Sint Theresiacollege. 21 januari Kapelle-op-den-bos. Luc Waes, Lic.Psychologie

1

Sint Theresiacollege 21 januari 2008

Kapelle-op-den-bos

BETER OMGAAN MET

CONFLICTEN bij Pubers.

Luc Waes, Lic.Psychologie

Luc Waes: Beter omgaan met conflicten.

Kapelle-op-den-bos 21 jan.2008

2

Inleiding Reeds in de Griekse oudheid ergerde men zich al aan de jeugd die doelloos rondhing op het marktplein. Men verweet hen geen interesse te hebben in politiek of verantwoordelijkheid. Ze hielden zich alleen bezig met drank en spel en waren vaak een ergernis voor de burgers van de stad omdat ze geen respect hadden noch voor de oudsten noch voor de goden. Er lijkt zo weinig veranderd. Ook nu nog ergeren velen zich aan het gedrag van de jeugd die blijkbaar alleen oog heeft voor amusement en vertier en rebelleert tegen de maatschappij en elke vorm van gezag. Ook nu schrijven sommige auteurs over de jeugd, die ze smalend "generation X" noemen, alsof de jeugd tegenwoordig zonder doelen, respect en verantwoordelijkheid zich alleen zou richten naar vermaak, ontspanning, consumptie, seks en drugs... Maar ze vinden elkaar in protestmarsen tegen oorlog en geweld en tegen een wereldeconomie die arme landen uitbuit. De puberteit is vooral voor ouders een moeilijke tijd. Het is vaak een soort examenperiode. Veel ouders stellen zich in die periode vragen. Hebben we het goed gedaan? Wat gebeurt er met ons kind? Is onze opvoeding wel geslaagd? Het is vanuit mijn ervaring met jongeren die in moeilijkheden zijn geraakt, dat ik geleerd heb veel zaken anders te gaan bekijken. Deze jongeren hebben me doen begrijpen wat belangrijk is in de opvoeding. De jongeren waarmee ik werkte waren niet gelukkig. Ze hadden nochtans heel veel liefde en heel veel vrijheid gekregen van jongs af, ze hadden een overvloed aan middelen gekregen en mochten vaak hun eigen zin doen. Maar toch merkte ik een opvallend gebrek aan zelfvertrouwen, een gebrek aan normbesef, een gebrek aan verantwoordelijkheid en een pijnlijk gebrek aan sociale omgangsvormen. Kinderen en ook jongeren hebben duidelijk meer nodig dan wat graag gezien worden en een overvloed aan middelen en vrijheid om zich te kunnen ontplooien. Opvoeden is een opgave. Het is een groeiproces van meestal twee mensen die met wederzijds respect proberen om hun kinderen naar volwassenheid te begeleiden, hen proberen te helpen om zichzelf en het geluk te vinden. Ouders moeten gelukkig niet perfect zijn. Integendeel! Perfecte ouders zijn een ramp voor kinderen. Ouders moeten een model zijn, een menselijk model. Maar ouders moeten willen een model zijn. Moeten willen steun bieden aan hun opgroeiend kind. Ouders moeten willen hun kind begrijpen en het zeker nu nog niet loslaten omdat het wat moeilijker gaat doen.



3

Deel 1

Wat Gebeurt er? 1. Is de jeugd nu gewelddadiger? Er is geen enkel objectief onderzoek dat aantoont dat de jeugd nu meer geweld zou plegen op school of zich meer schuldig zou maken aan criminaliteit, integendeel. Maar we merken wel dat elke vorm van geweld op school dik wordt uitgesmeerd in de media, vaak zonder respect voor de jongeren, maar soms wel met het oog op andere belangen. Eén jongen die in machteloosheid een mes heeft getrokken op school krijgt meer belangstelling dan die duizenden die ondanks het feit dat het onderwijs hen weinig of niets meer zegt, toch elke dag zich proberen te gedragen om te luisteren naar wat soms voor hen als oubollig wordt ervaren. We mogen echter niet zomaar over die feiten van geweld heenstappen. Ze zijn zoals elke vorm van agressie of geweld een symptoom van een onderliggend ongenoegen. Hier doof voor zijn en alleen de schuld op de dader schuiven, is gewoon dom. De ganse jeugd met de dader gaan vergelijken is nog dommer. Jongeren zijn niet gewelddadiger. Maar het is wel zo dat de jeugd niet gemakkelijker geworden is. We zien vaker jongeren helemaal ontsporen en ook onze eigen kinderen zijn brutaler geworden. Er loopt wel wat verkeerd in onze maatschappij, jongeren hebben het behoorlijk moeilijker dan vroeger. Maar we mogen dat niet gaan verwarren met wat typisch is voor pubers. Het is eigen aan de jeugd om te zoeken naar een eigen identiteit, om zich af te zetten tegen wat bestaat, om in vraag te stellen, om te zoeken en te experimenteren. Hoezeer de puber ook lijkt te rebelleren en onverdraagzaam en zonder respect zich afzet tegen gezag en gevestigde waarden, toch ligt het grootste probleem binnen hemzelf. Deze tijd in het leven, die als een periode van "sturm und drang" wordt beschreven, is vooral een innerlijke storm waarbij de jongeren heen en weer zwalpt tussen gevoelens en zekerheden. Het is dan ook normaal dat in deze periode meer dan in andere periodes, jongeren eens uit de band springen, het aan de stok krijgen met de regels en wetten van de maatschappij. Willen we met jongeren zinvol werken dan moeten we eerst proberen te begrijpen wat die periode voor hen betekent.



4

2. Jongeren beter begrijpen. Heel wat gedrag gaan we beter begrijpen als we even blijven stilstaan bij wat jongeren in de puberteit beleven. We moeten wel een onderscheid maken tussen een eerste periode met vooral lichamelijke veranderingen (tussen 11 en 14) en een tweede periode van vooral loskomen van thuis en het zoeken naar een eigen identiteit ( tussen 13 en 16 jaar). Beide fasen in de ontwikkeling volgen geen strak patroon, overlappen soms elkaar maar horen wezenlijk bij de ontwikkeling van de jongere. Lichamelijke veranderingen Het lichaam waar de puber als schoolkind zich goed in voelde gaat plots veel sneller groeien, soms te snel om zich goed te kunnen aanpassen en dan wordt onze puber slungelachtig in houding en onhandig in zijn gedrag. De omgestoten glazen, het morsen, het aanlopen tegen mensen en dingen... het zijn hier zoveel mooie voorbeelden van. Maar de puber wordt ook onzeker in dat lichaam. Wat zal het worden. Zijn angst vertaalt zich in het uren voor de spiegel staan, elk puistje, elke onregelmatigheid angstvallig in het oog houdend. De badkamer wordt plots taboe voor anderen als dochter of zoon in bad moet of zich omkleedt. Het uitschieten bij opmerkingen over uiterlijk en kleding, hoe goed ook bedoeld, het lastig worden bij opmerkingen over hun onhandigheid of over hun wegdromen en passief zijn; al deze reacties wijzen op die innerlijke onrust en onzekerheid. Ze voelen zich door iedereen bekeken en reageren overdreven heftig op elke kritiek. Ze zoeken troost en bescherming bij lotgenoten, leeftijdsgenoten, die stilaan veel belangrijker worden dan het gezin. Hier toetsen ze zich aan elkaars reactie, hier zoeken ze bescherming in de anonimiteit van de groep. Hier vinden ze een beetje terug wat ze aan het verliezen zijn: onbezorgdheid, minder verantwoordelijkheid, aanvaarding. Maar in die periode is de lichamelijke ontwikkeling niet bij alle kinderen gelijk. Het voorruit zijn of het achterop zijn kan soms erg dramatisch lijken voor de zich ontwikkelende puber, zeker wanneer anderen hier om lachen. Een slungelachtige jongen, die op 13 jaar al 1.80m meet, wordt anders benaderd dan een vriendje, dat nog erg kinderlijk overkomt. Ook reageren mannen anders op een meisje van 13, dat er volwassen uitziet, dan wat ze als kind gewoon is. Dit kan meisjes erg in verwarring brengen. Ze kunnen er niet over praten omdat ze ook niet steeds goed beseffen wat er gebeurt. Hier zoeken ze door het overnemen van groepswaarden een stukje zekerheid. Het wordt plots belangrijk om te doen als de anderen van hun leeftijd, van de groep. Samen gaan ze experimenteren.



