Shape
Een magazine van de Sapa Groep • # 2 2006
› ROLSKI GEEFT JUISTE SKIBELEVING › CHINA NIEUWE HOOGTECHNOLOGISCHE GROOTMACHT › ONDERZOEK CENTRAAL IN FINSPÅNG
LASTIGE KLUS VOOR STOERE AUTO ALUMINIUM DORPEL VOLDEED AAN HOGE VEILIGHEIDSEISEN VOLVO
INHOUD
Een winnend concept
E
r heerst koortsachtige activiteit bij Sapa. 2006 begon met een grote vraag op de extrusiemarkt, en die is het hele jaar gebleven. We zien op de meeste van onze markten een positieve trend en al onze business area’s maken op dit moment een groei en ontwikkeling door. Ik ben nu een halfjaar bij Sapa en ik verbaas me nog steeds over de geavanceerde geometrie en de vele functies die in een aluminiumprofiel kunnen worden geïntegreerd, en over de oneindige mogelijkheden die onze profielen, bouwsystemen en strips voor warmtewisselaars bieden. Sapa heeft een winnend concept. Het is essentieel om dicht bij de markt en de klanten te zijn. Dit heeft onder andere geresulteerd in een aantal goede samenwerkingsverbanden met nieuwe en oude klanten. In september werd de uitbreiding van de productie-installatie voor strips voor warmtewisselaars in Shanghai ingewijd en het bedrijf vierde tegelijkertijd ook haar tienjarig jubileum. We voorspellen een verdere sterke groei op de markt voor warmtewisselaars, met name in China. Belangrijke discussiepunten op de ontmoeting tussen 98 Sapa Managers in Portugal waren de voortdurende verbeteringen en diverse HR-aangelegenheden. Het afgelopen jaar werd geëvalueerd en de strategieën voor 2007 werden bepaald. Applicatiedeling stond op het programma voor het verspreiden van ‘best practise’ binnen het concern. Sapa is een van de belangrijkste spelers binnen alle business area’s. We willen deze positie nog verder versterken. Dat kunnen we bereiken door klantgeoriënteerd te zijn en in alle onderdelen van onze activiteiten een hoog kennisniveau te bieden. We werken volgens het Genesis-systeem – een methode die is gebaseerd op voortdurende verbetering. Met behulp van dit systeem, alsmede een effectief systeem voor benchmarking, applicatiedeling door het hele concern en een sterke focus op personeelsvragen, zullen we samen onze toekomst vormgeven.
06
Innovatiegolf in China Sterke economische groei bevordert onderzoek en ontwikkeling.
10
04 Skiërs blijven met aluminium rolski in vorm.
Hydro-gevormde bovendorpel oplossing veiligheidsprobleem Volvo sportwagen C70.
20
14 Lennart Evrell, President en CEO van Sapa
Wij geven de toekomst vorm
2 SHAPE • # 2 2006
Corrosie in radiator Marja Melanders drijfveer.
Sapa is een internationaal industrieel concern dat veredelde aluminiumprofielen, op profiel gebaseerde componenten en -systemen, alsmede aluminiumstrips voor warmtewisselaars ontwikkelt, produceert en op de markt brengt. Sapa heeft een omzet van ca. 1,6 miljard euro en heeft ca. 8 200 medewerkers in ondernemingen in Europa, de Verenigde Staten en China.
Oude ijshockeystadions, moderne uitgaanstempels.
Shape is het bedrijfsmagazine van de Sapa Groep. Het verschijnt tweemaal per jaar in tien talen. Shape is ook te downloaden via www.sapagroup.com Verantwoordelijke uitgever: Eva Ekselius Redacteur: Anna-Lena Ahlberg Jansen Grafische vormgeving: Karin Löwencrantz Productie: OTW Publishing
Druk: Davidsons Tryckeri, Växjö Foto omslag: Magnus Glans Adreswijzigingen: klanten kunnen hun contactpersoon bij Sapa inlichten, medewerkers hun salarisadministratie en overige relaties de informatieafdeling in Nederland: tel. 00 31 (0) 598 319 216.
FOTO’S CHRISTER OLOFSSON
KORTE BERICHTEN
Even ’n taxi regelen Een taxi bestellen moet simpeler en gemakkelijker worden en er moet meer structuur in de wachtende rijen komen. Dat is het beoogde effect van de taxiautomaten die sinds de zomer op het Centraalstation in het Zweedse Gotenburg staan, en die dit najaar op het Centraalstation van Stockholm zullen worden geplaatst. “Ze moeten de chaos rond grote taxistandplaatsen wegnemen,” zegt Arne Lagerholm van Lagerholm & Co, dat samen met Megatech de automaten fabriceert. Met de taxiautomaat kan de reiziger zijn taxirit boeken en betalen, via internet bestelde tickets afhalen en informatie krijgen wáár op het station de vooraf bestelde taxi staat.
“Dit zal in Zweden een algemeen systeem worden,” aldus Arne Lagerholm. De taxiautomaten zijn gemaakt van geëxtrudeerde aluminiumprofielen van Sapa. De aluminium frames krijgen een uitvoering met aan de voorkant gelijmd glas, onzichtbare scharnieren en lijsten. Lagerholm & Co maakt internetstations, (uithang)borden, lichtkasten en lijsten. Het bedrijf maakt al meer dan 30 jaar constructies gebaseerd op aluminiumprofielen. Er worden momenteel 140 verschillende profielen in de productie gebruikt. “De technici van Sapa zijn voor ons zeer waardevol. Voor wat betreft deze constructie hebben we o.a. advies gekregen over hoe we de elektronica konden beschermen tegen regen,” vertelt Arne Lagerholm.
Mobiele bakken met profielen
Verlichting onderscheiden(d)
De armatuur Orosso heeft in april de ‘Oscar’ van de industriële vormgeving gewonnen, de internationale designprijs ‘Red Dot Award’ voor innovatief en onderscheidend productdesign. De Orosso is ontworpen door industrieel ontwerper Olle Lundberg voor Fagerhults Belysning, Zweden. De armatuur is onderdeel van het bedrijfsconcept ‘Art of Light’, waarin verschillende designers de vrije hand hadden. In de Orosso heeft Olle Lundberg een ronde lichtbron gecombineerd met gewone, rechte tl-buizen en een onconventionele vorm gecreeerd zonder spitse uiteinden en lichtvretende hoeken. Het frame is gemaakt van geëxtrudeerd aluminium van Sapa Profiler en heeft zijsteunen van gegoten aluminium. Het aluminiumprofiel is ook verchroomd, voor het verkrijgen van een mooie, glanzende afwerking. “We hebben al jaren een uitstekende samenwerking met Sapa,” zegt Anders Löfvenhamn, Hoofd Inkoop bij Fagerhults Belysning. De Orosso is bedoeld voor o.a. kantoren en conferentieruimtes.
# 2 2006 • SHAPE 3
TEKST KORTE BERICHTEN ULRIKA LOKRANTZ
In maart heeft een nieuwe Peugeot, de Peugeot Boxline pick-up, zijn entree op de Zweedse markt gemaakt. Het bedrijf dat de bak voor de pick-up maakt, met behulp van aluminiumprofielen van Sapa, heet Ydre skåp. “Wij hebben meegeholpen bij het construeren van de geheel gelaste cabinewand, die is aangepast aan de carrosserie. De hele laadvloer is een combinatie van sandwichmateriaal en aluminiumprofielen, met een opklapbare achterklep compleet van aluminium,” zegt Thomas Blom, Product Manager Transportsystemen bij Sapa Building System. De meeste aluminiumprofielen die aan Ydre skåp worden geleverd, zijn standaardprofielen die worden aangepast voor de pick-up. “We moeten nu continu leveren, gedurende een paar jaar. Dat is leuk en interessant omdat zo’n pickup nog niet eerder op de markt was. Dat kan mensen op een idee brengen en we hopen dat meer fabrikanten van zich laten horen,” zegt Thomas Blom. Sapa is sinds een paar jaar leverancier van Ydre skåp voor de transportsector. “We hebben een heel goed contact met Sapa en met de supportafdeling. Wij komen altijd met de meest idiote ideeën en dan moet je een leverancier hebben die met je meedenkt. En dat doet Sapa,” zegt Peter Carlsson, eigenaar van Ydre skåp.
