Jaargang 4, nummer 1, april 2010
1
#4
Nieuwsbrief Erfgoed van de Oorlog
| Lancering Indische projecten ||| Boek Erfgoed van de Oorlog
||||| Werk in uitvoering
|||||| Actie ‘Niet weggooien’ in de Vrijheidstrein
Deze nieuwsbrief informeert u over ontwikkelingen binnen het VWS programma Erfgoed van de Oorlog. Dit programma heeft tot doel het behoud van het meest waardevolle materiaal uit de Tweede Wereldoorlog, het verbeteren van de toegankelijkheid ervan en het stimuleren van het gebruik van erfgoedmateriaal voor onder andere wetenschappelijk onderzoek, onderwijs en alle andere vormen van kennisoverdracht. De nieuwsbrief Erfgoed van de Oorlog verschijnt vier keer per jaar.
Slotconferentie Erfgoed van de Oorlog De slotconferentie van het programma Erfgoed van de Oorlog vindt plaats op donderdag 16 september aanstaande in het Koninklijk Instituut voor de Tropen in Amsterdam. De conferentie is uitsluitend toegankelijk is voor genodigden. Het programma wordt in juni bekend gemaakt.
3 vragen aan... Jetske Spanjer en Ange Wieberdink hebben de film Ontsnapt gemaakt. De film vertelt het waargebeurde verhaal van een groep vrouwen die in 1945 uit een dodenmars uit Buchenwald ontsnapte. De film wordt uitgezonden door omroep West, waarschijnlijk op 4 mei 2010. Daarnaast wordt de film aangeboden aan omroepen in binnen- en buitenland en aan documentairefestivals.
Lancering Indische projecten
1 Hoe bent u de 9 vrouwen op het spoor gekomen? “Jetske Spanjer kwam het verhaal op het spoor via een neef van één van de Franse vrouwen die zij toevallig kent. Lon Verstijnen, de Nederlandse
Het Nederlands Instituut voor Oorlogsdocumentatie (NIOD), Uitgeverij Open Kaart en het Indisch Herinneringscentrum Bronbeek (IHCB) organiseren op 17 mei aanstaande een bijeenkomst waarbij een aantal Indische projecten wordt gelanceerd. Naast een plenair programma is er tijdens een Indische high tea een informatiemarkt waar nog meer Indische projecten worden getoond. De projecten hebben met elkaar gemeen dat zij subsidie hebben ontvangen van Erfgoed van de Oorlog en betrekking heb-
vrouw, was blij dat ze aan het eind van haar leven haar verhaal aan buitenstaanders kon vertellen, haar familie wilde zij daar niet mee belasten. Wat de Franse Christine Benedite betreft, waren we verrast toen zij tijdens een van de eerste interviews te kennen gaf dat ze Lon Verstijnen na meer dan zestig jaar graag nog een keer wilde ontmoeten. Er zijn weinig verhalen gedocumenteerd van groepen vrouwen die uit een dodenmars ontsnapt zijn en bovendien besloten samen te blijven. Het was ook bijzonder dat drie nationaliteiten in de groep vertegenwoordigd waren: Nederlands, Frans en Spaans.”
Nieuwsbrief Erfgoed van de Oorlog Pagina 2
ben op Nederlands-Indië tijdens de Tweede Wereldoorlog.
2 Hoe vonden de vrouwen het dat zij dit verhaal nog een keer konden
Oorlog in het paradijs Het programma begint met een inleiding van Esmeralda Böhm, die samen met Margriet Vroomans de dvd ‘Oorlog in het Paradijs’ heeft gemaakt. Deze dvd is bestemd voor het middelbaar onderwijs met de nadruk op het ‘doorgeven’ van de verhalen over de oorlog in voormalig Nederlands-Indië. Op de dvd staan onder andere gesprekken met getuigen van die periode, maar ook een introductiefilm over de oorlog en het verloop ervan. De dvd wordt gratis verspreid onder middelbare scholieren, het originele materiaal komt ter beschikking van het Indisch Herinneringscentrum Bronbeek voor tentoonstellings- of onderzoeksdoeleinden.
