SF Z SINT-FRANCISKUSZIEKENHUIS. Therapie: FEC

SF Z SINT-FRANCISKUSZIEKENHUIS

Therapie: FEC

Inhoud

FEC therapie Mogelijke nevenwerkingen

Misselijkheid, kokhalzen en braken

Diarree Infectierisico Mondaandoeningen (droge en pijnlijke mond, slijmvorming en kauwen slikklachten)

Smaak en reukveranderingen

Verminderde eetlust

Vermoeidheid

Invloed op seksualiteit

Omgaan met de afvalstoffen van de therapie thuis

Veranderingen van de huid

Verkleuring van de urine

Irritatie van en bloedingen in de blaas

Haarverlies

FEC Wat is de samenstelling van deze therapie? De therapie bestaat uit drie verschillende cel remmende geneesmiddelen (cytostatica): 5FU, Epirubicine en Cyclofosfamide. Daarnaast kunnen er nog enkele andere geneesmiddelen voorgeschreven worden. Die dienen ter ondersteuning van de behandeling, bijvoorbeeld om de bijwerkingen te beperken. Hoe verloopt de therapie? Het onderstaande schema geeft een overzicht van het verloop van één cyclus van de therapie. Eén cyclus duurt 3 weken (21 dagen) en omvat 1 opname voor chemotherapie. Dag 1 is altijd de eerste dag van een nieuwe cyclus. De volgende cyclus start in principe 3 weken na dag 1, als de bloeduitslagen en uw algemene toestand dit toelaten. Tijdens uw 1e cyclus van FEC zal uw arts bijkomende bloedafnames voorschrijven op dag 10. Dit is nodig om uw bloedbeeld nauwkeurig op te volgen. Deze bloedafnames kunnen door uw huisarts gebeuren. Uw arts kan beslissen om dit nog op andere momenten te herhalen. Waar wordt de therapie toegediend? U zult de chemotherapie altijd in het ziekenhuis toegediend krijgen. De behandeling kan in het dagcentrum gebeuren. Overnachting is niet nodig. Richtlijnen bij FEC Cyclofosfamide kan klachten geven die lijken op een blaasontsteking. Het is aan te raden voldoende te drinken (1,5 tot 2 liter per dag) tijdens en na de chemotherapietoediening, zodat alle schadelijke stoffen kunnen worden uitgeplast. Sowieso krijgt u extra vocht toegediend via een infuus.

Mogelijke nevenwerkingen U krijgt hier een opsomming van de verschillende nevenwerkingen die kunnen voorkomen. In de pagina’s die hierop volgen, vindt u voor de meeste nevenwerkingen meer uitleg en tips om met deze nevenwerkingen om te gaan. 1. De aanmaak van bloedcellen in het beenmerg kan tijdelijk worden geremd. Als gevolg daarvan kunt u vatbaar worden voor infecties en bloedarmoede krijgen. U kunt sneller blauwe plekken en/of een bloedneus krijgen. 2. Deze therapie kan misselijkheid en braken veroorzaken. 3. Door de therapie kan het zijn dat u tijdelijk minder of geen trek hebt in eten. 4. Uw smaak kan tijdelijk veranderen. 5. Het slijmvlies van de mond kan ontstoken raken. U kunt daardoor blaasjes en pijn in de mond krijgen. Een goede mondverzorging is belangrijk. 6. Het slijmvlies van de darm kan geïrriteerd raken. Daardoor kunt u diarree krijgen. 7. U zult uw haar verliezen. 8. Epirubicine kan schadelijk zijn voor uw hart. Uw arts zal regelmatig een hartfunctie onderzoek laten uitvoeren. 9. Door Epirubicine is, tot enkele dagen na de therapie, roodverkleuring van de urine en soms van het traanvocht mogelijk. Dit is volkomen onschuldig en verdwijnt spontaan. 10. Deze therapie kan vermoeidheid veroorzaken. Ook na afloop van de totale behandeling kunnen deze klachten tijdelijk aanhouden. 11. Deze therapie kan invloed hebben op de seksualiteit, vruchtbaarheid en menstruatie. De mate waarin is van vele factoren afhankelijk. Praat hierover met uw verpleegkundige en/of arts.

Misselijkheid, kokhalzen en braken Hieronder vindt u een overzicht van al de mogelijke tips en adviezen rond misselijkheid en braken. Bespreek met uw oncodiëtiste wat in uw persoonlijke situatie het meest aangewezen is. Omschrijving: Uw lichaam kan op de behandeling reageren met misselijkheid, kokhalzen en braken. Deze klachten verschillen sterk van persoon tot persoon (zelfs bij dezelfde soort chemotherapie). Duur: De klachten kunnen optreden tijdens de toediening van de chemotherapie of daarna. De duur van de klachten hangt af van de aard en de hoeveelheid van de toegediende chemo, van de toegediende antibraakmiddelen en van uw persoonlijke gevoeligheid. Als u niet misselijk wordt, noch braakt noch kokhalst, betekent dat niet dat de behandeling bij u niet aanslaat. Aanbevelingen Voedingsadviezen: • Probeer zo normaal mogelijk te eten tijdens de kuurdagen en haal, indien nodig en mogelijk, tussen de kuren de schade in. • 1 ½ Liter drinkvocht per dag is een absolute aanrader, een tekort aan vocht verergert immers de misselijkheid. Drink niet bij de maaltijden en wacht tot ongeveer één uur na de maaltijd om vloeibare voedingsmiddelen te eten. Drink met kleine slokjes. Drink, naast water, geen zure dranken zoals Cola, appelsap, limonade, isotone sportdranken, thee en bouillon. U kunt ook zuigen op ijsblokjes met verschillende smaken bv. bevroren ijslolly’s van fruitnectar, cola en limonade. • Neem veelvuldige kleine maaltijden, vooral op tijdstippen van verminderde misselijkheid (zelfs ’s nachts). Vaak zijn het immers te grote maaltijden en niet zozeer de keuze van de voedingsmiddelen die misselijkheid veroorzaken. Soms is misselijkheid erger op een lege maag, vandaar ook het nut van kleine, frequente maaltijden.

