SEPTEMBER 2005 JAARGANG 94. Si "UUI.HISTORISCH NATUURHISTORISCH GENOOTSCHAP IN LIMBURG

SEPTEMBER

2005

JAARGANG

94

Si "UUI.HISTORISCH M '

A

A

N

D

B

L

A

D

NATUURHISTORISCH GENOOTSCHAP IN LIMBURG

LANG LEYE HET URBAAN DISTRICT! Sinds de laatste distria.

versie van de Heukels'

Niet dat we daarvoor

district

is toegevoegd

geen stedelijk

naar aanleiding

dam waar onder de bezielende Amsterdam,

elk uithoekje

lettertjes

hankelijk

aaie

planten.

van het stedelijk

gebied.

zorgden

de stad. Veel soorten

de stadsflorist

verrijking

uit warmere

en weten

standplaats kanalen

als effectieve

Stijfijzerhard. biobak,

boten, spoorwegen,

verspreiders

ners van het stedelijk

van zaden

Een ander voorbeeld

zaadzetting

te komen.

de tomaat;

Of de Kleine

maar ook erg gemakkelijk lijke overboeken

bergsteentijm

een fleuriger

aanzicht

daar bijna het gehele jaar

alge-

fungeren

ook

bewo-

denk maar

aan

of romatomaat

die menige

gekregen

weten

muren

de tot

tuin

siert,

en

stede-

sinds soorten

te bloeien.

in

in de

t e verove-

etc.

maar

Straten,

of afwe-

doet het erg goed naast

als tros-, cherry

haar eigen weg zoekt

hebben

Bezemkruiskruid

en planten,

gebied met hun wilde kruidentuinen,

en weet zelfs op veel plaatsen

op

van de flora

streken

r e n . Autobanden, hierbij

van

voor en vaak ook

stad, vaak met de hulp van de mens, een blijvende coupéramen,

flora-

Amster-

tuin- en keukenafval,

voor een aanzienlijke

zijn afkomstig

in

welke soms nog niet

typerend

Tuinvlieders,

Urbaan

maar dit

is onderzocht

Vele soorten, blijken

een

opgedaan

van Ton Denters,

in de flora staan,

gen en spoorwegen

gebied hadden,

van ervaringen

van de stad nauwkeurig

mene, saaie tot buitenissige in kleine

flora kent Nederland

Namen

als die

specifieke

persoon

de stadsflorist ontwikkeling,

zijn of haar inventarisaties

nende tocht

Bedrijfsterreinen,

de stadsflorist ment wordt

nauwkeurig

aan inspectie

bewoners,

bezocht

verstoorde

wordt

de stadsflorist

Met

verliefde

en vaak

span-

het wordt

door

maar het

het is kijken,

junks,

de weg van de stadsflorist

determineren.

terrassen;

onderworpen,

milieu

doen

aantekenboekje,

loep en flora

niet direct door iedereen

vertrouwd.

met een zeker

en loopt vaak met hond weer

medelijden,

vertrouwen

der. Waar de hond het determinatiemateriaol florist meestal teiten

slechts tijdelijk

bedorven.

met enige belangstelling

groter feest als de persoon te melden.

in kwestie

Grote discussies

bloeit, ruikt ofgroeit, niet als zodanig

wordt

roos of het Kruipklokje

Groot is de verrassing benaderd.

gevoerd

liggende

versieren

Steenkruidkers

terreinen

den ingenomen kende namen kaanse

regelmatig

en

interessante

wanneer

mag worden.

en als zodanig

en spoorwegbeddingen

wor-

Muren

Kort

gezegd,

wordt mogelijk

betiteld

fijnstraal

als Muurbloem gekoesterd,

zijn zelfs wandelroutes

vondst

weet

een soort al te

mooi

soort zijn,

Zo ontsnapt

middelen

of

moet

worden

ook voor

straatputten,

Pijlscheefkelk

niet veel

achteruitgang

onkruid

naar de stad, of beter

worden

muren

teland

bestreden,

mensen

elk stukje

Is het de florist

gebied doet

trek-

tussen stad en

plat-

maakt?

Is het de dynamiek opnieuw

Laat de stadsnatuur

zoe-

die de

naar het stedelijk

weer

om

af te

of adventiefplanten?

van het bu'rtengebied

tot

te kun-

van de stad een

geruststellend

teruggenomen?

hier meer voor het oprapen beschermd niet juist

onze medestadsbewoners

van deze spontane

natuur

laten

zien

daarom

voor het behoud als refugium

de planten, passend

van onze natuur

voor zeldzame

van de

en

soorten hekken

leefomgeving?

buiten de stad. Koester

voor wat natuurlijke

we

meebeleven

binnen de stad, hoe

soorten en als leefgebied

en laat zeker ook ruimte

bij de dynamiek

natuur

weer

En moeten

meegenieten

in de toch al zo betonnen

mers hoe meer in het gareel gespoten draagvlak

Liggen de dan achter

in natuurreservaten?

die

verrassing

dat wat de mens neemt van de natuur, snel kan worden

geDoor

gedreven

of is het de wens het onverwachte

nen vinden?

één

in de stad?

en asfaltjungles

ken, is het de grote afstond

alle

geraad-

internet

deze floristen

ken naar varens

er

in Nederland

Er is met name

vele standaardwerken het

welke hartstocht

door

wat het kost met

bemind.

worden inclusief

Wat lokt deze floristen

Ameri-

gesierd

als

aanteke-

heeft

aan één standaardflora;

zegd wat houdt

uitgezet

sommigen

en koste

wordt door anderen

en

die

de Stok-

aan de tuin, maar ook aan een

pleegd,

klin-

en dat niet alleen:

langs

wat door

met exotisch

worden

activi-

is het nog e e n

StraatBraak-

als Argentijnse

ver-

denken

en asfalt

door planten

kruidkers.

Rode lijstsoorten

stoeptegels

als de

Natuurlijk

want dan kon het wel eens geen 'wilde'

op de lijst aangegeven

uitsoms

besmet, is de lol van de stads-

een werkelijk

worden

alge-

Na

soms met enige minachting,

vondsten liefdegras,

kopen.

het kruist

leg van reden, geeft men de stadsflorist

voldoende zoals Straatwolfsmelk,

etablisse-

maar niet

stelletjes,

ning in het boek. De stadsflorist ook direct aan het stedelijk

Voor

ongunstige

en te

tot een aangename

parkeerplaatsen,

nooit voor consumptie

Nieuwsgierige

wapend,

van kan raken: de stadsflorist

van de flora van de stad niet echt een

want er valt heel wat meer te ontdekken

Het maakt

lemaal

die er nóg ontroerder

is verrijking

voor

Imminder haar vreem-

ontwikkelingen

stad.

Guido

Verschoor

N A T U U R H I S T O R I S C H

SEPTEMBER 2 0 0 5

M A A N D B L A D

165 i

lAAKGANG 94

DE B O U X W E E R D BIJ B U G G E N U M Ph. Bossenbroek, J.A. Weinreich,

Staatsbosbeheer Dienst Landelijk

Regio Limburg Gebied Limburg

- Oost-Brabant, Postbus

Postbus 330. 5000

1237, 6040

Ai-I Tilburg

KE Roermond

Sinds 2000 is de Midden-Limburgse gemeente Haelen, bekend vanwege het natuurgebied Het Leudal, een nieuw natuurreservaat rijker. Bij het tot de gemeente behorende kerkdorp Buggenum werd als gevolg van de realisatie van de ruilverkaveling Buggenumse Veld het natuurontwikkelingsgebied de "Bouxweerd" gevormd

(BUSKENS,

1992;

DAMSTRA,

1999). Kern van het ge-

bied vormt een oud, ondiep en verslibd voormalig grindgat dat bij vogelliefhebbers al langer internationale aandacht genoot. De ruilverkaveling bood de mogelijkheid deze vogelrijke plas te omringen met een aantal tot natuurgebied om te vormen graslanden en die over te dragen in eigendom, beheer en onderhoud aan Staatsbosbeheer. Deze organisatie heeft als doel de natuurwaarden in dit gebied verder te ontwikkelen, waarbij naast de vogelwereld ook de botanische aspecten de aandacht zullen krijgen. Het gebied is opengesteld voor bezoekers.

LANDSCHAP EN HISTORIE D e B o u x w e e r d is e e n o u d u i t e r w a a r d e n l a n d schap van d e Maas. O p d e T r a n c h o t k a a r t (1803-1820) (ANONYMUS,

1 9 9 2 ) en de histo-

r i s c h e k a a r t ( 1 8 3 7 - 1 8 4 4 ) w o r d t h e t g e b i e d al g r o t e n d e e l s als g r a s l a n d a a n g e g e v e n (figuur I ) . H e t w a s t o e n n o g g e l e g e n aan e e n w i j d e b i n n e n b o c h t v a n d e Maas, d i e t e r h o o g t e van B u g g e n u m m e t een g r o t e b o o g zuidelijk en o o s t e l i j k langs h e t g e b i e d l i e p . O p d e T r a n c h o t k a a r t zijn o o k e n k e l e s t r o o m d a l ruggen t e z i e n , evenals

de Kerkhooftsmaese,

een oude

s t r o o m g e u l d i e z u i d w e s t e l i j k a a n t a k k e n d aan d e Maas d o o r h e t g e b i e d liep e n v e r d e r o p b i j M a a s w i e n e r t e w e e r i n d e Maas u i t k w a m . Z e e r w a a r s c h i j n l i j k is d e z e o u d e g e u l t e b e s c h o u w e n als e e n o v e r l o o p g e u l o f h o o g w a t e r g e u l die bij h o g e r e r i v i e r a f v o e r e n ging m e e s t r o m e n . Een d e e l v a n d e z e g e u l is o o k n u n o g g o e d in d e B o u x w e e r d t e z i e n ( f i g u u r 2 ) . M e e r z u i d o o s t e l i j k lag D e n A e n w a s , e e n

LIGGING EN EIGENDOM

zijde d o o r t o t de plek w a a r het w a r m w a t e r k a naal van d e M a a s c e n t r a l e , d a t o p g e w a r m d k o e l -

D e B o u x w e e r d is g e l e g e n aan e e n l i n k e r b i n -

w a t e r u i t d e c e n t r a l e a f v o e r t , u i t m o n d t in d e

n e n b o c h t v a n d e Maas, e v e n t e n n o o r d e n van

Maas. A a n d e n o o r d z i j d e w o r d t h e t g e b i e d

d e s p o o r b r u g o v e r d e Maas bij B u g g e n u m , t e n

eveneens begrensd d o o r hogere

n o o r d e n van R o e r m o n d . H e t g e b i e d w o r d t aan

w a a r o p zich d e e e u w e n o u d e

gronden

boerenhoeve

d e o o s t z i j d e b e g r e n s d d o o r d e Maas e n aan d e

Maaswienerte, vroeger o o k wel Wijngarden-

westzijde d o o r de steilrand die het recente r i -

h o f o f W i j n a e r d e n g e n o e m d , b e v i n d t . Slechts

vierdal begrenst t e n o p z i c h t e van h e t eerste

e e n smalle z o n e van lager gelegen g r o n d e n

M a a s t e r r a s . D e B o u x w e e r d l o o p t aan d e z u i d -

s t r e k t z i c h langs d e Maas s t r o o m a f w a a r t s u i t i n de r i c h t i n g van h e t m o n d i n g s g e b i e d van d e N e e r b e e k , d i e d e h o o f d a f w a t e r i n g v e r z o r g t van e e n g r o o t d e e l van M i d d e n - L i m b u r g t e n w e s t e n van d e Maas.

g r o o t weidegebied, waar echter later d o o r b o c h t a f s n i j d i n g d e n i e u w e l o o p van d e Maas d w a r s d o o r h e e n ging. H i e r d o o r k w a m d e Maas d i c h t e r dan v o o r h e e n h e t geval w a s bij de w e s t e l i j k e s t e i l r a n d t e liggen. H e t landschap van d e B o u x w e e r d w o r d t in g r o t e m a t e b e p a a l d d o o r e e n u i t g e s t r e k t e plas (figuur 3), g e d e e l t e l i j k o m z o o m d d o o r W i l g e n vloedbossen en weilanden. D e Bouxweerd b e h o o r t t o t d e r e c e n t e r i v i e r v l a k t e van de M a a s e n h e e f t e e n s t e r k o p e n k a r a k t e r , d a t aan een uiterwaard d o e t denken. D e hoge p o p u l i e r e n d i e langs d e z u i d r a n d v a n d e plas s t a a n , g e v e n e x t r a a c c e n t aan d e w e i d s h e i d v a n h e t rivierlandschap dat hier w o r d t aangetroffen.

H o e w e l S t a a t s b o s b e h e e r al v ó ó r 2 0 0 0 e n k e l e k l e i n e p e r c e l e n in h e t g e b i e d in e i g e n d o m had, is d e v e r w e r v i n g van h e t t h a n s b e s t a a n d e n a t u u r g e b i e d pas m o g e l i j k g e w o r d e n bij d e u i t v o e r i n g van d e ruilverkaveling Buggenumse V e l d . D e b e n o d i g d e g r o n d e n w e r d e n v e r w o r v e n d o o r de D i e n s t Landelijk G e b i e d van h e t M i n i s t e r i e van

A a n de n o o r d w e s t z i j d e k o m e n enkele kleine percelen grasland v o o r alsmede een b r o n bosje, bestaand uit d o o r g e s c h o t e n

Zwarte

els (A/nus g/ut/noso), v o o r h e e n b e n u t als e l z e n hakhoutbos. O o kw e r d hier nog wilgenger i e f h o u t g e t e e l d , w a t t e z i e n is a a n e n k e l e d o o r g e s c h o t e n k n o t w i l g e n die e r n o g staan.

Landbouw, N a t u u r e n Voedselkwaliteit en overg e d r a g e n aan Staatsbosbeheer. N i e t alle g e w e n s tegronden konden verworven w o r d e n . Degraslanden aan d e n o o r d k a n t van d e plas zijn n o g g r o -

ABIOTIEK VAN DE BOUXWEERD

t e n d e e l s i n h a n d e n van p a r t i c u l i e r e e i g e n a r e n . FIGUUR I

D e Tranchotkaart met het landschap van de Bouxweerd in het begin van de negentiende eeuw.

H e t blijft e c h t e r h e t s t r e v e n van Staatsbosbeheer

D e B o u x w e e r d is g e l e g e n i n d e C e n t r a l e

o m o o k deze g r o n d e n t e v e r w e r v e n .