5 De puber wordt ook geconfronteerd met allerlei hormonale ontwikkelingen die hem of haar vreemd overkomen. Seksualiteit en agressie worden nu sterker beleefd. Deze nieuwe gevoelens overvallen het kind en maken het angstig en onzeker. Het verliefd zijn, maar ook het boos zijn als kleuter en schoolkind wordt plots helemaal anders beleefd. De enorme stemmingswisselingen zijn hier een gevolg van. De puber weet hier zelf geen raad mee. ‘s Morgens zou hij zijn ouders om de hals willen vliegen en tegen de middag vindt hij hen oude zakken, maar 's avonds wil hij toch een nachtzoen. Het erge voor hen is dat ze dat ook menen als ze lief zijn of als ze kwaad zijn, maar ze weten vaak niet hoe het komt. Het maakt hen onzeker en geeft hen schuldgevoelens die ze weer onder meer brutaliteit zoeken te verbergen. Ze voelen zich niet begrepen en trekken zich terug om te janken. Ze voelen zich onbegrepen thuis, maar vooral door zichzelf. Maar hoe maak je zoiets duidelijk, vooral als je zelf groot wilt zijn en als volwassen wilt overkomen. Ook hier zal de groep leeftijdsgenootjes hulp bieden. Als groep durven ze ook wel meer en kunnen ze met die nieuwe gevoelens gemakkelijker experimenteren. Loskomen van thuis: het zelfstandig moeten worden. Om volwassen te worden moet het kind loskomen van thuis, van het nest waar het geborgen was. Het kind moet een eigen identiteit ontwikkelen, zichzelf worden. Het kind moet een levensstijl vinden, een partner, een job... De ouders die bij het kleine kind nog als goden werden gezien, worden plots meer menselijk. Vader en moeder zijn nu eenmaal niet die ideale figuren waar het kind hen altijd voor aanzag. Vader is niet zo sterk als het kind droomde en weet ook niet alles. Moeder is er niet uitsluitend voor de kinderen maar heeft ook een eigen leven... Die ontdekkingen doen het kind pijn en het reageert dan ook door plots moeder of vader stom te vinden... Ze gaan opkijken naar andere idolen, andere ouders en ze gaan vergelijken. Geleidelijk gaan ze wel opnieuw de ouders leren appreciëren in de mate dat ze klaarkomen met zichzelf en hun eigen waardenpatroon, maar ook in de mate waarin hun ouders oprecht zijn gebleven. Bij het zoeken van eigen waarden en normen aanvaardt de puber niet meer wat hem wordt opgelegd maar wil weten wat er achter steekt. Gevestigde waarden en regels worden plots als stom beschouwd in het zoeken naar eigen waarden. Het in vraag stellen is goed, maar de wijze waarop, kan ouders angstig en boos maken. Vooral in zijn taal reageert de puber tegen alles en nog wat, in een zoeken naar waarden die hem aanspreken. Bij vrienden verdedigt hij de waarden van thuis, maar thuis verdedigt hij de waarden die vrienden hebben aangebracht. Hij zoekt en bevraagt, maar doet dat onhandig en brutaal zonder nuances of respect.



6 Het is duidelijk dat het in die periode voor ouders minder gemakkelijk wordt en dat hier dan ook vaak eindeloze discussies en conflicten de kop opsteken. Hoe meer ouders hun eigen waarden willen opdringen, hoe heviger de reacties bij de jongere. In niet alle gezinnen leidt dit tot ernstige conflicten. In sommige gezinnen bestond er al van bij het begin een open sfeer waarbij kinderen inspraak kregen en om hun mening werden gevraagd, waarbij ouders eerlijk durfden praten over gevoelens en in hun vragen naar de kinderen durfden grenzen en regels geven. In een dergelijk gezin vinden kinderen een gezond evenwicht tussen geborgenheid en loslaten. Deze gezinnen zijn helaas meer uitzondering dan regel. In deze gezinnen zal de puberteit geen echte crisisperiode zijn, maar een periode waarbij het kind voor zijn angsten en onstuimigheid een weerklank kan vinden. Er komt ook wel een stroomversnelling waarbij soms gebotst wordt maar waarbij voldoende wederzijds begrip en aanvaarding bestaat om van die botsingen geen drama's te maken. Ook hier gaan kinderen wel eens uit de bocht in het experimenteren met gevoelens en waarden, maar het gezin heeft voldoende bakens meegegeven om de weg terug te vinden. Het omgaan met ontspoorde pubers en jongeren heeft me heel wat geleerd over wat belangrijk is in de opvoeding en wat minder belangrijk is. Veel ontspoorde pubers hebben immers geen te kort aan liefde gekregen, maar kregen het niet op de juiste manier. Hun grootste probleem is niet verwaarlozing, maar verwenning (hoewel dit vaak op hetzelfde neerkomt). Pas op, verwenning moet af en toe wel eens kunnen. Bij ziekte of ter gelegenheid van een verjaardag of feest mag een kind wel eens voelen dat we meer door de vingers zien en ook heel wat toegeeflijker zijn. Maar we weten toch ook dat een kind na zo een dag niet gemakkelijker geworden is. Indien verwenning echter een dagelijks patroon geworden is, leert het kind geen regels, leert het alleen hoe het steeds zijn zin kan krijgen, hoe het onlust kan vermijden en hoe het eigen angst en onzekerheid kan onderdrukken door manipulatie van de ouders. Alleenstaande ouders of ouders met een kind dat een handicap heeft, lopen een verhoogd risico. Deze ouders hebben vaak de behoefte om het tekort en het verdriet van hun kinderen te compenseren daar waar ze kunnen. Ook ouders die een kind hebben met neurologische problemen (aandachts- en concentratiestoornissen of overbeweeglijkheid zoals ADHD) proberen vaak het onmogelijke gedrag van hun kind leefbaar te maken voor het gezin door toegevingen te doen en maken hierdoor vaak onbewust de situatie op langer termijn nog moeilijker. Het is in de puberteit dat de gevolgen van verwenning plots erg pijnlijk worden en vaak sterke gelijkenis vertonen met het gedrag van kinderen die thuis verwaarloosd Luc Waes: Beter omgaan met conflicten.


7 werden. Er is natuurlijk een verschil, maar dit verschil komt vaak pas tot uiting bij een juiste aanpak. Bij verwaarlozing zit het tekort veel dieper en zal ook het resultaat van onze aanpak, meer teleurstellend zijn. Het heeft me doen nadenken over wat belangrijk is in de opvoeding en het negatieve van verwenning leren begrijpen. Het heeft me ook geholpen om te zoeken naar wat die jongeren nodig hebben als hulp.

3. Wat is belangrijk in de opvoeding? a. Een kind heeft grenzen nodig. Het lijkt soms wat contradictorisch, grenzen aanbieden om een kind zelfstandig te maken. Het lijkt zo tegengesteld aan wat wij denken over vrijheid en persoonlijkheidsontplooiing. Toch is het in de opvoeding zeer belangrijk. Als je een kind vrij laat om zelf zijn grenzen te ontdekken, zelf zijn mogelijkheden te ontdekken, dan kom je meestal bedrogen uit. Een kind heeft leiding en steun nodig bij het ontdekken van zijn mogelijkheden. Vrijheid is hier vaak uit den boze. Een paar voorbeelden : - Onbeperkte ruimte leidt niet tot beter spel. - Overvloed aan speelgoed is meer remmend dan stimulerend voor het spel. - Niet corrigeren van irrealistische verwachtingen bij het kind verlamt zijn spel. Ook pubers hebben nog grenzen nodig. Het is vaak in de strijd tegen die grenzen dat de puber zichzelf beter leert ontdekken maar ook sociale vaardigheden kan oefenen. Ouders die geen grenzen durven stellen, vermijden wel conflicten, maar geven hun kind geen zekerheid. Grenzen, hoe onaangenaam ze ook lijken, geven het kind het gevoel van eigen kunnen en ontwikkelen zo het zelfvertrouwen (competentiegevoel).

b. Een kind heeft regels nodig. Een kind leert niet vanzelf wat goed en kwaad is. Een pasgeboren kind kan alleen lust en onlust onderscheiden. Het is echter duidelijk dat deze principes niet volstaan om in onze maatschappij volwaardig deel te nemen aan de samenleving. Het aanleren van goed en kwaad is een proces waarbij het kleine kind vanuit de reactie van de moeder of vader ervaart wat ze graag hebben en wat ze niet graag hebben. Vanuit een schrik dat vader of moeder hem niet meer graag zal zien als het doet wat ze niet graag hebben, leert het kind wat « slecht » is en datgene wat moeder of vader blij maakt als « goed » te zien. Later leert de peuter vanuit wat moeder of vader zegt, vanuit wat ze verbieden en aanmoedigen, wat goed en kwaad is. Het ontwikkelen van zijn eigen willetje maakt Luc Waes: Beter omgaan met conflicten.


