Serie Tweede deel van de serie over Design for Manufacturing. Onderzoek Testmethoden voor veroudering van kunststoffen

18e jaargang, juni 2007

vo H or et N de gro ed ku ot er ns st lan ts e v d tofb ak en r bl Be anc ad lgi he ë in

WWW.KUNSTSTOF-MAGAZINE.NL

5

Folietechniek BV weer op eigen benen Onderzoek

Management

Serie

Techniek

Testmethoden voor veroudering van kunststoffen

Vraag naar kunststofproducten in Rusland neemt sterk toe

Tweede deel van de serie over Design for Manufacturing

Nieuw concept voor economische fabricage van composietdelen

Internationaal elektrisch. Reproduceerbaar, nauwkeurig, snellopend en ook nog energiezuinig: ARBURG heeft met de volelektrische ALLROUNDER’s A het juiste antwoord op deze produktie-eisen. De volelektrische ALLDRIVE is er met sluitkrachten van 500 tot 2.000 kN. Efficiëntie en

ARBURG BV Postbus 43025 3540 AA Utrecht Tel.: +31 (0) 30 24 26 060 Fax: +31 (0) 30 24 26 070 e-mail: [email protected] ARBURG N.V. · Ambachtelijke Zone · De Vunt 9 · 3220 Holsbeek · Tael.: +32 (0) 16 44 12 90 · e-mail: [email protected]

www.arburg.nl

nauwkeurigheid, internationaal inzetbaar.

18e jaargang, nummer 5, juni 2007 Onafhankelijk vaktijdschrift voor ondernemers en leidinggevenden in de kunststofverwerkende, -bewerkende en -verbruikende industrie Verschijnt 9 x per jaar 18e jaargang Nr. 5, juni 2007

Inhoud Nieuws Algemeen nieuws, intro Kort Personalia Column van Jeroen op ten Berg, Directeur GBO Design - Engineering Agenda

4 14, 35 23 17 16

Coverfoto: Folietechniek BV. Uitgave: Koggeschip Vakbladen B.V. Hettenheuvelweg 41-43 Postbus 1198 1000 BD Amsterdam Telefoon: (020) 691 66 66 Telefax: (020) 696 03 96 http://www.koggeschip-vakbladen.nl Directie: Eric A. van Trigt Redactie: Pierre D.F. van Daalen (hoofdredacteur)

Trends Trends grondstoffen. ‘Prijsverhogingen: kunststofkorrels met zout’

Bedrijfsreportage Folietechniek BV uit het Brabantse Raamsdonksveer vierde onlangs haar 25-jarig bestaan. Met 55 medewerkers levert het bedrijf een breed assortiment aan folies voor de thermovormindustrie.

De ontwikkeling en toepassingsmogelijkheden van (nieuwe) kunststofmaterialen.

Medewerkers: Jeroen op ten Berg, Bob Boerdam, Myriam Borghuis, Hugo van der Horst, Myreille Huinink, Tom Kieboom, Joop Poortenga, Esther Westerhof, Robin Wieringa e.a. Fotografie: Bert Heemskerk, NFP Photography e.a.

De Technische Hogeschool uit Aken en onderzoeksinstituut IKV Aachen ontwikkelden een heel nieuw fabricageconcept voor composietmaterialen, dat de naam ‘Gap impregnation’ heeft meegekregen.

Abonnementen: Nederland: e 114,50 per jaar (incl. 6% BTW) Telefonische informatie: (020) 311 39 90 België: e 122,70 per jaar Telefonische informatie: 00 31 20 3113990 [email protected] Abonnementen kunnen op elk gewenst moment worden aangevraagd en lopen automatisch door, tenzij uiterlijk 30 dagen voor de vervaldatum wordt opgezegd. Zowel aanvragen als opzeggen dient schriftelijk — per brief of fax — te geschieden.

Het tweede deel van de driedelige serie over Design for Manufacturing (DFM) en Design for Assembly (DFA) gaat over het verbeteren van het assemblagegemak.

24

Onderzoek De belangrijkste klimaatsinvloeden, verantwoordelijk voor de veroudering van de meeste materialen, zijn het zonlicht in combinatie met de (oppervlakte)temperatuur en water in al zijn verschijningsvormen. Een artikel over de invloed van het klimaat op veroudering van kunststoffen en over de methoden om de weersbestendigheid van kunststoffen te kunnen testen.

29

Apparatuur

Vormgeving en lay-out: Beaumont Tekst & Ontwerp, Alphen aan den Rijn

Beurzen

2007 Koggeschip Vakbladen B.V., Amsterdam Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen of enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. Voor alle kwesties inzake het kopiëren van teksten: Stichting Reprorecht, Prof. E.M. Meijerslaan 3, Postbus 882, 1180 AW Amstelveen, Telefoon: (020) 347 03 10.

18

Serie

Kort nieuws over ontwikkelingen en noviteiten op het gebied van apparatuur.

©

14, 23

Techniek

Hoofd Productie: Vincent Bruinenberg

Druk: Thieme MediaCenter, Nijmegen

10

Toepassingen/Materialen

Redactieadres: Postbus 1164 2400 BD Alphen aan den Rijn Telefoon: (0172) 41 93 70 Telefax: (0172) 43 66 20 [email protected]

Advertenties: Verkoop: Sales & Services (Gerrit Kulsdom) Postbus 2317 1620 EH Hoorn Telefoon: (0229) 21 12 11 Telefax: (0229) 27 04 04 E-mail: [email protected] Orderafdeling: Yvette Derksema Telefoon: (020) 691 66 66 Telefax: (020) 696 03 96 E-mail: [email protected]

8

De JEC Composites Show 2008 zoekt deelnemers voor gebruikersforums en Innovation Awards. En tijdens de beurs Materials Engineering werd voor de derde maal de Materials Engineering Prijs (MEP) uitgereikt.

35

36, 41

Management De vraag naar kunststofproducten in Rusland neemt sterk toe en met name de bouw- en verpakkingsmarkt aldaar zullen sterk groeien. Maar ondanks indrukwekkende groeicijfers blijkt de markt in Rusland en de voormalige Sovjet Staten ten opzichte van de rest van Europa nog steeds sterk onderontwikkeld.

38

Kunststof Magazine, juni 2007, nummer 5

3

Algemeen Nieuws

SABIC nieuwe eigenaar GE Plastics Dat General Electric al een tijdje op zoek was naar een koper voor haar kunststofdivisie was al langer bekend, maar inmiddels is duidelijk geworden wie de nieuwe eigenaar zal worden. De keus is gevallen op de Saudi Basic Industries Corporation, beter

bekend als SABIC. Met de overname van GE Plastics is een bedrag gemoeid van 11,6 miljard US Dollar. SABIC is de grootste openbare vennootschap in het Midden Oosten en behoort tot de tien grootste petrochemische

EZ reserveert 42 miljoen euro voor innovatieprogramma Met als doel de komende tien jaar een omzetgroei van ruim zes miljard euro en tienduizend extra arbeidsplaatsen te realiseren, heeft minister Maria van der Hoeven van Economische Zaken 42 miljoen euro gereserveerd voor het innovatieprogramma High Tech Automotive Systems (HTAS). Het programma is ontwikkeld door de Nederlandse automotive sector en kent een looptijd van vijf jaar. Via een open consortium van grote bedrijven, het MKB en kennis/onderwijsinstellingen wil de sector haar internationale concurrentiepositie versterken.

bedrijven in de wereld. Het bedrijf schaart zich onder de wereldmarktleiders in de productie van polyethyleen, polopropyleen, glycols, methanol en meststoffen. Het 17.000 werknemers tellende bedrijf, dat ondermeer een Research & Technology Center in Geleen heeft, is de op drie na grootste polymeerproducent ter wereld. Het bedrijf ziet de overname van GE Plastics en haar portfolio aan hoogwaardige kunststoffen als een aanvulling op haar bestaande activiteiten, zonder dat daarin ook maar enige overlap ontstaat. Na de overname zal SABIC wereldwijd ongeveer 30.000 medewerkers tellen. Eerder al nam SABIC de Europese petrochemietak van DSM over, evenals die van

Huntsman in het Verenigd Koninkrijk. In beide gevallen bleven de bestaande managementteams aan het roer staan, waarbij men ondersteuning van SABIC kreeg voor het implementeren van groeien investeringsinitiatieven. De definitieve overname van GE Plastics door SABIC, waarvoor nog wel goedkeuring van overheidswege vereist is, zal naar verwachting komend najaar een feit zijn.

VNU Exhibitions komt met ‘Executive Summits’ VNU Exhibitions heeft onlangs een nieuw bedrijfsonderdeel opgezet, dat zich volledig toelegt op de organisatie van hoogwaardige ‘invitation only’ bijeenkomsten voor directie en senior management in diverse sectoren van het Nederlandse bedrijfsleven. Doel van VNU Exhibitions is tegemoet te komen aan de veelgehoorde wens van directieleden aan contact en uitwisseling van gedachten met ‘peers’ in een passende ambiance. Met deze Executive

Summits Unit, die onder leiding staat van Desirée VerdijkPet (ex-Microsoft en Heliview) wordt ingespeeld op de groeiende behoefte van solution providers aan één-op-één contact met de beslissers uit een specifieke sector of vakgebied. De bijeenkomsten die door de Executive Summits Unit worden georganiseerd zullen alleen op persoonlijke uitnodiging toegankelijk zijn. Op deze manier wil de organisatie

de kwaliteit van de discussie en informatie-uitwisseling op voorhand garanderen. VNU Exhibitions vervult al sinds 1916 de rol van intermediair en gesprekspartner binnen een groot aantal sectoren in Nederland. Bij de lancering weet de organisatie zich dan ook gesteund door een zeer uitgebreid netwerk. De thematiek voor iedere Summit wordt gebaseerd op intensief onderzoek onder de top 200 organisaties uit een bepaalde sector. De strategische

Adverteerdersindex Aarts Plastics Albis Benelux Arburg Artiplast Basell Sales & Marketing Beaumont Quality Publications Brevini Euromex Ferromatik Milacron Gullimex Insigne JP Plastics

4


34 47 2 9 22 34 33 17 37 34 17,28 9

Koggeschip Vakbladen Messe Düsseldorf Mikrocentrum Morein Negri Bossi Netstal Machinen P.R.M. Kunststoffen Robotech Sepro Robotique Spaarndam Kunststofrecycling W&R Plastics Zuiderplastics

34 15 27 9 48 7 22 17 22 28 28 28

vraagstukken die uit deze studies naar voren komen vormen de basis voor een uitgebreid interactief programma met workshops, lezingen, case studies en rondetafelgesprekken. Het onderzoeksrapport maakt tevens deel uit van de propositie voor partners en delegates. Voor november 2007 zijn Summits gepland voor de sectoren Finance & Insurance, Overheid en Zorg. In het voorjaar van 2008 gevolgd door Telecom, Industrie, Utilities en Transport & Logistiek. Geïnteresseerden kunnen contact opnemen met: VNU Exhibitions Europe, Laurent Joosen, Key Account Manager, tel.: (030) 295 28 19, Wendy van de Geijn, Project Manager Summit Zorg, Overheid en Finance & Insurance, tel.: (030) 295 29 12 of Desirée Verdijk-Pet, Manager Executive Summits Unit, tel.: (030) 295 27 35.

Bedrijven maken zich wereldwijd in toenemende mate zorgen over de kosten van energie en grondstoffen. Dat blijkt uit het International Business Report (IBR) van accountantskantoor Grant Thornton International. Volgens 44 procent van alle bevraagde bedrijven zullen grondstofprijzen in de komende twaalf maanden de belangrijkste factor zijn voor een stijgende kostendruk, direct gevolgd door personeelskosten (41%), energiekosten (37%) en transportkosten (34%). Van alle landen lijkt Nederland zich het minst zorgen te maken over de grondstofkosten, terwijl de energieprijzen ook niet als belangrijkste kostenfactor worden aangemerkt. De energiekosten lijken Europese bedrijven harder te

gaan raken dan bedrijven in andere delen van de wereld. Vijf van de tien Europese toplanden op economisch gebied verwachten dat de prijs voor energie de belangrijkste factor is voor een stijgende kostendruk.

den (31%) heerst beduidend minder zorg. Nederland (29%) ziet in dit opzicht de toekomst het meest rooskleurig. Uit het rapport blijkt verder dat vooral bedrijven uit opkomende economieën zich inspannen om de energiekosten in te perken.

De prijs van grondstoffen zal naar verwachting wereldwijd een nog groter effect hebben dan de energieprijsstijging, waarbij opvalt dat landen uit alle continenten in de top van de tabel vertegenwoordigd zijn. Spaanse bedrijven (61%) denken de meeste invloed te gaan voelen van stijgende grondstofprijzen, op de voet gevolgd door Botswana en Singapore (60%) en Thailand en Frankrijk (56%). In NoordAmerika, Engeland en Zwe-

Alle bedrijven nemen maatregelen die de invloed van energie- en milieuproblematiek op hun kosten moeten indammen. De belangrijkste acties die wereldwijd worden genoemd, zijn: • 60% van alle bedrijven heeft maatregelen doorgevoerd om energieverbruikers bij niet-gebruik uit te zetten; • 59% van alle bedrijven heeft het energieverbruik teruggedrongen; • 58% van alle bedrijven deed

Algemeen Nieuws

Energiekosten belangrijke factor voor stijgende kostendruk

onderzoek naar energieverspilling; • 44% van alle bedrijven heeft veel geïnvesteerd in energiebesparende apparatuur; • 22% van alle bedrijven overweegt relocatie om transportkosten te verlagen; en • 20% van alle bedrijven investeert in alternatieve brandstoffen en energievoorzieningen.

REACH-verordening is een feit! De eerste dag van juni markeerde een belangrijk moment voor bedrijven die met chemische stoffen te maken hebben, want op die dag trad de REACH-verordening officieel in werking. Heel veel bedrijven uit de Europese chemische industrie zijn al maandenlang bezig met de voorbereidingen voor het integreren van REACH. Voor de Vereniging van de Nederlandse Chemische Industrie (VNCI) heeft het ondersteunen van de chemiebedrijven bij de implementatie van REACH de hoogste prioriteit. Zij organiseert voorlich-

Het volgende nummer van Kunststof Magazine verschijnt 23 augustus

tingsdagen, is een vraagbaak voor haar leden en richtte in samenwerking met de Europese branchevereniging Cefic ReachCentrum Netherlands op. Ook in de komende peri-

ode zal de VNCI deze ondersteuning onverminderd voortzetten. Overigens blijkt dat lang niet alle bedrijven zich op de nieuwe EU-wet voor chemische stoffen voorbereiden.

Adviseurs waarschuwen dat bedrijven die niet tot de chemiesector behoren, zich blijkbaar nog onvoldoende bewust zijn van gevolgen van de Europese chemiewet.

Chemische industrie toont gestage groei De Nederlandse chemische industrie is het jaar sterk begonnen met een omzetstijging in het eerste kwartaal van 10% ten opzichte van het eerste kwartaal 2006. De prestaties zullen naar verwachting in de tweede helft van 2007 stabiliseren. De Nederlandse chemische industrie verwacht dit jaar een gemiddelde omzetstijging van circa 5% te kunnen realiseren. Ten grondslag daaraan ligt een verwachte toename van zowel productie als afzetprijzen met 2 à 3%. Ondanks de hoge grondstof- en energieprijzen, presteerde de chemische industrie in het afgelopen jaar uitstekend. Met een productiestijging

van 4,5% en een stijging van de afzetprijzen met 7%, kwam de totale omzet uit op € 46 miljard euro. Ten opzichte van 2005 steeg de omzet met ruim 13%. Het tweede kwartaal van 2006 was veruit het beste. Aan het eind van het jaar kampte de chemische industrie met onder meer de traditionele zomerstop en een paar ongeplande productieonderbrekingen. De waarde van de export, inclusief doorvoer, nam met ruim 11% toe tot € 53 miljard. De Nederlandse chemische industrie neemt hiermee bijna 22% van de totale export van Nederland naar de EUlanden voor haar rekening.


5

Algemeen Nieuws

Alliantieprogramma levert deelnemers new business en een groot actief netwerk op Uit het onderzoek ‘My Industry — Dutch Manufacturing 2010’ van ING blijkt dat bedrijven in de Rubber- en Kunststofindustrie vooral samenwerken met afnemers, maar onvoldoende samenwerken op het gebied van innovatie, R&D en ontwikkeling. Om bedrijven te helpen ook in die richting te gaan samenwerken, is in het kader van het Innovatie Prestatie Contract vanuit de Federatie NRK en in samenwerking met Rabobank Nederland, Syntens en Berenschot een programma opgezet. Het alliantieprogramma faciliteert en initieert bij de opzet van samenwerkingsverbanden om te komen tot (ver)nieuw(d)e producten dienstideeën. Een alliantie is een samenwerkingsverband tussen tien à vijftien aanbiedende bedrijven, zogenoemde ketenpartners (horizontaal) en ketencollega’s (verticaal). Door bij een klantvraag een aantal aanvullende partners uit de alliantie te betrekken ontstaat een consortium. Dit commerciële samenwerkingsverband van een kleine groep bedrijven kan op basis van onderlinge afspra-

ken een eindproduct leveren, samen pro-actief optrekken in de markt, nieuwe producten ontwikkelen etcetera. De alliantievorming start met kennismaken, oriënteren, het creëren van vertrouwen en ´matchmaking´ tussen deelnemers. Tijdens bijeenkomsten worden mogelijke product- of dienstideeën geselecteerd, onderzocht en voorbereid. Ideeën kunnen voortkomen uit be-

staande wensen of uit vraaggestuurde opdrachten vanuit de markt, die door ketenpartners tot dusver zelfstandig niet uitvoerbaar waren. Dit voorjaar zijn drie allianties van start gegaan, gericht op de product/markt-combinaties automotive/technische producten, bouw en verpakkingen.

Nieuwe deelnemers welkom Door het vormen van allianties kunnen bedrijven nieuwe markten bedienen en klanten werven die individueel niet bereikbaar zijn. Eerdere programma´s rondom alliantievorming hebben voor deelnemers naast new business geresulteerd in een vergroot actief netwerk en versterking van de concurrentiepositie door samenwerking. De volgende bedrijven hebben

reeds interesse getoond: Refitech, Vredestein Banden BV, Formatec, Schaap Composites, Norma Ims, Pezy Development, NTS groep, Folietechniek BV, Synbra Technology BV, Rompa Kunststofproducten BV, NNZ BV, Pagter Innovation BV, Pekago, Recticel Insulation, AKG Polymers BV, NPSP Composieten BV, Draka Interfoam BV, Mawipex Nederland, Ubbink, Plato Product Consultants, Reggeplast BV en TNO. Zowel leden als niet-leden van de Federatie NRK zijn welkom en inschrijving is dus nog mogelijk. Deelname aan de eerste bijeenkomst is kosteloos. De deelnemersbijdrage voor NRKleden bedraagt € 2.500,-, voor niet-leden € 3.000,-. Uw contactpersoon voor vragen is Erik de Ruijter. E-mail: deruijter@ nrk.nl. Tel.: (070) 444 06 42.

Ooit gehoord van bishydroxydeoxybenzoin? Nee? Ik voorspel u dat de term — maar eerder de afkorting ervan — binnen een paar jaar algemeen bekend is. Het bovenvermelde woord is namelijk de benaming van een polymeer dat door een stel onderzoekers werd ontwikkeld. Een team wetenschappers aan de University of Massachusetts in Amherst creëerde een polymeer dat zowel brandveilig als ‘groen’ is. Er zitten geen brandvertragers in, noch toevoegingen die gevaarlijk zouden kunnen zijn voor de gezondheid. Dit synthetische polymeer kreeg de naam bishydroxydeoxybenzoin, maar handiger is wellicht het gebruik van de afkorting BHDB. E. Bryan Coughlin, één van de leidinggevende wetenschappers van het project: 'Dit is een doorbraak voor de hele kunststofwereld. Vooral omdat het twee problemen uit de weg helpt. Het is uiterst brandveilig en het bevat geen halogene additieven die bekend staan als schadelijk voor het milieu'. Volgens de onderzoekers zijn de eigenschappen van het nieuwe polymeer: helder, flexibel, duurzaam en veel goedkoper in de productie dan de tegen hoge temperaturen en hitte bestendige kunststoffen die op dit moment worden ingezet en die over het algemeen brosser van structuur en donkerder van kleur zijn. De luchtvaart, de automotive sector, de kleding en uitrusting van militairen en zelfs de uitrusting van brandweerlieden zijn groepen waar deze nieuwe kunststof nu al direct kan worden toegepast. Het zal echter duidelijk zijn dat ook de consumentensector grote interesse toont voor deze bijna onbrandbare kunststof. Hoewel optimistisch over de mogelijkheden die de toepassing van deze kunststof met zich meebrengt, stelt één van de wetenschappers,Todd S. Emrick, dat er nog wel enkele vraagtekens zijn. 'Tot nu toe hebben we slechts kleine hoeveelheden van deze kunst-

6


stof geproduceerd', stelt hij. 'We weten nog niet hoe de productie van BHDB zal gaan bij grote hoeveelheden. De ervaring zal het leren, maar we kunnen nu al zonder meer stellen dat het een nieuw materiaal is met veel potentie'. Patent op deze kunststof — zowel voor het materiaal als voor toepassingen — is al aangevraagd door de Universiteit en de onderzoekers gezamenlijk. Wat nu het grote geheim is van deze kunststof? Kunststoffen die vlam vatten, verschrompelen. Ze veranderen in een soort gas (de vlam) en een vast restmateriaal ('char', genoemd naar het werkwoord 'to char': verkolen). Waar het nu bij vuurbestendige kunststof om gaat, is een zo hoog mogelijk char-percentage te halen, dus zoveel mogelijk verkoold restmateriaal te verkrijgen. Meer char betekent minder vuur en minder vluchtige chemicaliën die vrijkomen. Ter illustratie: Polypropyleen heeft een restpercentage van 0. BHDB daarentegen heeft een rest van 70%. Het is dan ook een uiterst traag brandend materiaal waarbij nauwelijks hitte vrijkomt bij het verbrandingsproces. Oftewel: het is praktisch onbrandbaar. Wat vrijkomt bij verbranding is waterdamp en dat is wat anders dan wat er vrijkomt bij kunststof waaraan brandvertragende additieven zijn toegevoegd, namelijk chloor, broom of fosfor. Alle bijzonder schadelijke stoffen. BHDB, noteert u het even. Het wordt de toekomst. Pierre D.F. van Daalen Hoofdredacteur Kunststof Magazine

De klassieker onder de toppers. Hoogwaardig spuitgieten

De SynErgy spuitgietmachines van Netstal worden wereldwijd tot de gevestigde top gerekend. Met name bij complexe eisen aan de producten en het spuitgietproces spreken de voordelen van deze hoogwaardige machine voor zich. Het beste voorbeeld: allerlei verpakkingstoepassingen. Het resultaat is een maximale rentabiliteit met een korte terugverdientijd.