Slenk, het geologische dalingsgebied tussen

166


SEPTEMBER 2 0 0 5 JAARGANG 94

M A A N D B L A D

FIGUUR 3

FIGUUR 2

De Kerkhooftsmaese is na hoogwoter von de Maas zeer goed zichtbaar (foto: Ph. Bossenbroek).

De voormaiige grindplas Bouxweerd (foto: Ph. Bossenbroek).

NATUURWAARDEN

d e P e e l h o r s t aan d e n o o r d o o s t k a n t e n h e t

o n t s t a a n als g e v o l g v a n a f g r a v i n g . H e t g e b i e d

K e m p i s c h p l a t e a u aan d e z u i d w e s t z i j d e . D e

is d a a r n a o p g e v u l d m e t b a g g e r s l i b e n z a n d e n

P e e l h o r s t w o r d t van d e C e n t r a l e Slenk g e -

w e e r gedeeltelijkafgedekt m e t dekgrond. D e

D e huidige m a a r o o k d e t e o n t w i k k e l e n n a t u u r -

scheiden d o o r d e bekende Peelrandbreuk,

o o r s p r o n k e l i j k e g e o m o r f o l o g i e is i n h e t t e r -

w a a r d e n w o r d e n v o o r een g r o o t deel bepaald d o o r d e d i f f e r e n t i a d e in g r o e i p l a a t s e n in h e t g e -

die hier net ten n o o r d e n van d e B o u x w e e r d

r e i n t e z i e n aan d e w e s t e l i j k e s t e i l r a n d , e e n

van z u i d o o s t naar n o o r d w e s t l o o p t

o u d e o e v e r r a n d van d e Maas die thans d e r e -

b i e d . D a t zijn o n d i e p s t i l s t a a n d o p p e r v l a k t e w a -

D e C e n t r a l e Slenk, o o k w e l R o e r d a l s l e n k ge-

c e n t e r i v i e r v l a k t e b e g r e n s t langs h e t h o g e r

ter, s t r o m e n d oppervlaktewater, bronmilieus,

n o e m d , is e e n g e b i e d w a a r d o o r s t r o o m v e r -

gelegen eerste Maasterras. O p deze o v e r -

s l i k p l a t e n , o e v e r v e g e t a t i e s langs d e Maas, W i l -

gang l o o p t o o k d e G r o e z e w e g (figuur 4).

genvloedbos (Zachthoutooibos), Elzenbroek-

vanaf de z u i d e l i j k e h o r s t k o n d e Maas in h e t

D a a r n a a s t is i n h e t g e b i e d d e l o o p v a n d e o u d e

bos e n vochtige graslanden m e t overgangen

zeer b r e d e rivierdal in d e slenk m i n o f m e e r

s t r o o m - o f o v e r l o o p g e u l van d e K e r k h o o f t s -

naar n a t t e r e e n d r o g e r e t y p e n . M o m e n t e e l z i j n

t o t r u s t k o m e n , w a a r d o o r s e d i m e n t e n als

maese (figuur 2) t e zien. O u d e s t r o o m d a l r u g -

h e t v o o r a l d e faunistische w a a r d e n die in h e t

g r i n d , z a n d e n slib h i e r t o t b e z i n k i n g k w a m e n .

g e n zijn e c h t e r d o o r a f g r a v i n g v e r d w e n e n . W e l

gebied opvallen. D e botanisch/vegetatiekundi-

H e t is d a n o o k n i e t v e r w o n d e r l i j k d a t M i d -

is d e g l o o i e n d e o v e r g a n g van h e t r i v i e r d a l naar

g e w a a r d e n zijn d o o r h e t r e c e n t e g r o n d g e b r u i k

den-Limburg het grootste grindwinningsge-

het hogergelegen terras v ^ a r Maaswienerte op

steeds s t e r k o n d e r d r u k t g e w e e s t e n zijn b e -

b i e d v a n N e d e r l a n d i s . O o k d e plas i n d e

g e l e g e n is, h i e r n o g p r a c h t i g a a n w e z i g .

p e r k t t o t enkele o v e r h o e k j e s en steilrandjes.

l a m m i n g d e Maas kan s e d i m e n t e r e n . K o m e n d

B o u x w e e r d is d o o r g r i n d w i n n i n g o n t s t a a n .

H e t w a t e r p e i l v a n d e plas i n d e B o u x w e e r d

O o k n u n o g v i n d t h i e r s e d i m e n t a t i e plaats.

w o r d t geheel bepaald d o o r h e t peil v a n d e

N a e e n h o o g w a t e r is h e t g e b i e d o v e r d e k t

Maas. H e t gebied b e h o o r t i m m e r s t o t h e t

VEGETATIE

m e t e e n n i e u w laagje r i v i e r s l i b , w a a r d o o r d e

s t r o o m v o e r e n d en w a t e r b e r g e n d w i n t e r b e d

b o d e m geleidelijk w o r d t o p g e h o o g d ten o p -

van d e rivier.

k e n d e d o o r agrarisch gebruik bepaalde vege-

zichte van h e t rivierpeil. D o o r d e v o o r t d u -

D e plas s t a a t v i a e e n d r e m p e l i n v e r b i n d i n g

tatie van enkele hoogopschietende grassoor-

rende opslibbing kan d e B o u x w e e r d gety-

D e graslanden hebben een n o g zeer k e n m e r -

m e t de rivier. Z e w o r d t echter behalve d o o r

t e n , z o a l s Engels r a a i g r a s {Lofium perenne),

p e e r d w o r d e n als e e n g e b i e d m e t j o n g e r i -

grondwater o o k gevoed d o o r water uitde

moteegras

vierkleigronden. O o k k o m e n er ooivaag-

(Phieum

pratense) pratensis).

Ti-

en G r o t e vos-

Z w a a r v e l d l o s s i n g . D e z e b e e k v i n d t zijn o o r -

s e n s t a a r t (Alopecurus

g r o n d e n v o o r e n b i j M a a s w i e n e r t e is s p r a k e

s p r o n g in h e t in h e t n o o r d w e s t e n v a n d e

ren beginnen o o k andere s o o r t e n zich t e ves-

D e laatste ja-

van het v o o r k o m e n van r a d e b r i k g r o n d e n .

B o u x w e e r d g e l e g e n b r o n g e b i e d , in e e n d o o r -

tigen zoals G e w o n e b e r e n k l a u w

D e j o n g e r i v i e r k l e i is e c h t e r b e h o o r l i j k v e r -

geschoten hakhoutbosje met onder andere

sphondyiium),

vuild. D o o r d e lozingen van vervuild w a t e r

Z w a r t e els, e n d e graslandjes t e n n o o r d e n

tris).

w e r d d e M a a s i n d e 20'= e e u w e e n s t e e d s v i e -

d a a r v a n . Langs d e Maas k o m e n

zere rivier. D e jonge rivierklei bevat daar-

bronzones maar zelden voor, zodat

d o o r e e n r e l a t i e f h o o g g e h a l t e aan z w a r e

s p r a k e is v a n e e n b i j z o n d e r e s i t u a t i e . D e

m e t a l e n . O o k h e t d i c h t s l i b b e n v a n d e plas

b r o n z o n e kan hier bestaan d o o r d a t infiltre-

m e n d a a r n o g s o o r t e n b i j als K r u i p e n d e b o -

m e t rivierslib heeft een sterk vervuild en

r e n d r e g e n w a t e r in h e t h o o g t e r r a s stuit o p

t e r b l o e m (Ranunculus

v o e d s e l r i j k m i l i e u t o t gevolg, w a t in d e z o m e r

slecht d o o r l a t e n d e leemlagen, w a a r o v e r het

v o s s e n s t a a r t (Alopecurus

kan leiden t o t algenbloei, w a a r d o o r zuurstof-

a f s t r o o m t naar h e t Maasdal e n hier t o t dag-

In e n k e l e b e r m e n e n t a l u d s langs d e G r o e z e w e g

a r m w a t e r ontstaat e n vissterfte het gevolg

zoming komt.

dergelijke hier

In h e t g e b i e d k o m t v e r d e r e e n v e e d r i n k p o e l D e g e o m o r f o l o g i e v a n d e B o u x w e e r d is g e deeltelijk nog origineel en gedeeltelijk o o k grondwater.

Cirsium

vulgare)

sylves-

crispus e n

en G r o t e brandnetel

(Urtica

v o o r a l dus d e s o o r t e n van v o e d s e l r i j -

ke ruigtemilieus. O p de nattere plekken k o -

repens)

en Geknikte

geniculatus).

(figuur 4 ) k o m e n w a t i n t e r e s s a n t e r e s o o r t e n

k a n z i j n (BuSKENS & T O L K A t ^ P , 1 9 9 4 ) . voor, die eveneens gevoed w o r d t

K r u l - e n S p e e r d i s t e l (Carduus

dioica),

(Heracleum

F l u i t e n k r u i d (Anthriscus

door

v o o r z o a l s G e w o n e veldsla (Vo/erione//o/ocusto), G e w o n e v o g e l m e l k (Ornrt/ioga/um

umbellatum)

e n H e m e l s l e u t e l (Sedum telephium).

Maar daar-


SEPTEMBER 2 0 0 5 J A A R G A N G 9 4

M A A N D B L A D

FIGUUR 4 De Groezeweg (foto: Ph. Bossenbroek).

FIGUUR 5 Wilgenvtoedbos ofZachthoutooitms aan de noordzijde van de grote plas (foto: Ph. Bossenbroek).

naast o o k K l e i n e p i m p e r n e l {Pimpinella ga). G e s t r e e p t e k l a v e r {Trifolium k e l k l a v e r {Medicago {Er/ngium

falcata),

campestre),

{Verbascum

Echte kruisdistel

R e c h t e a l s e m {Artemisia

G o u d z u r i n g ( R u m e x maritimus) g a n z e r i k {Potentilla

intermedia)

biennis),

en Middelste aangetroffen.

In d e o e v e r z o n e v a n d e M a a s z e l f w o r d e n

king v o o r a l bepaald d o o r W i n t e r t a l i n g

{Anas

crecca), Z o m e r t a l i n g (Anos querquedu/o). G r a u w e gans {Anseranser) dorna).

en B e r g e e n d {Tadorna

O o k d e B u i d e l m e e s (Rem/z

ta-

pendulinus)

Rapunzel-

w e e r enkele andere soorten gevonden die

is als b r o e d v o g e l b e k e n d . Sinds 2 0 0 1 b r o e d t

typisch zijn v o o r d i t milieu e n feitelijk overal

o o k d e B l a u w e r e i g e r {Ardea

langs d e M a a s w e l v o o r k u n n e n k o m e n , z o a l s

W i l g e n v l o e d b o s (figuur 5). H o e w e l d e Ijsvo-

E n g e l s e a l a n t {Inula

gel {Alcedo

Knoopkruid

{Centaureaja-

G r o t e z a n d k o o l {Diplotaxustenuifolia) vineale).

dium glaucum).

Zwarte toorts

cea), A k k e r h o o r n b l o e m {Cerastium

l o o k {Allium

Sik-

G e e l w a l s t r o {Galium ver-

rapunculus).

nigrum),

saxífra-

striatum).

um), A a r d a k e r {Lathyrus tuberosum), k l o k j e {Campanula

167

arvense). en Kraai-

D i t zijn e c h t e v e r t e g e n -

(Resedo lutea),

brittanica).

W i l d e reseda

Z e e p k r u i d {Saponaria

lis) e n M o e r a s a n d o o r n {Stachys

officina-

palustris).

atthis)

cinerea)

in h e t

zich gedurende het gehele

j a a r g e r e g e l d laat z i e n , is h e t n i e t d u i d e l i j k o f z e h i e r o o k als b r o e d v o g e l v o o r k o m t . V o o r a l de vele d o o r t r e k k e n d e steldopers h e b -

w o o r d i g e r s van h e t r i v i e r d u i n m i l i e u en dus ge-

T e n s l o t t e w o r d e n in h e t v e r r u i g d e Elzen-

b o n d e n aan zandige e n d r o g e b o d e m s , zoals d i e

b r o e k b o s o o k n o g G e l e Lis {Iris

in d e t a l u d s w o r d e n a a n g e t r o f f e n . Een d e e l v a n

H o l p i j p {Equisetum

d e s o o r t e n zal z i c h v a n u i t d e z e g r o e i p l a a t s e n

pus sylvaticus)

n a a r v e r w a c h t i n g v e r d e r in d e B o u x w e e r d v e r -

noemde Waterzuring, Beekpunge, W i t t e

spreiden.

waterkers en Moerasvergeet-mij-nietje.

b i j z o n d e r e s o o r t e n als T e r e k r u i t e r (Xenus cinereus) o f zelfs e e n B o s r u i t e r {Tringa glareola; figuur

fluviatile)

pseudacoris),

b e n d e B o u x w e e r d haar faam b e z o r g d . Jaarlijks

e n B o s b i e s {Scir-

d o e n G r o e n p o o t r u i t e r (Tringonefau/orio), K e m p -

g e v o n d e n , naast d e e e r d e r g e -

haan {Philomachus hypoleucos)

pugnax) e n O e v e r l o p e r {Acitis

h e t g e b i e d aan, s o m s aangevuld m e t

Langs d e plas o n t w i k k e l t z i c h o p d e p e r i o d i e k

In d e Z w a a r v e l d l o s s i n g k o m e n v e r d e r f r a a i e

droogvallende oevers een geheel andere vege-

d o o r de s t r o m i n g golvende begroeiingen van

6), G r a u w e f r a n j e p o o t {Phalaropus lobatus) o f e e n

tatie. Z e bestaat o v e r w e g e n d uit pionier-

G e w o o n s t e r r e k r o o s {Callitriche

T e m m i n k s s t r a n d l o p e r {Calidris temminckií).

s o o r t e n die h o u d e n van voedselrijke, natte e n

voor.

platycarpa)

slikrijke b o d e m s , zoals Blauwe w a t e r e r e p r i j s

w u l p {Numenius

{Veronica

lis apricaria),

catenata),

ris palustris),

Moerasandijvie

B r u i n c y p e r g r a s {Cyperus

H e e n {Bulboschoenus {Isolepissetacea).

marítimas)

AVIFAUNA

fuscus),

en Borstelbies

B e e k p u n g e {Veronica

ga) en W i t t e w a t e r k e r s {Rorippa aquaticum),

{Tephrose-

beccabun-

B e h a l v e v a n d e a v i f a u n a is e r v a n d e o v e r i g e d i e r s o o r t e n in d e B o u x w e e r d m a a r w e i n i g

nasturtium-

bekend. A a n g e n o m e n w o r d t d a t d e huidige

die o o k in de Z w a a r v e l d l o s s i n g e n

d i v e r s i t e i t d a a r v a n v r i j g e r i n g zal z i j n , g e z i e n

in d e b r o n z o n e langs d e s t e i l r a n d v o o r k o m e n ,

het recente cultuurgebruik, maar o o k d o o r

wijzen o p h e t v o o r k o m e n van k w e l . D a t d o e t

de frequente o v e r s t r o m i n g e n w a a r d o o r e r

o o k d e Z e e g r o e n e r u s {¡uncus infiexus)

v o o r a l s o o r t e n z u l l e n v o o r k o m e n d i e in s t a a t

die t e -

v e n s w o r d t g e v o n d e n in d e o e v e r s van e e n w e i -

zijn o m bij h o o g w a t e r t e v l u c h t e n naar h o -

d e d r i n k p o e l , w e s t e l i j k van d e G r o e z e w e g , e n

g e r e t e r r e i n d e l e n in d e o m g e v i n g .

d a a r v o o r k o m t in g e z e l s c h a p van G e w o n e w a -

D e v o g e l w e r e l d daarentegen krijgt veel aan-

t e r b i e s {Eleocharis

palustris)

M a t t e n b i e s {Schoenopleaus

e n in h e t w a t e r lacustris).