8 het soms wel wat moeilijk te doen wat moeder zegt, maar de reactie van moeder of vader helpt hem wel. Als kleuter zal vooral het voorbeeld van vader en moeder bepalend zijn voor wat het kind als goed en kwaad zal leren zien. Doen als vader en moeder wordt goed en begerenswaardig. Wanneer dat echter in tegenspraak is met wat de ouders zeggen en vragen, dan kan dit voor heel wat problemen zorgen. Doorheen die kinderjaren bouwt het kind zo een innerlijk waardensysteem of geweten op, een innerlijke controle (egocontrole) of hoe je het ding ook wilt noemen. Als ouders schrik hebben om eisen te stellen, schrik hebben om boos te worden, schrik hebben om hun kind pijn te doen door zaken te verbieden, dan leert het kind niet wat waardevol is, leert het geen onderscheid te maken tussen goed en kwaad. Het kind leert alleen hoe het zijn ouders en omgeving kan manipuleren om zijn zin te krijgen, om zijn luststreven te bevredigen. Het kind heeft geen schrik dat het niet graag gezien wordt want het krijgt altijd zijn zin, maar het zijn de ouders die schrik krijgen dat hun kind ongelukkig zou zijn of hen niet meer graag zou zien. De rollen zijn nu omgekeerd en de strijd kan beginnen. Maar regels die je kunt manipuleren, geven geen houvast. Ze maken onzeker en men moet steeds opnieuw gaan zoeken en experimenteren. Erg vervelend én voor het kind én voor de ouders.

c. Een kind moet leren omgaan met vrijheid. Ook de vorming van de wil is een opgave binnen de opvoeding. Een kind moet leren omgaan met vrijheid en met keuzes. Niet vanzelfsprekend ! Het vraagt begeleiding om de onlust die onherroepelijk verbonden is bij elke belangrijke keuze te leren aanvaarden en van de genomen keuze te leren genieten. Bij elke keuze verlies je immers je vrijheid die je bij de keuze nog had. Bij elke keuze moet je iets laten vallen, iets prijs geven dat je ook dierbaar was, anders is het geen echte keuze. Je kunt niet in het weekend naar zee willen en toch eens flink in je tuin werken. Je kunt niet voor internaat kiezen en je kind toch thuis houden. Elke keuze is een laten schieten van kansen en mogelijkheden die je ook waardevol vindt. Dat is pijnlijk. Dat moet een kind ook leren. Dat begint heel vroeg. In de peutertijd kan het kind al leren kiezen, leert het zijn willetje gebruiken. Maar we moeten zijn keuze ook ernstig nemen en niet steeds toegeven wanneer het kind plots ervaart dat zijn keuze ook negatieve kantjes heeft. Als adolescent wachten hem immers belangrijke keuzes (studies, partner, beroep…) waarbinnen een ernstig engagement nodig is en een steeds ongedaan maken niet meer aanvaardbaar is.



9

4. Gevolgen van verwenning. De gevolgen van verwenning zijn niet klein. Het is niet zo dat verwende kinderen alleen maar lastig zijn, neen, ze zijn ook echt ongelukkig. Jongeren die altijd verwend zijn geweest missen een aantal vaardigheden, missen essentiële zaken. Een kind dat steeds verwend is geweest, mist competentiegevoel (zichzelf kennen, weten wat men aankan en wat niet). Dit competentiegevoel geeft zelfvertrouwen, dit geeft een zelfwaardegevoel. Verwende kinderen moeten dit missen want ze hebben niet geleerd zich in te zetten. Ze zijn onzeker en wantrouwig. Hebben angst die ze verbergen onder agressie en opstandigheid. Ze eisen steeds meer van de volwassenen om hun eigen onzekerheid te verbergen. Het kind leert geen zelfredzaamheid en geen weerbaarheid en ontwikkelt geen competentiegevoel (= het gevoel van gevraagde opgaven aan te kunnen). Een kind dat steeds wordt toegegeven leert geen grenzen kennen maar leert ook niet met de realiteit om te gaan. Het leert geen keuzes maken want de negatieve consequenties van zijn keuzes worden steeds weer weggenomen door de ouders die zo bekommerd zijn dat hun kind niets tekort zou krijgen. Het kind leert geen uitstel van behoeftebevrediging, leert niet omgaan met frustraties. Het leert geen onderscheid maken tussen gewenst en ongewenst gedrag (want de reactie van de ouders is steeds dezelfde). Verwenning maakt ook dat een kind een aantal sociale vaardigheden mist. Het is op zijn wenken steeds bediend geworden en heeft nooit geleerd : « voor wat, hoort wat ». Het heeft alleen geleerd hoe het van de volwassenen gedaan kan krijgen wat het wil. Het bezit een heel arsenaal van wapens om zijn zin door te drijven en het heeft geleerd dat ze heel zinvol en praktisch kunnen zijn. De sociale weerbaarheid en de probleemoplossende vaardigheden blijven ver beneden wat we kunnen verwachten. Ook het zich verantwoordelijk voelen voor wat gebeurt, schiet tekort en het kind ziet zichzelf steeds weer als slachtoffer. Naar anderen toe ontbreekt wederkerigheid en sociaal invoelvermogen, het verwende kind leeft erg egocentrisch en ondervindt steeds meer afwijzing van de anderen waardoor het zich nog meer eisend en agressief gaat opstellen. Het kind heeft nooit geleerd een scheiding te verdragen. Het heeft nooit geleerd zichzelf te behelpen. Het kent zijn mogelijkheden niet want het heeft ze nooit leren



10 ontdekken (behalve in enkele uitzonderlijke situaties die soms in schril contrast staan met hun leeftijdsgenootjes). Naast een permanente ontevredenheid zien we steeds weer angst. Angst voor nieuwe situaties, nieuwe opdrachten, nieuwe uitdagingen, maar ook voor het in de steek gelaten te worden. Verwenning heeft dus een zeer nefaste invloed op de ganse ontwikkeling zowel cognitief (het leren), als op het vlak van gevoelsbeleving (het zelfbeeld) en relaties. Al deze elementen versterken elkaar en leiden tot een steeds groter sociaal isolement met ongewenst gedrag als gevolg. Opvoeden is echter een dynamisch proces. Het is niet omdat bepaalde periodes verkeerd zijn gelopen dat de opvoeding mislukt is. Opvoeden kan op elk ogenblik hernomen worden, maar het wordt wel steeds moeilijker. Ik geloof in heropvoeding en effectieve hulp aan ontspoorde jongeren. Maar het is niet gemakkelijk en naarmate het kind ouder wordt zijn bepaalde reactiewijzen en gedragingen tot gewoontes vergroeid. Het wordt ook steeds moeilijker voor het kind om zich anders te gaan gedragen. Het heeft immers geleerd wat voor hem de beste resultaten opbracht, zonder zich te moeten bekommeren om wat voor later belangrijk is. Ouders moeten durven bepalen wat zinvol is voor later en wat belangrijk genoeg is om te eisen of te verbieden. Opvoeding is een voortdurend proces van leiden en loslaten. Van bij de geboorte begint dat proces. Een zuigeling heeft 100% leiding nodig en kan helemaal niet aan zijn lot overgelaten worden. Maar eenmaal het kind volwassen is zal onze leiding 0% moeten zijn en het loslaten 100%. In de puberteit zou leiding geven en loslaten gelijk moeten zijn. Toch kunnen sommigen jongeren dat niet aan en moeten meer leiding krijgen. Bij anderen, die reeds meer vrijgevochten zijn, zal het toch nog willen opdringen van leiding alleen tot verdere afscheuring leiden. Maar leiding en steun blijft de puber nodig hebben zolang niet alle stormen geluwd zijn, zolang de jongere zijn eigen identiteit niet gevonden heeft!!! We weten allen dat deze overgang geen periode van windstilte is, integendeel. Het zoeken en vinden van een evenwicht tussen controle en leiding geven enerzijds, en loslaten en vertrouwen geven anderzijds, is een dansen op een slappe koord. Voor vele ouders is deze periode een nachtmerrie (soms letterlijk).