PÅ VÄG OP WEG
Dorpel kan tegen ’n stootje De bovendorpel in de nieuwe Volvo sportwagen, de C70, was te zwaar en voldeed niet aan de veiligheidseisen. Toen de autofabrikant contact opnam met Sapa Automotive was er haast bij. Binnen een halfjaar moest een hydro-gevormde aluminium dorpel worden ontwikkeld. e stalen bovendorpel die normaliter in andere Volvo-modellen wordt gebruikt, voldeed niet aan de hoge eisen ten aanzien van botsveiligheid. Dat kwam onder meer doordat de cabriolet om natuurlijke redenen geen dak heeft dat de krachten bij een botsing kan opvangen. Bovendien was de stalen dorpel te zwaar en voldeed deze evenmin aan de eisen ten aanzien van sterkte. Toen Volvo en Pininfarina (het bedrijf dat de auto heeft ontworpen en bovendien grootaandeelhouder is van de fabriek waar hij wordt gemaakt) over een oplossing van hydrogevormd aluminium gingen praten, kwam men bij Sapa uit als leverancier. “We wisten dat zij goed waren. Maar dit was een speciale dorpel die nooit eerder was gemaakt en er waren geen referenties om op af te gaan. Bovendien moest er snel en intensief worden gewerkt,” zegt Bo Einarsson, Inkoper bij Volvo Cars Corporation. Het probleem werd in april aan Sapa gepresenteerd en eind septem-
D
4 SHAPE • # 2 2006
ber van dat jaar werden de eerste dorpels aan de Volvo-fabriek in Olofström, Zweden, waar de portieren worden geassembleerd, geleverd. Daartussen zaten enkele maanden van intensieve ontwikkeling. “Zo’n gecompliceerd detail hadden we nooit eerder gemaakt. Behalve de eisen ten aanzien van botsveiligheid en gewicht moest de dorpel ook in de beperkte ruimte passen,” zegt projectleider Jonas Bjuhr van Sapa Automotive in Vetlanda, Zweden. HET CONSTRUCTIE- en berekeningswerk ging tijdens het ontwikkelingsproces hand in hand. De technische berekeningen vonden plaats bij Sapa Technology in Finspång, Zweden, en daar werden ook botssimulaties op de portieren uitgevoerd. “We hebben ongeveer varianten geëvalueerd voordat we de juiste hadden gevonden. Het uiteindelijke ontwerp werd bevestigd door botsberekeningen op een complete auto bij Pininfarina in Italië,” vertelt Jonas Bjuhr. In augustus was
men zo ver gekomen dat het tijd was de machines e.d. die voor de productie nodig waren, aan te schaffen. “Het was echt een uitdaging om aan alle eisen te voldoen. De berekeningen die digitaal worden gedaan, moeten in de praktijk ook echt kloppen. En voordat je voor vele miljoenen euro’s aan machines en gereedschap gaat bestellen, moet je zeker weten dat het ontwikkelingstraject klopt,” legt Jonas Bjuhr uit. Een bovendorpel van aluminium heeft diverse voordelen: het materiaal is licht en sterk en heeft een groot energieopnamevermogen. Maar er kleven ook risico’s aan het combineren van materialen. Met meerdere metalen kunnen galvanische elementen en corrosie ontstaan. Dat probleem wisten de technici van Sapa te voorkomen. “Het ging allemaal fantastisch en uiteindelijk hadden we precies wat we hadden verwacht,” zegt Jonas Bjuhr. Hij is ook tevreden over de samenwerking met Volvo en Pininfarina:
Het profiel wordt in meerdere stappen bewerkt voordat het een bovendorpel wordt, o.a. spoelen en verouderen, en het wordt bewerkt door robots. Uiteindelijk worden er handmatig popnagelmoeren aangebracht (foto boven).
“Met Volvo hadden we een goede en open discussie over techniek, leveringen, commerciële voorwaarden e.d. Pininfarina was zeer bereidwillig en de verstandhouding is goed.” Ook Bo Einarsson van Volvo noemt de open dialoog als voorwaarde voor het goede resultaat. Hij is er bovendien van onder de indruk dat Sapa het strakke tijdschema wist te houden. “Sapa had vanaf het begin al een positieve houding en kwam snel met een concept, en toen de instrumenten voor de hydrovorming besteld moesten worden, ging dat heel snel. Aan al onze eisen is voldaan,” constateert Bo Einarsson. De nieuwe c werd vorig najaar gepresenteerd en is vanaf dit voorjaar in Zweden verkrijgbaar. Tot nu toe verloopt de verkoop volgens plan en
“
dat betekent minstens . auto’s per jaar. De levensduur voor een automodel is ongeveer vijf jaar en Sapa zal onderdelen voor de c leveren zo lang het model wordt gemaakt. Wat Volvo voor soort bovendorpel voor komende modellen gaat kiezen, kan Bo Einarsson op dit moment nog niet zeggen. Stalen constructies doen het in auto’s met dakliggers nog uitstekend. Voor Sapa is de opdracht een belangrijke ervaring voor de toekomst. “Ja, carrosseriecomponenten zijn voor ons een interessant gebied. Dit was een gecompliceerd en vrij groot project, en we hebben het gered,” zegt Jonas Bjuhr. T E K S T T H O M AS Ö ST B E R G F OTO ’ S M AG N U S G L A N S E N VO LVO
Zo’n gecompliceerd detail hadden we nooit eerder gemaakt
”
Zo wordt de bovendorpel gemaakt
Geautomatiseerde hydrovormingscel 1. Het aluminiumprofiel wordt in een vormpers gevormd. 2. Een robot verplaatst het detail naar een bewerkingsstation, waar een andere robot het in de lengte op maat maakt. Een derde robot doet de inleidende bewerking. 3. Daarna gaat het detail verder voor spoelen en veroudering (warmtebehandeling om de sterkte te vergroten). Geautomatiseerde bewerkingscel 4. In het volgende station doet een vierde robot de voornaamste bewerking. 5. Tenslotte worden elf popnagelmoeren aangebracht, die later zullen worden gebruikt om de dorpel aan het portier te bevestigen.
# 2 2006 • SHAPE 5
INZICHT: CHINA
In China wordt
KWANTITEIT KWALITEIT “Made in China” was synoniem aan goedkope massaproductie. Maar nu slaat China een andere weg in en wil het wereldleider worden op het gebied van onderzoek en ontwikkeling. Bij Sapa Heat Transfer in Shanghai is men goed voorbereid. hina is nu wereldleider als het gaat om buitenlandse directe investeringen (fdi, Foreign Direct Investment), en heeft al bijna tien jaar een groeipercentage van ongeveer tien procent. Volgens het Chinese Ministerie van Handel zijn buitenlandse onderzoek- en ontwikkelingscentra in China toegenomen van in tot bijna in . Tijdens de vn-Conferentie over handel en ontwikkeling in september werd een onderzoek gedaan naar multinationals en China kwam op de eerste plaats van landen die met onderzoek en ontwikkeling in verband worden gebracht – ver boven de grootste concurrenten de vs en India. Drie decennia van buitenlandse investeringen hebben China tot een supermacht binnen de productie-industrie gemaakt. Men wil niet langer alleen fabriceren voor de productie van andere landen, maar men wil proberen beter te worden dan de concurrenten door het innovatieve vermogen ter plaatse te versterken. Het doel is zich op meer geavanceerde gebieden binnen de mondiale economie te vestigen en een explosieve groei te bewerkstellingen met voordelige, hoogtechnologische productie, waar de wereld versteld van zal staan.
C
HET SAPA-CONCERN WIL meeliften op deze innovatiegolf. In werd Sapa Heat Transfer (Shanghai) Ltd opgericht en Algemeen Directeur Torbjörn Sternsjö maakt al zeven jaar lang, elke dag, de reis van een uur tussen zijn huis in het centrum naar Jiading aan de rand van Shanghai en weer terug. “Sapa Heat Transfer Shanghai is, samen met 6 SHAPE • # 2 2006
onze zusteronderneming in Zweden, een wereldwijde leverancier van gesoldeerde warmtewisselaars voor auto’s,” verklaart Torbjörn Sternsjö. “Met andere woorden; wij maken gewalste aluminiumproducten die op maat zijn gemaakt voor alle soorten warmtewisselaars in de automobielindustrie, bijv. verwarmers, radiatoren, evaporatoren, condensatoren, laadluchtkoelers en oliekoelers.” Torbjörn Sternsjö lacht als we hem naar de ontwikkelingsmogelijkheden binnen onderzoek en ontwikkeling in China vragen. “Er zijn écht ambities hier, tijdens de volgende generatie zal de markt rijper zijn. De Chinezen zijn erg open en nieuwsgierig en extreem zakelijk georienteerd. In China lopen veel buitenlandse Managers rond die zich overal mee bemoeien. Dat probeer ik te vermijden, ik richt me liever op de kennisontwikkeling van de medewerkers. De toekomst is hier en nu, en goed opgeleid personeel is een voorwaarde voor een stabiele onderneming,” zegt hij. MET DE ZWARE concurrentie die er op dit moment in China heerst, is het belangrijk voor bedrijven om hun medewerkers te behouden. Maar Torbjörn Sternsjö meent dat de werknemers bij Sapa (met een gemiddelde leeftijd van slechts jaar) de bedrijfscultuur binnen de Sapa Groep wel waarderen. De poorten gaan open, en we zien een fraai en keurig bedrijventerrein in de kleuren beige en blauw. Op de parkeerplaats staan diverse nieuwe auto’s. Tien jaar geleden zou het hier vol met fietsen hebben gestaan en vijf jaar geleden zouden de medewerkers met de bus naar het werk zijn gekomen. Maar tegenwoordig komen ze met de auto. De filosofie van Sapa is het innovatieve vermogen te vergoten door zich te richten op
verkoop en marketing. De Japanse klanten van het bedrijf hebben zeer lange testperiodes voordat ze nieuwe producten goedkeuren, de basis voor onderzoek en ontwikkeling, wat leidt tot correct gebruik van de apparatuur en het indien nodig lokaliseren van storingen. Hierdoor voelt men zich bij Sapa beter voorbereid en meent men dat men daarom de klanten meer kan bieden. NIEUWE LEGERINGEN BETEKENEN meer onderzoek en ontwikkeling om aan de eisen voor de diktereductie van het materiaal te kunnen voldoen. jaar geleden ging de industrie over van koper op aluminium, omdat dat lichter en voordeliger was. Tegenwoordig streeft men voortdurend naar kleinere en lichtere producten met een lange levensduur en richt men zich op materialen als aluminium, dat minder dik is en beter bestand tegen corrosie (belangrijk in het extreem vochtige klimaat van Shanghai). “De laatste zeven jaar is de concurrentie gigantisch toegenomen. De regering stimuleert het noordoosten van het land, en Guangdong in het zuiden is altijd al een sterk gebied geweest. Maar ze zijn er nog niet in geslaagd onze verkoopvolumes te overtreffen en we zijn van plan onze voorsprong met behulp van onderzoek en ontwikkeling te behouden,” aldus Torbjörn Sternsjö. In had Sapa een verkoopvolume van ton en dit jaar verwacht men ton te halen. De huidige productiecapaciteit van Sapa is ton aluminium per jaar, met een profieldikte tussen de , en , millimeter en een breedte van ruim millimeter. De fabriek kreeg haar ts-certificering in . Sinds heeft Sapa ruim miljoen euro in productieappara-
Yan Xiaohua van Sapa Heat Transfer in Shanghai inspecteert de voorraad.