Verder

d a c h t . A l t i e n t a l l e n j a r e n is d e B o u x w e e r d b i j vogelliefhebbers bekend, vooral vanwege de

k o m e n in d e o e v e r v a n d e plas o o k e n k e l e s o o r -

vele, vaak b i j z o n d e r e s o o r t e n , die h e t gebied

t e n van r u i g e m o e r a s v e g e t a t i e s v o o r , zoals W a -

gebruiken alsfoerageerplaats tijdens de v o o r -

t e r z u r i n g ( R u m e x hydrolapathum) v e r g e e t - m i j - n i e t j e {Myosotis

en Moeras-

scorpioides).

w o r d e n o o k Zeegroene ganzevoet

e n n a j a a r s t r e k o f als o v e r w i n t e r i n g s p l a a t s .

Hier

A l s b r o e d g e b i e d is h e t w a t m i n d e r v a n b e l a n g

{Chenopo-

e n w o r d t d e w a a r d e van d e b r o e d v o g e l b e v o l -

An-

d e r e b i j z o n d e r h e d e n zijn o n d e r m e e r R e g e n phaeopus).

G o u d p l e v i e r (P/uWo-

W i t g a t j e {Tringa ochropus)

lijks o o k S c h o l e k s t e r {Haematopus K l u u t (Recur^rostra

e n jaarostralegus),

avosetta), T u r e l u u r (Tringo to-

tanus). Z w a r t e r u i t e r {Tringa erythropus) n e p l e v i e r {Charadrios

en Klei-

dubius).

D e B o u x w e e r d w o r d t als o v e r w i n t e r i n g s g e bied g e b r u i k t d o o r een n o g steeds t o e n e m e n d aantal w a t e r v o g e l s , w a a r v a n d e h o o f d m o o t i n middels w o r d t g e v o r m d d o o r enkele duizend e n K o l g a n z e n {Anser albifrons).

Toendra-riet-

g a n z e n {Anser fabalis rossicus), e e n e n k e l e G r o t e C a n a d e s e gans {Branta canadensis)

en vooral

G r a u w e ganzen, en h o n d e r d e n Tafeleenden {Aythya

ferina),

K u i f e e n d e n {Aythya

W i l d e e e n d e n {Anas platyrhynchos)

t a l i n g e n e n g e r e g e l d S l o b e e n d {Anas K r a k e e n d (Anos strepera).

fuligula).

en W i n t e r -

S m i e n t {Anas

clypeata). penelo-

pe), N o n n e t j e (Aêrgus albellus). G r o t e zaagbek {Mergus

merganser),

K l e i n e z w a a n {Cygnus co-

168

SEPTEMBER

2005

lAARGANG 94

NATUURHISTORISCH

FIGUUR 6

De Bosruiter (Tringa

M A A N D B L A D

DE TOEKOMST

glareolaj /s een van de bijzondere vogelsoorten van de Bouxweerd (foto: O.

V o o r de t o e k o m s t w o r d t e r van uitgegaan, d a t h e t g e b i e d t e n n o o r d e n v a n d e plas

door

Ptantenia). S t a a t s b o s b e h e e r i n e i g e n d o m zal w o r d e n v e r w o r v e n en d a t e r dan vervolgens o o k daar een n a t u u r o n t w i k k e l i n g s b e h e e r kan w o r d e n t o e gepast. O m d a t h e t n o o r d e l i j k e r gelegen m o n dingsgebied v a n d e N e e r b e e k na h e t g e r e e d k o m e n van d e o n t g r o n d i n g van h e t Z w a a r v e l d bij N e e r e v e n e e n s e e n n a t u u r l i j k e r i n r i c h t i n g e n b e h e e r zal k r i j g e n , is h e t l o g i s c h d a t e r a a n sluiting m e t d a t gebied g e z o c h t w o r d t w a a r d o o r een g r o t e r e aaneengesloten oppervlakt e g r a a s g e b i e d zal o n t s t a a n . S a m e n m e t d e t e lumbiarius

bewickii).

P i j l s t a a r t (/\nos acuta)

s o m s e e n M i d d e l s t e z a a g b e k {Mergus

en

INRICHTING EN BEHEER

v o r m e n n a t u u r o n t w i k k e l i n g s g e b i e d e n aan d e r e c h t e r z i j d e van d e Maas, t e w e t e n h e t m o n -

serrator).

R e g e l m a t i g w o r d e n z e l d z a a m h e d e n g e z i e n als

D e g r a s l a n d e n t e n z u i d e n v a n d e plas zijn i n m i d -

dingsgebied van de Swalm, de Hanssumer

D w e r g g a n s (Anser erytbropus),

dels i n g e r i c h t v o o r b e p e r k t e e x t e n s i e v e s e i -

W e e r d e n d e B i e s w e e r d , d e aansluiting o p de

B r a n d g a n s (Bran-

z o e n s b e g r a z i n g . Staats b o s b e h e e r h e e f t v o o r d i t

A s s e l t s e plassen in h e t z u i d e n e n d e Rijkelse

A n d e r e bijzondere s o o r t e n die m e e r of min-

deel van h e t g e b i e d b e w u s t niet gekozen v o o r

B e e m d e n i n h e t n o o r d e n , zal d a n i n M i d d e n -

d e r g e r e g e l d in d e B o u x w e e r d w o r d e n w a a r -

n a t u u r o n t w i k k e l i n g d o o r m i d d e l van extensie-

Limburg een vrij g r o o t stuk samenhangende

g e n o m e n zijn o n d e r a n d e r e Z w a r t e

stern

v e j a a r r o n d b e w e i d i n g , zoals d a t in e e n aantal

riviernatuur kunnen ontstaan.

(Chlidonia

ruficol-

a n d e r e n a t u u r o n t w i k k e l i n g s g e b i e d e n langs d e

ta leucopsis)

lis).

e n T o p p e r e e n d (Aythya

marila).

niger), D o d a a r s (Tachybaptus

G e o o r d e f u u t (Podiceps

Vis-

Maas i n m i d d e l s w é l h e t geval is. D e b e d o e l i n g

(Nyctea

v a n d e s e i z o e n s b e w e i d i n g is a l l e r e e r s t d e g r a s -

( o o k b r o e d e n d ) , N a c h t e g a a l (Lus-

landen t e o n t w i k k e l e n t o t b l o e m r i j k e vegeta-

cin/omegorh/nchos). K e r k u i l (Tytoa/bo), Blau-

ties in d e z o m e r p e r i o d e d i e d a a r n a in h e t w i n -

w e k i e k e n d i e f (Circus cyaneus).

terhalfjaar g e b r u i k t k u n n e n w o r d e n d o o r gan-

a r e n d (Pandion scandiaca)

(Miliaria lagopus).

haliaetus).

calandra),

Steenuil

Grauwe gors

Ruigpootbuizerd

O e v e r z w a l u w (Riparia

R o o d b o r s t t a p u i t (Saxícola werden

nigricollis).

(Buteo

riparia)

torquata).

1 8 0 N i j l g a n z e n (Alopochen

ligging v a n l a n d b o u w g r o n d e n e n d e n o g s t e e d s

In 2 0 0 3

t o e n e m e n d e aantallen o v e r w i n t e r e n d e g a n z e n ,

aegyptia-

zwanen en eenden v e r o o r z a k e n hier een spanningsveld tussen l a n d b o u w e n n a t u u r . G e k o z e n

D e aanwezigheid van g r o t e groepen

over-

is v o o r e e n b e h e e r s s t r a t e g i e w a a r b i j d e v e l e

w i n t e r e n d e watervogels maakt, dat de Boux-

ganzen zoveel mogelijk d e gelegenheid w o r d t

w e e r d als o n d e r d e e l v a n e e n s a m e n h a n g e n d

g e b o d e n o m t e grazen o p d e graslanden in h e t

o v e r w i n t e r i n g s g e b i e d vanaf de Rijkelse B e m d e n via h e t M i d d e n - L i m b u r g s e Maasplasseng e b i e d t o t a a n d e S c h r o e v e n d a a l s e Plas i n Echt, o n d e r g e b r a c h t d i e n t t e w o r d e n in d e a a n w i j z i n g v a n e e n SPA (Special

Protected

A r e a ) in h e t k a d e r v a n d e E u r o p e s e V o g e l richtlijn (RENEERKENS, 2 0 0 1 ) . Deze bescherm i n g w o r d t m e t n a m e o n d e e n d aan d e aanw e z i g h e i d van K l e i n e z w a a n . G r a u w e gans e n T a f e l e e n d . D e z e s o o r t e n o v e r s c h r i j d e n in d i t gebied de vereiste 1 % d r e m p e l ; d a t w i l zeggen d a t m e e r dan I % van d e Europese p o p u latie g e b r u i k m a a k t van d i t g e b i e d . V a n alle 1 8 1 v o g e l s o o r t e n u i t bijlage I v a n d e z e r i c h t l i j n m o g e n d e s o o r t e n d i e v o o r t s d e O, I % v a n

natuurgebied zelf

a a n w i j z i n g . D a t g e l d t in d i t g e b i e d v o o r A a l s c h o l v e r (Phalacrocorax cristatus). ca atra),

carba).

Fuut

(Podiceps

Krakeend, Smient, M e e r k o e t Kolgans en Toendrarietgans.

(Fúli-

BOUXWEERD

NATURE

RESERVE

Some kilometres north ofthe t o w n of Roerm o n d in c e n t r a l L i m b u r g , t h e N a t i o n a l F o r e s t S e r v i c e is p l a n n i n g t o c r e a t e a n e w n a t u r e reserve o n t h e left bank o f t h e river M e u s e , b e t w e e n t h e main dikes. T h e r e s e r v e consists o f an a b a n d o n e d g r a v e l p i t a n d its s u r r o u n d i n g a r e a , i n c l u d i n g mainly grassland and a small p a t c h o f r i v e r -

H e t W a t e r s c h a p Peel e n Maasvallei h e e f t in

ine f o r e s t

2 0 0 3 e e n s t u w g e p l a a t s t in d e Z w a a r v e l d l o s -

T h e article describes t h e area's p r e s e n t e c o -

sing z o d a t h e t niveau van d e huidige o n t w a -

logical values, its c u r r e n t m a n a g e m e n t a n d t h e

t e r i n g s d i e p t e v e r h o o g d is. H e t d o e l v a n d e z e

expectations f o r thefuture. A t t h e m o m e n t ,

m a a t r e g e l is d a t h e t E l z e n b r o e k b o s w e e r z a l

t h e r e s e r v e is m a i n l y i m p o r t a n t f o r v / a t e r f o w l ,

w o r d e n vernat en dat de b r o n - en kwelmi-

b u t its significance in t e r m s o f p l a n t s a n d p l a n t

lieus zich b e t e r k u n n e n o n t w i k k e l e n .

c o m m u n i t i e s is e x p e c t e d t o i n c r e a s e .

D e g r a s l a n d e n t e n n o o r d e n v a n d e plas, z i j n n o g m a a r b e p e r k t e n v e r s n i p p e r d in e i g e n d o m v a n S t a a t s b o s b e h e e r . H i e r is h e t n o g n i e t m o gelijk o m e e n aaneengesloten

LITERATUUR

natuurontwikANONYMUS, 1992. Grate Historisch Atlas 1:25.000. Lim-

k e l i n g na t e s t r e v e n , e n w o r d t v o o r l o p i g n o g pas o p d e p l a a t s g e m a a k t m e t d e b e s t a a n d e

burg 1837-1844. Wolters-Noordhoff bv. Groningen. BuSKENS, R.F.M., 1992. Bouxweerd - Regiwa-proefproject.

Grontmij, Eindhoven.

situatie.

de Europese populatie overschrijden, eveneens g e b r u i k t w o r d e n t e r m o t i v a t i e van e e n

THE

z e n e n z w a n e n als g r a a s g e b i e d . D e z e e r n a b i j e

en

cus) t e g e l i j k g e t e l d i n h e t g e b i e d .

SUMMARY

BuSKENS, R.F.M. & H . TOLKAMP, 1994. Bouxweerd, sterf-

T e n s l o t t e zal d e plas z e l f a l s m e d e h e t o m r i n gende W i l g e n v l o e d b o s zich v e r d e r

onge-

s t o o r d k u n n e n blijven o n t w i k k e l e n . H i e r zal

huis voor vissen of te ontwikkelen wetland? Natuurhistorisch Maandblad 83 (9): 147-153, DAMSTRA, Y., 1999. Bouxweerd; inrichting van een natuurontwikkelingsgebied binnen landinrichtingsproject Het

n i e t w o r d e n i n g e g r e p e n in d e n a t u u r l i j k e

Buggenumse Veld. Dienst Landelijk Gebied, Roermond.

ontwikkelingen, tenzij de rivierbeheerder

RENEERKENS, N., 2 0 0 1 . De Midden-Limburgse Maasplassen;

daar a n d e r e d i r e c t i e v e n v o o r aangeeft.

Vogelrichtltjngebied en begrenzing. Limburgse Vogels I 3 (2); 8-12.