11

Deel 2 Omgaan met conflicten. 1. Belangrijk is het kunnen kalm blijven. Storend gedrag maakt ons kwaad. Vooral als de puber niet wil luisteren of met een brutaal antwoord reageert worden we behoorlijk kwaad. We zullen eens zien... Hoe vaak loopt dat positief af? Hoe vaak ervaarden we niet nadien dat wrange gevoel van ontevredenheid en onmacht. We kunnen geen puber dwingen of als klein kind onze wil opleggen. Onvermijdelijk eindigt dit met roepen en slaande deuren... én een ongelukkig kind én ongelukkige ouders. Gedrag dat je stoort als ouder, kan je maar aanpakken als je zelf kalm kunt blijven. Dit is echter een zeer zware opgave, want het gedrag van je kind maakt je juist zo kwaad. Maar is het wel het gedrag van het kind dat je kwaad maakt? Dat lijkt inderdaad zo, en je hebt inderdaad vaak redenen genoeg om kwaad te worden, dat wel. Maar het is in feite niet je kind maar je eigen gevoel, je eigen oordeel over dat gedrag dat je juist een zo onaangenaam gevoel geeft dat je kwaad wordt. Vaak raakt ons kind door zijn gedrag onze zwakke plaatsen. Ons gevoel van rechtvaardigheid, orde, stiptheid, rust, eerbied, respect...wordt gefrustreerd. Misschien kan even bezinnen over wat ons telkens zo kwaad maakt al een eerste stap zijn om anders met dat probleemgedrag om te gaan. Misschien kunnen we dan beter zien waar het probleem juist zit of wat ons kind echt nodig heeft. Het is zeer belangrijk dat we inderdaad iets proberen te doen om die gevoelens onder controle te houden. Als we niet in staat zijn even onze gevoelens aan de kant te zetten en even te blijven stilstaan bij wat er in feite gebeurt, dan loopt het vaak verkeerd af. Komedie spelen heeft geen zin. Doen alsof je rustig bent, terwijl je van binnen op ontploffen staat is zinloos en daagt het kind alleen nog meer uit. Wacht dan liever tot je zelf weer rustig bent vooraleer de confrontatie aan te gaan. Zeg dat je er zult op terug komen, maar dat je nu te kwaad bent. Probeer steeds te blijven stilstaan bij de boodschap die achter het gedrag zit. Elk gedrag heeft een boodschap. Ook ongewenst en brutaal gedrag heeft een boodschap. Wat wil de jongere bereiken? Wat is zijn bedoeling? Wat steekt hier achter? Wat vertelt mijn kind? Wat wilt het kwijt, wat wilt het laten zien?



12 Ook wanneer we niet vinden wat er achter steekt, wat onze jongere of ons kind drijft tot dergelijk gedrag, dan nog zal deze ingesteldheid ons helpen veel kalmer te blijven. Door ons verstand in te schakelen wordt het gemakkelijker om ons gevoel even opzij te zetten. Reageren vanuit ons gevoel kan soms zinvol zijn, maar het zal bijna iedere keer het conflict doen toenemen. Reageren vanuit het verstand maakt ons meer geduldig en verdraagzaam en zal het conflict gemakkelijker doen afnemen. Onze belangstelling zal oprechter zijn, ons luisteren veel echter en zeker de boosheid of negatieve gevoelens doen afnemen. Misschien komt het nog tot een gesprek. Maar onszelf beheersen is een noodzakelijke voorwaarde om zelf iets te kunnen doen aan het moeilijke gedrag van ons kind en de zaak niet erger te maken dan ze reeds is.. Het proberen te begrijpen van de onderliggende boodschap is dan ook een middel om meer afstand te bewaren tegenover dat storend of irriterend gedrag. Afstand die verhindert dat je er te emotioneel bij betrokken geraakt en je geduld gaat verliezen… Afstand die nodig is om echt te kunnen helpen. Afstand om onszelf te kunnen bevragen wat is hier storend en voor wie? Waarover gaat het hier en hoe belangrijk is dit voor mij en voor mijn kind? Het gedrag niet negeren en zeker niet wanneer het schade heeft berokkend. Probleemgedrag mogen we echter niet alleen proberen te begrijpen. We moeten duidelijk beseffen dat negatieve gedrag niet zomaar kan toegelaten worden. Zeker bij gedrag dat anderen schade heeft berokkend moet de schade goedgemaakt worden. Doen we dat niet, dan bevestigen we het kind in zijn negatief gedrag. Begrip hebben voor storend gedrag wil dus niet zeggen dat we het moeten toelaten. Maar het reageren hoeft niet onmiddellijk. We kunnen beter eerst luisteren en zoeken te begrijpen wat er gebeurt. We moeten wel verhinderen dat ons optreden de zaak erger maakt dan ze is. We moeten proberen “antiseptisch” op te treden, optreden zonder de relatie nog meer te besmetten. Optreden, maar heel duidelijk tegen het storend gedrag, zonder het kind in zijn persoon te raken of te kwetsen, zonder de moeizaam opgebouwde relatie te verbreken. We reageren immers niet tegen ons kind, maar tegen zijn gedrag. Het gedrag is de oorzaak van ons probleem, maar als we dat verschuiven naar de persoon, dan wordt ons kind het probleem. Dan staat ook de relatie met je kind op de helling. De aanpak van pubers met probleemgedrag is een lange weg, maar ze hebben ons nodig. Het is niet omdat ze doen alsof ze reeds bijna volwassen zijn, dat ze het zonder onze steun en vooral onze waardering en liefde, ook zullen worden.



13

2. Wat is het probleem, en waarom? Om moeilijk gedrag bij pubers aan te pakken is het belangrijk eerst even te blijven stilstaan bij het probleem zelf. Probleemgedrag kan enorm storend zijn, maar voor we het aanpakken kan het zinvol zijn even na te gaan of dit gedrag alleen maar storend is voor onszelf of is dat gedrag schadelijk voor de ontwikkeling van het kind. Als we dan nog even nagaan hoe storend of onaangenaam het is en ook hoe schadelijk het is voor het kind, dan merken we dat dit niet altijd samenvalt. Bepaald gedrag kan ons behoorlijk irriteren maar is helemaal niet schadelijk voor ons kind. Bepaald gedrag kan zelfs voor de ontwikkeling van het kind belangrijk zijn, maar voor de ouder behoorlijk storend overkomen. Als dochterlief uren aan de telefoon hangt dan kan dit voor haar sociale integratie wel positief zijn, maar het gaat als ouder behoorlijk op de zenuwen werken. Is het omwille van de kosten of omwille van het zelf niet bereikbaar zijn? Met andere woorden wat stoort jou eigenlijk? Dit zal belangrijk zijn om het conflict op te lossen. Als zoonlief zijn favoriete muziek keihard zet, dan kan dat jou enorm storen maar hoeft niet schadelijk te zijn voor je kind. Wat je stoort is ook hier weer het vertrekpunt om er iets aan te doen. Is het omwille van de buren? Of is het omdat je een hekel hebt aan die muziek? En die piercings? En die kleding? Als zoonlief afkomt met de vraag om te roken. Dan kan je dit als gevaarlijk beschouwen voor zijn gezondheid. Het kan je storen wanneer dit in huis gebeurt. Maar hoe gevaarlijk is het? Dit zal erger zijn als je zoon maar twaalf is en iets minder belangrijk als je zoon er al zestien is. Het zal je niet storen als dit buitenhuis gebeurt maar wel als dit in huis gebeurt. Je merkt dat het zoeken naar wat belangrijk is voor je kind enerzijds, en wat jou stoort anderzijds, je houding moet bepalen. Zijn visie op het roken zelf zal je niet onmiddellijk kunnen beïnvloeden, integendeel. Gedrag dat erg storend is voor jou en erg schadelijk voor het kind zal je onmiddellijk moeten aanpakken. Wat minder storend maar toch schadelijk is, of wat minder schadelijk maar toch erg storend is, kan gerust nog even wachten. Wat weinig storend en weinig schadelijk is, zie je best even door de vingers. Je kunt dit op die wijze ook met je puber bespreken. Misschien deelt de jongere jouw mening niet in wat jij belangrijk vindt, maar hij of zij moet zeker rekening houden met wat jouw erg stoort en beseffen dat jij zult optreden bij wat jij erg belangrijk vindt.



