M200401
MKB-ondernemer geeft grenzen aan Reactie van MKB-ondernemers op wetswijzigingen in sociale zekerheid
Florieke Westhof Peter Brouwer Zoetermeer, 20 april 2004
MKB-ondernemer geeft grenzen aan Ondernemers in het MKB zien in dat zij een rol hebben in het terugdringen van ziekteverzuim en de begeleiding en reïntegratie van hun (zieke) werknemers. Zij doen hier al veel aan, ondanks het feit dat tweederde van de ondernemers - met name in het kleinbedrijf - van mening is dat zij het ziekteverzuim niet of nauwelijks kunnen beïnvloeden. MKB-ondernemers hebben moeite met de rol die hun vanuit de overheid op dit terrein is toebedeeld. Een rol die voortdurend aan veranderingen onderhevig is en in de nabije toekomst groter zal worden. MKB-ondernemers vinden dat er grenzen zijn aan de verplichtingen en verantwoordelijkheden die hun vanuit wet- en regelgeving op het terrein van sociale zekerheid worden opgelegd. Gezien de specifieke kenmerken van het MKB is het voor veel werkgevers niet makkelijk om in de praktijk met de verantwoordelijkheden op het terrein van ziekteverzuim, reïntegratie en arbeidsomstandigheden om te gaan. MKB-ondernemers hebben bijvoorbeeld minder ervaring met langdurig ziekteverzuim en arbeidsongeschiktheid, missen medewerkers die zich hiermee specifiek bezighouden, en zijn vaak onbekend met de 1 instanties die hen bij de uitvoering van het beleid kunnen adviseren en ondersteunen . EIM heeft diverse onderzoeken gedaan naar de gevolgen van wetswijzigingen voor MKB-ondernemers en de wijze waarop MKB-ondernemers in de praktijk met deze veranderingen omgaan. In deze minirapportage zijn de resultaten van deze onderzoeken verwerkt. Achtereenvolgens wordt ingegaan op: − de veranderende wet- en regelgeving op het terrein van ziekteverzuim, reïntegratie en arbeidsomstandigheden en de gevolgen ervan voor het MKB; − meningen van MKB-ondernemers t.a.v. de aan hen toebedeelde rol; − uitwerkingen van de veranderende wet- en regelgeving in de praktijk. De rapportage eindigt met een blik in de toekomst.
Wetswijzigingen sociale zekerheid De overheid heeft de laatste jaren veel wijzigingen in wetgeving aangebracht op het terrein van arbeidsomstandigheden, ziekteverzuim, arbeidsongeschiktheid en reïntegratie. Deze wetgeving is geïntroduceerd met het idee dat de individuele werkgever invloed kan uitoefenen op de hoogte van het ziekteverzuim en de omvang van de arbeidsongeschiktheid in de onderneming. De verwachting is dat werkgevers zich, met name door de financiële prikkels in de wetten, actief gaan inzetten om het verzuim en de arbeidsongeschiktheid in hun bedrijf te reduceren. Dit kan bijvoorbeeld door zorg te dragen voor goede arbeidsomstandigheden, een grotere betrokkenheid bij en intensieve begeleiding van zieke werknemers en het voeren van een goed preventie- en reïntegratiebeleid. Hieronder volgt een beschrijving van de belangrijkste wetswijzigingen in de afgelopen jaren en de gevolgen hiervan voor de MKB-ondernemer.
1
2
Brouwer, P., S.J.A. Hessels, A.M.J. te Peele en F.M.J. Westhof, Grenzen aan verantwoordelijkheid, EIM, 2003.