Netstal-Maschinen AG, Naefels, Zwitserland | Geveke Werktuigbouw BV, Amsterdam | Tel.: ++31 20 58 29 111 | Fax: ++31 20 58 22 492 | E-mail: [email protected] Netstal Belgium SA, Zaventem | Tel.: ++32 2 72 53 530 | Fax: ++32 2 72 53 939 | E-mail: [email protected] www.netstal.com

Trends

Peildatum 11 juni 2007

Prijsverhogingen: kunststofkorrels met zout Vrijwel elke maand worden prijsverhogingen aangekondigd. Ook dit jaar zijn aan het eind van elke maand grote producenten zo aardig alvast de markt te informeren: ‘Per de eerste van de maand worden de prijzen met € 50 of € 70/ton verhoogd’. Gestegen grondstofkosten, hoge energiekosten en de toename van de vraag zijn de oorzaken dat de prijzen moeten worden aangepast. U bent als afnemer van grondstoffen vooraf gewaarschuwd, dus: u moet meer gaan betalen. Het risico dat zo langzamerhand dergelijke aankondigingen nog serieus worden genomen is groot, althans, als het gaat om de werkelijke toepassing van de prijsverhoging. Een grote producent als DOW meldt rond de twintigste van elke maand van dit jaar dat de prijzen van polyethyleen de maand erop verhoogd zullen worden. De optelsom van de maandelijkse aankondigingen leidt vanaf januari t/m juni tot: 70 + 60 + 60 + 60 + 70 + 50 = € 370/ton. Terwijl de marktprijs voor alle PE-soorten de afgelopen zes maanden met iets meer dan € 100/ton is gestegen. Ook de prijzen van DOW. Zouden de prijsverhogingen in 2007 strikt worden doorgevoerd, dan zat LDPE nu op € 1,50/kg. De betrouwbaarheid komt in het geding. Het wordt door de markt gezien als een luchtballon gevuld met grote korrels zout. De markt is het gewend geraakt en legt de aankondigingen inmiddels opzij. Het is geen nieuws meer, het gebeurt al jarenlang en het is al jarenlang bijna een farce. Globalisering heeft invloed op marktmechanismen. En zeker op de prijs. Zouden invoerrechten en andere beschermende maatregelen — met name in Europa — wegvallen, dan zou het verschil wat nu

8

door Europeanen meer wordt betaald op 10 tot 25% uitkomen. Jawel, lager voor vrijwel alle kunststof grondstoffen. Invoer vanuit andere continenten houdt de Europese markt enigszins in bedwang. Met name in commodities als

geworden in de afgelopen maanden. Nafta is zelfs sinds jaren niet zo duur geweest. Het gaat richting US$ 700/ ton. Daarbij zijn de spotprijzen voor eteen en propeen eventjes hoger geweest dan de contractprijzen. Ongetwijfeld zal dit zijn invloed hebben op de toekomstige hogere prijsstelling van polymeren. Het wordt u zeker ruim tevoren aangekondigd. Zeker weten. Neem het nu maar wat serieuzer. In folietypes LDPE is al enige weken een tekort aan ‘heavy

1,55 1,50 1,45 1,40 1,35 1,30 1,25 1,20 1,15 1,10 1,05 1,00 0,95

LLDPE is goed beschikbaar. Marktprijzen zijn nog niet boven € 1,20/kg uitgekomen voor de grotere afnemers van de buteen-filmtypes. De regelmaat waarmee het materiaal nu uit het Midden Oosten komt kun je geen premarketing meer noemen. Men heeft in Europa een fiks marktaandeel opgebouwd en de trend gezet voor de toekomst. Dat het zelfs even tot een lichte prijsdaling heeft geleid is verrassend. HDPE, zowel voor folie- als (blaas)extrusie, is zelfs boven de prijzen van LDPE uitgekomen. Schaarste aan met name blaasmateriaal heeft geleid tot prijzen die tussen € 1,26 en 1,28/kg hebben gepiekt. Spuitgietmateriaal sluit zich aan rond € 1,24 tot 1,25/kg voor UV-bestendige krattenmaterialen. Voor alle PE-soorten zal een opwaartse trend in de zomermaanden te zien zijn. Met als voornaamste oorzaak de wereldwijde stijging van monomeren — waar polymeren toch van gemaakt moeten worden.

0,90 0,85 0,80 mei juni juli aug. sept. okt. nov. dec. jan. feb. mrt. apr. mei PS

PP

PE, PVC en PP wordt de concurrentie gevoeld en moet de in Europa gevestigde producent zijn prijsambities aanpassen. Dan pas is er sprake van marktwerking. De kwaliteit is meestal gelijkwaardig aan de gekende Europese materialen: het prijsverschil is dominant aanwezig. Echter, er is nog een fenomeen. Aardolie en met name nafta zijn weer aanzienlijk duurder


LLDPE/LDPE

HDPE

duty’-materiaal. Spuitgiettypes zijn daarentegen goed beschikbaar, wat dan ook op lagere prijzen dan folietypes wordt geleverd. Een marktprijs die nu nog tussen € 1,22 en 1,25/kg ligt, lijkt het in de komende weken niet meer te redden. De zomermaanden worden ingegaan met prijsverhogingen, die tussen € 30 en € 50/ton lijken uit te komen — en wellicht nog iets meer vanaf 1 september.

PVC is allang het spoor bijster. Geen product dat zo lang zo letterlijk laagwaardig wordt geproduceerd. Het lastige van PVC is dat het een typisch industriële grondstof is geworden, met weinig tot geen niches en elders in de wereld het stukken goedkoper kan worden geproduceerd. Een storing bij de inname van VCM — door de pijpleiding tussen Rotterdam Botlek en Pernis — heeft bij Shin-Etsu tot een ongewenste stop geleid. Voorraden zijn aangesproken, force majeure geclaimd, allocaties aan klanten meegedeeld, alle elementen aanwezig om prij-

PET heeft, dankzij het mooie weer van dit jaar, wel de smaak te pakken. Goede vraag, voldoende aanbod en geen idiote prijsverschillen meer met het Verre Oosten of de Verenigde Staten. Wat dat betreft een soort van rust. Prijzen zijn nog wel licht stijgend

— zullen langzamerhand richting € 1,30/kg kruipen voor PET-A — voor preforms en folie- en spuitblaasmateriaal. De frisdrankenindustrie is grootschalig overgegaan van glas naar PET - en dat is 'gefundenes Trinken' voor de producenten, die al een flink voorschot hadden genomen — qua productiecapaciteit — op de dorst die een opwarmende wereld de mens nog verder tegemoet gaat. Polystyreen is, zoals al eerder geschreven, in de ban van de fluctuerende monomeerprijs. Ook nu was weer eens sprake van een bijna-wereldrecord voor de spotprijs van styreen monomeer. Het is inmiddels weer enigszins afgezwakt, maar de prijzen van polystyreen — glashelder op € 1.370/ton en slagvast op

of rond € 1.430/ton — hebben opnieuw de zorgen doen toenemen. Vervanging door het zowel qua prijs als 15% lichtere polypropyleen blijft als een zwaard van Damocles boven de hoofden van polystyreenverwerkers zweven. De beschikbaarheid van polypropyleen blijkt kritischer te zijn dan gedacht. Een paar lokale storingen of uitlopende onderhoudswerkzaamheden in West-Europa — bij de voorziening van propeen — hebben meteen seinen op rood gezet. Sabic en Basell hebben beide geen polymeer genoeg om aan de vraag tegemoet te komen. Vooral de hoge vloei-types copolymeer PP zijn lastig te krijgen. ‘Krijgen’ gaat nog wel op een prijs. Homopolymeren gaat het prijspeil van € 1,20/ kg de komende weken voorbij,

waarbij het er naar uitziet dat copolymeren tussen € 1,27 en 1,30/kg zullen uitkomen. Van het technische polymerenfront weinig tot niets te melden. ABS is geen ‘technisch polymeer’ meer. Prijzen zijn zelfs concurrerend met slagvast polystyreen geworden, waar toch sprake is van duurdere monomeren. PMMA zal iets aantrekken door de voortdurend oplopende MMM-noteringen. De andere technische polymeren zullen weinig tot niet in prijs veranderen. De aankondigingen zijn wel gedaan. Uiteraard. Verhogingen tussen € 50 en € 200/ton. Dus gauw kopen, HH inkopers, nu het nog op de oude prijs kan. Of denkt u al zoveel ervaring te hebben, dat het u koud laat. U doet maar. U was en bent gewaarschuwd. Q

Trends

zen te verhogen, echter, er gebeurde helemaal niets. Natuurlijk komt er een prijsverhoging aan. Volgens de HH producenten moet het nu toch wel € 30/ton omhoog. Het lastige is en blijft de beschikbaarheid van ‘exotisch’ materiaal dat op of rond € 820/ton kan worden geleverd. En dan is een gepubliceerde contractprijs van € 950 tot € 1.010/ton meteen zo’n hinderlijk opvallend verschil, dat je je gaat afvragen wie wie een beetje voor de gek houdt.

Hofleverancier van meer dan 100 afnemers voor rotatiegietmaterialen, masterbatches, compounds en granulaten voor veeleisende toepassingen

Plastics JP JP Plastics

JP Plastics BV Utrechtseweg 312 3731 GD De Bilt tel.: (030) 695 84 84 fax: (030) 695 31 44 Morein 04-04-2005 10:39 E-mail: [email protected]

Artiplast.qxd

02 08 2005

11:25

Pagina 1

Pagina 1

(Zwart/Process Black Plaat) Goed voor Grondstoffen

Uw partner voor: r: r voo e n t r pa Plaat) (Zwart/Process UwBlack

• maalgoed • regranulaat • recycling

• Morein B.V. • Postbus 104 • 7590 AC Denekamp • Telefoon 0541 353740 • Internet: www.morein.nl


9

Bedrijfsreportage

‘Wij denken niet in orders, maar in klanten’

Folietechniek BV investeert i van producten én personeel Folietechniek BV uit het Brabantse Raamsdonksveer vierde onlangs haar 25-jarig bestaan. Een solide onderneming, die na een aanvankelijke overname uiteindelijk toch zelf weer stevig in het zadel zit. Met 55 medewerkers levert het bedrijf een breed assortiment aan folies voor de thermovormindustrie. De driekoppige directie ziet de toekomst zonnig in, wat ook blijkt uit de forse investeringen in met name capaciteitsuitbreiding. Maar de missie gaat veel verder dan productiecapaciteit alleen. Directeur Operations Kees de Maertelaere en accountmanager Robert de Vries gunden ons een kijkje in een modern bedrijf, dat ook de ontwikkeling van haar medewerkers hoog in het vaandel heeft. door Hugo van der Horst Het bedrijf startte in 1981 onder de naam Folietechniek Sliedrecht BV (FTS). De activiteit: het produceren van folies voor de thermovormindustrie. Het bedrijf floreerde dusdanig goed dat vijf jaar na de start de ‘Extrusiefabriek Zevenbergen’ kon worden overgenomen. In 1991 verhuisden beide bedrijven naar één nieuwe fabriek: de huidige locatie in Raamsdonksveer. In 1996 breidde de fabriek nog een keer uit. 1999 markeerde

Accountmanager Robert de Vries (links) en directeur Operations Kees de Maertelaere: ‘Bij ons wordt het kwaliteitssysteem aangevoerd door customer service.’

10

het begin van een woelige periode: Folietechniek BV werd overgenomen door Kama, een dochteronderneming van Ivex Corp. De overname van Folietechniek BV paste in het strategisch plan van Kama/IVEX om ook in Europa voet aan de grond te krijgen. Het Europees hoofdkwartier zou zelfs in Raamsdonksveer worden gevestigd. Zover kwam het echter niet, want in 2002 werd IVEX Kama Corp. zelf overgenomen door aluminiumgigant ALCOA. Het werd ALCOA-Kama, een aparte businessunit die niet langer onder IVEX viel. In de loop van 2005 kwam ALCOA tot het inzicht dat kleinere bedrijven — tot ongeveer honderd medewerkers — qua structuur niet binnen het ALCOA-concern pasten, vooral ook omdat die ondernemingen enorme overheadkosten naar zich toegeschoven kregen. Wereldwijd moesten 255 bedrijven worden gesloten of overgenomen worden en daar was Folietechniek er één van. Het werd een over-


Boven: De vier polystyreenlijnen worden gevoed vanuit één centraal voedingssysteem. Rechts: Afgelopen jaar werd de fabriek volledig en in eigen beheer opnieuw ingericht.

name, in de vorm van een management buy out die op 8 december 2005 een feit werd. De nieuwe eigenaren — managing director Jack van de Velde, commercieel directeur Cor van Randwijk en directeur Operations Kees de Maertelaere — die tevens het management vormen, waren alle drie eerder of nog steeds werkzaam bij Folietechniek. Een frisse start, die meteen al leidde tot een restyling van het bedrijf én een forse capaciteitsuitbreiding. En net op tijd voor de viering van het 25-jarig bestaan…

Meegaan in flexibiliteit Tot het assortiment aan thermovormfolies dat Folietechniek BV levert behoren PS (polystyreen, incl. SB/PS

– transparant), PET (polyethylenetherephtalaat: APET, PET ABA, PETR en G/A/G), PP en PLA (polylactide, ofwel composteerbare folie). De folies kunnen met een antistaticum en/of een deblocking behandeld worden en zijn in nagenoeg alle kleuren leverbaar. Ook regeneraatfolie op basis van industriële afvallen is leverbaar, waarbij de receptuur in overleg met de afnemer wordt vastgesteld. Het afgelopen jaar is fors geinvesteerd — onder andere in een nieuwe PET-lijn — waardoor het omzetvolume aan kunststoffolie dit jaar naar verwachting met een spectaculaire stijging van meer dan veertig procent zal uitkomen op 19.000 ton. Die enorme

productiestijging zal door een even grote stijging van de afzet moeten worden gevolgd. Hoe denkt het bedrijf die ambitie te kunnen waarmaken? Het antwoord luidt: vooral door klantgericht te denken. ‘Klantgerichtheid betekent voor ons dat wij trachten zoveel mogelijk vanuit de marktvraag te redeneren’, stelt directeur Operations Kees de Maertelaere. ‘De markt legt ons een aantal zaken op met betrekking tot het gevraagde product en daar proberen wij op in te spelen. Uiteraard staat het voor productkwaliteit maar daarnaast staat bij ons ook leverbetrouwbaarheid heel hoog in het vaandel. Dat is minimaal net zo belangrijk. We bedienen immers een markt van kleine tot mid-

delgrote bedrijven, want de grote producenten extruderen vaak zelf. De spelers die wij bedienen moeten aardig flexibel zijn in de markten die zij bedienen en wij zullen in die flexibiliteit gewoon mee moeten gaan.’

Accountmanager Robert de Vries valt hem bij door nog een andere belangrijke reden te noemen waarom klanten voor Folietechniek kiezen. ‘Wat je vaak hoort bij klanten is dat ze bij veel andere leveranciers pas terecht kun-

nen bij hoeveelheden vanaf 10-20 ton. Wij draaien natuurlijk graag grote orders op bepaalde type machines, maar we hebben toch ook wel een klantenkring die graag bij ons koopt omdat ze zelf ook klanten hebben die kleinere series én grotere series bestellen. Een klant die voor een order van 500 kg nergens terecht kan, heeft ook orders van 20 ton. Dan maken we toch ook 500 kilo voor hem. Dat is een pré die Folietechniek heeft ten opzichte van anderen. Ook dat bedoelen we met denken in klanten, in plaats van denken in orders.’

Bedrijfsreportage

n ontwikkeling

teitsmanager. Wij hebben gemeend dat anders te moeten doen, vooral omdat we de ‘klantgedachte’ erin wilden hebben. Bij ons wordt ISO aangevoerd door customer service. Toen we er in 1998 aan begonnen, waren we behoorlijk in onszelf gekeerd en om dat te doorbreken hebben we ISO zeer bewust voor wat betreft de aanvoering onder customer services gebracht. Die zet zaken voor en stuurt ze ook aan. Natuurlijk is het door de hele organisatie geworteld, maar de aanvoering en het opvolgen en het bewaken valt onder de customer servicemanager. Als je in deze markt niet klantgericht bezig bent dan kom je jezelf tegen, want bij bijvoorbeeld producten als commodity PET zijn er veel meer bedrijven in Europa die een kwaliteit kunnen leveren die gelijkwaardig is aan de onze. We proberen kwaliteit zo goed mogelijk te maken en slagen er ook in, alleen daarin zijn wij niet uniek. Waar wij wel uniek in proberen te zijn is juist die leverbetrouwbaarheid.’

Kiezen voor specialisatie Ontwikkelingen in de markt voor thermovormfolies zorgen ervoor dat marktsegmenten verschuiven en dat leveranciers daarin steeds weer nieuwe strategische keuzen moeten maken. Dat geldt natuurlijk ook voor het bedrijf uit Raamsdonksveer. Neem bijvoorbeeld het product waar Folietechniek groot mee is geworden: polystyreen. De heldere producten uit dit materiaal worden meer en meer verdrongen door PET en gaandeweg is polystyreen in de sheetindustrie een teruglopende markt geworden. Folietechniek had in principe twee keuzen: óf stoppen met de polystyreenproductie — zoals veel concurrenten

Kwaliteitssysteem anders aangestuurd Folietechniek — www.folietechniek.com — is ISO 9001/2000 gecertificeerd. Volgens De Maertelaere is dat een must in de markt die Folietechniek bedient. Toch heeft Folietechniek hiervoor op het organisatorische vlak voor een minder gebruikelijke insteek gekozen. Kees de Maertelaere: ‘ISO zit meestal georganiseerd in operations of ergens onder een kwali-

Kleurfabricage is ook één van de terreinen waarop Folietechniek zich nog steeds verder specialiseert.


11

Bedrijfsreportage

deden — óf inspelen op de ontstane situatie. Het management van Folietechniek besloot tot laatstgenoemde optie: specialisatie op de nichemarkt die was ontstaan. Er zal altijd een restmarkt blijven bestaan en het speelveld wordt in geografische zin groter. Inmiddels levert Folietechniek haar SB/PSproducten door heel Europa, van het zuiden van Griekenland tot aan Noorwegen toe. Toch blijft Folietechniek bepaald niet alleen leunen op traditionele producten. Kees de Maertelaere: ‘We hebben een product ontwikkeld dat we Styg noemen. Die folie is een Styrolux PETG-combinatie, waarbij we PET op Styrolux kunnen leggen. Voor de voedselverpakkingsindustrie een heel interessant product. Een ontwikkeling die in Oostenrijk en Zwitserland begon en waarop we hebben ingespeeld. Het is ook een beetje

Bij de materiaaltoevoer wordt gebruikgemaakt van een gravimetrisch mengsysteem.

een niche waardoor je ook kleinere partijen maakt, maar daar ook een redelijke prijs voor kunt vragen.’ Van al haar producten exporteert Folietechniek 80% naar landen buiten de Benelux. Zoals eerder gezegd worden de nichemarkten Europabreed bewerkt. De commoditymarkt PET — waar veel meer

12

concurrentie bestaat — zit wat dichterbij. Duitsland en Engeland behoren daar tot de grootste exportmarkten.

Fabriek opnieuw ingericht Een andere ontwikkeling heeft te maken met de focus op kleurfabricage. Kleurechtheid en zuiverheid, waarin wordt geïnvesteerd door densiteiten te kunnen meten. Binnenkort komt er een kleurcomputer waarmee dat soort gegevens uitgewisseld kunnen worden. Interessant voor de betere polystyreenverwerkers; denk bijvoorbeeld aan de vlokindustrie en de wat duurdere verpakkingen. Wel allemaal specialisatie dus, zodat met wat kleinere lijnen en ervaren operators gedraaid moet worden. Om dat mogelijk te maken beschikt het bedrijf over vier polystyreenlijnen, die gevoed worden vanuit één centraal voedingssysteem. Daarmee kan tamelijk flexibel én snel van het ene op het andere moment naar een andere mix overgeschakeld worden. Om op de toekomst voorbereid te zijn is vorig jaar de hele fabriek volledig — en in eigen beheer — omgebouwd. Van de acht productielijnen kwamen twee verouderde lijnen te vervallen. Er kwam een nieuwe lijn en een andere lijn werd naar een hogere opbrengst omgebouwd. Weer andere lijnen werden verplaatst zodat meer ruimte ontstond en bijvoorbeeld ook een aparte polystyreenhoek kon worden gemaakt. Begin dit jaar is — ook in eigen beheer — een nieuwe recyclingafdeling gebouwd.

Volledig nieuwe PET-lijn In het missiestatement dat Folietechniek heeft geformuleerd valt onder andere te lezen dat individuele bijdragen en betrokkenheid van medewerkers als een belangrijk element worden gezien en dat dit verder vanuit het bedrijf zal worden


Geautomatiseerde kwaliteitscontrole.

gestimuleerd en ontwikkeld. Een mooie volzin, maar hoe wordt daar in praktijk invulling aan gegeven? De Maertelaere legt het uit. ‘We zijn er op dit moment hernieuwd mee bezig. We hebben gezegd dat we met PLA en polystyreen meer in nichemarkten zitten en dat commodities worden meegenomen op het moment dat we het krijgen. Met PET hebben wij ook een hele tijd “niche gedraaid”. PET-GAG bijvoorbeeld is een sterk product van ons, maar bij PET zie je met name ook bij de thermovormfolies een enorme ontwikkeling richting dure materialen ontstaan. Dan is die markt te klein om er prijstechnisch in mee te kunnen. Vorig jaar hebben we hier een volledig nieuwe PET-lijn gebouwd, met grote capaciteit zoals bij de concurrentie in heel Europa ook gebeurt. We hebben geïnvesteerd in een zo modern mogelijke machine — onder andere voorzien van infrarooddroging — en daarmee proberen we nu ook de commodity-markt te beleveren. Het betekent dat we middels veel kilogrammen per uur de productiekosten drukken en vervolgens ook in die markt mee kunnen gaan doen. Het is een enorm groeiende markt en daarom hebben we

geïnvesteerd in het commodity-stuk.’ De rest van de lijn draait op specialties. Die keus heeft echter ook gevolg voor de operatie. ‘Als ik een nichemarkt wil beleveren met personeel wat ik zo van de straat pluk, dan red ik dat niet’, weet Kees de Maertelaere. ‘Ik zal moeten investeren in personeel en als ik dat gedaan heb zal ik moeten proberen die investering zo rendabel mogelijk te krijgen.’

Gemotiveerde mensen, minder verloop Folietechniek heeft op elke lijn — behalve op één of twee kleinere lijnen — een operator staan. Er wordt gewerkt met een PET-team en met een polystyreenteam. De beginnende operators worden aangeduid als ‘C-operators’. Zij kunnen een machine bedienen, een kwaliteitsafwijking constateren en machines starten en stoppen. Wanneer ze moeten overschakelen op een ander product of als er een kwaliteitsprobleem is, dan zullen ze

een kleiner verloop en samen met het feit dat je met gemotiveerde mensen werkt, vormt dat een stuk waarborg naar je klanten toe. Kwaliteit én betrouwbaarheid. Je kunt wel roepen aan de voordeur dat je dat wilt, maar dan zal je er ook een paar concessies voor moeten doen. Aan de andere kant: je verdient het ook weer terug door een hogere efficiëntie.’

In heroriënterende fase Het nieuwe management is tevreden met de in het afgelopen jaar gerealiseerde ombouw van de fabriek. Staan er ook voor dit of volgend jaar weer productie-uitbreidingen op stapel? Kees de Maerte-

Verdere uitbreiding wordt daarbij niet uitgesloten, maar het is dan de vraag of die uitbreiding op de locatie in Raamsdonksveer zal plaatsvinden of dat naar een tweede vestiging zal worden omgekeken. De huidige vestiging is voor wat betreft het machinepark volgebouwd en verdere uitbreiding zou dus alleen kunnen door bestaande lijnen te vervangen. Logistiek was Folietechniek al uit haar jasje gegroeid, maar door gebruik te maken van een continu dockingsysteem, waarbij de expeditie door een expediteur in de buurt wordt gedaan en in containers wordt gereden kon toch weer wat ruimte worden

In de markt voor thermovormfolies is polystyreen een nichemarkt geworden, waarin Folietechniek een voorname plaats heeft verworven.

laere: ‘Wij bevinden ons op dit moment in het strategische denkstadium. De strategie tot eind vorig jaar was erop gericht geweest om de nieuwe lijn binnen te brengen, om de nieuwe lijn te verkopen en de zaak operationeel te krijgen. Momenteel zijn we als managementteam in een heroriënterende fase, waarbij heel veel mogelijkheden de revue passeren.’

gevonden. Desondanks zullen bij verdere uitbreiding op de huidige locatie waarschijnlijk toch weer vrij snel nieuwe knelpunten ontstaan.

Herverwerken van PLA Gevraagd naar in welke specifieke markten Folietechniek de meeste groei verwacht, blijkt dit met name PET en PLA te zijn. Toch zijn de verwachtingen voor

polystyreen niet slecht, omdat dit weliswaar een nichemarkt is geworden, maar Folietechniek er wel in is geslaagd binnen die niche een belangrijke speler te worden. De bestellingen van polystyreenfolies zijn qua volume zelfs gestegen. De economie is wat aangetrokken, dat betekent dat er in totaal meer wordt verkocht. Maar als groeibriljantjes worden vooral PET en PLA gezien. Ten aanzien van die laatste is overigens een opmerkelijke ontwikkeling te melden. In de loop van het tweede kwartaal van dit jaar zal naar verwachting een onderzoek naar de mogelijkheden om het composteerbare PLA te kunnen gaan herverwerken worden afgerond. Dat herverwerken blijkt een crime, waarbij het grootste probleem met PLA is dat hoe ouder het wordt hoe minder makkelijk het herverwerkt lijkt te kunnen worden.

