Sociale innovatie Zuidoost Brabant
ZE T ‘D E M E N S’ C EN T R A AL
A m biti e s B r a in p o rt 2 0 2 0
R e a lis a tie B r a in po rt 2 0 2 0
Mw. drs. J. Wiggers September 2012
Inleiding In de Brainport 2020-agenda is een grote ambitie en doelstelling geformuleerd ten aanzien van de positie en ontwikkeling van Zuidoost-Nederland. Het kabinet wil dat de Nederlandse economie tot de vijf sterkste in de wereld gaat behoren en heeft gekozen om in te zetten op topsectoren. Vooral de topsectoren High Tech Systems & Materials, Chemie en Agrofood leveren een grote bijdrage aan de Nederlandse economie. Alleen als de kenniseconomie van Zuidoost-Nederland volop de ruimte krijgt om verder te groeien, zal een top 5 positie voor Nederland bereikbaar zijn. Om die ambitie waar te kunnen maken, moeten we ons bewust zijn van de ontwikkelingen / trends die op ons afkomen. En nog belangrijker is om hier op een adequate manier op in te spelen. “In de toekomst zal de productiviteit sterk omhoog moeten gaan wanneer men met minder mensen dezelfde welvaart wil genereren. Jongeren van nu zullen daarom slimmer moeten werken” (Lage Landen 2020-2040 Vlaams-Nederlandse strategische samenwerking). Ook moet deze generatie langer mee en wordt tegelijkertijd een groter beroep gedaan om naast hun werk aan enige vorm van mantelzorg te doen” (Arnoldus& van den Steenhoven 2010). Een steeds kleinere groep burgers (kleine groep werkende tov niet werkende) krijgt een steeds grotere maatschappelijke en economische opgave te realiseren. Het maatregelenpakket van Brainport 2020 richt zich vooral op de “technisch-economische” oplossingen en te weinig op de sociaal-culturele en de sociaal-maatschappelijke randvoorwaarden die nodig zijn om mensen blijvend te binden aan de regio zuidoostBrabant. Dit geldt voor zowel autochtonen als allochtonen. Ook in het rapport “De Lage Landen 2020-2040 Vlaams-Nederlandse strategische samenwerking “ wordt, zoals zelf onderkend, geen aandacht geschonken aan factoren zoals sociale en etnische pluraliteit, flexibiliteit, kosmopolitische open mindness en participatie in de publieke leven. Het behoud van een duurzame en krachtige samenleving vraagt naast de aanpak in de Brainport 2020 agenda om aanvullende (creatieve) oplossingsrichting.
Brainport Agenda 2012 Het is ruim een jaar geleden dat de toekomstvisie Brainport 2020 is gepresenteerd. Vele partijen hebben zich verbonden aan een gemeenschappelijke ambitie die er niet om liegt. In 2020 staat Zuidoost-Nederland in de Top 3 van toptechnologieregio’s in Europa. Op wereldschaal neemt de regio dan plaats in de top 10. Nu is Zuidoost-Nederland nummer 9 in Europa en nummer 13 in de wereld.
30768\JWI\HSW\-2
Eind 2011 is door de 21 gemeenten in de regio Eindhoven (SRE) de Regionale Agenda vastgesteld. Daarin worden de ambities onderschreven en wordt met betrekking tot de sociale leefomgeving het volgende gesteld. Tot de wereldtop behoren als technologieregio vraagt niet alleen om het combineren van een sterke economie met hoge ruimtelijke kwaliteit, maar ook om sociale leefbaarheid. De “quality of life” wordt niet alleen bepaald door welvaart en het hebben van werk en middelen van bestaan, maar ook door de woonomgeving, voorzieningen, fysieke en mentale gezondheid, onderwijs, recreatie en vrijetijd, sociale betrokkenheid en het behoren tot een zorgzame gemeenschap. De basis van Zuidoost-Nederland is veelbelovend, maar de wereld verandert snel. De grote maatschappelijke thema’s van deze tijd hebben grote impact op de concurrentiekracht van de regio: - vergrijzing, ontgroening en krimp - ontoereikende arbeidsmarkt (kwantitatief-kwalitatief) - bereikbaarheid van de regio - sterke internationale concurrentie. - energievraagstuk en voedselvraagstuk 2030 In de regio zuidoost-Brabant 2030 leven en werken mensen die afkomstig zijn uit diverse hoeken van de wereld en die zich herkennen en verbonden voelen met de kernwaarden van onze regio. Onze kernwaarden zijn vrijheid, ambitie, optimisme, vertrouwen en gemoedelijkheid. Alle inwoners van de Zuidoost Brabant willen een bijdrage leveren aan de regio als geheel. In onze regio kunnen alle mensen opgroeien, leren, werken, oud worden en hun ambities waarmaken. Onze innovatieve en creatieve concepten en hightech technologie zijn onze belangrijkste export producten en die leveren wij altijd met het besef van duurzaamheid en een toegevoegde waarde op de samenleving als geheel. 