Wetswijzigingen in de afgelopen jaren Om ziekteverzuim te voorkomen is het van belang dat elke werkgever een goed arbeidsomstandighedenbeleid voert. Volgens de Arbeidsomstandighedenwet (1998) zijn werkgevers verplicht een Risico Inventarisatie en Evaluatie (RI&E) op te stellen. Voor de toetsing en advisering hierover worden werkgevers verplicht een arbodienst in te schakelen. Dit is voornamelijk preventief beleid. Daarnaast zijn werkgevers verplicht een verzuimbeleid te voeren en zich hierin bij te laten staan door een arbodienst. Als een werknemer zich eenmaal heeft ziekgemeld, krijgen werkgevers te maken met de ziektewet. Deze is sinds maart 1996 geprivatiseerd en vervangen door Wet uitbreiding Loondoorbetaling bij Ziekte (Wulbz). Deze wet betekende een forse uitbreiding van de financiële verantwoordelijkheid voor werkgevers, omdat zij verplicht worden gesteld een jaar lang het loon door te betalen van zieke werknemers. Als een werknemer na een jaar nog ziek is, komt deze in de WAO. In januari 1998 zijn veranderingen doorgevoerd in het financiële deel van de WAO-verzekering, die opnieuw financiële gevolgen heeft voor werkgevers. De wet Premiedifferentiatie en marktwerking bij arbeidsongeschiktheidsverzekeringen (Pemba) is toen in werking getreden. Premiedifferentiatie houdt in dat een deel van de premie afhankelijk is gesteld van het aantal WAO'ers in 1 het bedrijf . Daarnaast hebben werkgevers de mogelijkheid om eigen-risicodrager te worden, waarbij werkgevers zelf een deel van de premie betalen en de mogelijkheid hebben tot herverzekering. Vanaf het moment dat een werknemer zich ziek meldt, krijgt de werkgever te maken met verplichtingen uit de Wet Verbetering Poortwachter (WVP), die op 1 april 2002 is ingevoerd. Hierin wordt met name geregeld welke activiteiten een werkgever moet ondernemen bij de begeleiding en reïntegratie van zieke werknemers. In de WVP is vastgelegd dat behalve de werkgever ook de werknemer een verantwoordelijkheid ten aanzien van zijn eigen reïntegratie krijgt toebedeeld. De werkgever kan bij de reïntegratie gebruik maken van de verschillende reïntegratieinstrumenten die zijn opgenomen in de wet Rea (1998). De wet bevat instrumenten voor arbeidsgehandicapten die al in dienst zijn of om arbeidsgehandicapten in dienst te nemen. Zowel werkgever als werknemer kan van de reïntegratie-instrumenten gebruik maken. Sinds 1 januari 2003 zijn werkgevers ook verantwoordelijk voor de reïntegratie van de werknemer buiten het eigen bedrijf. Dit geldt voor werknemers die niet herplaatst kunnen worden in het eigen bedrijf. Als het werkgevers niet lukt om arbeidsomstandigheden te verbeteren, ziekteverzuim en arbeidsongeschiktheid te beperken en reïntegratie te bevorderen, komen de financiële consequenties hiervan - positief dan wel negatief - voor rekening van de werkge2 ver . Behalve financiële gevolgen, brengt de nieuwe wetgeving ook inhoudelijke ver3 plichtingen met zich mee . In tabel 1 zijn hiervan enkele voorbeelden gegeven.
1
2
3
Per 1 januari 2003 is de premiedifferentiatie voor bedrijven met minder dan 25 werknemers afgeschaft. Brouwer, P., S.J.A. Hessels, A.M.J. te Peele en F.M.J. Westhof, Grenzen aan verantwoordelijkheid, EIM, 2003. Brouwer, P., F.M.J. Westhof en M. Wienhoven, Financiële gevolgen sociale zekerheid, EIM, 2002.
3
tabel 1
Gevolgen van wetswijzigingen voor MKB-ondernemers: voorbeelden
Wet
Implicatie voor MKB
Type gevolg
Rea, Pemba
Een beloning indien een arbeidsongeschikte in dienst wordt geno-
Positief
men. WVP
Het uitstel van de WAO-beoordeling indien het herstelproces nog
Positief
gaande is. Wulbz
De loondoorbetalingsplicht gedurende maximaal 52 weken.
