SIGNALEREN … maar eerst even dit! Workshop voor leernetwerkbijeenkomst LVB en verslaving 29 mei 2012 Marijke Bouts Mondriaan Verslavingspreventie Tel. 046 457 10 60
Hoe herken je probleem gebruik?
Noem eens een aantal signalen waarvan je kunt vermoeden dat er sprake is van beginnend problematisch middelengebruik
Herkenning van gebruik van genotmiddelen Wat wil je zien? – Dat iemand zojuist iets heeft gebruikt? – Dat iemand bezig is te experimenteren met genotmiddelen? – Dat iemand bezig is riskant te expermenteren met genotmiddelen? – Dat iemand verslaafd is aan genotmiddelen?
Structurele aanpak volgens stoplichtmodel • Groen: niet-gebruiker, wel risicogroep • Oranje: experimenteel tot risicovol gebruik • Rood: problematisch middelengebruik tot middelenafhankelijkheid
Nodig • Goed screeningsinstrument (SumID-Q) • Materialen voor de juiste interventie op het juiste niveau: – LVB folders over genotmiddelen – Spelmateriaal (Trip) – Voorlichting op maat (Bekijk ‘t nuchter)) – Motivatietraining (Bekijk ‘t nuchter)
• Samenwerking met Verslavingszorg
Opdracht Bespreek in je groepje: • Is dit materiaal bruikbaar voor jouw doelgroep? • Wanneer en hoe zou je het inzetten? • Wat heb je nodig om dit materiaal te kunnen gebruiken? • Waar haal je dat? • Knelpunten voor het gebruik?
Structurele aanpak volgens stoplichtmodel • Groen: niet-gebruiker, wel risicogroep: positief bekrachtigen, folders inzetten, websites, groepsvoorlichting • Oranje: experimenteel tot risicovol gebruik: voorlichting, motivatietraining, individuele begeleiding • Rood: problematisch middelengebruik tot middelenafhankelijkheid: motivatietraining en hulpverlening
Stadia van gebruik ONAFHANKELIJKHEID
Kennismaking
Hoeveelheid
stoppen
onbelangrijk
Experimenteren stoppen Hoeveelheid vormt een risico
Sociaal gebruik
(tolerantie vorming)
stabiel / stoppen
Gewoonte gebruik minderen / stoppen
Problematisch gebruik minderen / stoppen
Functie om problemen
Hoeveelheid is een
op te lossen
probleem op zich
AFHANKELIJK
VERSLAVING minderen / stoppen
Functie in zichzelf Verslavingsspiraal
Redenen voor gebruik Effecten • Geeft een lekker gevoel • Lang door kunnen gaan • Rustig worden Groepsprocessen • Meedoen met anderen/erbij willen horen • Gezelligheid • Stoer zijn • Geen ‘nee’durven zeggen Individuele aspecten • Nieuwsgierigheid • Verkennen van grenzen • Spanning zoeken • Verdrijven van verveling • Wegstoppen van problemen 9
Redenen om niet te veranderen • Veranderen is niet aantrekkelijk! (middelen maken minder saai) • Geen prioriteit (andere zaken die aandacht vragen) • Geen zelfvertrouwen • Gebruik is sociaal gemeengoed • Niet weten hoe • Onvoldoende vaardig • Irritatie door bemoeizucht hulpverleners 10
Voorwaarden voor gedragsverandering cliënt Algemeen • Voldoende eigenwaarde • Geloof in competentie • Onderkennen risicogedrag • Zorgen over risicogedrag
Permanente uitgang
Consolidatie
Actieve verandering
Beslissing
Tussentijdse uitgang
Bij de LVB-er: • Steun, begrip en acceptatie van omgeving • Passend zorgbeleid • Alternatieven voor het huidige gedrag
Terugval
Voorbeschouwing
Overpeinzing
Start
Opdracht 'het signaleringsgesprek' Je werkt als begeleider bij een LVB organisatie. Peter is een van je cliënten. Je kent hem nog niet zo lang en het gebruik van genotmiddelen is nog nooit ter sprake gekomen. Peter is 28 jaar. Afgelopen weekend is hij uit geweest. Hij heeft toen ook een party bezocht. Je vermoedt dat Peter daar pillen heeft gebruikt. Je vindt hem al een aantal weken moe uitzien en je denkt dat hij ook wat is afgevallen. Op maandag heeft hij ook veel moeite met opstaan. Je wil dit met hem bespreken. Je hebt op maandagochtend een gesprek met hem. Opdracht: 1. Schrijf op welke signalen er zijn. 2. Schrijf op wat het doel is van het gesprek dat je met Peter gaat voeren.