NyXTUUÜHISTORISCH

SEPTEMBER 2 0 0 5

M A A N D B L A D

lAAKGANG 94

169

VERVROEGDE EIAFZET BIJ DE BRUINE KIKKER ALS GEVOLG VAN KLIMAATVI/IIZIGING? H.J.M. van Buggenum, Rijdtstraat

I 18, 61 14 AM Susteren

De laatste jaren is er een toenemende aandacht voor de effecten van de klimaatverandering op de inheemse flora en fauna. Om eventueel aanwezige effecten na te gaan zijn lange tijdreeksen nodig. Een dergelijke reeks is aanwezig in het gegevensbestand van de Herpetologische Studiegroep, die al vanaf 1980 gegevens verzamelt over de aanwezigheid en verspreiding van de Limburgse amfibieën en reptielen. Beide

d e H e i k i k k e r {Rana

arvalis),

die de paartijd

bijna gelijktijdig heeft. H e t dril van de H e i k i k k e r b e h o u d t tijdens de o n t w i k k e l i n g van d e eieren langere tijd een c o m p a c t e s t r u c t u u r , t e r w i j l h e t d r i l v a n d e B r u i n e k i k k e r al na e n kele dagen w e k e r w o r d t .

D e Heikikker

m a a k t o o k e e n a n d e r g e l u i d e n is i n L i m b u r g veel zeldzamer e n nagenoeg b e p e r k t t o t d e g r o t e r e heide- en peelgebieden.

'koudbloedige' diergroepen zouden voor de betreffende vraagstelling bij uitstek geschikt kunnen zijn. In dit artikel wordt een analyse

ANALYSES

gepresenteerd van de meldingen van kikkerdril van de Bruine kikker {Rana temporaria)

in Limburg uit de periode 1980 tot en met 2003 in

relatie tot twee weersfactoren: neerslag en temperatuur.

Bij d e v o o r b e r e i d i n g v a n d e n i e u w e L i m b u r g se a m f i b i e ë n - e n r e p t i e l e n a t l a s is h e t g e g e vensbestand van h e t N a t u u r h i s t o r i s c h G e n o o t s c h a p g r o n d i g g e a n a l y s e e r d . Bij d e B r u i ne k i k k e r hebben d e leden van d e H e r p e t o logische S t u d i e g r o e p en a n d e r e w a a r n e m e r s

HERKENNING

o p v a l l e n d e n massaal. D e m a n n e t j e s p r o d u -

in d e j a r e n 1980 t o t en m e t 2 0 0 3 bijna 3 2 0 0

c e r e n z o w e l 's n a c h t s als o v e r d a g e e n k n o r -

k e e r melding g e m a a k t van v o n d s t e n van kik-

rend geluid. Vaak zitten ze m e t tientallen o f

k e r d r i l . M e n kan ervan uitgaan d a t deze ge-

zeer algemeen v o o r k o m e n d e s o o r t , die d o o r

h o n d e r d e n d i e r e n o p é é n plek bij elkaar,

gevens w i l l e k e u r i g zijn v e r z a m e l d . Bij 2 8 4 5

de meeste natuurliefhebbers goed vôrdt

w a a r d o o r de e i k l o m p e n g r o t e plakkaten van

m e l d i n g e n is d e v o n d s t d a t u m v e r m e l d . D e z e

h e r k e n d . In h e t v r o e g e v o o r j a a r t r e k k e n d e

m e e r d e r e v i e r k a n t e m e t e r s v o r m e n (figuur

d a t u m is o m g e z e t i n h e t a a n t a l d a g e n n a I j a -

D e B r u i n e l < i k k e r is i n o n z e p r o v i n c i e e e n

v o l w a s s e n d i e r e n naar hun v o o r t p l a n t i n g s -

I).

H e t vinden van k i k k e r d r i l van de Bruine

n u a r i v a n h e t b e t r e f f e n d jaar. A l s indicatie

w a t e r o m t e p a r e n en in d e v o r m van e i k l o m -

k i k k e r is d a n o o k n i e t m o e i l i j k . D e e n i g e v e r -

v o o r h e t b e g i n v a n d e e l a f z e t p e r i o d e is g e k e -

p e n h u n e i e r e n af t e z e t t e n . D i t g e b e u r t v a a k

w i s s e l i n g d i e k a n o p t r e d e n is m e t h e t d r i l v a n

ken w a n n e e r jaarlijks d e eerste meldingen zijn b i n n e n g e k o m e n . V o o r een g o e d e bepal i n g v a n d e s t a r t v a n d e e i a f z e t is e e n a a n t a l varianten getest: de gemiddelde meldingsdat u m van d e e e r s t e vijf e n t i e n m e l d i n g e n e n o o k dezelfde b e r e k e n i n g , m a a r dan m e t h e t weglaten van de eerste en de eerste t w e e m e l d i n g e n . D i t is g e d a a n o m e e n e f f e c t v a n e v e n t u e e l a a n w e z i g e v r o e g e ' u i t b i j t e r s ' na t e gaan. O m t r e n d s t e o n t d e k k e n is h e t j a a H i j k s e v e r l o o p van d e aldus b e r e k e n d e ' s t a r t van d e elafzetperiode' geanalyseerd d o o r

middel

van lineaire regressie. K l i m a a t t r e n d s zijn o n d e r z o c h t d o o r h e t u i t v o e r e n van regressieanalyse van d e o p e e n v o l g e n d e jaren m e t d e maandelijkse h o e v e e l h e i d neerslag en de ge-

FIGUUR I Dril (eii(.iompenj van de Bruine k/kker (Rana temporaria) kan met tientallen of iionderden tegelijk worden gevonden (foto: H. V. Buggenum).

SEPTEMBER 2 0 0 5

170

lAAKGANG 9 4

300


FIGUUR 2 Jaarlijkse meldingsdata van

250

eiklompen van de Bruine

200

is.

50

de f e b r u a r i - t e m p e r a t u u r t o o n t e e n jaarlijkse s t i j g i n g v a n 0 , 1 6 g r a d e n , m a a r d e z e h a a l t

in Limburg in de periode

net niet d e 5 % significantiegrens ( p = 0,06),

(dagnummer na I januari)

liiiluijiiiiimiil II

100

een significante t r e n d o p . A l l e e n de g e m i d d e l -

kikker fRana temporaria) 1980 tot en met 2003

I!

150

M A A N D B L A D

U i t de berekende correlatiecoëfficiënten blijkt

(bron: NatuurBank

d a t e r g e e n e n k e l v e r b a n d is t u s s e n d e e e r s t e

Umburg).

e i k l o m p m e l d i n g e n en d e hoeveelheid neerslag in d e m a a n d e n d e c e m b e r t o t e n m e t m a a r t . Bij d e g e m i d d e l d e m a a n d t e m p e r a t u u r ligt d i t e c h t e r a n d e r s . D e t e m p e r a t u r e n in d e m a a n d e n f e b r u a r i en m a a r t z i j n s t e r k negatief g e c o r r e l e e r d

1979

1984

1989

1994

1999

m e t d e e e r s t e m e l d i n g s d a t a van k i k k e r d r i l . D e

2004

c o r r e l a d e c o ë f f i c i ë n t ligt in b e i d e m a a n d e n h o g e r d a n 0,60. D i t b e t e k e n t d a t h e t k i k k e r d r i l e e r d e r

middelde maandtemperatuur van de maan-

D e resultaten van de lineaire regressie- en

d e n d e c e m b e r (van h e t v o o r a f g a a n d e jaar),

c o r r e l a t i e a n a l y s e s s t a a n i n t a b e l I. D e r e g r e s -

in h e t s e i z o e n w o r d t g e m e l d n a a r m a t e d e m a a n -

maanden

sie v a n d e e e r s t e m e l d i n g s d a t a l e v e r t i n d e

d e n f e b r u a r i e n m a a r t w a r m e r zijn.

w o r d e n als m e e s t r e l e v a n t e o v e r w i n t e r i n g s -

p e r i o d e 1980-2003 v o o r geen enkele van de

januari, februari en maart. Deze

p e r i o d e b e s c h o u w d . D e w e e r g e g e v e n s zijn

o n d e r z o c h t e varianten een significante t r e n d

afkomstigvan hetKNMI-station Maastricht-

op.

Beek ( K N M I , 2005).

k o m s t dat ze (licht) negatief zijn. D e sterkste

T o t s l o t is m e t b e h u l p v a n d e P e a r s s o n - c o r -

aanwijzing v o o r een negatieve t r e n d k o m t u i t

r e l a t i e t o e t s g e k e k e n o f e r c o r r e l a t i e s zijn

h e t v e r l o o p van h e t jaarlijks g e m i d d e l d e van

D e impact van h e t klimaat o p h e t gedrag en

tussen deze w e e r s f a c t o r e n en de b e r e k e n d e

melding drie t o t en m e t twaalf, waarbij d u s

d e l e v e n s c y c l u s v a n a m f i b i e ë n is al l a n g e r e t i j d

gemiddelde eerste meldingsdagen.

W e l hebben ze allemaal de o v e r e e n -

d e t w e e e e r s t e j a a r m e l d i n g e n als u i t b i j t e r

bekend,

w o r d e n b e s c h o u w d . H e t g e m i d d e l d e v a n al

T E R H I V U O ( 1 9 8 8 ) t o o n t v o o r F i n l a n d aan d a t

d e z e m e l d i n g e n l i g t o p IO m a a r t . D e z e d a t u m k a n v o o r L i m b u r g als h e t b e g i n v a n d e eiaf-

VERANDERING IN DE EIAFZET?

z e t p e r i o d e van d e B r u i n e k i k k e r w o r d e n b e schouwd. D e regressiecoëfficient v o o r de

In f i g u u r 2 staan d e d a g e n m e t m e l d i n g e n v a n

p e r i o d e 1 9 8 0 - 2 0 0 3 is - 0 , 2 7 . D i t h o u d t i n d a t

e i k l o m p e n p e r jaar grafisch w e e r g e g e v e n . U i t

h e t k i k k e r d r i l q u a t r e n d in 2 0 0 3 r u i m zes d a -

deze figuur blijkt dat d e jaarlijkse b a n d b r e e d t e

g e n e e r d e r is g e m e l d d a n i n 1 9 8 0 . M e t n a m e

zo'n zeven w e k e n bedraagt en vooral tussen

in d e laatste z e v e n o n d e r z o e k s j a r e n ligt h e t

d a g 6 0 e n 110 ligt, d u s t u s s e n d e e e r s t e w e e k

b e r e k e n d e g e m i d d e l d e begin van d e eiafzet-

van m a a r t e n m e d i o a p r i l . D e g e m i d d e l d e m e l -

p e r i o d e telkens o p o f o n d e r d e t r e n d l i j n (fi-

d i n g s d a t u m ligt v o o r d e g e h e l e o n d e r z o e k s p e -

guur 3).

r i o d e o p 2 7 m a a r t . T u s s e n d e j a r e n is e e n z e k e -

VERGELIJKING MET EUROPESE TRENDS

o v e r e e n 140 jaar lange p e r i o d e van 1 8 4 6 - 1 9 8 6 e e n v e r v r o e g d e t r e n d v o o r eiafzet bij d e B r u i n e k i k k e r a a n w e z i g is, BEEBEE ( 1 9 9 5 ) m a a k t m e l d i n g van h e t e e r d e r verschijnen van drie s o o r t e n w a t e r s a l a m a n d e r s m e t n e g e n t o t t i e n dagen p e r graad Celcius temperatuurstijging. Zijn o n d e r z o e k s p e e l t z i c h af t u s s e n 1978 e n 1994 in p o e len in h e t Engelse Sussex. D e M e e r k i k k e r {Rana ridibunda)

e n d e R u g s t r e e p p a d {Bufo

calamita)

b l i j k e n e e r d e r h u n e i e r e n af t e z e t t e n , m a a r d i t v i n d t hij n i e t bij d e B r u i n e k i k k e r . Bij e e n n a d e r e

r e f l u c t u a t i e h e r k e n b a a r . H e t is a a n n e m e l i j k d a t

D e trendanalyse van de maandelijkse hoe-

b e s t u d e r i n g van d e L i m b u r g s e gegevens b l i j k t d a t

d e late s e i z o e n s m e l d i n g e n b e t r e k k i n g h e b b e n

veelheid neerslag en de gemiddelde m a a n d -

v o o r ongeveer dezelfde p e r i o d e (1980-1994)

o p v e r o n t w i k k e l d o f uitgekomen dril.

t e m p e r a t u u r levert v o o r geen enkele maand

o o k g é é n v e r v r o e g d e t r e n d v o o r h e t begin van d e e i a f z e t p e r i o d e a a n w e z i g is (figuur 3).

TABEL 1

Een van d e m e e s t r e c e n t e langjarige o n d e r z o e -

jaartrends (lineaire regressie) en correlaties van de eerste eiklompmeldingen, gemiddelde maandelijkse neerslag en

ken o v e r klimaateffecten o p d e eiafzetperiode

gemiddelde maandtemperatuur in Limburg (1980-2003) en Polen (1978-2002. telkens tussen haakjes) ( S £ = standaard afwijking; p= significantie; * = significant). Regressie-

o n d e r z o e k e r s T R Y J A N O W S K I e t ai ( 2 0 0 3 ) . Z i j

SE

coëfficient

Jaartrend

- 0 , 2 7 (-0,32)

0,18(0,16)

v a n B r u i n e k i k k e r s is a f k o m s t i g v a n d e P o o l s e

Correlatie-coëfficiënt ( c c )

o n d e r z o c h t e n in h e t W e s t - P o o l s e T u r e w d e

m e t eerste eiklompmeldingen

v o n d s t van e i k l o m p e n in r e l a t i e t o t m a a n d e l i j k s e t e m p e r a t u u r en neerslaggegevens in d e p e r i o d e

0.15(0,066)

meldingen

1 9 7 8 - 2 0 0 2 . D e e e r s t e eiafzetdag is in die p e r i o -

eiklompen

d e s y s t e m a t i s c h v e r z a m e l d bij 5 0 - 1 0 0 w a t e r e n .

Neerslag

V a n d e k l i m a a t f a c t o r e n b l i j k e n alleen significante

cc.

December

0,25 ( - 1 , 3 9 )

9,23

(0,63)

0,97

Januari

-1,61 (-1.05)

0,55

(0,61)

Februari

14,62 ( 0 , 3 4 )

Maart

-4,29 (-0,58)

-0,05(0,15)1

0,81

0,86 (0,09)

-0,11 (-0,06|

0,60 (0,82)

10,28 ( 0 , 3 4 )

0,16(0,33)

-0,33 (-0,08<

0,10(0,73)

8,89 (0,75)

0,63

-0,07

0,72 (0,37

(0,03*)

(0,44)

(0,22)!