Misselijkheid, kokhalzen en braken • Voedingsmiddelen die geen misselijkheid veroorzaken: Kies voor zoute, eerder dan zoete, voedingsmiddelen. Gekookte of ovenbereide aardappelen, rijst, droge graanproducten (crackers, beschuit) worden over het algemeen goed verdragen. Probeer voedsel dat weinig vet bevat: mager vlees (kip, kalkoen, kalfs), magere melk, yoghurt, kaas. • Voedingsmiddelen die misselijkheid kunnen veroorzaken: Vette, gekruide en te gesuikerde voedingsmiddelen kunnen misselijkheid veroorzaken. • Vermijd warm voedsel en warme dranken. De geur die ontstaat bij de bereiding van maaltijden kan eveneens misselijkheid veroorzaken. • Eet zeker niet uw lievelingsgerecht als u zich misselijk voelt. Zo voorkomt u dat u later een verband gaat leggen tussen deze gerechten en uw misselijkheid. o Plan uw maaltijden in functie van uw misselijkheid. Neem eventueel een klein ontbijt voor de behandeling. Daarna is het aan te raden te starten met thee en beschuit, eet wat yoghurt, een kopje soep of bouillon. Als dat wordt verdragen kunnen weer – bij voorkeur – kleine maaltijden worden ingeschakeld. o Eet langzaam, kauw goed en drink rustig. Als u te gulzig drinkt, slikt u te veel lucht in en daardoor kan de misselijkheid toenemen. o Dwing uzelf niet om te eten.

o Rust na elke maaltijd, bij voorkeur in een halfzittende houding (hoofd hoger dan de voeten).

o Laat iemand anders voor u koken indien mogelijk.

o Vermijd zelf zoveel mogelijk alle etensluchtjes.

Misselijkheid, kokhalzen en braken Algemene adviezen: • Neem strikt uw medicatie in tegen misselijkheid en braken volgens voorschrift van uw arts. • Zorg voor voldoende afleiding • Doe eventueel relaxatieoefeningen • Wat moet u doen als u zich misselijk voelt of moet braken? o Adem langzaam met de mond open o Zuig op ijsblokjes • Controleer uw gewicht regelmatig en meldt dit aan de verpleegkundige of arts. • Neem opnieuw de gewoonten op die u hielpen bij het verminderen van braken en misselijkheid bij vroegere ervaringen. Raadpleeg uw arts of verpleegkundige: • Als u niet meer voldoende kunt eten en drinken • Als u ernstig vermagert • Als u tekenen van uitdroging vertoont: een gevoel van dorst, een droge en gerimpelde huid, een droge mond, oververmoeidheid, weinig wateren. • Als u zich heel angstig en benauwd voelt.

Raadpleeg uw oncodiëtiste voor verdere vragen: Claudia Schuyten - Tel: 011 71 53 58 Maandag tot vrijdag: 09u00 - 16u00 E-mail: [email protected]

Diarree Omschrijving: De chemotherapie kan inwerken op de cellen van de maag en de darmen. Daardoor kunt u last krijgen van diarree. U zult dan vaker stoelgang hebben. Uw stoelgang zal vloeibaarder zijn dan gewoonlijk. Er kunnen ook andere oorzaken zijn voor uw diarree, zoals bijvoorbeeld darminfecties en stress. Soms kan diarree gepaard gaan met uitdrogingsverschijnselen. Die verschijnselen zijn een gevoel van dorst, een droge mond, een droge tong, een droge en gerimpelde huid, verminderde en donkere, troebele urine. Duur: Diarree ten gevolge van chemotherapie is van tijdelijke aard. Zodra de maag- en darmcellen zich herstellen, zal de diarree verdwijnen. Aanbevelingen Algemene adviezen: • Neem nooit geneesmiddelen tegen diarree zonder uw dokter te raadplegen. • Als u last hebt van diarree moet u starten met de inname van 2 smelttabletten of 2 capsules Imodium (2mg). • Na iedere volgende diarree moet u 1 smelttablet of capsule Imodium (2 mg) innemen. • U mag max. 8 smelttabletten of capsules Imoduim per dag innemen. • Verzorg uw huid na elke ontlasting. Maak uw huid schoon met zacht toiletpapier (niet wrijven). Was al deppend met een niet-geparfumeerde zeep. Spoel overvloedig af met lauw water. • Controleer hoe vaak u stoelgang hebt en welke samenstelling uw stoelgang heeft.

Diarree Voedingsadviezen: • Drink minimum 2 liter per dag en serveer deze op kamertemperatuur. Wees niet bang om veel te drinken bij diarree. Door diarree verliest u namelijk veel vocht. Vocht is noodzakelijk om te zorgen dat u niet uitdroogt. Geschikt zijn: water, thee, bouillon, groentesap, vruchtensap ( appel- , druiven- en tomatensap) • Zorg voor voldoende compensatie van het verlies aan vocht en mineralen. Natriumrijke voedingsmiddelen: bouillon, garnalen, haring, vele kaassoorten, zuurkool, tomatenpuree en tomatensap. Kaliumrijke voedingsmiddelen: geplette banaan, appelsap, cacao, pure chocolade, tomatenpuree en tomatensap. • Het advies om bij diarree alleen beschuit met slappe thee te gebruiken is achterhaald. Eet gewoon waar u trek in heeft. Het is vooral belangrijk dat u vezelrijke producten eet, zoals bruin brood, groenten, fruit, peulvruchten, etc. Vezels komen onverteerd aan in de dikke darm. Daar werken ze als een soort spons: ze nemen vocht op, waardoor de ontlasting indikt. Ga niet ineens heel veel vezels eten. Dit kan zorgen voor extra gasvorming en krampen. Bouw het gebruik van vezels langzaam op. • Zorg voor frequente, kleine maaltijden. Tussendoor een beschuitje, een droog koekje of een sneetje brood. • Wees voorzichtig met het weglaten van voedingsmiddelen. Wanneer u denkt dat bepaalde voedingsmiddelen, zoals zuivel, de klachten verergeren, bespreek dit dan met uw arts of diëtiste. Het weglaten van voedingsmiddelen kan een tekort aan voedingsstoffen veroorzaken. • Beperk koffie, thee, koolzuurhoudende dranken, chocolade, alcoholische dranken, sterke kruiden, gebakken en sterk zoete voedingsmiddelen, peulvruchten (erwten, linzen,…), gedroogde vruchten, amandelen, bessen, uien, prei en kool. • Beperk grote en vetrijke maaltijden, koffie, bier, koolzuurhoudende dranken, gasvormende voedingsmiddelen en roken. • Stoelgang indikkende voedingsmiddelen: geraspte appel, geplette banaan, gepelde peren, perziken, abrikozen, havermoutvlokken, bruine rijst, rijstwater, aardappelen, pure chocolade, thee, bos- en braambessen, wortelsap.

