Slotervaart op de Schijf van 5

“Slotervaart op de Schijf van 5”

‘Vet Boeiend’

‘Healthy Way!’

‘Met vaart naar een gezonder leven’

Inhoudsopgave VOORWOORD ..............................................................................................2 INLEIDING.....................................................................................................4 DOELGROEP 4 -12: ‘VET BOEIEND!’......................................................6 INLEIDING .....................................................................................................6 INTERVENTIE ................................................................................................7 UITVOERING .................................................................................................8 EVALUATIE .................................................................................................10 CONCLUSIES ...............................................................................................11 DOELGROEP 13 - 20: ‘HEALTHY WAY!’................................................13 INLEIDING ...................................................................................................13 INTERVENTIE ..............................................................................................14 UITVOERING ...............................................................................................15 EVALUATIE .................................................................................................18 CONCLUSIE .................................................................................................18 DOELGROEP 21 - 60: .................................................................................22 ‘MET VAART NAAR EEN GEZONDER LEVEN’ .................................22 INLEIDING ...................................................................................................22 INTERVENTIE ..............................................................................................22 UITVOERING ...............................................................................................23 EVALUATIE .................................................................................................25 CONCLUSIE .................................................................................................25 DOELGROEP 60 +: ‘BEET’ .......................................................................28 INLEIDING ...................................................................................................28 INTERVENTIE ..............................................................................................28 UITVOERING ...............................................................................................29 EVALUATIE .................................................................................................30 CONCLUSIE .................................................................................................31 CONCLUSIES EN AANBEVELINGEN....................................................32

1

Voorwoord Deze opdracht is tot stand gekomen door een samenwerking tussen Stadsdeel Slotervaart, PWA Developments en het HvA 1 Instituut ALO/Voeding. Het Stadsdeel Slotervaart liep al langer met het idee om een project op te zetten rond het thema “beweging en gezonde voeding“, maar het daarvoor beschikbare budget was niet toereikend om dit volledig door professionals te laten uitvoeren. In haar zoektocht naar een goede samenwerkingspartner, kwam het stadsdeel terecht bij de initiatiefnemer van het VanHarte Restaurant in Amsterdam Slotervaart. Dit project begon ooit als een stageopdracht voor een HvAstudent Cultureel Maatschappelijke Vorming en is inmiddels uitgegroeid tot een begrip in Slotervaart en staat nog geheel onder leiding van deze zelfde inmiddels afgestudeerde student. Het vertrouwen in het HBO onderwijs als competente samenwerkingspartner voor onderzoek naar en de opzet van projecten was hiermee een feit. Deze student, Eric Apon, had inmiddels als professioneel Maatschappelijk Ondernemer, een deel van zijn activiteiten ondergebracht in het bedrijf PWA Developments. Hij is vervolgens in overleg getreden met verschillende afdelingen van de HvA om te kijken of het project door studenten in het kader van hun opleiding zou kunnen worden uitgevoerd. De beste oplossing werd gevonden bij het instituut ALO/Voeding in Osdorp, waar de nieuw ontwikkelde Minor “Health & Lifestyle“ perfect aansloot bij de eisen van het project. In het kader van deze opdracht hebben 11 derdejaars studenten (10 studenten Voeding & Diëtetiek en 1 studente Sport Management & Ondernemen) verdeeld over 4 verschillende doelgroepen, zich gedurende 6 maanden beziggehouden met het schrijven van een plan van aanpak, het houden van enquêtes, het geven van voorlichting en workshops en uiteindelijk hebben ze al hun bevindingen verwerkt in een eindrapport per doelgroep. In 1

HvA = Hogeschool van Amsterdam

2

dit boekje treft u een samenvatting van de onderzoeksresultaten per doelgroep aan. Wij bedanken hierbij de volgende studenten en begeleiders voor hun bijdrage aan dit project. Doelgroep 4 - 12 jaar: Mireille Dubbelaar Graciela Gauna

Doelgroep 13 - 12 jaar: Esther Konijn Sharyn Sligte

Doelgroep 21-60 jaar: Annette Hollander Myrthe Rebattu Lisaira Coffie Mariëla Kruse

Doelgroep 60+ Laura Borsoi Nicolette Peters Natalie Tollenaar

HvA docenten: Marjella van der Zee - docent Voorlichtingskunde, opleiding Voeding Huib van de Kop - docent motorisch leren, opleiding ALO

Augustus 2007 Jet de Way - beleidsmedewerker Welzijn Eric Apon - projectleider

3

Inleiding In dit boekje vindt u een samenvatting van de resultaten van het project ‘Slotervaart op de Schijf van Vijf’ uitgevoerd tussen december 2006 en juni 2007. Het project valt onder de subsidieregeling van het stadsbrede project “Wij Amsterdammers” en is daarmee een project dat toegankelijk is voor alle inwoners van Slotervaart. Omdat het thema echter niet voor iedereen op dezelfde manier effectief kan zijn, is er een verdeling gemaakt in doelgroepen, zodat per doelgroep een aansprekende multidisciplinaire interventie of meerdere interventies op het gebied van voeding en beweging konden worden ontworpen. Op basis van de nota “Gezond Leven in Gezond Amsterdam” beoogt het project bestaande eetgewoonten bij de inwoners van Slotervaart aan te passen aan de “Schijf van Vijf” van het Voedingscentrum en daarmee ook aansprekende mogelijkheden aan te bieden die in het teken staan van de vijfde schijf 4

“beweging”. Iedere dag voldoende beweging is nodig voor een gezonde levensstijl. De studentes hebben eerst allerlei ondersteunende colleges gevolgd aangaande het maken van een ‘plan van aanpak’, het houden van enquêtes, het verrichten van allerlei metingen etc. Per doelgroep is vervolgens een plan van aanpak geschreven. Aan de hand van enquêtes zijn de meningen en wensen van de doelgroepen inzake het thema onderzocht en aan de hand van de uitkomsten zijn door de studentes interventies ontworpen in de vorm van voorlichting en workshops. De meningen van de deelnemers zijn hierna geëvalueerd en het geheel is verwerkt in een eindrapportage per doelgroep. Alle doelgroepen hebben hun project een eigen programmanaam gegeven om de interventies hier aan te kunnen koppelen.

