de groupe. Les rassemblements collectifs dans les centres de services locaux sont organisés avec le soutien de travailleurs rémunérés et de volontaires.
• Doelstelling ontmoetingsnamiddagen: individuele behoefte aan contact, ontspanning en vorming via regelmatige groepsactiviteiten lenigen. Groepsbijeenkomsten in de lokale dienstencentra worden georganiseerd met ondersteuning van beroepskrachten en vrijwilligers.
• Objectif du point de contact central (centrale d’aide et de besoins) : détecter à un stade précoce les besoins individuels des seniors grâce à une présence ciblée dans les quartiers et orienter ces personnes vers une solution, via le point de contact central ( = les centres de services locaux) ou non.
• Doelstelling centraal meldpunt (hulp- en noodcentrale): via een gerichte aanwezigheid in de wijken en buurten, vroegtijdig detecteren van individuele noden en behoeften, en deze naar een oplossing leiden, al of niet via het centraal meldpunt (= de lokale dienstencentra).
Participants au projet
Deelnemers aan het project
Le projet “ Buren voor Buren ” est le fruit d’une collaboration avec le décanat, le conseil municipal des seniors, les centres de soins aux malades, les centres de services locaux du CPAS et la direction citoyen et bienêtre de l’hôtel de ville. Le coeur du projet, c’est que des professionnels et des volontaires travaillent main dans la main !
Buren voor Buren wordt gerealiseerd via een samenwerking van het decanaat, de stedelijke seniorenraad, de ziekenzorgkernen, de lokale dienstencentra van het OCMW, de directie burger en welzijn van het stadhuis. Centraal staat dat vrijwilligers en professionelen de handen in elkaar slaan!
Personne de contact
Contactpersoon
Martine Knockaert
[email protected] - T : +32(0)56.24.48.02
Martine Knockaert
[email protected] - T: +32(0)56.24.48.02
18
La charte du bénévolat Une charte du bénévolat a été élaborée en 2011 par le CCAS de Tourcoing. Elle présente les valeurs fondatrices du bénévolat. Tout bénévole reçoit cette charte, ainsi qu’une convention d’engagement réciproque, précisant les rôles de chacun. La charte du bénévolat est disponible en annexe, p.22-23.
JJ Valeurs Cette charte, fruit d’une réflexion menée entre les services du CCAS concernés par la question du bénévolat et les bénévoles, a permis de retenir cinq grandes priorités : • S’engager dans une démarche humaniste, • Créer du lien social et développer les solidarités, • Faire équipe et agir en complémentarité, • Reconnaitre et valoriser le bénévolat, • Affirmer la culture et l’éthique du CCAS.
JJ Convention d’engagement réciproque La convention d’engagement réciproque complète la charte du bénévolat. Cette convention fixe les droits et les devoirs des bénévoles ainsi que ceux du CCAS.
JJ Principes fondamentaux
Contact Service “ Animation Solidarité Retraités ” du CCAS de Tourcoing. T : +33 (0)3.20.11.34.34
• • • • • • •
Maintien du lien social, Préservation de l’autonomie, Lutte contre l’isolement, Développement des solidarités, Respect des droits et libertés individuelles, Respect de la confidentialité, Contribution à l’exercice de la citoyenneté.
Het charter van het vrijwilligerswerk Er werd een charter voor vrijwilligerswerk opgestart in 2011 door CCAS Tourcoing. Daarin staan de basisprincipes van het vrijwilligerswerk. Elke vrijwilliger ontvangt dit charter, evenals een overeenkomst voor wederzijds engagement, waarin ieders rol gepreciseerd staat. Het charter van het vrijwilligerswerk is beschikbaar als bijlage, p.22-23.
JJ Waarden Dit charter is het resultaat van een reflectie tussen de diensten van het CCAS die in aanraking komen met vrijwilligerswerk en vrijwilligers, waardoor men vijf grote prioriteiten kon weerhouden: • Zich engageren binnen een humanitaire (of menselijke) benaderingswijze, • Een sociaal netwerk uitbouwen en solidariteit ontwikkelen, • Een team vormen en complementair handelen, • Het vrijwilligerswerk erkennen en waarderen, • De cultuur en de ethiek van het CCAS.
JJ Overeenkomst op het gebied van wederzijds engagement De overeenkomst op het gebied van het wederzijds engagement vult het charter van het vrijwilligerswerk aan. Deze overeenkomst bepaalt de rechten en de plichten van de vrijwilligers en ook die van het CCAS.
JJ Belangrijkste principes
Contact Dienst “Animation Solidarité Retraités” van de CCAS van Tourcoing. T: +33 (0)3.20.11.34.34
• • • • • • •
Behoud van het sociaal netwerk, Behoud van de autonomie, Strijd tegen het isolement, Solidariteit ontwikkelen, Het naleven van individuele rechten en vrijheden, Het respecteren van de vertrouwelijkheid, Bijdragen tot het burgerschap.
19
Le projet “ Les Sages ” Le CPAS de Courtrai a lancé le projet “ De Wijsneuzen ” en 2012-2013, en collaboration avec A’kzie et l’asbl Mentor. Ce projet est porté par une équipe de volontaires. De par leur propre réseau ou environnement social, les “ Wijsneuzen ” connaissent beaucoup de personnes en situation de précarité sur le plan social, qu’ils veulent aider à aller de l’avant. Souvent, ces personnes vivent dans l’isolement, la pauvreté (déguisée), la précarité et des quartiers défavorisés. Les “ Wijsneuzen ” interpellent activement les gens, leur donnent des informations et leur indiquent les services et organisations vers lesquels ils peuvent se tourner. Les “ Wijsneuzen ” sont également présents dans les lieux de rencontres, comme Buurthuis, Woonclub, Unie der Zorgelozen, Buurtsport, …
JJ Défis
Het project “De Wijsneuzen” OCMW Kortrijk ontwikkelde “De Wijsneuzen” in samenwerking met A’kzie vzw - vereniging waar armen het woord nemen en vzw Mentor. “De Wijsneuzen” zijn vrijwilligers. Vanuit hun eigen sociaal netwerk of omgeving kennen ze veel mensen die zich in een maatschappelijk kwetsbare positie bevinden en wensen ze deze mensen vooruit te helpen. Vaak gaat het over mensen die leven in isolement, (verdoken) armoede, een precaire situatie, aandachtswijken. “De Wijsneuzen” spreken mensen actief aan, geven informatie en wijzen de weg naar diensten en organisaties. Ook bevinden “De Wijsneuzen” zich op plaatsen waar mensen elkaar ontmoeten vb. Buurthuis, Woonclub, Unie der Zorgelozen, Buurtsport, ...
JJ
Uitdagingen
Les personnes fragiles socialement ne trouvent pas les informations dont elles ont besoin dans les brochures ou dans d’autres lettres officielles et se montrent souvent méfiantes vis-à-vis des travailleurs sociaux. Les personnes qui parlent la même langue qu’elles (au sens propre comme au sens figuré) et ont une approche active vis-à-vis d’elles sont plus à même de les remettre en selle.
Sociaal kwetsbare mensen vinden de informaties die ze nodig hebben niet in de brochures, of anderen officiële brieven en vaak zijn ze ook wantrouwig ten aanzien van hulpverleners. Mensen die dezelfde taal spreken (letterlijk en figuurlijk) en hun actief benaderen kunnen hen verder op weg helpen.
JJ Formations
In kader van het project “De Wijsneuzen” werd een intensieve opleiding gegeven, wekelijks een halve dag gedurende tien weken Tijdens deze opleiding bezochten de “Wijsneuzen” diensten en organisaties over de thema’s huisvesting, werk, school, gezin, ... Ze kregen zicht op de sociale kaart van de stad Kortrijk. Ook werd er vorming gegeven betreffende hun sociale en communicatieve vaardigheden.