Diarree Raadpleeg uw dokter of verpleegkundige: • Als u vaker stoelgang hebt. • Als uw stoelgang vloeibaarder (waterig) wordt. • Als u last hebt van een pijnlijk branderig gevoel aan de aars. • Als u bloed in uw stoelgang ziet of als uw stoelgang een heel donkere kleur heeft. • Als u slijmerige stoelgang hebt. • Als u koorts heeft. • Als u naast de klachten hierboven ook nog last hebt van : o Een droge mond en een droge tong. o Minder urine, die bovendien donker en troebel is.


Infectierisico Hieronder vindt u een overzicht van al de mogelijke invalshoeken om infecties te voorkomen. Bespreek met uw arts wat in uw persoonlijke situatie van toepassing is. Omschrijving: De aanmaak van witte bloedcellen kan verminderen ten gevolge van chemotherapie. Als er te weinig witte bloedcellen zijn, vermindert de weerstand tegen infecties. Algemene tekenen die op een infectie kunnen wijzen zijn bijvoorbeeld koorts, koude rillingen, hoofdpijn, zich echt heel ziek voelen Afhankelijk van de plaats van de infectie kunnen meer specifieke tekenen voorkomen zoals keelpijn, hoest, verstopte neus, branderig gevoel bij wateren, buikkrampen, branderige pijn aan de anus. Een huidinfectie kan plaatselijk roodheid, zwelling, warmte en pijn veroorzaken. Ook vochtverlies (eventueel etter) uit de ogen of oren zou op een infectie kunnen wijzen. Duur: De verminderde aanmaak van witte bloedcellen ten gevolge van chemotherapie is van tijdelijke aard. De aanmaak van witte bloedcellen herstelt spontaan. Bij een ernstig tekort aan witte bloedcellen is het soms nodig de volgende behandeling aan te passen of uit te stellen Aanbevelingen Tracht infecties te voorkomen Zorg voor een omgeving waarin het risico op infectie zo klein mogelijk is: • Vermijd contact met mensen die een infectie hebben vb. griep, herpes, kinderen die mazelen, pokken, rode hond hebben • Vermijd plaatsen waar veel mensen samen komen zoals warenhuizen, bioscopen, wachtkamers, openbaar vervoer … • Laat u niet vaccineren, tenzij op doktersvoorschrift • Vermijd contact met dierlijke uitwerpselen.

Infectierisico Zorg voor een optimale gezondheidstoestand: • Zorg voor een goede hygiëne o Was uw handen voor elke maaltijd en na gebruik van het toilet o Gebruik zuiver en schoon linnen o Poets uw tanden na iedere maaltijd en voor het slapen gaan • Hou uw huid zoveel mogelijk ongeschonden o Bescherm uw handen tegen snij- en brandwonden. Draag handschoenen als u de vaat doet of in de tuin werkt o Verzorg uw nagels aan handen en voeten maar let op voor wondjes o Verzorg elke wonde, ook de kleinste. Maak de wonde onmiddellijk schoon, ontsmet ze en breng een verbandje aan. Let op: ether is geen ontsmettingsmiddel • Kleed u goed naargelang het weer • Loop zo weinig mogelijk in de felle zon • Gebruik een zonnecrème of –olie met een hoge beschermingsfactor als u toch in de zon loopt Voedingsadviezen: • Mijd volgende voedingsmiddelen: o Koude soepen, gemaakt van vers fruit en/of groenten o Fruit- en groentesappen die niet gepasteuriseerd zijn o Rauwe groenten: sla, waterkers, veldsla, radijs,… o Fruit dat niet schilbaar is: rode bessen, stekelbessen, aardbeien, druiven, frambozen, braambessen, vijgen en dadels,… o Rauw en niet doorbakken vlees, vis (ook sushi en sashimi), kip, eieren en tofu o Gerookte vis die koud wordt gegeten o Bereide slaatjes zoals: vleessla, tonijnsla, haringsla, krabsla,… o Rauwe eieren en voedingsmiddelen waarin deze verwerkt zijn (mayonaise) o Rauwe noten en noten geroosterd in de schelp o Rauwe melk en melkproducten (niet gepasteuriseerd of anders behandeld), waaronder ook kazen (Hollandse kaas, Leerdammer, Camembert, Brie, Rochefort,…) en yoghurt op basis van rauwe melk en roomijs of andere desserten met room bereid