>
”
Er zijn écht ambities hier, tijdens de volgende generatie zal de markt rijper zijn >
”
tuur geïnvesteerd, o.a. een nieuwe gieterij, een nieuwe koudwalsinstallatie, een nieuwe strekmachine en een nieuw gebouw voor de eindafwerking. Begin volgend jaar wil men de oude gieterij opknappen en later dat jaar zal een nieuwe zaag worden aangeschaft. Jimmy Jiang, Manager onderzoek en ontwikkeling bij Sapa Heat Transfer, leidt ons rond in de blinkend schone fabriek. Groene paden afgezet met gele waarschuwingslijnen leiden de bezoekers rond: door de afdeling grondstoffen, naar de smelterij en gieterij, verder naar het koud- resp. warmwalsen en uiteindelijk naar de afwerking, waar de zorgvuldig verpakte producten op pallets gestapeld liggen in afwachting van transport. Jimmy Jiang houdt een zakje siliciumgel omhoog. 8 SHAPE • # 2 2006
Sapa’s nieuwe centrum voor onderzoek en ontwikkeling werd in september geopend. Hier doet men o.a. aan productontwikkeling en materiaaltests. Jimmy Jiang (boven) heeft er de leiding.
“Die hebben we hier wel nodig in dit vochtige klimaat. Het is belangrijk dat we de producten niet inpakken als ze warm zijn,” zegt hij. Tijdens ons bezoek worden de laatste details voor de opening van het nieuwe onderzoek- en ontwikkelingscentrum afgestemd. Gasten uit de hele wereld komen kijken om te zien hoe Sapa de basis voor innovatie legt. Dit onderzoek- en ontwikkelingscentrum moet klanten van Sapa, zoals het Amerikaanse Delphi en het Duitse Behr, laten zien dat ze niet langer buiten de grenzen van China naar innovatieve expertise hoeven te zoeken, maar dat die al in het land is. Het nieuwe centrum zal zich bezighouden met productontwikkeling, materiaaltests, technische service en nog veel meer. Sapa zal hier onderzoek
verrichten, wetenschappelijk onderzoek doen in een nieuw scheikundelab, werken met metallografische microscopen, mechanische eigenschappen onderzoeken en zich bezighouden met lekdetectie in zoutsproeikamers (swaat – sea water acetic acid test) inclusief oy-tests voor inwendige corrosie. In het centrum staat ook een kostbare cab-oven, die zorgt voor optimaal solderen. Het onderzoek- en ontwikkelingscentrum is niet zo groot qua oppervlakte – slechts ca. m, maar in de wereld van Sapa is het niet de grootte die telt. Het gaat erom meegaand en flexibel te zijn – net als de aluminiumproducten die men produceert. TEKST KURT BRAYBROOK FOTO’S QILAI SHEN
INZICHT: CHINA
Een breder aanbod Toen Ericsson grotere koelers voor zijn radiobasisstations in Azië nodig had, had Sapa de oplossing. Met frictielassen kan Sapa Profiles in Shanghai bijna elke breedte maken. ˇ wat ook het n China heet aluminium ‘lü’, Chinese woord voor groen is. Grappig, als je bedenkt dat aluminium uit milieu-oogpunt bekend staat als “het groene metaal”. Welke naam het ook heeft, aluminium biedt grote mogelijkheden voor een land waar de innovatierijkdom net tot bloei is gekomen. In Peking investeert men in het versterken van de binnenlandse innovatiekracht – iets wat China een bliksemstart zou kunnen geven. Kernbegrippen hierbij zijn innovatieve oplossingen tegen concurrerende prijzen in een mondiale economie.
I
Shanghai gebruikt men bij het maken van koellichamen voor de telecomindustrie de lasmethode Friction Stir Welding (fsw). Als grote leverancier van geëxtrudeerde en bewerkte aluminiumkoelers heeft Sapa naar Ericsson en andere telecomklanten geluisterd, en getracht tegemoet te komen aan de behoefte aan bredere koelers met meer geavanceerde koelflenzen. Drie jaar geleden was millimeter een acceptabele breedte voor koelflenzen (aka koelflenzen) en deze konden op eenvoudige wijze met behulp van een kleine pers worden gemaakt. Ericsson heeft de verkoop van radio basisstations in China flink uitgebreid en de afdeling voor onderzoek en ontwikkeling van het bedrijf in Peking heeft voordeliger oplossingen ontwikkeld die grotere en effectievere koelers vereisen met een breedte van meer dan millimeter, een flenshoogte van millimeter en een flensdikte van , millimeter. Leveranciers in Europa kunnen zulke koelflenzen bieden, maar nu is er vraag naar oplossingen die ter plaatse worden gemaakt, dat wil zeggen in China. Op een steenworp afstand van zusterbedrijf Sapa Heat Transfer (Shanghai). Algemeen Directeur is David Littler. Hij kwam voor het eerst naar China in om als machineleverancier te gaan werken. Op zijn bureau ligt een dik boek over bedrijfsmanagement. “Ik ben van oorsprong ingenieur, dus de rol van manager is nieuw voor mij,” zegt hij. Tijdens het gesprek blijkt echter dat hij al behoorlijk thuis is op dit gebied. “Extruderen van aluminium is bijna net zoiets als een slagroomspuit: je stopt het materiaal er aan de ene kant in en het product komt er aan de andere kant als één geheel uit. Iedereen die een langere periode in dit land doorbrengt leert vrij BIJ SAPA PROFILES
snel dat vindingrijkheid de sleutel is voor innovatie,” zegt hij. “Onze strategie was het ontwikkelen van een goedkope oplossing om twee kleinere geëxtrudeerde aluminiumprofielen met behulp van fsw aan elkaar te lassen. Dat is een techniek die in Engeland is uitgevonden, en die grotendeels door Sapa is ontwikkeld,” zegt David Littler. Hij legt twee geëxtrudeerde aluminiumprofielen naast elkaar en gaat met zijn vinger langs de naad. “Daardoor heeft Sapa profielen kunnen gebruiken van kleinere, lokale persen, wat het daadwerkelijke proces goedkoper en eenvoudiger heeft gemaakt,” zegt hij. David Littler benadrukt ook dat fsw geen negatief effect heeft op de warmteoplossing en dat het evenmin meer materiaalverlies oplevert vergeleken met direct extruderen. “Als het product door de machine is geweest, zie je de naad niet meer en er is geen rand,” zegt hij. Ericsson en de overige telecomklanten van Sapa is, dat koelflenzen die in China worden gefabriceerd de Europese standaard hebben en dat het uiteindelijk goedkoper is om ze ter plaatse te fabriceren. De levertijden zijn ook veel korter vergeleken met geïmporteerde profielen. Bovendien kan Sapa koelflenzen aanbieden in haast elke breedte. Dat biedt mogelijkheden om met behulp van de fsw-techniek nieuwe, bredere koelflenzen te ontwikkelen, waardoor Sapa kan concurreren met in vorm geperste producten. Dat leidt er weer toe dat de klanten een groot aantal producten in China kunnen kopen, die vervolgens op de groeiende markten in Azië en de vs gebruikt kunnen worden. Voor Sapa betekent de ontwikkeling een grotere vraag, waardoor men nu ook moet expanderen. Binnenkort verhuist Sapa Profiles, evenals Sapa Heat Transfer, naar een nieuw, groter pand. “Mijn team werkt al zeven dagen in de week in drie ploegen,” vertelt David Littler. In de fabriek zien we hoe de fsw-techniek werkt: een instrument (dat toeren per minuut maakt) wordt over twee geëxtrudeerde aluminiumprofielen getrokken die naast elkaar liggen. Je kan het vergelijken met een lepel die je door kwik haalt – er is geen beweging
HET VOORDEEL VOOR
Algemeen Manager David Littler.
te zien wanneer het instrument passeert. David Littler vergelijkt het met een rits: “Het past gewoon mooi in elkaar,” zegt hij met een glimlach. T E K S T K U R T B R AY B R O O K F OTO ’ S Q I L A I S H E N
VINJETT BAANBREKEND
Met rolski het hele Rolski’s van aluminium zijn eigenlijk niets nieuws. Maar dankzij een nieuwe constructie, ontwikkeld door Sapa en Combisport, wordt de fabricage eenvoudiger. Bovendien heb je bijna het gevoel of je écht aan het langlaufen bent.
Langlaufer Ralf Corin legt vele kilometers op rolski’s af. 10 SHAPE • # 2 2006
alf Corin wil in maart meedoen met de grootste langlaufwedstrijd ter wereld, Vasaloppet. Het wordt de vijfde keer dat hij de kilometer tussen Mora en Sälen (Zweden) aflegt. Het doel is zijn persoonlijk record van , uur en minuten, te verbreken. Daarvóór doet hij de Italiaanse tegenhanger Marcialonga, die kilometer is. De voorbereidingen zijn al in volle gang: “In de zomer probeer ik eenmaal per week te rolskiën, buiten algemene training als zwemmen, hardlopen en tafeltennis. Dat is om het skigevoel en het opgebouwde spierweefsel niet kwijt te raken. Je moet langdurig trainen als je lange afstanden langlauft,” zegt hij.