Bedrijfsreportage

er een B- of een A-operator moeten bijhalen. B-operators kunnen een complete lijn bedienen, een lijn omschakelen, op kwaliteit inspelen en ook andere machines bedienen. Een A-operator beheerst alle disciplines en wordt daarnaast belast met een deel leidinggeven. De Maertelaere: ‘Ondanks dat we in de formatie zeg maar toekunnen met in een team twee A-operators, twee B-operators en een Coperator, willen we toch iedereen de kans geven om Aoperator te worden. Het liefst zien wij allemaal A-operators. Dat borgt meerdere zaken. Ten eerste biedt het mensen doorgroeimogelijkheden, waardoor ze ook gewoon wat meer aan je gebonden zitten. Het principe is dat we gemotiveerde mensen willen, want gemotiveerde mensen brengen goede kwaliteit. Bovendien, als ze allemaal kunnen overschakelen krijg je ook flexibiliteit op de productievloer. Daar hebben we bewust voor gekozen. Iedereen krijgt de kans door te groeien. Sommige mensen slagen daarin, anderen blijven steken maar hebben wel die kans gehad. Daarnaast houden wij altijd één of twee keer per jaar, afhankelijk van de arbeidsmarkt, een steekproef buiten de deur naar salariëring elders. We proberen daar altijd iets boven te betalen, omdat je een investering in je mensen hebt gedaan die je niet kwijt wilt. Dat kost je dus operationeel misschien wel wat meer, maar uiteindelijk verdien je het vele malen terug. Je krijgt

Toch denkt Folietechniek een methode te hebben ontwikkeld die herverwerking van PLA alsnog tot een haalbare optie maakt. Op laboratoriumschaal is het inmiddels mogelijk en op dit moment wordt eraan gewerkt om het ook in een betrouwbare productiesfeer te brengen. Dat dit juist Folietechniek is gelukt, is uiteindelijk ook weer niet zo vreemd. Het bedrijf was de eerste in Nederland die met het composteerbare PLA ging werken en heeft er inmiddels zo’n zeven jaar ervaring mee. ■


13

Materialen

Kort ■ Op 5 juni heeft GE Plastics in Bergen op Zoom haar eerste ‘Automotive Glazing Center of Excellence’ geopend. Deze nieuwe faciliteit is opgezet om wereldwijde klanten te ondersteunen bij het ontwerpen en vervaardigen van innovatieve oplossingen voor automobielbeglazing, waarbij gebruik wordt gemaakt van GE’s Lexan GLX polycarbonaat. Het ‘Automotive Glazing Center of Excellence’ is één van de wereldwijde Global Application Technology (GApT) centers waarover het bedrijf beschikt. ■ Dit jaar zullen alle vestigingen van Bonar Plastics overgaan naar de nieuwe naam: Promens. De statutaire naam Promens voor elk individueel bedrijf zal Promens zijn, gevolgd door de naam van de vestigingsplaats. Op deze manier is Bonar Plastics per 1 juni jl. Promens Deventer BV gaan heten. De naamswijziging is het gevolg van de toetreding van Bonar Plastics tot de IJslandse Promens Group. Onder deze paraplu vallen nu wereldwijd twintig rotatiegietbedrijven. ■ Sinds 1 april jl. verzorgt Kotraco Plastic Machinery op exclusieve basis de verkoop, marketing en service van Moretto-randapparatuur in de Benelux. Moretto heeft zich de laatste jaren ontwikkeld tot specialist in randapparatuur en -systemen voor de automatisering van kunststofverwerkende processen. Het leveringsprogramma van Moretto omvat opslag-, transport-, droog-, mengen inkleurapparatuur voor granulaat, koel- en tempereerapparatuur en maalmolens. ■ Peters Kunststoffen, Kunststoffen producent van kunststof producten uit het Brabantse Gemert, heeft zich aangesloten bij de Euronyl Plastics Group uit het Belgische Nazareth. Hoewel de aandelen aan het moederbedrijf zijn overgedragen, blijft Peters Kunststoffen haar eigen naam behouden. Peters was op zoek naar aansluiting bij een grotere onderneming, om op die manier voldoende schaalgrootte te bereiken. ■

14

Lage densiteit en hoge helderheid pluspunten van Stretchene Stretchene is de nieuwe technisch hoogwaardige serie polypropyleen resins van Basell, die verwerkt kunnen worden met de ISBM-techniek (injection strech blow moulding). De nieuwe serie resins maakt het mogelijk om producten te maken die qua rigiditeit, transparantie, slagsterkte en verwerking beduidend beter zijn dan die van standaard polypropyleen. Stretchene is met name geschikt voor ISBMtoepassingen in de voedselindustrie en huishoudelijke verpakkingen voor chemische

inhoud als wel voor hot-fill applicaties, die tot nu toe het terrein waren van traditionele materialen zoals PET of glas. De twee grades zijn Stretchene RP 1685 en Stretchene RP 1903. Beiden hebben een lage densiteit van 0,9 g/cm3.

RP 1685 kan een maximale vullingsgraad hebben zonder de kans van vervorming, met een hitte-afbuigingstemperatuur van 109°C. Daarmee is het een concurrerend alternatief voor PET. RP 1903 heeft als extra voordeel dat het bijzonder helder en transparant is, een eigenschap die tot nu toe gezocht werd in HDPE-EBM en PET voor onder andere cosmetische verpakkingen. Voor meer informatie: Basell www.basell.com

Distrupol breidt portfolio uit met Aquafil technische polymeren Aquamid AR100 en de Aquamid HC range van Aquafil Technopolymers zijn de nieuwe technische kunststoffen die Distrupol aan haar portfolio heeft toegevoegd. Beide polymeren zijn inmiddels beschikbaar. Aquamid AR100 is een hoogtransparante amorfe polyamide met zeer lage zuurstof- en koolstofdioxidedoorlaatbaarheid. Het biedt daarmee een hoge oppervlaktehardheid met een goede abrasieweerstand en krassterkte. Daarnaast is het materiaal goed chemisch bestendig. Aquamid AR100 kan verwerkt worden door spuitgieten, maar is ook geschikt als materiaal voor verwerkingen middels blaasvormen en extrusie. Toepassingen zijn onder andere meubeldelen zoals stoelen, decoratieve elementen die een verhoogde mechanische weerstand vragen, elektronica, snoeren en kabels, folie en lenzen. De Aquamid HC serie, die ook een onderdeel vormt van de Aquafil technische polymeren, (van Arco di Trento, Italië) bestaat uit 12% tot 60% glasgevulde materialen. Deze hebben


uitstekende mechanische eigenschappen en bieden daarnaast een goede oppervlakteafwerking. Hiermee vormen zij een prima substituut voor aluminium en hoeven ze niet te worden overgeschilderd. Toepassingen zijn te vinden in de

automotive, E&E- en meubelbranche. Voor meer informatie: Distrupol Kunststoffen Alphen aan den Rijn Tel.: (0172) 42 30 66 www.distrupol.com

DSM’s DMX-SL™ 100 succesvol in de markt gezet door Materialise Materialise NV, leider in rapid prototyping & manufacturing (RP&M)-verwerkingen, heeft het recent op de markt gebrachte DMX-SL™ 100 van DSM Somos succesvol verwerkt op haar stereolithografiemachines. Daarmee vormt zij het eerste servicebureau in Europa dat dit geavanceerde resin heeft toegepast en dat DMX-SL™ 100-delen nu commercieel beschikbaar maakt binnen Europa. DMX-SL™ 100 van DSM Somos is een extreem duurzame SLA resin waaruit uiterst precieze delen vervaardigd kunnen worden in een crèmewitte kleur. De nieuwe resin is gebaseerd op een geheel nieuw chemisch platform. Daardoor heeft het materiaal de hoge slagvastheid van een thermoplast, wat een doorbraak betekent in de resin-technologie voor stereolithografie. De complexe delen hebben een hoge hardheid en breukvastheid. Daarnaast kunnen zij worden opgebouwd met een uitstekende oppervlakteafwerking in vergelijking met competerende technologieën. Voor meer informatie: DSM Somos, www.dsm.com, of Materialise, www.materialise.com

kmd_Kunstof_Magazine_185x270.qxp

24.04.2007

15:33 Uhr

Seite 1

Voor standaardoplossingen kunt u overal terecht. Maar echt nieuwe ideeën vindt u alleen op de K, in unieke veelvoud en in onovertroffen kwaliteit. 3.000 exposanten uit vijftig landen vormen een innovatiepool van uitzonderlijke klasse, waaruit u naar hartelust kunt putten voor op maat gesneden oplossingen voor uw onderneming. Laat u inspireren – en zet uw ideeën om in concrete investeringen. In een directe dialoog met de beste aanbieders uit uw branche.

K2007 Internationale vakbeurs no. 1 voor kunststof en rubber wereldwijd

N R TE UU UC AT R D O PA PR DA P EN RAN N E N M AC H I N E S NTE ON E P HALF M O EC FA B R I K AT E N, T ECHN IS CH

VE

T RS

K

e d . ON e n SI i l n w w w . k - o G VI N I N T UR Informatie in Nederland: Fairwise bv Verlengde Tolweg 2a 2517 JV Den Haag tel: 070-3501100 fax: 070-3584061 email: [email protected]

BU

EN FF

TO

TE

ER

TO

T UI

E

IN

ND

N

TS

LP

KU

HU N

O GR

O ST

E FF

NS

ST

OF

FE

N

DI E

NS

TV

SIN

ERL

ENI

NG

ESS

Düsseldorf, Duitsland 24 t/m 31 okt. 2007

Nieuws

Agenda Cursussen/conferenties Binnenland

[email protected] www.kemet-europe.com

26-27 juni

28 juni

Amsterdam: Conferentie Packaging Summit Europe 2007 Inl.: Nederlands Verpakkingscentrum Tel.: (0182) 51 24 11 Fax: (0182) 51 27 69 www.nvc.nl

Italië: THEPLAC 2007, international workshop on Thermoplastic Matrix Composites Inl.: JEC Group www.jeccomposites.com

27 juni en 5 september Jaarbeurs Utrecht: REACHcursus (1e dag) Inl.: Euroforum [email protected] www.euroforum.nl/reach.htm

17 juli Rotterdam: Workshop Contracts & ‘spot’-trading plastics Inl.: London Metal Exchange www.lme.com/plastics07.asp

3-4 juli Duitsland: IIR Conference: Composite and Lightweight Structures in Aircraft Inl.: JEC Group www.jeccomposites.com

8-13 juli Japan: ICCM: 16th International Conference on Composites Materials Inl.: JEC Group www.jeccomposites.com

23-26 september Universiteit van Gent: symposium over ‘100 jaar bakeliet’ Inl.: Fedichem Polymers www.baekeland2007.be

Jaarbeurs Utrecht: REACHcursus (2e dag) Inl.: Euroforum [email protected] www.euroforum.nl/reach.htm

start 11 september Gouda: NVC Introductiecursus Verpakking Inl.: NVC Opleidingen Tel.: (0182) 51 24 11 Fax: (0182) 51 27 69 www.nvc.nl

Loughborough (GB): International RM Conference Inl.: RM-Platform www.rm-platform.com

16-18 juli Griekenland: 8 th International Symposium on Fibre Reinforced Polymer Reinforcement for Concrete Structures Inl.: JEC Group www.jeccomposites.com

5-10 augustus

Cursussen/conferenties Buitenland 25-27 juni Düsseldorf (D): Internationale conferentie voor de kunststoffen pijpleidingindustrie Inl.: AMI (*)

27 juni Holiday Inn-Gent (B): Seminar reinigingstechnieken Deelname aan deze eendaagse seminar, incl. lunch, drankjes en syllabus, alleen mogelijk door voorregistratie. Inl.: Kemet Europe BVBA

16

Zwitserland: ICCM: Second International Syntactic & Composite Foams Conference Inl.: JEC Group www.jeccomposites.com

Leiria (Portugal): VRAP 2007 (Virtual and Rapid Prototyping) Inl.: RM-Platform www.rm-platform.com

26 september

17-18 oktober

Coventry (GB): TCT RM Conference 2007 Inl.: RM-Platform www.rm-platform.com

Brussels Expo-Brussel (B): easyFairs® MOCON Inl.: easyFairs® www.easyfairs.com/ MOCON-BE

22 oktober Neuss (D): SPE Automotive Award Night Inl.: SPE www.automotiveaward.de

Beurzen Binnenland

Veldhoven: Kunststoffen 2007 Expositie van 180 exposanten Inl.: Mikrocentrum www.kunststoffenbeurs.nl

23-25 oktober Gorinchem: Hout & Kunststof Vakbeurs Inl.: Evenementenhal Hardenberg Tel.: (0523) 28 98 64 www.evenementenhalhardenberg.nl

Beurzen Buitenland 19-20 september

Hamburg (D): 1st PLA Bottle Conference 2007 Inl.: Polymedia Publisher www.pla-bottle-conference. com

Brussels Expo (B): easyFairs® ECL. Vakbeurs voor de elektrainstallateur en installatiematerialen als kunststof en rubber. Inl.: easyFairs® [email protected]

12-13 september


18-19 oktober Antwerpen (B): Beurs Subcontracting 2007 Inl.: Fairtec N.V. [email protected] www.subcontracting.be

24-31 oktober 26-27 september

12-13 september

Philadelphia (VS): Medical Grade Polymers 2007 Inl.: AMI (*)

10-11 oktober Brussels Expo (B): easyFairs® EMPACK Vakbeurs voor verpakkingsmaterialen en verpakkingsmachines Inl.: easyFairs® [email protected]

24 september

11 juli 5 september (zie 27 juni)

Inl.: VOM België [email protected] www.eurofinish.be

3-5 oktober Flanders Expo Gent (B): Eurofinish 2007

Düsseldorf (D): ‘s Werelds grootste, driejaarlijkse kunststoffen- en rubberbeurs K 2007, met deze editie als thema: ‘Turning vision into business’. Inl.: www.k-online.de

5-8 november Stuttgart (D): Composites Europe 2007, congres en beurs over composieten Inl.: AVK www.composites-europe.com Van de met (*) aangegeven adressen vindt u hier de informatie AMI Bristol (GB) Tel.: ++.44.117.9249442 Fax: ++.44.117.3111534 www.amiplastics.com

Hoewel wij de gegevens van deze agenda uit door ons betrouwbaar geachte bronnen putten, kunnen wij voor onjuiste vermelding geen verantwoording aanvaarden.

Met kunststof kan alles! In 1990 zijn wij als Gramser, Boes en Op ten Berg gestart met ons productontwerpbureau. De fax was er net, e-mails waren er niet en de productie van kunststof producten en onderdelen was slechts een klein gedeelte van de markt op dit moment. Schetsen met markers op de tekenplank, ronde vormen met een radiusmal en samenstellen van modellen zonder rapid prototyping was begin jaren negentig onze wereld. Ook design (ons vakgebied) stond slechts in de Alessi-shops van de internationale wereldsteden. 2007. In 17 jaar tijd is onze wereld compleet veranderd. Immers design kom je overal, op elke hoek van de straat tegen: van Ikea tot Blokker maar ook in Automotive, DIY en Food. De opleidingen — nationaal en internationaal — besteden er volop aandacht aan. Zowel voor producenten als toeleveranciers is design een 'must' geworden. Zonder productontwikkeling en innovatie geen overlevingskans in deze snelle wereld! Bovendien is het Verre Oosten virtueel maar ook fysiek dichtbij gekomen. Met behulp van de professionele 3D CAD-apparatuur kunnen zowel de ontwerpers als engineers elke vorm en constructie aan. Elk schaaldeel kan berekend worden op stabiliteit, op stevigheid en op kosten. A la minute weten we precies of het produceerbaar is en vooral op welke locatie. Kunststof speelt hier tactisch op in. Hout, metaal, keramiek, translucent of transparant, we kunnen het bedenken maar ook produceren uit kunststof. Stap in een Jaguar, BMW of Benz, de helft van de metals en woods is... kunststof. Ook andere onderdelen waarbij we voorheen voor metaal kozen — zoals hittebestendige remschijven, sandwichpanelen voor vliegtuigen en verchroomde buitenspiegels — zijn allemaal mogelijk uit dit ideale materiaal. Kunststof en de natuur lijken echter geen goede match.

euromex.qxd

03-11-2003

11:08

Pagina 1

(Black/Process Bla

Jeroen op ten Berg, Directeur GBO Design - Engineering Kijk om je heen langs de snelweg: de berg zwerfafval neemt een enorme vlucht. Analyseer zo'n berg en je moet tot de conclusie komen… hoofdzakelijk kunststof. In een groen/bruine omgeving valt dit materiaal door het veelzijdig kleurgebruik dan ook direct op. In de natuurlijke omgeving gaan kunststof en design nu hun juiste plaats vinden. Kijk naar de nieuwe sierlijk gestileerde vogelnestkast Wilnest van Widee. Tot nu toe koos men bij dergelijke producten voor hout of beton. Warm in de winter en vooral niet te veel opvallen in de natuur. Dat is toch wat een vogel wil! In tegenstelling tot de gebruikelijke materialen bestaat deze kast volledig uit kunststof (voornamelijk ASA) en is deze bovendien functioneel. Middels een slim schuifsysteem kun je er een nestkast of een volièrekast van maken. Vooraf kun je bepalen welke soort vogel het nestkastje gaat bezoeken, want uit onderzoek blijkt dat de vogel op diameter van de opening selecteert. Met behulp van een gepatenteerd kunststof onderdeel met hierin ronde en ovale openingen wordt hierop ingespeeld. In de natuur misstaat deze nestkast niet. Natuurlijk was hout en beton ook mooi in de natuur. Maar de combinatie van isolatie, lichtgewicht, levensduur, seriegrootte en gebruiksgemak komt bij dit product het best tot zijn recht in dit te spuitgieten materiaal. Q


17

ÕÊ-iÀÛViÊ -«ÕÌ}iÌ «À`ÕVÌi s0RODUCTONTWERP s0RODUCTONTWIKKELING s-ATRIJSVERVAARDIGING s3PUITGIETPRODUCTIE

(!##0 + 06#

INFO INSIGNENLsWWWINSIGNENL

Techniek

Nieuw concept voor de fabricage van hoogwaardige composietdelen

Gap impregnation moet produc composietdelen economischer m Met de groeiende belangstelling voor het gebruik van kunststof composietmaterialen, groeit ook het aantal toepassingen in rap tempo. Maar natuurlijk geldt ook bij de fabricage van composieten, dat dit op een zo economisch mogelijke manier moet gebeuren. Op het wensenlijstje van verwerkers staan dan ook kortere cyclustijden en liefst zoveel mogelijk automatisering van het proces. Echter, de in de composietenindustrie veelgebruikte processen als Resin Transfer Moulding (RTM) zijn lastig te automatiseren, terwijl de cyclustijden lang zijn. Om daar verandering in te brengen, sloegen de Technische Hogeschool uit Aken en onderzoeksinstituut IKV Aachen onder leiding van prof.dr.ing. E.H. Walter Michaeli de handen ineen. Het resultaat van hun inspanning is een heel nieuw fabricageconcept, dat de naam ‘Gap impregnation’ heeft meegekregen. Onderdelen vervaardigd uit vezelversterkte kunststoffen met een hoge graad van georienteerde versterkingsvezels mogen zich in een nog steeds sterk toenemende populariteit verheugen. Niet verwonderlijk, want ze combineren een gering gewicht met uitstekende mechanische eigenschappen en een behoorlijke ontwerpvrijheid. Tel daarbij op de goede bestendigheid tegen weersinvloeden en de prima mogelijkheden om onderdelen — ook uit andere materialen — te integreren en het zal duidelijk worden dat dit soort composietmaterialen steeds vaker wordt toegepast.

18

Spectaculaire ontwikkelingen in de vliegtuigbouw en in de automobielindustrie, maar bijvoorbeeld ook in de bouw zouden niet mogelijk zijn geweest zonder op vaak grote schaal gebruik te maken van composietmaterialen op basis van kunststoffen.

Enkele voorbeelden van eindproducten. Van links naar rechts: een enkelvoudig product uit zes lagen glasvezeldoek (elke laag 390 g/m2), een enkelvoudig product uit koolstofvezeldoek (eveneens zes lagen, 200 g/m2 per laag) en een sandwichpaneel met twee lagen koolstofvezeldoek aan elke zijde.

Ondanks de sterk toenemende vraag naar dit soort producten worden producten uit vezelversterkte composieten slechts in kleine tot middelgrote series vervaardigd. De reden hiervoor is dat voor de productie van vezelversterkte composieten eenvoudigweg geen hoogvolume fabricageprocessen

bestaan: de cyclustijden zijn lang en de automatiseringsgraad is laag. Dit geldt dus ook voor de meest gebruikelijke verwerkingsprocessen: de prepreg/autoclaafprocessen, Resin Transfer Moulding (RTM) en de Resin Infusion (RI) of VARTM-processen.

Demonstratie van het Gap impregnation-proces in de testruimte van het IKV Aachen.

De hoogste productieaantallen voor dit soort high performance delen worden gerealiseerd met het RTM-proces, dat echter als belangrijk nadeel een relatief lange cyclustijd kent. Bij dit gesloten-malproces wordt — nadat in de vormholte eerst een lossingsmiddel en een gelcoat zijn aangebracht — een droge preform in een matrijs geplaatst. Na het sluiten van de vormgevende caviteit, wordt


het matrixmateriaal (hars en harder) via meerdere poorten onder druk geïnjecteerd. Nadat de preform volledig is geïmpregneerd, kan deze uitharden en uit de matrijs worden genomen. Een belangrijk voordeel van dit verwerkingsproces is dat het goed geautomatiseerd kan worden, wanneer gebruikgemaakt wordt van drukstabiele matrijzen met een vaste caviteit. Het nadeel is dus echter de lange cyclustijd, die in belangrijke mate wordt bepaald door de wijze van impregneren. Het matrixmateriaal moet immers door het hele vezelmateriaal geperst worden. Omdat voorafgaand aan het injecteren van het matrixmateriaal het vezelpakket al

in de juiste vorm moet worden geperst, ontstaat een hoge vloeiweerstand, met als logisch gevolg dat het impregneren vrij langzaam verloopt. Om dit te vergemakkelijken is een variant op het RTM-proces bedacht: het VA-RTM proces, wat staat voor Vacuüm Assisted Resin Transfer Moulding. Hierbij wordt een onderdruk toegepast om het matrixmateriaal door het vezelpakket heen te trekken. Hoewel de impregneertijd hiermee vaak bekort kan worden, kunnen we nog steeds niet spreken van een echt lage cyclustijd. Bovendien levert deze methode slechts aan één zijde een goede oppervlaktekwaliteit op.

Speciale gereedschaptechnologie Het potentieel van vezelversterkte composietmaterialen is enorm, maar om nieuwe

Aan de basis van het Gap impregnation-proces staat een speciale gereedschaptechnologie. Figuur 1 toont de componenten en het werkingsprincipe van een experimenteel gereedschap voor de productie van monolithische (dus enkelvoudige) onderdelen. Het gereedschap bestaat uit een onderste matrijshelft met daarin de vormholte en een beweegbare bovenste matrijshelft. Een preform die al bijna op het definitieve formaat is, wordt in de vormholte geplaatst en vastgezet. Vervolgens wordt de vormholte luchtdicht afgesloten door de — beweegbare — bovenste matrijshelft, in combinatie met een vacuüm. Daarna wordt aan één kant van de preform een vloeiruimte gecreëerd, door de beweegbare matrijshelft tot aan een vooraf

ingestelde eindstop te laten openen. De toevoer voor het matrixmateriaal wordt geopend en wordt door het drukverschil tussen de druk in de vormholte en de omgevingsdruk aan het vloeien gebracht. Om tot een optimale verwijdering van luchtbelletjes te komen, wordt het gereedschap zo gedraaid dat de vloeirichting van het matrixmateriaal tegenovergesteld is aan de zwaartekracht. Het matrixmateriaal vloeit dus naar boven. Door de ‘flow gap’ die is ontstaan door het liften van de bovenste matrijshelft kan het matrixmateriaal zeer snel over de preform heen vloeien. Het impregneren gebeurt in de dikterichting, waardoor het matrixmateriaal slechts een kort vloeipad door de preform hoeft af te leggen. Het impregneerproces wordt 1. Gap generation, matrix injection

toegevoerd, wordt de toevoer daarvan afgesloten. De ‘flow gap’ — in goed Nederlands te vertalen als ‘vloeispleet’ — wordt wigvormig gesloten, vanaf de toevoerkant. Het sluiten van de vloeispleet heeft tot gevolg dat het matrixmateriaal weggedrukt wordt, waardoor deze verder over de preform verdeeld wordt en ook de nog droge delen daarvan geïmpregneerd worden.