Une formation intensive a été dispensée dans le cadre du projet “ De Wijsneuzen ”, jusqu’à une demi-journée par semaine durant dix semaines. Les “ Wijsneuzen ” ont mis ce temps à profit pour aller rendre visite à divers services et organisations et évoquer des thèmes tels que le logement, l’emploi, l’école, la famille... Les “ Wijsneuzen ” ont ainsi une vue sur la carte sociale de la ville de Courtrai. Ils ont également suivi une formation destinée à développer leurs aptitudes sociales et communicatives.
JJ Conclusions Nous continuerons de soutenir les “ Wijsneuzen ” au-delà de cette formation en organisant de nouvelles réunions avec eux sur une base régulière afin de discuter de leurs problèmes, attentes ou contraintes. A’kzie – une association où ce sont les pauvres qui prennent la parole – pourrait également nouer le dialogue avec les “ Wijsneuzen ” et les responsables ou travailleurs sociaux d’organisations et services dans le cadre de services sociaux accessibles et de l’activation sociale. Soutenir ce projet, c’est investir dans une amélioration de la mobilité (physique et sociale) des personnes les plus fragiles et œuvrer à les rendre plus fortes. C’est offrir à ces personnes un marchepied pour retrouver une place dans la société.
JJ Vormingen
JJ Conclusies Na deze opleiding wordt verder geïnvesteerd in “De Wijsneuzen” door op regelmatige basis terug samen te komen en hun problemen, verwachtingen of beperkingen te bespreken. Vanuit A’kzie - vereniging waar armen het woord nemen - wordt ook een dialoog opgezet met “De Wijsneuzen” en verantwoordelijken of hulpverleners van diensten en organisaties in kader van een toegankelijke maatschappelijke dienstverlening en sociale activering. Dankzij dit project wordt er ingezet op het verhogen van de mobiliteit (fysiek en sociaal) en het sterker maken van de meest kwetsbare mensen. Het biedt een opstap aan de meest kwetsbare mensen om terug een plaats in de maatschappij te vinden.
Personne de contact
Contactpersoon
A’kzie – association où ce sont les pauvres qui prennent la parole Liesbet Tyvaert - Slachthuisstraat 3/5 - 8500 Courtrai
[email protected] - T : +32 (0)479.05.55.25
A’kzie – vereniging waar armen het woord nemen Liesbet Tyvaert - Slachthuisstraat 3/5 - 8500 Kortrijk
[email protected] - T: +32 (0)479.05.55.25
20
Le projet “ De Spuitenpatrouille ” (la patrouille des seringues) JJ Une patrouille de volontaires ramasse les seringues égarées par les toxicomanes La patrouille courtraisienne des seringues a effectué sa première mission sur le terrain le 6 juillet 2011. Depuis lors, elle a ramassé pas moins de 1149 seringues. “ Une piqûre accidentelle sur un enfant a été l’événement qui nous a incités à former une patrouille de seringues avec une équipe de volontaires ”, raconte Jacob, éducateur de rue. “ C’est un peu comme si nous faisions chaque semaine un safari en ville où nous sillonnons parcs, aires de jeux, zones de démolition et parkings souterrains à la recherche de seringues usagées. Nous jetons ces seringues égarées dans un conteneur et essayons ainsi de limiter les nuisances. Qui plus est, les seringues abandonnées ne sont pas sans danger : une personne victime d’une piqûre accidentelle peut contracter la jaunisse ou le sida... ” En 2013, nous avons constaté une forte diminution du nombre de seringues égarées. C’est une excellente chose et cela démontre que les mesures qui ont été prises ont un impact sur la physionomie des rues. Là où nous ramassions à certains endroits 10 seringues par semaine, nous ne relevons plus aujourd’hui que quelques traces d’utilisation. Nous interpellons les consommateurs de drogue que nous rencontrons lors de nos patrouilles sur le fait qu’il est de leur responsabilité de jeter leurs seringues usagées dans un container à seringues. Au besoin, nous les renvoyons vers la MASS. Les patrouilleurs volontaires sont à pied d’œuvre chaque semaine et forment aujourd’hui une drôle de bande très appréciée des riverains. A titre d’exemple, une riveraine les a invités dernièrement à venir boire une tasse de café chez elle en guise de remerciement pour le formidable travail qu’ils accomplissent.
Het project “De Spuitenpatrouille” JJ Vrijwilligerspatrouille sprokkelt verdwaalde drugsspuiten Op 6 juli 2011 ging de Kortrijkse spuitpatrouille voor het eerst op pad en recupereerde sindsdien 1149 spuiten. “Een prikongeval bij een kind was hiervoor de aanleiding om een spuitenpatrouille met vrijwilligers te starten”, vertelt straathoekwerker Jakob. “Het heeft iets weg van een wekelijkse stadssafari waarbij we in parken, speeldomeinen, afbraakgebieden en ondergrondse parkings naar gebruikte spuiten zoeken. Die zwerfspuiten gooien wij in een container en trachten zo de overlast te beperken. Verdwaalde drugsspuiten zijn trouwens niet ongevaarlijk. Van een prikongeval kan je geelzucht of aids krijgen…” In 2013 stelden we een sterke daling vast. Dit is een zeer goede zaak en een bewijs dat de genomen maatregelen een verschil maken op straat. Op sommige plaatsen vonden we vroeger wekelijks 10 spuiten en tegenwoordig treffen we op die plekken enkel nog wat sporen van gebruik. Dit toont aan dat deze druggebruikers hun spuiten zelf recupereren via spuitenruil, dat in het MSOC ingebed zit. Druggebruikers die we aantreffen tijdens één van onze patrouilles spreken we aan op hun verantwoordelijkheid om gebruikte spuiten in een spuitcontainer te deponeren. Eventueel verwijzen we hen door naar het MSOC. De vrijwillige patrouilleleden staan elke week paraat en vormen intussen een olijke bende dat veel waardering krijgt van de buurtbewoners. Onlangs nog riep een buurtbewoonster de vrijwilligers binnen voor een kop koffie ter bedanking voor het prachtige werk dat ze leveren.
Personne de contact
Contactpersoon
Caroline Verhaeghe, CPAS de Courtrai T : +32 (0)473.86.26.78
Caroline Verhaeghe, OCMW Kortrijk T: +32 (0)473.86.26.78
21
Annexes
La connaissance réciproque : questionnaire Wederzijdse kennis: vragenlijst
Bijlagen
Cette fiche de renseignements relatifs aux bénévoles, rédigée grâce à l’IMSTAM et aux échanges lors des tables rondes peut aider la structure d’accueil à mieux connaitre le bénévole et ses limites. Deze fiche met inlichtingen betreffende de vrijwilligers, opgesteld dankzij de “IMSTAM” en de rondetafelgesprekken van het forum kan de organisatie helpen om de vrijwilliger en zijn beperkingen beter te leren kennen.