14

3. Niet toegeven, durven neen zeggen. Laat je niet manipuleren. Pubers zijn vaak erg handig in het overhalen van hun ouders. Prof. Compernolle zet in zijn boek "Alles went, ook een adolescent" enkele van die wapens op een rijtje: 1. Drammen zeuren en zagen. Pubers voeren vaak een uitputtingsslag. Ze zijn niet agressief maar weten net zolang vol te houden tot de situatie zo vervelend wordt dat je er als ouder wilt vanaf zijn. "OK, voor één keer..." Maar denk eraan, elk succes zal die techniek doen toenemen. 2. Met agressie reageren wanneer ze hun zin niet krijgen. Door te schreeuwen, te schelden of kwaad te worden proberen ze hun ouders op de knieën te krijgen. Vooral als er vreemden bij zijn lukt dat wel eens. Het is gedrag dat ze vaak reeds als peuter stelden en dat ze nu plots weer gaan proberen. Toegeven is dit gedrag bekrachtigen en het zal dan ook toenemen. Er tegen ingaan leidt vaak tot een hopeloze strijd en kan erg vernederend zijn voor ouders. Erken het kind in zijn gevoelens. Hij mag best kwaad zijn, maar dat soort gedrag pik je niet. De jongere moet duidelijk weten dat hij of zij nooit op die manier zal verkrijgen wat hij wenst. Probeer dat heel duidelijk te stellen, telkens opnieuw. Je wilt er over praten, maar niet op deze manier. 3. Stommetje spelen. Als ouder negeer je wel eens het kind als je boos bent. Pubers leren dat soms ook als wapen te gebruiken. Ze weten hoe vervelend het is. Ze bouwen een muur op waar je moeilijk doorheen kunt. Als je uiteindelijk gaat smeken om "binnengelaten" te worden, versterk je hun machtsgevoel. Niet teveel aandringen zolang ze zich aan de regels blijven houden. Soms helpt het schrijven van een briefje om het ijs te doorbreken. Schrijf wat je voelt maar geef niet toe. 4. Op het gevoel inspelen, verleiden of misleiden. Pubers weten vaak handig gebruik te maken van de liefde van de ouders. "Ik haat je" of “ik wou dat ik nooit geboren was” kunnen ouders behoorlijk pijn doen. Het is echter iets dat we soms al bij peuters te horen krijgen zonder dat ze weten wat het betekent. Dit spelen met het gevoel van ouders of het inspelen op hun schuldgevoel wil wel eens lukken en je ongelukkig tonen en dood willen zijn, maakt ouders gemakkelijk bang. Maar als het werkt om iets gedaan te krijgen wordt het herhaald. Verleiden is ook heel plezierig. Dicht bij papa komen en extra lief iets vragen... of met de opmerking dat hij jou toch veel beter begrijpt dan mama...



15 En welke ouder kent niet het verhaaltje dat "alle kinderen in mijn klas mogen dat wel!" Ouders komen niet graag oubollig over bij hun puber en weinigen gaan effectief na of die uitspraak wel juist is. Je kunt ook gewoon duidelijk stellen dat jij dat zo belangrijk vindt dat het jou niet kan schelen wat andere ouders zeggen of doen. 5. Geweld gebruiken. Als een kind ervaart dat het hiermee iets kan bereiken, dan is de kans groot dat het dit opnieuw zal proberen en steeds verder zal gaan om te bereiken wat het wilt. Soms keuren ouders bij het nog zeer jonge kind dat gedrag goed door op te merken "kijk eens wat dat kereltje durft", maar wanneer dit gedrag niet in de kiem gesmoord wordt als volkomen ontoelaatbaar, is het een gevaarlijk wapen. Belangrijk is dat beide ouders aanvaarden dat dit niet kan, want niet reageren is hier vaak toestemming geven. 6. Dreigen en chanteren. "Als je niet... dan zal ik..." Succes met dreigen zal alleen leiden tot toename van dit gedrag en kan leiden tot pure chantage. Het kind gaat dan dreigen met weglopen, zelfmoord of fysische geweld. Ouders komen voor een onoplosbaar dilemma want toegeven is verkeerd, maar niet toegeven houdt ook een zwaar risico in. Weet dan dat toegeven altijd fout zal aflopen en tot steeds zwaardere chantage zal leiden. Bekijk dergelijke signalen als werkelijke alarmsignalen van het kind. Ofwel is er iets grondig mis met het kind of met jouw relatie, met het gezin of de school, ofwel heb je de climax bereikt van jarenlange chantage, of de climax van jarenlange verwenning. Als ouder kan je een dergelijke situatie niet alleen aan. Zoek hulp, liefst bij een gezinstherapeut die verstand heeft van adolescenten of zoek naar een afkoelingsperiode, waarbij de adolescent een tijdje uit huis gaat logeren bij goede vrienden of kennissen.



16

4. Wat steeds belangrijk blijft: Liefde en waardering.

Het belangrijkste bij de opvoeding maar ook bij de aanpak van elk gedragsprobleem is het aanvaarden van het kind zoals het is, los van wat het doet, en het dit ook laten ervaren.

Dit lukt niet altijd. Zeker niet bij jongeren die agressief reageren of jongeren die zich niet willen laten kennen en ons ook telkens weer teleurstellen. Het is normaal dat je ook als ouder niet altijd je kind even graag ziet, het soms wel eens verwenst… Ga je niet schuldig voelen. Het is heel normaal, maar het is ook een signaal om er iets aan te doen. Niet zitten wachten tot je kind verandert. Je kunt er ook zelf iets aan doen. Als je moeite hebt met je kind te aanvaarden, speel geen komedie maar zoekt het beter te begrijpen. Observeer, noteer desnoods wat er gebeurt,… wees nieuwsgierig naar je kind. Denk aan het spreekwoord "onbekend is onbemind". Dit kan je ook omkeren. Hoe beter je iemand kent, hoe moeilijker je hem kunt verwerpen. Het lijkt soms niet zo, maar als je iemand probeert echt te kennen met zijn goede en minder goede kanten, dan ga je automatisch meer relativeren, je gaat de betrokken persoon beter begrijpen en dat is een eerste stap naar aanvaarden en ook liefhebben, zo ook bij pubers waar je het als ouder moeilijk mee hebt. Probeer nooit extra lief te zijn, dat lukt je niet zonder een geforceerde indruk te geven waardoor het kind je nog meer zal uitdagen of je zal mijden. Probeer liever je kind in zijn hobby's en angsten, zijn vrienden en voorkeuren, beter te leren kennen en ik ben zeker dat je aanknopingspunten zult vinden waardoor het kind je meer gaat boeien. Zelfs politici weten dat en geven maar al te graag een werkje uit over hun leven en persoon. Ik weet wel dat jullie, ondanks alles, van je kinderen houden, maar weten zij dat ook? Verbinden we onze aandacht en affectie niet teveel met wat ze doen en niet met wie ze zijn? Complimentjes in overvloed als ze doen wat we graag hebben maar anders? Affectie is nochtans een basisbehoefte ook bij pubers, bij allemaal. Affectie geeft dit behaaglijke gevoel van er te mogen zijn. Dit kan door kleinigheden. Als je weet wat de interesses zijn van je kind weet je ook op welk moment wie er geboeid kan zijn en kan een knipoogje of alleen maar even in hun richting kijken hen dat zalige gevoel geven van iemand die met je bezig is. Deze “gratis liefde” is heel belangrijk. Tonen van genegenheid zonder dat de ander er iets voor deed of voor moet doen, is echte Luc Waes: Beter omgaan met conflicten.


17 genegenheid. En je mag het gerust ook af en toe eens zeggen dat je ze graag ziet. Tenminste als je het niet doet om iets anders te bereiken…

Duidelijkheid. Een tweede belangrijke punt is het geven van duidelijkheid. Zowel in het stellen van eisen als van grenzen. Bij het geven van beloning als straf, steeds duidelijkheid en voorspelbaarheid. In tegenstelling tot wat veel ouders en leerkrachten tegenwoordig denken is het niet een positieve relatie die onze eerste zorg moet zijn. Een goede relatie is natuurlijk zeer wenselijk maar dat maak je niet zomaar. De beste communicatievaardigheid helpt vaak niet wanneer we niet vertrekken van duidelijkheid.

Duidelijkheid en voorspelbaarheid kunnen pas veiligheid creëren en zich veilig voelen is een basisbehoefte die noodzakelijk is voor elke goede relatie en voor een vlotte communicatie.