Negatief
Wulbz
Aanvullingen op het loon en particuliere herverzekeringen.
Negatief
Arbowet
De registratie- en meldingsplicht van zieken en arbeidsongeschikten.
Inhoudelijke verplichting
Bron: EIM.
Meningen MKB-ondernemers Het is niet vanzelfsprekend dat de gedragsreacties van MKB-ondernemers op de wetswijzigingen gelijk zijn aan de reacties die de wetgever heeft beoogd. Het is moeilijk te voorspellen hoe een ondernemer gaat reageren. Dit is een gecompliceerd proces waarin vele factoren het gedrag en elkaar beïnvloeden. Het is onder meer afhankelijk van de mate waarin de ondernemer op de hoogte is van het bestaan en de inhoud van de wet, en van zijn mening over de eigen invloed op het ziekteverzuim en over de verdeling van 2 verantwoordelijkheden.
(On)bekendheid met de wetswijzigingen Als zich nieuwe wijzigingen in wetgeving voordoen, is het allereerst van belang dat de werkgevers in het MKB bekend zijn met deze wijzigingen. Uit onderzoek komt duidelijk naar voren dat naarmate een wet langer geleden is ingevoerd, er meer werkgevers bekend zijn met de desbetreffende wetgeving. Kenmerkend voor met name MKBondernemers is dat zij vaak gaandeweg achter het bestaan en de inhoud van een wet komen. De oorzaak hiervan is het ontbreken van een aparte functionaris die zich met dit terrein bezighoudt. Als we kijken in het verleden naar de wijzigingen in de Ziektewet, dan blijkt dat in 1999 - d.w.z. drie jaar na invoering - 80% van de MKB3 ondernemers op de hoogte is van die wijzigingen . Als we nu kijken naar de WVP, die op 1 april 2002 is ingevoerd, blijkt één maand voor invoering van deze wet 49% van de MKB-ondernemers op de hoogte te zijn van de veranderingen. Ruim een jaar later is dat aantal opgelopen tot 77% (zie figuur 1). Vrijwel alle bedrijven met tien of meer werknemers zijn inmiddels op de hoogte van de nieuwe wet. Van de bedrijven met minder dan tien werknemers is ongeveer een kwart nog niet bekend met de WVP. Dit hangt waarschijnlijk samen met het feit dat veel van deze bedrijven in de praktijk nog niet te maken
1
2
3
4
Wet verlenging loondoorbetalingsverplichting bij ziekte. Brouwers, K.M.P., M. Fricke, M. Jansen, F.M.J. Westhof.en W.S. Zwinkels, De MKB-ondernemer en de inzet van en zorg voor personeel, EIM, 2000. Brouwers, K.M.P., G.Th. Elsendoorn, F.M.J. Westhof en W.S. Zwinkels, Changes in social security legislation: Impact on SME behaviour, EIM, 2000.
hebben gehad met langdurig ziekteverzuim van hun medewerkers en dus ook nog niet 1 met de consequenties van de nieuwe wetgeving . Het is belangrijk dat de informatiekanalen die doorgaans worden gehanteerd om werkgevers in het MKB te bereiken, goed worden benut om nieuwe wetswijzigingen onder de aandacht te brengen. Hierbij kunnen brancheorganisaties, arbodiensten en accountants/administratiekantoren een belangrijke rol vervullen. figuur 1
Percentage ondernemers dat bekend is met de WVP, naar grootteklasse
100
80
60
40
20
0 0-9 wp
10-49 wp
2002
50-99 wp
2003
Bron: MKB-Beleidspanel (EIM).