Date de l’entretien : Datum van het gesprek: Nom, Prénom :. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Naam, voornaam : . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Nom d’épouse : . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Naam van de echtgenote:. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Adresse : . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Adres:. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . N° de tél. : . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Telefoonnr.: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Lieu de naissance :…………………..le…. /…. /…. Geboorteplaats:……………….....…..op…. /…. /…. Situation professionnelle : Beroepssituatie:
En activité □ Actief □
Retraité Gepensioneerd□
Professions exercées au cours d’une carrière professionnelle : . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Beroepen uitgeoefend tijdens de loopbaan: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Situation familiale :. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Familiale situatie:. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Avez-vous un moyen de locomotion ? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Hebt u een verplaatsingsmiddel? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Quelles sont vos disponibilités ? / Wanneer bent u beschikbaar? Lundi □
Mardi
Maandag
Dinsdag □
□ Matin /□ “s Morgens Nachts
□ Mercredi
Woensdag □
□
Jeudi
□Vendredi
Donderdag □
Vrijdag
Après- midi / “s Namiddags
□
Samedi □
Dimanche
Zaterdag □
Zondag
Soirée / “s Avonds
Nuit / ’s
Horaires / Uren: …………………………………. Avez-vous d’autres engagements ? Si oui, de quoi s’agit-il ? Quel est le temps accordé à vos engagements? Engageert u zich ook voor andere zaken? Indien ja, welke? Hoeveel tijd besteedt u aan uw engagementen? Quelles sont vos motivations à devenir bénévole? / Welke zijn uw drijfveren om vrijwilliger te worden? Qu’attendez-vous de votre mission de bénévole? / Wat verwacht u van uw missie als vrijwilliger? Quel est votre parcours de vie ? / Welk is uw levenstraject? Quels sont vos centres d’intérêts ? / Welke zijn uw interesses? Y a-t-il des situations et/ou pathologies que vous souhaitez éviter ? (exemples : soins palliatifs, handicap, précarité, addictions, etc.) Zijn er situaties en/of pathologieën die u wenst te vermijden? (bijvoorbeeld: palliatieve zorgen, handicap, precaire situaties, verslavingen, enz.) Décrivez votre vie actuelle. Comment vous sentez-vous ? / Beschrijf uw huidig leven. Hoe voelt u zich? Avez-vous des problèmes de santé ? / Hebt u gezondheidsproblemen?
22
La charte du bénévolat : exemple de Tourcoing (Février 2012) Het charter van het vrijwilligerswerk: voorbeeld van Tourcoing (Februari 2012)
Charte de l’engagement bénévole
Charter van het vrijwilligersengagement
Entre : • Le CCAS, établissement public communal, qui anime “ une action générale de prévention et de développement social dans la commune, en liaison étroite avec les institutions publiques et privées. ” (art L.123.5 du Code de l’Action Sociale et des Familles CASF). • Un bénévole qui s’engage de son plein gré, d’une manière désintéressée, pour mener à bien une action, organisée au sein de la société, en direction d’autrui.
Tussen: • De CCAS, het gemeentelijk openbaar etablissement dat zorgt voor een “algemene actie inzake preventie en sociale ontwikkeling in de gemeente, nauw verbonden met de openbare en private instellingen.’ (art L.123.5 van de Franse wet inzake Sociale Actie en Gezinnen - CASF). • Een vrijwilliger die zich uit vrije wil engageert, op een belangeloze manier, om een actie tot een goed einde te brengen, georganiseerd binnen de vereniging, ten gunste van de andere.
Qui placent la personne au cœur de leurs préoccupations.
Die de mens centraal zetten te midden van hun bekommernissen.
Tout bénévole, accueilli et intégré par le CCAS, se voit remettre la présente charte des valeurs fondatrices du bénévolat, complétée par la convention d’engagement précisant les rôles de chacun.
Elke vrijwilliger die wordt onthaald en geïntegreerd binnen de CCAS, krijgt dit charter met daarop de grondwaarden van het vrijwilligerswerk, aangevuld door de verbintenissenovereenkomst waarin ieders rol wordt gepreciseerd.
au Centre Communal d’Action Sociale
in het Centre Communal d’Action Sociale
23
L’engagement bénévole, c’est :
Zich engageren als vrijwilliger, dat is:
S’engager dans une démarche humaniste
Zich engageren binnen een menselijke benadering
Le bénévole, de BENE, le bien et VOLO, je veux, est un “ bienveillant ”. Il s’inscrit dans une démarche volontaire orientée vers toute personne, sans distinction, dans un esprit d’ouverture et de façon désintéressée.
De vrijwilliger, afgeleid van BENE, het goede en VOLO, ik wil, is een “welwillende’. Dit kadert in een vrijwillige benaderingswijze gericht op elke medemens, zonder onderscheid, in een geest van openheid en belangeloosheid.
Créer du lien social, développer les solidarités. Le bénévole contribue à tisser du lien, il participe au maintien de la vie sociale et à la lutte contre l’isolement en favorisant l’écoute et l’accompagnement. En plaçant la personne au cœur de ses actions, le bénévole s’inscrit dans une relation d’entraide et de solidarité. Il exerce ses missions dans l’objectif de permettre à chacun d’être citoyen et de bien vivre selon ses choix.
Een sociaal netwerk creëren, solidariteit ontwikkelen. De vrijwilliger draagt bij tot het ontwikkelen van het netwerk, hij werkt mee aan het behoud van het sociaal leven en de strijd tegen het isolement door het luisteren en het begeleiden te stimuleren. Door de mens centraal te plaatsen binnen zijn handelen, is de vrijwilliger actief binnen een relatie van onderlinge hulp en solidariteit. Hij oefent zijn opdrachten uit om iedereen de mogelijkheid te bieden om burger te zijn en om goed te leven volgens zijn keuzes.
Faire équipe et agir en complémentarité Le bénévole rencontre les professionnels dans un esprit de complémentarité et dans le respect de leurs missions. Il intervient en collaboration avec d’autres bénévoles et les équipes de professionnels pour animer le projet social du CCAS. Conscient du fait qu’il contribue à une mission de service public, il tient le CCAS informé de son engagement. Le CCAS porte à la connaissance du bénévole l’organisation générale de l’institution, définit son rôle et précise les contours de sa mission.
Een team vormen en complementair handelen De vrijwilliger ontmoet beroepsmensen in een geest van complementariteit en respect voor hun opdrachten. Hij werkt samen met andere vrijwilligers en teams van beroepsmensen om een drijvende kracht te zijn bij het sociaal project van de CCAS. Bewust van het feit dat hij bijdraagt tot een opdracht van openbare dienstverlening, houdt hij de CCAS op de hoogte van zijn engagement. De CCAS leert de vrijwilliger meer over de algemene organisatie van de instelling, definieert haar rol en bepaalt de inhoud van zijn opdracht.
Reconnaitre et valoriser le bénévolat Le don de son temps, la disponibilité, la satisfaction d’agir dans l’intérêt général sont, pour le bénévole, source d’épanouissement et d’enrichissement personnels. Le CCAS veille à accueillir, intégrer, accompagner et soutenir le bénévole en lui donnant les moyens d’agir, lui permettant ainsi de prendre pleinement sa place dans l’action. Le CCAS respecte la sphère privée du bénévole et son choix d’offrir librement une partie de son temps.
Affirmer la culture et l’éthique du CCAS Le CCAS associe le bénévole à la vie de l’institution et l’informe sur les valeurs et orientations qu’il s’est fixé. Le CCAS inscrit son action dans une perspective d’autonomie et de citoyenneté pour tous. Le bénévole respecte les convictions et opinions de chacun, s’abstient de tout jugement de valeur et pratique une neutralité politique et religieuse. A travers ses missions, par sa manière d’agir, le bénévole concourt à la promotion du CCAS. Michel-François DELANNOY, Maire et Président du CCAS, 1er Vice-président de Lille Métropole Conseiller Régional Nord – Pas de Calais
Het vrijwilligerswerk erkennen en waarderen Het geven van zijn tijd, de beschikbaarheid, de voldoening om te handelen voor het algemeen belang zijn voor de vrijwilliger een bron van ontplooiing en persoonlijke verrijking. De CCAS ziet erop toe om de vrijwilliger te onthalen, te integreren, te begeleiden en te ondersteunen door hem de middelen te geven om te handelen, waardoor hij de mogelijkheid krijgt om ten volle zijn plaats te krijgen op het werkterrein. De CCAS respecteert de privésfeer van de vrijwilliger en zijn keuze om vrij een deel van zijn tijd aan te bieden.