2030 ontmoet 2012 Bij de confrontatie tussen 2012 en 2030 zijn twee grote tendensen te onderscheiden - Globalisering, lokalisering, duurzaamheid - Menselijke motivatie en menselijke maat Globalisering-Lokalisering-duurzaamheid Zowel globalisering als lokalisering vinden tegelijkertijd plaats. De mondiale ontwikkelingen op terreinen van economie, informatievoorziening en energie- en voedselvoorziening zorgen o.a. ook weer voor lokalisering. Het gaat er daarbij om dat de economie, de productie en consumptie op een bepaalde plaats zijn afgestemd op de beperkingen en behoeften van die plaats. Menselijke motivatie en menselijke maat Uitgangspunt is dat deze economische ontwikkeling volledig voortkomt uit menselijk gedrag. Een analyse van menselijke motivatie vanuit een psychologisch standpunt (i.p.v. uit een economisch standpunt) is dus vanzelfsprekend. Immers, mensen jagen de economische en innovatieve ontwikkeling aan. Een dieper begrip van menselijk motivatie lijkt dus vereist om mensen naar de regio te trekken, maar ook om ze daar te houden Bij het denken over leven in zuidoost-Brabant 2030 is de menselijke motivatie uitgangspunt. Dit impliceert dat er niet één simpele oplossing bestaat om mensen te kunnen binden aan de regio en daarmee aan de economische ontwikkeling. De oplossingen moeten dus het brede 30768\JWI\HSW\-3
scala aan menselijke behoeften omvatten. Simpel gesteld: de kenniswerker die voor veel geld naar de regio wordt gehaald zal niet blijven als niet ook aan de sociale behoeften voldaan wordt. Even zo goed zal de huidige inwoner van deze regio zich alleen blijvend willen verbinden aan de regio wanneer het zich er thuis blijft voelen en kan ontplooien. Voor iedereen geldt dat regio zuidoost-Brabant aantrekkelijk moet zijn om er op te groeien, te ontwikkelen, productief te zijn, zelfvoorzienend te zijn en oud te worden.
Agenda van Brabant, Leefbaarheid 2012-2015 In de komende periode staat Brabant voor nieuwe uitdagingen. De Duurzaamheidbalans 2010 laat zien, dat op de langere termijn aandacht nodig is voor sociale participatie, veerkracht en dynamiek. In “De transitie van stad en platteland – een nieuwe koers” zijn voor leefbaarheid langs twee lijnen nieuwe uitdagingen geformuleerd: 1. Burgers hebben behoefte om te participeren in maatschappelijke ontwikkelingen (meedenken) en om zelf de eigen omgeving te organiseren en daardoor leefbaarder en mooier te maken (meedoen) 2. Vergrijzing, ontgroening en krimp zorgen voor allerlei vraagstukken op het gebied van wonen, voorzieningen, onderwijs en arbeidsmarkt. Met de Agenda van Brabant is besloten tot een (sub)regionale aanpak van leefbaarheid. Een bovenlokale aanpak is noodzakelijk vanwege de demografische ontwikkelingen, zo is ook bij de presentatie van de actuele woningbouwprognoses geconstateerd. Gemeenten, de primair verantwoordelijke bestuurslaag, zijn vooral op de eigen dorpskernen gericht. In de toekomst moeten ze meer samenwerken met andere gemeenten en partijen in de regio, om voorzieningen en dienstverlening op peil te houden Doelstelling is om a) in de periode 2012-2015 in deze (sub)regionale samenwerkingsagenda’s innovatieve oplossingen te realiseren voor leefbaarheidvraagstukken die het gevolg zijn van demografische ontwikkelingen (zorginnovatie, onderwijs, vervoer) b) in deze aanpak natuurlijke samenwerkingsverbanden en maatwerk de ruimte te geven voor “(sub)regionaal organiseren en lokaal vormgeven” c) er hiermee voor te zorgen dat duurzame (sub)regionale samenwerkingsverbanden ontstaan die ook op langere termijn de leefbaarheid helpen versterken. Burgerparticipatie en leefbaarheid integreren in kernopgaven. In deze beleidsrichting wil de Provincie aangeven hoe ze kan zorgen dat het stimuleren van leefbaarheid en burgerparticipatie (coproductie en cocreatie) als vanzelfsprekend worden meegenomen als belangrijke onderwerpen in de provinciale kernopgaven.