Pas dan kan gewerkt worden aan een positieve groei en ontwikkeling bij het kind. Met alleen een goede relatie na te streven, vaak ten koste van duidelijkheid omdat we strengheid als een beletsel zien voor een goede relatie, komen we er niet. Met alleen een goede relatie na te streven riskeren we zelfs in een situatie te komen waarbij we juist aan verwenning doen. We geraken dan ook snel ontgoocheld doordat verwenning onzekerheid en angst doet ontstaan met meer agressie en ontevredenheid als gevolg. Het is wel zo dat er een verschil bestaat in de aanpak van kinderen en hoe ruim je de grenzen stelt. Hoe verstandiger het kind en hoe ouder, hoe meer de behoefte groeit aan ruimere grenzen. Hyperkinetische kinderen echter gaan gewoon kapot in scholen of gezinnen met te ruime grenzen en bloeien open in een eerder strenge school of bij strenge ouders. Jongeren hebben ruimte nodig. Ze moeten niet altijd en in alles gevolgd worden en voortdurend aanwijzingen krijgen van wat kan en niet kan en mag en niet mag. Het kind mag best zelf heel wat ontdekken, maar alle kinderen en jongeren hebben duidelijk baat bij een grotere duidelijkheid in het stellen van grenzen. Duidelijkheid is ook noodzakelijk bij het geven van kritiek, een hoofdbestanddeel van opvoeding en onderwijs. Kritiek is noodzakelijk om de jongere de nodige informatie te geven om zichzelf te kunnen bijsturen, maar dan moet die kritiek duidelijk zijn en



18 bedoeld zijn om bij te sturen en te helpen. Algemene opmerkingen doen dit zeker niet. Wees steeds taakgericht en niet persoonsgericht. De jongere moet iets kunnen doen met je kritiek, anders heeft het geen zin en is kritiek alleen maar bedreigend of maakt het angstig en onzeker. Niet je werk trekt op niets, maar door al die taalfouten is het zeer zwak. Niet je bent onuitstaanbaar, maar door je opmerkingen heb ik het moeilijk nog naar je te luisteren. Niet je bent agressief, maar dat gedrag, deze manier van praten, deze reactie aanvaard ik niet. Durf waarderen wat positief is, ook al reageert je zoon of dochter niet altijd zoals jij het zou wensen. Een kind dat doet wat je vraagt moet voelen dat je dat waardeert, ondanks zijn soms negatieve reactie. Je kunt pas op dat negatieve reageren als je eerst hebt laten blijken dat je ook het positieve hebt gezien.

Geloof in je kind. Een ander belangrijk punt in opvoeding en hulpverlening, maar eigenlijk in de ganse menselijke relatie, is onze eigen verwachting naar elkaar. Verwachten we dat ons kind anders kan of wil reageren? Of blijven we in feite wachten op hoe ze zullen reageren, onbewust dat onze eigen verwachtingen in feite bepalend zijn voor het gedrag van ons kind. In de psychologie spreken we van het "Pygmalion effect" naar de oude Griekse mythe waarbij de beeldhouwer Pygmalion zo in vervoering was van zijn eigen kunstwerk dat de godin Afrodite het tot leven wekte.

Heel onze houding spreekt onze verwachtingen uit zonder dat we het bewust zijn. Maar deze verwachtingen bepalen wel heel sterk het gedrag van de andere.

Even een paar experimenten: Rosenthal, een zeer bekende man in de sociale psychologie bezocht samen met zijn collega Leonore Jacobsen een aantal lagere schoolklassen die hij testte. Hij vertelde nadien de leerkracht dat bij enkele leerlingen voor het komende schooljaar forse vorderingen mochten verwacht worden. Hij vertelde er niet bij dat de keuze van die leerlingen helemaal niets met die toetsing te maken had, maar zuiver toevallig was bij wijze van experiment. Desondanks veranderde iets in de houding van de leerkracht, waardoor inderdaad deze leerlingen enorme vorderingen maakten en bij de eersten van de klas kwamen. Nadien testte hij de klas opnieuw en constateerde een opmerkelijke vooruitgang bij deze drie leerlingen. Zelf op objectieve intelligentietests bleken Luc Waes: Beter omgaan met conflicten.


19 sommige leerlingen gestegen te zijn. Door de positieve verwachting van de leerkracht stegen dus niet alleen hun resultaten, maar kregen sommige kinderen betere kansen om hun mogelijkheden te ontwikkelen. Dat het niet alleen bij jongere kinderen werkt, bewees Albert King binnen een herscholingscursus voor lassers. Hij liet een lasinstructeur in een herscholingscentrum weten dat 5 van zijn cursisten over een grote aanleg tot lassen beschikten. Ze waren echter louter door toeval gekozen en waren er zich zelf niet van bewust dat ze als zeer geschikt geboekt stonden. Toch was ook hier een aanzienlijke verandering in hun prestaties tegenover de rest van de groep. Ze waren minder afwezig, hadden slechts de helft van de tijd nodig om hun lasproef onder de knie te krijgen en scoorden gemiddeld tien punten hoger dan hun medestudenten. Het was zelfs zo dat hun collega's die vorderingen merkten en bij voorkeur met hen wilden samenwerken. Wat heeft dit met gedragsproblemen of storend gedrag te maken zal je misschien vragen? Wel, geloven wij eigenlijk voldoende dat het anders kan en dat onze pubers zich eigenlijk anders zouden willen gedragen. Bepalen wijzelf niet teveel hoe ze zullen reageren door onze eigen ingesteldheid. Beïnvloeden we niet teveel elkaar door negatieve boodschappen. Eigenlijk zouden we niet van elkaar mogen aanvaarden dat we meningen geven over onze kinderen. Het is alleen met feiten dat we iets kunnen doen. Feiten laten toe dat onze mening kan in vraag gesteld worden, laten dus communicatie toe wat door meningen, zeg maar vooroordelen, juist verhinderd wordt. Ook naar pubers toe zijn meningen niet gewenst. Ze verlammen zonder dat de jongere er een boodschap aan heeft. Zeker negatieve meningen zijn ongewenst en meer nog, negatieve meningen naar derden waar betrokkene bij is. Kun je aanvaarden dat iemand die beweert van jou te houden, jou afbreekt bij anderen? Begrip en waardering, duidelijkheid en een positieve ingesteldheid. Het zijn de basishoudingen van elke gezonde relatie, dus zeker van een opvoedkundige relatie. Het is het beste tegengif tegen wat ons en onze kinderen via TV en media bereikt. Een positieve ingesteldheid van de ander, van ons, kan hier veel aan verhelpen. Maar dat vraagt begrip, dat vraagt ook duidelijkheid, dat vraagt eigenlijk gewoon “echte” liefde.

5. Straf en beloning. Dit is natuurlijk een afzonderlijk hoofdstuk. Persoonlijk zoek ik straf zoveel mogelijk te vermijden. Het resultaat van straffen is niet zo overtuigend bij aanpak van probleemgedrag. Toch blijft straf wel noodzakelijk. Luc Waes: Beter omgaan met conflicten.


20 We kunnen immers geen regels geven zonder een consequentie (sanctie) te koppelen aan het niet naleven ervan. Maar het is niet door die sanctie dat onze kinderen regels (en waarden) zullen leren. Door de sanctie verplichten we hen alleen de regel op te volgen (in de hoop dat ze zo ervaren dat deze regels en de achterliggende waarden ook voor hen belangrijk, nuttig of waardevol zijn).Het is veel belangrijker dat ze ervaren dat deze regels voor hen belangrijk zijn, ook nuttig zijn en waardevol. Wil een kind zich hier toch niet aan houden, dan zal soms straf noodzakelijk zijn. Zorg dat de straf duidelijk afgesproken is. Dit hoeft niet onmiddellijk bij het geven van de regels maar is wel noodzakelijk bij het blijven overtreden ervan. Hoe kan een jongere ervaren dat voor jou iets heel belangrijk is als je hem of haar er straffeloos zijn voeten laat aan vegen? Hoe kan een jongere ervaren dat een afspraak belangrijk is als je niet optreedt wanneer hij de afspraak niet nakomt. Straffen moet natuurlijk in verhouding staan met het gebeuren en niet met je boosheid! Straf moet de jongere kunnen helpen of is nutteloos en maakt alleen de relatie verder kapot. Straf mag kort zijn maar heeft liefst een verband met het foutieve gedrag. Beter regelmatig een korte sanctie dan wachten tot het de spuigaten uitloopt en dan met een zeer zware sanctie afkomen. Als je puber de straf niet aanvaardt, zal ze ook geen effect hebben en zich vaak keren tegen degene die voor de straf verantwoordelijk geacht wordt. Zorg wel dat de sanctie onaangenaam is, dat de straf een verlies betekent voor het kind. Je kind kan immers helemaal anders over een bepaalde straf denken als jij. Vb: kamerarrest... (als hij toch TV heeft op zijn kamer en PC en internet...) Vergeet vooral niet dat ongewenst gedrag geen beloning mag uitlokken door er op in te gaan of toe te geven (ook als men nadien boos reageert en met sancties gaat dreigen indien het nog eens zou gebeuren). Denk er aan: De lichtste en kortste straf (die helpt) is de beste. Begin dus steeds met iets eenvoudigs en maak die zwaarder in afspraak met het kind als blijkt dat het niet helpt. Concreet het ongewenst gedrag omschrijven en aantonen wat men wel verwacht is vaak een beter signaal dan het geven van een straf. Bij afnemen van voordelen moet men goed beseffen dat een verkregen voordeel niet zomaar straffeloos kan weggenomen worden om een ander ongewenst gedrag mee te straffen. Het geven van beloningen is echter ook niet steeds een oplossing. Jongeren moeten zich niet leren gedragen omwille van een materieel voordeel. Ze moeten leren dat wat wij vragen voor hen lonend is. Daarbij is vooral onze waardering nodig en die kan soms eens door iets materieels bekrachtigd worden. De beloning is dan een extra uiting van onze waardering en niet iets dat hij kan afdwingen. Luc Waes: Beter omgaan met conflicten.