De cultuur en de ethiek van de CCAS bevestigen De CCAS verbindt de vrijwilliger met het leven van de instelling en informeert hem over de waarden en koers die hij voor zichzelf heeft bepaald. De CCAS kadert haar actie in een perspectief van autonomie en burgerzin voor iedereen. De vrijwilliger respecteert de overtuigingen en de meningen van eenieder, onthoudt zich van elk waarde-oordeel en neemt een politieke en religieuze neutrale houding aan. Met deze opdrachten en door zijn manier van handelen draagt de vrijwilliger bij tot de promotie van de CCAS. Michel-François DELANNOY, Burgemeester en Voorzitter van de CCAS, 1ste vice-voorzitter van Rijsel Metropool Regionaal adviseur Nord – Pas de Calais
24
Législation encadrant le bénévolat en Belgique En Belgique, le volontariat est régi pour l’essentiel par un cadre légal qui a été réformé en profondeur et qui est contenu dans la loi du 3 juillet 2005 relative aux droits des volontaires. Dans le contexte actuel, ce sont principalement les dispositions – certes très radicales – relatives aux droits et obligations des volontaires et organisations de volontaires qui importent, et plus particulièrement les dispositions relatives à la responsabilité civile et aux assurances volontariat. Pour clarifier le propos, quelques spécificités du cadre légal belge sont développées ci-dessous en réponse aux trois questions suivantes.
Wetgeving die het vrijwilligerswerk in België omkadert Het vrijwilligerswerk wordt in België essentieel geregeld door een grondig vernieuwde wettelijke regeling. Deze ligt vervat in de wet van 3 juli 2005 betreffende de rechten van vrijwilligers. In de huidige context zijn hierin vooral van belang de – toch wel erg ingrijpende – bepalingen in verband met rechten en plichten van vrijwilligers en vrijwilligersorganisaties, maar nog meer bepaald in verband met burgerrechtelijke aansprakelijkheid en verzekeringen op het gebied van vrijwilligerswerk. Duidelijkheidshalve worden hier enkele beknopte bijzonderheden verstrekt in antwoord op een drietal vragen.
1. Quelles organisations relèvent – ou non – de cette loi
1.
relative au volontariat ? D’une part, toutes les personnes morales privées ou publiques qui ne poursuivent pas de but lucratif. D’autre part, certaines associations de fait sans but lucratif et plus particulièrement : toute association dépourvue de la personnalité juridique et composée de deux ou plusieurs personnes qui organisent, de commun accord, une activité en vue de réaliser un objectif désintéressé (excluant toute répartition de bénéfices entre ses membres et administrateurs) et qui exercent un contrôle sur le fonctionnement de l’association (article 3, 3°). Dans un cas comme dans l’autre, l’organisation relève de la loi sur le volontariat lorsqu’elle travaille avec des volontaires qui effectuent du volontariat. Toutes les autres organisations, et notamment toutes les autres associations de fait (ainsi que les initiatives individuelles), ne tombent donc pas dans le champ d’application de cette loi. Quelques précisions : La notion de volontariat désigne ici toute activité • exercée sans rétribution ni obligation (…mais pour laquelle le travailleur volontaire a néanmoins pris des “ engagements ”), • exercée au profit d’une ou de plusieurs personnes autres que celle qui exerce l’activité, d’un groupe ou d’une organisation ou encore de la collectivité dans son ensemble, • organisée par une organisation autre que le cadre familial ou privé de celui qui exerce l’activité, • et non exercée par la même personne et pour la même organisation dans le cadre d’un contrat de travail, d’un contrat de services ou d’une désignation statutaire. Dans ce contexte, la notion de travailleur volontaire renvoie à n’importe quelle personne physique qui exerce une des activités décrites ci-dessus (article 3). La loi belge s’applique au volontariat qui est exercé sur le territoire belge ou au volontariat qui est exercé en dehors de la Belgique, mais qui est organisé à partir de la Belgique, à condition que le volontaire ait sa résidence principale en Belgique (et sans préjudice des dispositions applicables dans le pays où le volontariat est exercé – article 2).
Welke organisaties vallen - al dan niet - onder toepassing van deze vrijwilligerswet?
Enerzijds wel: alle private of publieke rechtspersonen zonder winstoogmerk. Anderzijds ook wel: bepaalde feitelijke verenigingen zonder winstoogmerk en dan meer bepaald: elke vereniging zonder rechtspersoonlijkheid van twee of meer personen die in onderling overleg een activiteit organiseren met het oog op de verwezenlijking van een onbaatzuchtige doelstelling ( met uitsluiting van enige winstverdeling onder haar leden en bestuurders), en die een rechtstreekse controle uitoefenen op de werking van de vereniging (artikel 3,3°). In beide gevallen vallen deze organisaties onder de vrijwilligerswet wanneer zij werken met vrijwilligers voor het verrichten van vrijwilligerswerk. Alle andere organisaties, meer bepaald andere feitelijke verenigingen (of ook individuele initiatieven), vallen dus niet onder deze vrijwilligerswet. Enkele nadere preciseringen: Vrijwilligerswerk slaat hier op elke activiteit die • onbezoldigd en onverplicht wordt verricht (… maar toch wel met “engagement”), • ten behoeve van één of meer personen, andere dan degene die de activiteit verricht, van een groep of organisatie of van de samenleving als geheel, • ingericht door een organisatie anders dan het familie- of privéverband van degene die de activiteit verricht, • en niet door dezelfde persoon en voor dezelfde organisatie wordt verricht in het kader van een arbeidsovereenkomst, een dienstencontract of een statutaire aanstelling. Vrijwilliger is in dit verband elke natuurlijke persoon die een hierboven bedoelde activiteit verricht (artikel 3). De Belgische wet geldt voor vrijwilligerswerk dat verricht wordt op het Belgisch grondgebied of daarbuiten, maar georganiseerd vanuit België op voorwaarde dat de vrijwilliger zijn hoofdverblijfplaats heeft in België (en onverminderd de bepalingen die van toepassing zijn in het land waar het vrijwilligerswerk wordt verricht – artikel 2).
25
2. Quelles organisations relèvent du nouveau régime
de responsabilité instaurés par cette loi ? D’une part, toutes les personnes morales privées ou publiques sans but lucratif qui tombent sous le coup de la loi (voir 1.). D’autre part, certaines associations de fait relevant de la loi (voir 1.), mais uniquement si elles remplissent d’autres conditions. Sont ici visées plus spécifiquement toutes les associations de fait qui tombent dans le champ d’application de la loi (voir 1. ci-dessus) ET qui, en outre : • −soit occupent également une ou plusieurs personnes liées par un contrat d’ouvrier ou d’employé, • soit peuvent être considérées comme une section d’une personne morale ou d’une association de fait (qui emploie donc une ou plusieurs personnes liées par un contrat de travail d’ouvrier ou d’employé) telles que visées ci-dessus de par leurs liens spécifiques avec cette personne morale ou association de fait. Toutes les autres associations de fait ne relèvent pas de ce régime spécifique de responsabilité (et ce même si elles tombent dans le champ d’application de la loi).