Infectierisico o Ongekookte kruiden, specerijen en zwarte peper o Instant (in poedervorm) ijsthee, -koffie of –punch o Ongepasteuriseerde honing o Brouwersgist o Ongepasteuriseerd bier (huis gebrouwen en sommige bieren van kleinere brouwerijen) o Ieder voedingsmiddel dat schimmels bevat, zoals schimmelkazen, ook vb. indien verwerkt in dressing o Groenten en fruit die beschimmeld zijn, overrijp of beschadigd o Alle voedsel dat gemanipuleerd en/of bereid werd met ongewassen handen o Alle bereide voedingswaren die 2 uur of langer op kamertemperatuur staan o Alle voedsel dat langer dan 24 uur geleden bereid werd o Alle voedsel na vervaldatum • Respecteer uitdrukkelijk de bewaringsrichtlijnen vermeld op de verpakking van voedingsmiddelen • Koop geen voedsel in blikken die gezwollen staan of beschadigd zijn • Koop bij voorkeur individueel verpakte voedingsmiddelen of voeding in kleine hoeveelheden. Zoals individuele sausverpakkingen en kleine porties beleg • Wees vooral ook voorzichtig als u buitenshuis eet Let goed op tekenen die op een infectie zouden kunnen wijzen: • Inspecteer regelmatig uw mond op tekenen van beschadiging • Let op keelpijn en kortademigheid. Ga na of u hoest en/of gekleurde fluimen heeft. • Inspecteer regelmatig uw huid op afwijkingen. • Controleer hoe vaak en hoeveel u urineert. Ga de helderheid en de geur van uw urine na en controleer of u pijnlijk urineert. Neem nooit op eigen initiatief medicatie als u vermoed dat u een infectie heeft.

Infectierisico Raadpleeg uw dokter of verpleegkundige: Als u last heeft van volgende tekenen • Lichte temperatuurverhoging of koorts • Koude rillingen • Aanhoudend snelle pols • Moeilijke ademhaling • Vaak kleine hoeveelheden urineren • Misselijkheid • Keelpijn • Hoesten • Onverklaarbare pijn • Roodheid, ettervorming op de huid of in de slijmvliezen vb. in de mond


Mondaandoeningen Omschrijving: Ten gevolge van chemotherapie kunt u last krijgen van een droge mond en keel. U kunt een branderig gevoel hebben. In de mond- en keelholte kan er zich een witte of gele aanslag vormen. Het kauwen, slikken en praten kunnen pijnlijk worden. Duur: Een mondslijmvliesontsteking ten gevolge van chemotherapie is van voorbijgaande aard. De ontsteking treedt meestal op na twee weken en kan worden behandeld. Aanbevelingen Algemene adviezen: • Gebruik geen tabak • Hou uw mond vochtig door: o Regelmatig kleine hoeveelheden te drinken o Ijsblokjes op te zuigen o Regelmatig uw mond te spoelen met zuiver water • Vermijd dat uw lippen uitdrogen (m.b.v. lippenbalsem) • Zorg voor een goede mondhygiëne: o Poets uw tanden voor en na elke maaltijd en voor het slapen gaan o Gebruik een zachte tandenborstel o Gebruik een kleurloze, niet schurende tandpasta met fluor o Gebruik tandzijde i.p.v. tandenstokers • Verwijder uw kunstgebit als het pijn doet • Als het tanden poetsen te pijnlijk is voor u, kunt u uw tanden reinigen met een kompres dat in een oplossing gedrenkt is (1 koffielepel maagzout in ¾ glas water). U kan uw mond ook spoelen met deze oplossing. Hierna mag u de mond naspoelen. Raadpleeg uw arts vooraleer u met mondspoelingen begint. Hij kan u eventueel een specifieke spoeling voorschrijven. • In de apotheek zijn verschillende soorten speekselvervangers en mondbevochtigers beschikbaar, in de vorm van kauwgom, zuigtabletten, oplossingen voor mondspoeling, gels, sprays of tandpasta.

Mondaandoeningen Voedingsadviezen: • Neem voldoende vocht. Minimaal 1 ½ - 2 liter per dag. Vermijd koolzuurhoudende frisdranken. Wees matig met vruchtensappen zoals sinaasappel, grapefruit- en appelsap, en met koffie en alcoholische dranken. Grote hoeveelheden ineens drinken heeft geen zin, drink vaak kleine beetjes. Laat bij een pijnlijke mond hete dranken afkoelen. Zorg dat er altijd drinken bij de hand is, ook ’s nachts. Drink eventueel met een dik rietje als u veel pijn heeft. Knip het rietje kort zodat u niet te veel kracht nodig hebt om te zuigen. • Drink bij elke hap vast voedsel een slok water. Het voedsel moet echt doorgespoeld worden. Neem bij de maaltijd veel jus of saus of neem een vochtrijke maaltijd zoals macaroni, ragout, maaltijdsoep of –salade. • Besmeer brood zonder korsten met smeuïg beleg zoals smeerkaas (met kruiden/ham), roerei, paté, leverpastei. Als u ontbijtgranen of muesli neemt, kan u best deze week laten worden in melk of yoghurt. Schakel over op zachte voeding: pasta’s, aardappel- of groentepuree eventueel met gehakt/ei vermengd, fruitmoes, zacht wit brood, cake, bananen, fruit uit blik. Schakel niet te snel over op vloeibare voeding; die zal de activiteit van de speekselklieren nog meer doen afnemen. • Zuig op ijslolly’s gemaakt van ongezoet fruitsap, ijsblokjes. Probeer veel te kauwen op friszure producten (ananas, meloen, appel, augurk, komkommer, tomaat, zilveruitjes, wortel). Neem als drank, in geval van een plakkerig gevoel in de mond, naast water ook yoghurt, karnemelk, tafel- en bruin bier (met mate). • Verwijder taai slijm voor de maaltijd met een tissue en spoel de mond. Melk werkt slijmvorming in de hand. Beperk daarom de hoeveelheid. Verzuurde melkproducten (yoghurt, karnemelk) zijn minder slijmvormend, evenals verwerkte melkproducten (pudding, pap, melk saus, puree) • Hete dranken of gerechten worden vaak minder goed verdragen dan gerechten afgekoeld tot kamertemperatuur. Koude gerechten zoals roomijs, ijsblokjes, sorbet, bevroren yoghurt en ijslolly’s kunnen keel en mond verzachten. • Vermijd scherpe kruiden en specerijen. Peper, mosterd, paprika, curry, chili knoflook, … Verkies groene kruiden. Voeg geen extra zout toe aan tafel. Roer wat room door fruitsla, yoghurt, soep, … om de smaak te verzachten