30768\JWI\HSW\-4
Sociale innovatie: Op weg naar 2030 In deze regio is de traditie en de habitat aanwezig om het succesverhaal van Brainport te laten ontstaan. Gezien de grote waarde hiervan noopt dat juist om dit zorgvuldig te onderhouden en door te ontwikkelen. Dit is wel geborgd voor het economisch domein (brainportagenda 2020) maar nog niet voor het sociaal domein. Het behoud van een duurzame/robuuste en krachtige samenleving vraagt naast de aanpak in de Brainport 2020 agenda om aanvullende (creatieve) oplossingsrichting. Wat is sociale innovatie Tot de wereldtop behoren als technologieregio vraagt niet alleen om het combineren van een sterke economie met hoge ruimtelijke kwaliteit, maar ook om sociale leefbaarheid. De “quality of life” wordt niet alleen bepaald door welvaart en het hebben van werk en middelen van bestaan, maar ook door de woonomgeving, voorziening, fysieke en mentale gezondheid, onderwijs, recreatie en vrije tijd, sociale betrokkenheid en het behoren tot een zorgzame gemeenschap. In feite is dit een voortzetting van de Philips-traditie in deze regio. Een eeuw geleden is o.a. Philips begonnen met het organiseren en aanbieden van voorzieningen waar niet alleen de medewerker van Philips maar het hele gezin zijn voordeel mee kon doen. Sport, gezondheidszorg, onderwijs, cultuur, winkels. Philips besefte dat het voor zijn “werkkapitaal” noodzakelijk was deze voorzieningen aan te bieden. De wereld en de tijden zijn veranderd. Er zijn andere vraagstukken maar een goed functionerend sociale omgeving blijft een onverminderd belangrijke randvoorwaarde voor het realiseren van onze ambities. Het begrip sociale innovatie is voor meerdere uitleg vatbaar. In eerste instantie wordt dit begrip veelal gekoppeld aan een nieuwe wijze waarop het werk in ondernemingen is georganiseerd en wel op zodanig wijze dat zowel de arbeidsproductiviteit als kwaliteit van de arbeid daarmee gebaat zijn. Sociale innovatie gaat in dit verband ook om alles wat de mens én de samenleving nodig heeft om op een duurzame / robuuste wijze inhoud te geven aan de levensbehoeften en ambities. Zonder in een definitiediscussie te vervallen wordt in algemene termen onder duurzaamheid verstaan dat voorzieningen en mogelijkheden betaalbaar, bereikbaar, beschikbaar blijven ook voor generaties na ons. Sociale innovatie in deze regio gaat dus over vernieuwde concepten, oplossingen en mogelijkheden om onze ambitie waar te maken. Het ontwerpen van een duurzame toekomst (waarde creatie) op de gebieden van: -
Werk-arbeidsmarkt Leefomgeving Sociale omgeving
30768\JWI\HSW\-5
Wat is innoveren Bestaande oplossingen voor nieuwe problemen. Niet doen!
Het is niet nieuw om te constateren dat we vaak oude oplossingen én methoden projecteren op nieuwe vraagstukken. We zouden dan ook niet teleurgesteld moeten zijn dat onze oplossingen niet (meer) werken. Toch zijn we dat wel en is het lastig om los te komen van onze bestaande patronen. Het is van essentieel belang dat voor het vinden van de oplossingen voor de problemen van morgen we niet de methoden gebruiken van vandaag. Maar wat dan wel? Om met de woorden van John Thackara te spreken: “ De dagen van de beroemde solo-ontwerper zijn voorbij. We leven in een wereld die overspoeld wordt door complexe technische systemen – bovenop de natuurlijke en sociale systemen die er al zijn – waardoor top-down en outside-in ontwerpen simpelweg niet meer werkt. Als we onszelf door onze manier van leven (en ontwerpen) in de problemen hebben gebracht, dan kunnen we deze problemen door hóe we ontwerpen ook weer oplossen”
Via methoden als open innovatie en co-creatie worden nieuwe oplossingen / producten ontwikkeld.Met co-creatie ben je samen bezig met het ontwikkelen van ideeën en concepten, en je zorgt ervoor dat het product aansluit op de wensen van de gebruikers. Open innovatie is meer technisch van aard: andere bedrijven, professionals, en lead users kunnen je helpen bij het ontwikkelen van het product. Of zoals Piller het aangeeft: co-creatie gaat over ‘doing the right things’ en open innovatie over ‘doing things right’! Zowel in de wat als in de hoe vraag zit de noodzaak en de sleutel om tot nieuwe oplossingen te komen. Het is dus van belang dat naast de vraagt wat we moeten veranderen we ook bezig gaan met hoe we tot nieuwe oplossingen komen. Wat is onze (gezamenlijke) opdracht Uit gesprekken met diverse partijen(*) in deze regio blijkt een grote herkenning op het vraagstuk van sociale innovatie. Dit varieert van vraagstukken op het gebied van vitale arbeidsmarkt-employabililty tot innovatiekracht en nieuwe inrichting van de zorg. Voorts blijkt ook dat er al veel ideeën en initiatieven lopen maar dat die maar beperkt of niet met elkaar verbonden zijn. Iedere partij heeft ook zijn eigen invulling/behoefte als het gaat om sociale innovatie. Er is geen gezamenlijke agenda. Het is natuurlijk de vraag of dit erg is omdat innovatie zich ook kenmerkt door een mate van vrijheid en ongedwongenheid. Aan de andere kant kan het helpen om de energie en ideeën te richten waardoor de slagkracht en realisatiekracht wordt vergroot. In ieder geval hebben de partijen zich in deze oriënterende fase positief uitgesproken om een bijdrage te leveren aan de agenda van sociale innovatie. Daartoe is het idee ontstaan om te starten met een koplopersgroep. Verder bestond het plan al om een leergang sociale innovatie op te zetten.