Het doel van een signaleringsgesprek - Bieden van veiligheid en vertrouwen - Verduidelijken van jouw rol (welke pet heb je op) - Verduidelijken doel van de gesprekken - Rustig verkennen wat er met de cliënt aan de hand is
En niet: dat je zeker wilt weten dat een cliënt alcohol/drugs heeft gebruikt en welke drug dat is
Do’s en dont’s in een signaleringsgesprek • • • • • •
Houdt het contact kort Stel eenvoudige vragen Sluit aan bij denk- en leerstijl Niet te veel informatie tegelijk Gebruik visueel materiaal Mondjesmaat een beroep op inzicht, reflectie, gevoel voor humor • Zorg dat er niet te veel druk komt • Eindig altijd concreet en op maat
Leren en veranderen bij LVB • Beter in ‘zien en doen’ dan in ‘horen en begrijpen • Leren – – – – –
sneller als er eigen voordeel is beter als materie hen raakt van herhaling, gewoontetraining, terugvertellen van toepassen van het samen ordenen van gedachten en bespreken van verschillende perspectieven – eerder als het perspectief heeft
Kenmerken open gesprek - Kijk de ander aan en knik. Door te kijken of te glimlachen laat je merken dat je de ander begrijpt - Stel open vragen - Houd je eigen ideeën, kritiek, oplossingen etc. achterwege. Geef alleen je mening als erom gevraagd wordt. - Verplaats je in de ander - Vat wat er gezegd is in eigen woorden samen, check of je het goed hebt begrepen.
Stadia van gedragsverandering Permanente uitgang
Volhouden
Uitvoeren
Beslissen
Tussentijdse uitgang
Terugval
Voorstadium
Overwegen
Start
Voorstadium Kenmerk: "Nee, er is niets aan de hand"
Doel begeleiding Contact, bevorderen eigenwaarde, bevorderen kennis en probleembesef
Tips • Ga niet in discussie, moraliseer niet • Stel open vragen, vat samen • Geef objectieve informatie • Sta open voor motieven jongere • Educatieve groepsinterventies
18
Overwegen Kenmerk:“Misschien, ik zal er eens over nadenken”
Doel begeleiding (algemeen) • Verminder aantrekkelijkheid gebruik, bespreken voor- en nadelen, verbeteren eigen effectiviteit, bezorgdheid vergroten
Tips • Vergroot bewustzijn van risico’s; vergroot ongerustheid; ga doorvragen, concretiseren en reflecteren; geef objectieve informatie en ga heretiketteren
19
Beslissen Kenmerken: “ja, ik ga er wat aan doen”
Doel begeleiding • Help te beslissen hoe te veranderen, help te kiezen: minderen of stoppen
Tips • Wees alert op hoge doelen en sociaal wenselijke antwoorden • Wees alert op ongenuanceerde impulsieve keuze
20
Uitvoeren Kenmerk: “Ik zet m’n schouders er onder”
Doel begeleiding • Help de doelen te halen, ondersteun positieve keuzes cliënt
Tips • Vallen en opstaan hoort er bij, bekrachtig positief (belonen) • ook begeleidingsteam moet vallen en opstaan accepteren
21
Volhouden Kenmerk: “ik houd het vol!” Doel begeleiding • Help jongere verandering vast te houden Tips • Bespreek risicosituaties, • maak voordelen huidige situatie concreet • bekrachtig positief 22
Terugval Kenmerk: “Jammer maar geen ramp” Doel begeleiding • Help terug te komen in beslissingsfase • Voorkom demoralisatie en ondersteun • Houd als team ook moed Tips • Benoem de terugval als een leerervaring (doorstart), • Bied snel laagdrempelig ondersteuning • Houd positief contact 23
Alcohol- en drugsgebruik voorkomen • • • •
Beginleeftijd van gebruik uitstellen Niet-gebruik stimuleren Problematisch gebruik signaleren Problematische gebruikers doorverwijzen naar de verslavingszorg
• Algemene risicofactoren komen juist bij mensen met LVB vaker voor, zoals: – Lage SES – (Bijkomende) psychische problemen – Beperkte vaardigheden om met stressvolle gebeurtenissen om te gaan 24