5

Doelgroep 4 -12: ‘Vet Boeiend!’ Inleiding Tegenwoordig is overgewicht een snelgroeiend probleem, vooral bij jonge kinderen. Maar liefst één op de acht kinderen in Nederland is te zwaar. In vergelijking met 20 jaar geleden is het aantal kinderen met overgewicht verdubbeld. De verwachting voor de komende jaren is dat deze groep te dikke kinderen nog meer zal toenemen. In 2002-2004 is bij jongens van 4 tot en met 15 jaar de prevalentie van overgewicht gemiddeld 13,5%, bij meisjes 16,7%. De prevalentie van ernstig overgewicht (obesitas) is voor jongens gemiddeld 2,9% en voor meisjes 3,3%. Overgewicht komt bij meisjes tot 12 jaar meer voor dan bij jongens. Dit verschil neemt af als de kinderen ouder worden. De prevalentie van overgewicht en obesitas heeft een piek rond de leeftijd van 7 à 8 jaar. Maar er zijn goede mogelijkheden om overgewicht bij kinderen te voorkomen. Hierbij is de bewustwording van het risico en het alert zijn op het ontstaan van overgewicht erg belangrijk. Om overgewicht te voorkomen is het belangrijk om een gezonde basisvoeding en beweging bij kinderen te stimuleren. Overgewicht bij kinderen wordt niet alleen veroorzaakt door teveel eten, maar ook door te weinig te bewegen. Overgewicht ontstaat dus door een combinatie van verkeerde voedingsgewoontes en te weinig beweging. De energie-inname en het energieverbruik zijn uit balans.

6

Interventie Met behulp van het ASE-model is de voedingsinterventie “Vet Boeiend!” tot stand gekomen. Attitude: Gezond is beter maar niet zo lekker

Sociale Invloed: Gezond is niet ‘stoer’

Eigen effectiviteit: Te weinig kennis over gezonde voeding

Barrières: Kennisgebrek van ouders over gezonde voeding

Voornemen: Gezond te ontbijten en gezonde tussendoortjes meenemen

Gezondere leefstijl

Vaardigheden: Door voedingslessen kennisvermeerdering bij de kinderen

Het doel van voedingsinterventie “Vet Boeiend!” is kinderen in de leeftijd van 4 t/m 12 jaar bewuster maken van hun ongezonde leefstijl en het vergroten van de kennis op het gebied van gezonde voeding. Om het doel te bereiken zijn er voedingslessen opgezet voor groep 5 en 6 van de basisschool. De opzet kenmerkt zich door het actief betrekken van de kinderen bij de lessen. Het lesmateriaal voor de bovengenoemde groepen is door de studenten zelf ontwikkeld en hierdoor uniek in zijn soort. De kinderen moesten zelf nadenken over gezonde voeding door middel van een spel. Door aan het eind van de spellen stencils uit te delen met de correcte antwoorden hopen wij dat de kinderen zich meer bewust zijn van wat gezondere keuzes op het gebied van ontbijt en tussendoortjes zijn. De stencils konden vervolgens 7

mee naar huis genomen worden, zodat ook de ouders indirect hun kennis over gezonde voeding konden vergroten.

Uitvoering Alle basisscholen in Amsterdam Slotervaart zijn aangeschreven. De meeste scholen hadden moeite om de extra lessen op korte termijn in te passen in het vaste schema. In de ontwikkeling van onze voedingsinterventie hebben wij kort samengewerkt met Sander Bliekendaal van Alliantie Sport & School. De heer Bliekendaal heeft ons in contact gebracht met STichting Westelijke Tuinsteden (STWT), dit is een samenwerking tussen een grote groep basisscholen in Amsterdam. Na contact te hebben gehad met de directeur Paul Krijnen zijn wij tot de conclusie gekomen dat er dit studiejaar geen samenwerking tot stand kon worden gebracht. De lessen zijn uiteindelijk gegeven op de Rooms-Katholieke Basisschool De Mijlpaal in Amsterdam Slotervaart. De groepen 5 (in totaal drie klassen van 30 kinderen) van basisschool De Mijlpaal waren op het moment van de voedingsinterventie “Vet Boeiend!” bezig met een themaweek genaamd “Graan, ons dagelijks brood”. De docenten van deze drie klassen waren hierdoor geïnteresseerd in de voedingsinterventie “Vet Boeiend!”. Voor de volgende onderwerpen zijn voedingslessen uitgewerkt; • Ontbijt •

Tussendoortjes

•

Middageten

•

Warme maaltijd 8

Bij elke van deze 4 onderwerpen is een spel en een proeverijtje ontwikkeld. Op deze manier worden de kinderen actief betrokken bij de voedingslessen en hierdoor zal hun huidige kennis over voeding worden vergroot. Voor de onderwerpen ontbijt en tussendoortjes is een lesopzet gemaakt. De opzet bestaat uit verschillende onderdelen; •

Het kringgesprek

•

Het spel

•

Het proeverijtje

•

Het eindgesprek

De voedingslessen zijn ontwikkeld voor de groepen 5 en 6. Elke voedingsles duurt ongeveer 1,5 uur.