R
RALF CORIN WERKT als Automatisering Ingenieur bij Sapa Profiler in Vetlanda, Zweden. Zijn eerste rolski’s kocht hij voor zijn eerste Vasaloppet. Hij woont dan wel in het Zuid-Zweedse hoogland, er is geen garantie op sneeuw en daardoor kan hij niet zoveel trainen als nodig. Ralf Corin heeft onlangs zijn oude houten ski’s verruild voor de aluminium rolski Free-skate classic bronze. “Het skiën op rolski’s vereist een wat andere
”
Die nieuwe ski’s zijn lichter, ze hebben een goede balans en zijn robuust en sterk
”
Kort starttraject voor de rolski
Ralf Corins rolski Free-skate classic bronze is aangepast voor het klassieke langlaufen, waarbij de wielen naar achteren blokkeren.
jaar skiën techniek dan skiën op gewone langlaufski’s omdat de wielen een blokkeerlager hebben, zodat je niet naar achteren glijdt. Met gewone ski’s is dat natuurlijk niet zo, maar de training is verder bijna hetzelfde,” zegt Ralf Corin. Sportgroothandel Combisport heeft de aluminium rolski ontwikkeld. Combisport liep al langere tijd rond met het idee voor aluminium rolski’s. “We brengen al houten rolski’s op de markt, maar de fabricage is lastig en prijzig. Daarom hebben we contact opgenomen met Sapa om samen tot een geschikt aluminiumprofiel te komen,” vertelt Greger Cornelius, Algemeen Directeur van Combisport. Sapa heeft het profiel ontwikkeld naar tekeningen van Combisport. Rolski’s van aluminium zijn niet nieuw op de markt, maar de oplossing die Sapa en Combisport ontwikkeld hebben, heeft een geheel nieuwe constructie. “De rolski is gemaakt van één aluminiumprofiel, de bevestiging van de wielen is dus niet van een ander materiaal,” zegt Greger Cornelius. Dat levert vele voordelen op. Met minder onderdelen kun je gemakkelijker de juiste precisie krijgen van de delen die in elkaar moeten worden
gezet. Het fabricageproces heeft ook minder stappen omdat men bepaalde momenten efficiënter kan maken. “Aluminium is ook een concurrerend materiaal; het is sterk, licht en vormbaar. Aluminium is al ver ontwikkeld en daardoor zijn er veel toepassingen met aluminiumprofielen,” zegt hij. Andere veelgebruikte materialen in rolski’s zijn glasvezel en hout, en composieten met koolstofvezel en glasvezel. GREGER CORNELIUS VERTELT dat men de aluminiumski heeft gemaakt met een binding om hem zoveel mogelijk op een langlaufski te laten lijken. De binding is het deel van de ski dat niet tegen de grond komt wanneer de skiër skiet, maar wat bij de afzet tegen de helling wordt gedrukt. “Op die manier krijg je het juiste gevoel als je je met de rolski afzet,” zegt Greger Cornelius. Ralf Corin, die zijn rolski’s dit voorjaar heeft gekocht, is tevreden: “Die nieuwe ski’s zijn lichter, ze hebben een goede balans en zijn robuust en sterk. De prijs voor een paar aluminium rolski’s is ook beduidend lager. Maar het schokopvangend vermogen is wat minder.”
De ontwikkeling van de rolski nam slechts een paar maanden in beslag, hoewel Sapa diverse prototypes moest uittesten voordat men de uiteindelijke oplossing voor de bewerking van het profiel had gevonden. De productie van de rolski omvat meerdere stappen. Eerst wordt materiaal van het aluminiumprofiel weggefreesd om plaats te maken voor de wielen. Daarna worden de wielophangingen gestanst en de vorken en de gaten gemaakt om de wielen te bevestigen. Om plaats te maken voor de brede wielen worden de vorken gebogen. Daarna wordt het hele profiel gebogen om de binding te vormen, die maakt dat de ski veert en daardoor net zo’n skibeleving geeft als echte langlaufski’s. Het profiel wordt gehard om voldoende sterkte te geven. De bewerking wordt afgerond door het te anodiseren, voordat Sapa de wielen monteert, stickers aanbrengt en de ski verpakt.
Ralf Corins rolski’s, de Free-skate classic bronze, zijn voor het klassieke langlaufen en daarom remmen de wielen naar achteren. Om de vrije stijl met rolski’s te oefenen, is een andere ski vereist met wat smallere wielen die niet naar achteren blokkeren, legt hij uit. Naarmate het najaar vordert, traint Ralf Corin vaker en langer. Trainingen van twee uur wil hij ‘in zijn lijf hebben’ voordat de eerste sneeuw valt. “Als de sneeuw valt, heb je de juiste spieren getraind en is het gemakkelijker om op gang te komen en voldoende kilometers op echte langlaufski’s te maken.” Dan skiet hij zo veel en zo vaak als hij kan. Meestal ’s avonds met een hoofdlamp. Als de Vasaloppet dichterbij komt, moet hij uit de buurt blijven van verkoudheidsbacillen. “Daar ben je tot het laatste moment bang voor. Als je niet in topconditie bent, kun je gewoon niet meedoen,” zegt Ralf Corin tot besluit. T E K S T U LR I K A LO K R A N T Z F OTO ’ S M AG N U S G L A N S
# 2 2006 • SHAPE 11
HET PROFIEL
Rock’n’roll en een Ford Galaxie -67 convertible zijn Lars Axelheds grootste passie.
Sapa is niet meer hetzelfde bedrijf als 50 jaar geleden. En Lars Axelhed kan het weten. Hij heeft het allemaal meegemaakt – overnames, naamsveranderingen en een duizelingwekkende technische ontwikkeling. eeds als 13-jarige kwam Lars Axelhed het hek van Svenska Metallverken in Finspång, Zweden binnen. Hij had toen zeven jaar lagere school achter de rug en ging nu naar de ambachtsschool. In die tijd had het bedrijf zijn eigen ambachtsschool. Zijn vader werkte bij het bedrijf, dus de keuze lag voor de hand. En Lars Axelhed heeft er nooit spijt van gehad, integendeel, hij is blij dat hij niet wat anders is gaan doen. “Ik heb alles op mechanisch gebied geleerd: draaien, frezen, stansen, lassen, boren, vijlen enz.” De leslokalen zijn er nog, maar dat is dan ook alles. De huidige activiteiten zijn totaal anders en Lars heeft alles meegemaakt: overnames, naamsveranderingen en een duizelingwekkende technische ontwikkeling. “Een van de grootste gebeurtenissen was in , toen het toenmalige Gränges naar de beurs ging,” zegt hij.
R
NA EEN ONDERBREKING voor de dienstplicht toen hij was, kwam hij terug. Met grotere ambities. Lars volgde een avondopleiding tot ingenieur, vier avonden in de week, vijf jaar lang, naast zijn fulltime baan. Daarnaast bouwde hij in die tijd een zomerhuis en trouwde hij … “Met dat zomerhuis ben ik nog steeds bezig, ik heb pas nog de veranda van glas voorzien. En met mijn vrouw ben ik nog steeds getrouwd,” zegt hij. Na de avondschool werd hij Mechanisch Ingenieur en dat is hij nog steeds. Momenteel werkt hij met het aanpassen en verbeteren van de machines bij Sapa Industriservice. Maar de helft van zijn werktijd werkt hij voor de Vakbond. Sinds zit hij als werknemersvertegenwoordiger in het bestuur van Sapa. “In de lokale vakbeweging moeten we diegenen ondersteunen die de kracht niet hebben om voor zichzelf op te komen,” zegt hij. “Niet iedereen is even sterk, maar iedereen is betrokken en goed in datgene waarvoor hij of zij is aangenomen.” Als vakbondsman is hij ook betrokken bij de Europese Ondernemingsraad, ewc, European Works Council, die hij samen met anderen heeft opgericht. Hij vindt het jammer dat de ewc nu
wordt opgeheven, maar meent ook dat de arbeidsomstandigheden en de stemming binnen Sapa heel goed zijn. “Het wringt nooit, ook niet tussen de verschillende Sapa vestigingen in Zweden. En ik moet zeggen dat Sapa altijd een goed management heeft.” jaar bij een bedrijf werkt, is het onmogelijk om geen mening te hebben over de het management. Welke adviezen zou Lars Axelhed aan het Management willen geven? “Het klinkt vanzelfsprekend, maar het belangrijkste is om voor honderd procent achter het bedrijf te staan. We hebben activiteiten in vele landen en degene die het concern leiden, moeten gewoon een goed overzicht hebben.” De technische ontwikkeling in jaar is zo groot dat je niet meer kunt spreken van hetzelfde bedrijf. “Alles is veel geavanceerder. De onderdelen waar we toen mee werkten, wogen kilo, nu wegen ze tien ton. Aan de andere kant moest je vroeger veel meer tillen. Tegenwoordig is het werk lichamelijk niet zo zwaar meer; er zijn diverse hulp- en tilmiddelen. Maar er is wel een psychische werkdruk die er vroeger niet was. De machines moeten constant draaien en de stress is toegenomen.” Eén van de vele innovaties die Lars belangrijk vindt, is Friction Stir Welding, waardoor het mogelijk is grote oppervlakken te produceren, zoals vloeren voor koelschepen of wanden voor treinwagons. “De technische ontwikkeling moet doorgaan en Sapa moet zich in die richting ontwikkelen; de inhoud moet nog meer technisch geavanceerd worden,” meent Lars Axelhed. “De eenvoudigste productie van profielen is als het spuiten van koekjes, dat kan iedereen. Sapa moet zich meer specialiseren,” zegt hij. Lars Axelhed gaat zelf bijna met pensioen en dan krijgt hij tijd om zijn eigen interesses verder te ontwikkelen. Reizen, de auto en rock’n’roll staan bovenaan zijn lijstje. De auto, een Ford Galaxie - convertible, vertroetelt hij als een baby en hij rijdt er alleen in de zomer mee. In de winter staat hij bij het zomerhuis. Soms slagen zijn vrouw Birgitta en hij erin hun interesses te combineren, zoals toen ze in de vs een auto huurden, rondALS JE AL
reisden, reserveonderdelen kochten en bovendien Memphis bezochten. “Graceland, dat was groots. Elvis mag dan “the King” zijn, maar met alle respect, Fats Domino en Chuck Berry zijn het best.” Beiden zijn uiteraard goed vertegenwoordigd in Lars’ platenverzameling van lp’s. T E K S T E WA T H I B AU D F OTO ’ S S U S A N N E K R O N H O LM
Lars Axelhed in het kort
Leeftijd: 65. Woonplaats: Villa in Finspång, Zweden. Gezin: Echtgenote Birgitta (eveneens geboren en getogen in Finspång), zonen Peter en Sonny, vier kleinkinderen, allen woonachtig in of rond Finspång. Beroep: Mechanisch Ingenieur bij Sapa Industriservice. Vakbondstaken: Penningmeester en salarisonderhandelaar binnen de lokale Zweedse Industriebond (SIF). Werknemersvertegenwoordiger in het bestuur van Sapa AB. Reizen: Naar de VS (6 x), hij is ook in o.a. Egypte, China en India geweest. Verzamelt: lp’s; hij heeft er 400. Auto: Normaliter een Volvo S70, in de zomer een Ford Galaxie -67 convertible. Favoriete tv-programma’s: Actualiteitenprogramma’s, Engelse detectives en humor. Leest: Met name biografieën over Elvis en andere rocklegendes. Toekomstplannen: Zijn tijd verdelen tussen zijn zomerhuis en reizen.