2. Welke organisaties vallen onder de specifieke,
door deze wet ingevoerde, nieuwe ASR of aansprakelijkheidsregeling? Enerzijds wel alle private of publieke rechtspersonen zonder winstoogmerk die onder de wet vallen (zie 1.). Anderzijds ook bepaalde feitelijke verenigingen die onder de wet vallen (zie 1., maar dan enkel), wanneer zij daarenboven ook nog aan andere voorwaarden voldoen. Het gaat meer bepaald om elke feitelijke vereniging die dus onder toepassing van de wet valt (zie 1. hierboven) EN die daarenboven • ofwel ook één of meer personen tewerkstelt die verbonden zijn door een arbeidsovereenkomst voor werklieden of bedienden, • ofwel “op grond van haar specifieke verbondenheid” hetzij met een rechtspersoon zoals hierboven bedoeld, hetzij met een feitelijke vereniging zoals net hierboven bedoeld ( die dus één of meer personen tewerkstelt die verbonden zijn door een arbeidsovereenkomst voor werklieden of bedienden), kan worden beschouwd als een afdeling daarvan. Andere feitelijke verenigingen vallen dus niet onder deze specifieke aansprakelijkheidsregeling (al vallen ze mogelijk wel onder de wet)
26
3. Quelles sont les implications précises de ce régime
3. Wat houdt deze specifieke ASR of
de responsabilité spécifique ? Principe de base : la loi sur le volontariat comporte une disposition importante qui accorde l’immunité aux travailleurs volontaires auxquels elle est applicable. En d’autres termes, ceux-ci ne risquent rien à titre personnel. • Pour les dommages causés dans l’exercice d’activités volontaires (organisées par une des organisations visées sous 1.), le travailleur volontaire n’est en principe pas civilement responsable à titre personnel. • −La responsabilité civile de tels dommages incombe en effet aux organisations visées sous 2. (les personnes morales, certaines associations de fait, l’organisation dont l’association de fait constitue une section). Exceptions : ce principe d’immunité ne s’applique pas, toutefois, dans les cas suivants : • dol, • faute lourde, • faute légère présentant un caractère habituel. Ce régime est en grande partie comparable à celui des travailleurs liés à un employeur par un contrat de travail. Cette immunité ne couvre pas non plus les dommages que le travailleur volontaire s’occasionne à lui-même. Attention : le régime de responsabilité tel qu’exposé ci-dessus est une règle impérative à laquelle il ne peut être dérogé au détriment du travailleur volontaire, à peine de nullité. Ce régime ne s’applique donc pas à un certain nombre d’associations de fait et aux volontaires avec lesquels elles travaillent (et ce même si ces associations et volontaires tombent dans le champ d’application de la loi !). Ces associations-là relèvent par conséquent du régime ordinaire de droit commun. La loi impose un devoir spécifique d’information aux associations de fait : avant qu’un travailleur volontaire entame ses activités pour une organisation de ce genre, il importe en tout état de cause qu’on lui ait communiqué l’identité du responsable de l’association. Les organisations qui ne relèvent pas du régime de responsabilité spécifique tel que présenté ci-dessus (voir 2.) doivent toujours mentionner le régime de responsabilité applicable en cas de dommages causés par le travailleur volontaire (article 4, a et b).
aansprakelijkheidsregeling precies in? Essentieel principe: de vrijwilligerswet voorziet in een belangrijke immuniteitsregeling ten voordele van de betrokken vrijwilligers: zij blijven nl. persoonlijk “buiten schot”. • Voor de schade die een vrijwilliger veroorzaakt bij het verrichten van hier bedoeld vrijwilligerswerk (ingericht door één van de hierboven – onder 1. – bedoelde organisaties) is de vrijwilliger in principe niet zelf of persoonlijk burgerrechtelijk aansprakelijk. • Voor deze schade rust de burgerrechtelijke aansprakelijkheid nl. op de – onder 2. – hierboven bedoelde organisaties (resp. rechtspersonen, bepaalde feitelijke verenigingen, organisatie waarvan de feitelijke vereniging een afdeling vormt). Uitzonderingen: deze immuniteitsregeling geldt echter niet in geval van • Bedrog, • zware fout of zware schuld, • herhaalde lichte fout van de vrijwilliger. Deze regeling loopt als dusdanig grotendeels gelijk met die van werknemers verbonden door een arbeidsovereenkomst met een werkgever. Deze immuniteit geldt ook niet voor schade die de vrijwilliger zichzelf toebrengt. Let op: de hierboven geschetste aansprakelijkheidsregeling is van dwingend recht: hiervan mag nl. niet afgeweken worden in het nadeel van de vrijwilliger en dit op straffe van nietigheid. Voor een aantal feitelijke verenigingen en de vrijwilligers met wie ze werken, is de hierboven geschetste specifieke aansprakelijkheidsregeling dus niet van toepassing (al vallen ze mogelijk toch wel onder de toepassing van de wet!) Zij vallen bijgevolg onder toepassing van de gewone, gemeenrechtelijke regeling. Een bijzondere informatieplicht wordt door de wet ten laste gelegd van feitelijke verenigingen: vooraleer een vrijwilliger met zijn activiteit voor zo’n vrijwilligersorganisatie start moet hem/haar in ieder geval de identiteit worden meegedeeld van de verantwoordelijke van de vereniging. Voor elke organisatie die niet valt onder de hierboven (onder 2.) geschetste specifieke aansprakelijkheidsregeling, moet de organisatie steeds meedelen welke aansprakelijkheidsregeling van toepassing is voor schade die de vrijwilliger veroorzaakt (artikel 4, a en b).
27
4. Assurances volontariat : nouvelles dispositions légales Les règles suivantes s’appliquent à toutes les organisations qui relèvent du régime de responsabilité spécifique exposé ci-dessus (sous a.). • Toutes ces organisations ont l’obligation de contracter une assurance couvrant “ les risques relatifs au volontariat ” et, plus spécifiquement, couvrant “ à tout le moins la responsabilité civile de l’organisation ”, à l’exception cependant de la responsabilité contractuelle. Il va sans dire que cette obligation vaut également pour la responsabilité de l’organisation quant aux “ actes ” de chaque travailleur volontaire. • Toutes ces organisations ont l’obligation d’informer chaque travailleur volontaire de cette obligation de souscrire un contrat d’assurance et de la possibilité de couvrir d’autres risques liés au travail volontaire grâce à un contrat d’assurance. • L’obligation de souscrire une assurance responsabilité impose également de couvrir la responsabilité civile de l’organisation par le biais d’une assurance “ Loi sur la responsabilité des véhicules motorisés ” ou “ responsabilité civile ” du véhicule du volontaire, lorsque ce dernier est lui-même déchargé de toute responsabilité (voir principe d’immunité exposé sous 3.). • Il est bien évidemment primordial que l’assurance souscrite couvre effectivement la totalité de la responsabilité potentielle du volontaire. A ce jour, d’autres assurances ne sont pas obligatoires pour les organisations ici visées mais : • soit elles sont déjà fortement recommandées aujourd’hui : pour la R.C. personnelle du volontaire, par exemple, à inclure de préférence dans la police de l’organisation volontaire elle-même, • soit elles pourraient être rendues obligatoires à l’avenir ( ?) par A.R. (arrêté royal): • pour les dommages corporels causés au volontaire en cas d’accident survenu pendant l’exercice des activités volontaires et les déplacements effectués dans ce cadre et en cas de maladie consécutive à ces activités volontaires, • pour l’assistance juridique relative à tous les risques précités.
Pour toutes les personnes qui exercent, organisent ou aident à organiser des activités volontaires, quelques précisions et modifications importantes doivent être prises en considération concernant les polices ou assurances dites familiales de la R.C. vie privée (avec les conditions dites minimales de garantie visées dans l’A.R. du 12 janvier 1984). • P− lus aucune exclusion d’organisations et travailleurs volontaires de l’assurance R.C. obligatoire évoquée ci-dessus n’est acceptée. • De même, plus aucune exclusion de leaders, commettants ou organisateurs de mouvements de jeunesse ou assimilés de la R.C. personnelle n’est acceptée en raison des actes des personnes placées sous leur responsabilité. • Qu’il relève ou non du champ d’application de cette loi, le travail volontaire est censé être effectué dans le cadre de la vie privée du volontaire concerné et ne peut donc plus être exclu des polices dites familiales. Ce point de vue doit selon moi également prévaloir lorsqu’une activité volontaire prend la forme d’une participation entièrement gratuite à l’administration d’une association ou d’une asbl tombant dans le champ d’application de la loi. Il n’en reste pas moins que l’incertitude demeure…notamment quant à l’attitude de toutes les compagnies d’assurances concernées et celle des cours et tribunaux, le cas échéant. Il est dès lors vivement recommandé de faire preuve de prudence et – si nécessaire – de conclure des arrangements concrets avec la compagnie d’assurances (concernée).