In eerst instantie is er begonnen met het lesgeven van de groepen 5 van deze basisschool. In deze groepen zijn de onderwerpen ontbijt en tussendoortjes behandeld. In totaal waren er drie klassen van groep 5 die dus ieder twee lessen hebben gekregen. Er zijn voor de lessen door tijdgebrek helaas geen nul metingen op kennis en attitude verricht. Tijdens de voedingslessen aan de groepen 5 werden de docenten van de groepen 6 en 8 bij het zien van het lesmateriaal ook enthousiast. Uiteindelijk zijn op die manier ook nog aan vier klassen van groep 6 lessen gegeven. Het onderwerp van deze lessen was tussendoortjes. Vanwege een tijdslimiet van dit project was het 9

alleen mogelijk om aan deze vier klassen maar één les te geven. De tijd om aan de groepen 8 les te geven was er helaas niet. Om de voedingsinterventie “Vet Boeiend!” voor het publiek te visualiseren, zijn er filmopnames gemaakt van de voedingslessen die zijn gegeven op basisschool De Mijlpaal. Deze filmopnames zijn gemonteerd met behulp van het programma Windows Moviemaker.

Evaluatie In de evaluatie met de docenten werd het volgende opgemerkt; •

De vormgeving van de lessen zag er aantrekkelijk uit voor de kinderen. Er was gebruik gemaakt van veel vrolijke kleuren en plaatjes zodat de interesse van de kinderen werd gewekt.

•

De opzet van de voedingslessen was duidelijk. Vooral het proeven was een leuk onderdeel. De opzet was voor ons als docenten ook erg fijn omdat er van ons geen actieve rol werd geëist, de studenten deden alles zelf samen met de kinderen.

•

De onderwerpen van de voedingslessen hebben wij, de docenten, zelf mogen uitkiezen. In groep 5 was er ten tijde van de voedingslessen een thema over granen aan de gang. Daarom hebben wij besloten de onderwerpen ontbijt en tussendoortjes uit te kiezen. De lesopzet sloot goed aan bij de onderwerpen.

•

De inhoud van de voedingslessen was erg leuk. Door de reacties van de kinderen werd duidelijk dat de kinderen erg geïnteresseerd waren. Het educatieve gedeelte werd goed verpakt in een spel.

10

•

Het is fijn dat de docenten tijdens de voedingslessen niet belast worden. Veel docenten hadden op deze manier de kans om hun klas te evalueren tijdens de voedingslessen.

De docenten hadden nog de volgende suggesties: •

Moeilijke onderdelen in de les vooraf bespreken met de docenten, zodat de docenten de kinderen alvast vóór de voedingslessen de moeilijke onderdelen kunnen uitleggen. Hierdoor hoeft er minder tijdens de voedingslessen te worden uitgelegd.

•

De voedingslessen als een vast onderdeel op de basisschool. Er wordt nu te weinig aandacht geschonken aan gezonde voeding terwijl dit wel nodig is.

Conclusies Er kan worden geconcludeerd dat het benaderen van basisscholen via e-mail niet effectief is. De respons is te laag gebleken doordat basisscholen niet reageerden. De basisscholen kunnen beter op een actieve persoonlijke manier worden benaderd. Om het project voor deze doelgroep het volgende studiejaar voort te zetten, kan er gebruik gemaakt worden van de film. In deze film is duidelijk te zien hoe de voedingslessen in zijn werk gaan. Hierdoor worden andere basisscholen in Amsterdam Slotervaart wellicht enthousiast. Voor het afnemen van enquêtes is deze doelgroep te jong gebleken en deze methode kan voor de basisscholen dan niet als effectief worden beschouwd.

11

Door middel van een kennis en attitude test voor en na de voedingslessen kan goed worden gemeten wat de huidige kennis over gezonde voeding is en of deze kennis vergroot is. Aan de hand van de reacties van de docenten en de leerlingen kunnen we stellen dat de interventie ‘Vet Boeiend” in de vorm van de voedingslessen erg effectief is geweest.

12

Doelgroep 13 - 20: ‘Healthy Way!’ Inleiding ‘Healthy Way!’ staat voor de jeugd op de gezonde weg helpen. Jongeren tussen 13-20 jaar bewust laten worden waarom het eten van meer groenten, fruit, brood en minder verzadigd vet in combinatie met voldoende beweging positieve gezondheidseffecten oplevert. Met het oog op toekomstige welvaartziekten zoals obesitas, hart- en vaatziekten en diabetes, is het van belang dat er onder de jeugd meer bekendheid wordt gecreëerd over ‘de Schijf van Vijf’ en waarom dit zo belangrijk is. Belangrijke punten daarbij zijn waarom het eten van voldoende groente en fruit belangrijk is en daarnaast het verschil weten tussen gezonde en ongezonde vetten en dit toe kunnen passen op de eigen eetgewoonten.

Healthy Way! heeft alle scholen (voortgezet onderwijs) in Slotervaart benaderd. Zowel schriftelijk als telefonisch met de vraag of er op de school behoefte is aan voedings- en of bewegingsinterventies. Het Islamitisch College Amsterdam en het Nova College van de Esprit Scholengemeenschap hebben uiteindelijk hun medewerking toegezegd. Er zijn op deze scholen enquêtes gehouden en aan de hand van de uitkomsten zijn workshops ontwikkeld. Verder zijn bij de voorbereiding en uitvoering de volgende organisaties geraadpleegd; •

Geneeskundige en Gezondheidsdienst Amsterdam (GGD)

•

Epidemiologie, Documentatie en Gezondheidsbevordering (EDG)

13

•

Impuls, welzijnorganisatie voor de Westelijke Tuinsteden.