21 Zo kan ook storend gedrag aangepakt worden. Vanuit wat de jongere wel goed doet en vanuit onze waardering voor wat wel positief is, kunnen we de jongere laten ervaren dat we niet altijd op zijn kap zitten. We laten hem ervaren dat we oog hebben voor het positieve. Dit kan stimulerend werken om zelf iets aan zijn probleem te doen. Beloon vooral nooit storend gedrag. Het gebeurt zo gemakkelijk en ze hebben zoveel geheime wapens zoals ik daarnet ook heb uiteengezet.. We kennen allemaal de goed bedoelde reactie: “OK, goed voor één keer…” En hoe vaak lossen we geen conflict op door toe te geven. De zalige glimlach van het “beloonde” kind geeft ons wel een aangenaam gevoel, maar het “ongewenste” gedrag zal alleen maar toenemen. Jongeren kennen snel onze zwakke plaatsjes en zullen in het begin heel boos reageren als plots hun manipuleren niet meer pakt. Laat je niet afschrikken door hun onmiddellijke reactie, maar wees overtuigd dat een kordate aanpak voor jou en voor je kind veel beter is en ook de band veel hechter zal maken. Jongeren hebben immers zekerheid en steun nodig. De beste beloning blijft evenwel onze waardering voor wat ze doen. Het geeft hen het gevoel van goed bezig te zijn en ondersteunt hun zelfvertrouwen. Deze waardering mag af en toe door iets materieels worden beklemtoond, maar dat materiële kan niet verdiend worden. Alleen onze waardering kunnen ze verdienen wanneer ze zich inzetten voor wat we vragen.

6. Waar ouders het soms moeilijk mee hebben. 1. De schoolse resultaten. Zolang alles goed gaat op school en zoon of dochter met goede rapporten naar huis komt zijn ouders bereid veel door de vingers te zien. Pas wanneer het rapport achteruit gaat, begint de ruzie. Jongeren beseffen heel goed dat schoolse resultaten voor ouders belangrijk zijn en in het zich afzetten tegen thuis wordt vaak ook het rapport en de school gebruikt. Jongeren moeten echter beseffen dat werken voor een goed rapport om de ouders een plezier te doen alleen belangrijk was als ze klein waren. Eenmaal ouder geworden moeten ze beseffen dat dit rapport vooral voor hen en hun toekomst belangrijk is. Zolang ze echter worstelen met hun eigen identiteit en nog op zoek zijn naar wat ze willen in het leven, kan de school erg belastend overkomen. Pubers hebben hun ouders nodig, om wat de studie betreft, tot zinvolle keuzes te komen. Reageren vanuit een verzet leidt vaak tot zware teleurstellingen voor beiden. Openheid is belangrijk. De jongere moet de zorg van de ouders begrijpen, maar moet



22 anderzijds ook bereidheid vinden bij de ouders om naar zijn wensen te luisteren. Dan kan men komen tot zinvolle compromissen. 2. Slechte vrienden. We mogen in feite niet spreken van slechte vrienden. Er zijn vrienden die we liever niet zien omgaan met onze zoon of dochter, en er zijn vrienden waarbij de invloed op onze zoon of dochter zeer negatief is. Om dit te weten is het belangrijk dat we hen niet verbieden van met die vrienden thuis te komen. Het is beter ze eerst zelf te leren kennen. Horen, zien en zwijgen tot je zelf een duidelijk beeld hebt verkregen of het alleen maar een vriend is die jou stoort door zijn anders zijn in kleding, gedrag en taal, of is het een vriend die op andere zaken uit is. Bespreek dit dan vanuit jouw angsten, geef uw mening en luistert naar de mening van je zoon of dochter. Misschien delen ze wel jouw angst of willen ze juist bepaalde zaken niet zien. Maar als je werkelijk meent dat een bepaalde vriend of vriendin een aanwijsbare negatieve invloed heeft dan moet je ook consequent zijn en de omgang verbieden of althans ze niet in jouw huis toelaten. 3. Druggebruik. Veel jongeren willen experimenteren en zullen dit ook met drugs doen. Er is geen enkele school die drugvrij is. Jongeren weten heel goed waar ze aan het spul kunnen komen en weten heel goed welke vrienden dit gebruiken. Als zoon of dochter vrij sociaal is en veel vrienden heeft zal het veel gemakkelijker zijn om met andere vrienden om te gaan wanneer ze niet willen meedoen aan bepaalde zaken. Is je kind echter onzeker, zijn er meer problemen met thuis en met zijn studies, dan is de kans groter dat het kind met dergelijke vrienden in contact komt en er ook veel moeilijker van los kan komen. Er komt vanuit de groep een druk om erbij te horen en te blijven. Jongeren krijgen schrik om er tegen in te gaan uit schrik van hun vrienden te verliezen. Het is pas wanneer de dealer is opgepakt dat sommigen durven afhaken. Soms zijn ze echter al lang het stadium van experimenteren voorbij en bestaat er al een zekere afhankelijkheid aan het spul. Het is belangrijk als ouder hier open te blijven over praten. Neen, in contact komen met drugs en zelfs even mee proeven is niet zo gevaarlijk. Jongeren worden niet verslaafd door alleen te experimenteren, maar ze moeten de steun hebben om het bij experimenteren te kunnen houden en zelf te beslissen om te stoppen. Ze moeten horen wat de waarde en wat de gevaren zijn. Ze moeten beseffen dat hun ouders dit weten en hierover willen praten. Het is niet omdat jongeren beweren dat drugs moeten kunnen of op school zouden moeten toegelaten zijn dat ze nu ook echt gebruiken. Ze tasten af wat de ouders hierover denken. Angst en dreigementen gaan geen gesprek op gang brengen en dwingen een jongere vaak Luc Waes: Beter omgaan met conflicten.


23 tot experimenteren achter de rug van de ouders om. Maar als het misloopt kunnen ze nergens terecht. 4. Uitgaan. Een ander heel delicaat punt is het willen uitgaan van de jongeren. Jongeren willen bij hun leeftijdsgenoten horen, willen vrij zijn, willen de wereld leren kennen. Het is normaal dat het uitgaansleven hen aantrekt. De disco, de jeugdclub... Het is ook zo dat het nachtleven niet zonder gevaar is, dat jongeren zichzelf nog te weinig in de hand hebben, dat er van jongeren misbruik wordt gemaakt, dat er aan jongeren grof geld wordt verdiend. Maar we beschermen hen niet met ons te verzetten tegen dit willen uitgaan. We helpen hen ook niet door ze maar vrij te laten. Het zal een loslaten worden onder controle en met duidelijke afspraken. Dit zal moeilijk zijn als een jongere dat niet gewoon is. Maar ook als ze het gewoon zijn van steeds te luisteren, komen ze in een periode waar loskomen van thuis sterker wordt dan de liefde van het nest. Geen paniek, maar blijf eisen stellen. Ook wanneer de jongere ze niet wil opvolgen. Er mag geen twijfel ontstaan dat wat je vraagt achterhaald zou zijn of toch niet zo belangrijk is. Zelfs wanneer afspraken en sancties niet worden nageleefd zal ons blijven aandringen en eventueel inhouden van voordelen, voor de jongere een baken moeten zijn. Laat het echter nooit tot een breuk komen. Ze kunnen ons immers nog niet missen. 5. Gebrek aan respect. Het wordt zo vaak de jeugd verweten dat ze geen respect heeft. Toch ervaar je bij het omgaan met jongeren dat respect voor ouders en leerkrachten wel degelijk aanwezig is. Het uiten van respect is echter andere koek. Ouders en leerkrachten blijven nog steeds model voor de jongeren, maar ze moeten willen een voorbeeld zijn. Ze moeten ook willen hun waarden zelf nakomen en durven toegeven waar ze verkeerd zijn. Het is zeer belangrijk dat ouders de communicatie met hun pubers blijven in stand houden. Het is niet gemakkelijk, maar er valt heus wel met een puber te praten. Het heeft natuurlijk geen zin om te blijven praten over zaken waar je al een duidelijk standpunt hebt ingenomen omdat je deze zaken als zeer belangrijk ziet, hoewel zoon of dochter daar anders over denkt. Maar blijven luisteren kan wel.