Pour toutes les autres organisations (qui ne relèvent donc pas du régime de responsabilité spécifique décrit sous 2. et 3., voire même de la loi), aucune obligation ou réglementation spécifique en matière d’assurance ne s’applique (à ce jour), mais il leur est néanmoins très chaudement recommandé d’appliquer le régime ordinaire de droit commun.
Astuce
Pour aller plus loin et retrouver des développements sur les droits des bénévoles :
Toutes les organisations sont en revanche soumises à l’obligation d’informer chacun de leurs volontaires de la possibilité de couvrir les risques suivants en souscrivant un contrat d’assurance : • la responsabilité du volontaire concernant le dommage qu’il cause ; • les autres risques liés au volontariat.
www.levolontariat.be
28
4. Verzekeringen inzake vrijwilligerswerk, een nieuwe
wettelijke regeling Voor alle organisaties die ook al vallen onder de hierboven (onder 3.) geschetste specifieke aansprakelijkheidsregeling • A− l deze organisaties zijn verplicht een verzekering te sluiten “tot dekking van de risico’s met betrekking tot het vrijwilligerswerk”, en meer bepaald met dekking van “tenminste de burgerrechtelijke aansprakelijkheid van de organisatie”, wel met uitzondering van de contractuele aansprakelijkheid. Vanzelfsprekend geldt deze verplichting ook voor de aansprakelijkheid van de organisatie voor de “daden” van elke vrijwilliger. • Al deze organisaties zijn verplicht aan elke vrijwilliger informatie mee te delen over het ter zake verplicht gesloten verzekeringscontract, alsook over eventuele dekking, via een verzekeringscontract, van andere aan het vrijwilligerswerk verbonden risico’s. • Door de verplicht te sluiten aansprakelijkheidsverzekering moet ook verplicht dekking worden verzekerd van de burgerrechtelijke aansprakelijkheid van de organisatie door de zgn. W.A.M. of B.A.motorrijtuigenverzekering van het voertuig van de vrijwilliger, wanneer deze zelf ontheven is van alle aansprakelijkheid (zie hoger onder 3. geschetste immuniteitsregeling). • Van kapitaal belang is uiteraard dat de gesloten verzekering effectief dekking biedt voor het geheel van de mogelijk opgelopen aansprakelijkheid. Voor alle hier bedoelde organisaties zijn andere verzekeringen tot op heden (nog) niet verplicht maar • −ofwel nu al ten zeerste aanbevolen: bv. voor de persoonlijke B.A. van de vrijwilliger, en dit liefst in de polis van de vrijwilligersorganisatie zelf, • ofwel later (?) mogelijk toch verplicht gesteld bij K.B. (Koninklijk Besluit): • voor lichamelijke schade aan de vrijwilliger • bij ongevallen tijdens de uitvoering van het vrijwilligerswerk en tijdens de verplaatsingen in het kader daarvan, • bij ziekten opgelopen als gevolg van het vrijwilligerswerk, • voor rechtsbijstand inzake alle voornoemde risico’s.
Voor al wie zelf vrijwilligerswerk doet of (mee-) organiseert passen hier nog enkele belangrijke preciseringen resp. doorgevoerde wijzigingen omtrent de zogenaamde familiale polissen of verzekeringen van de B.A. privé-leven (met zgn. minimumgarantie-voorwaarden in K.B. 12 januari 1984) • −Er is geen uitsluiting meer toegelaten van de hierboven geschetste verplichte B.A. verzekering van vrijwilligersorganisaties en vrijwilligers. • Er is ook geen uitsluiting meer toegelaten van de persoonlijke B.A. van leiders, aanstellers of organisatoren van jeugd- of gelijkgestelde bewegingen voor de daden van personen voor wie ze moeten instaan. • Vrijwilligerswerk, al dan niet binnen het raam van deze wet, wordt geacht verricht te worden binnen het privé-leven van de betrokken vrijwilliger en mag dus niet meer worden uitgesloten van zgn. familiale polis. M.i. moet dit laatste ook o.m. gelden wanneer een vrijwilligersactiviteit de vorm aanneemt van een totaal kosteloze deelneming aan het bestuur van een vereniging of een vzw die onder het toepassingsgebied van de wet valt. Maar onzekerheid blijft … onder meer over de houding van alle betrokken verzekeringsmaatschappijen, later mogelijk ook van hoven en rechtbanken. Voorzichtigheid en – zo nodig – concrete afspraken met de (betrokken) verzekeringsmaatschappij is dus beslist geboden.
Voor alle andere organisaties (die dus niet onder de 2. en 3. hierboven beschreven specifieke aansprakelijkheidsregeling of zelfs niet onder de wet vallen) geldt (tot op heden) geen enkele specifieke verzekeringsplicht of –regeling, maar toch wel een zeer dringende aanbeveling omtrent de toepassing van de gewone, gemeenrechtelijke regeling.
TIP
Om verder te gaan en de ontwikkelingen terug te vinden inzake de rechten van de vrijwilligers:
www.vrijwilligerswerk.be
Voor alle organisaties geldt wel de verplichte informatie, door de organisatie, aan elke vrijwilliger over de eventuele dekking via een verzekeringscontract • van de aansprakelijkheid van de vrijwilliger voor de schade die hij of zij veroorzaakt • van andere aan het vrijwilligerswerk verbonden risico’s.
29
Législation encadrant le bénévolat en France En France, on compte environ 16 millions de bénévoles qui mettent leurs compétences, leur temps libre, leur engagement au service des autres. Leur contribution aux actions des CCAS est donc fondamentale.
Wetgeving die het vrijwilligerswerk in Frankrijk omkadert In Frankrijk zijn er ongeveer 16 miljoen vrijwilligers die hun competenties, hun vrije tijd en hun engagement ten dienste stellen van anderen. Hun bijdrage aan de acties van de CCAS is dus van fundamenteel belang.
Rapport au conseil économique et social sur l’essor et l’avenir du bénévolat, facteur d’amélioration de la qualité de la vie. Par Marie Thérèse Cheroutre, juin 1989.
vrijwilliger (verplaatsingen, verblijf, aankoop van materiaal, opleiding, enz.). Deze kosten moeten overeenstemmen met de reële en gerechtvaardigde uitgaven die worden gemaakt in het kader van de noden van de activiteit van de vereniging. • de vrijwilliger is niet onderworpen aan een band van juridische ondergeschiktheid. Hij treedt vrijwillig op. Hij kan vrij een einde maken aan zijn engagement zonder procedure, en zonder schadevergoeding. De vrijwilliger is er ondanks alles toe gehouden om de statuten van de vereniging na te leven, én de opgelegde veiligheidsregels.
1. Geen definitie van het vrijwilligerswerk in de normatieve
3. Les droits du bénévole
1. Pas de définition du bénévolat dans les textes normatifs Une simple définition livrée par le Conseil économique et social… “ Le bénévole est celui qui s’engage librement pour mener à bien une action en direction d’autrui, action non salariée, non soumise à l’obligation de la loi, en dehors de son temps professionnel et familial ”.
teksten Een eenvoudige definitie door de economische en sociale raad … “De vrijwilliger is diegene die zich vrij engageert om een actie voor iemand anders tot een goed einde te brengen, een niet bezoldigde actie, niet onderworpen aan de verplichting van de wet, en buiten zijn professionele en familiale tijd”. Rapport aan de economische en sociale raad over de groei en de toekomst van vrijwilligerswerk, een factor die de levenskwaliteit moet verbeteren. Door Marie Thérèse Cheroutre, juni 1989.