•

Algemeen sportcoördinator van Stadsdeel Slotervaart

•

Sciandri, organiseert sportprojecten en –evenementen

•

Topscore, organiseert diverse sporten voor de jeugd

•

Diverse sportverenigingen in Slotervaart

Interventie In mei 2007 heeft Healthy Way! twee verschillende enquêtes uitgevoerd met als basis de volgende thema’s; •

gezonde voeding

•

sport en bewegingsactiviteiten

Na het uitwerken van de enquêtes in het SPSS programma, zijn er aan de hand van de uitkomsten workshops samengesteld. De enquêtes en de workshops zijn uitgevoerd op het Islamitisch College Amsterdam en het Nova College. Islamitisch College Amsterdam Voortgezet onderwijs vmbo, havo, vwo voor moslimleerlingen van alle nationaliteiten. Dit houdt in dat er aandacht wordt besteed aan de normen en waarden volgens Allah, die beschreven staan in de Qor’aan en in de soennah (levenswijze van de profeet Mohammed). Dit zijn de uitgangspunten voor ieders gedrag op school. In het opstellen en uitvoeren van de enquêtes en workshops moest hier dus ook rekening mee worden gehouden. De school telt ongeveer 800 leerlingen. 14

Nova College (Esprit Scholengemeenschap) Voortgezet onderwijs voor VMBO in diverse studierichtingen. De docenten geven les volgens de principes van het Natuurlijk Leren. Op school heet deze aanpak Krachtig leren. Dat betekent dat eigen initiatief en vragen van leerlingen zoveel mogelijk gestimuleerd wordt. Niet het leren uit boeken staat centraal maar zo veel mogelijk levensechte prestaties (complexe opdrachten) zijn uitgangspunt. Verder hebben wij gezocht naar mogelijkheden voor een gezonde schoolkantine. Als laatste hebben wij ook nog een onderzoek gedaan naar sportinterventies en het aanbod van en de vraag naar sport mogelijkheden in Slotervaart.

Uitvoering In de eerste enquête hebben we onderzocht hoe het gesteld is met de kennis op het gebied van gezonde voeding aan de hand van ‘de ‘Schijf van Vijf’. Daarnaast hebben we het voedingspatroon onderzocht en eventuele belemmeringen voor gezond eten. Om het niveau van de workshops af te stemmen op de kennis van de leerlingen zijn er een aantal vragen gesteld over de bekendheid en de toepasbaarheid van ‘de Schijf van Vijf. Om de jeugd van 13 t/m 20 jaar in Slotervaart aan ‘de Schijf van Vijf’ te krijgen, is het noodzakelijk te weten op welke gebieden ze deze al volgen. In de tweede enquête hebben we onderzocht in hoeverre de jongeren bekend zijn met het sportaanbod, hoeveel er wordt gesport wat de eventuele belemmeringen zijn en naar welke sporten er vraag is.

Voor jongeren in deze leeftijdscategorie is het van belang dat zij de norm gezond bewegen halen. Deze norm is vastgesteld op 15

minimaal 5 dagen in de week een uur beweging op matig tot intensieve intensiteit. De workshops zijn gebaseerd op bestaande tv fragmenten van het voedingsproject “Over Gewicht”. Alle workshops zijn geheel door Healthy Way! zelf ontwikkeld en sluiten aan op het niveau van de leerlingen en hun behoefte aan voorlichting die Healthy Way! uit de enquêtes kon concluderen. De workshops betreffen de volgende onderwerpen; 1. eetgewoonten 2. snacken en grazen 3. slank, slanker, slankst 4. fit, fitter, fitst De workshops zijn zoveel mogelijk interactief gemaakt middels vraagstellingen naar de leerlingen toe, om de aandacht en de interesse van de leerlingen er goed bij te houden. Daarnaast bevatten de workshops ook twee opdrachten die de leerlingen thuis moesten voltooien. In workshop 1 wordt een eetdagboekje gebruikt. Het was de bedoeling dat de leerlingen één gehele dag bij hielden wat zij die dag aten en dronken. Vervolgens moesten ze hun eigen eetpatroon kritisch bekijken en opschrijven wat hen opviel en wat ze eventueel zouden kunnen verbeteren aan de hand van de workshop en de folder ‘de Schijf van Vijf’ van het Voedingscentrum. Deze opdracht heeft Healthy Way! ontwikkelt om de leerlingen inzicht te geven in hun eigen eetgewoonten.

16

Workshop 3 bevat de tweede opdracht die de leerlingen thuis moesten maken. Namelijk het berekenen van de BMI 2 . Tijdens deze workshop heeft Healthy Way! uitgelegd hoe je van jezelf de BMI kunt bereken en hoe je kunt zien of je een goed gewicht hebt. Dit werd gedaan door minimaal 2 leerlingen naar voren te vragen die als proefpersoon hun BMI lieten bereken. Healthy Way! heeft deze opdracht ontwikkelt om de leerlingen inzicht te geven in hun eigen lichaamssamenstelling en of deze verantwoord is. Op het Nova College hebben we aan 140 VMBO leerlingen één keer twee verschillende workshops gegeven. Op het Islamitisch College Amsterdam hebben we aan 240 meiden met het niveau VMBO, HAVO en VWO twee keer twee verschillende workshops gegeven. Gezonde schoolkantine Healthy Way! heeft in haar streven het kantineaanbod te verbeteren: •

Schoolkantines bezocht.

•

Informatie opgezocht over projecten die binnen de school gedaan kunnen worden om het aanbod in de kantine gezonder te maken.

•

Contact gehad met Autobar Moments@Campus.

•

I.v.m. tijd de scholen een bestaand protocol overhandigd wat betreft regels voor een gezonde en verantwoorde kantine.

2

BMI = Body Mass Index, ook wel Quetelet Index genoemd, is een index voor het gewicht in verhouding tot lichaamslengte. De BMI wordt berekend door het lichaamsgewicht in kilo’s te delen door het kwadraat van de lichaamslengte (lengte keer lengte, uitgedrukt in meters), zie www.voedingscentrum.nl

17

Sportinterventies Om meer op het gebied van sport- en bewegingsinterventies in Slotervaart te weten te komen heeft Healthy Way! contact gezocht met de algemeen sportcoördinator, Sciandri, Topscore en verschillende sportverenigingen in Slotervaart. Ook heeft Healthy Way! een gehele workshop in het teken gezet van bewegingsactiviteiten, genaamd ‘fit, fitter, fitst’. Tijdens deze workshop is er bekendheid gecreëerd onder de jongeren over de verschillende sport- en bewegingsactiviteiten in Slotervaart. Vanuit de enquêtes en de workshops bleek een grote vraag naar sporten alleen voor meiden in verband met het geloof. Healthy Way! heeft sporten gevonden die door de meisjes, zonder aanwezigheid van jongens kunnen worden beoefend en hierover bekendheid gecreëerd tijdens de workshops. Healthy Way! heeft geregeld dat Topscore samen met het Islamitisch College Amsterdam gaat bekijken wat er volgend jaar aan sportactiviteiten georganiseerd kan worden speciaal voor islamitische meisjes.