Mondaandoeningen Raadpleeg uw arts of verpleegkundige: • Als u koorts heeft • Als u witte vlekjes in de mond bemerkt • Als uw tandvlees bloedt • Als u teveel pijn heeft • Als u minder goed kunt eten • Als u teveel gewicht verliest


Smaak en reukveranderingen Smaakdrempels kunnen verhoogd of verlaagd zijn in bepaalde omstandigheden: wat u vroeger niet lekker vond, lust u nu wel, of omgekeerd. U kan ook last hebben van een vieze smaak in de mond. Al deze verschijnselen zijn het resultaat van een smaakwaarneming die niet meer overeenstemt met het smaakgeheugen. Reukveranderingen doen vaak aversie ontstaan tegenover sterk geurend voedsel. Voedingsadviezen: • Weet vanaf nu dat sterk wisselende voorkeuren kunnen voorkomen tijdens de behandeling en dat dit zeker niet abnormaal is Tracht te blijven eten ook al smaakt alles anders; voeding speelt een belangrijke rol bij de behandeling (energie en eiwitten bewerkstelligen een beter herstel). • Smaak- en reukveranderingen kunnen aversie (=afkeer) veroorzaken, maar ook negatieve associaties van voedsel met bepaalde ervaringen tijdens de ziekte of de therapie (na het eten van iets waardoor u moet braken, roept de geur en/of smaak van dat bepaalde voedingsmiddel een gevoel van afkeer op). Mijd deze voedingsmiddelen en leg hiervan een lijst aan • Wanneer u geen of minder reuk heeft, kunt u uw smaak verbeteren door goed te kauwen. Zo komen veel voedseldeeltjes achter op de tong en de smaak van het eten kan zich verspreiden in uw mond en keel. Goed kauwen stimuleert ook de speekselvorming waardoor de smaakstoffen opgelost kunnen worden. U kunt dan beter proeven. • Bereid voedsel dat er lekker uitziet; zorg er indien mogelijk voor dat andere mensen de (warme) maaltijd bereiden en blijf op dat moment uit de keuken. Versterk de smaak door gebruik van munt, curry, basilicum, rozemarijn, oregano,… .Gebruik extra suiker of zoetmakers als het voedsel niet zoet genoeg smaakt. Probeer eens vlees, kip of vis te marineren in zoete fruitsappen, zoete wijn, zoetzure saus. Gebruik nieuwe gerechten met nieuwe smaken. • Drink 1 ½ liter per dag. Het is belangrijk dat er de ganse dag door kleine hoeveelheden worden gedronken. Drink niet vlak voor of tijdens de maaltijd. Kies dranken met een frisse smaak: water, thee, groentesap, vruchtensap (geen pompelmoes sap ), koolzuurhoudende dranken met citroen of sinaasappelsmaak.

Smaak en reukveranderingen • Wanneer voedingsmiddelen te zuur lijken: groenten in een melk saus bereiden, fruit verwerken tot moes. • Wanneer voedingsmiddelen een metaalsmaak hebben gelden volgende tips: Vers fruit zoals ananas. Vervang vlees door vis, eieren en melkproducten. Citroensnoepjes, kauwgum of pepermunt, eventueel suikervrij. Zeevruchten smaken meestal redelijk goed. U kan eventueel stevig plastic bestek gebruiken i.p.v. metaal bestek • Als u last heeft van onaangename geuren: Vermijd warme en gebakken bereidingen, gefrituurde gerechten, gebraden vlees, vis, bacon, eieren, broccoli, kool, bloemkool, ui, spruitjes, koffie, bouillon, vleesjus, bepaalde kruiden en specerijen. Let ook op met cosmetica, bloemen, tabakslucht en schoonmaakmiddelen Zorg voor een extra broodmaaltijd of een lauwe maaltijd (sandwiches, salades, ontbijtgranen, …) als de warme maaltijd tegenslaat. Als alleen (warm) vlees tegenslaat, kan dit vervangen worden door een extra portie kaas, ei, vis, kip of een melkproduct.


Verminderde eetlust Omschrijving: Een verminderde eetlust kan optreden ten gevolge van uw ziekte of behandeling. Deze tekenen kunnen zich uiteraard ook voordoen in andere omstandigheden zoals vb. stress. De hoeveelheid energie die men nodig heeft is afhankelijk van factoren zoals gewicht, lengte, geslacht, leeftijd, activiteit en ziektetoestand. Daarom is het niet eenvoudig om precies te zeggen hoeveel energie men nodig heeft. Regelmatig wegen is een eenvoudige controle om te zien of men voldoende eet. Eenmaal per week wegen op dezelfde weegschaal is voldoende. Duur: Een gebrek aan eetlust ten gevolge van chemotherapie is tijdelijk van aard. Voedingsadviezen: • Om voldoende energie op te nemen zijn tussenmaaltijden noodzakelijk. Is er een goede eetlust dan kunnen er 3 hoofdmaaltijden en 3 tussenmaaltijden gegeten worden. In geval van een slechte eetlust moet de maaltijdfrequentie opgevoerd worden tot om de 2 uur iets te eten of te drinken. • Probeer 1 ½ liter per dag te drinken. Veel drinken zal tevens de eetlust opwekken en de misselijk verminderen. Het is belangrijk dat er ganse dag door kleine hoeveelheden worden gedronken. Bij voorkeur energierijke dranken zoals milkshake, fruitsappen (oppassen met pompelmoessap) en frisdranken in plaats van energiearme dranken als thee, koffie en water. Drink niet vlak voor of tijdens de maaltijd. • Varieer in smaak, uitzicht en tijdstip van de maaltijd. Wanneer men tegen de avond beter kan eten, verschuift men de maaltijdmomenten.