(0,55)

w i j z i g i n g e n in d e h o e v e e l h e i d n e e r s l a g i n d e c e m b e r ( 3 5 m m a f n a m e ) e n in d e g e m i d d e l d e t e m p e r a t u u r in f e b r u a r i ( 5 ° C e l s i u s t o e n a m e ) o p t e t r e d e n (zie t a b e l I). In L i m b u r g is g e e n n e e r s l a g -

Temperatuur

w i j z i g i n g a a n g e t o o n d , m a a r e r zijn.zoals v e r m e l d ,

December

-0,01 (0,00)

0,05 (O.OS)

0,08(0,99)

I

-0,08 (-0,43)

0,68 (0,06)

Januari

0,08(0,12)

0.07 (0.09)

0,24(0,20)

I

-0,28 (-0,64)

0,I7(<0,0I*)

Februari

0,16(0,20)

0,08 (0,09)

0,06

-0,67

(-0,52)

<0,0I*(0,02*)

p e r a t u u r s t i j g i n g in f e b r u a r i van 3,8° C e l s i u s t u s -

Maart

0,08 (-0,01)

0,05 (0,05)

0,10(0.85)

-0,61 (-0,48)

<0,0I*(0,03*)

sen 1980 e n 2 0 0 3 . H e t lijkt e r d u s o p d a t z i c h i n

(0,03*)

w e l s t e r k e aanwijzingen g e v o n d e n v o o r een t e m -


SEPTEMBER

M A A N D B L A D

L i m b u r g een overeenl
171

lAARGANG H

90

FIGUUR 3

Berekende start van de

k e l i n g v o o r d o e t als in W e s t - P o l e n .

2005

80

jaarlijkse eiafzetperiode in

D e Poolse regressieanalyse w i j s t o p een ver-

dagen na i januari en de

v r o e g i n g van h e t afzetten van de e e r s t e ei-

betreffende trendlijn (R=

k l o m p v a n a c h t d a g e n in 2 5 j a a r , m a a r z e is s t a -

-0,27)

70 60

in de periode

1980-2003.

50

tistisch n e t niet significant ( p = 0 , 0 6 6 ) . G e z i e n h e t feit dat de gegevens van de H e r p e t o l o g i -

40

sche Studiegroep ongeveer dezelfde tijdspan-

30

n e o m v a t t e n , is h e t o p m e r k e l i j k d a t o o k i n

20

L i m b u r g een vergelijkbaar v e r v r o e g d e eiafzet10

t r e n d is g e v o n d e n ( b i j n a 6,5 d a g in 2 4 j a a r ) , d i e

O

e v e n m i n s t a t i s t i s c h s i g n i f i c a n t is ( p = 0 , 1 5 ) . D u s

CT*

^

o n d a n k s h e t feit dat de Limburgse gegevens

S

g:

8

S

m i n d e r c o n s e q u e n t zijn v e r z a m e l d , d u i d e n ze o p e e n z e l f d e t e n d e n s als in W e s t - P o l e n . O f d e z e z i c h n o g s t a t i s t i s c h k a n v e r s t e r k e n , zal d e k o m e n d e jaren kunnen blijken. W a t betreft de berekende correlatiecoëfficiënten t r e e d t w e d e r o m een o v e r e e n k o m s t t u s s e n P o l e n e n L i m b u r g o p . D e e e r s t e eiafz e t d a g i n Polen b l i j k t n i e t g e c o r r e l e e r d t e zijn m e t de hoeveelheid maandelijkse neerslag, m a a r w e l n e g a t i e f m e t d e t e m p e r a t u u r in d e

d y n a m i e k v a n a m f i b i e ë n is d u s n o g l a n g e r e n

thus calculated indicates t h e annual start o f

m e e r o n d e r z o e k nodig.

t h e s p a w n i n g p e r i o d . T h e analysis s h o w e d

H e t c o n s e q u e n t bijhouden en v e r z a m e l e n

a negative t r e n d o f - 0 . 2 7 , b u t it did

van veldgegevens d o o r het N a t u u r h i s t o r i s c h

reach statistical significance (p=0.15).

not

G e n o o t s c h a p kan e e n b i j d r a g e l e v e r e n aan

R e g r e s s i o n analysis o f m o n t h l y

bovenvermelde o n d e r z o e k e n . D a t geldt niet

t i o n and mean t e m p e r a t u r e did n o t s h o w

a l l e e n v o o r a m f i b i e ë n , m a a r o o k v o o r alle a n -

a n y s i g n i f i c a n t c h a n g e s , e x c e p t in t h e m e a n

d e r e g r o e p e n o r g a n i s m e n . H e t is v o o r d e g e -

t e m p e r a t u r e in F e b r u a r y . T h e m e a n t e m -

m a a n d e n j a n u a r i , f e b r u a r i e n m a a r t . In L i m -

precipita-

nootschapsleden een interessante uitdaging

p e r a t u r e in t h i s m o n t h s h o w e d a c l e a r t e n -

o m de g r o t e gegevensbestanden te gebrui-

d e n c y t o w a r d s an a n n u a l i n c r e a s e by 0 . 1 6

k e n o m m e e r i n z i c h t t e k r i j g e n in a l l e r l e i e c o -

degrees (p=0.06).

logische verschijnselen en z o d o e n d e een bij-

S p e a r m a n c o r r e l a t i o n analysis s h o w e d a

b u r g geldt d i t v o o r de m a a n d e n f e b r u a r i en m a a r t . V e r v o l g e n s d u i d t r e g r e s s i e - a n a l y s e in P o l e n o p e e n r e s p o n s v a n 1,46 ± 0 , 3 8 d a g e n v e r v r o e g i n g van de eiafzet per

1° C e l c i u s

v o o r de maanden januari t o t en m e t maart. D e Limburgse gegevens duiden o p dezelfde

d r a g e t e l e v e r e n aan e e n b e t e r e n a t u u r b e -

s t r o n g and significant negative relation b e -

scherming.

t w e e n t h e first s p a w n o b s e r v a t i o n s a n d t h e

D A N K W O O R D

T h e r e s p o n s e in t e r m s o f e a r l i e r s p a w n i n g

m e a n t e m p e r a t u r e in F e b r u a r y a n d M a r c h . r e s p o n s , n a m e l i j k v a n 1,45 ± 0 , 3 3 d a g e n v e r v r o e g i n g van de elafzetperiode per graad

Een welgemeende

(F| 2 2 = 1 8 , 4 ; R 2 = 4 5 , 6 % ; p < 0 , 0 0 3 ) . Er d i e n t t e w o r d e n o p g e m e r k t d a t o o k n o g a n d e r e v o r m e n van c o r r e l a t i e s tussen de eiafzetdag en neerslag- o f t e m p e r a t u u r g e g e vens z o u d e n k u n n e n w o r d e n nagegaan. D e gemiddelden per maand kunnen w o r d e n vervangen d o o r l a n g e r e ( b i j v o o r b e e l d zes w e -

ben bijgedragen vangrijke

dank geldt aan allen die aan het opbouwen

gegevensbestand

sche Studiegroep.

van de

voortplantingswateren van

hebom-

Herpetologi-

Met name dank aan

die al vroeg in het seizoen

wezigheid

van het

diegenen

op pad zijn gegaan

af te speuren

op de

w a s c a l c u l a t e d as 1.45 ± 0 . 3 3 d a y s f o r e a c h degree ( F , 1 8 . 4 ; R2=45.6%; p<0.003). All these observations are very similar t o t h o s e in a r e c e n d y p u b l i s h e d s t u d y b y T r y -

om

j a n o w s k i at al. ( 2 0 0 3 ) in W e s t - P o l a n d , c o v -

aan-

e r i n g t h e 1 9 7 8 - 2 0 0 2 p e r i o d . It can be c o n c l u d e d t h a t o v e r t h e last 2 5 y e a r s , t h e C o m -

kikkerdril.

m o n f r o g has s h o w n s o m e e v i d e n c e o f a ken) of k o r t e r e (bijvoorbeeld t w e e w e k e l i j k trend towards

an e a r l i e r s p a w n i n g

re-

se) p e r i o d e n o f d e t e m p e r a t u u r s o m o v e r e e n bepaalde p e r i o d e . D e r g e l i j k e v a r i a n t e n zijn

sponse, t r i g g e r e d by higher m e a n t e m p e r -

SUMMARY

atures

before

the spawning time.

The

n i e t u i t g e w e r k t in v e r b a n d m e t d e v e r g e l i j INDICATIONS

king m e t de Poolse studie.

SPAWNING FROG

IN

CLIMATE

OF

change, h o w e v e r , does n o t reach statisti-

EARLIER

BY T H E

LIMBURG

cal e v i d e n c e .

C O M M O N DUE

TO

CHANGE?

CONCLUSIE In t h e p e r i o d f r o m 1 9 8 0 t o 2 0 0 3 , t h e H e r V e r s c h i l l e n d e o n d e r z o e k e n aan d e

Bruine

petological Society collected m o r e

k i k k e r w i j z e n v o o r de p e r i o d e vanaf circa

2845 observations of spawn of the C o m -

1980 n o g niet o p een statistisch a a n t o o n b a -

m o n f r o g {Rana temporaria)

re v e r v r o e g i n g van de e l a f z e t p e r i o d e

province of Limburg. These

d e z e s o o r t als r e a c t i e o p h e t w a r m e r

van wor-

throughout the observations

c a n b e r e g a r d e d as r a n d o m s a m p l e s f o r t h e

den van de m a a n d e n v ó ó r de elafzetperiode.

start o f t h e spawning period.

T o t nu duiden de berekeningen o p

A r e g r e s s i o n analysis w a s d o n e w i t h

'sterke

LITERATUUR

than BEEBEE, T . J.C. ( 1 9 9 5 ) . Amphibian breeding and climate. Nature 374: 219-220 K N M I , 2 0 0 5 . Maand- en jaarwaarden van de temperatuur, neerslag en luchtdruk I maart 2005. http://www.knmi.nl/ voor1/kd/lijsten/mndgem/maandgemtemp.html. TERHIVUO, J., 1 9 8 8 . Phenology of spawning for the common frog (Rana temporaria L.) in Finland from 1846 the

aanwijzingen'. V o o r de mogelijke gevolgen

m e a n d a t e o f t h e first t e n o b s e r v a t i o n s o f

van klimaatwijzigingen o p het gedrag, de

e a c h y e a r . T h e first t w o d a t e s w e r e r e g a r d -

fenologie, de o n t w i k k e l i n g en de populatie-

e d as o u t l i e r s a n d w e r e i g n o r e d . T h e d a t e

to 1986, Annales Zoologici Fennici 25; 165-175. TRYJANOWSKI, P., M . RYBACKI & T . SPARKS, 2 0 0 3 . Chan-

ges in the first spawning dates of common frogs and common toads in western Poland in 1978-2002. Annales Zoologici Fennici 40: 459-464.

SEPTEMBER 2 0 0 5 JAAllGANG 94

172


M A A N D B L A D

VOORTPLANTING. GROEI EN MIGRATIE VAN DE RIVIERDONDERPAD NOORD-LIMBURGSE B E E K M O N D I N G E N KANSEN VOOR DE RIVIERDONDERPAD BIJ TOEKOMSTIGE BEEKHERSTELMAATREGELEN B.j.A. Pollux, A. Korosi, M.

Afdeling

Afdeling

Dorenbosch,

W.C.E.P. P.M.j.

Afdeling

Verberk,

Pollux,

Aquatische

Cellulaire

Dierecologie

Stichting

Antoniuslaan

Oecologie

Dierfysiologie,

Biologie,

Radboud

Radboud

Universiteit

en Ecofyslologie,

Bargerveen, 83, 5921

en Milieu Radboud

Radboud

Universiteit

Universiteit

Nijmegen, Universiteit

Nijmegen,

Nijmegen,

Toernooiveld Nijmegen,

Toernooiveld

Toernooiveld

1, 6525

ED

Toernooiveld I, 6525

ED

1, 6525

ED

Nijmegen

Nijmegen 1, 6525

ED

Nijmegen

Nijmegen

KB Blenck

In Noord-Limburg wordt de Rivierdonderpad (Cottus gobio L., 1758) alleen in de Zandmaas en in mondingen van hierop afwaterende beken aangetroffen. In dit artikel wordt beschreven op welke wijze de Rivierdonderpad door het jaar heen van deze beekmondingen gebruik maakt, wordt een verklaring gegeven voor de afwezigheid in bovenstroomse beekdelen, en worden een aantal voorwaarden geschetst die de kans op een succesvolle kolonisatie van herstelde beeklopen verhogen.

is n i e t b e k e n d o f d e R i v i e r d o n d e r p a d g e d u r e n d e h e t h e l e j a a r in d e b e e k m o n d i n g e n a a n w e z i g is o f d a t d e s o o r t i n d e w i n t e r n a a r d e diepere Zandmaas t r e k t . Hierbij aansluitend is o o k n i e t b e k e n d o f d e R i v i e r d o n d e r p a d zich in b e e k m o n d i n g e n v o o r t p l a n t , o f d a t d e z e h a b i t a t s a l l e e n f u n g e r e n als k r a a m k a m e r v o o r juvenielen en v o o r t p l a n t i n g alleen in d e Zandmaas plaatsvindt. O m o p deze vragen een a n t w o o r d t e vinden w e r d e n 1 9 N o o r d Limburgse beekmondingen, gedurende de p e r i o d e mei 2004 - april 2005 regelmatig m e t

INLEIDING

p r o b e r e n w e een verklaring t e geven v o o r de

behulp van schepnetten bemonsterd. O p

a f w e z i g h e i d v a n d e R i v i e r d o n d e r p a d in d e b o -

deze wijze w e r d getracht een beeld t e krij-

D e R i v i e r d o n d e r p a d (figuur I) k o m t in L i m -

v e n s t r o o m s e beekdelen van deze b e e k l o p e n

gen van h e t p o p u l a t i e v e r l o o p van d e Rivier-

b u r g o v e r d e gehele lengte van d e Maas v o o r .

en t e voorspellen in h o e v e r r e de Rivierdon-

donderpad.