Evaluatie Na afloop van de workshops hebben we de klas een vragenlijst over de inhoud van de workshops laten invullen en deze zijn door alle klassen 100% correct beantwoord. De docenten waren erg tevreden met onze producten.

Conclusie Veel jongeren vinden dat ze gezond eten. Vooral thuis wordt er veel aandacht aan voeding besteed. Tijdens de voorlichtingen bleek dat de meeste jongeren thuis gezonde voeding nuttigen maar buitenshuis vooral ongezonde voeding nuttigen. Dit komt mede

18

door het aanbod van ongezonde voedingsmiddelen op scholen. Op het Islamitisch College Amsterdam is het mogelijk om ’s ochtends al een snack te kopen. Dit is voor vele leerlingen de eerste maaltijd van de dag. Er zou een afspraak met de scholen moeten komen dat deze tot de middagpauze geen snacks verkopen, maar alleen gezonde broodjes/maaltijden. Ook kunnen de ongezonde producten duurder worden aangeboden dan gezonde producten. Hierdoor zal de keus ook eerder vallen op gezonde producten. Daarnaast geeft bijna 70% aan dat ze gezonde producten op school willen kopen wanneer deze aangeboden worden. Voor goede schoolprestaties is het van belang om iedere ochtend te ontbijten. Ook in de strijd tegen overgewicht is het belangrijk om iedere dag te ontbijten. Meer dan de helft van de jongeren ontbijt niet. Dit is een zeer belangrijk punt om aandacht aan te besteden. Deze jongeren worden de ouders van de toekomst. Wanneer zij zelf een goed eetpatroon hebben, zullen zij dit ook later aan hun kinderen meegeven, waardoor er een grote afname van overgewicht onder jongeren op langere termijn mogelijk is. Meer dan de helft van de jongeren zegt iedere dag minimaal 2 stuks fruit en minimaal 200 gram groente te eten. Uit de workshops bleek niemand hier aan te komen. Meer dan 80,8% beweerde te kunnen vertellen wat het verschil is tussen gezonde en ongezonde vetten. Uit de workshops bleek dit echter maar 3,3% te zijn. Dit is schrikbarend laag! Brood wordt iedere dag door de helft van de ondervraagden voldoende gegeten. Evenals melkproducten die door 76% voldoende wordt genuttigd. Bijna 70% van de jongeren geeft aan meer te willen leren over gezonde voeding. Dit is een mooie insteek voor verschillende voedingsprojecten op bijvoorbeeld het voortgezet onderwijs. Wanneer leerlingen open staan voor iets is de eerste stap naar een gezonder eet- en leefpatroon al gezet.

19

Er kan meer bekendmaking van de projecten van de GGD en of EDG gecreëerd worden op de scholen. Hier was namelijk veel onbekendheid over.

De enquête gezonde voeding is door 517 leerlingen ingevuld. Daarvan was 23 % mannelijk en 77 % vrouwelijk in de leeftijd van 13 t/m 20 jaar. De enquête sport en bewegingsactiviteiten is door 444 leerlingen ingevuld. Daarvan was 25% man en 75% vrouw in de leeftijd 13 t/m 20 jaar. Zoals hiervoor is te lezen zijn er een aantal punten uitgekomen waar zeker het een en ander aan gedaan zou kunnen worden om de jeugd nog gezonder te krijgen. Van de ondervraagden beweegt 70% minimaal een uur per dag. Om na te gaan of de workshops van Healthy Way! hebben bijgedragen aan de kennis over voeding en beweging bij de leerling kwamen er in iedere workshop testvraagjes voor. Deze mochten de leerlingen aan het begin van de workshop voor zichzelf opschrijven. Aan het einde van de workshop werden deze besproken. 90% van de leerlingen had alle vragen goed. Dit is dus zeer positief te noemen! Bijna 30% van de ondervraagden zit op een sportvereniging. Sporten kunnen erg duur zijn. Bij 19% van de ondervraagden is geld een probleem om meer te gaan sporten. 54% van de jongeren vindt dat er voldoende sportactiviteiten worden georganiseerd in het Stadsdeel Slotervaart. Dat betekent dat iets minder dan de helft vindt dat er te weinig wordt georganiseerd voor de jongeren. Om meer jongeren aan het sporten te krijgen is het belangrijk dat er sporten worden aangeboden waarin zij geïnteresseerd zijn en leuk vinden om te doen. Als belangrijkste sporten waarin jongeren geïnteresseerd zijn, die nog niet in Slotervaart aanwezig zijn, kwamen naar 20

voren: kickboksen, buikdansen, basketbal, voetbal (alleen voor meisjes) en taekwondo. Wanneer het tijdstip waarop de sport- en of bewegingsactiviteiten worden georganiseerd aansluitend zijn op de wensen van de jongeren, is de kans groot dat meer jongeren gaan sporten. Als opvallende aanvraag voor andere tijdstippen komt het weekend naar voren, gevolgd door de tijdstippen van 16.00 uur tot en met 19.00 uur. In het Stadsdeel Slotervaart komen vele culturen bijeen. Vanuit het geloof is er daarom grote behoefte aan sporten speciaal voor meisjes. Maar liefst 68% van de meisjes wil sportactiviteiten alleen voor meisjes en 68% mag niet sporten wanneer de sport niet in een afsloten ruimte wordt aangeboden met alleen maar meisjes. Bij het ontbreken van deze sporten betreft het een heel grote doelgroep die om die reden niet kan en of mag sporten. Bij sommige verenigingen kreeg Healthy Way! vervelende reacties op de vraag of er sporten alleen voor meisjes worden aangeboden in verband met hun geloof. Dit stimuleert niet het sporten voor meisjes in het Stadsdeel Slotervaart. Verder hebben we vastgesteld dat bepaald voorlichtingsmateriaal dat de GGD gebruikt niet geschikt is voor de moslim doelgroep. De posters mogen bijvoorbeeld niet opgehangen worden omdat er ogen op te zien zijn. Streng gelovigen mogen geen televisie kijken of muziek luisteren, waardoor voorlichtingsfilms deze doelgroep dus niet bereiken.