“Op 17 april 2010 hebben we de film in Parijs gepresenteerd in het bijzijn
vertellen? van Christine en familieleden van de andere Franse vrouwen die we nog hebben kunnen opsporen. In het algemeen merken we dat zowel de direct betrokkenen als de familie en vrienden dankbaar en ontroerd zijn dat dit verhaal nog net verteld is en is vastgelegd. Voor de kinderen van de vrouwen is het vaak voor het eerst dat ze het hele verhaal horen.” 3 Welke vondst uit de researchfase is het meest indrukwekkend? “De ontmoeting met een inmiddels ook al bejaarde vrouw uit Duitsland die als kind van 14 jaar getuige is geweest, samen met haar jongere zusje, van het passeren van de dodenmars. Zij loopt elk jaar mee in een mars ter herdenking van de dodenmarsen om duidelijk te maken dat dit nooit had
De projecten die tijdens de bijeenkomst worden gepresenteerd zijn: Reisgids Indonesië-Oorlogsplekken 1942-1949 Deze reisgids maakt de reiziger wegwijs in de sporen in het landschap van Nederlands-Indië ten tijde van de Tweede Wereldoorlog. De gids en bijbehorende website ondersteunen de zoektocht naar dit soort sporen van het verleden. De informatie uit de gids wordt via de website actueel gehouden. Het eerste exemplaar van de reisgids wordt overhandigd aan Dinand Woesthoff, zanger van Kane en derde generatie Indische Nederlander.
mogen gebeuren.”
Rectificatie In de laatste nieuwsbrief van Erfgoed van de
Indischekamparchieven.nl Indischekamparchieven.nl biedt informatie over de interneringskampen in Nederlands-Indië tijdens en vlak na de Japanse bezetting (19411948). De website is gemaakt door het Nederlands Instituut voor Oorlogsdocumentatie (NIOD). Historische kaarten en stadsplattegronden leiden naar beschrijvingen van de kampen, kampplattegronden, foto’s en tekeningen. Ook staan op de website verwijzingen naar archieven, (dag)boeken en andere websites. De informatie is in het Nederlands en Engels beschikbaar.
Oorlog is abusievelijk een storende fout geslopen. In de opsomming van gesubsidieerde projecten staat bij het project van Stichting Historisch Centrum Amsterdam-Noord dat de Fokkerfabrieken in juli 1943 door Duitse bombardementen werden getroffen. Dit is onjuist. De fabriek is toen getroffen door geallieerde bombardementen. Ook stond in de laatste nieuwsbrief dat de
Portaal ‘Indië in Oorlog’ Over de Tweede Wereldoorlog in Nederlands Indië is veel materiaal aanwezig bij diverse erfgoedinstellingen. www.indieinoorlog.nl biedt een groot publiek makkelijk toegang tot deze collecties. Eén portaal ontsluit een veelheid aan informatie. Het portaal is bedoeld voor
slotconferentie plaats zou vinden op 16 én op 17 september. De conferentie vindt alleen plaats op 16 september.
Nieuwsbrief Erfgoed van de Oorlog Pagina 3
oorlogs-getroffenen, familie en nabestaanden, scholieren en docenten, wetenschappers en journalisten.
Nieuwe website Rijksoverheid De website van het ministerie van VWS is overgegaan in Rijkshoverheid.nl.
Tijdens de informatiemarkt worden ook de volgende projecten gepresenteerd:
Op deze website vindt u informatie over alle onderwerpen waarbij de overheid betrok-
Indisch paspoortenarchief Het paspoortenarchief is ontstaan toen in 1950 mensen in Nederlands-Indië na de onafhankelijkheid een paspoort aanvroegen om vanuit Indonesië naar Nederland te kunnen afreizen of naar andere landen. Het archief bestaat uit kaarten, voorzien van pasfoto’s en persoonsgegevens die door de aanvragers zijn ingevuld. Het gaat in het totaal om 150.000 aanvragen. Het materiaal wordt ter beschikking gesteld via de website van het Centraal Bureau voor de Genealogie (uiteraard met inachtneming van de beperkingen van de Wet Bescherming Persoonsgegevens). Indische collectie Cogis Bij COGIS is veel audiovisueel materiaal aanwezig dat betrekking heeft op lange termijn gevolgen van de oorlog in Nederlands-Indië/Indonesië. Het accent ligt op verwerking, herinnering en zingeving van oorlogs- en kampervaringen. Een selectie van deze collectie (circa 30 uur) is te zien via de website van COGIS. Website Tarakan Het eiland Tarakan, voor de kust van het huidige Kalimantan, is de eerste plaats in de voormalige kolonie waar de Japanners landden en eigenlijk de enige moderne vesting waar tijdens de Tweede Wereldoorlog daadwerkelijk strijd is gevoerd. In deze geschiedenis zijn zowel land-, zee- als luchtstrijdkrachten, Nederlandse, Indische en Japanse militairen en burgers betrokken. De inzet was olie. Daarmee was Tarakan één van de belangrijkste doelen van Japan in de Pacific-oorlog. Op de website Tarakan, gemaakt door Vestingmuseum Naarden, is alle informatie te vinden over dit eiland tijdens de Tweede Wereldoorlog. Interviewproject Papua Cultureel Erfgoed (PACE) Het voormalige Nederlands Nieuw-Guinea en daarna Irian Jaya had een bijzondere positie tijdens en na de Japanse bezetting. Een deel van het gebied werd door de Japanners bezet. In de strijd tegen de Amerikanen is hier ongemeen hard gevochten. Pace heeft 65 interviews gedigitaliseerd en beschikbaar gemaakt via de website van de organisatie. De interviews geven inzicht in de gevolgen van de Tweede Wereldoorlog in dit gebied.