Techniek

ctie van maken

markten voor vezelversterkte producten aan te kunnen boren is het dus belangrijk te komen tot nieuwe verwerkingsprocessen die gekenmerkt worden door duidelijk kortere cyclustijden. Met dat gegeven in de hand gingen het Duitse ‘Institut für Kunststoffverarbeiting (IKV) en de daaraan gelieerde RWTH (Rheinisch-Westfälische Technische Hochschule) te Aken aan de slag om een verwerkingsproces te ontwikkelen dat aan die wens tegemoet komt. Het eerste resultaat werd getoond op de afgelopen jaar gehouden composietenbeurs in Essen, waar in een proefopstelling vlakke platen uit vezelversterkt kunststof composietmateriaal werden geproduceerd volgens het zogeheten ‘Gap impregnationproces’. Een nieuw proces, dat in vergelijking met het RTMproces een duidelijke reductie van de cyclustijd laat zien.

In de laatste stap van het proces wordt de vloeispleet volledig gesloten en wordt het laminaat gecomprimeerd tot het definitieve vezelvolume. Na het uitharden van het matrixmateriaal kan het gevormde onderdeel — dat al nagenoeg in zijn definitieve vorm is — worden uitgenomen. De eindafwerking kan

2. Wedge-shaped closing

3. Consolidation, curing

Onderste matrijshelft Bovenste matrijshelft Vloeifront Preform Matrix Figuur 1: Schematische weergave van het Gap impregnation-proces. Vacuümaansluiting

Data verzamelen

Eindstops

Bovenmatrijs met PMMA insert

Gate

Slangenpomp

Vacuümpomp

Figuur 2: Experimentele opstelling voor het vervaardigen van vlakke, monolithische onderdelen.

verder geholpen doordat de preform tijdens het impregneren is gedecomprimeerd.

worden beperkt tot het afbramen van het onderdeel.

Onderzoek van vloeigedrag Nadat voldoende matrixmateriaal aan de vormholte is

Om verder onderzoek te kunnen doen aan het Gap impreg-


19

Techniek

nation-proces, heeft het IKV de beschikking over verschillende gereedschappen voor het fabriceren van zowel monolithische als sandwichpanelen. De hierna besproken onderzoeken werden uitgevoerd met een Gap impregnation tool waarmee vlakke monolithische delen met een vloeitraject tot 800 mm in uiteenlopende diktes gefabriceerd kunnen worden. De tool kan verder worden voorzien van verschillende bovenmatrijsconfiguraties. Voor het onderzoeken van het vloeigedrag tijdens het vullen van de matrijs is ook een doorzichtige matrijshelft in gebruik. Daarnaast is er een verwarmbare aluminium bovenmatrijs beschikbaar. Figuur 2 toont de experimentele opstelling voor het onderzoeken van het vloeigedrag. Voor het impregneren van de preform wordt de lucht uit de caviteit gezogen en wordt door het liften (tot aan een eindstop) van de bovenmatrijs een vloeispleet gecreëerd. Het matrixmateriaal wordt geïnjecteerd, waarbij een slangenpomp wordt gebruikt voor het gecontroleerd verpompen van het matrixmateriaal. Met deze tool konden de onderzoekers het vulgedrag en de effecten van de procesparameters op de productkwaliteit nauwkeurig beoordelen. Ter illustratie hiervan wordt in figuur 3 het vulgedrag

Nadat het product uit de matrijs komt, hoeft het nog slechts licht afgebraamd te worden. De braam, die alleen uit hars bestaat, is slechts 0,1 mm dun en kan zowat met een vingernagel verwijderd worden.

van de matrijs en het impregneren van een glasvezelversterkte preform weergegeven.

de hogere vloeiweerstand ook met hogere drukken gewerkt moet worden.

De eerste en de tweede afbeelding in figuur 3 tonen hoe het matrixmateriaal vloeit en de preform geïmpregneerd wordt met de bovenste matrijshelft geopend. Na het deels vullen van de vormholte wordt de toevoer van het matrixmateriaal gestopt en wordt aan de kant van de toevoer de vloeispleet gesloten, zoals de derde afbeelding in figuur 3 laat zien. In de laatste stap wordt de vloeispleet helemaal gesloten en wordt de preform tot het definitieve vezelvolume samengeperst. Bij een vloeiweg van 800 mm duurt het hele proces ongeveer zestig seconden. Dat is ongeveer twintig maal sneller dan bij het RTM-proces, waarbij vanwege

Onderzoek naar ‘race tracking’ Naast het sneller impregneren biedt Gap impregnation ten opzichte van het Resin Transfer Moulding (RTM)-proces nog een belangrijk ander voordeel. Tijdens het RTM-proces kan het gebeuren dat het matrixmateriaal behalve in ook naast de preform terechtkomt. Dit fenomeen staat bekend als ‘race tracking’ en doet zich voor wanneer gebruik wordt gemaakt van onnauwkeurig op maat gemaakte preforms. Het gevolg van ‘race tracking’ kan zijn dat de preform niet volledig wordt geïmpregneerd. Om de invloed van niet nauwkeurig op maat gemaakte preforms bij het Gap impregna-

IKV al 57 jaar actief met kunststof Sinds de oprichting in 1950, heeft het Institut für Kunststoffverarbeiting (IKV) gestaan voor praktijkgericht onderzoek, innovatie en overdracht van technologie. De activiteiten van het instituut richten zich op wetenschappelijk maar wel praktijkgericht onderzoek op het gebied van kunststoftechnologie. Daaronder vallen ook het lesgeven aan studenten aan de RWTH Aachen Universiteit en het geven van trainingen op het gebied van kunststoftechnologie. Het instituut, dat onder leiding staat van prof.dr.ing. E.H. Walter Michaeli, wordt gerund door een ‘Association of Sponsors’, waarvan op dit moment 252 bedrijven uit de wereldwijde kunststofsector lid zijn. De kracht van het IKV ligt in de holistische benadering ten aanzien van productontwikke-

20


ling, waarin materiaal, ontwerp en verwerking van kunststoffen en rubbers samenkomen. De wetenschappelijke afdelingen van het IKV zijn achtereenvolgens Spuitgieten/PU-technologie, Extrusie en verdere verwerking, Part Design en Materiaaltechnologie en een afdeling voor Vezelversterkte Kunststoffen. Op dit moment telt het IKV 67 wetenschappers, 55 technische en administratieve medewerkers en 130 student-assistenten. Het ‘Centre for Analysis and Testing of Plastics is een speciale serviceverlener binnen het IKV die gespecialiseerd is in materiaalanalyse en -testen. Deze afdeling richt zich op ondersteuning en advisering van de andere wetenschappelijke afdelingen, maar ook de industrie kan hier terecht voor oplossing van problemen.

tion-proces te kunnen nagaan, werden preforms zodanig in de vormholte geplaatst, dat een 5 mm brede spleet tussen de laterale wand van de vormholte en de preform ontstond. De onderzoekingen werden uitgevoerd bij verschillende grootten van de vloeispleet en bij verschillende vloeisnelheden. De vergelijking van het verloop van het vloeifront bij verschillende grootten van de vloeispleet wordt weergegeven in figuur 4. De linker afbeelding toont het verloop van het vloeifront bij een kleine vloeispleet. In de linker afbeelding is duidelijk te zien dat het matrixmateriaal aan de linkerkant sterk naar boven komt. Kijken we naar de rechter afbeelding, dan zien we een heel ander (lees: gelijkmatiger) patroon. Uit deze vergelijking kan worden opgemaakt dat vergroting van de vloeispleet tot een meer gelijkmatige verdeling van het vloeiende matrixmateriaal leidt. De betrouwbaarheid van het impregneerproces kan dus duidelijk worden verbeterd door de vloeispleet voldoende groot te maken. Hierdoor wordt vanzelfsprekend het risico van afkeur door onvoldoende impregnatie teruggedrongen.

Ook sandwichpanelen mogelijk Met de opgedane kennis over het nieuwe proces in de hand, werd besloten een aantal uiteenlopende onderdelen te gaan produceren. Hierbij werd gebruikgemaakt van zowel koolstofvezel- als glasvezelversterking, met verschillende ontwerpen voor het laminaat. De onderdelen werden geëvalueerd naar hun kwalitatieve eigenschappen. De resultaten van de metingen ten aanzien van het vezelvolume en een microfoto van de dwarsdoorsnede van een onderdeel, zijn weergegeven in figuur 5.

Zoals gezegd kan het Gap impregnation-proces ook gebruikt worden om — in één bewerking — sandwichpanelen te produceren. Voor die toepassing wordt een matrijs met twee beweegbare matrijshelften gebruikt. De preform is dan opgebouwd uit een schuimkern, met aan beide zijden daarvan de versterkingsvezels. De preform wordt vastgezet in de tool, waarna aan beide zijden een vloeispleet wordt gecreëerd. Het proces verloopt verder vergelijkbaar met dat voor monolithische delen.

en dan met name het economische aspect. Nee, omdat de beperkingen in geometrische zin vooralsnog groot zijn. Immers, met het Gap impregnation-proces kunnen alleen

800 mm

2 sec.

25 sec.

De resultaten van de tot dusver verrichte proeven zijn hoopvol te noemen. Het lijkt erop dat de bedenkers van de Gap impregnation-techniek erin geslaagd zijn een nieuwe en meer economische fabricagetechniek voor vezelversterkte composietmaterialen te ontwikkelen. Dat is dan te danken aan voordelen als de hoge kwaliteit van het laminaat, de snelle impregnatie (en verdere consolidatie) en de hoge betrouwbaarheid van het proces, waardoor minder afkeur op grond van porositeiten zal hoeven plaatsvinden. Is daarmee een alternatief voor het veelgebruikte RTM- of VARTM-proces aanstaande? Het antwoord moet ja én nee luiden. Ja, vanwege de eerdergenoemde voordelen

35 sec.

40 sec.

Vloeifront

Lengte van de vloeiweg: 800 mm Vloeisnelheid: 500 ml/min Figuur 3: De kracht van Gap impregnation: het impregneren en consolideren van een glasvezelversterkte preform duurt bij een vloeiweg van 800 mm minder dan één minuut. Race-tracking van matrixmateriaal

Vloeirichting

Bovenste matrijshelft Preform

Nog niet productierijp

veel meer vormvrijheid en daarmee veel meer toepassingmogelijkheden bestaan. Toch zijn ook voor vlakke delen voldoende toepassingen te vinden, bijvoorbeeld in

Vloeifront

Onderste matrijshelft Figuur 4: De invloed van vloeispleet op het ontstaan van de zogeheten ‘race tracks’. Voorbeeld van vezelvolumemeting met behulp van TGA

opening

vacuüm

2 mm

Micrograph section A-A

Figuur 5: Microfoto van een dwarsdoorsnede van het laminaat, bij zes lagen koolstofvezeldoek (keperstof 2/2, 6 x 200 g/m2).

vlakke of hooguit zeer licht gekromde delen worden vervaardigd. Een heel verschil met de meer conventionele — maar wel geavanceerde — RTM-technieken, waarbij

industrieën als voertuigbouw, lucht- en ruimtevaart en de vrijetijdsindustrie. Gedacht kan worden aan interieurdelen voor allerlei voertuigen, structurele delen voor rail-

voertuigen en vliegtuigen, maar bijvoorbeeld ook voor de fabricage van snowboards. De Gap impregnation-technologie bevindt zich op dit moment nog in de ontwikkelfase en wordt dan ook nog niet gebruikt om op industriële schaal producten te fabriceren. Het omzetten van de uitgewerkte testresultaten naar commerciele toepassing wordt begeleid door een project-supervising committee, dat zorgt voor de verdere begeleiding van dit research-project. Vertegenwoordigers van MKB-bedrijven die interesse hebben getoond in het marktrijp maken van deze techniek hebben zitting in dit comité.

Techniek

De meting van het vezelvolume werd uitgevoerd met behulp van thermogravimetrische analyse (TGA), in een stikstofatmosfeer. De onderzoekingen wezen uit dat een vrijwel constant hoog vezelvolume van ongeveer 60% door het hele onderdeel kon worden bereikt. Zoals de microfoto van de dwarsdoorsnede van het laminaat laat zien, is het laminaat gelijkmatig verdeeld en vrij van porositeiten.

Ontwikkeling gaat verder Toekomstige onderzoeksprojecten ten behoeve van de verdere ontwikkeling van de Gap impregnation-technologie zullen erop gericht zijn de techniek door te ontwikkelen naar volledige automatisering. Binnen deze context zal het proces worden uitgebreid met injectie van het matrixmateriaal onder hoge druk en met de mogelijkheid ‘vlakke’ nadruk te realiseren. Een beweegbare bovenmatrijs zal dan gebruikt worden om de preform te comprimeren. Verder staat in de planning opgenomen te onderzoeken hoe met behulp van deze methode hoogwaardige delen met een klasse A oppervlaktekwaliteit kunnen worden geproduceerd. Het onderzoek naar de mogelijkheden van Gap impregnation wordt financieel ondersteund door het Duitse ministerie van Economie en Technologie (BMWi) en door de AiF, de Duitse vereniging van industriële onderzoeksinstellingen. ■ Voor meer informatie over deze techniek kan contact worden opgenomen met dipl.ing. Kai Fischer van het IKV Aachen. E-mail: [email protected].


21

More Choice?

Then check out Alastian, the online polyolefins sales channel of Basell. We’re now three years old and bring you more choice and more options. From the end of June 2007, you can have access to more PE and PP commodity grades from the Basell portfolio, keeping the same competitive prices and exciting service.

More choice is at

www.alastian.com

prm.indd 1

02-04-2007 15:45:08

Axess Sepro, de nieuwste technologie voor

“Simple Pick and Place” Axess Sepro is een goedkope en efficiënte range van volledig servo-motor aangedreven robots voor “pick and place” toepassingen. De Axess Touch electronische besturing is gebaseerd op een touch-screen en grafische besturingstechnologie. Voor spuitgietmachines van 20 tot 600 ton.

Sepro, Your expert partner in Plastics Automation

Vertegenwoordiging voor Nederland en België : Rokoma B.V. • de Boelakkers 12a • 5591 RA Heeze Tel. +31 (0)40 2265655 • Fax : +31 (0)40 2265515

www.rokoma.com

Naamloos-12 1

12-06-2007 11:44:18

GE Plastics heeft een vernieuwde LEXAN-plaat op de markt gebracht. Het betreft de polycarbonaat LEXAN SG305OB-plaat. In tegenstelling tot bestaande plaatproducten heeft dit nieuwe materiaal zowel een uniforme lichtverspreiding, waardoor er geen LED ‘pinholes’ en zicht op de lichtbronnen aanwezig zijn, als een superieure lichttransmissie voor exceptioneel optische hel-

derheid tegen lagere energiekosten. Het is zelfs zo dat een

Veiliger inhalen met radargestuurde sensoren Soms kunnen we in het verkeer wel een beschermengel gebruiken, die ons helpt met de dode hoek van de auto. Hella en Ticona helpen ook voor beter zicht, maar dan op een meer aardse manier. Het in Lippstadt gevestigde bedrijf Hella heeft afstandsensoren ontwikkeld, die zijn ingebouwd in een systeem die de rijder informatie geeft over het veilig verwisselen van rijbaan. Door dit waarschuwingssysteem worden gevaarlijke situaties bij inhalen voorko-

men. Voor de afdekplaat van de sensor is gekozen voor Vectra® van Ticona. Vectra® is een 30% mineraalgevulde, hoogwaardige LCP (liquid crystalline polymer), die een uitstekende krimp en vormvastheid heeft. Ondanks de dunwandigheid is de afdekplaat goed slagvast, daarnaast is het chemisch bestendig en vlamvertragend. Voor meer informatie: Ticona, Kelsterbach (D) www.ticona.com

dikte van 2 mm en 5 mm van de LEXAN SG305-OB 50 procent meer licht doorlaat dan conventionele materialen zoals PMMA (polymethyl methacrylaat), dat slechts 25 procent doorlaat. De nieuwe witte uitvoering, die een matte afwerking heeft om schittering tegen te gaan, heeft daarnaast een uitstekende UV-bescherming als wel verbeterde slagsterkte. Eén van de toepassingen die zijn vervaardigd uit de nieuwe LEXAN-plaat is de display aan het Seacloud Hotel te Busan (Zuid-Korea). Deze reclameplaat is overdag grijsgekleurd door de grijze folie waarmee de plaat is afgewerkt en ’s avonds wit door de vele LED-lampen. In de grijze folie zijn namelijk vele kleine gaatjes aangebracht, waardoor het licht naar buiten schijnt als het donker is. LEXAN is eenvoudig te verwerken en biedt daardoor een grote ontwerpvrijheid. Voor meer informatie: GE Plastics, Bergen op Zoom Tel.: (0164) 29 16 05 E-mail: [email protected]

Rijkswaterstaat vervangt stalen boeien door exemplaren uit kunststof Rijkswaterstaat gaat op de grote Nederlandse binnenwateren alle stalen boeien vervangen door kunststof exemplaren. De tewaterlating op 31 mei van twee kunststof boeien in de

Westerschelde markeerde de start voor dit traject. In de toekomst zullen naar verwachting de andere Nederlandse wateren volgen. De kunststof boeien — door middel van rotatiegieten vervaardigd uit polyethyleen — hebben voordelen voor de gebruikers van de vaarwegen, voor het milieu en voor Rijkswaterstaat zelf. Zo zijn de kunststof boeien voor de gebruikers

van de vaarwegen overdag beter zichtbaar en door het gebruik van LED-lichten ook 's nachts beter zichtbaar. Dankzij de toepassing van kunststof is het onderhoud minimaal; schilderen is overbodig en bij het schoonmaken komen geen verfdeeltjes in het aquatisch milieu terecht. De levensduur van de volledig recyclebare kunststofboei is 10-15 jaar. In totaal vervangt Rijkswaterstaat de komende vijf jaar circa tweehonderd lichtboeien.

Personalia ■ Bij de Tessenderlo Group is Hans Telgen per 1 april aangesteld als general manager voor de businessunit kunststof leidingsystemen. Telgen was sinds 2002 algemeen directeur van het Nederlandse filiaal Dyka B.V., dat eveneens onderdeel van de Tessenderlo Group is.

Toepassingen

Vernieuwde LEXAN biedt uniforme verlichting en superieure helderheid

■ Bij de brancheorganisatie voor de toeleveringsindustrie NEVAT is Theo Koster aangetreden als nieuwe directeur. Koster, die vijf jaar geleden bij NEVAT aantrad als branchemanager heeft in die periode twee nieuwe sectorgroepen binnen de NEVAT opgericht. De voormalig journalist is ook de drijvende kracht achter het jaarlijkse Nationale T&U-congres over Toeleveren en Uitbesteden. ■ DSM heeft een internationale, wetenschappelijke adviesraad (Scientific Advisory Board) geïnstalleerd. Deze bestaat uit vijf vooraanstaande experts: professor Bert Meijer van de TU Eindhoven, die al eerder als voorzitter was benoemd, professor Hannelore Daniel (Technische Universiteit München), professor Gerhart Eigenberger (Universiteit van Stuttgart), professor Ed Kramer (Universiteit van California, Santa Barbara,VS) en professor Hermann Sahm (Universiteit van Düsseldorf en Onderzoekscentrum Jülich). De adviesraad zal nauw samenwerken met de interne Science & Technology Council van DSM, waarvan Chief Technology Officer Jos Put de voorzitter is. De Scientific Advisory Board is opgericht om DSM te ondersteunen bij het vervullen van haar groeiambities door middel van innovatie. ■ Als blijk van erkenning voor hun levenswerk en voor de betekenis daarvan voor de kunststofindustrie, heeft de American Society of Plastics Engineering (SPE) haar Business Management Award voor 2007 toegekend aan Eugen en Karl Hehl. Hehl De prijs voor de twee managing partners van Arburg werd uitgereikt tijdens de SPE Annual Technical Conference (ANTEC) in Cincinnati. ■


23

Serie

Hoe kan het assemblagegemak verbeterd worden?

DFA ook voor geautomatis assemblage van essentieel In de vorige uitgave van Kunststof Magazine maakten we kennis met de begrippen Design for Manufacturing (DFM) en Design for Assembly (DFA). DFA heeft vooral als doel tot ontwerpen te komen die sneller en efficiënter geassembleerd kunnen worden, om zo tot aanzienlijke besparingen op assemblagekosten te komen. Dit tweede deel van deze driedelige serie heeft dan ook als hoofdonderwerp het verbeteren van het assemblagegemak. Hoe kunnen we tot ontwerpen komen die leiden tot snellere en efficiëntere assemblage? En hoe groot is het belang van de toepassing van DFA bij al dan niet geautomatiseerde assemblagelijnen? door Tom Kieboom, senior designer producibility bij MMID full service design team B.V. (eindredactie Hugo van der Horst) In een poging de assemblagekosten te drukken (bijvoorbeeld om productie in Nederland te kunnen behouden) wordt vaak gekeken naar het investeren in geautomatiseerde assemblagelijnen, waarbij assemblagehandelingen worden uitgevoerd door bijvoorbeeld robotarmen. Hoewel dit bij zeer grote serieaantallen een kostenbesparing kan opleveren, betekent dit niet dat Design for Assembly (DFA) dan niet langer van belang is. Integendeel, DFA is ook voor geautomatiseerde assemblage essentieel.

Serie

DFM en DFA

Deel 2 24

Een assemblagemachine is in vergelijking tot een persoon extreem inflexibel en dom. Voordeel is dat hij één handeling heel snel en precies kan uitvoeren. Met DFA wordt het aantal handelingen beperkt en daarmee ook het aantal benodigde machines, zodat de investeringen worden teruggedrongen. De investering neemt ook sterk toe door de complexiteit van de handelingen. Tegelijkertijd neemt met de complexiteit van een machine de flexibiliteit van diezelfde machine af. Ofwel, hij kan alleen nog voor één specifieke taak worden ingezet. Toepassen van DFA resulteert in een kleiner aantal machines, die door hun beperkte complexiteit tevens flexibeler inzetbaar zijn. Verder ontstaan bij machinale assemblage extra eisen voor de verschillende onderdelen. Deze moeten namelijk gemanipuleerd kunnen worden door de machines (vastpakken, oriënteren, plaatsen, fixeren enzovoort). Ook hier kan DFA uitkomst bieden.

Aan de slag! Nu duidelijk is dat DFA een


Assemblagelijnen hebben de afgelopen eeuw een enorme ontwikkeling doorgemaakt. Toch blijft het ook bij geautomatiseerde assemblage van groot belang het aantal assemblagehandelingen zo beperkt mogelijk te houden.

essentieel onderdeel is van het ontwerpproces, willen we natuurlijk snel aan de slag gaan! Het mooie is dat direct begonnen kan worden met de integratie van DFA in de dagelijkse ontwerppraktijk. Het belangrijkste ingrediënt is het bewustzijn van het belang van eenvoudige assemblage.

derdelen, inloopkanten aan assen; • vermijd schroeven en lijmen; • voorkom onjuiste oriëntatie; en • let op hanteerbaarheid van de onderdelen.

Vermindering van het totaal aantal onderdelen

Er is een aantal richtlijnen waarop gelet moet worden om het assemblagegemak van producten te verbeteren: • verminder het totaal aantal onderdelen; • verminder het aantal verschillende onderdelen; • gebruik stapelassemblages; • vermijd nauwkeurig uitlijnen; • gebruik zoekkanten aan on-

Voor iedereen die wel eens een legpuzzel heeft gemaakt zal dit punt direct duidelijk zijn; een puzzel met honderd stukjes is veel sneller klaar dan een puzzel met duizend stukjes. Dit is natuurlijk een erg versimpelde weergave van de opbouw van een product, maar de essentie blijft dezelfde. Hoe minder onderdelen, hoe makkelijker (lees: sneller) een product opgebouwd kan worden.

Serie

eerde belang

Als de hiervoor gestelde vragen allemaal met ‘nee’ beantwoord kunnen worden dan bestaat de mogelijkheid het onderdeel samen te voegen met een ander onderdeel. Uiteraard moet dan nog wel gekeken worden of dit onderdeel zelf nog wel maakbaar is.

Vermindering van aantal verschillende onderdelen

Om in een ontwerp te controleren of het mogelijk is het aantal onderdelen te reduceren, kun je jezelf de volgende vragen stellen: • Moet een onderdeel kunnen bewegen ten opzichte van andere onderdelen? • Moet een onderdeel geïsoleerd worden van andere onderdelen (trillingen, elektrisch)? • Is het noodzakelijk dat een onderdeel van een ander materiaal wordt gemaakt? • Moet het onderdeel los geassembleerd worden om assemblage mogelijk te maken?