21

Doelgroep 21 - 60: ‘Met vaart naar een gezonder leven’ Inleiding Stadsdeel Slotervaart heeft in de leeftijdscategorie 21-60 ongeveer 24.000 bewoners. Het aandeel etnische minderheden is de afgelopen jaren sterk gegroeid. Turken en vooral Marokkanen zijn in het stadsdeel oververtegenwoordigd. Het aantal mensen met overgewicht stijgt in Nederland, 1 op de 10 heeft last van ernstig overgewicht (BMI>30) en 5 op de 10 heeft te kampen met matig overgewicht (BMI>25). Vooral onder de niet-westerse allochtone bevolkingsgroepen speelt overgewicht en andere welvaartsziektes een steeds groter wordende rol. Een groot deel van de niet-westerse allochtone groepen bevindt zich onderaan de inkomensverdeling en zijn laag opgeleid. Het project binnen deze doelgroep hebben wij de naam “Met vaart naar een gezonder leven” gegeven.

Interventie Er is een plan van aanpak gemaakt. Dit geeft inzicht in de manier waarop er te werk zou moeten worden gegaan. Onderzoek naar de bevolkingsopbouw van het stadsdeel wijst uit dat er 44.000 bewoners zijn, waarvan 46% autochtoon en 42% niet-westers allochtoon. In deze allochtone groep is de Marokkaanse gemeenschap het meest vertegenwoordigd. Na een enquêteonderzoek onder 100 bewoners blijkt dat de doelgroep afgebakend kan worden naar; vrouwen tussen de 3050 jaar van niet-westerse allochtone afkomst. Een voorlichting van 5 lessen/bijeenkomsten is ontwikkeld voor deze specifieke doelgroep.

22

Via Impuls, een welzijnsorganisatie die zich bezig houdt met cursussen en activiteiten voor en in de buurt, is het mogelijk geweest om de voorlichting te geven aan 2 groepen allochtone vrouwen met de leeftijd tussen de 30-50 jaar, gemiddeld 8 vrouwen per groep.

Uitvoering Na het vooronderzoek waarbij verschillende statistieken via de Dienst Onderzoek en Statistiek Amsterdam (O&S) en bestaande onderzoeken en rapporten over effectief bewezen interventiemaatregelen voor het bevorderen van het beweegpatroon zijn geraadpleegd, is er een onderzoeksenquête opgesteld. De enquête bestaat totaal uit 17 vragen met de volgende opbouw: •

4 vragen, die een beeld moeten vormen over de respondent.

•

6 vragen die een beeld moeten geven over de mening, kennis en het gebruik van sportfaciliteiten van de respondent.

•

2 vragen die een beeld moeten geven over hoe de respondent over zijn/haar voedingspatroon denkt en of ze met diëten bezig zijn.

•

5 vragen over de behoefte naar voedingsvoorlichting en hoe deze voorlichting eruit moet zien en gegeven moet worden.

Er zijn 100 enquêtes afgenomen op verschillende pleinen en in buurthuizen in het Stadsdeel. De enquêtes zijn verwerkt in het SPSS systeem en de uitkomsten zijn gebruikt voor het ontwikkelen van de interventies.

23

Aan de hand van deze uitkomsten zijn we gekomen tot de uitwerking van een voorlichting voor allochtonen vrouwen tussen de 30 en 50 jaar. Het vooraf gestelde projectdoel in dit onderdeel luidde: •

kennisvermeerdering, bewustwording en aanzetten tot levensstijlverandering op het gebied van voeding en beweging.

Via Welzijnsorganisatie Impuls is de voorlichting gegeven aan 2 groepen allochtone vrouwen. De groepen vrouwen bestonden vooral uit Marokkanen, ook waren er Somalische, Turkse en Egyptische vrouwen. Deze vrouwen waren al bezig met het volgen van vrouwenaerobics. Alle cursisten kampten met overgewicht (BMI= >25) of obesitas (BMI= >30). Bijna alle vrouwen hebben kleine en schoolgaande kinderen en de lessen zijn daarom uitgevoerd tussen 13.30 uur en 15.00 uur. De lessen hadden de volgende onderdelen: Les 1: De Schijf van Vijf. Les 2: Gezonde en ongezonde productkeuzes. Les 3: Voeding, bewegen en afvallen. Les 4: Door de cursisten zelf gekozen onderwerpen. Dit om ze te activeren tot het zelfstandig bewust kiezen voor kennisvermeerdering over een bepaald onderwerp waardoor de kans groter is dat er vervolgens actie wordt ondernomen. Bij deze les is ook de BMI berekend. Les 5: feestelijke afsluiting met zelf bereidde hapjes. 24

Evaluatie Tijdens de laatste les is er een korte evaluatie gedaan onder 7 van de deelnemers van de cursus. Om het de deelnemers niet te moeilijk te maken waren het ‘ja / nee’ vragen.