24

7. Waarop letten bij discussie? 1. Discussie is geen ruzie. Er moet gelijkwaardigheid zijn. De jongere moet voelen dat hij ernstig genomen wordt. Dit kan maar door ook echt te willen luisteren, te willen weten wat de jongere bedoelt en wat hij wil. De jongere moet echter ook willen accepteren dat ouders hun rechten en verlangens hebben, anders is er geen gelijkwaardigheid. 2. Discussie is geen beslissing nemen. Het kan soms goed zijn om na een discussie de beslissing even uit te stellen. Overleg met de partner kan zelfs soms heel zinvol zijn en laat de jongeren ervaren dat jullie een stel zijn. 3. Terugblikken op een discussie om onderliggende gevoelens bij te sturen. Vertrouwen schep je door eigen fouten te erkennen. Ook soms oude fouten . Luister in een gesprek zonder commentaar te geven. Een puber is nu eenmaal erg impulsief en kan inderdaad snel veranderen van mening. We hoeven hem dat niet steeds onder zijn neus te wrijven. Hij komt er wel uit als hij voelt dat we hem ernstig nemen en ook waarderen. 4. Maak er geen drama van als je puber niet gemakkelijk praat. Er kunnen inderdaad heel wat problemen schuilen achter dat zwijgen, maar dat hoeft niet. Als je je zorgen maakt is het goed je angst om hun gedrag kenbaar te maken. Als blijkt dat er niets is, durf je zoon of dochter ook aanvaarden als een stil iemand. 5. Voor een goed gesprek is luisteren het belangrijkste. Probeer te herhalen wat je zoon of dochter wou zeggen. Misschien verstond je hem of haar verkeerd en dat kan aanleiding geven tot conflicten. Het helpt in ieder geval om jezelf onder controle te houden, om rustig te blijven, om te luisteren. Laat hem of haar af en toe herhalen wat jij vroeg of zei om zeker te zijn dat hij of zij jou ook hoorde en verstaan heeft. Maar doet dit niet op een belerende wijze. 6. Geef altijd jouw mening en jouw zorg. Durf in te gaan tegen wat je kind denkt. Ga geen confrontatie uit de weg, maar maak er geen ruzie om. Respecteer de mening van je kind maar vraag ook respect voor jouw mening. Beslis niet onmiddellijk maar overweeg eerst wat je wilt bereiken met jouw beslissing.



25

Besluit. Omgaan met moeilijke jongeren kan voor een ouder vaak uitzichtloos lijken. Het probleem is niet altijd wat het lijkt. Jongeren kunnen het moeilijk hebben met hun ouders en in die mate ook revolteren tegen hun waarden en regels. Het is vooral een strijd tegen zichzelf, een zoeken van een eigen identiteit. Hoezeer ze ook reageren tegen thuis, hun thuis blijft een houvast en steun. Maar ouders moeten zich voldoende zeker voelen en durven opkomen voor wat ze belangrijk vinden en dit ook durven vragen aan hun pubers. Onze opdracht is niet de jongeren gehoorzaam te maken, onderdanig te maken… Onze opdracht is jongeren te helpen hun eigen weg te vinden, hen te helpen om op eigen benen te kunnen staan. Dit kan niet door onze waarden (en regels) op te dringen, maar door openheid en duidelijkheid naar hen toe. Straf en belonen blijven waardevol, maar ze zijn niet het belangrijkste middel in de opvoeding. Vaak werken ze niet zoals we het zouden willen. Onze houding naar de jongere toe, onze aandacht, waardering en liefde, zijn immers veel belangrijker. Ze stimuleren beter dan de beste beloning (ze zijn immers de beste beloning). De basisattitudes van liefde, duidelijkheid en positieve verwachtingen, lijken dan misschien wat oubollig, ze blijven essentieel in de opvoeding. Zeker in een tijd waar onze kinderen wat stuurloos worden is het belangrijk dat ouders door duidelijke afspraken en ook af en toe te durven "neen" zeggen, de kinderen houvast bieden en door model te willen zijn, hen helpen in hun groei naar volwassenheid en zelfstandigheid. Dit resulteert onvermijdelijk in een veel groter wederzijds respect en welbevinden van kinderen en ouders.

Luc WAES Rigessel 30 3111 Wezemaal 016/ 58 04 61 e-mail: [email protected] GSM: 0474 40 80 66



26

Bibliografie en nuttige litteratuur. ADRIAENSSENS P. Van hieraf mag je gaan. Lannoo, Tielt 2000 (4) AUSSEMS Ans en ZWAAN E.J., Straffen in de opvoeding. Acco, Leuven, 1991 BAERT, K., ADHD. Op één spoor? Leuven/Appeldoorn Garant 2002 BAERT, K., Superleerkrachten gevraagd. De onderwijskundige aanpak van werkhoudingsproblemen. Leuven Acco 2001 BARKLEY, R.A., Diagnose ADHD. Een gids voor ouders en hulpverlener. Lisse: Swets & Zeitlinger 2001 BOLLAERT, Rita, Zit stil! Op school. Omgaan met ADHD in de klas. Tielt: Lannoo 2001 BOLLAERT, Rita, DERUDDER,M., Tieners zit stil! Op school. Omgaan met ADHD. Tielt: Lannoo 2004. BRADLEY,M., Je tiener is crazy. Tielt: Lannoo 2002 BRAZELTON T.Berry en SPARROW Joshua D., Mijn kind wil niet luisteren. De weg naar meer discipline. De Brazelton-methode. Lannoo - Tielt 2003 COMPERNOLLE T., Stress op de middelbare school. Acco, Leuven, 1987 COMPERNOLLE T. Alles went, ook een adolescent. Lannoo, Tielt 1999. COMPERNOLLE, T., DORELEIJERS,T., Handleiding voor het opvoeden van overbeweeglijke kinderen. Tielt: Lannoo 2001 COMPERNOLLE,T., Het hyperkinetisch of ADHD-syndroom, bij pubers en adolescenten (art) COOSEMANS,I., Tieners in de knoei. Gids voor het begeleiden van jongeren. Tielt: Lannoo 2003 DE BACKER, H., ADHD? Laat je niets wijs maken! Berchem: Epo 2003 DESODT Stef, Help, een puber in huis! Een doeboek met antwoorden op de meest gestelde vragen. Roularta Books, NV, Roeselare 2001(2) DRIESEN L. Straffen? Garant, Leuven/Apeldoorn, 1997 (2) ENGELEN,I., DEBOUTTE Gie, Pesten, gedaan ermee! Hoe omgaan met pesterijen, Tips voor ouders, leerkrachten en begeleiders. Uitgave BDJ-jeugd en vrede. 180p. 395fr. ENGELEN Ivo en COOSEMANS Ingrid, Tieners in de knoei. Lannoo – Tielt 2003 GORDON Th., Luisteren naar kinderen. Elsevier, Amsterdam/Brussel, 1979(4) GORDON Th., Beter omgaan met kinderen. Elsevier, Amsterdam/Brussel, 1984 (5) GORDON Th., Opvoeden tot zelfdiscipline. Trion – Baarn, 1992 OLWEUS, D., Treiteren op school, ACCO-Leuven POLIS B., Alleen een moeder kan van zo'n jongen houden. Hoe ik leerde leven met ADHD, Nieuwezijds, 2004 TEN BRINK, L.,E., Pubers met ADHD, een ouder-trainingsprogramma. Lisse: Swetz & Zeitlinger 2003. VAN DER PLOEG J.D. Gedragsproblemen, ontwikkelingen en risico's. Ortho, Lemniscaat, Rotterdam 1997 (4) VAN DER MEER, B., De zondebok in de klas, 1992 (4de druk) Nijmegen, Berkhout VAN DER MEER, B., Kinderen en pesten, 1995 (2de druk) uitg.Kosmos- Z&K, UtrechtAntwerpen VAN MOSSEVELDE E., Moeilijke leerlingen. Acco, Leuven, 1988 VAN MOSSEVELDE E., De klas in de hand. Acco, Leuven, 1997 VAN MOSSEVELDE,E., Pubers in de klas. Leuven: Acco 1999.



Sint Theresiacollege. 21 januari Kapelle-op-den-bos. Luc Waes, Lic.Psychologie

Recommend Documents