In d e Z u i d - L i m b u r g s e G r e n s m a a s e n h a a r z i j -

derpad z o u kunnen profiteren van t o e k o m -

b e k e n ( v o o r a l d e J e k e r , V o e r e n G e u l ) is d e

s t i g e b e e k h e r s t e l m a a t r e g e l e n . H i e r t o e is

Rivierdonderpad een zeldzame verschijning

m e e r kennis nodig o v e r h o e en in w e l k e tijd

g e w o r d e n (GUBBELS, 2 0 0 0 ) . H o e w e l d e s o o r t

van h e t jaar d e R i v i e r d o n d e r p a d van b e e k -

METHODE VAN ONDERZOEK

i n N o o r d - L i m b u r g a l g e m e n e r is, is d e R i v i e r -

mondingen gebruik maakt. Afgezien van d e

In t o t a a l w e r d e n 19 b e e k m o n d i n g e n o p d e

d o n d e r p a d a l l e e n v a s t g e s t e l d in d e Z a n d m a a s

aan-

o o s t - en w e s t o e v e r van d e Z a n d m a a s tussen

en in e e n aantal h i e r o p a f w a t e r e n d e b e e k -

bekend over de ecologie van de Rivierdon-

N e e r en Sambeek, tweewekelijks b e m o n -

m o n d i n g e n (GUBBELS, 2 0 0 0 ) . I n d i t a r t i k e l

d e r p a d in d e N o o r d - L i m b u r g s e b e k e n . H e t

s t e r d ( f i g u u r 2 ) . Bij d e b e m o n s t e r i n g w e r d

o f a f w e z i g h e i d v a n d e s o o r t , is e r w e i n i g

g e b r u i k g e m a a k t van t w e e t y p e n n e t t e n : kleine schepnetten (60x40 c m m e t maaswijdte I x I m m ) en g r o t e r e schepnetten (70x50 c m m e t maaswijdte 3x3 m m ) . D e lichaamslengt e van d e gevangen vissen w e r d t e r p l e k k e t o t op de millimeter nauwkeurig gemeten, waarna d e vissen in d e b e e k w e r d e n t e r u g g e z e t .

RESULTATEN VOORTPLANTING

EN GROEI

V o o r h e t a f z e t t e n van e i e r e n heeft d e Rivierd o n d e r p a d een stenige en s t r u c t u u r r i j k e b o -

FIGUUR I De Rivierdonderpad (Cottus gobio) (foto: Notuurbo/ons Umes divergens, Ben Crombagi)s).


d e n n o d i g ( G U B B E L S , 2 0 0 0 ; K N A E P K E N S e t al.,

2 0 0 4 a ) . O p 17 a p r i l 2 0 0 5 w e r d e r i n d e L o t t u m s e Molenbeel< o n d e r stenen naar eipak-

173


M A A N D B L A D

FIGUUR 2

Ligging van de / 9 onderzociite beel<mondingen in Noord-Limburg.

k e t t e n gezocht. N a h e t o m d r a a i e n van zes g r o t e s t e n e n w e r d al e e n e i p a k k e t g e v o n d e n (figuur3), een bewijs dat de R i v i e r d o n d e r p a d z i c h d a a d w e r k e l i j k in d e m o n d i n g v a n d e L o t -

.Wellse Molenbeek

tumse molenbeek voortplant. O m de nesten

Looysche Graaf Rodebeek

in d e z e b e e k n i e t v e r d e r t e v e r s t o r e n w e r d

Geldersch-Nierskanaal

n i e t v e r d e r g e z o c h t . Eind m e i 2 0 0 4 w e r d e n

'—Lingsforterbeek

de e e r s t e 0 + R i v i e r d o n d e r p a d d e n (vissen in 2004 geboren) m e t een schepnet gevangen. D e kleinste Rivierdonderpad die w e r d gevang e n h a d e e n l e n g t e v a n 18 m m . In f i g u u r 4 s t a a t de lengte van d e gevangen vissen w e e r g e g e -

Schelkensbeek

v e n p e r maand. D e g r o e i van eerstejaars R i -

Huilbeek

v i e r d o n d e r p a d d e n v o l g t , n e t als b i j a l l e a n d e re z o e t w a t e r v i s s e n in N e d e r l a n d , r u w w e g een S-vormig patroon datsterk gerelateerd is a a n d e s e i z o e n s v e r a n d e r i n g e n i n w a t e r t e m p e r a t u u r en voedselaanbod ( P O L L U X et al., 2 0 0 4 ; 2 0 0 5 ) . T i j d e n s d e w a r m e

zomer-

maanden vlak na d e g e b o o r t e , v e r t o n e n d e jonge R i v i e r d o n d e r p a d d e n e e n zeer snelle groei. Tijdens de herfst n e e m t de groei m e t de daling van d e w a t e r t e m p e r a t u u r geleidel i j k af, e n g e d u r e n d e d e k o u d e w i n t e r m a a n d e n is d e g r o e i v r i j w e l n u l ( f i g u u r 4 ) . U i t f i g u u r 4 blijkt v e r d e r dat de Rivierdonderpad tijdens zijn e e r s t e levensjaar een lengte van o n g e v e e r 5-8 c m kan b e r e i k e n . D e e e r s t e maanden na d e v o o r t p l a n t i n g s p e r i o d e is h e t v e r s c h i l t u s sen eerstejaars ( f i g u u r 4 , r o d e stippen) e n o u d e r e j a a r s vissen ( f i g u u r 4, b l a u w e stippen) nog duidelijk t e zien. Vanaf n o v e m b e r valt d e scheiding tussen deze t w e e g r o e p e n niet duidelijk m e e r aan t e g e v e n ( d e i n d e l i n g in r o d e

Broekhuizer

den geleidelijk w e e r a f V o o r deze geleidelijke

Molenbeek, Springbeek, Schelkensbeek, Tas-

afname van d i c h t h e d e n zijn t w e e mogelijke

beek e n H u i l b e e k hebben aanzienlijk m i n d e r

r e d e n e n aan t e g e v e n : s t e r f t e e n e m i g r a t i e .

mondingen van de Rodebeek,

stenig substraat en w o r d e n g e k e n m e r k t d o o r

Gedurende de onderzoeksperiode

de aanwezigheid van v o o r n a m e l i j k zanderige

tijdens bemonsteringen herhaaldelijk (circa

b o d e m s . In d e z e b e e k m o n d i n g e n

werden

tien keer) d o d e , halfvergane juveniele Rivier-

o v e r e e n k o m s t i g , veel lagere d i c h t h e d e n Ri-

donderpadden aangetroffen. Deze waarne-

v i e r d o n d e r p a d d e n w a a r g e n o m e n ( t a b e l I),

m i n g e n g e v e n aan d a t s t e r f t e t e n g e v o l g e v a n

D e s o o r t w e r d o o k a a n g e t r o f f e n in a l t e r n a -

bijvoorbeeld voedselgebrek o f ziekte, een r o l

tieve habitats zoals o n d e r t a k k e n , planken,

k a n spelen bij d e a f n a m e in d i c h t h e d e n na d e

b l a d e r e n , in h e t w a t e r h a n g e n d e s t r u i k e n o f

voortplantingsperiode. Sterfte kan o o k o p -

w o r t e l s van b o m e n (zie o o k G U B B E L S , 1997).

t r e d e n d o o r middel van predatie. O n d e r z o e k

D e R i v i e r d o n d e r p a d is e e n v o e d s e l g e n e r a -

in d r i e E n g e l s e r i v i e r e n h e e f t u i t g e w e z e n d a t

list, d i e z i c h v o e d t m e t e e n b r e e d scala a a n

de R i v i e r d o n d e r p a d bij d e d r i e d o m i n a n t e

ongewervelde

p r o o i v i s s e n b e h o o r d e (REYNOLDS & H i N G E

bodemorganismen

zoals

i n s e c t e n ( l a r v e n ) , slakjes, w o r m e n e n k l e i n e

1996; T O M L I N S O N & P E R R O W , 2 0 0 3 ) . V o g e l s

kreeftachtigen, maar o o k w e l visseneitjes e n

z o a l s d e I j s v o g e l (Alcedo

vissenlarven ( H Y S L O P

als Paling (Angu///o anguilla).

e n b l a u w e g r o e p e n is d o o r d e a u t e u r s g e schat, uitgaande van h e t S-vormige g r o e i p a t r o o n m e t lage t o t g e e n g r o e i t i j d e n s d e h e r f s t e n d e w i n t e r ) . H o e w e l de s o o r t een m a x i m a le l e n g t e k a n b e r e i k e n v a n 1 5 c m , w o r d t h i j z e l d e n g r o t e r d a n 12 c m ( G U B B E L S , 2 0 0 0 ) . In de huidige studie w e r d een maximale lengte w a a r g e n o m e n v a n 10,2 c m .

werden

1982; W E L T O N et

al.,

atthis),

e n vissen z o -

S n o e k (Esox

lucius)

1983; C o p p et al., 1 9 9 4 ; G u B B E L S , 2 0 0 0 ) . S o m s staan zelfs vissen o p h e t m e n u . O p 3 a p r i l 2005 w e r d in de Tasbeek een R i v i e r d o n d e r p a d ( 8 , 2 c m ) m e t e e n B e r m p j e (Barbatula batulus)

bar-

in d e b e k w a a r g e n o m e n . H e t B e r m -

pje w a s z o g r o o t ( ± 5 c m ) d a t h e t n i e t in é é n keer d o o r de Rivierdonderpad kon w o r d e n doorgeslikt (het kopgedeelte w e r d verteerd

HABITATKEUZE

t e r w i j l de staart nog uit de bek van d e Rivier-

E N VOEDSEL

d o n d e r p a d stak).

D e meeste beekmondingen bieden een dyn a m i s c h e o v e r g a n g t u s s e n b e e k e n Maas gek e n m e r k t d o o r stenige en s t r u c t u u r r i j k e b o -

SEIZOENSVERSCHILLEN HEDEN

IN VISDICHT-

d e m s , e e n g r o t e variatie aan s t r o o m s n e l h e den en hoge zuurstofconcentraties.

Beek-

De Rivierdonderpad maakt gedurende het

m o n d i n g e n die g e t y p e e r d w o r d e n d o o r der-

h e l e j a a r g e b r u i k v a n d e b e e k m o n d i n g e n . In

gelijke k e n m e r k e n zoals d e L i n g s f o r t e r b e e k ,

m e i e n juni, n e t na d e v o o r t p l a n t i n g s p e r i o d e ,

Lottumse Molenbeek, Everlosebeek, W i l -

w o r d e n hoge dichtheden juveniele Rivierdon-

derbeek en Kwistbeek, hadden de hoogste

d e r p a d d e n w a a r g e n o m e n (figuur 5 ) . In d e

d i c h t h e d e n R i v i e r d o n d e r p a d d e n ( t a b e l I). D e

daarop volgende maanden nemen de dlchthe-

FIGUUR 3 Eipakket van de Rivierdonderpad (Cottus gobio), onder een steen Ín de monding van de Lottumse Molenbeek (foto: Ban Pollux).

SEPTEMBER

174

2005

NATUURHISTORISCH

JAARGANG 94

BEGELEIDENDE

M A A N D B L A D

VISSOORTEN

zijn g e d u c h t e p r e -

gen ( T O M L I N S O N & P E R R O W , 2003). D e z e z o u -

d a t o r e n van de Rivierdonderpad ( T O M L I N -

den dan uit de beekmondingen kunnen w e g -

SON

& P E R R O W , 2 0 0 3 ) . O n d e r z o e l < in d r i e

t r e k k e n , r i c h t i n g d e Maas. H o e w e l d e Rivier-

Gedurende de periode mei 2004 t o t en m e t

Engelse r i v i e r e n h e e f t u i t g e w e z e n d a t d e R i -

donderpad verondersteld w o r d t erg honkvast

april 2 0 0 5 w e r d e n in t o t a a l 4 6 7 9 vissen g e -

vierdonderpad t o t de drie dominante prooi-

t e zijn, w o r d t in d e l i t e r a t u u r t o c h m e l d i n g

v a n g e n b e h o r e n d e t o t 2 0 s o o r t e n . In tabel I

vissen van d e Ijsvogel b e h o o r t ( R E Y N O L D S &

gemaakt

SMYLY

staat v o o r iedere b e e k m o n d i n g de waarge-

H I N G E , 1996; T O M L I N S O N & P E R R O W , 2 0 0 3 ) .

( 1 9 5 7 ) geeft e e n h o m e - r a n g e aan v a n m a x i -

n o m e n v i s s o o r t e n en h e t t o t a a l aantal g e -

O o k juveniele Baarzen m e t een lengte van

m a a l 1 5 - 2 0 m . D O W N H O W E R et al. ( 1 9 9 0 ) g e -

vangen vissen p e r s o o r t w e e r g e g e v e n . D e

7 , 5 - 1 5 , 0 c m e t e n al k l e i n e vissen ( D R I E S S E N ,

ven verschillende home-ranges, tussen vier e n

laatste k o l o m in tabel I g e e f t d e f r e q u e n t i e

2 0 0 0 ) , e n d e z e g r o o t t e - k l a s s e w e r d vaak in

4 8 m , aan v o o r d e R i v i e r d o n d e r p a d . FiSHER &

gezamenlijke aanwezigheid m e t de Rivier-

de b e e k m o n d i n g e n a a n g e t r o f f e n ( t a b e l I).

K U M M E R (2000) v o n d e n tijdens hun onder-

d o n d e r p a d w e e r , o f w e l begeleidende vis-

Predatie ( v o o r n a m e l i j k van d e kleinere juve-

zoek een n o g grotere home-range v o o r Ri-

s o o r t e n v a n d e R i v i e r d o n d e r p a d . Z o is i n

niele R i v i e r d o n d e r p a d d e n )

is d u s o o k e e n

v i e r d o n d e r p a d d e n , w a a r b i j migraties o v e r 150

100% van d e locaties w a a r d e R i v i e r d o n d e r -

mogelijke o o r z a a k v o o r d e afname van w a a r -

m w e r d e n w a a r g e n o m e n . K N A E P K E N S e t al.

p a d is g e v a n g e n , d e D r i e d o o r n i g e

g e n o m e n d i c h t h e d e n (figuur 5).