(*) Fontys Hogeschool, TUE, Capital D, Savant Zorg, Philips, Vlisco, Brainport development, Provincie, gemeente, Maarten Konigs Holland Brainding Group,
30768\JWI\HSW\-6
Koplopersgroep De koplopersgroep is een groep personen/bedrijven uit de quatro helix (bedrijven, onderwijs, maatschappelijke instellingen, overheid) die het belang onderkennen van sociale innovatie en die bereid zijn vanuit hun eigen achtergrond, kennis en kunde daaraan een bijdrage te leveren. 1. Moet er zoiets komen als een programma sociale innovatie voor deze regio. 2. Is de koplopersgroep een ‘adviesraad’ van de leergang Deelnemers
Organisatie
30768\JWI\HSW\-7
Leergang : Sociale innovatie Waar gaat het om: Van ambitie naar realisatie Bij de leergang gaat het om het mobiliseren van bedrijfsleven maatschappelijke organisaties, overheden en onderwijsinstellingen bij het realiseren van een duurzame toekomst voor de regio. Mobiliseren, verbinden, samenwerken en inspireren én innoveren zijn de sleutelwoorden. De leergang draagt bij aan het op interactieve wijze bij elkaar brengen van MENSEN op verschillende domeinen van maatschappelijke en economische ontwikkelingen. Het zijn mensen die vanuit hun eigen ambitie en mogelijkheden in staat zijn om de ontwikkelingen een handje verder te helpen. De leergang geeft MOGELIJKHEDEN - GEEN ANTWOORDEN geeft EEN BEWEGING - GEEN STRUCTUUR geeft EEN NETWERK - GEEN ORGANISATIE
Programma Leren innoveren - Vaardigheden als luisteren, vragen, durven, loslaten, open en nieuwsgierig - Netwerkorganisaties, open innovatie modellen, cocreatie, design thinking Identiteit - wat kenmerkt en is de herkomst van de regio Zuidoost Brabant. wat is het belang van cultuur en identiteit, Is branding gewenst, noodzakelijk? - Multiculturele invloeden door komst van o.a. kenniswerkers Sociale leefomgeving, - Langdurige ontplooiingsmogelijkheden en zelfredzaamheid - Hoogwaardige en mensvriendelijke technologie in zorg en diensten - Goede en bereikbare voorzieningen (gezondheidzorg, cultureel, recreatief) - Participatie in gezinsleven, verenigingsleven e.d. Werkomgeving, toekomstbestendige employability - Vergroten, vasthouden en vitaliseren arbeidscapaciteit - Langer doorlopend arbeidsproces van student tot gepensioneerde - Flexibele werkvormen afgestemd op de levensfase Ruimtelijke leefomgeving, Smart Cities/regions - Hoogwaardig leefomgeving(veilig, duurzaam, groen, herkenbaar, bereikbaar) - Hoogwaardig aanbod en diversiteit in cultuur, sport e.d. - bouwen, wonen beweegt mee met de levensfasen - Gezonde steden en dorpen, duurzame omgeving, duurzame voedsel- en energievoorziening Politieke en maatschappelijke omgeving - Actieve betrokkenheid van de burger bij maatschappelijke vraagstukken en politiek - Geen bureaucratie maar vertrouwen en ontmoeten - veranderende machtsverhoudingen, functioneren in een netwerksamenleving, wat is de invloed van social media op ontwikkelingen
30768\JWI\HSW\-8
Organisatie van de leergang Doelgroep: Overheid, bedrijfsleven, maatschappelijke organisaties-instellingen, onderwijs (Directiemanagement, strategische adviseurs, ontwikkelaars.) Werkvorm Samenspel / interactie tussen kennisvergaring, kennisdeling, opdrachten en oefeningen. 6 dagen / 12 dagdelen. Max 20 deelnemers - Inleidingen door (ervarings)deskundigen - Interactie dmv werkateliers, bezoek op lokatie - Opdracht m.b.t. sociale innovatie
Verbonden partijen / personen
Begroting
30768\JWI\HSW\-9