Boek Erfgoed van de Oorlog Tijdens de conferentie op 16 september aanstaande verschijnt een boek over het programma ‘Erfgoed van de Oorlog’. In het boek staan alle projecten beschreven die in de periode 2007-2009 subsidie hebben ontvangen van het programma. Het boek biedt op een journalistieke wijze inzicht in het bijzondere materiaal dat mede dankzij Erfgoed van de Oorlog behouden is gebleven voor de toekomst. Bezoekers van de slotconferentie ontvangen een exemplaar van het boek. Daarnaast wordt het boek breed verspreid onder externe relaties van het ministerie van VWS.
ken is. De informatie over het programma Erfgoed van de Oorlog vindt u via www.rijksoverheid. nl/onderwerpen/tweede-wereldoorlog.
Nieuwsbrief Erfgoed van de Oorlog Pagina 4
Werk in Uitvoering In iedere nieuwsbrief leest u over projecten die met subsidie van Erfgoed van de Oorlog zijn gerealiseerd.
Documentaire Meneer Kees en meneer Henk
Herinneringen aan mijn Amsterdamse zusje/broertje
Hoe dienstbaar moet je als werkgever zijn aan de bezetter? Hoe ver
Maria van de Rijt-Van Geffen was 12 toen de oorlog uitbrak. Ze was
ga je als je weet dat veel mensen afhankelijk zijn van jouw bedrijf?
het oudste kind in een streng katholiek gezin in Tienray. Tegenover
Die vragen komen aan de orde in een documentaire over de
hen woonde de vroedvrouw Hanna van de Voort. Samen met de
gebroeders Kees en Henk Misset, eigenaars van de gelijknamige
Nijmeegse student Nico Dohmen wist Hanna in de jaren 1943-1944
drukkerij en uitgeverij in Doetinchem.
circa 123 Joodse kinderen uit Amsterdam bij Noord-Limburgse gezinnen te laten onderduiken. Ook Maria kreeg een Joods ‘zusje’,
Tot 1940 waren de mannen van onbesproken gedrag. Maar na de
Floortje Paauw. Aanvankelijk vond Maria dat niet leuk en dus vertelde
bevrijding werden ze van collaboratie beschuldigd, omdat hun krant
ze Floortje dat de Joden Christus hadden gekruisigd. Het Joodse
De Graafschapbode, tijdens de oorlog gewoon was blijven verschijnen
meisje nam wraak door met haar modderschoenen over de witte was
met artikelen van NSB-redacteuren. Ook bleek hun bedrijf veel geld te
te lopen.
hebben overgemaakt aan pro-Duitse organisaties. De vrouw van Kees onderhield intieme relaties met Duitse militairen, terwijl zijn dochter
Deze en andere
zich verloofde met een lid van de Waffen-SS, een man die door Kees
verhalen van Noord-
als mogelijke opvolger werd gepresenteerd. Aan de andere kant
Limburgse kinderen
hielp Kees verzetsmensen door hun salaris door te betalen, Duitse
die in de oorlog een
stafkaarten toe te spelen en publicaties te drukken.