( 2 0 0 4 b ) t o o n d e n s e i z o e n s e f f e c t e n aan b i j m i -

b a a r s (Gasterosteus

E m i g r a t i e v a n ( j o n g e ) R i v i e r d o n d e r p a d d e n is

gratievan Rivierdonderpadden metafstanden

troffen. D e s o o r t e n die h e t vaakst

e e n a n d e r e m o g e l i j k h e i d d i e d e a f n a m e in

van ongeveer l O - I O O m v ó ó r h e t paaiseizoen,

m e t de Rivierdonderpad w e r d e n gevangen

dichtheden kan verklaren. N a a r m a t e juvenie-

en 10-260 m tijdens h e t paaiseizoen. Gezien

waren daarmee de Driedoornige

le R i v i e r d o n d e r p a d d e n g r o e i e n , n e e m t d e b e -

hetfeit dat N o o r d - L i m b u r g s e beekmondingen

baars (100%), B e r m p j e (94%), B l a n k v o o r n

h o e f t e aan e e n g r o t e r t e r r i t o r i u m t o e , w a t z o u

v a a k k o r t e r z i j n d a n 100 m ( g e r e k e n d v a n a f d e

(Rutilus

k u n n e n leiden t o t c o m p e t i t i e o m r u i m t e m e t

M a a s t o t aan d e e e r s t e s t u w ) , is e m i g r a t i e v a n

d o o r n i g e s t e k e l b a a r s (Pungitius

andere (grotere) individuen. D e grootste die-

d i e r e n u i t d e b e e k m o n d i n g e n naar d e Maas

( 5 3 % ) e n R i v i e r g r o n d e l (Gobiogobio)

ren zouden de territoria kunnen opeisen en

dan o o k een a n d e r e mogelijke o o r z a a k v o o r

D i t k o m t o v e r e e n m e t d e zes s o o r t e n die

de minder sterke (kleinere) individuen wegja-

de a f n a m e in d i c h t h e d e n .

d o o r G U B B E L S ( 2 0 0 0 ) o o k als m e e s t f r e -

e n B a a r s {Perca

fluviatilis)

van migratiebewegingen.

rutilus)

aculeatus)

stekel-

o o k aangesamen

stekel-

(77%), Baars (65%), T i e n pungitius) (41%).

TABEL I Overzicht var) begeieidende soorten van de Rivierdonderpad fCottus gobioj, gebaseerd op bemonsteringen van 19 Noord-Limburgse beekmondingen gedurende de periode mei 2004 tot en met april 2005 (aanwezige substraattypen: 8=beton; Z=oi'erwegend zanderig substraat; ZIS=zowei zanderige ais stenige substraattypen aanwezig; S=overwegend stenig substraat). De laatste kolom geeft de frequentie gezamelijke aanwezigheid (%) weer, ofwei de frequentie van locaties waar deze vissoort voorkomt ten opzichte van locaties waar de Rivierdonderpad voorkomt

ï

I I t 2

O

•e

0) 01

.O V •O

CL V>

!

It

in

i

VI C

je

Z

V

Beken

<

O Ü

V

c

^•ö

O

O

Si •=

^

i-o

5

4

.2

ê

1

4

Aantal bemonsteringen

2

2

3

5

3

4

6

9

4

8

Aanwezige substraattype

B

B

Z

z

Z

Z

Z

Z

Z

Z

4 1 14

6 9

321

1 1

9

184

34

63

5

1

18

18

580

37

3

2

55

1

11

105

8

1

56

6 249

151

R i v i e r d o n d e r p a d (Cottus gobio)

4

2

2

D r i e d o o r n i g e stel<elbaars

5

26

3

7

8

15 400

8

7

8

7

Z/S Z/S Z/S Z/S Z/S Z/S Z/S Z/S 4 2

29 1

14

14

20

10

94

460

13

2

15

1

24

106

15

3

22

5

7

6

S 16

36

40

15

162

66 34

10

9

67

19

1 1

2

164 1 2

1

(Gosterosteus aculeatus) B e r m p j e (Barbatulo barbatulus)

10

4

B l a n k v o o r n (Rutilus rutilus)

15

90

7

B a a r s (Perca fluviatilis) Tiendoonige stekelbaars

8

2

6 7

3

(Pungitius pungitius) R i v i e r g r o n d e l (Gobio gobio) K o p v o o r n (Leuciscus cephaius)

1 56

5

3 25

2

6

325 2

16 5

Kleine m o d d e r k r u i p e r

(Cobitis taenia) S n o e k (£sox lucius)

I 1,8

Blauwband

ll,8J

(Pseudorasbora parva) B i t t e r v o o r n (Rhodeus sericeus) A l v e r (Alburnus alburnus) P o s (Cymnocephalus cernuus) S e r p e l i n g (Leuciscus leuascus) Winde(Leudscus idus) R i e t v o o r n (Rutiius erythrophthalmus) S n o e k b a a r s (Stizostedion Iucioperca) B a r b e e l (Barbus borbus) P a l i n g (Anguilla anguilla)

I

N A T U U l î H I S T O R I S C H

q u e n t e begeleidende v i s s o o r t e n van d e Rivierdonderpad w e r d e n beschreven.

LEVENSSTRATEGIE O p basis v a n i n f o r m a t i e o v e r d e b i o l o g i e e n ecologie van de R i v i e r d o n d e r p a d kan een lev e n s s t r a t e g i e in d e b e e k m o n d i n g e n w o r d e n geschetst v o o r

de Rivierdonderpad. D e

s o o r t is e e n t y p i s c h e r e s i d e n t e s o o r t , w a t b e t e k e n t d a t hij alle levensstadia in d e b e e k monding

volbrengt

(POLLUX

&

VERBERK,

2 0 0 2 ; P O L L U X et ai, 2 0 0 4 ; 2 0 0 5 ) . D e a a n w e z i g h e i d v a n e i e r e n is e e n b e w i j s d a t d e s o o r t zich d a a d w e r k e l i j k in b e e k m o n d i n g e n k a n v o o r t p l a n t e n . D e 0 + g r o e i is e e n i n d i c a t i e d a t

175

SEPTEMBER 2 0 0 5 JAAllGANG 94

M A A N D B L A D

FIGUUR 4 Weergave van lengtes (cm) van alle waargenomen Rivierdonderpadden (Cottus gobio) (n=287) in 19 beekmondingen in Noord-Limburg gedurende mei 2004 tot en met april 2005. De grootte van de stippen is proportioneel aan het aantal vissen van die vislengte dat op die datum werd gevangen. De rode stippen zijn eerstejaars vissen (geboren in 2004), de blauwe stippen zijn ouderejaars vissen (geboren voor 2004) en de gele stippen zijn vissen waarvan de leeftijd onbel<end is.

Mei

Jul

Aug

Sep

Okt

Nov

Dec

Feb

Mrt

Apr

2004

2004

2004

2004

2004

2004

2004

2005

200 5

2005

d e s o o r t d e b e e k m o n d i n g e n als e e n k r a a m k a m e r v o o r juveniele vissen g e b r u i k t . D e

actief, w a n n e e r dagactieve p r e d a t o r e n niet

a a n g e t r o f f e n . H i e r v o o r zijn t w e e m o g e l i j k e

aanwezigheid van adulten g e d u r e n d e h e t hele

f o e r a g e r e n . O v e r d a g h o u d t hij zich schuil

r e d e n e n t e b e d e n k e n . T e n e e r s t e z i j n e r in d e

jaar d o o r , geeft aan d a t b e e k m o n d i n g e n e e n

o n d e r s t e n e n in d e b e e k b e d d i n g , hierbij g e -

b o v e n s t r o o m s gelegen beeklopen nauwelijks

geschikt habitat v o r m e n v o o r volwassen in-

h o l p e n d o o r e e n afgeplat lichaam w a a r d o o r

geschikte habitats aanwezig v o o r d e Rivier-

d i v i d u e n e n d a t d e z e w a a r s c h i j n l i j k n i e t in d e

hij g o e d o n d e r d e s t e n e n k a n k r u i p e n . D e

donderpad. D i t geldt voornamelijk v o o r be-

w i n t e r w e g t r e k k e n naar d e d i e p e r e Z a n d -

s o o r t heeft bovendien een zeer effectieve

k e n die in d e Peelregio o p de w e s t o e v e r van

maas.

s c h u t k l e u r w a a r d o o r hij o p d e b o d e m nau-

d e Maas liggen. D e z e b e k e n w o r d e n g e k e n -

In d e b e e k m o n d i n g e n o n d e r v i n d t d e R i v i e r -

w e l i j k s z i c h t b a a r is v o o r o p z i c h t j a g e n d e p r e -

m e r k t d o o r e e n lage s t r o o m s n e l h e i d , e e n

d o n d e r p a d waarschijnlijk c o n c u r r e n t i e van

d a t o r e n . D e z e aanpassingen stellen d e Rivier-

zanderige b o d e m (vaak m e t e e n d i k k e slib-

begeleidende residente beekvissoorten z o -

d o n d e r p a d in s t a a t z i c h t e h a n d h a v e n in b e e k -

laag), e e n s t e r k o n t w i k k e l d e v e g e t a t i e e n e e n

als d e D r i e d o o r n i g e - e n T i e n d o o r n i g e s t e k e l -

habitats w a a r d e a n d e r e v i s s o o r t e n zich niet

visfauna die g e d o m i n e e r d w o r d t d o o r e u -

baars, h e t B e r m p j e en de R i v i e r g r o n d e l . O m

k u n n e n v e s t i g e n , m e t n a m e in d e o n d i e p e s n e l

rytope en limnofiele vissoorten

zich t e kunnen handhaven t e n opzichte van

s t r o m e n d e beekdelen m e t een stenig sub-

B A G H S et ai, 2 0 0 0 ; P O L L U X et ai, 2 0 0 4 ; 2 0 0 5 ) .

deze s o o r t e n heeft de Rivierdonderpad een

straat.

In d e z e b e k e n b e v i n d e n g e s c h i k t e h a b i t a t s

s p e c i a l i s t i s c h e l e v e n s t r a t e g i e . D e s o o r t is laat

T o t slot kent de Rivierdonderpad, vanwege

g e s l a c h t s r i j p (pas na t w e e t o t d r i e jaar, v e e l

zijn b e p e r k t e migratiecapaciteit, maar e e n

later dan h e t B e r m p j e , Riviergrondel en D r i e -

lage ( h e r ) k o l o n i s a t i e s n e l h e i d v a n g e s c h i k t e

en T i e n d o o r n i g e stekelbaars) en p r o d u c e e r t

h a b i t a t s . Bij o n g u n s t i g e f l u c t u a t i e s i n d e o m -

slechts 5 0 t o t 1000 eitjes ( G U B B E L S 2 0 0 0 ) ,

gevingsvariabelen (zoals een tijdelijk v e r -

aanzienlijk m i n d e r dan d e andere vier resi-

slechterde waterkwaliteit) kan de Rivierdon-

d e n t e v i s s o o r t e n ( V E R B E R K et ai, 2 0 0 4 ) . D e

derpad niet even wegvluchten o m het gebied

l e v e n s d u u r v a n d e R i v i e r d o n d e r p a d is m e t

later w e e r t e h e r k o l o n i s e r e n , zoals b i j v o o r -

v i e r t o t a c h t jaar ( G U B B E L S , 2 0 0 0 ) e c h t e r r e -

beeld de D r i e d o o r n i g e stekelbaars w e l kan

latief h o o g v e r g e l e k e n m e t d e a n d e r e resi-

( V E R B E R K et ai, 2 0 0 4 ) . D i t g e b r e k a a n h e r k o -

d e n t e b e e k v i s s e n ( V E R B E R K e t ai, 2 0 0 4 ) ,

lonisatievermogen zou een verklaring kun-

w a a r d o o r h i j z i c h v a k e r zal k u n n e n v o o r t -

nen zijn v o o r d e n o g steeds v o o r t d u r e n d e

planten. D e Rivierdonderpad heeft verder

afwezigheid van de R i v i e r d o n d e r p a d o p vele

een aantal m o r f o l o g i s c h e en gedragsaanpas-

plekken in Zuid-Limburg; plekken waar hij

singen die h e m in staat stellen o m succesvol

vroeger nog w e l v o o r k w a m maar nu niet

o m voedsel t e c o n c u r r e r e n m e t de andere

m e e r , t e r w i j l deze p l e k k e n in p o t e n t i e w e e r

r e s i d e n t e b e e k v i s s e n . D e s o o r t is e e n v o e d -

g e s c h i k t z i j n (GuBBELS, 2 0 0 0 ) .

Bermpje, D r i e - en T i e n d o o r n i g e stekelbaars en R i v i e r g r o n d e l . O o k o m p r e d a t i e t e k u n nen o n d o p e n v e r t o o n t de Rivierdonderpad

stroomsnelheid bieden, hogere zuurstofconcentraties hebben en gekenmerkt

worden

door

bodems

stenige

en structuurrijke

( C R O M B A G H S e t ai, 2 0 0 0 ; C A R T E R e t ai,

2004;

K N A E P K E N S et o f , 2 0 0 2 ; 2 0 0 4 a ) . T e n t w e e d e , w o r d t m i g r a t i e s t r o o m o p w a a r t s in v r i j w e l alle b e k e n b e l e m m e r d d o o r d e a a n w e z i g h e i d van s t u w e n , R i v i e r d o n d e r p a d d e n zijn slecht e z w e m m e r s e n h o o g t e v e r s c h i l l e n v a n 18 t o t 2 0 c m w o r d e n al g e z i e n als e e n b a r r i è r e v o o r stroomopwaartse migratie ( U T Z I N G E R e t al., 1 9 9 8 ) . I n b e k e n w a a r g e e n

stuwen

( m e e r ) zijn é n w a a r g e s c h i k t e habitats a a n w e zig zijn, kan d e R i v i e r d o n d e r p a d v e r d e r w e l s t r o o m o p w a a r t s w o r d e n aangetroffen, zoals

2000).

DISCUSSIE: HET VOORKOMEN IN NOORD-LIMBURGSE BEKEN

p r o p o r t i o n e e l g r o t e k o p e n b e k kan hij b o v e n d i e n veel g r o t e r e p r o o i e n aan dan h e t

m o n d i n g e n , die een g r o t e r e variatie aan

2 0 0 0 ; 2 0 0 5 ) , d e R o e r e n S w a l m (GuBBELS,

scala a a n v o e d s e l b r o n n e n ( e i e r e n , l a r v e n e n

d e b o d e m d i e r e n als v i s s e n ) . D o o r z i j n b u i t e n -

v o o r de R i v i e r d o n d e r p a d zich alleen in d e

in d e O o s t r u m s e b e e k ( D O R E N B O S C H e t ai,

selgeneralist d i e g e b r u i k m a a k t van een b r e e d

volwassen individuen vanz o w e l ongewervel-

(CROM-

PROFIJT VAN TOEKOMSTIGE AFWEZIGHEID BEEKLOPEN

IN BOVENSTROOMSE

MAATREGELEN?