Risicofactoren voor problematisch gebruik Individueel • Leerproblemen • Psychische problemen • Mishandeling • Het slecht doen op school/werk • Aangesloten zijn bij groep die hetzelfde over drugs denkt Familie • Ruzie binnen het gezin en scheiding • Tolerantie van alcohol- en drugsgebruik • Criminaliteit Sociaal • Armoede • Probleemwijk • Werkeloosheid
25
Specifieke risicofactoren • Omgevingsfactoren – – – –
Druk vanuit de nabije omgeving Beschikbaarheid van middelen Afwezigheid van toezicht Ontbreken van stabiele relaties, ondersteunend sociaal netwerk, dag- of vrijetijdsbesteding – Overvraging
• Individuele factoren – – – –
Zelfregulatie schiet tekort Beïnvloedbaar LVB en bijkomende problematiek Van huis uit moeilijk lerend 26
Informatieve websites
– www.drugsinfo.nl – www.alcoholinfo.nl
27
Instellingen voor verslavingszorg – – – – – – – – – – – –
www.boumanggz.nl www.brijder.nl www.centrummaliebaan.nl www.indigo.nl www.iriszorg.nl www.jellinek.nl www.mondriaan.eu www.novadic-kentron.nl www.parnassia.nl www.tactus.nl www.vnn.nl www.vvgi.nl 28
Bedankt voor jullie aandacht
Marijke Bouts Mondriaan Verslavingspreventie T 046 4571060 E
[email protected]
Checklist: in gesprek met een cliënt • Signalen van mogelijk (problematisch) gebruik • Doel van gesprek • Leefsituatie (thuissituatie, hobby’s, sociale contacten, …) • Drugsgebruik (welke, waarom, wanneer, hoeveel, hoe vaak?) • Probleembeleving • Stadium van gedragsverandering • Vervolg (afspraken)
30
Signaleringsproces 1. Ontstaan van vermoedens – Waarnemen – Herkennen – Interpreteren (voorlopig) 2. Onderbouwen van vermoedens - Toetsen - Combineren van signalen 3. Bevestigen van vermoedens - Gesprek voeren - Analyseren 31
Nodig om goed te kunnen signaleren In de organisatie: • Visie m.b.t. middelengebruik • Beleid m.b.t. middelengebruik, signaleren en begeleiden • Regelgeving • Deskundigheid en deskundigheidsbevorderingsplan • Faciliteiten, bijvoorbeeld collegiaal overleg
Nodig om goed te kunnen signaleren Bij de medewerkers: • Open houding • willen & durven zien • Kennis • over alcohol en andere drugs, middelengebruik en – misbruik • Vaardigheden • Informatie verzamelen • Gespreksvoering • Vertrouwen en veiligheid
Enkele signalen voor problematisch gebruik Veranderingen in: • • • •
• •
Gedrag: prikkelbaar, agressief, veel praten over middelengebruik, verstoord dag- en nachtritme Sociale omgeving: verlies vrienden, relatieproblemen, toename "vage vrienden" Stemming: extra vrolijk, somberheid, angstig Gezondheid: vaker ziek, afname of toename gewicht, minder energie maar ook momenten van functioneren op de toppen van energie School/werk: wisselende of verslechterde prestaties, verzuim, nalatigheid afspraken Financiële problemen: geldtekort of ineens 34 veel geld, andere besteding
Valkuilen bij signaleren en begeleiden - Ondervragen - Preken en moraliseren - Beschuldigen - Waarschuwen en dreigen - Bevelen en voorschrijven - Adviseren - Foutief inschatten
Een gespreksmodel 1. Probleemverheldering – – –
Contact maken met cliënt: vertrouwensband Cliënt staat centraal: gedachten, gevoelens Verkennen van probleemsituatie
2. Probleemnuancering – –
Meer sturing De cliënt helpen de grote lijn te vinden in schijnbaar losstaande feiten of problemen
36
Een gespreksmodel 3. Probleembehandeling – – – – – – – –
Prioriteiten stellen Formuleren van acties Overzicht maken van acties (wat kan cliënt zelf, welke hulp kan hij inroepen?) Doelen stellen (wanneer zijn acties geslaagd?) Uitvoering Evaluatie Nieuwe start Afsluiting 37