Door het aantal verschillende onderdelen in een product te verminderen kunnen diverse kostenbesparingen worden gerealiseerd. Niet alleen wordt de assemblagetijd gereduceerd (minder zoeken naar het juiste beugeltje, minder gereedschapwisselingen door het gebruiken van een standaardschroef), ook gaat de kostprijs van deze onderdelen omlaag doordat grotere aantallen besteld kunnen worden. Daarnaast biedt een dergelijke standaardisatie grote voordelen bij onderhoud en service. Bij één van de opdrachtgevers van MMID is bij aanvang van een project besloten slechts één type bout te gebruiken. Bovendien werd besloten deze bout ook met terugwerkende kracht in te brengen in reeds bestaande producten. Met deze doorgevoerde standaardisatie verdween een hele reeks bouten en schroeven uit het logistieke systeem. Bovendien konden van dit type in plaats van 10.000 bouten per jaar nu 400.000 bouten besteld worden, waardoor extra kortingen bedongen konden worden. Ook was minder verschillend gereedschap noodzakelijk. Een dergelijke filosofie is ook duidelijk zichtbaar in de producten van Ikea, waar het door de keuze van één schroeftype mogelijk is geworden een standaard gereedschapje mee te leveren bij alle producten.

Maak gebruik van stapelassemblages Iedere keer dat een onderdeel

In de zonneboiler die MMID in samenwerking met Itho ontwikkelde fungeert het isolatiemateriaal van de boiler tevens als behuizing. De metalen buitenkast wordt hiermee uitgespaard, evenals de daaraan gerelateerde assemblagekosten.

of een deelassemblage wordt opgepakt kost tijd en daardoor geld. Het loont dus om te streven naar zo min mogelijk handelingen. Bij voorkeur wordt elk onderdeel slechts eenmaal vastgepakt, namelijk om het te plaatsen. Dit is alleen mogelijk als een product wordt opgebouwd als een zogenaamde stapelassemblage. Hierbij kan het product stapsgewijs worden opgebouwd, zoals een blokkentoren. Hoewel dit voor de hand lijkt te liggen, is dit niet vanzelfsprekend. Zo worden veel kunststof elektronicakastjes opgebouwd met de achterkap als basis. Van hieruit wordt de assemblage opgestapeld. Bij de laatste stap moet het opgestapelde product omgedraaid worden, om het product vanaf de achterzijde dicht te schroeven, zodat de schroeven niet in het zicht komen (het product moet er tenslotte ook fraai uitzien). In een dergelijk geval loont het te onderzoeken of het product niet zo uitgevoerd kan worden dat de stapeling begint met de voorzijde van het product.

Vermijd nauwkeurig uitlijnen Ieder onderdeel in een product zal op een gedefinieerde plaats geassembleerd moeten worden, anders kun je geen goed product van een constante kwaliteit leveren. Belangrijk is de onderdelen zo uit te voeren dat plaatsing en positionering ten opzichte van andere onderdelen eenvoudig én eenduidig uit is te voeren. Dit kan op verschillende manieren, afhankelijk van het onderdeel. Assen kun je voorzien van inloopkanten, waardoor deze als het ware ‘vanzelf’ het gat opzoeken waar het in hoort. In kunststofdelen kun je eenvou-

MMID ontwikkelde voor Itho de behuizing van een radiofrequente vierstandenschakelaar waarmee de mechanische ventilatie kan worden geregeld. Het product is opgebouwd als stapelassemblage, waardoor het snel en eenvoudig in elkaar gezet kan worden.


25

Serie

mogelijk is, creëer dan zeer duidelijk asymmetrische onderdelen, waardoor de onderdelen slechts op één manier geassembleerd kunnen worden.

Exploded view van de behuizing voor een industrieel soldeersysteem dat MMID in opdracht van Vitronics-Soltec heeft ontwikkeld.

dig geleideribben aanbrengen, waarmee bijvoorbeeld een printplaat in de juiste positie valt.

tor meespeelt: de uithardtijd. Mocht lijmen of schroeven toch wenselijk of noodzakelijk zijn, zorg er dan in ieder geval voor dat het product goed ge-

Let op hanteerbaarheid onderdelen

Goed voorbeeld hiervan zijn drukveren, waarbij de losse veren eenvoudig in elkaar verstrengeld kunnen raken. Hierdoor neemt de assemblagetijd toe.

In de volgende aflevering

Zoals hiervoor gezegd, zal ieder onderdeel tijdens assemblage minimaal één keer worden vastgepakt, namelijk om het in het product te plaatsen. De hanteerbaarheid van een onderdeel zegt iets over de tijd die hier voor nodig is.

In het derde en tevens afsluitende deel van deze serie gaan we in op het gebruik van tools en software die voor de praktische toepassing van DFA ingezet kunnen worden. We maken kennis met de Boothroyd/ Dewhurst-methode, waarin het doorlopen van een aantal stappen leidt tot een

Belangrijk hierbij is bijvoorbeeld de grootte van het losse onderdeel. Met name grote (zware) of juist kleine onderdelen kunnen problemen geven bij het hanteren ervan. Een ander aandachtspunt is het ’klitten’ van onderdelen.

overzicht van alle assemblagehandelingen en -tijden die nodig zijn voor het samenstellen van een eindproduct. Ook wordt hiermee inzicht verkregen in waar eventueel besparingen en optimalisaties in het ontwerp kunnen worden doorgevoerd. ■

Vermijd schroeven en lijmen Schroeven is een tijdrovende zaak, zelfs met behulp van een accutol. De belangrijkste oorzaak hiervan is het feit dat ook schroeven meetellen als onderdelen in je assemblage. Om een schroef in te draaien moet deze eerst opgepakt worden, evenals het benodigde gereedschap. Deze moeten ten opzichte van het product en ten opzichte van elkaar uitgelijnd worden. Pas dan kan het daadwerkelijke aandraaien beginnen. Er is weinig fantasie voor nodig om je voor te stellen dat gebruik van bijvoorbeeld een klikverbinding in een kunststofbehuizing qua assemblagetijd de voorkeur heeft. Voor lijmen geldt een vergelijkbaar pleidooi, waarbij voor vrijwel alle lijmsoorten nog een fac-

In nauwe samenwerking met Varibel ontwikkelde MMID het laadstation en een ear connector van een hoorbril waarmee slechthorenden op een natuurlijke manier kunnen horen in de kijkrichting. De ear connector is een zeer klein onderdeel waarvoor een uitgebreide DFA-analyse is gemaakt.

fixeerd is in een assemblagegereedschap. Hierdoor heeft men beide handen vrij om de schroeven en het gereedschap te hanteren.

Voorkom onjuiste oriëntatie Gebruik symmetrische onderdelen, waardoor de oriëntatie niet van belang is. Als dit niet

Opmerkelijke resultaten Door de toepassing van DFA heeft MMID door de jaren heen een aantal opmerkelijke resultaten behaald: • Voor Adimec werd een nieuw model ontwikkeld voor een industriële digitale camera. • Door het toepassen van stapelassemblages en het reduceren van onderdelen werd de totale kostprijs inclusief afschrijvingen met meer dan 70% teruggedrongen. In samenwerking met Thyssenkrupp is een nieuwe stoellift ontwikkeld, de Flow2. Het succesvolle ontwerp is mede tot stand gekomen door de volgende punten in het ontwerp toe te passen: • Al vroeg in het ontwerp is een standaardschroef

26


gedefinieerd voor alle montages; • Vanuit het oorspronkelijke concept is een aanzienlijke verbeterslag gemaakt door verschillende onderdelen te integreren tot een enkel onderdeel; • Nauwkeurige uitlijning van assen is zoveel mogelijk vermeden; • Voor alle subassemblages is uitgegaan van stapelassemblages; • Waar mogelijk zijn klikverbindingen toegepast in plaats van schroefverbindingen. Door deze ingrepen werd de doelstelling de kostprijs met 25% te verlagen ruimschoots gehaald. De assemblagetijd bleek minder dan 10 minuten, terwijl de doeltijd 30 minuten bedroeg.

Veelzijdige Vakbeurs

Kunststoffen 2007 Woensdag 26 en donderdag 27 september 2007 NH Koningshof Hotel te Veldhoven

E Kunststoffen 2007 mag u niet missen! E TOEGANG GRATIS KUNSTSTOFFEN met

TOEKOMST

E Nieuwe technologieën, oplossingen en producten E Expositie van 180 kunststof bedrijven E Expositie van internationale kennis instituten E Gratis lezingenprogramma

Registratie voor dit evenement via internet

www.kunststoffenbeurs.nl

Georganiseerd door:

Zuider Plastics

19-01-2004

14:23

Pagina 1

(Black/P

De Ambachten 37 Posbus 178 4880 AD Zundert Telefoon : 076-5976303 Telefax : 076-5971223 internet : www.zuiderplastics.nl E-mail : [email protected]

BLOW-MOULDING Insigne BV, gevestigd in Oud-Alblas, is een modern

Fabricage van holle kunststof producten.

geoutilleerd bedrijf dat zich gespecialiseerd heeft in het

Voor meer informatie bezoek onze website: www.zuiderplastics.nl

ontwerpen, ontwikkelen, produceren, nabewerken en assembleren van kunststof spuitgietproducten. Binnenkort hebben wij wegens interne doorstroming op de afdeling kunststof spuitgietproductie een vacature voor de functie van:

ASSISTENT-VOORMAN m/v Wij zoeken een collega die samen met de voorman leiding geeft aan zijn ploeg en mede zorgdraagt voor een zo efficiënt mogelijk verloop van het productieproces van de spuitgietproducten.

Spaarndam

12-05-2006

10:25

Pagina 1

SPAARNDAM B.V. KUNSTSTOFRECYCLING Tel. 023 5371689 Tel. 0343 453962 Fax. 0343 453964 Wij kopen alle kunststofresten. Wij vermalen deze producten in eigen maalstraten. Tevens kopen en verkopen wij maalgoed en granulaten. Wij vermalen ook in loon tegen scherpe prijzen.

R.R. Achterberg

Fabriek: Kantoor:

E-mail: [email protected]

Arbeidsvoorwaarden: -

werken in een 3-ploegendienst (maandag t/m vrijdag)

-

38 uren per week

-

CAO Metaalunie

site: www.spaarndamplastics.com adv. W&RWeb 90/130mm 02-08-2005 13:25 Pagina 1

Onze ideale kandidaat: -

is vanaf 30 jaar oud

-

heeft een opleiding op MBO-niveau

-

beheerst de Nederlandse taal in woord en schrift

-

is bereid tot het volgen van (vakgerichte) cursussen

-

is in bezit van rijbewijs B

-

heeft bij voorkeur 2-5 jaren relevante werkervaring

-

kan goed met mensen omgaan

Heb je interesse? Laat het ons zo snel mogelijk weten! Je sollicitatie kun je richten aan:

Masterbatches & Additieven De specialist voor al uw standaard en klantspecifieke Masterbatches en Additieven. Als agent van Cabot en Viba in de Benelux en Frankrijk beschikken wij over het meest uitgebreide pakket aan Masterbatches en Additieven voor de meest uiteenlopende kunststoffen.. ®

Insigne BV t.a.v. Peter Somers, hoofd Spuitgietproductie Dorpsstraat 19 2969 AC Oud-Alblas E-mail: [email protected] Telefoon: 0184-697200 Tevens kun je bij hem terecht voor nadere informatie omtrent deze functie. Meer informatie over ons bedrijf vindt je op: www.insigne.nl

W&R Plastics b.v. Jean Monnetpark 73 7336 BB Apeldoorn Postbus 740, 7300 AS Apeldoorn t. +31-55-533 52 24 e. [email protected]

www.wenrplastics.nl

Testmethoden combineren praktijk met labomstandigheden

Bij het produceren van kunststoffen worden velerlei eisen gesteld aan de eigenschappen, die voor het gebruik noodzakelijk zijn. Vaak zijn die eigenschappen in de loop van de levensduur onderhevig aan verandering. De oorzaak van deze veranderingen is o.a. terug te voeren op de invloeden van de lokale klimaatomstandigheden, waaronder de producten gebruikt worden. Het klimaat onder de achterruit van een stilstaande auto is duidelijk anders dan bijvoorbeeld het klimaat waaraan het deurrubber van diezelfde auto wordt blootgesteld. Daarbij zijn grote verschillen in materiaaleigenschappen mogelijk. In dit artikel geven we een overzicht van klimaatsinvloeden en de samenhang met de veroudering van kunststoffen.

De belangrijkste klimaatsinvloeden, verantwoordelijk voor de veroudering van de meeste materialen, zijn het zonlicht in combinatie met de (oppervlakte)temperatuur en water in al zijn verschijningsvormen. Daarnaast is er de invloed van luchtverontreinigingen. Hoewel het ultraviolet (UV)-gedeelte van het zonlicht meestal de oorzaak is van het initiëren van verouderingseffecten, spelen ook het zichtbare licht (VIS) en het infrarood (IR) een belangrijke rol bij verweringsprocessen. Gekleurde materialen laten duidelijk het effect van het zichtbare licht zien en alle materialen reageren op de opwar-

Onderzoek

Weer en wind belangrijkste factoren veroudering kunststof

Onderzoek

ming door het infraroodlicht. De oppervlaktetemperatuur zal stijgen, waardoor eventuele chemische reacties kunnen versnellen. Andere atmosferische factoren zoals temperatuurswisselingen, dauw en vorst kunnen ook een bijdrage leveren aan het geheel van eigenschapveranderingen. In de praktijk hebben de stralingsintensiteit van de zon, de geografische ligging, de seizoenen en de klimatologische omstandigheden volop invloed op het totale verouderingsproces. Daarom is het begrijpen en voorspellen van de invloed van deze factoren essentieel voor het beheersen en ontwikkelen van kunststofmaterialen. Ook testprogramma’s zullen hierop moeten worden afgestemd.

Zonlicht De fysische veranderingen, die een gevolg zijn van blootstelling aan de natuurlijke omgeving, worden veroorzaakt door invallend licht; dit licht initieert het uiteenvallen van chemische verbindingen. Deze chemische reacties kun-

Emmaqua Field in Phoenix (Arizona) is bij uitstek geschikt voor het versneld testen bij maximale zonbelasting.

nen als zichtbare en/of meetbare fysische veranderingen worden waargenomen. Andere weersinvloeden — zoals temperatuur — kunnen dit proces versnellen of dragen bij aan de verwering door hun effect op secondaire reacties. De degradatie van de meeste materialen wordt voor het belangrijkste deel veroorzaakt door het ultraviolette deel van het zonlicht. Hierbij hebben de korte golflengten over het algemeen het grootste effect. Helaas is dit geen lineair verband en bovendien ook nog eens materiaalafhankelijk: elk materiaal heeft haar eigen gevoeligheidsspectrum. Het is noodzakelijk hiermee terdege rekening te houden bij het opzetten van materiaaltestprogramma’s. Foto-oxidatie draagt bij aan de meeste materiaaldefecten onder natuurlijke omstandigheden.

Dit is de combinatie van zonlicht en zuurstof. De zuurstof kan op verschillende manieren een bijdrage leveren. Vrije radicalen, die gevormd worden als resultaat van de splitsing van chemische bindingen door de straling van zonlicht, reageren met zuurstof tot OH-radicalen. Deze starten een kettingreactie, waarbij de destructieve effecten vermeerderd worden door ‘propagation of bond breakage’ en de vorming van hydroperoxides, die daarbij ultraviolette straling absorberen. Dit cascadeeffect resulteert in een zichzelf in stand houdende versnelling van het verweringsproces en kan in het bijzonder bijdragen aan het niet-lineaire gedrag van de verwering door zonlichtstraling.


29

Onderzoek

Temperatuur De (oppervlakte)temperatuur van materialen bepaalt in grote mate het meetbare effect van de invloed van het zonlicht. De destructieve effecten van (zon)licht worden veelal versneld bij verhoogde temperaturen, met als gevolg snellere reacties en een toename van mogelijke secondaire reacties. Een veelgebruikte vuistregel: 10°C temperatuursverhoging betekent verdubbeling van de reactiesnelheid. Dit geldt misschien niet voor alle materialen, maar wel voor het merendeel van de polymeren. Hoge temperaturen verhogen de mobiliteit, waardoor de zuurstofdiffusie toeneemt en vrije radicalen gevormd kunnen worden. De kans op recombinatie wordt verminderd en secondaire reacties kunnen eenvoudiger plaatsvinden. Zonlicht verhoogt de oppervlaktetemperatuur van een object aanzienlijk. De temperatuursverhoging ten opzichte van de luchttemperatuur door de absorptie van zonlichtenergie ligt bij witte voorwerpen op circa 20% en bij zwarte voorwerpen op ongeveer 90%. Daarom is het zo belangrijk dat dit verschil ook in expositietesten tot uiting komt. Oppervlakken met verschillende kleur en/of structuur zullen door de verschillende oppervlaktetemperaturen een duidelijk

Vergelijking van oppervlaktetemperaturen Gekleurde plastic monsters onder invloed van buitenexpositie (45°zuid) en kunstmatig licht (weathering en testinstrumenten) Buitenexpositie (unbacked)

Buitenexpositie (backed)

Instrument: Xenon

0

-5

-10

-15

-20

-25 Temperatuurverschil gemeten t.o.v. een Black Panel De oppervlaktetemperatuur van monsters is afhankelijk van de lichtbron en de kleur van het monster.

waarneembaar verschillend gedrag vertonen. Omdat de warmtegeleidbaarheid en de warmtecapaciteit van polymere materialen in het algemeen laag zijn, zullen de oppervlakken van deze materialen een aanzienlijke temperatuursverhoging te zien geven. Kleur, structuur, geleidbaarheid en andere materiaaleigenschappen spelen een grote rol bij de oppervlaktetemperatuur. De verschillen tussen dag en nacht en zomer en winter kunnen daarnaast mechanische stress veroorzaken. Zeker bij composieten, waarvan de materialen een verschillende uitzettingscoëfficiënt hebben.

2

Water Water komt voor in de vorm van vocht, dauw, regen, sneeuw en hagel en speelt bij de verwering dan ook in veel gevallen een grote rol. Daarbij spelen niet alleen de mechanische aspecten van absorptie en verdamping een rol, maar ook de chemische reacties waarbij water betrokken is. Het water zelf, de temperatuur van het water en de benattingscycli hebben allen invloed op het materiaal. Condensatie op het oppervlak als gevolg van temperatuurverlaging of juist verdampen als gevolg van temperatuurstijging kunnen leiden tot stressbelasting in het oppervlak. Ook een regenbui kan thermische stress tot gevolg hebben.

W/m2 nm 1,5

1 Eλ

0,5

0

UV VIS 300

600

IR 900 1200 1500 1800 λ

nm 2400

Het genormeerde zonlichtspectrum (bestralingsterkte t.o.v. golflengte).

30

Instrument: Fluorescent


De ‘totale natte tijd’ en de frequentie van de natte en droge tijd zijn daarbij de voornaamste parameters. Waterabsorptie door synthetische materialen en coatings (door vocht en regen) is een proces, dat door diffusie plaatsvindt. Bij deze hydratatie van de oppervlaktelagen ontstaat een volumevergroting, waardoor stress ontstaat ten opzichte

van de droge lagen. Door opdroging ontstaat een tegenovergesteld effect. Dit kan leiden tot (haar)scheurvorming en barsten. De chemische effecten van water zijn goed te zien in het verkrijten van titanium dioxide (TiO2) in gepigmenteerde coatings en polymeren. Verkrijting ontstaat door de degradatie van bindmiddel, resulterend in het vrijkomen van de TiO2 pigmentdeeltjes. Deze deeltjes vormen een mat laagje op het oppervlak, dat overigens vrij gemakkelijk te verwijderen is. Ervaring heeft geleerd dat verkrijting het sterkst optreedt als water aan het oppervlak aanwezig is. In een droge omgeving vindt nauwelijks verkrijting plaats. Water kan, in combinatie met een verhoogde temperatuur, ook leiden tot microbiologische groei. Vervuiling, schimmels en andere microbiologische stoffen kunnen daarbij tot degradatie van deze materialen leiden. Dit vindt vooral plaats in een tropisch of subtropisch klimaat, hoewel dit veelal niet als een verweringsfactor wordt beschouwd.

Atmosferische invloeden

Buitenexpositie Buitenexposities kunnen gekarakteriseerd worden als ‘natuurlijk’ en ‘versneld’. In het ideale geval wordt een object of materiaal getest in hetzelfde klimaat als waarin het object of materiaal gebruikt gaat worden. De term 'buitenexpositie' wordt daarbij hoofdzakelijk gebruikt voor het plaatsen van materialen in de open lucht, waarbij het object een zo hoog mogelijke zonbelasting ondergaat. Vaak worden

300

400

nm 500

Spectrale gevoeligheid van twee kunststoffen. De verkleuring is afhankelijk van de golflengte.

hiervoor genormaliseerde rekken gebruikt om onder deze buitenomstandigheden herhaalbaar te kunnen testen (al is er niets veranderlijker dan het weer).

In praktijk plaatst men de materialen vaak in een extreem klimaat om sneller resultaten te kunnen zien. Bij statische opstellingen kiest men vaak voor een hoek van 45° ten opzichte van de horizon, al wordt de maximale lichtenergie in Florida met een horizontale opstelling verkregen. In een opstelling van 90º naar het noorden (van de zon af) is de ‘natte tijd’ (de tijd dat het oppervlak nat is) maximaal; wel is hier diffuus zonlicht aanwezig. Versnellen van deze testen kan plaatsvinden door het rek de positie van de zon te laten volgen. Versnelde buitentesten worden echter vaker uitgevoerd met testopstellingen Onderzoek voorzien van spiegels om het zonlicht te concentreren, maar dit kan alleen in gebieden met weinig diffuus licht. Daarom is Arizona een uitgelezen plaats voor dit type testen. De versnelling bedraagt hier 4 tot 10 maal de standaard ‘static’ testmethode. Het grootste testveld voor verwering bevindt zich echter in Florida. Er heerst een stabiel, maar ‘agressief’ klimaat door de hoge lichtintensiteit en de relatief hoge temperatuur- en waterbelasting. Ten opzichte van een locatie in Europa vindt er daar vaak een 2 tot 5 maal snellere veroudering plaats. Atlas Weathering Service Group beheert wereldwijd het grootste aantal testsites. De nieuwste site is onlangs geopend in India. Buitenexpositie kan op een groot aantal verschillende manieren. De variabelen zijn o.a. de hoek waaronder geexposeerd wordt, de montagemethode, expositie onder glas, bij verhoogde temperatuur, met extra regencycli en de wasmethode. In veel gevallen wordt echter volgens een bestaande norm (ISO, ASTM enz.) getest. Deze normen beschrijven vaak een ‘worst

case’ situatie om de testtijd zo kort mogelijk te houden. Er wordt daarbij aanbevolen over meerdere seizoenen en ten minste gedurende twee jaar te testen. Daarbij is het gebruikelijk referentietestpanelen tegelijkertijd bij deze testen mee te laten lopen, om zo een uitspraak te kunnen doen over de duurzaamheid in het algemeen of voor een specifiek klimaat. Op de ATLAS-expositiesites worden daartoe ook de weerparame-

zoals de Pearsons en Spearman correlatiemethode, gebruikt om de relatieve eigenschappen van materialen vast te leggen.

Lichtbronnen en versnelde verwering Omdat de noodzaak sneller te kunnen beslissen over de kwaliteit van nieuwe materialen en producten toeneemt, speelt het gebruik van laboratoriumtestinstrumenten een steeds grotere rol bij de ont-

Onderzoek

Atmosferische verontreinigingen, zoals zwavelzuur, stikstofoxides, hydrocarbons e.a., in combinatie met zonlicht kunnen verantwoordelijk zijn voor ernstige schade. Zuurgebaseerde chemische veranderingen kunnen ook verantwoordelijk zijn voor veel aan verontreinigingen toegeschreven schade. Onverzadigd alkyl en aromatische verbindingen kunnen reageren als katalysator bij de foto-oxidatie van polymeren. In de aanwezigheid van zwavelzuur en zuurstof zal ultraviolet licht bij polyethyleen en bij polypropyleen crosslinking veroorzaken en is daarbij ook verantwoordelijk voor het snelle verlies van kleur bij gepigmenteerde coatings.