Conclusie Bijna de helft van de respondenten is niet bekend met het sportaanbod. Dit is een heel belangrijk aandachtspunt voor het stadsdeel. Er is een groot sportaanbod maar op de een of andere manier bereikt het de doelgroep niet. Door meer te adverteren of gratis kennismakingsdagen te organiseren is het mogelijk de doelgroep beter te bereiken. Verder is gebleken dat zwemmen en fitness de meest beoefende sporten zijn. Doordat deze sporten de mensen het meest aanspreekt is het mogelijk om deze meer te promoten en toegankelijk te maken voor alle bevolkingsgroepen. Daarbij is het belangrijk dat er goed gekeken wordt naar het aanbod van vrouwensporten. Dit is een erg belangrijk punt voor de grote groep moslima’s in Slotervaart die willen sporten. Een groot deel sport niet omdat ze te weinig tijd hebben of omdat het te duur is. Een oplossing hiervoor kan zijn om het sporten in het weekend of in de avonduren goedkoper te maken zodat het aantrekkelijk wordt. Ook kan er gekeken worden of er voorlichting en sportactiviteiten gegeven kunnen worden in de tijd dat de kinderen op school zitten. Vooral vrouwen vinden het prettig om overdag, wanneer man en kind van huis zijn, activiteiten te ondernemen. Uit het enquêteonderzoek is naar voren gekomen dat bijna de helft niet sport omdat ze hier geen behoefte aan hebben. Het is heel belangrijk dat de mensen begrijpen dat sport heel goed voor 25

hen is. Door voorlichting te geven en de mensen bewust te maken kan dit aantal naar beneden worden gebracht. Uit de enquête bleek dat de afgebakende groep (allochtonen vrouwen, 30-50 jaar) vooral behoefte had aan voorlichting over gezonde voeding in het algemeen. Cruciale criteriapunten voor een voorlichting aan deze groep zijn interactiviteit en eenvoudig en begrijpbaar taalgebruik. De lesopzet hebben we daarop aangepast. In les 4 werden onderwerpen zoals voeding voor kinderen, suikerziekte, hart- en vaatziekte en verhoogd cholesterol door de cursisten zelf gekozen. Dit speelt bij deze groep, omdat ze het in naaste of eigen omgeving meemaken. Omdat de taalbarrière, communiceren soms moeilijk maakt is er voorlichtingsmateriaal ontwikkeld dat eenvoudig te begrijpen en uit te leggen is. Door gebruik van plaatjes en korte steekwoorden ziet het er aantrekkelijk uit en is het herkenbaar. Deze manier bleek effectief. Uit de evaluatie zijn de volgende punten naar voren gekomen. •

Allen vonden de voorlichting leuk.

•

Een grote meerderheid geeft aan de voorlichting leerzaam te vinden.

•

Een grote meerderheid geeft aan dat ze door de voorlichting anders of gezonder zijn gaan eten.

•

Het merendeel gaf aan dat ze les 2 het leukst vonden.

•

Verder gaven ze aan dat ze de sfeer tijdens de lessen als erg prettig en gezellig hebben ervaren.

26

•

Een grote meerderheid gaf aan dat ze graag nog meer les willen hebben over voeding en bewegen.

•

Een kleine minderheid gaf aan dat ze graag wat meer willen weten over de risico’s van overgewicht.

•

Een grote meerderheid gaf aan nog meer te willen weten over gezonde voeding, bewegen en sport.

•

Elke week wogen de vrouwen zich en aan het eind van de cursus waren de vrouwen gemiddeld. 1.5 kg afgevallen!

De cursisten van de voorlichting hebben veel kennis opgedaan en zijn zich bewuster geworden van gezonde en ongezonde voeding en de gevaren van ongezonde voeding en overgewicht. Gezien de uitkomsten van eerder genoemde onderzoeken van Wendel-Vos, RIVM en GGD rapporten en het enquêteonderzoek wordt er als interventie het volgende aangeraden; Een effectieve interventie baseert zich op een intensieve wijkgerichte aanpak waarbij wekelijkse sportactiviteiten worden gekoppeld met een voeding- en leefstijlvoorlichting en persoonlijke begeleiding. De allochtone groep vrouwen uit Slotervaart staat hiervoor open en vele hebben het hard nodig. Gebruik van buurtcentra, sportscholen en zwembad zijn de meest toegankelijke locaties. Belangrijk bij de voorlichting is dat er gelet wordt op taalgebruik, materiaalgebruik, cultuurverschillen en doelgroepcontactpersonen.

27

Doelgroep 60 +: ‘BEET’ Inleiding Dit onderdeel van het project heet BEET, dit staat voor Bewegen en Eten en is gericht op de doelgroep 60 jaar en ouder. Als we kijken naar de gegevens van O&S dan kenmerkt de leeftijdsopbouw in Slotervaart zich door veel kinderen en weinig jongvolwassenen. Ook de huishoudenstructuur lijkt sterk op die van de andere westelijke tuinsteden. Het aandeel gezinnen met kinderen is hoog. Doordat een deel van de oorspronkelijke bevolking er is blijven wonen zijn er ook relatief veel oudere echtparen, waarvan de kinderen het huis uit zijn. Jonge alleenstaanden zijn sterk ondervertegenwoordigd. Van het totaal aantal inwoners van Slotervaart 3 (44.227) is 14,4% tussen de 50 en 64 jaar en 13,9% 65 jaar of ouder.

Interventie Er is een plan van aanpak gemaakt en vervolgens zijn enquêtes afgenomen. Hiermee hebben we kunnen testen wat hun voorkennis is en hoe hoog de informatiebehoefte ligt. De uitkomsten van de enquêtes hebben geleid tot de ontwikkeling van 2 interventies: •

Supermarkt rondleiding

•

Woklessen

Voor beide interventies zijn eigen posters ontwikkelt die in de buurthuizen en supermarkt zijn opgehangen. Tevens hebben wij

3

Kerncijfers Stadsdeel Slotervaart O&S 2006.

28

op vele plekken de mensen persoonlijk op de interventies gewezen. Voor onze interventies hebben wij de volgende doelstellingen opgesteld: 1. Een verbetering aanbrengen in het eetpatroon, d.m.v. kennis overdracht over gezonde/goede voeding bij de doelgroep. 2. Het bewegingspatroon van de doelgroep verbeteren/ stabiliseren. 3. De doelgroep bewust maken over hun leefpatroon. 4. Zorgen voor goede, bereikbare informatie over beweging in stadsdeel Slotervaart.

