Slaap en Slaap-waak ritmiek van pubers

Slaap en Slaap-waak ritmiek van pubers Gerard A. Kerkhof

prof.em. Universiteit van Amsterdam Slaap Centrum MCH, Den Haag

Facta, Utrecht – 26.1.2016

(Peter van Straaten, 2013)

Gemiddelde scores HSDQ ,00

1,00

2,00

1 3 5 7 9

Item nummer

11

13 15 17 19 21 23 25 27 29 31

“Ik heb overdag last van vermoeidheid”

(© GA Kerkhof, 2016)

3,00

Vermoeidheid: Leeftijd 1

18-20 21-30 31-40

41-50 51-60

61-70


1,5

2

2,5

3

Wat is gezonde slaap?  Je valt binnen 15 - 20 minuten in slaap  Gewoonlijk slaap je per etmaal 7,5 – 8,5 uren  Je slaap wordt niet onderbroken door lange perioden ongewild wakker liggen  Je partner bemerkt geen afwijkend gedrag tijdens je slaap, zoals snurken, ademstops of rusteloosheid  Je wordt ‘s morgens verfrist wakker, met een ‘opgeladen’ gevoel

 Overdag ben je alert en productief (een kortdurende dip in alertheid is normaal)


Rendement van gezonde slaap  Alertheid, oplettendheid, concentratie  Mentale en fysieke energie  Motorische coördinatie  Cognitieve functies: o.a. geheugen, inzicht, inventiviteit

 Stabiele stemming  Evenwichtige risico-afweging  Mentale veerkracht

 Gezondheid


Ontwikkeling van ochtend-/avondmens typering Avond-type

Ochtend-type

Leeftijd (jr) (T Roenneberg et al, 2004)

“De Biologische Klok”: één groot klokkenspel

L/D

+ -

Slaap/Waak

Maal-tijden (© GA Kerkhof, 2014)

Interne synchronisatie circadiane ritmen 100

80

60

% 40

20

0

10

12

Metabolisme Lymfocyte (© GA Kerkhof, 2014)

14

16

18

20

Kerntemperatuur Groeihormoon

22

24

2

Alertheid Melatonine

4

6

8

Prestatie Cortisol

10 u

Slaperigheid wordt beïnvloed door 2 processen Slaapfactor

- < Slaperigheid > +

(bv adenosine)

Slaperigheidsritme

slaap 08

16

24

08

slaap 16

Tijd vd Dag (u) (© GA Kerkhof, 2015)

24

08

Specifieke kenmerken bij adolescenten

- < Slaperigheid > +

Slaapfactor

Slaperigheidsritme

slaap 08

16

24

08

slaap 16

Tijd vd Dag (u) (© GA Kerkhof, 2015)

24

08

Focus  Biologische ritme-vertraging


A day (and night) in the life of 18-24 yr adolescents: % mobile text traffic over 24 hours


Avond-gebruik lichtgevende eReaders vertraagt ritmiek

Melatonine

Subj. Alertheid

slaap

‘s Avonds – ‘s Nachts

(Chang et al, PNAS 2015)

‘s Morgens

Nachtelijk smartphone-gebruik en stappen in weekend: vormen van nachtdienst

Vóór en ná een 24-uursdienst

(Leticia Ruiz, 2014)

Focus  Biologische ritme-vertraging  Activiteiten in de (late) avond/nacht


Aanbevolen slaap per nacht: 9 – 10 u Schooldagen 12 36

12 36

34 10

34 10

32 08

08 32

Wakker

06 30 28 04

7,5u 9,4u

26 02

Bed-in

24 24 22 22

Tijd vd Dag (u)

Tijd vd Dag (u)

Weekends

9,0u

06 30

9,9u

04 28 26 02 24 24 22 22

20 20

20 20

11 12 13 14 15 16 17 18

Leeftijd (jr)

(Gradisar et al, 2011)

11

12

13

14

15

16

Leeftijd (jr)

17

18

Vigilantie Test Instabiel prestatieniveau

347

Alert

1000 800

1000

Erg slaperig

800

600

600

ms 500

ms 500 400

400

200

200

0

0 1 5 9 13 17 21 25 29 33 37 41 45 49 53 57 61 65 69

1 5 9 13 17 21 25 29 33 37 41 45 49 53 57 61 65 69

Aanbiedingen

Aanbiedingen

Gem. Reactietijd: 312 ms # Missers: 1

Gem. Reactietijd: 441 ms # Missers: 17


Slaapschuld: effecten van slaaptekort stapelen zich op in de loop van opeenvolgende dagen # Missers 18

Bedtijd (u):

Slaapduur (u):

4

3,9

15 12

grafiegk 9

6

5,5

8

6,8

6 3 0 1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

11

Opeenvolgende dagen

(Van Dongen et al, 2003)

12

13

14

Op een zomerse zondag-namiddag: “Mijn belangstelling is zuiver wetenschappelijk: Lig je nòg of àl in bed ?”

(Peter van Straaten)

Nachtslaap vs. Dagslaap Wakker 1/REM 2 3 4

Wakker 1/REM 2 3 4

 Ca. 2 u korter  Andere structuur  Gevolg: kwaliteit 18

22

02

06 Tijd vd Dag (u)

(GA Kerkhof & M Lancel, 1991)

10

14

18

Hersenactiviteit van slechte slapers (ten opzichte van goede slapers) ‘s Nachts

Hyper-actief (‘Gedachtenmalen’)

(Nofzinger et al, Am J Psychiatry 2004, 2005)

Overdag

Hypo-actief (Slaperig)

Prevalentie van slaapstoornis vs leeftijdsgroep

18 t/m 24 jr

25 t/m 34 jr 35 t/m 44 jr 45 t/m 54 jr 55 t/m 70 jr 0

5

10

15

20

25

30

% Slaapstoornis

(© GA Kerkhof, 2014).

35

40

45

50

Focus  Biologische ritme-vertraging  Activiteiten in de (late) avond/nacht  Verhoogd risico op slaapstoornis


Slaap ná het leren van nieuw materiaal is optimaal voor Geheugenopslag

(Stickgold R, Nature 2005)

Insomnia DSM-IV:

(Borsboom et al, PLoS One, 2011)

Gezondheidsrisico’s door verstoring van slaap en ritme   

Slaapstoornis Vermoeidheid (chronisch) Verzwakking cognitie: perceptie, concentratie, geheugen, risico-analyse, beslissen, etc. Emotionele ontregeling, prikkelbaarheid, burnout Kans stemmings/angstprobleem Minder veerkracht

  



Verzwakt immuunsysteem

  

Lange termijn  Hart- & vaatziekte  Verhoogd cholesterol  Hoge bloeddruk

 Impaired motor  Verslechterde motorische coordination and coördinatie en precisie accuracy Verder: Other:   Borstkanker Growth suppression  Onderdrukking van groei  Risk of Alzheimer’s  Ziekte van Alzheimer disease

Insuline resistentie Obesitas Diabetes type 2

 “Metabool syndroom”


Korte termijn

Maag-darm stoornis

To Do  (iets) Latere begintijden school  ‘s Morgens vroeg veel lichtblootstelling  Activerende start lesrooster  Bewustmaking

Slaap en Slaap-waak ritmiek van pubers

Recommend Documents