# 2 2006 • SHAPE 13
KORTE BERICHTEN
Huizen voor mensen in nood
Sapa investeert
ENORM in Frankrijk Sapa investeert 7,5 miljoen euro in een nieuwe verticale lakstraat in Puget, Frankrijk. “Met deze investering komen we tegemoet aan de toenemende eisen van de markt voor wat betreft volume, kwaliteit en levertijden,” zegt Fernand Venturi, Algemeen Directeur bij Sapa Profilés in Frankrijk. In de nieuwe lakstraat worden de aluminiumprofielen hangend met poederlak gelakt, in tegenstelling tot de traditionele methode waarbij de profielen liggend worden gelakt. De techniek geeft een hogere productiviteit en een oppervlak met een zeer hoge finish. “We verhogen onze capaciteit aanzienlijk. Dat is goed voor onze extrusie- én voor onze systeemklanten, wat een groeisegment is,” vertelt Fernand Venturi. Volgens Lennart Evrell, President en CEO van de Sapa Groep, is Frankrijk absoluut de grootste markt voor Sapa. “We hebben een vooraanstaande positie in Frankrijk. Deze investering zal bijdragen aan verder succes,” zegt Lennart Evrell.
Drijvende huizen zijn de oplossing bij catastrofes als overstromingen, waarbij nieuwe gebouwen snel geplaatst moeten kunnen worden. Net als in gebieden waar meer water is dan vaste grond, zoals in Nederland. Het Nederlandse Aqua Life ging aan de slag met het idee van drijvende huizen. Het bedrijf construeerde een zogenaamd prefabhuis op een aluminium platform, met aluminiummodules ontworpen en gemaakt door Sapa in de Benelux. Het hele project, van de start totdat de eerste prototypes klaar waren, duurde drie maanden. “Aqua Life zocht naar een aluminiumleverancier die projectgeoriënteerde technische ondersteuning kon leveren en die ook mee wilde werken aan de ontwikkeling van een nieuw product,” zegt Rikwijn Boon, Projectleider bij Sapa. Omdat de aluminiummodules in elkaar kunnen worden gezet tot de gewenste grootte, is er geen beperking voor hoe groot de platforms kunnen worden. De modules bestaan uit een open frame van aluminium en bevatten geëxpandeerd polystyreen (EPS) zodat ze kunnen drijven. In zoet water kunnen de aluminiumplatforms zonder extra corrosie-
Gegarandeerd zeezicht met huizen van Aqua Life.
bescherming worden gebruikt. Ze hebben dan een verwachte levensduur van 60 tot 80 jaar. “De marktpotentie is zeer groot als je bedenkt dat de dichtstbevolkte gebieden ter wereld rond rivierdelta’s liggen. Daar is de grond relatief goedkoop omdat je er niet op traditionele wijze kunt bouwen,” zegt Rikwijn Boon.
Grenzeloze samenwerking Sapa Profiles Ltd. in Engeland kreeg dit voorjaar één van haar grootste orders ooit. In totaal werd 1650 ton aluminiumprofiel geleverd aan Trax Portable Access. De profielen zullen worden gebruikt als mobiele vloeren en rijplaten bij sporten andere evenementen of bij brug- of wegwerkzaamheden. “De order had een waarde van 5,8 miljoen euro,” zegt Dave Humphries, Verkoop Manager bij Sapa Profiles Ltd. Trax Portable Axcess is een geheel nieuwe klant voor Sapa Profiles Ltd. Sapa kreeg de order doordat men tegemoet kon komen aan de eisen van de klant om in korte tijd een grote hoeveelheid
te leveren. Sapa Profiles Ltd ontving de order in februari en in mei was alles geleverd. Om dat te kunnen halen, moest de exportafdeling van Sapa Profiler in Zweden meehelpen. In totaal werd 200 ton van het profiel door Sapa in Zweden geleverd. Dit soort capaciteitsbenutting tussen twee ondernemingen binnen Sapa wordt “cross border trading” genoemd – iets wat Sapa graag verder wil ontwikkelen. Volgens Dave Humphries zal Sapa Profiles Ltd. met Trax Portable Access blijven samenwerken. “We zijn samen bezig met de ontwikkeling van een nieuw product. Als dat goed gaat, gaan we in 2007 grote hoeveelheden materiaal aan hen leveren.”
In Noorwegen voelt de zalm zich prettiger dan ooit. De reden is een aluminiumoplossing die met veel succes in de rivieren gebruikt wordt om de zalmparasiet gyrobactilus te bestrijden, waaraan de zalm sterft. “De eerste behandeling van een rivier vond twee jaar geleden plaats en daar is de parasiet niet teruggekomen. We hebben de parasiet niet meer gevonden in de rivieren die we behandeld hebben,” zegt Espen Lydersen, onderzoeker bij het Noorse Instituut voor Wateronderzoek (NIVA), dat meent dat de aluminiumoplossing de toekomst is. De zure aluminiumoplossing is in hogere doses giftig voor de zalm, maar door goed te doseren, rekening houdend met de waterstand en chemische parameters in het water, sterft alleen de parasiet. Vroeger werd het insectenmiddel Rotenon gebruikt, maar daar stierven de parasieten én de zalm van. 14 SHAPE • # 2 2006
TEKST KORTE BERICHTEN ULRIKA LOKRANTZ
Blije zalm
Met behulp van de microscoop kan men het aluminiummateriaal tot in detail bestuderen.
Problemen oplossen in Finspång
›
Onderzoek en ontwikkeling moeten niet alleen leiden tot rapporten, ze moeten ook problemen oplossen en de zakelijke ontwikkeling stimuleren. “Daarom is het belangrijk voor ons om te begrijpen hoe de producten van Sapa worden gebruikt,” zegt Jan Strid, Manager bij Sapa Technology.
HEDENDAAGSE TECHNIEK
“Onderzoek en ontwikkeling zijn met name leuk als we problemen voor onze klanten kunnen oplossen,” zegt Jan Strid.
Sapa Technology in het kort
• Het onderzoek- en ontwikkelingscentrum van het concern. • 45 medewerkers, 60 procent van hen heeft een academische opleiding en 20 procent is gepromoveerd. Onder de medewerkers zijn metallurgen, fysici, chemici, metallografen, constructeurs, mechanische ingenieurs en technici, allen met aluminium als specialiteit. • Is tevens verantwoordelijk voor de patenthantering van het concern, technische documentatie, lezingen en cursussen. • Werkt samen met Zweedse en buitenlandse universiteiten en hogescholen. • Neemt deel aan nationale en internationale onderzoeksprojecten.
16 SHAPE • # 2 2006
apa Technology, het onderzoek- en ontwikkelingscentrum van de Groep, ligt in Finspång, Zweden. Het traditionele laboratorium voor materiaalontwikkeling heeft de horizon verbreed en doet nu soms zelfs aan productontwerp. “We worden steeds meer geïntegreerd in de zakelijke activiteiten van Sapa. Soms zelfs tot aan de eindverbruiker toe en dat is natuurlijk leuk. Ik vind dat we een goede balans hebben tussen wetenschap en industriële overwegingen,” zegt Jan Strid, die zelf een onderzoeksachtergrond heeft. Na velen jaren bij het Noorse Hydro is hij in bij Sapa Technology begonnen, waar hij twee jaar later Manager werd.