Joods broertje of zusje
De documentaire Meneer Kees en meneer Henk probeert de waarheid
kregen, zijn audiovi-
over twee broers te achterhalen en schetst de dilemma’s van veel
sueel vastgelegd. Hoe
ondernemers tijdens de oorlog. De makers hebben gebruikgemaakt
hebben deze Limburgse
van een handgeschreven
kinderen het beleefd?
dagboek en daarnaast
Hoe was het om plotse-
uitvoerig onderzoek gedaan
ling ouders te moeten
in diverse archieven. Een
delen? En welke impact
deel van de documentaire
maakte de soms slechte afloop van de onderduik? Zo was Maria van
bestaat uit nagespeelde
de Rijt erbij toen Floortje in juli 1944 door Duitse militairen werd weg-
scènes.
gehaald. Maria moest Floortje aankleden. Het meisje kwam niet meer
De documentaire van
terug. Op 6 september 1944 werd ze vermoord in Auschwitz.
Zinopsis Mediaproducties wordt uitgezonden op
De interviews zijn terug te vinden in het archief van DANS.
Graafschap TV en Gelre TV.
Eind 2010 zal een documentaire uitkomen bij het LGOG met delen uit
Daarna is de documentaire
de interviews en beelden van locaties waar Joodse kinderen werden
te bekijken op
ondergebracht.
www.missetinoorlogstijd.nl Zie voor meer informatie Limburgs Geschied- en Oudheidkundig Genootschap (LGOG), www.lgog.nl
Nieuwsbrief Erfgoed van de Oorlog Pagina 5
Actie ‘Niet weggooien’ in de Vrijheidstrein In de Vrijheidstrein is een coupé ingericht met bijzondere tastbare herinneringen aan de Tweede Wereldoorlog en de bijbehorende bijzondere verhalen. Het Nationaal Comité 4 en 5 mei en de oorlogs- en verzetsmusea willen bezoekers van de trein met deze kleine tentoonstelling laten zien dat voorwerpen en documenten uit de Tweede Wereldoorlog bijzondere verhalen kunnen vertellen over deze periode in de geschiedenis. ‘Niet weggooien’ roept iedereen op om zulke bijzondere objecten te laten zien en eventueel te schenken aan een museum.
Fruitschaal In de tentoonstellingsruimte zijn al voorbeelden van zulke schenkingen te zien. Geallieerde legerschoenen waarop een gevangene na de bevrijding vanuit concentratiekamp Dachau naar huis liep. Een fruitschaal van vliegtuigaluminium uit interneringskamp Vught. Een in stroken bewaarde Nederlandse vlag uit een van de kampen in Nederlands-Indië. Een condoleancebrief van Koningin Wilhelmina aan de familie van omgekomen Engelandvaarder en verzetsman Seerp Postma.
Zijne Koninklijke Hoogheid de Prins van Oranje in de Vrijheidstrein foto Joël van Houdt
Colofon Deze nieuwsbrief is een uitgave van het programma Erfgoed van de Oorlog van het ministerie van VWS. Deze nieuwsbrief verschijnt vier keer per jaar en is bedoeld voor alle geïnteresseerden in het programma Erfgoed van de Oorlog.
Dagboeken Op vijf zondagen voorafgaand aan 5 mei stond de Vrijheidstrein stil op verschillende locaties, en staat de actie ‘Niet weggooien’ centraal. Iedereen kan zijn eigen objecten uit de oorlog komen laten zien en laten beoordelen door deskundigen. De Vrijheidstrein is verder podium voor lezingen, optredens en andere activiteiten rondom vrijheid en bevrijding.
Artikelen mogen alleen na toestemming van de redactie en met bronvermelding worden overgenomen.
Redactie-adres:
Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport Eenheid Oorlogsgetroffenen en Herinnering WO II Programma Erfgoed van de Oorlog
Dat de zondagen nu al een succes zijn, blijkt uit de mooie objecten die nu al zijn ingeleverd, zoals de vijf dagboeken van een 30-jarige zeeman, die kort na de Duitse inval op 10 mei 1940 op een schip de haven van IJmuiden verliet. Hij schreef de dagboeken aan zijn liefje, die niet op tijd in de haven was om hem te vergezellen op zijn reis naar Engeland. Hij keerde pas weer terug in Nederland na de bevrijding, met een Engelse vrouw. Zijn dochter vond de actie ‘Niet weggooien’ een goede bestemming voor haar bijzondere bezit.
Parnassusplein 5 Postbus 20350 2500 EJ Den Haag Telefoon: 070 - 340 64 62
Martijn Sobels en Linda Verkerk
Zie voor meer informatie: www.stilstaanbijvrijheid.nl
Redactie:
Ellen van der Waerden (eindredactie),
Vormgeving:
Casteren Creatie, Den Haag
Eric van Casteren