Uitvoering De enquête is afgenomen bij vijfenzestig 60+ers en heeft plaatsgevonden in de buurthuizen België, het Anker en BOR Delflandpleinkwartier. De resultaten zijn ingevoerd in het SPSS programma en in het eindrapport verwerkt. De supermarktrondleiding heeft plaatsgevonden in de Dirk van den Broek op het Sierplein. De woklessen hebben plaatsgevonden in het Nova College en bij het ROC van Amsterdam. Tijdens de woklessen zijn zaken besproken als ‘de Schijf van Vijf’ en ‘Richtlijnen Goede Voeding’. Na deelname hebben we aan alle deelnemers een informatiepakket uitgereikt.

29

Evaluatie Tijdens het onderzoek ontdekten we dat deze doelgroep actiever was dan we vooraf gedacht hadden. En de meeste ondervraagde autochtone oudere dames zagen er jong en gezond uit. Na de rondleiding en de kooklessen waren er nabesprekingen. Hier konden vragen aan de studenten gesteld worden en kon dieper worden ingegaan op producten. Tevens vond een evaluatie plaats aan de hand van de vragen uit het draaiboek. De vragenlijst bestond uit tien vragen over de woklessen en over de begeleiding van de studenten. Totaal aantal ingevulde enquêtes is 13. Eén deelnemer heeft de vragenlijst niet ingevuld, omdat zij eerder weg moest. Het percentage deelnemers dat de gerechten zelf thuis gaan maken is lager dan wij verwacht hadden. De reden hiervoor is dat de meeste deelnemers alleenstaanden zijn en meerdere dagen per week bij een eettafelproject (zoals VanHarte) hun warme maaltijd eten. Het meest gehoorde argument was: ik gun het mezelf niet meer en het is niet praktisch om alleen voor mezelf te koken. Toch gaven ook veel deelnemers aan juist weer zin te hebben gekregen in koken door onze wokles. Ze hadden op deze manier weer nieuwe recepten die gemakkelijk te bereiden waren. De meeste gaven wel aan (95%) de recepten wel voor familie of ander bezoek te willen maken. Na deelname aan de woklessen is een toename van voedingskennis te zien en de deelnemers waren enthousiast over de opzet. Op deze manier hebben wij invulling kunnen geven aan de eerste en derde doelstelling. Aan de tweede doelstelling hebben wij minder aandacht besteed. Omdat uit het onderzoek en tijdens het uitvoeren van de voedingsinterventies bleek dat de 60+ers van Slotervaart nog erg actief zijn. 30

Over de vierde doelstelling hebben wij een vraag opgenomen in de schriftelijke vragenlijst.

Conclusie Veel van de ondervraagden zijn ouder dan 75 jaar en autochtoon. De overige leeftijdscategorieën waren redelijk gelijk verdeeld. Uit het onderzoek is gebleken dat veel mensen voldoende op de hoogte zijn van de bewegingsactiviteiten in stadsdeel Slotervaart. Daarnaast maken veel van de 60+ers gebruik van de aangeboden activiteiten. Uit het onderzoek is ook gebleken dat er weinig activiteiten gemist worden en dat de informatie goed bereikbaar is. Om die reden zijn wij verder weinig ingegaan op het aanbod van beweging in het stadsdeel. Het moet mogelijk zijn voor deelnemers en andere bewoners van Slotervaart vaker aan dit soort praktische activiteiten deel te nemen. Dit is het streven geweest van het project “Slotervaart op de Schijf van Vijf” en wij als projectleiders van project BEET hebben ons best gedaan om aan de bewoners van Slotervaart meer te vertellen over voeding en het aanleren van goede kooktechnieken zoals toegepast in de woklessen. De reden waarom er geen allochtone deelnemers bereikt zijn, vereist nader onderzoek. Mogelijke verklaringen zijn: •

De wervingsperiode was te kort,

•

Ze zijn minder gemakkelijk te bereiken,

•

Er moest een taalbarrière overwonnen worden,

•

De poster sprak niet genoeg aan, of was op de verkeerde plaatsten opgehangen. 31

Conclusies en aanbevelingen Als projectleiding zijn we tevreden over de uitvoering en resultaten van de opdracht. Door de samenwerking met het HBO onderwijs is een diepgaand onderzoek tot stand gebracht waarin de verschillende doelgroepen op effectieve wijze konden worden onderzocht en belicht. De HBO studenten hebben veel geleerd over het doen van onderzoek en de projectmatige aanpak van een opdracht. De opdrachtgever heeft hieruit veel informatie verkregen, die voldoende aanleiding biedt voor verder onderzoek op deelgebieden. Ook bij de voorbereiding en uitvoering van vervolgprojecten op de deelgebieden kunnen weer HBO studenten worden ingezet. Zoals uit het onderzoek blijkt ligt de grootste vraag om voedingsvoorlichting, bewegingsadviezen en sportmogelijkheden bij de moslim meisjes en vrouwen. Wij hopen dan ook dat deze onderwerpen kunnen worden opgepakt en dat hiervoor een strategische aanpak met voldoende passend aanbod kan worden ontwikkeld. Alle partijen, Stadsdeel, Instituut ALO/Voeding van de HvA en PWA Developments staan positief tegenover de resultaten en uitvoering van de opdracht en hebben de intentie om meerdere opdrachten in deze vorm te gaan uitvoeren. Het is een innovatieve methode, waarbij kosten worden bespaard, goede resultaten worden verkregen en alle partijen leren van elkaars expertise. Allen dragen hiermee bij aan de kenniseconomie en het competentiegericht leren.

32

Kopieën van deze uitgave zijn op verzoek te verkrijgen bij; PWA Developments Rooseveltlaan 236 - II 1078 NX Amsterdam Via [email protected] kan een kopie van deze uitgave als pdf-document worden verkregen.

33

Ruimte voor aantekeningen: ---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

34

35