Verminderde eetlust • Zorg dat uw favoriete voedingsmiddelen steeds in uw buurt zijn. Zorg voor voldoende variatie in de voeding. Nuttig de maaltijd in een aangename ontspannen sfeer: mooie tafel, zachte muziek, versierde borden, aangenaam gezelschap. Een wandeling of een andere vorm van matig fysieke activiteit (in de buitenlucht) voor het eten wekt een hongergevoel op of versterkt dit. Eetlustopwekkende voedingsmiddelen zijn: fruitsap (opgelet met pompelmoessap) en aperitief in beperkte hoeveelheid, bouillon (opletten met smaakaversie), sorbet, enkele schijfjes appel en kauwgum. • Zorg voor kant en klare hapjes. Makkelijk te gebruiken wanneer men zelf geen zin heeft om te koken. Wanneer familie of vrienden willen helpen, laat hen dan eten bereiden dat kan worden ingevroren. • Kies voedingsmiddelen die veel energie bevatten. Volle melkproducten: milkshake, volle yoghurt, ijs, pap,… Zoete tussendoortjes: koek, gebak, chocolade, pannenkoeken,… Vette vissoorten: zalm, haring, ansjovis, sardienen, makreel,… Plantaardige oliën om groenten te stoven, om vlees en vis te bakken. • Eiwitrijke voedingsmiddelen: peulvruchten, vlees, gevogelte, eieren, vleeswaren, vis (tonijn), melkproducten (platte kaas) en noten. Raadpleeg uw arts of verpleegkundige: • Als u te weinig eet • Als u te veel gewicht verliest


Vermoeidheid Omschrijving: Het kan zijn dat u zich tijdens de behandeling moe voelt. Dit betekent niet dat het slechter gaat met u. Het aantal patiënten dat vermoeidheidsklachten heeft varieert (50% tot 90%) en de ernst hangt af van de duur en het soort van behandeling. Meestal spreekt men van een algemene vermoeidheid die in het begin van de behandeling af en toe aanwezig is. Naarmate de behandeling vordert, kunnen deze klachten toenemen. De vermoeidheid kan een gevoel van uitputting geven wat gepaard kan gaan met depressieve gevoelens. Al dit soort van klachten kunnen te wijten zijn aan de behandeling (bestraling, chemotherapie, chirurgie) of aan het feit dat uw lichaam veel energie verbruikt nodig voor het herstel. Duur: Vermoeidheid kan reeds optreden tijdens de eerste week van de behandeling en neemt nadien verder toe. Na het stopzetten van de behandeling zullen de klachten traag verminderen. Het is normaal dat u nog last heeft van vermoeidheid enkele maanden na het stopzetten van de behandeling. Aanbevelingen • Vraag een informatiefolder aan de verpleegkundige van het dagziekenhuis over vermoeidheid indien u er last van heeft. • Hou bij wanneer u vermoeid bent en wanneer u voldoende energiek bent. Dan kan u prioriteit geven aan bepaalde activiteiten en geen nodige inspanningen leveren wanneer u fel vermoeid bent. Plan uw activiteiten voor de volgende dag reeds de avond voordien. • Las voldoende rustperiodes in tijdens de dag wanneer u het nodig acht. • Blijf voldoende actief in het huishouden en erbuiten. Voorbeelden van lichte activiteiten zijn fietsen, zwemmen en wandelen. • Zorg voor een evenwicht tussen rust en activiteit • Zorg voor voldoende ontspanning (vb. relaxatieoefeningen, muziek, film, kunst,….) • Vraag eventueel hulp aan familie, vrienden of instanties

Vermoeidheid Voedingsadviezen: • Neem kleine, frequente maaltijden, vb. 6 kleine in plaats van 3 grote maaltijden per dag ( ontbijt, tussendoor, middagmaal, tussendoor, avondmaal, tussendoor) • Zorg dat u zich niet vermoeit bij de maaltijdbereiding. Maak in niet-vermoeide periodes meer voedsel klaar, dat eventueel ingevroren wordt. Schakel kleine, energierijke maaltijden met vloeibare consistentie in, indien er te grote vermoeidheid heerst (pap, pudding, vla, maaltijddranken) • Maak gebruik van ‘makkelijke maaltijden’. Voorverpakte of ingevroren maaltijden en kant-en-klaar bereidingen (warenhuis, traiteur, familie) Zorg voor de permanente beschikbaarheid hiervan. Overweeg indien nodig maaltijdbezorging. Raadpleeg uw arts of verpleegkundige: • Als u zich uitgesproken moe voelt • Als u uw dagelijkse activiteiten niet meer kunt uitvoeren • Als u kortademig bent • Als u zich duizelig voelt, hartkloppingen of evenwichtsstoornissen heeft • Als u slaapproblemen heeft


Invloed op seksualiteit De invloed van een behandeling op de seksualiteit is voor iedere patiënt verschillend. Zowel lichamelijke als emotionele gevolgen van uw ziekte en uw behandeling kunnen gevolgen hebben op uw seksuele behoefte en uw seksleven. Het is goed mogelijk dat u door andere zorgen uw seksleven nu minder belangrijk vindt. Misschien moeten u en uw partner nog wennen aan de uiterlijke veranderingen door de behandeling. Het kan ook zijn dat u door de therapie een aantal lichamelijke klachten ondervindt zoals vermoeidheid en misselijkheid. Vrouwen kunnen last krijgen van vaginale droogte, de menstruatie kan voor kortere of langere periode stoppen. Mannen kunnen last hebben van erectiestoornissen en/of ejaculatieproblemen. Ook daardoor kan de zin om te vrijen sterk verminderen. Tijdens, maar ook na uw behandeling hebt u misschien meer behoefte aan begrip, warmte en intimiteit, maar dit is niet altijd makkelijk realiseerbaar. Het bespreekbaar maken van seksuele problemen is belangrijk. Door erover te praten met uw partner leert u elkaar beter te begrijpen. Ook met uw zorgverleners kunt u problemen rond seksualiteit bespreken. Tijdens uw behandeling, en tot enkele maanden nadien is het belangrijk om voorbehoedsmiddelen (bijvoorbeeld een condoom) te gebruiken. Een mogelijke zwangerschap moet nu immers voorkomen worden, omdat de therapie schadelijk kan zijn voor de baby. Is een zwangerschap niet (meer) mogelijk, dan nog is het raadzaam de eerste dagen na de toediening van de behandeling een condoom te gebruiken. Restanten van de geneesmiddelen kunnen ook in sperma of vaginaal vocht zitten. Daarom is het veiliger om met een condoom te vrijen. Bespreek het zeker met uw arts als u nog een kinderwens hebt.