2. Frontière entre le bénévolat et le salariat Le bénévolat est une situation de fait dans laquelle une personne réalise à titre gratuit une prestation de service pour un organisme. Le bénévolat se distingue donc de la situation de salariat par les critères suivants : • le bénévole ne reçoit pas de rémunération, même s’il peut être dédommagé des frais liés à sa mission de bénévole (déplacements, hébergement, achat de matériel, formation, etc.). Ces frais doivent correspondre à des dépenses réelles et justifiées, engagées pour les besoins de l’activité associative. • le bénévole n’est pas soumis à un lien de subordination juridique. Il intervient de manière volontaire. Il peut librement mettre un terme à son engagement sans procédure, ni dédommagement. Le bénévole est, malgré tout, tenu de respecter les statuts de l’association et les règles de sécurité imposées.
2. Grens tussen vrijwilligerswerk en loonarbeid 3. Vrijwilligerswerk is een feitelijke situatie waarbij een persoon gratis een prestatie levert voor een instelling. Vrijwilligerswerk onderscheidt zich dus van de situatie van loonarbeid door de volgende criteria: • de vrijwilliger ontvangt geen vergoeding, ook al kan hij worden vergoed voor de kosten die verband houden met zijn opdracht als
JJ a. Le congé de représentation Un congé de représentation a été instauré pour permettre aux administrateurs bénévoles de siéger dans les instances. L’employeur est tenu d’accorder au salarié, membre d’une association et désigné comme représentant de celle-ci, le temps nécessaire pour participer aux réunions dans la limite de neuf jours ouvrables par an. L’autorisation d’absence ne peut être refusée sauf si cette absence perturbe le service. Le salarié perçoit une indemnité compensatrice qui est actuellement de 7,10 € par heure. Références juridiques : code du Travail art L.3142-51 à 55, D1423-59 et art R3142-27 à 34 et (1) loi n° 2001-624 du 17 juillet 2001 portant diverses dispositions d’ordre social, éducatif et culturel art. 9 et 10.
3. De rechten van de vrijwilliger
JJ a. Het representatieverlof Het representatieverlof werd ingevoerd om de vrijwillige bestuurders de mogelijkheid te bieden om te zetelen in de instanties. De werkgever is ertoe gehouden om aan de loontrekkende die lid is van een vereniging en die werd aangesteld als vertegenwoordiger ervan, de nodige tijd toe te kennen om deel te nemen aan vergaderingen waarvoor een beperking geldt van negen werkdagen per jaar. De toestemming om afwezig te zijn mag niet worden geweigerd tenzij deze afwezigheid storend is voor de dienst. De loontrekkende krijgt een compenserende vergoeding die momenteel 7,10 € per uur bedraagt. Juridische referenties: Franse arbeidswet art L.3142-51 tot 55, D1423-59 en art R3142-27 tot 34 en (1) wet nr. 2001-624 van 17 juli 2001 met betrekking tot de verschillende bepalingen van sociale, educatieve en culturele orde art. 9 en 10.
30
JJ b. RTT et bénévolat
JJ e. Concours de la fonction publique et bénévolat
Le législateur a prévu que les accords RTT peuvent comporter des dispositions particulières applicables aux salariés qui exercent des responsabilités à titre bénévole au sein des associations “ afin que soient prises en compte les contraintes résultant de l’exercice de leurs fonctions ”.
La loi 2001-2 du 3 janvier 2001 relative à la résorption de l’emploi précaire et à la modernisation du recrutement dans la fonction publique a prévu la création de concours dits de “troisième voie”, pour des candidats qui justifient d’activités exercées soit professionnellement ou en tant qu’élu local, soit en qualité de responsable bénévole d’une association.
Références juridiques : article 15 paragraphes V de la loi n° 2000-37 du 19 janvier 2000
JJ b. Arbeidsduurverkorting en vrijwilligerswerk
JJ E. Samenkomen van de overheidsfunctie en het vrijwilligerswerk
De wetgever heeft voorzien dat de akkoorden inzake arbeidsduurverkorting specifieke bepalingen kunnen bevatten die van toepassing zijn op de werknemers die hun verantwoordelijkheden op vrijwillige basis uitoefenen binnen de verenigingen “zodat wordt rekening gehouden met de verplichtingen die voortvloeien uit het uitoefenen van hun functies”.
De wet 2001-2 van 3 januari 2001 inzake het inkrimpen van het precair werk en het moderniseren van de rekrutering in het openbaar ambt voorzag in een zogenaamde “derde weg”, voor kandidaten die aantonen dat ze hetzij activiteiten hebben uitgeoefend professioneel of als lokale verkozene, hetzij als vrijwillige verantwoordelijke van een vereniging.
Juridische referenties: artikel 15 paragrafen V van de wet nr. 2000-37 van 19 januari 2000
JJ c. Congé cadre de jeunesse Les statuts de la fonction publique de l’État prévoient qu’un congé de six jours ouvrables par an est accordé aux fonctionnaires de moins de 25 ans qui en font la demande. Ce congé permet aux fonctionnaires de participer aux activités des organisations de jeunesse et d’éducation populaire, des fédérations et associations sportives et de plein air, légalement constituées et destinées à favoriser la préparation, la formation ou le perfectionnement de cadres et animateurs.
JJ f. L’assurance “ accident du travail ” volontaire pour les bénévoles Les associations d’intérêt général visées à l’article 200 du Code général des impôts peuvent souscrire pour leurs bénévoles une assurance contre le risque d’accidents du travail. Les cotisations trimestrielles sont fixées pour l’année 2012 à 18 € pour les bénévoles effectuant des travaux administratifs, à 31 € pour les autres actions et à 4 € pour la seule participation à des réunions. Ces cotisations sont à payer auprès des organismes de sécurité sociale. Référence juridique : loi 99-641 du 27 juillet 1999 portant création d’une couverture maladie universelle
JJ c. Verlof jeugdomkadering De statuten van het openbaar ambt van de staat voorzien dat er een verlof van zes werkdagen per jaar wordt toegekend aan ambtenaren jonger dan 25 jaar en die dit aanvragen. Dit verlof biedt aan de ambtenaren de mogelijkheid om deel te nemen aan de activiteiten van de jeugdverenigingen en de verenigingen inzake volkseducatie, aan de activiteiten van de federaties, de sportverenigingen en de openluchtverenigingen, wettelijk opgericht en bestemd om het voorbereiden, het opleiden of het vervolmaken van kaderleden en animatoren te stimuleren.
JJ d. Validation des Acquis de l’expérience et bénévolat La validation des acquis de l’expérience professionnelle ou bénévole a été instituée par la loi de modernisation sociale du 17 janvier 2002 (article 134). Il faut justifier d’une expérience d’au moins trois ans dans une activité en rapport direct avec le titre ou le diplôme souhaité. Cette validation permet d’obtenir un diplôme, un titre ou un certificat en tout ou partie, après évaluation par le jury des connaissances, aptitudes et compétences développées au cours de l’expérience.
JJ F. De vrijwillige “arbeidsongevallenverzekering” voor vrijwilligers De verenigingen van algemeen belang beoogd in artikel 200 van de Franse algemene belastingwet kunnen voor hun vrijwilligers een verzekering afsluiten tegen arbeidsongevallen. De driemaandelijkse bijdragen worden vastgelegd voor het jaar 2012 op 18 € voor vrijwilligers die administratieve taken uitvoeren, op 31 € voor de andere taken en op 4 € voor wie enkel deelneemt aan vergaderingen. Deze bijdragen moeten worden betaald aan de sociale zekerheidsinstellingen. Juridische referentie: wet 99-641 van 27 juli 1999 inzake het creëren van een universele ziekteverzekering
JJ g. Chèque repas du bénévole La loi du 23 mai 2006 relative au volontariat associatif et à l’engagement éducatif a ouvert la possibilité pour les bénévoles de bénéficier de chèques-repas. Références juridiques : loi n°2006-586 du 23 mai 2006 relative au volontariat associatif et à l’engagement associatif.