S
DE MIDDELEN WORDEN verdeeld tussen opdrachten van Sapa Heat Transfer en Sapa’s extrusie activiteiten, die buiten alle persinstallaties ook Building System en de zakensegmenten Mass Transportation, Automotive en TeleCom omvatten. De werkzaamheden vinden plaats binnen diverse technische gebieden – analyse en milieu, constructie, design- en ontwerptechnieken, corrosie, soldeertechniek, mechanische eigenschappen, metallografie, metallurgie en oppervlaktechemie. De apparatuur bestaat uit geavanceerde computer programma’s voor simuleren en modelleren, en goed toegeruste laboratoria met instrumenten voor chemische analyses, mechanische tests, structuur- en corrosieonderzoeken, optische microscopen en een scanning elektronenmicroscoop. Deze laatste toont bestanddeeltjes tot op enkele tientallen nanometers (een nanometer is , millimeter) en dat houdt in dat men bijna op atoomniveau onderzoek kan doen. Bovendien is er speciale apparatuur, zoals een vacuümoven en een cab-
Bosse Bengtsson en Johanna Elverson screenen een profieldoorsnede.
oven voor het ontwikkelen van soldeertechnieken, en een windtunnel voor het bestuderen van de warmteoverbrenging. In het gebouw ernaast staan een kleine koudwalsinstallatie, een anodiseerinstallatie en een machine die gebruikt wordt voor de lastechniek Friction Stir Welding (fsw). JAN STRID VERTELT dat zij ertoe hebben bijgedragen dat Sapa wereldleider fsw is geworden. “Wij hebben niet de techniek uitgevonden, maar waren een belangrijke partner bij de vormgeving van het proces en de opbouw van de techniek binnen Sapa. Nu ontwikkelen we de instrumenten om het proces op te voeren voor een steeds betere productiviteit en een beter financieel plaatje.” Het doel is dat Sapa haar klanten steeds beter zal kunnen bedienen. Sapa Technology kan hieraan een grote bijdrage leveren; van materiaalontwikkeling tot het ontwikkelen van projecten. Dankzij het vermogen om zowel mechanische als thermische systemen te modelleren, kan men bijvoorbeeld dragende delen voor treinen en koelcomponenten voor elektronica-applicaties construeren. Simpele opdrachten kunnen ook succesvol zijn. Jan Strid vertelt over een geval in één van Sapa’s vestigingen. Het betrof een vrij kleine klant die onmiddellijk hulp nodig had. Een technische serviceopdracht voor Sapa Technology die op de gebruikelijke wijze werd opgelost – zo zijn er honderden per jaar. Maar het resultaat was zo goed, dat die klant na een tijdje de op drie na grootste klant van die Sapa vestiging werd! “Er zijn vast ook andere oorzaken voor dat succes, maar in zulke gevallen is het echt leuk om ontwikkelaar te zijn,” zegt Jan Strid. T E K S T A N N A - LE N A R Ö N N F OTO ’ S M AG N U S G L A N S
”
Ik vind dat we een goede balans hebben tussen wetenschap en industriële overwegingen
”
Bij afbeitsproeven wordt vaak zeer eenvoudige apparatuur gebruikt.
Focus op radiatoren Aluminium radiateurs zijn goed bestand tegen corrosie, dat toont een unieke studie van Sapa Technology in Finspång, Zweden, aan. Om te onderzoeken hoe aluminium corrodeert, gebruikt Sapa Technology een zoutsproeitest, SWAAT (sea water acetic acid test). Het materiaal wordt in een zoutsproeikamer getest, waar het wordt blootgesteld aan vocht en warmte en een zoutspray met een lage pH-waarde, die in interval-
Onderzoeksingenieur Marja Melander.
len wordt aangebracht. Een etmaal in die omgeving is voor warmtewisselaars op wegen die met zout zijn gestrooid ongeveer gelijk aan een jaar in werkelijkheid. Radiatoren van aluminium houden het meestal 30–40 etmalen vol. Marja Melander, onderzoeksingenieur bij Sapa Technology, bestudeert hoe goed de tests overeenkomen met de werkelijkheid. Het is de eerste gepubliceerde studie in Europa. “Ik bestudeer de corrosie in radiatoren en in aluminiumcomponenten in de airconditioning in auto’s van tussen de vier en tien jaar oud.” De werkende componenten worden uit tien verschillende auto’s gehaald die 65 000–380 000 km hebben gereden. Op een werkbank in het corrosielab liggen enkele van de radiatoren. Ze zijn nogal vies en zwart, zijn blootgesteld aan weer en wind, pekel en vele kilometers rijden. Met het blote oog kun je amper enige corrosie waarnemen, niet van buiten en niet van binnen. Pas toen Marja Melander het materiaal in een lichtoptische microscoop ging bestuderen, ontdekte ze verschillende soorten corrosie, maar in een zeer geringe omvang. “Ik was verrast dat er zo weinig corrosie aan de binnenkant van de buizen zat,” zegt ze. Toen het materiaal werd samengesteld, stak de
oudste auto er met kop en schouders bovenuit, maar die legeringen worden niet meer gebruikt. “De legeringen zijn essentieel. Het gaat om de juiste combinatie van lagen en buizen. De 0,1 millimeter dikke lagen die de buizen galvanisch moeten beschermen, hebben een minder edele legering dan de buizen. De buizen, die ca. 0,3 millimeter dik zijn, bestaan vaak uit “long life” materiaal.” Marja Melanders studie bestaat uit vier delen. De eerste betrof de radiatoren. Dit najaar worden de condensoren onderzocht, daarna de evaporatoren en vervolgens de laadluchtkoelers. De resultaten van de eerste deelstudie* hebben al internationale aandacht gekregen. Marja Melander heeft haar materiaal dit voorjaar op de conferentie “Aluminium Brazing”, in Düsseldorf gepresenteerd en in oktober op het “International Invitional Aluminium Brazing Seminar”, in Detroit. “Als de studie klaar is, hoop ik warmtewisselaars te kunnen onderzoeken van auto’s die in Azië hebben gereden om te zien hoe het klimaat de uitwendige corrosie beïnvloedt en hoe het met de corrosie aan de binnenkant van de buizen is,” zegt Marja Melander. * Corrosion Study of Brazed Heat Exchangers in Cars after Real Service Life # 2 2006 • SHAPE 17
KORTE BERICHTEN
Nieuwe vormen voor Sapa Servetringen van aluminium. Dat was het resultaat toen jonge Finse vormgevers de opdracht kregen van Iittala om nieuwe designvoorwerpen te creëren geïnspireerd op de vormgever Alvar Aalto. “Dit jaar is het 70 jaar geleden dat Alvar Aalto zijn bekende vorm lanceerde. Om dat te vieren hebben we een speciale, op hem geïnspireerde collectie laten maken,” zegt Tuija Aalto-Setälä, communicatieverantwoordelijke bij Iittala. Drie groepen designers waren uitgenodigd: het grafische ontwerpbureau Dog design, de industriële ontwerpers Pentagon Design en modeontwerpster Hanna Sarén. “We vroegen ze uit te gaan van Alvar Aalto’s gewelfde vorm en een ander materiaal te gebruiken dan glas.” Pentagon design ontwikkelde de aluminium servetring. Andere producten van de samenwerking waren een houten onderzetter, een koekvorm, een schaal, een dienblad en een tray voor ijsblokjes. De Alvar Aalto-vorm werd gelanceerd op de wereldtentoonstelling in Parijs van 1937. De onregelmatige vorm is typerend voor Alvar Aalto en is terug te vinden in zijn architectuur en in zijn meubelontwerpen. “Alvar Aalto deed veel inspiratie op in de natuur en je kunt in deze vorm het contour van een meer voorstellen,” vertelt Tuija Aalto-Setälä.
Een heldere oplossing
18 SHAPE • # 2 2006
Zweedse bushokjes in Rusland Sapa heeft aluminiumprofielen geleverd voor een historisch grote order. De profielen zijn gebruikt in de 200 bushokjes die de Zweedse straatmeubilairfabrikant Team Tejbrant aan Sint Petersburg in Rusland heeft geëxporteerd. “Het is ons standaardproduct, volledig van aluminium en glas, en met reclamevitrines. Van die bushokjes die we over de hele wereld verkopen en die je overal ziet,” vertelt Johan Isaksson, Constructiemanager van Team Tejbrant. De order is één van Team Tejbrants grootste ooit. Ze hopen nu op meerdere grote orders uit Rusland. “We denken dat die er ook komen. We hebben door deze levering een aardige voet tussen de deur gekregen,” zegt Johan Isaksson.
TEKST KORTE BERICHTEN ULRIKA LOKRANTZ
aturen g en arm verlichtin , ir ren. ila e b c u produ straatme el warmte e r andere v e d ie n d o s t twerp dacht. htdiode stland on inium be vatten lic met tions in E turen be van alum a n g e gevormd v in rm s a is In s r is lo ze u e p b o D Rolle . e te n d warmte h e n c it e u d om d tot een ro klant geri nen en b bevestig n op de ruikt dat s voor bin e b n e e aksen, le g a lf S p i e m a v o heeft S aluminiu zegt Taa we een k ” , rd n d e e n e b d ra b Daarom ru e rb xt buis h n zijn ve ben geë n. Op die r minute “We heb een paa iodes eri td in h e d lic io e m. md e lichtd aluminiu vastgelij ers zou d nder eur aan d n rk a o , o n v g e e k een a d te beperk eft men r was oo Estland. e E in . g n a n e p e a d ild r bij S we w ssen.” gelijkhe Ingenieu even als kon oplo bruiksmo zo vormg rmatuur a soort ge s n it ie e d c r e . re o d n p o V htdio profiel erzonde tussen lic den het tember v “We kon wisseling is in sep te n rm le a e fi w ro l dat de iniump materiaa van alum levering te rs e e De
Ultrasnelle samenwerking Als het goed gaat met het Finse Wärtsilä gaat het ook goed met Sapa Profiilit. En dat is het geval. De motorfabrikant is al 18 jaar klant bij Sapa, heeft een volle orderportefeuille en de positieve trend zet zich voort. et Finse Wärtsilä is een vooraanstaande leverancier van complete drijfsystemen voor schepen en offshore-installaties. Het bedrijf is ook een belangrijke leverancier van krachtcentrales voor gedecentraliseerde energieproductie. De vraag naar producten van het bedrijf is momenteel zeer groot. “De zaken gaan momenteel erg goed en we verwachten de komende jaren een sterke groei,” zegt Lasse Rintala, verantwoordelijk voor de inkoop. De samenwerking met Sapa Profiilit in Espoo begon in toen Sapa een order kreeg voor negen verschillende profielen. Sindsdien is er veel gebeurd. Momenteel worden er circa gereedschappen gebruikt voor het maken van verschillende motoronderdelen en Wärtsilä is de belangrijkste klant van Sapa Profiilit. De leveringen zijn gegroeid tot ongeveer ton per jaar. “Sapa is onze hoofdleverancier en omdat we steeds meer aluminium in onze producten gebruiken, zullen de komende jaren ook een uitdaging voor Sapa worden,” zegt Lasse Rintala.