Eigen invloed op ziekteverzuim De overheid gaat er bij de ontwikkeling van de wetgeving van uit dat de individuele werkgevers invloed kunnen uitoefenen op de hoogte van het verzuim in de onderneming. Hoe denken de werkgevers hier zelf over? Bijna tweederde van alle ondernemers in het MKB is van mening dat het ziekteverzuim niet of nauwelijks kan worden beïnvloed! Slechts 11% denkt hier in belangrijke mate invloed op te kunnen uitoefenen. Er bestaan op dit vlak grote verschillen naar bedrijfsgrootte. Grotere ondernemingen (met 50 of meer werknemers) denken veel positiever over de mate waarin zij het ziekteverzuim van hun werknemers kunnen beïnvloeden dan kleinere ondernemingen.
Verdeling van verantwoordelijkheden MKB-ondenemers nemen een positieve grondhouding in ten aanzien van de begeleiding en reïntegratie van zieke werknemers. Zij zijn zeker bereid hiervoor inspanningen te leveren. Wel blijft als belangrijk bezwaar naar voren komen, dat de verantwoordelijk-
1
Brouwer, P., Kunnen MKB-ondernemers de weg nog vinden?, EIM, 2003.
5
heden die hen vanuit wet- en regelgeving op dit terrein zijn opgelegd, in de praktijk als 1 te zwaar worden ervaren . De toegenomen financiële verantwoordelijkheid voor de werkgever bij Wulbz en Pemba is negatief ontvangen. De kritiek van werkgevers richt zich met name op het grote verschil in verantwoordelijkheid tussen werkgevers en werknemers: heel veel tegenover heel weinig. Ook wordt sterk negatief gereageerd op de verantwoordelijkheid voor reïntegratie van werknemers bij andere bedrijven. Werkgevers vinden dit een taak die ver buiten hun terrein ligt. Op de WVP daarentegen is redelijk positief gereageerd. Als belangrijke voordelen van de wet worden gezien, dat de procedures rondom ziekte nu duidelijk zijn vastgelegd en dat werknemers een eigen verantwoordelijkheid hebben voor hun reïntegratie. Een derde van de MKB-ondernemers vindt dat de toegenomen verantwoordelijkheid van werkgevers geen goede zaak is. Ook hier blijkt de grootte van een bedrijf van invloed te zijn: grotere bedrijven oordelen gemiddeld positiever dan kleinere bedrijven. Een belangrijk bezwaar van werkgevers is dat zij ook verantwoordelijk zijn als de ziekte 2 van werknemers te maken heeft met oorzaken in de privé-sfeer , waarop zij geen invloed kunnen uitoefenen. In tabel 2 is weergegeven welke mening MKB-ondernemers hebben over enkele aspec3 ten van wetswijzigingen die zich de laatste jaren hebben voorgedaan . tabel 2
Mening MKB-ondernemers over aspecten van wetswijzigingen, verdeeld naar bedrijfsgrootte* 0-9 werknemers
10-49 werknemers
50-99 werknemers
Loondoorbetalingsplicht
-
0
0
Stappenplan WVP
0
+
+
Rol arbodienst
-
+
0
WAO-financiering
0
-
0
* Weergegeven is de meest genoemde opvatting,
+: positief, 0: neutraal, -: negatief
Bron: EIM.
Uitwerking in de praktijk Veel ondernemers in het MKB zijn niet méér aandacht aan ziekteverzuim en arbeidsongeschiktheid gaan besteden. De belangrijkste reden hiervoor is dat deze ondernemers 4 geen problemen ondervinden op dit terrein .
1
2
3
4
6
Brouwer, P., S.J.A. Hessels, A.M.J. te Peele en F.M.J. Westhof, Grenzen aan verantwoordelijkheid, EIM, 2003. Brouwers, K.M.P., G.Th. Elsendoorn, F.M.J. Westhof en W.S. Zwinkels, Changes in social security legislation: Impact on SME behaviour, EIM, 2000. Brouwer, P., S.J.A. Hessels, A.M.J. te Peele en F.M.J. Westhof, Grenzen aan verantwoordelijkheid, EIM, 2003. Brouwers, K.M.P., G.Th. Elsendoorn, F.M.J. Westhof en W.S. Zwinkels, Changes in social security legislation: Impact on SME behaviour, EIM, 2000.