Références juridiques : Loi n° 2002-73 du 17 janvier 2002 de modernisation sociale notamment art 134.
JJ G. Maaltijdcheque van de vrijwilliger
JJ d. Validering van de verworven ervaring en het vrijwilligerswerk
De wet van 23 mei 2006 inzake het verenigingsvrijwilligerswerk en het educatieve engagement heeft voor de vrijwilligers de mogelijkheid geboden om te genieten van maaltijdcheques.
De validering van de opgedane beroepservaring of ervaring als vrijwilliger werd ingevoerd door de Franse wet inzake de sociale modernisering van 17 januari 2002 (artikel 134). Men moet een ervaring van minstens drie jaar kunnen voorleggen die rechtstreeks verband houdt met de titel of het gewenste diploma. Deze validering biedt de mogelijkheid om een diploma te behalen, een titel of een certificaat, volledig of gedeeltelijk, na een evaluatie door de jury met betrekking tot de kennis, de bekwaamheden en de competenties ontwikkeld bij het opdoen van de ervaring.
Juridische referenties: wet nr.2006-586 van 23 mei 2006 inzake het associatieve vrijwilligerswerk en het associatief engagement.
Juridische referenties: Wet nr. 2002-73 van 17 januari 2002 inzake sociale modernisering, in het bijzonder art 134.
31
4. Les limites du bénévolat
JJ A. Bénévolat et chômage Un chômeur peut exercer une activité bénévole dans une association, sans que cela lui porte préjudice quant au paiement de ses indemnités. Plusieurs conditions doivent cependant être respectées : • L’activité ne peut pas être exercée dans une association au sein de laquelle il a été salarié; • L’activité ne doit pas empêcher la recherche active d’un emploi; • L’activité ne doit pas se substituer à un emploi salarié. Référence juridique : article 10 de la loi n° 98-657 du 29 juillet 1998 relative à la lutte contre les exclusions et à l’article L 351-17-1 du Code du travail.
4. De beperkingen van het vrijwilligerswerk
JJ A. Vrijwilligerswerk en werkloosheid Een werkzoekende kan als vrijwilliger werken in een vereniging, zonder dat dit de betaling van zijn vergoedingen schaadt. Er moet echter aan meerdere voorwaarden zijn voldaan: • De activiteit mag niet worden uitgeoefend binnen een vereniging waarbinnen hij als loontrekkende heeft gewerkt; • De activiteit mag de actieve zoektocht naar een job niet in de weg staan; • De activiteit mag niet de plaats innemen van een bezoldigde job. Juridische referentie: artikel 10 van de wet nr. 98-657 van 29 juli 1998 inzake de strijd tegen uitsluiting en artikel L 351-17-1 van de Arbeidswetgeving.
JJ B. Bénévolat et préretraite Les préretraités du Fonds national de l’emploi (FNE) peuvent exercer des activités à titre bénévole.
JJ B. Vrijwilligerswerk en vervroegd pensioen Vervroegd gepensioneerden van het “Fonds national de l’emploi” (FNE) kunnen activiteiten uitoefenen op vrijwillige basis.
JJ C. Bénévolat et minorité L’association est un contrat. Or aux termes de l’article 1124 du Code Civil, un mineur est incapable juridiquement. Il ne peut donc pas contracter. L’article 2bis introduit à la loi de 1901 précise explicitement que les jeunes de plus de 16 ans disposent de la possibilité de créer et gérer une association sans la présence expresse d’un majeur, mais avec l’accord de leurs parents.
Astuce
Pour aller plus loin et retrouver des développements sur les droits du bénévoles :
JJ C. Vrijwilligerswerk en minderjarigheid
www.associations.gouv.fr
De vereniging is een contract. Of krachtens de termen van artikel 1124 van het Burgerlijk Wetboek is een minderjarige juridisch onbekwaam. Hij kan dus geen contract afsluiten. Artikel 2bis ingevoerd bij de wet van 1901 preciseert uitdrukkelijk dat jongeren ouder dan 16 jaar over de mogelijkheid beschikken om een vereniging op te richten en te beheren zonder de uitdrukkelijke aanwezigheid van een meerderjarige, maar met het akkoord van hun ouders.
TIP
Om verder te gaan en de ontwikkelingen terug te vinden inzake de rechten van de vrijwilligers:
www.associations.gouv.fr
32
Répertoire / Contactgegevens Vlaams Steunpunt Vrijwilligerswerk – VSVW Amerikalei 164, bus 1 - 2000 Antwerpen +32 (0)2.218 59 61-
[email protected] www.vrijwilligerswerk.be
Provinciaal Steunpunt Vrijwilligerswerk Koning Leopold III-laan 41 - 8200 Sint-Andries (Brugge) +32 (0)5.040 35 25 -
[email protected] www.west-vlaanderen.be/vrijwilligerswerk
France Bénévolat Nord 70/72 Rue Royale (Maison des Associations) - 59000 Lille +33 (0)3.20.40.21.22 -
[email protected] Contact : Marielle COUQUERQUE, Présidente et animatrice http://nord.francebenevolat.org
France Bénévolat – Antenne de Roubaix-Tourcoing 100 rue de Lille (Maison des Associations) - 59200 Tourcoing +33 (0)3.20.36.10.62 -
[email protected] Contact : Geneviève WALLART
Association pour le Volontariat Rue Royale, 11 - 1000 Bruxelles +32 (0)2.219.53.70 -
[email protected] Place l’Ilon, 13 - 5000 Namur +32 (0)81.31.35.50 -
[email protected] www.volontariat.be
33
Contacts des structures partenaires
CCAS de Lille Place Augustin Laurent - CS 30667 59033 Lille Cedex Tél : +33 (0)3.20.49.55.21
Ville de Lille Place Augustin Laurent - CS 30667 59033 Lille Cedex Tél. +33 (0)3.20.49.50.00
CCAS de Roubaix
OCMW Kortrijk
9-11, rue Pellart BP 589 59060 Roubaix Cedex 01 Tél. +33 (0)3.20.81.57.57
Budastraat, 27 8500 Kortrijk Tel. +32 (0)56.24.48.00
CCAS de Tourcoing
CPAS de Tournai
7, Rue Gabriel Péri - BP 60567 59200 Tourcoing Tél. +33 (0)3.20.11.34.34
Boulevard Lalaing, 41 7500 Tournai Tél. +32 (0)69.88.44.88
OCMW Menen
CPAS de Mouscron
Noorderlaan, 1A 8930 Menen Tel. +32 (0)56.52.71.00
Avenue Royale 5 7700 Mouscron Tél. +32 (0)56.39.04.50
UDCCAS du Nord 7, Rue Gabriel Péri - BP 60567 59200 Tourcoing Tél. +33 (0)3.20.11.34.16
Rédaction / Redactie : Mathilde Bouteiller, Jan Daveloose, Pauline Durieu, Rosina Fragale, Evelyn Ghequiere, Christophe Leuthreau, Pieter Lietard, Eric Petit. Traduction / Vertaling : Jan Daveloose, Lieselot De Vlieger, Pauline Durieu, Evelyn Ghequiere, Pieter Lietard, Christiane Saelens, WTC-Traduction Graphisme / Grafische vormgeving : Agence Tournant Crédits photos / Foto’s : Pauline Durieu, Pieter Lietard, Eric Vantbrournout Impression / Uitgever : Imprimerie Chartrez Année de publication / Jaar van uitgave : 2014
www.sameurometropole.eu www.sameurometropool.eu