H
de aluminiumprofielen is in de loop der jaren steeds geavanceerder geworden. “Als een balk gaten moet hebben, wordt het gecompliceerd. Bij het persen kan je alleen maar gaten in één richting maken. De rest moet naderhand worden gedaan. Dat vereist grote machines omdat een balk kilo kan wegen,” legt Henrik Lindén uit, die met de technische ondersteuning van Sapa werkt. Motorluiken is slechts een voorbeeld van wat Sapa voor Wärtsilä maakt. Een scheepsmotor is wel tien meter lang en wordt afgedekt door max. tien aluminium luiken die open kunnen. Die motorluiken zijn in tweeën verdeeld en zowel het onderste als het bovenste gedeelte komt van Sapa.
DE BEWERKING VAN
Het gigantische cruiseschip Queen Mary 2 wordt aangedreven door vier motoren van totaal 157 000 pk. Het schip kan een topsnelheid bereiken van 30 knopen.
Een derde product van Sapa is het luchtblok, dat een zeer belangrijke functie heeft. “Daar start je de motor mee. Gecomprimeerde lucht zorgt dat de zuigers op en neer gaan. Er zitten tot cilinders in iedere motor,” vertelt Henrik Lindén. Een voorbeeld van de ontwikkeling naar steeds meer aluminium (gemiddeld kilo per motor) is dat leidingen worden vervangen door profielen. “Het is eenvoudig om componenten, kabels en dergelijke aan de profielen te bevestigen. Op die manier zijn ze veelzijdiger dan leidingen,” aldus Henrik Lindén. Bij Wärtsilä is men tevreden over de samenwerking en beschrijft deze als goed en effectief. Sapa verklaart het succes door kundige verkopers, een goed netwerk van leveranciers en doordat men een betrouwbare partner is om mee samen te werken. “Onze leveringen zijn voor bijna procent op tijd én van de juiste kwaliteit, hetgeen een voorwaarde is voor klanten als Wärtsilä,” zegt Henrik Lindén. T E K S T T H O M AS Ö ST B E R G F OTO ’ S WÄ R TS I L Ä
Feiten over Sapa Profiilit Oy
• Het bedrijf bestaat sinds de jaren zeventig en kreeg zijn huidige organisatie in 1991. • Het verkoopkantoor van Sapa Profiilits in Espoo is verantwoordelijk voor de profielwerkzaamheden van Sapa in Finland. • De verdere veredeling van de profielen wordt gedaan door meerdere leveranciers in Finland en door Fima in Finspång (Zweden), dat eigendom is van Sapa. • 12 medewerkers (waarvan er drie met bouwsystemen werken). • Omzet in 2005 ca. 9,5 miljoen euro. # 2 2006 • SHAPE 19
Het Läkerol stadion in Gävle, Zweden, is in een jaar tijd totaal gerenoveerd. Na de VINJETT PROFILEN verbouwing is er plaats voor ruim 8 000 toeschouwers.
Luxe In Zweden zijn de ijshockeystadions omgetoverd van versleten arena’s tot moderne uitgaanspaleizen voor het hele gezin, geïnspireerd op de grote NHL-arena’s in Canada. “Maar we moesten alles wel aanpassen aan de Zweedse condities,” zegt architect Ulf Bergfjord.
20 SHAPE •# 2 2006
ijshockeystadions en van de nationale Zweedse sporten, ijshockey, is jarenlang gespeeld in oude, versleten stadions met een minimaal comfort. Het publiek bestond bijna uitsluitend uit mannen die niets gaven om comfort. De sponsors waren geduldige heren van het plaatselijke bedrijfsleven, die genoegen namen met gratis koffie in de pauze. Maar nu heeft een moderniseringsgolf de Zweedse ijshockeystadions naar een nieuw niveau gebracht, aangepast aan de moderne entertainmentindustrie. “De oude hallen hadden in principe een gat in de muur waar men hotdogs verkocht. De nieuwe arena’s hebben grote restaurants, sportbars, ruime vip-lounges en kleedkamers,” zegt architect Ulf Bergfjord van architectenbureau Bergfjord & Ivarson. Bergfjord & Ivarson waren de architecten van de Löfbergs Lila Arena in Karlstad. De Löfbergs Lila Arena werd in ingewijd en werd het voorbeeld voor de vele nieuwe stadions die er nu in Zweden zijn. “We zijn in naar de nhl gevlogen om naar de nieuwe arena’s te kijken. We hebben o.a. indrukken opgedaan van de Ottawa Senators Arena, Corel Center en de Montreal Canadiens Arena, Molson Center. Die zijn groter dan de
E
Zweedse stadions, we moesten alles dus wel aanpassen aan de Zweedse omstandigheden,” vertelt Ulf Bergfjord. De Zweedse ijshockeyclubs hebben ingezien dat hun stadions een breder publiek moeten kunnen trekken. Ze moeten ook voor meer dan alleen ijshockey kunnen worden gebruikt; concerten, conferenties en andere sporten. Ook moeten er andere commerciële zaken als winkels in of in de directe omgeving van het stations kunnen zijn. “In Karlstad was de opdracht om een ijshockeyarena te tekenen die voor andere evenementen gebruikt kon worden. In het Cloetta Center in Linköping hebben ze het bijna omgekeerd, dat is een evenementenarena waar je ook kunt ijshockeyen,” zegt Ulf Bergfjord. Een arena die de ene dag ijshockeysupporters verwelkomt en de volgende dag concertbezoekers moet per definitie beduidend comfortabeler en flexibeler zijn dan de oude ijshockeyhallen. “De nieuwe arena’s zijn een beetje als nieuwe pleinen in steden; plaatsen waar je graag heen gaat om te zien en gezien te worden,” zegt Ulf Bergfjord. Ook qua uiterlijk zijn de nieuwe arena’s aanzienlijk fraaier dan voorheen. Grote glazen puien
en andere opvallende onderdelen geven een open uitstraling naar de omgeving. Zowel entree als de ramen en glazen façades zijn gebouwd van aluminiumArchitect Ulf Bergfjord. profielen. Håkan Furukrantz, pr-manager van Sapa Building System, Zweden, vertelt: “In dergelijke grote glazen façades werkt aluminium prima. Je krijgt mooie gevels en aluminium is in principe onderhoudsvrij. Dat is op de lange termijn kostenbewust.” Sapa’s aluminiumprofielen zijn tot nu toe voor zes van de nieuwe Zweedse hockey-arena’s gebruikt: de Swedbank Arena in Örnsköldsvik, Läkerol Arena in Gävle, Ejendals Arena in Leksand, Kinnarps Arena in Jönköping, Löfbergs Lila Arena in Karlstad en het Cloetta Center in Linköping. T E K S T JA N N E P E T T E R S S O N F OTO ’ S H A N S B O N N E V I E R
De nieuw arena’s van de Zweedse ijshockeyclubs Läkerol Arena Plaats: Gävle. Ingewijd in: 2006. Totale kosten: 17,4 miljoen euro. Architect: Bergfjord & Ivarson Architecten. Van aluminium: façades, deuren, ramen, met gepoedercoate gevelonderdelen, deuren en deurvleugels.
Läkerol Arena
Löfbergs Lila Arena Plaats: Karlstad. Ingewijd in: 2001. Totale kosten: 19,6 miljoen euro. Architect: Bergfjord & Ivarson Architecten. Van aluminium: façades en deuren.
Kinnarps Arena Plaats: Jönköping. Ingewijd in: 2001. Totale kosten: 14,7 miljoen euro. Architect: Flensborns Architectenkantoor. Van aluminium: façades en deuren.
Kinnarps Arena
Ejendals Arena Plaats: Leksand. Ingewijd in: 2005. Totale kosten: 14 miljoen euro. Architect: Sweco FFNS Falun. Van aluminium: façades, deuren, vaste ramen, branddeuren, met gepoedercoate gevelonderdelen, inwendige delen en naturel geanodiseerde ramen.
Cloetta Center Plaats: Linköping. Ingewijd in: 2004. Totale kosten: 27,2 miljoen euro. Architect: Bergfjord & Ivarson Architecten. Van aluminium: façades, decorprofielen, ramen en deuren.
Swedbank Arena Plaats: Örnsköldsvik. Ingewijd in: 2006. Totale kosten: 21,2 miljoen euro. Architect: Bergfjord & Ivarson Architecten. Van aluminium: façades, deuren, decorprofielen, met gepoedercoate gevelonderdelen, ramen en decorprofielen.