Met name in de automobielindustrie bestaat inmiddels een schat aan informatie met betrekking tot lichtechtheid en weerbestendigheid.

ters voortdurend gemeten en geregistreerd. Deze data is essentieel om inzicht te krijgen in het verloop van de veroudering over verschillende seizoenen en ten opzichte van versnelde testen in laboratoriuminstrumenten, zoals de Weather-Ometers®. Bij het ontwikkelen en verbeteren van materiaaleigenschappen worden versnelde verweringstesten gebruikt om de stabiliteit van de verschillende formuleringen en de effecten van stabilisatoren en additieven te onderzoeken, om daarmee een indicatie te krijgen over de levensduur van een product. Daarnaast zijn kwaliteitscontrole en materiaalcertificatie een belangrijk werkgebied. Vaak worden statische analysemethoden,

wikkeling van materialen. Deze testinstrumenten hebben daarbij als belangrijk voordeel dat zij in staat zijn reproduceerbare resultaten te leveren. Deze reproduceerbaarheid is grotendeels afhankelijk van de gebruikte lichtbron. Gefilterd licht van speciaal ontwikkelde xenonlampen geeft de meest relevante zonlichtsimulatie. Daarnaast worden voor bijzondere applicaties ook koolstoflampen, metaalhalogenidelampen en fluorescentielampen gebruikt. Deze ‘laboratory accelerated weathering’-instrumenten — ook wel ‘artificial weathering’ testinstrumenten genoemd — hebben een aantal voordelen. De testen kunnen dag en nacht doorgaan, de parameters zijn nauwkeurig te meten


31

Onderzoek

en te regelen en de cycli zijn eenvoudig te variëren. Hierdoor worden testresultaten reproduceerbaar. Het versnellen van het verouderingsproces is echter gelimiteerd, omdat extreme omstandigheden in een testinstrument kunnen leiden tot niet-realistische testresultaten.

Historie Het eerste testinstrument, de in 1919 geïntroduceerde Atlas Colour Fade-Ometer®, gebruikte een ‘enclosed carbon arc’-lamp als lichtbron. Deze lamp was ontwikkeld als toneel- en studiolamp, maar bleek in de textielindustrie nuttig te zijn om de lichtechtheid van gekleurd textiel te kunnen testen. Voor de verfindustrie kwam er omstreeks 1930 een andere versie (‘sunshine carbon arc’) op de markt. Deze lamp was in staat het zonlicht beter te simuleren. Deze twee typen worden in Europa nauwelijks nog gebruikt, maar zijn in de Aziatische landen nog wel populair.

Solar UV

0,3

VIS

0,5

Thermic

IR

0,7

Ac tiv ati o

0,9

n

IR

1,1 2,0

2,5 5

μm

10

15

S-Heat T-Heat

specimen surface 400 W/m2 - 1000 W/m2

sky 180 W/m2 - 400 W/m2

max. 1000 W/m2 Specimen

Schematische voorstelling van de zonlichtbelasting op het oppervlak van een monster.

met een ‘max.UV-filtering’ een extra versnelling van de veroudering te veroorzaken, maar tegelijkertijd toch de temperatuursafhankelijkheid van de verschillende kleuren te waarborgen. Daarnaast is het mogelijk cycli van licht/ donker en droog/nat te programmeren om de temperatuursverschillen en de waterbalans te simuleren.

Metaalhalogenide bronnen

licht-

Deze 'MHG' (Metal Halide Global®) arc-lampen worden ingezet voor simulatietesten

lichtbronnen apart in klimaatkamers ingebouwd worden.

Fluorescentie UV-licht Fluorescentielampen worden alleen voor versnelde veroudering gebruikt in geval van kwaliteitscontrole en bij het vaststellen van de invloed van UV-stabilisatoren. De gebruikte lampen hebben hun maximale bestralingssterkte bij 313, 340 of 351 nm en worden vaak UVB- en UVAlampen genoemd. Door het ontbreken van de stralingswarmte van zonlicht

Xenon Arc In Duitsland werd in 1954 door de firma Noble Light voor het eerst een xenonlamp toegepast voor versnelde verouderingstesten. In 1960 werd dit type lichtbron door ATLAS ook in Noord Amerika geïntroduceerd. De xenonlamp werd een groot succes. Door de ontwikkeling en selectie van de juiste filtermaterialen was men in staat het zonlicht, zowel binnen als buiten, op een zodanige manier te simuleren, dat er een uitstekende correlatie verkregen kon worden met de praktijk. Ook nu nog geldt dit als de betrouwbaarste methode voor het beoordelen van productverbeteringen. Voor diverse toepassingen kon men eenvoudig de lichtfiltering aanpassen om het gewenste spectrum te verkrijgen. Zo is het mogelijk

32

Kijkje in de Ci5000 Xenon Weather-Ometer® voor het versneld testen van materialen op weerbestendigheid en lichtechtheid.

van grote driedimensionale onderdelen waarbij grote oppervlakken belicht moeten worden om de materiaaleigenschappen en o.a. de vormvastheid van samengestelde delen te kunnen onderzoeken. In deze gevallen kunnen de


is een vergelijk van verschillende materialen en/of verschillende kleuren nauwelijks mogelijk. Bij het gebruik van de UVB 313 nm lampen speelt ook nog het probleem, dat een deel van dit licht niet in het zonlicht voorkomt en

er daardoor geheel verkeerde testresultaten gevonden kunnen worden. Correlatietesten tussen verouderingsapparatuur met alleen het UV-licht en de praktijksituatie zijn daarom vaak uitgevoerd met materialen met dezelfde kleur. De WeatherOmeter®-testen met zonlichtsimulatie d.m.v. xenonlicht geven echter een veel juister beeld van de werkelijkheid. De UVA 340-lamp is nu het meest in gebruik.

Eenduidige testmethoden ATLAS (www.atlas-mts.com) heeft in samenwerking met o.a. de automobielindustrie gewerkt aan een aantal nationale en internationale normen en standaarden om dit testterrein verder te ontwikkelen. Dit is nodig, omdat het versneld testen met Xenotesters en Weather-Ometers® nooit exact overeenkomt met een werkelijk klimaat. Alleen onderlinge afspraken over de testmethode en testtijd kunnen leiden tot eenduidig en efficiënt testen van materialen en geven duidelijkheid met betrekking tot de afgegeven garanties en materiaalspecificaties. In het bijzonder in de automobielindustrie bestaat een schat aan ervaring over het gedrag van coatings, polymeren, textiel, glas, leer en pigmenten, die elk een eigen lichtechtheid en weersbestendigheid vertonen. Bij het ontwikkelen van nieuwe automodellen gebruikt men de historische data van buitenexpositie en laboratoriumtesten om de testtijd van nieuwe en verbeterde materialen snel te kunnen beoordelen. Alleen de versnelde laboratoriumtesten kunnen bij de huidige korte ontwikkelingstijden voldoende antwoord geven op de vraag naar lichtechtheidsen weerbestendigheidgaranties op een termijn van vijf tot tien jaar. ■

Beter Betrouwbaar Brevini www.brevinipowertransmission.nl

WAAROM DE MARKT KIEST VOOR BREVINI POWER TRANSMISSION Brevini Nederland B.V. Röntgenweg 24 Postbus 429 2400 AK Alphen aan den Rijn Telefoon +31‑‑‑172‑‑‑47‑64‑64 Fax +31‑‑‑172‑‑‑42‑53‑88 [email protected] www.brevinipowertransmission.nl www.brevinibenelux.com

Brevini Belgio S.A. 42‑‑‑43, Rue Théodore Baron B‑‑‑5000 Namur ‑ België Telefoon +32‑‑‑81‑‑‑22‑91‑94 Fax +32‑‑‑81‑‑‑23‑08‑62 [email protected] www.brevinipowertransmission.be

Of u nu wokkels of speelgoedpoppetjes produceert, wij hebben altijd een passende oplossing voor al uw aandrijvingen. Producten van onze betrouwbare merken ‑ Brevini en PIV ‑ behoren al jaren tot de top in verschillende bedrijfstakken waar aandrijven van belang is. Zo ook in de plastic‑, rubber‑, en veevoederindustrie. Hier zijn de aandrijvingen van extuders en spuitgielwerkmachineszelden standaardcomponenten. Daarom ontwikkelt en produceert Brevini Power Transmission onder andere extruder‑ aandrijvingen en tandwielkasten die voldoen aan uw specifieke eisen. Mogen we weten wat u beweegt? We horen graag wat uw wensen zijn.

Krachten gebundeld in innovatie

Aarts Plastics b.v. in Waalwijk is een succesvolle en gerenommeerde producent van kunststofproducten en -verpakkingen voor afnemers in de voedingsmiddelen-, cosmetica- en farmaceutische industrie. Er wordt geleverd zowel in binnen- als buitenland. De producten worden veelal in samenspraak met klanten ontwikkeld, van concept tot en met gereed product. Producten van Aarts Plastics voldoen aan de hoogste kwaliteitseisen. Om originele en innovatieve oplossingen te kunnen blijven bieden, wordt continu gewerkt aan de verbetering van de organisatie, de bedrijfsprocessen en de producten. Aarts Plastics stelt klanten en medewerkers op unieke wijze centraal. Voor deze groeiende internationale onderneming zijn wij op zoek naar een:

Ontwerper Kunststof Producten Pragmatisch ingestelde coördinator met gevoel voor commercie

De functie In deze functie bent u verantwoordelijk voor het ontwerpen, ontwikkelen en optimaliseren van klantspecifieke producten en verpakkingen van kunststof. Hiertoe volgt u de ontwikkelingen in de markt en op het gebied van techniek. Uw ontwerpen komen voort uit een bestaand design of vanuit grof geschetste kaders. U vertaalt deze vervolgens naar concrete productideeën en innovatieve toepassingen. Hierbij houdt u niet alleen rekening met functionele en technische specificaties, maar ook met zaken als kosten, design, merken productbeleving. Daarnaast houdt u zich bezig met vormgeving, gebruiksgemak en de technische haalbaarheid van nieuwe producten.

Om deze taken succesvol te kunnen uitvoeren, werkt u nauw samen met nationale en internationale opdrachtgevers en interne afdelingen. U presenteert uw ideeën en voorstellen aan de klant. Gezamenlijk werkt u aan aanpassingsvoorstellen. U bewaakt en coördineert de lopende projecten. Hiervoor informeert u uw klant over het procesverloop alsmede uw collega’s van de afdelingen Verkoop, Planning, Productie en Engineering. Indien nodig neemt u contact op met nationale en internationale leveranciers. Het profiel U beschikt minimaal over hbo werken denkniveau en een opleiding bij voorkeur in de richting Industrieel Product Ontwerpen (IPO),

Werktuigbouwkunde of vergelijkbaar. U heeft ervaring met het ontwerpen en ontwikkelen van kunststof producten. U bent bedreven in driedimensionaal construeren, bij voorkeur met Cimatron. Naast uitstekende communicatieve vaardigheden, bezit u een kritische instelling en creatieve geest. U beheerst de Engelse en Duitse taal in woord en geschrift. Het aanbod Aarts Plastics biedt een inspirerende en uitdagende functie met veel afwisseling binnen een sterk groeiend internationaal bedrijf. U krijgt uitstekende primaire en secundaire arbeidsvoorwaarden en een professionele en prettige werksfeer met veel ruimte voor initiatief. Uw standplaats is Waalwijk. Directie & Senior management Managers & Professionals

Uw reactie Ranger Consulting verzorgt de werving & selectie van deze vacature. Voor meer informatie en om te reageren, bezoekt u onze website ranger.nl of neemt u contact op met Ralf van Rijn (024-388 22 99).

074192 RANG 185x133 OntwDf.indd 1

06-06-2007 08:19:38

Six Sigma Stap voor stap *

€ 18,50

De kunststof-branche raakt steeds meer overtuigd van de kracht van Six Sigma Waar wacht u nog op? Bestellen kan telefonisch (0172) 44 19 52, per fax (0172) 43 66 20 of via www.beaumont.nu

* Prijs is excl. BTW & verzendkosten

s: Nu slecht

Kleur- en glansmeting van lak en kunststof.

www.gullimex.com/bykgardner NL

Borne, 074 - 2657788

Uw ideale sollicitant 664AdvKunstofMag.indd 1

is hoogopgeleid, ervaren, vakbekwaam, ambitieus... Grote kans dat hij/zij Kunststof Magazine leest.

Met het plaatsen van een vacature (blad en/of website) legt u het eerste contact! Meer weten? Kijk op www.kunststof-magazine.nl of neem contact op met Gerrit Kulsdom: 0229-211211, [email protected].

20-02-2007 14:08:02

De JUMO Wtrans T01.G1 draadloze temperatuursensor voor temperatuurmeting op vaste en bewegende meetpunten en de bijbehorende multifunctionele ontvanger T01.EC1 werden ontwikkeld om meetwaarden draadloos te kunnen overdragen. De zender bevindt zich in het handvat en wordt door een waterdichte behuizing beschermd. De gebruikte frequentie wordt niet beïnvloed door externe, storende

elementen en is geschikt voor overdracht in een industriële omgeving. De zender is als insteeksensor ontworpen en leverbaar met een insteeklengte van 50 tot 500 mm. De sensor

Poeders stofvrij afvullen door nieuw ontwerp vul- en sluitmachine Bij het afvullen van poeders in open-mondzakken is stofvorming vrijwel onvermijdelijk. Op zoek naar een oplossing voor dit probleem heeft het Duitse Windmöller & Hölscher een innovatieve generatie verticale vorm-, vul- en sluitmachine ontwikkeld. De OPAL® maakt gebruik van een voor een patent aangemeld gesloten systeem, dat volkomen gecontroleerd afvullen in zakken met een minimum aan lucht mogelijk maakt. Zelfs de meest poedervormige producten kunnen nu goed stofvrij worden afgevuld. Ongewenste stofvorming, die kan leiden tot vuile zakken en/of productverlies en zelfs tot

stofexplosies, wordt op een betrouwbare manier voorkomen. Een bijkomend voordeel is dat het lasgebied op de zakmond schoon blijft, waardoor een sterke en houdbare las ontstaat. Voor meer informatie: Windmöller & Hölscher Benelux BV, Amsterdam Tel.: (020) 301 26 00 E-mail: [email protected] Website: www.wuh-lengerich.de.

is uitgevoerd met een Platinachip-weerstand als meetelement en kan toegepast worden in een temperatuurbereik van -30 tot +85°C. Via het setup-programma kunnen de systeemparameters bewerkt worden en instellingen worden doorgevoerd. Tevens is het mogelijk om via de toetsen en het display bewerkingen door te voeren. Voor iedere analoge uitgang kunnen parameters zoals linearisering, schaalomvang (begin/eind), filterconstante, offset en min./ max. waarde-geheugen afzonderlijk ingesteld worden. Deze en aanvullende parameters kunnen dan als ‘trigger’ voor een alarm worden gekozen. De voordelen van het systeem liggen voor de hand; lange aansluitkabels in kabelgebonden systemen zijn bijna altijd hinderlijk voor de gebruiker. Met de JUMO Wtrans draadloze technologie ontstaat een nieuw toepassingsgebied bij overdracht van temperatuur en in de toekomst ook voor andere gegevens. Voor meer informatie: JUMO Meet- en Regeltechniek B.V., Weesp Tel.: (0294) 49 14 96 Website: www.jumo.nl.

Contactloze niveaumeter voor vaste stoffen Het Belgische Retec Instruments toonde op de beurs easyFairs Solids een contactloze laserniveaumeter van het Duitse Loke Engineering. De LMC-F-0050-1 is een opto-elektronisch instrument voor niveaumeting van vaste stoffen, zoals kunststofgranulaten in tanks en silo’s. Niveaumeting geschiedt door middel van een nauwkeurige laser, die een meetbereik van meer dan 100 meter combineert met een nauwkeurigheid eurighei van 2 mm. Naast

niveaumeten kan het reflectorloze instrument bewegingen detecteren en heel nauwkeurig posities definiëren. De eenvoudig te installeren niveaumeter beschikt over een uitgang van 420 mA, profibus, CANOPEN, ethernet, WLAN, RS232 en 422 en Bluetooth. Het apparaat, dat in meerdere flensmaten leverbaar is, voldoet aan beschermingsgraad IP66. Voor meer informatie: Retec Instruments NV, Wetteren (B) E-mail: [email protected] Website: www.retec.be

Kort ■ Met de onthulling van een nieuwe afvalcontainer heeft minister Cramer in Arnhem het startsein gegeven voor de inzameling van plastic flessen en flacons. Nedvang (Nederland van afval naar grondstof) organiseert de inzameling in het kader van het Besluit Verpakkingen. Deze organisatie, opgericht door producenten en importeurs die het Besluit Verpakkingen collectief willen uitvoeren, vertegenwoordigt ongeveer tweederde van het totale verpakkingsvolume in Nederland.

Apparatuur

JUMO Wtrans draadloze temperatuurmeting voor industriële toepassingen

■ EWIKON Heißkanalsysteme GmbH gaat voor haar vertegenwoordiging in de Benelux nauw samenwerken met Landré Werkmetaal BV uit Vianen. Laatstgenoemde is ook leverancier van Demag spuitgietmachines en Wittmann randapparatuur. De contacten met de bestaande Nederlandse en Belgische klanten van EWIKON zullen worden behartigd door Henk Jan Bijzitter. Als productspecialist in dienst bij Landré Werkmetaal BV heeft hij veel ervaring op het gebied van hotrunnersystemen en spuitgiettechniek. ■ Kleiberg Beheer BV uit ’s Hertogenbosch en de directeur van Oerlemans Packaging BV hebben overeenstemming bereikt om de aandelen in laatstgenoemde onderneming over te dragen. Via deze management buy out wordt de huidige bestuurder, Joan Hanegraaf, via zijn holding de enige aandeelhouder. Hanegraaf is al 22 jaar werkzaam binnen de Kleiberg Groep, waarvan 13 jaar als directeur van Oerlemans Packaging BV. ■ Biesterfeld Plastic GmbH heeft 50% van de aandelen in Biesterfeld Ibérica S.L. Barcelona van haar voormalige joint venture partner Chemieuro S.L. overgenomen. Met deze acquisitie zet Biesterfeld Plastic opnieuw een belangrijke stap ten aanzien van haar strategie om Europabreed vertegenwoordigd te zijn en haar leidende positie in de Europese markt voor de distributie van polymeren te verstevigen. ■


35

Beurzen

Goede mogelijkheid om innovaties op composietengebied breed te presenteren

JEC zoekt deelnemers gebruikersforums en Innovation Awards Hebt u een innovatieve oplossing op het gebied van composieten ontwikkeld en wilt u de wereldwijde composietenindustrie daarover informeren? Dan biedt de JEC Group daarvoor twee prima mogelijkheden: participatie als spreker tijdens één van de zes gebruikersforums in april 2008, of door deel te nemen aan de competitie voor de Innovation Awards. Ook voor de JEC Composites Show 2008 (1-3 april in Parijs) organiseert de JEC Group weer topniveau gebruikersforums. Erkende experts uit de vele industriesectoren komen tijdens deze meetings aan het woord en helpen op die manier de dialoog tussen fabrikanten (verwerkers, grondstofleveranciers en leveranciers van apparatuur) en gebruikers verder te versterken. Bedrijven die hun innovatie op deze manier aan een breed publiek willen presenteren, kunnen zich hiervoor aanmelden via de website www.jeccomposites.com/jec-forums. De deadline voor inzending sluit op 2 november. Voor de bedrijven die geselecteerd worden voor deze gebruikersforums, heeft de JEC een compleet communicatieplan ontwikkeld, waar-

Deelname aan een gebruikersforum levert naast publiciteit ook een groot relevant netwerk op.

36

mee een netwerk van meer dan 100.000 professionals uit de wereld van de composieten wordt bereikt. De presentaties zelf worden bezocht door een gericht publiek, waaronder gebruikers en verwerkers van composieten, ontwerpers en engineers, consultants, journalisten, academici enzovoort. Ook in publicaties vooruitlopend op, tijdens en na de JEC Composites Show 2008 zullen de forumdeelnemers veel extra publiciteit krijgen.

Het JEC 2008 Innovations Awards Programma Een andere manier om een noviteit onder de aandacht van een breed en gericht publiek te brengen is deelname aan het elfde JEC Innovation Programme. Deze competitie is verdeeld over zeven sectoren: Aeronautics & Space, Construction, Ground Transport, Energy & Industry, Sports & Leisure, Environment en Process. Sinds de start in 1998 heeft dit innovatieprogramma een uitstekende reputatie opgebouwd en dat straalt ook af van de winnaars. Het programma, dat eigen partners en sponsors heeft, trekt ieder jaar een groot aantal kandidaten. Het doel van het innovatieprogramma is het scouten, promoten en belonen van de beste composietoplossingen in termen van technisch kunnen, de partnerketen, marktpotenti-


De prijsuitreiking van de JEC Innovation Awards 2007 vond plaats in het Orsay Museum.

eel, toegevoegde waarde voor eindgebruikers en originaliteit. De inzendingen worden gepubliceerd binnen een netwerk van meer dan honderd vakbladen. Deelname is een bewezen manier om tot waardevolle nieuwe contacten te komen. Inzendingen voor het JEC 2008 Innovation Awards Programma kunnen worden ingezonden via de website www.jeccomposites.com/innovation. Ook hier geldt als uiterste inzenddatum 2 november aanstaande.

De winnaars van dit jaar De Innovation Awards zijn dus over zeven categorieën verdeeld. Hier volgt kort een beschrijving van de winnende inzendingen van 2007, per categorie.

Categorie ‘Aeronautics’ De winnende inzending is een ontwikkeling van Hexcel Corporation (USA), haar partners Spirit AeroSystems, Alenia Aermacchi S.p.A, MRA Systems Inc. en de Universiteit van Cincinnati. Het betreft een akoestisch isolerende motorbehuizing voor vliegtuigmotoren, bestaande uit een permeabel afdekkingsmateriaal, gelijmd aan een honeycombconstructie. Naast de superieure geluidsisolatie biedt deze

nieuwe oplossing tevens belangrijke gewichtsreductie.

Categorie ‘Medical Applications’ Een implanteerbare cervicale plaat (ten behoeve van ondersteuning van nekwervels) uit composietmateriaal als vervanging van metalen delen die materiaalmoeheid zouden kunnen vertonen en verstorend werken bij het maken van MRI-scans. De plaat wordt gefabriceerd door middel van compression moulding; het materiaal is PEEK, versterkt met koolstofvezel en is zeer biocompatibel. Ontwikkeld door het Zwitserse Icotec en het Duitse Signus Medizintechnik en partner Invibio Ltd.

Categorie ‘Automotive’ Winnaar in deze categorie is het Duitse Institut für Verbundwerkstoffe GmbH, dat samenwerkte met Material S.A. Zij ontwikkelden een Ring Winding-techniek voor het efficiënt fabriceren van vezelversterkte drukvaten. De nieuwe impregneertechniek kan worden ingezet voor de fabricage van axiaal symmetrische componenten.

Categorie ‘Energy & Industry/Construction’ WindStrand™ is een nieuwe

van het Franse DJP (France) en haar partners, MAN-Diesel, SERAM en Mecatronic Seine Amont. Deze hydraulische control assembly voor grote scheepsmotoren weegt zeven tot acht keer minder dan de stalen of gietijzeren variant en is ongevoelig voor corrosie.

ceerbaar fietswiel, volledig opgetrokken uit carbon. De ontwikkeling van SALOMON SA — MAVIC Division (Frankrijk) en hun partners, Hexcel en Rohacell betreft een one shot-proces en is daarmee goed voor een lage productietijd.

Categorie ‘Ground Transport’

Categorie ‘Sports & Leisure’

ApATeCH ontwikkelde in samenwerking met Joint Stock Company ‘Russian Railways’

‘Cosmic Carbon Ultimate’ is een in massaproductie produ-

en de ‘Moscow State University of Communication Lines’ een drainagekanaal voor spoorrails. De kanalen zijn door middel van hand lay up- en pressure moulding-technieken gemaakt uit glasvezelversterkte polyesterhars. Veel lichter dan traditioneel beton, waardoor de installatiekosten veel lager uitvallen. De geschatte levensduur van 50 tot 70 jaar is een factor drie hoger dan die van de betonnen variant. Q

Beurzen

hoogwaardige glasvezelversterking voor de constructie van extra lange turbinebladen voor windmolens. Met het nieuwe materiaal — ontwikkeld door Owens Corning Belgium en Saertex — kunnen bij gelijkblijvend gewicht langere bladen worden gemaakt. Hierdoor wordt de energieproductie met 12% opgevoerd, resulterend in een kilowatt-uurprijs die 3 tot 6% lager kan zijn.

Categorie ‘Process’ Grilon MS draden worden gesponnen uit copolymeren met een laag smeltpunt. In feite zijn het kleefstoffen, maar dan in de vorm van vezels. De hulpdraad — die ook als bindmateriaal werkt — lost op in de hars zonder plaatselijke delaminatie te veroorzaken. Een ontwikkeling van EMS-GRILTECH (Zwitzerland) en haar partners, InChem, Toho Tenax Europe GmbH, Huntsman Advanced Materials en Ozella FTS.