Van de ondernemers-werkgevers in het MKB die wél meer aandacht zijn gaan besteden aan het bestrijden van ziekteverzuim en arbeidsongeschiktheid, geeft 60% aan dat dit gedrag is beïnvloed door veranderingen in wetgeving. Vooral de veranderingen door invoering van Wulbz hebben hiertoe geleid. Daarnaast is ook de Arbowet van invloed geweest, wat met name geldt voor de kleinere bedrijven. De toename in activiteiten om ziekteverzuim en arbeidsongeschiktheid te bestrijden, is sterk afhankelijk van de bedrijfsgrootte: bij de grotere bedrijven gebeurt dit vaker (80%) dan bij de kleinste bedrijven met minder dan 10 werknemers (33%). De toename van de activiteiten uit zich vooral in preventieve maatregelen zoals aanpassingen op de werkplek. Daarnaast is een toename in activiteiten gevonden in een betere begeleiding van zieke werknemers en meer controle bij verzuim. Een groot deel van de MKB-ondernemers (78%) heeft zich op de een of andere manier verzekerd tegen de financiële risico’s van (loondoorbetaling bij) ziekteverzuim. Werkgevers met minder dan 50 werknemers maken vaker gebruik van de mogelijkheid om zich te herverzekeren dan de ondernemingen met meer dan 50 werknemers. Dit verschil kan te maken hebben met de houding die de eerstgenoemde ondernemers innemen ten opzichte van de beïnvloedbaarheid van ziekteverzuim: omdat zij vaker van mening zijn dat ze geen invloed kunnen uitoefenen op de hoogte van het verzuim, verzekeren ze zich eerder tegen de financiële risico’s ervan. Verder lijkt het ook logisch dat kleinere bedrijven zich eerder herverzekeren, omdat bij een relatief klein aantal personeelsleden een ziektegeval voor een relatief snelle stijging van het verzuimpercentage zorgt, en dat 1 betekent dat het financiële risico naar verhouding hoog is .
Een blik in de toekomst Werkgevers hebben nauwelijks tijd gehad om thuis te raken in de veranderingen die achter ons liggen: de volgende staan alweer voor de deur. Per 1 januari 2004 zijn werkgevers verplicht zieke werknemers twee jaar 70% van het laatste loon door te betalen 2 in plaats van één jaar . De wet verlenging loondoorbetalingsplicht maakt deel uit van het nieuwe arbeidsongeschiktheidsstelsel dat op 1 januari 2006 in zijn geheel moet zijn ingevoerd. Gedeeltelijk arbeidsongeschikte werknemers (minder dan 35%) blijven hierbij in dienst van de werkgever. De werkgever zal dus moeten proberen deze werknemers met behulp van vervangende arbeid weer volledig productief in te zetten. De mogelijkheden om werknemers op een andere wijze in te zetten zijn in het MKB beperkt. Dit heeft financiële gevolgen voor de ondernemers; zij kunnen zich tegen deze gevolgen aanvullend verzekeren, maar ook dit brengt financiële lasten met zich mee. Met deze plannen voor het nieuwe stelsel van arbeidsongeschiktheid lijkt de overheid de (financiële) verantwoordelijkheid van werkgevers nog verder te willen uitbreiden. Het gevaar bestaat dan wel dat werkgevers vinden dat de grenzen van de hun toebedeelde financiële verantwoordelijkheid zijn bereikt, waardoor hun huidige constructieve houding wellicht onder druk zal komen te staan.
1
2
Brouwers, K.M.P., G.Th. Elsendoorn, F.M.J. Westhof en W.S. Zwinkels, Changes in social security legislation: Impact on SME behaviour, EIM, 2000. Wet verlenging loondoorbetalingsverplichting bij ziekte.
7