Swedbank Arena
# 2 2006 • SHAPE 21
OP WEG
Expertise leverde opdracht op Door onze kennis over Friction Stir Welding lassen (FSW), kwam treinenfabrikant Bombardier bij ons. Samen hebben we zeer geavanceerde koelers ontwikkeld die Sapa vervolgens heeft gefabriceerd.
De Spaanse hogesnelheidstrein S 130 met vloeistofkoelers van Sapa.. BOMBARDIER TRANSPORTATION STELT hoge eisen aan de vloeistofkoelers voor haar treinen, zoals een goed koelvermogen, een grote sterkte en een hoog kwalitatief oppervlak, hetgeen weer hoge eisen stelt aan de bewerking. Bovendien moeten ze licht zijn. Het probleem met de koelers van de vorige leverancier was dat die zich niet gedroegen zoals Bombardier dat wilde. “We wilden een leverancier die het hele proces voor haar rekening kon nemen. Bij Sapa Mass Transportation in Finspång, Zweden, waren de apparatuur, de expertise en de kennis die we nodig hadden. Samen konden we de problemen snel oplossen,” zegt Tobias Zimmermann, Projectleider bij Bombardier in Turgi, Zwitserland. Het ontwerp werd begin opgestart. In september van dat jaar toonden Bombardier en Sapa het uiteindelijke product op de beurs InnoTrans in Berlijn. “Het is de meest geavanceerde en gecompliceerde koeler die Sapa tot nu toe mede heeft ontwikkeld,” zegt Projectleider Henrik Nyström. “Er 22 SHAPE • # 2 2006
waren twee problemen. We moesten door simulatie een stroom vinden die zo klein mogelijke temperatuurverschillen op het oppervlak van de koeler gaf, zodat de elektronica op de koeler geen schade van de warmte zou ondervinden.” “De oude koeler had een verticale vloeistofstroom. We ontdekten dat een horizontale stroom beter was,” zegt Henrik Nyström. delen van de koeler in elkaar worden gezet op een manier die een betere sterkte en fijnheid van het oppervlak op zou leveren. Daar kwam de kennis van Sapa over het Friction Stir Welding lassen in beeld. Bij de oude koelers werd mig-lassen toegepast, dat het materiaal blootstelde aan een hogere temperatuur. Het gevolg was dat het minder sterk was en dat het metaal meer deformeerde als het afkoelde. “De uitdaging was het koelvermogen en de montage te combineren tot een eindproduct. We hadden geen voorbeeld,” vertelt Henrik Nyström. Omdat de koelers licht moesten zijn (afhankelijk
BOVENDIEN MOESTEN DE
van het model worden er drie tot zes per wagon gebruikt) was aluminium het aangewezen materiaal. Dat is voordelig en al in het profielstadium gemakkelijk te vormen. Door het onnodige metaal te elimineren, slaagde men erin het gewicht tot kilo omlaag te brengen. “Er komt steeds meer apparatuur in een moderne treinwagon. Daarom willen we het totale gewicht laag houden,” verklaart Tobias Zimmermann. Eerst was Bombardier geïnteresseerd in de aanschaf van – koelers per jaar. Maar nu is de vraag al gestegen en volgend jaar moeten er worden gemaakt. Tot nu toe heeft Sapa circa koelers aan Bombardier geleverd. In de toekomst kunnen beide bedrijven zich goed andere samenwerkingsprojecten voorstellen. “Ik werk graag weer met Sapa samen,” zegt een tevreden Tobias Zimmermann. T E K S T T H O M AS Ö ST B E R G F OTO ’ S B O M B A R D I E R
GEHANDICAPTE zit prinsheerlijk Het Deense Vela staat voor vernieuwend denken – ook als het gaat om stoelen voor gehandicapten. Het nieuwe model van het bedrijf past zich namelijk aan aan het kind en niet andersom. ela is een Deense meubelproducent die o.a. kantoorstoelen, kinderstoelen en stoelen voor lichamelijk gehandicapten maakt. Vroeger gebruikte het bedrijf traditionele staalconstructies voor de rugleuning en het frame, maar nadat men in contact kwam met Sapa Profiler in Grenå, Denemarken, koos men voor het ontwikkelen van een aluminium stijl. Die oplossing werd gebruikt voor de Hip Hop – een ergonomische stoel voor gehandicapte kinderen. “De aluminium stijl geeft de stoel een spannende, exclusieve uitstraling en vergroot de gebruiksvriendelijkheid,” zegt Helle Lennø Weesgaard, Marketingcoördinator bij Vela. Vroeger kon het kind bijvoorbeeld niet achterover leunen, maar nu kan het zitkussen in een behaaglijke rustpositie worden gekanteld. De stijl zorgt er ook voor dat de zitting in hoogte verstelbaar is, zodat het kind gemakkelijk Aluminium stijl. aan allerlei activi-
V
teiten kan deelnemen. Maar niet alleen bij de Marketingafdeling van Vela wordt de overgang van staal naar aluminium op prijs gesteld. Ook bij de ontwerpafdeling en in de productie ziet men een reeks voordelen. Vroeger moest men de componenten voor de stoelen, b.v. wielen en elektromotoren, speciaal bestellen, anders pasten ze niet bij het stalenprofiel. Nu kan men standaardcomponenten kopen en de aluminiumprofielen er op af stemmen. Dat geeft een veel flexibeler en voordeliger productie. “Sapa was bijzonder meegaand en heeft tijdens de samenwerking veel toegevoegd,” vertelt Michael Vestergaard, Design Manager bij Vela. “We zullen ook voor komende modellen dit traject blijven volgen.” Een doorslaggevend feit voor de keuze voor Sapa was de grootte van het bedrijf, de stabiliteit en de goede naam op de markt. Buiten de leveringsgarantie was ook de technische kennis van Sapa essentieel. “De samenwerking met Sapa heeft geresulteerd in een product met unieke voordelen, zowel in
Een CNC-bewerkt aluminiumprofiel heeft het design en de functionaliteit van de Hip Hop 300 een extra duwtje in de rug gegeven.
het gebruik als qua vormgeving. De stoel Hip Hop heeft al in de hele wereld grote belangstelling gewekt. Iedereen heeft het erover, waardoor we de vraag maar amper aan kunnen,” aldus Helle Lennø Weesgaard. TE KST J I M HANSE N
Staal werd aluminium Met een aluminiumprofiel hebben we een systeem kunnen maken dat de juiste afmetingen en stabiele hoeken heeft. Sapa heeft zich enorm ingespannen om ons te helpen de technische problemen op te lossen. Gustafs Interieur koos ervoor eigen montagesystemen voor hun panelen te ontwikkelen, omdat de stalen panelen diverse nadelen hadden. “Met name qua stabiliteit en daardoor ook de veiligheid, maar ook functioneel en esthetisch. We hebben naar staal gekeken maar ontdekten dat aluminium beter was. Voor een kleiner product is aluminium voordeliger en ook flexibeler,” zegt Peter Markoff.
TEKST KORTE BERICHTEN ULRIKA LOKRANTZ
Gustafs Interieur in Zweden is één van Europa’s belangrijkste fabrikanten van houten panelen voor de lambrisering van wanden en plafonds. Maar het bedrijf had moeite een montagesysteem te vinden dat stabiel genoeg was voor de plafondpanelen. “Nu bieden we het enige montagesysteem van aluminium voor een verlaagd plafond dat er op de markt verkrijgbaar is. Samen met de ingenieurs van Sapa Profiler hebben we het Capaxsysteem geconstrueerd en gedimensioneerd, dat nu twee jaar op de markt is,” zegt Peter Markoff, verantwoordelijk voor productontwikkeling bij Gustafs Interieur.
# 2 2006 • SHAPE 23
TOT SLOT
Vastgevroren op de Noordpool Op dit moment zit het Franse expeditieschip de Tara vastgevroren op de 82e breedtegraad. Maar een risico dat de Tara verpletterd zal worden door de ijsmassa’s is er niet. De verklaring: de speciaal ontwikkelde schroef van aluminium.
4 SHAPE • Nr 2 2006
een tweemaster, vaart al bijna jaar over de wereldzeeën, waarvan de laatste jaren als onderzoeksplatform voor milieustudies. De expeditie van dit jaar begon in september en gebeurt in samenwerking met de unep, het milieuprogramma van de vn. De opdracht is om gedurende twee jaar de klimaatveranderingen te bestuderen, vastgevroren in de ijzeren greep van het poolijs. Daarom is de Tara speciaal gebouwd, zodat ze de gigantisch zware belastingen aan kan. De constructeurs Bovet-Petit tekenden een meter lange schroef die bij een bepaalde druk van de zijkanten “omhoog glijdt”, ongeveer zoals wanneer je een kersenpit tussen je vingers klemt. Net zo belangrijk als de vorm van de schroef was de materiaalkeuze. Dat moest bestand zijn tegen enorme
DE SCHOENER TARA,
belastingen en toch licht zijn. Maar hoewel de boot is gemaakt van aluminium weegt hij ton en is de schroef op sommige plaatsen meer dan vier centimeter dik. In de winter zullen zeven bemanningsleden verschillende studies uitvoeren, o.a. op de gebieden meteorologie, zonnestraling en glaciologie. Tegen het voorjaar komt de aflossing, maar pas tegen de zomer van laat het poolijs zijn greep op de Tara varen. Dan heeft het drijfijs het schip bijna kilometer van haar huidige positie gebracht. Volg de expeditie op www.taraexpeditions.org T E K S T DAG E N A N D E R F OTO F R A N C I S L AT R E I LLE / A D O DA M O C LE S