Ga voor Elektrisch ■

ELEKTRA evolution : Vol-elektrische spuitgietmachines voor alle toepassingen, inclusief meer componenten uitvoeringen

■

Perfectie: hoogste precisie en herhaalnauwkeurigheid

■

Schoon: energiebesparend, stil, perfect voor cleanrooms

■

Ferromatik Milacron: Pionier en Europa’s marktleider in vol-elektrische spuitgietmachines

Categorie ‘Marine’

De ‘Vaneo’ hydraulic control assembly is een inzending Winnaar in de categorie ‘Sports & Leisure’ is dit carbon fietswiel, dat in massaproductie geproduceerd kan worden.

Ferromati k Mi l acron Maschi nenb au GmbH Riegel er Str. 4 D-79364 Mal terdingen

Phone + 49 - (0) 76 44 - 78 - 0 Fax + 49 - (0) 76 44 - 68 85 [email protected] www.ferromatik.com

In Ned erl and : Tel + 31 229 27 86 14 · [email protected]

RZ_Imageanz_Kunststof Magazine.indd

2

22.03.2006

14:25:19 Uhr


37

Management

Met name bouw- en verpakkingsmarkt zullen sterk groeien

Vraag naar kunststofpro in Rusland neemt sterk t Volgens het laatste rapport van Applied Marketing Information (AMI) over de kunststofindustrie in Rusland en de voormalige Sovjet Staten groeide de vraag naar thermoplasten in die regio afgelopen jaar naar 3,3 miljoen ton. Deze cijfers duiden op een groei van meer dan 15% ten opzichte van het jaar daarvoor. Sinds het begin van dit millennium is de vraag naar thermoplasten in dit deel van de wereld meer dan verdubbeld.

Ondanks deze indrukwekkende groeicijfers moet toch worden vastgesteld dat de markt in Rusland en de voormalige Sovjet Staten ten opzichte van de rest van Europa nog steeds sterk onderontwikkeld is. De kunststofconsumptie per hoofd van de bevolking komt uit op een schamele 23 kg per jaar, een cijfer dat schril afsteekt tegen de ruim 80 kg per jaar die in de EU-25 landen wordt geconsumeerd. De productie van kunststof- en rubberproducten staat momenteel op slechts tweederde van het niveau van 1991. Echter, sinds de financiële crisis van 1998 hebben de grotere politieke en economische stabiliteit ge-

leid tot een toename van de investeringen in de kunststofverwerkende industrie. Met als gevolg dat met name in sectoren als de bouw/infrastructuur en voedselverpakkingen een spectaculaire groei gerealiseerd wordt. Meer dan 97% van de vraag naar polymeren komt op het conto van de commodity plastics, waarvan — vooral door de groei van de vraag ten behoeve van bouwproducten — PVC en EPS voor de grootste toename van het volume sinds het jaar 2000 zorgden. De groei van bouwproducten in Rusland komt niet alleen van nieuwbouw voor woonruimten, kantoorpanden, opFlexibele verpakkingen 14,4%

Overige 13,7%

Vezel 4,5% Kabelindustrie 5,6% Elektrische apparaten 3,2% Huishoudelijk 3,0% Automobielindustrie 3,1%

Harde verpakkingen 33,1% Bouw 19,4%

Figuur 1: Eindgebruikertoepassingen voor thermoplasten in Rusland (2006). (Bron: Applied Marketing Information Ltd.)

38


slagfaciliteiten en de bouw van nieuwe fabrieken. Naar schatting is ongeveer tweederde van de huizenvoorraad ouder dan dertig jaar en ongeveer 60% daarvan is aan renovatie toe. De vraag naar nieuwe woningen zal naar alle waarschijnlijkheid verder toenemen, aangemoedigd door een in 2006 geïmplementeerd project om meer betaalbare woningen te realiseren. Andere factoren die hierin bijdragen zijn de dalende hypotheekrente en de opkomst van de Russische middenklasse. Daarnaast wordt de vraag naar kunststofproducten gedreven door de roep om betere isolatie en de vraag naar meer duurzaamheid in bouwproducten door onder andere

het gebruik van PVC deur- en raamprofielen.

Onderontwikkelde kunststofindustrie De andere belangrijke groeibriljant in de Russische kunststofindustrie is dus de verpakkingsindustrie, waar investeringen in de sector voedselverwerking en de groeiende populariteit van het winkelen in supermarkten leiden tot steeds hogere standaarden voor verpakkingen. Met name zijn flinke investeringen gedaan in de productiecapaciteit voor BOPP-folie, PET-preforms en PET-flessen en PE-strekfolie. Samen met de bouw is de verpakkingsindustrie verant-

Staten als Azerbeidzjan en Kazachstan beschikken over het potentieel om substantiële petrochemische (en polymeer) productiefaciliteiten te gaan ontwikkelen.

woordelijk voor tweederde van de Russische vraag naar thermoplasten. Van de andere voormalige Sovjet Staten kent alleen de Oekraïne een polymeervraag die van enige betekenis kan worden genoemd. De meeste andere staten kennen slechts een zeer kleine en zeer onderontwikkelde kunststofindustrie. Toch beschikken staten als Azerbeidzjan en Kazachstan met hun grote olie- en gasreserves over het potentieel om substantiële petrochemische (en polymeer) productiefaciliteiten te gaan ontwikkelen.

Ook kwaliteit is lager De totale capaciteit voor de verwerking van commodity plastics binnen de groep van

Er staan veel plannen voor het realiseren van nieuwe polymeerfabrieken in de pijplijn, met name in Rusland waar tegen het jaar 2010 nog eens drie miljoen ton aan de huidige capaciteit zou kunnen worden toegevoegd. Tot op dit moment hebben de Russen hiervoor slechts weinig buitenlandse investeerders aangetrokken. Een groot deel van de huidige polymeerproductie is dan ook nog steeds — via Gazprom en Sibur — in handen van de Staat.

Goede kansen voor investeerders Ook in de Russische kunststofverwerkende industrie zijn de buitenlandse investeringen gering en met name beperkt tot bouwproducten (en dan vooral raamprofielen) en tot de verpakkingsindustrie. In die laatste branche zitten de investeringen met name in productiefaciliteiten voor PET-preforms en verpakkingsmaterialen. Toch is het zeer wel denkbaar dat de combinatie van de sterke groei van de Russische economie en de enorme olie- en gasreserves — en dus goedkope energie — de interesse van investeerders zal doen aanwakkeren. Bovendien liggen er in veel industriesectoren goede

kansen voor de kunststofindustrie, zoals in de telecomsector waar Rusland bezig is de oude apparatuur te vervangen en de infrastructuur te moderniseren. Een andere aanjager is de automobielindustrie, waar de assemblage van buitenlandse modellen zeer sterk groeit. Hetzelfde geldt voor de verpakkingsindustrie, waar wordt geprofiteerd van de sterke vraag vanuit de voedsel- en drankenindustrie. Het gebruik van kunststoffen voor medische toepassingen zal naar verwachting eveneens flink toenemen. Voor de vergrijzende Russische bevolking — ook daar een probleem — heeft de Russische overheid een fonds in het leven geroepen, dat via subsidies uit de olie-inkomsten hulpmiddelen voor deze groeiende bevolkingsgroep kan faciliteren. En dan is er natuurlijk nog de gebrekkige infrastructuur, waar kunststoffen bij de opwaardering daarvan een rol kunnen spelen. AMI’s rapport over de kunststofindustrie in Rusland en de voormalige Sovjet Staten beleeft dit jaar haar eerste editie. Het volledige als A4 paperback uitgevoerde rapport telt 118 pagina’s en kost € 575,- Het is te bestellen via Regina Futter. E-mail: [email protected].

Gunstige markt voor PVC raamprofielen Vanuit de bril van de machinefabrikant keek ook Cincinnati Extrusion naar de Russische kunststofmarkt, en dan met name die voor PVC raamprofielen. Het Oostenrijkse bedrijf behoort tot de leidende fabrikanten van apparatuur voor deze markt en was in 1980 één van de eerste leveranciers van extrusie-apparatuur voor profielen in Rusland. In het rapport van Cincinnati Extrusion komt duidelijk naar voren dat de bouwsector — onder invloed van de noodzaak tot grootschalige renovatie en dito energiebesparing — met name voor de markt voor PVC profielen bijzonder interessant is. In 2006 steeg het verbruik van kunststof profielen tot een totaal van 380.300 ton, goed voor een toename van 250% in drie jaar tijd. De Weense machinebouwer verwacht dat deze positieve ontwikkeling de komende paar jaar voortgezet wordt. Marketing directeur Hans Berlisg: ‘Met dank aan de sterke groei in de nieuwbouw en het grote aantal publieke renovatieprojecten dat onderweg is, zal de Russische markt zeker tot 2010 blijven groeien, tot een totaalvolume van 1,12 miljoen ton. Voor de daaropvolgende vijf jaar wordt de groei op 10% per jaar geschat, na

Management

ducten oe

de voormalige Sovjet Staten wordt door AMI geschat op iets meer dan vier miljoen ton, waarvan bijna driekwart in Rusland is gelokaliseerd. Hoewel veel van de apparatuur oud en aan opwaardering toe is, is de benuttingsgraad de afgelopen jaren — als gevolg van de sinds 2000 sterk groeiende vraag — hoog geweest. Daarbij moet opgemerkt worden dat de kwaliteit van de verwerkte polymeer-grades vaak lager is dan de internationale standaards. De regio heeft dan ook een gebrek aan productiecapaciteit voor high performance materialen.

Global Shield 4 Proplex 9.3

Veka Russ 5.8 Samarskie okkonnye konstrukkcii 5.2

Montblanc Ost (STL Extrusion) 10.3 Exprof 6.2

Plafen 4.8

Profine Group 14.4 Overige 40

Figuur 2: Marktaandelen lokale verwerkers 2006. (Bron: Cincinnati Extrusion market research).


39

Management

2015 verwachten we een stabilisatie op ongeveer 5% groei per jaar.’

Acht bedrijven domineren de markt Gedurende de eerste aantal jaren werd in de helft van de Russische vraag voor kunststof profielen voorzien door import uit Duitsland. Na de financiële crisis van 1998 intensiveerde de concurrentie, met name door toetreding in de markt van lokale PVC-verwerkers. Global Shield uit Moskou was met haar Weltplast profielsysteem het eerste Russische bedrijf dat zich in deze markt begaf en behoort nu tot de acht grootste lokale producenten van raamprofielen. In eerste instantie waren de Duitse bedrijven nogal terughoudend ten aanzien van het investeren in Russische fabrieken; de angst bestond dat men met die stap de eigen faciliteiten in Duitsland in gevaar zou brengen. Die angst ebde uiteindelijk weg en aan het eind van de negentiger jaren startten ook zij fabrieken in Rusland. In 1999 waren Veka en Kömmerling de eerste bedrijven die faciliteiten openden in de regio rond Moskou. Plus Plan, KBE, HT Troplast, Aluplast, Gealan en Rehau volgden snel, op hun beurt weer gevolgd door nog meer zowel buitenlandse als Russische bedrijven. De markt voor raamprofielen wordt sinds 2006 bewerkt door in totaal 36 bedrijven. Ongeveer 60% van de totale binnenlandse productie van raamprofielen in 2006 — 291.500 ton — werd geproduceerd door de acht grootste bedrijven. Profine Russ uit Voskresenk is daarvan met een marktaandeel van 14,4% (42.000 ton/jaar) de grootste speler. Met een marktaandeel van 10,3% bezet Montblanc Ost uit Electrostal de tweede plek, gevolgd door Proplex uit Po-

40

De Russische bouwsector is vooral voor de markt voor PVC profielen zeer interessant.

dolsk met 9,3%. Exprof (Tumen 6,2%), Veka Russ (Gubcevo 5,8%), Samarskie okonnyne konstrukkcii (Syrian 5,2%), Plafen (Dzerzhinskiy 4,8%) en het eerder genoemde Global Shield uit Moskou (4,0%) maken het rijtje vol.

vest in de centrale regio van Rusland. Een zestal van hen heeft haar faciliteiten in de regio Privolzhskiy (Russische Federatie), vijf anderen in de richting van de Oeral. De laatste jaren is er sprake van een toenemende trend van decentralisatie: meer en meer verwerkers trekken naar de provincies en een aantal Russische profielfabrikanten bouwt er al een tweede vestiging.

Forse groei in de komende jaren Bijna de helft (17 van de 36) profielfabrikanten zijn gehuis1200

1119

1000

861

800

663

600 400

510 393

200 0 2006

2007

2008

2009

2010

Figuur 3: Verwachte toename Russische consumptie van PVC-raamprofielen tot 2010. Index

2003

2004

2005

2006

Lokale productie (ton)

107.075

139.520

186.890

291.500

Import (ton)

37.173

61.395

75.272

90.000

Export (ton)

1.761

3.182

1.888

1.200

260.274

380.300

Marktvolume (ton)

142.487 197.733

Export, aandeel (%)

1,2

1,6

0,7

0,3

Import, aandeel (%)

26,1

31,0

28,9

23,5

Groei sinds 2003 (%)

38,8

82,7

168,6

Groei t.o.v. voorgaand jaar (%)

38,8

31,7

47,0

Tabel 1: De markt voor PVC-raamprofielen 2003-2006. (Bron: Producenten Russische Federatie).


Volgens het rapport van Cincinnati Extrusion wordt op dit moment ongeveer 76% van de Russische vraag voor PVC raamprofielen geproduceerd in Rusland zelf. De belangrijkste leveranciers van geïmporteerde raamprofielen komen uit Duitsland, Turkije en Polen. Gezamenlijk leveren zij meer dan 80% van de in totaal 90.000 ton aan geimporteerde profielen. Tweederde daarvan komt geheel voor rekening van Duitsland. De grootste speler onder deze groep leveranciers is ook hier een onderdeel van de Profine Group: het in Berlijn gevestigde KBE. In het afgelopen jaar exporteerde dit bedrijf 31.000 ton aan raamprofielen, goed voor niet minder dan 34% van de totale Russische import voor dit soort profielen. Andere belangrijke spelers zijn hier Rehau, Gealan, Salamander, L.B. Profile en Veka. Marktonderzoeksinstituten schatten dat de lokale productie van kunststof raamprofielen zowel dit jaar als volgend jaar met 30% zal groeien. Daarna verandert het beeld waarschijnlijk. Naar verwachting wordt Rusland in 2008 lid van de WTO, de Wereldhandelsorganisatie. Zij zullen hun markten dan moeten openstellen voor goedkope profielen uit bijvoorbeeld China, met als logisch resultaat dat ook de lokale competitie intensiveert. Dat kan weer leiden tot export van eenvoudige profielen naar andere voormalige Sovjet Staten. Om die reden wordt de lokale groei rond het jaar 2012 geschat op 12 tot 15%. Volgens de marktonderzoekers zal het totale verbruik van PVC raamprofielen in Rusland na 2010 jaarlijks met niet meer dan 10% groeien. Vanaf 2015 wordt een verdere daling naar 5% per jaar verwacht; deels door een relatieve marktverzadiging. ■

Geslaagde achtste editie van veelzijdige vakbeurs

Met als thema ‘Materiaalselectie’ vond op 9 en 10 mei jl. in het Beursgebouw Eindhoven de achtste editie van Materials Engineering plaats. De 2.275 bezoekers waren duidelijk enthousiast over de diversiteit en het overzichtelijke aanbod op de beursvloer, de geboden 'full service'-formule én de kwaliteit van het lezingenprogramma. Tijdens de beurs werd voor de derde maal de Materials Engineering Prijs (MEP) uitgereikt. De MEP beloont innovatieve producten, materialen, systemen en producttoepassingen. Ook dit jaar bestond de prijs

uit een vakprijs en een publieksprijs. Uiteindelijke winnaar werd Promolding, met als inzending de materiaalmunt. Deze wordt telkens uit een andere kunststofsoort gemaakt, waarbij uitgebreide informatie wordt verschaft over de eigenschappen en toepassingsmogelijkheden van het materiaal. De jury roemde de materiaalmunt als een effectieve manier om informatie te verstrekken over diverse kunststofmaterialen, en anderzijds als een manier om het blikveld van opdrachtgevers te verbreden ten aanzien van productoplossingen. Alle inzendingen maakten ook kans op het winnen van de

publieksprijs. Via de speciale MEP-route konden bezoekers de diverse inzendingen bezichtigen. Er bleek een duidelijke winnaar te zijn: Galvano Hengelo. Haar inzending, Keronite, is een harde, dichte en slijtvaste keramische oxidelaag met uitstekende corrosiewerende eigenschappen. De laag is aan te brengen op aluminium, magnesium en titanium.

Beurzen

Promolding wint Materials Engineering Prijs 2007

Jac Gofers, directeur van Promolding, met de MEP-prijs.

Speciaal composietenplein

het lezingenprogramma diverse bijdragen over vernieuwende kunststoftoepassingen. ■

Ook de kunststofsector was goed vertegenwoordigd. Zo presenteerde de Vereniging Kunststof Composieten Nederland zich, samen met enkele leden, op een speciaal composietenplein. Daarnaast kende

Op 13 en 14 mei 2009 vindt de negende Materials Engineering plaats. Voor meer informatie over dit tweejaarlijkse evenement, kijk op de website: www.materialsengineering.nl.

Hét vakblad voor de kunststofindustrie in de Benelux Bedrijfsnaam/Organisatie: __________________________________

of voor België € 74,00.

Naam: _______________________________________________ m/v

40% op het reguliere tarief. Hierdoor betaal ik € 69,00

Functie: ___________________________________________________

O Ik neem een privé-abonnement en krijg een korting van

Adres: ____________________________________________________

slechts € 92,00 of voor België € 98,00 in plaats van € 114,50 of voor België € 122,70.

Postcode: _________________________________________________

korting van 20%. Het eerste jaar betaal ik daardoor

Plaats: ____________________________________________________

Kunststof Magazine en ontvang ter introductie een

Telefoon: __________________________________________________

O Ik neem tot wederopzegging een jaarabonnement op

E-mail: ____________________________________________________

blijvend te ontvangen.

BTW-nummer: _____________________________________________

kende en -verbruikende industrie in Nederland en Vlaanderen,

KVK-nummer: ______________________________________________

Magazine, hét vakblad voor de kunststofverwerkende, -bewer-

Datum: _________________ Handtekening: _______________________

Ja, ik maak graag gebruik van uw aanbod om Kunststof

Betaling geschiedt na ontvangst van de factuur (vermelde prijzen gelden voor 2007 en zijn incl. 6% BTW en verzendkosten).Bon opsturen naar Koggeschip Vakbladen b.v., Postbus 1198, 1000 BD Amsterdam Z.O. Faxen kan ook: +31(020) 696 03 96 of ga naar de website: www.kunststofmagazine.nl.


41

T E C H N I E K

&

r e z j i hew

c n a r B

T O E P A S S I N G

Overzicht van bedrijven in de kunststofbranche HULP- EN GRONDSTOFFEN

DE MONCHY INTERNATIONAL B.V. Hoogvlietsekerkweg 156 3194 AM Hoogvliet - Rotterdam SEPULCHRE Tel.: +31 (0)10 413 03 20 Houtzaagmolen 108 BMP BENELUX BV Fax: +31 (0)10 414 34 45 2986 GE Ridderkerk Email: T E C H N I [email protected] K & T O E P A S S I Tel.: N + G 31(0)180 - 434 639 BMP BENELUX B.V. Internet: www.monchy.com Fax: + 31(0)180 - 435 621 Hardwareweg 2k E-mail: [email protected] 3821 BM Amersfoort Internet: www.sepulchre.be Tel.: 033 - 4560830 Polymeren, Additieven, TPE-Compounds, Fax.: 033 - 4561198 Engineering Polymers, TPE’s & Flexibele E-mail: [email protected] Polymers, Leveranciers o.a.: APA, Cabot, Internet: www.bmp-benelux.nl DuPont, Huntsman, Kraton, VITA Elastoteknik, Samsung.

BMP

DISTRUPOL B.V. Ondernemingsweg 26 2404 HN Alphen aan den Rijn Tel.: +31 172423066 Fax: +31 172423077 E-mail: [email protected] Internet: www.distrupol.com Knowledge that delivers.

Claudius Prinsenlaan 146 4818 CP Breda Tel.: 076 - 5300055 Fax: 076 - 5215503 België tel.: +32 (0) 15 51 2825 België fax: +32 (0) 15 51 2835 E-mail: [email protected] Internet: www.eb-cc.com

JP PLASTICS B.V. Utrechtseweg 312 3731 GD De Bilt Tel.: 030 - 6958484 Fax: 030 - 6953144 E-mail: [email protected] Internet: www.jpplastics.nl

DINAMIC BENELUX N.V. Dendermondsesteenweg 179 B - 9300 Aalst Tel.: +32 (0)53 76 87 50 Fax: +32 (0)53 77 65 99 E-mail: [email protected] Internet: www.dinamic-benelux.be The right polymer solution.

PRIME POLYMERS B.V. Hoevestein 36F 4903 SC Oosterhout (NB) Tel.: +31 (0) 162 - 491650 Fax: +31 (0) 162 - 491651 België Tel.: + 32 (0)2-513 3313 België Fax: + 32 (0)2-513 0455 E-mail: [email protected] Internet: www.prime-polymers.com Officieel distributeur voor: ExxonMobil Chemical, Polimeri Europa, Radici Plastics, COIM, Rodenburg Biopolymers, Nova-Innovene, Rettenmaier, Ico-Polymers.

RESIN EXPRESS BENELUX B.V. Moerenstraat 89 B - 2370 Arendonk Tel.: (00)(32)(0) 14 67 24 96 Fax: (00)(32)(0) 14 67 05 81 Ned. Tel.: 0570 - 677584 Ned. Fax: 0570 - 621732 E-mail: [email protected] Internet: www.resinexpress.be

Velox Benelux Primulalaan 2 NL - 6851 TD Huissen Tel.: +31(0)26 445 8086 Fax: +31(0)26 445 8299 E-mail: [email protected] Internet: www.velox.com Specialist in de distributie van reinigingsgranulaten, grondstoffen en additieven voor spuitgieten en extrusieapplicaties.

Compounds TEIJN TWARON B.V. Composieten afdeling Postbus 9600 NL - 6800 TC Arnhem Tel.: +31 (0)26 366 55 25 Fax: +31 (0)26 366 55 25 E-mail: [email protected] Internet: www.twaron.com Leverancier van hoogwaardige aramidevezels Twaron®, Technora®, en Tejinconex®.

JP PLASTICS B.V. Utrechtseweg 312 3731 GD De Bilt Tel.: 030 - 6958484 Fax: 030 - 6953144 E-mail: [email protected] Internet: www.jpplastics.nl Lijmen

ULTRAPOLYMERS B.V. Galvanistraat 14 - 2 Postbus 138 6710 BC Ede Tel.: 0318 - 641216 Fax: 0318 - 620365 E-mail: [email protected] Internet: www.ultrapolymers.com

ULTRAPOLYMERS N.V. Zenitlaan 2 2340 Beerse, België Tel.: 0032 - 14 610041 Fax: 0032 - 14 610042 E-mail: [email protected] Internet: www.ultrapolymers.com

3M Nederland BV afd. Industriële tapes & Lijmen Industrieweg 24 2382 NW Zoeterwoude Tel.: 071 - 5450187 Fax: 071 - 5450376 E-mail: [email protected] Internet: www.3m.com/nl/bonding

Ruplo lijmtechniek Meeuwstraat 2a 9791 GE Ten Boer Tel.: 050 - 3022702 Fax.: 050 - www.ruplo.nl E-mail: [email protected] Internet: www.ruplo.nl Iso 9001 gecertificeerd

Bent u ook geïnteresseerd om met uw bedrijfsnaam in deze rubriek genoemd te worden neem dan voor verdere informatie contact op met Sales & Services (Gerrit Kulsdom, tel. 0229-211211).

Masterbatches

COLOR SERVICE GmbH & CO, KG Exclusieve agent voor Nederland: HS Kunststoffen De Soom 8 5971 MA Grubbenvorst Tel.: 077 - 3663324 Fax: 077 - 3663308 E-mail: [email protected] Internet: www.color-service.de UN-Masterbatch PE-Masterbatch Spec. Effekt-Masterbatch

Leitz.pdf

17-01-2007

12:30:39

QOLORTECH B.V. Postbus 189 8170 AD Vaassen Tel.: 0578 - 578666 Fax: 0578 - 578661 E-mail: [email protected] Internet: www.qolortech.nl

DE GROOT KUNSTSTOF- & HOUTBEWERKINGSMACHINES B.V. Vinkenveld 3 Industrieterrein Kruisstraat 5249 JN Rosmalen Postbus 3 5240 AA Rosmalen Tel. algemeen: 073 - 5471300 Tel. TD/Mag.: 073 - 5471301 Fax: 073 - 5471305 Email: [email protected] Internet www.degroot.nl

Klingelnberg-Klauss BV Noordweg 19 3336 LH Zwijndrecht Tel.: (078) 619 40 11 Fax: (078) 612 65 53 E-mail: [email protected] Internet: www.klikla.nl Klinkelnberg-Klauss levert machines en gereedschappen voor alle soorten CNC houtbewerkings- en kunststofbewerkingstechnieken voor o.a. de interieurbouw en de meubelindustrie.