Omgaan met de afvalstoffen van de therapie thuis Resten van de chemotherapie kunnen maximaal een week na de kuur in het lichaam aanwezig zijn. Binnen die tijd worden ze afgebroken en verlaten het lichaam via urine, ontlasting, wondvocht, transpiratie en braaksel. Omdat u slechts gedurende korte tijd in aanraking komt met chemotherapie, zijn de risico’s voor uw omgeving heel klein. Enkele raadgevingen: • Wees voorzichtig met urine en stoelgang. Plas altijd zittend op het toilet om spatten te voorkomen. • Spoel het toilet altijd tweemaal door met gesloten deksel. • Als u thuis over twee toiletten beschikt, dan is het misschien een goed idee om er eentje voor u te reserveren. • Was uw handen grondig na gebruik van het toilet. • Maak uw toilet elke dag schoon met een gewoon huishoudelijk schoonmaakproduct. Doe wegwerphandschoenen aan. • U hoeft lichamelijk contact met uw naasten niet te vermijden. Knuffelen of het geven van een zoen is niet schadelijk. • Wees voorzichtig met het opruimen van braaksel. Doe dat met plastic handschoenen aan. • Restanten van de therapie kunnen ook in sperma of in vaginaal vocht zitten. Daarom is het veiliger om met een condoom te vrijen. Hebt uw kleren of linnen die in contact kwamen met urine, braaksel, stoelgang? Neem dan volgende maatregelen. • Spoel de kledij of het linnen in de wasmachine met een koud spoelprogramma. • Daarna wassen met het gewone wasprogramma. • Kledij of linnen dat niet onmiddellijk kan gewassen worden in een goed afgesloten dubbele plastic zak gestopt. Voor bestek, serviesgoed of kledij die in aanraking komen met uw speeksel of uw zweet moet u geen speciale maatregelen nemen. Afval dat in contact kwam met het chemoproduct of uitscheidingsproduct (luiers, verzorgingsmateriaal) in een dubbele plastic zak stoppen en bij het huisvuil zetten.

Veranderingen van de huid Omschrijving: Sommige chemotherapiemiddelen kunnen huidreacties veroorzaken. Uw huid kan een donkere kleur krijgen, meestal op de plaatsen die aan het zonlicht blootgesteld zijn, zoals het aangezicht, de handen en de armen. Op de plaatsen waar eerder al werd bestraald of op littekens kunnen rode vlekjes voorkomen. De huid kan ook harder en meer gespannen lijken. Dat gebeurt meestal aan de handen en daardoor ontstaan er gemakkelijk huidkloofjes. Duur: Op elk moment van de behandeling kunnen zich huidreacties voordoen. Ze ontstaan heel geleidelijk en verdwijnen meestal ook langzaam. Aanbevelingen: • Door gebruik te maken van specifieke verzorgingsproducten kunnen klachten voorkomen of vermindert worden (badolie, vette/vocht inbrengende crèmes). Bescherm uw huid tegen bijkomende irritatie, tegen verwondingen en ontstekingen, zolang de behandeling duurt. • Vermijd zoveel mogelijk blootstelling aan de zon. Als u toch in de zon loopt : o Gebruik altijd een beschermende zonnecrème, met een beschermingsfactor die groter is dan 20. o Draag een blouse met lange mouwen en een lange broek of rok. • Was u met een neutrale niet-geparfumeerde zeep. • Als u een droge huid hebt, gebruik dan na het bed of de douche een vocht inbrengende crème of zalf. • Als u tegelijkertijd bestraald wordt of nog niet lang geleden werd bestraald: blijf dan de aanbevelingen met betrekking tot de huidreacties ten gevolge van bestraling in acht nemen. • Vermijd het contact met irriterende producten (schoonmaak- en afwasproducten), draag bijvoorbeeld handschoenen tijdens de vaat. • Voorkom verwondingen en draag bijvoorbeeld handschoenen tijdens het tuinwerk,… Raadpleeg uw arts of verpleegkundige: • Als u hevige jeuk hebt. • Als u rode vlekken bemerkt. • Als u een plaatselijke huidreactie hebt die erg pijnlijk is.

Verkleuring van de urine Omschrijving: Door de toediening van chemotherapie kan de kleur van de urine veranderen. Ze kan rood, oranje of blauw worden. Deze verkleuring heeft geen nadelige gevolgen. Duur Deze verschijnselen zijn van tijdelijke aard en verdwijnen enkele dagen na de behandeling spontaan. Aanbevelingen • Drink veel na elke behandeling • Let op de kleur van uw urine Raadpleeg uw arts of verpleegkundige • Als de kleur van uw urine niet normaal wordt binnen 48 uur • Als wateren pijnlijk wordt

Irritatie van en bloedingen in de blaas Lichte vorm van blaasontsteking. Dit ongemak moet u bij een volgend bezoek aan de arts zeker melden. Hij zal u dan extra medicatie geven om uw blaas tegen irritatie te beschermen.