Pigmenten

ECKART BENELUX B.V. Postbus 215 5400 AE UDEN Tel.: 0413 - 214000 Fax: 0413 - 214004 E-mail: [email protected] Internet: www.eckart.net

Machines en Gereedschappen voor Kunststofbe- en verwerking

DYNISCO B.V. Weidehoek 53A 4824 AT Breda Tel.: +31 (0)76 - 549 05 30 Fax: +31 (0)76 - 549 05 40 E-mail: [email protected] Internet: www.dynisco.com Beproevingsapparatuur: Dynisco, Kayeness, Seiscor, Schwing, Atlas Druk- en temperatuuropnemers: Dynisco Extrusie-breekschriften: Dynisco, Rembe Granuleerinstallaties: Dynisco, Beringer Polymeer tandradpompen: Dynisco, Normag. Procesregelaars/-aanwijzers: Dynisco Reinigingsovens: Dynisco, Beringer Statische Mixers: Dynisco Verwarmingselementen: Dynisco, Wema Zeefwisselaars: Dynisco, Extek, Beringer

ROKOMA B.V. De Boelakkers 12a 5591 RA Heeze Tel. (NL): +31 (0)40 2265655 Tel. (B): +32 (0)2 2800674 Fax: +31 (0)40 2265515 E-mail: [email protected] Internet: www.rokoma.com - ABB Robots - BMB-Spa spuitgietmachines - Lanco granulaatbehandeling. - Sepro uitname-robots - WEMA verwarmingsbanden - Diverse transport- en buffersystemen - Dynisco meet- en regelapparatuur - Alpha Technologies extrusie- en polymeertestapparatuur

SMULDERS MACHINE- EN APPARATENBOUW B.V. Industrieweg 2 5731 HR Mierlo Postbus 47 5730 AA Mierlo Tel.: +31 492 664 885 Fax: +31 492 664 695 E-mail: [email protected] Internet: www.smulders-mierlo.com Ontwerper, fabrikant en leverancier van gestandaardiseerde machines tot turn key systemen, voor de verwerking van EPS/PIR en PUR

Leitz Service B.V. Mercuriusweg 5 2741 TB Waddinxveen Tel.: 0182-303030 Fax: 0182-303031 Email: [email protected] Internet: www.leitz-service.com Advies, verkoop en slijpservice van verspanende gereedschappen (w.o. Leitz, Druk- en Temperatuurmeting- en Belin, Wigo) voor de kunststof-, metaalregeling & besturingen en houtbewerking in de gehele Benelux.

MARITEC B.V. Reinaartlaan 13 4731 AH Oudenbosch Tel.: 0165-321415 Fax: 0165-320437 Internet: www.maritecbv.nl E-mail: [email protected] Alle Verwarmingselementen, Warmte isolatie in de kunststofindustrie, Sensortechniek voor druk- en temperatuur, Schroef- en kneedelementen voor dubbelschroefs extruders, Schroeven, cilinders, spuitneuzen, ook regeneratie. Energie meet- en monitoringsystemen.

GEFRAN BENELUX NV Lammerdries 14a B-2250 Olen België Tel.: +32 (0)14248181 Fax: +32 (0)14248180 E-mail: [email protected] Internet: www.gefran.be Instrumentatie: digitale indicators, proces- en programmaregelaars, solidstate relays. Sensoren: lineaire verplaatsing, druk en smeltdruk, temperatuur, veiligheidlichtschermen. Automatisering: Industriële PC en HMI, drives. Complete regelsystemen.

Plettenburg Technisch Bureau BV Bedrijvenstraat 3 7641 AM Wierden Tel.: 0546-572183 Fax: 0546-573105 E-mail: [email protected] Internet: www.plettenburg.com Gneuß: meet- en regeltechniek

SUURMOND B.V. MAAG Postbus 125 8070 AH Nunspeet Tel.: 0341-254900 Fax: 0341-258484 E-mail: [email protected] Internet: www.suurmond.com Maag/Resotec extrusielijn automatisering KS Sensortechnik

Gebruikte kunststof verwerkingsmachines

PLASTICO TRADING GmbH & Co. KG Vohwinkeler Str. 173 D-42329 Wuppertal (Germany) Tel.: +49 (0) 202 - 27 32 75 Fax: +49 (0) 202 - 27 32 770 Internet:www.plasticotrading.de E-mail: service@ plasticotrading.de

Gravimetisch doseren en materiaalhandhaving

Ferlin Trading B.V. Marconistraat 11 7701 SJ Dedemsvaart Tel.: 0523-613439 Fax: 0523-616587 E-mail: [email protected] Internet: www.ferlin.nl Gravimetrische doseer- en meng systemen Volumetrische doseerapparatuur Warme- en drogelucht drogers Centrale materiaal transportsystemen Centrale droogsystemen Binnen- en buitensilo’s Materiaalcontainers Productverdelers Transportbanden Hoppervullers Maalmolens


Lasmachines voor thermoplasten

AESON B.V. Rokerijweg 2c 1271 AH Huizen Tel.: 035-5233828 Fax: 035-5233889 E-mail: [email protected] Internet: www.aeson.nl Oplossingen voor het verbinden van kunststof d.m.v. ultrasoonlassen, spiegellassen, laserlassen, vibratielassen en rotatielassen. Levering van kennis, machines, gereedschappen en loonwerk.

ALPHA BVBA Kleimoer 2 B - 9030 GENT Tel.: +32 (0) 92438090 Fax: +32 (0) 92438091 E-mail: [email protected] Internet: www.alpha.be Ultrasoon-, Laser- Hot Air Cold stake en Hoogfrequent lassen Ultrasoon- en Droogijs reinigen

BRANSON ULTRASONICS B.V. Vlierberg 26a 3755 BS Eemnes Tel.: 035-6098111 Fax: 035-6098120 E-mail: [email protected] Internet: www.branson.nl Ultrasoon lassen, Ultrasoon snijden, Vibratie lassen, Rotatie lassen, Spiegel lassen, Infrarood lassen en Laser lassen

KVT BIELEFELD GMBH Werkering 6 D-33609 Bielefeld Tel.: 0049.521.932070 Fax: 0049.521.9320711 E-mail: [email protected] Internet: www.kvt-bielefeld.de Ultrasoon, wrijvingslassen, verwarmingselementen, Elektromagnetisch

Malen in loon

Dutch Portugal Trading cv / Moliporex Heuvelstraat 14 a 5131 AP Alphen Postbus 14 5130 AA Alphen E-mail: [email protected] Internet: www.moliporex.pt Importeur van Moliporex sinds 1987 voor Design, Engineering, Rapid prototyping, Productie tools voor Kunststof en aluminium spuitgietproducten.

DAKOTA COATINGS NV Grinding & Compounding Services Industriepark “De Prijkels” Venecoweg 23 B-9810 Nazareth Tel.: +32 9 381 09 90 Fax: +32 9 381 09 80 E-mail:[email protected] Internet:www.dakota-coatings.com Vermalen, microniseren, compounderen, granuleren, mengen, afzeven, herverpak- Schroeven en cilinders ken van kunststoffen en aanverwanten. Verkoop en eigen productie van thermoplastische coatingpoeders en granulaten.

Smile Plastics Industrieweg 5 6114 KP Susteren Tel.: +31 464496600 Fax: +31 464496609 E-mail:[email protected] Internet:www.smile-group.com Ambiente en cryogene vermalingen van Kunststoffen, alsmede mengen en herverpakken. Opwaarderen (malen en extruderen) van schone produktieafvallen via Smile Again Belgium.

EURO-STEL Maastrichtersteenweg 441 3700 Tongeren (Berg) België Tel.: 0032 - (0)12264110 Fax: 0032 - (0)12391108 E-mail: [email protected] Revisie en fabrikage van schroeven + cilinders- rsp...ect. Eigen design voor: high performance, mengschroef, barriere schroef, specials voor bv lang glas- technische materialen

KLUIN WIJHE B.V. Industrieweg 1 8131 VZ Wijhe Tel.: 0570-528777 Fax: 0570-523270 E-mail: [email protected] Internet: www.kluinwijhe.com ICO HOLLAND B.V. (Mijlweg 7), Postbus 5187 3295 ZH ‘s-Gravendeel Tel.: 078 - 6738111 Fax: 078 - 6732625 E-mail: [email protected] Internet: www.wedco.nl Internet: www.icopolymers.nl Wedco houdt zich bezig met het compounderen en malen van kunststoffen/ waxen (ambient-cyrogeen en airmilling). ICO Polymers verkoopt kunststofpoeders.

Matrijzen en toebehoren

Plettenburg Technisch Bureau BV Bedrijvenstraat 3 7641 AM Wierden Tel.: 0546-572183 Fax: 0546-573105 E-mail: [email protected] Internet: www.plettenburg.com Hellweg: maalmolens

OPLEIDING EN SCHOLING

D-M-E Europe C.V.B.A. Industriepark Noord G1 B-2800 Mechelen (België) Tel.: +32 15 21 50 21 Fax: +32 15 21 82 35 E-mail: [email protected] Internet: www.dme.net

Uitstoterpennen en ponsnippels

POELMANN B.V.

Oude Amersfoortseweg 249 B 1212 AD Hilversum Tel.: 035 - 624 44 56 Fax: 035 - 623 48 70 E-mail: [email protected] Internet: www.poelmannbv.nl

Co & Efficiënt Postbus 16 5270 AA Sint-Michielsgestel Tel.: +31 (0) 73-5519992 Fax: + 31 (0) 73 5519993 E-mail: [email protected] Internet: www.coefficient.nl Internet: www.coefficient.be Uw vraag is onze start! Maatwerk trainingen in o.a.: Kunststoffen, Spuitgieten, Extrusie, Vacuum/ Thermovormen, Rotatiegieten.

MIKROCENTRUM Kruisstraat 74, Eindhoven Postbus 359 5600 AJ Eindhoven Tel.: 040-2969933 Fax: 040-2969930 E-mail: [email protected] Internet: www.mikrocentrum.nl Internet: www.kunststoffenbeurs.nl

Specialist in praktijkgerichte in-company trainingen op het gebied van kunststoffen, composieten en rubbers Sork is onderdeel van VAPRO-OVP Loire 15 2491 AK Den Haag Postbus 93 2260 AB Leidschendam Tel.: 070-3209388 Fax: 070-3205186 E-mail: [email protected] Internet: www.vapro-ovp.com

POLYMEERPOMPEN EN ZEEFWISSELAARS

Verwarmingselementen

STUFA Beatrixlaan 7 5443 AV Haps Tel.: 0485 - 350333 Fax: 0485 - 350420 E-mail: [email protected] Internet: www.stufa.nl Verwarmingselementen Ihne & Tesch

Plettenburg Technisch Bureau BV Bedrijvenstraat 3 7641 AM Wierden Tel.: 0546-572183 Fax: 0546-573105 E-mail: [email protected] Internet: www.plettenburg.com Eprotec: polymeerpompen


Rokatec Belgium bvba Ondernemersstraat 2a 2500 Lier België Tel.: 0032 (0) 3 4900820 Fax: 0032 (0) 3 4900829 Internet: www.rokatec.com Plettenburg Technisch Bureau BV Bedrijvenstraat 3 7641 AM Wierden Tel.: 0546-572183 Fax: 0546-573105 E-mail: [email protected] Internet: www.plettenburg.com Gneuß: roterende filtersystemen

VERWARMINGSELEMENTEN

Jansen Kunststoffen B.V James Wattstraat 3-5 7442 DC Nijverdal Tel.: 0548-616676 Fax: 0548-620127 E-mail: [email protected] Internet: www.jansenkunststoffen.nl

verwarmingsband.nl

SUURMOND B.V. MAAG Postbus 125 8070 AH Nunspeet Tel.: 0341-254900 Fax: 0341-258484 E-mail: [email protected] Internet: www.suurmond.com Maag extrusie- en polymeerpompen en zeefwisselaars

PRODUCTONTWIKKELING

MMID full service design team BV Contactpersoon: Ries Meertens Westvest 145 2611 AZ Delft Tel.: (015) 2136 736. E-mail: [email protected] Internet: www.mmid.nl Meer winst door integrale productontwikkeling!

verwarmingsband.nl Ambachtstraat 12 2751 GP Moerkapelle Tel.: 079-3217190 Fax: 079-3217277 E-mail: [email protected] Internet: www.verwarmingsband.nl

VERWERKING/TOELEVEREN

Pezy Development b.v. Narvikweg 5-5 9723 TV Groningen Tel.: 050-3189600 Verdunplein 14 5627 SZ Eindhoven E-mail: [email protected] Internet: www.pezy.nl Met de expertise van 50 medewerkers bieden wij onze klanten volledige ondersteuning, van conceptcreatie tot en met productsupport. Gespecialiseerd in het ontwerpen en construeren van technisch complexe kunststofproducten.

Rokatec BV Veldzigt 6 3454 PW De Meern Tel.: 030 6666868 Fax: 030 6666608 E-mail: [email protected] Internet: www.rokatec.com Rokatec investeert mee. especialiseerd in ontwikkeling en wereldwijd realiseren van succesvolle producten en combinaties in metaal en/of kunststof.

Extruderen BRUYNZEEL PLASTICS BV Veersedijk 151 3341 LL Hendrik Ido Ambacht Tel.: 078-6831200 Fax: 078-6819317 E-mail: [email protected] Internet: www.bruynzeel-homeproducts.nl

HEERING KUNSTSTOF PROFIELEN BV Archimedesstraat 5 7701 SG Dedemsvaart Tel.: 0523 - 615631 Fax: 0523 - 615636 E-mail: [email protected] Internet: www.heering.eu/cmp

Thermokoppels Regelapparatuur Droogkasten Spuitneuzen Lossingsmiddel Smeermiddel Conserveringsmiddel Reinigingsmiddel Transportbanden Snelkoppelingen Hotrunnerkasten Temperatuurregelaars Oliefiltratiesystemen Tempereerapparatuur Flowregulators Magneetsystemen Metaaldetectoren Binnensilo’s Buitensilo’s

Industriële reiniging van productiematerialen PlasTec n.v. Prijkelstraat 32 B-9810 Nazareth (Belgium) Tel. NL: 06-51 597 827 Tel.: +32 (0)9 384 79 26 Fax: +32 (0)9 384 79 36 E-mail: [email protected] E-mail: [email protected] Internet: http://www.plastec.eu

HSV Technical Moulded Parts B.V. Postbus 351 6710 BJ Ede (NL) Tel.: +31 (0)318-648999 Fax: +31 (0)318-632032 E-mail: [email protected] Internet: www.hsv.nl Verwerking van polyurethaan volgens RIM en spuitgieten van thermoplasten volgens TSG-procédé (Technische vormdelen). Vormdelen, verpakkingen/isolatie uit REHAU N.V. EPS, EPP, EPE. Watergoorweg 79 3861 MA Nijkerk Postbus 1052 Compounderen 3860 BB Nijkerk Tel.: 033 - 2479911 Fax: 033 - 2460390 E-mail: [email protected] Internet: www.rehau.nl R.E.K. GEBR. VAN DIJK Koopvaardijweg 54 4906 CV Oosterhout NB Tel.: 0162 - 430303 Fax: 0162 - 432664 E-mail: [email protected] Internet: www.rekvandijk.nl Malen-Reinigen-Scheiden Drogen-Compounderen

-

Thermo-Clean n.v. - Headoffice Dellestraat 45 B - 3550 Heusden-Zolder Tel.: +32 (0) 13/53.90.60 Fax: +32 (0) 13/53.91.91 E-mail: [email protected] Internet: www.thermoclean.com Verwijderen van kunststof en rubber van extruderschroeven, filters, pijpleidingen, warmtewisselaars, matrijzen etc. Neem gerust contact op voor een gratis proefreiniging!

Plastificeereenheden en toebehoren

Cegaplast B.V. Postbus 406 NL - 7770 AK Hardenberg Tel.: +31 (0) 541 294 008 Fax: +31 (0) 541 294 114 E: [email protected] STUFA I: www.cegaplast.nl Beatrixlaan 7 - Nieuwe plastificeereenheden 5443 AV Haps - Revisie schroeven & cilinders Tel.: 0485 - 350333 - RSP’s (schroefpunt) Fax: 0485 - 350420 - Spuitneuzen E-mail: [email protected] - Reinigingsmiddelen Internet: www.stufa.nl - Hoppermagneten GEFRAN smeltdrukopnemers, oliegevulde - Naaldafsluiters smeltdrukopnemers voor voedings- en - Statische & Dynamische mixers farmaceutische industrie, smeltdruktransmitters. Recycling Extrusie- en spuitgiettoebehoren

WILMOD HEATING & SYSTEMS Industrieweg 10 2712 LB Zoetermeer Postbus 40 2700 AA Zoetermeer Tel.: +31(0) 793 461 919 Fax: +31(0) 793 461 911 E-mail: [email protected] Internet: www.wilmod.nl - Verwarmingselementen - Verwarmingspatronen

PLASTIC RECYCLING MEWA BV Duinweg 4a 5482 VR Schijndel Tel.: 073 - 5494246 Fax: 073 - 5475825 Aanbod van PC, PS en PP.

PLASTICO TRADING GmbH & Co. KG Vohwinkeler Str. 173 D-42329 Wuppertal (Germany) Tel.: +49 (0) 202 - 27 32 75 Fax: +49 (0) 202 - 27 32 770 Internet:www.plasticotrading.de E-mail: service@ plasticotrading.de


Rotatiegieten

Spuitgieten en vacuümvormen

Bonar Plastics BV Zweedsestraat 61010, 7418 BB Deventer Postbus 41 7400 AA Deventer Tel.: 0570 - 660706 Fax: 0570 - 660719 E-mail: [email protected] Internet: www.bonarplastics.com

INSIGNE B.V. Dorpsstraat 19 2969 AC Oud-Alblas Postbus 4 2969 ZG Oud-Alblas Tel.: 0184 - 697200 Fax: 0184 - 697201 E-mail: [email protected] Internet: www.insigne.nl Full service in kunststof spuitgieten. Eigen matrijzenmakerij alsmede ontwerp- & ontwikkelingsafdeling.

Spuitgieten

Attema Kunststof &Techniek Schelluinsestraat 1 4203 NJ Gorinchem Postbus 58 4200 AB Gorinchem Tel.: 0183-650650 Fax: 0183-650750 E-mail: [email protected] Internet: www.alleskaninkunststof.nl Klantspecifieke oplossingen in kunststof: van advies en ontwerp tot en met productie en logistiek.

Omefa Transportweg 4 2421 LS Nieuwkoop Postbus 46 2420 AA Nieuwkoop Tel.: 0172- 572149 Fax: 0172-573674 E-mail: [email protected] Internet: www.omefa.nl

DEPLA B.V. Veelzijdig in kunststofbewerking 1e Industrieweg 7 3411 MG Lopik Tel.: 0348 - 551611 Fax: 0348 - 552871 E-mail: [email protected] Internet: www.depla.nl

ZWICK/Materiaalbeproeving Celsiusweg 32 5928 PR Venlo Ind.terr. Venlo nr. 4228 Tel.: 077 - 3870606 Fax: 077 - 3824150 E-mail: [email protected] Internet: www.zwick.nl Beproevingsmachines, testapparatuur voor kunststoffen

Greijn Form Technics BV Postbus 4618 5953 ZG REUVER Tel.: 0031-77-4741682 Fax: 0031-77-4745278 Email: [email protected] Internet: www.greijn.com Vacuümvormen vanaf prototype tot complete productieseries. Tot een formaat 3500x2500x1000 mm. Dieptrekken, draperen, buigen, verlijmen, Dienstverlening assembleren, CNC-bewerking, CAD/ CAM, eigen modelmakerij.

Magic in Plastic

Reobijn B.V. Industriestraat 28 7482 EZ Haaksbergen Tel.: 053-5740404 Fax: 053-5728325 E-mail: [email protected] Internet: www.reobijn.nl

E&O KUNSTSTOFFEN Bobinestraat 3a 3903 KE Veenendaal Tel.: 0318 - 554740 Fax: 0318 - 553502 E-mail: [email protected] Internet: www.EenO.nl

L. Hesse GmbH Nierenberger Str.150 D-46446 Emmerich Tel.: 0049.2822.9762628 Fax: 0049.2822.9762636 E-mail:[email protected] Internet:www.L-Hesse.de Contactpersoon: Anton van Dijk

FAKOPLAST B.V. Postbus 11 7200 AA Lochem Tel.: 0573 – 288299 Fax: 0573 – 288296 E-mail: [email protected] Internet: www.fakoplast.nl

Rosti (Nederland) B.V. Centaurusweg 146, Postbus 4224 5004 JE Tilburg Tel.: 013-5478600 Fax: 013-4550605 Internet: www.rosti.com Spuitgieten, lakken en assembleren van kunststofproducten, ook in lage lonen landen. Van design tot eindproduct. Rosti: From concept to reality

GL Plastics B.V. Hurksestraat 23, 5652 AH Postbus 7120, 5605 JC Eindhoven Tel.: 040 2922045 Fax: 040 2922048 www.gl-group.nl [email protected] Spuitgieten van precisie componenten, All-in-one oplossing: Engineering, Prototyping, Tooling en Serial Production, Micro-, precisie-, insert-, Reel-to-reel en Cleanroom spuitgieten en assembleren

STUFA Beatrixlaan 7 5443 AV Haps Tel.: 0485 - 350333 Fax: 0485 - 350420 E-mail: [email protected] Internet: www.stufa.nl GEFRAN wegopnemers, in potentiometrische- en contactloze uitvoering.

ATLAS Material Testing Technology BV Aalsvoort 69 7241 MA Lochem Tel.: 0573-448050 Fax: 0573-253368 E-mail: [email protected] Internet: www.atlasmtt.com UV-veroudering, Xenon Weather-Ometers Xenotesters, Polymeertestapparatuur, Brandproeftestapparatuur, Textieltestapparatuur, Steuernagel Lichtsystemen, Buitenexpositieterreinen, Testlaboratorium

DIVERSEN

ANALIS Leeuwerikstraat 28 BE 9000 Gent Tel.: +32 9 243 77 20 Fax: +32 9 220 08 48 E-mail: [email protected] Internet: www.analis.com Testapparatuur voor kunststoffen: mfi, hdt-vicat, tensile testing, impact testing, rheology, thermal testing.

Postbus 18 NL-6160 MD Geleen Tel. 046 - 4760661 Fax 046 - 4760790 E-mail: [email protected] Internet: www.dadc.nl - Materiaaltesten en -analyses - Producttesten - Helpdesk - Training Granulaat - systemen

SUURMOND B.V. RIETER Postbus 125 8070 AH Nunspeet Tel.: 0341-254900 Fax: 0341-258484 E-mail: [email protected] Internet: www.suurmond.com Rieter (onderwater) granuleersystemen

Polymer Service Centre Groningen BV Kadijk 7D Postbus 70033 9704 AA Groningen Tel.: 050 - 3680777 Fax: 050 - 3680779 E-mail: [email protected] Internet: www.polymer.nl Realisatie van innovaties en oplossen van problemen door materiaalontwikkeling, analyses en productie van specialties.

Sluitingsdatum van de eerstvolgende uitgave: 8 augustus Bent u ook geïnteresseerd om met uw bedrijfsnaam in deze rubriek genoemd te worden neem dan voor verdere informatie contact op met Sales & Services (Gerrit Kulsdom, tel. 0229-211211).

A L B I S M A S T E R B AT C H

®

The wide spectrum of Color MasterBatch Specially designed for coloring all technical and ALCOLOR (ALBIS ColorBatch) is based on a variety of polymers, as well as, engineering resins colors specially designed for technical

® = registered Trademark

Customised colors to suit your processing needs

ALBIS BENELUX B.V. PAARDEWEIDE 2-4 · NL-4824 EH BREDA TEL: +31/(0)76/54 33 800 · FAX: +31/(0)76/54 26 700 WWW.ALBIS.COM · [email protected]

materials. Next to our comprehensive standard range of Color MasterBatch and blends, ALBIS offers customized colors for injection molding and extrusion applications especially in the automotive, household appliance, electrical and construction industries.

Serie Tweede deel van de serie over Design for Manufacturing. Onderzoek Testmethoden voor veroudering van kunststoffen

Recommend Documents