Haarverlies Omschrijving De cellen die zorgen voor de haargroei zijn gevoelig voor bepaalde chemotherapiemiddelen. Naargelang de aard van de chemotherapie zal uw haar dus wel of niet uitvallen. U kunt gedeeltelijk of volledig uw haar verliezen. Als u geen haar verliest, betekent dit niet dat de behandeling bij u niet aanslaat. U zal het haarverlies vooral merken tijdens het kammen, borstelen en ook op uw hoofdkussen. Duur Het haarverlies begint meestal enkele weken na de eerste behandeling en is tijdelijk van aard. Meestal begint uw haar 2 tot 3 maanden na het einde van de behandeling opnieuw te groeien. Het kan zijn dat het nieuwe haar een andere kleur en structuur heeft. Zo kan het nieuwe haar krullend zijn ipv glad. Aanbevelingen Volg nauwgezet deze aanbevelingen op. Zo vermijd u zoveel mogelijk haarverlies en huidirritatie. • Laat bij het begin van uw behandeling uw haar kort knippen. Korte haren maken het haarverlies minder zichtbaar. Net voor het haar uitvalt is de hoofdhuid erg gevoelig. • Vermijd overdreven kammen en borstelen. • Gebruik een zeer zachte borstel of kam met ver uit elkaar staande tanden. • Begin onderaan te kammen en eindig bovenaan. • Vermijd het overdreven gebruik van shampoo. • Was uw haar om de 4 tot 7 dagen. • Gebruik een zachte shampoo met een neutrale PH. • Gebruik na elke wasbeurt een crèmespoeling of een haarconditioner. • Vermijd haarverf, kleurshampoo, bleekproducten, krulspelden, haarspelden, haarbanden, haarspray, elektrische haardrogers en een permanent. • Een zalf op de hoofdhuid kan jeuk voorkomen. Vraag hierover raad aan uw dokter.

Haarverlies Als u een pruik wenst: • Kies bij het begin van de behandeling een pruik. Zo kan u nagaan welke pruik het best overeenstemt met uw eigen kapsel. Sommige mensen dragen al een pruik nog voor hun haar begint uit te vallen. Dat maakt de overgang gemakkelijker. • U heeft het recht op een financiële tussenkomst van het ziekenfonds. Vraag hierover meer uitleg aan de sociaal verpleegkundige. • Zet uw pruik nu en dan af om uw hoofdhuid te laten ademen. Dames kunnen een tulband of een sjaaltje dragen. Heren een hoed of een pet. Hoofddeksels zijn lichter en luchtiger dan een pruik. In de zomer bieden ze u in elk geval meer comfort. • Hou er rekening mee dat de bescherming van de hoofdhuid belangrijk is om afkoeling te vermijden. Via de hoofdhuid kan 25% van de lichaamswarmte verloren gaan. Verzorg uw uiterlijk Gebruik als vrouw misschien een beetje meer make-up. Ook als man kan u het moeilijk mee hebben met uw veranderd uiterlijk. Een goed verzorgd uiterlijk, ondanks uw haarverlies, is belangrijk om u goed te voelen. Het haarverlies kan u emotioneel ontredderen Het is normaal dat u soms overstuur raakt, kwaad bent en dat u zich hopeloos, droevig, angstig en verlegen voelt. Praat over deze gevoelens met uw familie, vrienden, arts en verpleegkundige als u daar behoefte aan heeft.

Raadpleeg uw arts of verpleegkundige • Als u vragen heeft over haarverlies • Als u vragen heeft over de verzorging van uw haar • Als u meer wil weten over een pruik of andere camouflagemiddelen • Als u eens uw gevoelens van ergernis, verdriet,… kwijt wil.

Nota All Hair Herckenrodesingel 87c 3500 Hasselt 011 22 78 04

Kapsalon Carré Dorpsstraat 158 3900 Overpelt 011 66 27 29

Coiffure Diane Aardeweg 89 3582 Beringen (Koersel) 011 42 68 56

Haarinstituut De Gerlachstraat 13/2 3500 Hasselt 011 24 17 03

Meus pruiken Hoofdstraat 2a5 3940 Hechtel-Eksel 011 73 41 49

Emile haarwerken Reistraat 9 3620 Lanaken (Neerhagen) 089 71 12 12

Leuris Dorpstraat 28 3500 Hasselt 011 22 36 40

Haarstudio Jacqueline Shopping 3/24 3600 Genk 089 35 70 48

Deelkens Haute coiffure Koerselsebaan 45 3550 Heusden-Zolder 011 42 26 44

Gregory Haarwerken Heidebloemstraat 10 3500 Hasselt 011 23 57 56

Capelli Schrijnwerkersstraat 8 3500 Hasselt 011 22 50 64

Kapper Van Duffel Willem II straat 17 3900 Overpelt 0475 59 63 83 - 011 64 36 21

Serge Dufour Kattenbos 1 3950 Lommel 011 54 50 77

Lotus Berkenenstraat 20 3520 Zonhoven 011 81 35 04

Tokap haarstudio Luc Hoogdorp 17 c 3170 Alken 011 31 26 65

Kapsalon Crijo-Cuijvers Genenbosstraat 9 3560 Lummen 011 42 26 44

Bora-Bora Deusterstraat 112/1 3990 Peer 011 66 44 56

Haarwerken Steegmans Heuveneindeweg 8 3520 Zonhoven 011 81 26 40

U dient eerst de factuur te betalen en dan met het attest dat door de behandelende arts is opgemaakt en de factuur naar uw ziekenfonds te gaan. Zij doen een terugbetaling van de kosten (belangrijk is om goed te bevragen hoe het zit wanneer je nog een bijkomende hospitalisatieverzekering hebt). Indien u nog vragen heeft, kan u contact opnemen met inwendig dagziekenhuis van het Sint-Franciskusziekenhuis te Heusden 011 71 53 63

Nota

SF Z SINT-FRANCISKUSZIEKENHUIS

Sint-Franciskusziekenhuis P. Paquaylaan 129 | 3550 Heusden-Zolder Tel. 011 71 50 00 | Fax. 011 71 50 01 www.sfz.be

SF Z SINT-FRANCISKUSZIEKENHUIS. Therapie: FEC

Recommend Documents