HERSTEL-

W i l d e R i v i e r d o n d e r p a d in N o o r d - L i m b u r g In N o o r d - L i m b u r g s e b e k e n w o r d t d e R i v i e r -

in d e t o e k o m s t p r o f i t e r e n v a n b e e k h e r s t e l -

d o n d e r p a d v o o r n a m e l i j k in d e m o n d i n g e n

p r o j e c t e n , d a n k u n n e n w e o p basis v a n d e

e n k e l e a a n p a s s i n g e n . Z o is d e s o o r t 's n a c h t s

SEPTEMBER 2 0 0 5

176

hier beschreven informatie concluderen dat aan d r i e b e l a n g r i j k e v o o r w a a r d e n m o e t w o r den voldaan: 1. M i g r a t i e b a r r i è r e s m o e t e n w o r d e n o p g e heven o ms t r o o m o p w a a r t s e kolonisatie m o gelijk t e m a k e n . 2. H e t o p h e f f e n v a n m i g r a t i e k n e l p u n t e n is a l l e e n z i n v o l als e r b o v e n s t r o o m s g e s c h i k t e h a b i t a t s a a n w e z i g z i j n . K n a e p k e n s e t al. ( 2 0 0 2 ; 2004a) stellen d a t h e t aanleggen van een sten i g e , s t r u c t u u r r i j k e b o d e m o n o n t b e e r l i j k is

lAARGANG 94

N A T U U U H I S T O R I S C H

M A A N D B L A D

FIGUUR 5

Het verloop van de gemiddelde maandelijl^se dichtheden van de Rivierdonderpad fCottus gobio) (aantai vissen per m^} in de 19 Noord-Limburgse beekmondingen gedurende mei 2004 ~ april 2005. De foutbalken geven de standaard fout van het gemiddelde (S.E.) weer

Reproductie

v o o r succesvolle v o o r t p l a n t i n g , e n dus v o o r een levensvatbare p o p u l a t i e . Realisatie v a n d e r g e l i j k e h a b i t a t s is d a a r m e e e e n t w e e d e belangrijke v o o r w a a r d e . 3. T o t s l o t d i e n e n d e z e h a b i t a t s n i e t t e v e r v a n

Mei

Jun

Jul

Aug Sep

O k t Nov Dec Jan

Feb

Mrt Apr

2004

2004

2004

2004

2004

2005

2005

2004

2004

2004

2005

2005

d e m o n d i n g t e liggen. O m d a t d e m i g r a t i e van d e s o o r t b e p e r k t is k u n n e n s l e c h t s k l e i n e af-

restoration measures, provided the follow-

standen overbrugd w o r d e n (enkele honder-

ing p r e r e q u i s i t e s a r e m e t : ( I ) r e m o v i n g

den meters). V o o r andere stroomminnende

migration barriers, (2) r e s t o r i n g o r creat-

t r e k v i s s e n z o a l s d e K o p v o o r n is d e z e l a a t s t e

ing suitable habitats and (3) m a k i n g t h e dis-

v o o r w a a r d e m i n d e r belangrijk. V o o r d e Ri-

tance b e t w e e n suitable habitats and viable

vierdonderpad heeft het echter weinig zin

neighbouring populations sufficiently small

o m enkele kilometers s t r o o m o p w a a r t s van

t o a l l o w c o l o n i s a t i o n by t h e species.

spreiding en ecologie van vissen in stromende wateren in Limburg, Stichting Natuurpublicaties Limburg, Maastricht: 360-357. E.J., 1 9 8 2 . The feeding habits of 0+ stone loach, Noemacheilus barbatula (L,), and bullhead, Cottus gobio (L). Joumal of Fish Biology 21: 187-196.

HYSLOP,

K N A E P K E N S , G . , L. B R U Y N D O N C X , L. B E R V O E T S &

d e m o n d i n g e e n g e s c h i k t h a b i t a t aan t e l e g gen, e n vervolgens t e v e r w a c h t e n d a t d e

KNAEPKENS,

s o o r t h i e r n a a r t o e t r e k t . In g e r e s t a u r e e r d e

LITERATUUR

beeklopen waar de Rivierdonderpad een d o e l s o o r t is z o u m e n zelfs k u n n e n o v e r w e -

M . G . , G . H . C O P P & V . S Z O M L A I , 2 0 0 4 . Seasonal abundance and microhabitat use of bullhead Coitus gobio and accompanying fish species in the River Avon (Hampshire), and implications for conservation. Aquatic Conservation: Marine and Freshwater Ecosystems 14: 395-412.

CARTER,

gen o m R i v i e r d o n d e r p a d d e n t e h e r i n t r o d u ceren, o m z o hetproces van herkolonisatie te versnellen (bijvoorbeeld v o o r de Geul).

COPP,

G.H.,

S. W A R R I N G T O N

SUMMARY

CROMBAGHS,

REPRODUCTION, G R O W T H A N D MIGRATION

OFTHE BULLHEAD

I N RIVER M O U T H S ERN

&

Q.

D E BRUINE,

1994.

Comparison of diet in bullhead, Cottus gobio, and stone loach, Barbatula barbotula in a small English lov^land river Folia Zoologica 43: 171-176.

IN NORTH-

LIMBURG

OPPORTUNITIES

BULLHEAD AFTER FUTURE RESTORATION

MEASURES

In l o w l a n d s t r e a m s i n t h e N o r t h e r n p a r t o f the province of Limburg, the occurrence o f t h e B u l l h e a d (Gottusgobio)

is r e s t r i c t e d t o

s t r e a m m o u t h s . In t h i s s t u d y w e e x a m i n e d p o t e n t i a l causes o f t h e absence o f t h e Bullhead f r o m u p s t r e a m areas, based o n its lifehistory characteristics and ecology. W e suggest t h a t its absence f r o m u p s t r e a m are a s is m a i n l y c a u s e d b y l a c k o f s u i t a b l e s p a w n i n g habitats, lack o f sufficient s h e l t e r ( r e n d e r i n g t h e animals vulnerable t o p r é d a tion) and t h e presence o f weirs preventing u p s t r e a m m i g r a t i o n . W e f u r t h e r suggest

M., B . H . J . M . C R O M B A G H S &. G . V A N D E R

De visgemeenschap van een laaglandbeek in relatie tot de beekmorfologie en verstuwing. Natuurhistorisch Maandblad 89(6): 105-1 10, 2000.

D O R E N B O S C H , M., W . C . E . P . V E R B E R K & B.J.A.

POLLUX,

2 0 0 5 . Veranderingen in de visgemeenschap van de Oostrumse beek. Een evaluatie van de herinrichting vijf jaarna de uitvoering. Natuurhistorisch Maandblad 94(2): 29-32. D o w N H O W E R , J.F., P. L E J E U N E , P. G A U D I N & L.

B R O W N ,

1990. Movements of the Chabot (Cottus gobio) in a small stream. Polskie Archiwum Hydrobiologii 37: I 19-126. O . , 2 0 0 0 . Baars. In: B.HJ.M, Crombaghs et al.. Vissen in Limburgse beken. De verspreiding en ecologie van vissen in stromende wateren in Limburg, Stichting Natuurpublicaties Limburg, Maastricht 152-159.

DRIESSEN,

FiSHER, S. & H . K u M M E R , 2 0 0 0 . Effects of residual flow and

habitat fragmentation on distribution and movement of bullhead (Cottus gobio L.) in an alpine stream. Hydrobioiogia 422/423: 305-3 I 7. R.E.M.B., 1 9 9 7 . Schuilplaatskeuze van de Rivierdonderpad in de Zieversbeek Natuurhistonsch Maandblad 86(8): 201 -206,

GUBBELS,

R.E.M.B., 2 0 0 0 . Rivierdonderpad. In: B.HJ.M. Crombaghs et al.. Vissen in Limburgse beken. De ver-

GUBBELS,

that t h e bullhead m a ybenefit f r o m stream

R.E.M.B.

G . H O O G E R W E R F , 2 0 0 0 . Vissen in Limburgse beken. De Verspreiding en ecologie van vissen in stromende wateren in Limburg. Stichting Natuurpublicaties Limburg, Maastricht

VELDE,

STREAM

R.W. A K K E R M A N S ,

GUBBELS &

DORENBOSCH,

FOR THE

B.H.J.M.,

M.

EENS,

2 0 0 2 . The presence of artificial stones predicts the occurrence ofthe European bullhead (Cottus gobio) in a regulated lowland river in Flanders (Belgium). Ecology of Freshwater Fish I 1: 203-206. G.,

L. B R U Y N D O N C X , J. C O E C K

&

M.

EENS,

2 0 0 4 A . Spawning habitat enhancement in the European bullhead (Coftus gobio), an endangered freshwater fish in degraded lowland rivers. Biodiversity & Conservation I 3: 2443-2452 KNAEPKENS,

G.,

L.

B R U Y N D O N C X

&

M.

EENS,

2004B.

Assessment of residency and movement of the endangered bullhead (Cottusgobio) intwo Flemish rivers. Ecology of Freshwater Fish 13: 317-322. P O L L U X , B.J.A. & W . C . E . P . V E R B E R K , 2 0 0 2 . Het gebruik van laaglandbeken doorvissen. Natuurinistonsch Maandb l a d 9 l ( l ) : 12-15. POLLUX,

B.J.A., A . K O R O S I , W . C . E . P . V E R B E R K & P.M.J.

2 0 0 4 . Voortplanting, groei en migratie van vissen in de Everiose beek. Natuurhistorisch Maandblad 93(1): 1-8, POLLUX,

POLLUX,

B.J.A., A . K O R O S I ,

W.C.E.P. VERBERK,

P.M.J.

Reproduction, growth, and migration of fishes in a regulated lowland tributary: Potential recruitment t o the River Meuse, Hydrobioiogia: In druk. R E Y N O L D S , S.J. & M . D . C . H I N G E , 1 9 9 6 . Foods brought to the nest by breeding Kingfishers Alcedo atthis in the New Forest of southern England. Bird Study 43: 96-102. S M Y L Y , W . J . P . , 1 9 5 7 . The life-history of the bullhead or Miller's thumb (Cottus gobio L). Proceedings of the Zoological Society London 128: 43 1-453. T O M U N S O N , M . L & M . R . P E R R O W , 2 0 0 3 . Ecology of the Bullhead. Conserving Nature 2000 Rivers Ecology Series No. 4, English Nature, Peteriaorough. U T Z I N G E R , J., C. R O T H & A . P E T E R , 1 9 9 8 . Effects of environmental parameters on the distnbution of bullhead Cottusgob/o with particularconsideratlon ofthe effects of obstructions. Joumal of Applied Ecology 35: 882-892, POLLUX

VERBERK,

&

G.

V A N D E R VELDE,

W.C.E.P.,

B.J.A.

2005.

POLLUX

&

P.J.J, V A N

D E N

Verandenngen in het beekdallandschap van de Peelregio, Deel I: een ecologische analyse voor de Driedoomige stekelbaars, de Tiendoomige stekelbaars en het Bermpje, Natuurtiistorisch Maandblad 93(11): 301-310 W E L T O N , J.S., C A . M I L L S & E.L. R E N D L E , 1983. Food and habitat partitioning in t w o small benthic fishes, Noemacheilus barbatula (L) and Cottus gobio (L). Archive fur Hydrobiologie 97: 434-454. M U N C K H O F ,

2004.

NATUUlîHISTORISCH

177


M A A N D B L A D

M E D E D E L I N G MEMORECORDER NIET ALLEEN GESCHIKT VOOR AMFIBIEONDERZOEK

d e z i j k a n t e e n g a a t j e is g e p o n s t v o o r h e t b i j g e l e v e r d e m i c r o f o o n t j e . T e g e n r e g e n i n v a l is m e t behulp van een elastiek een b r e e d 'dakj e ' b e v e s t i g d ( d e d e k s e l v a n e e n l i t e r b a k ijs).

I n h e t v o o r j a a r v a n 2 0 0 5 is d o o r h e t W a t e r -

O n d e r de elastiek k u n n e n o o k g r a s - o f pitrus-

schap R o e r en O v e r m a a s a m f i b i e o n d e r z o e k

halmen, m o s o f rietstengels t e r camouflage

u i t g e v o e r d m e t behulp van kleine m e m o r e -

w o r d e n b e v e s t i g d . In h e t v e l d k a n h e t a p p a -

c o r d e r s . H e t idee o m bij p o e l e n e n v e n n e n

raat o p deze wijze onzichtbaar w o r d e n ver-

de k o o r r o e p van kikkers en padden o p t e

stopt.

FIGUUR I Het sonogram van één kwaak van een Middelste groene kikker fRana esculenta synklepton).

n e m e n is n i e t n i e u w . A l m e e r d a n e e n k w a r t

D e g e m a a k t e o p n a m e n w o r d e n a c h t e r a f via

lobates

e e u w g e l e d e n w e r d e n h i e r v o o r b a n d - e n cas-

de U S B - p o o r t o p e e n P C ingeladen en m e t

tallen aanwezig zijn. D e t r e f k a n s w o r d t aan-

fuscus);

o f b i j s o o r t e n d i e i n lage a a n -

setterecorders gebruikt.

b e h u l p van g e l u i d b e w e r k i n g e n s s o f t w a r e snel

zienlijk v e r g r o o t d o o r in d e g e s c h i k t e p e r i o -

D o o r d e v o o r t s c h r i j d e n d e a u t o m a t i s e r i n g is

'op zicht' geanalyseerd. Diverse eenvoudige

de dagelijks g e l u i d s o p n a m e n t e m a k e n . A l s

de techniek thans binnen ieders b e r e i k g e k o -

p r o g r a m m a ' s zijn gratis via i n t e r n e t t e d o w n -

men over voldoende recorders beschikt kun-

m e n . Zelfs een eenvoudige MP3-speler van

loaden. Pieken o p h e t s o n o g r a m duiden o p

nen veel locaties tegelijkertijd w o r d e n o n d e r zocht.

enkele tientallen euro's beschikt over een

de aanwezigheid van geluid (figuur I). O m d a t

v o i c e r e c o r d e r , die bij een bepaald g e l u i d s v o -

e l k k i k k e r t j e k w a a k t z o a l s h e t g e b e k t is, k a n

D e relatief g o e d k o p e m e m o r e c o r d e r s

lume automatisch

begint te registreren.

snel w o r d e n achterhaald w e l k e s o o r t r o e p t .

nen o o k w o r d e n gebruikt v o o r broedvogel-

Daarin schuilt echter o o k een nadeel, name-

D o o r een nadere b e s t u d e r i n g van de tijdbalk

o n d e r z o e k , o n d e r z o e k aan v l e e r m u i z e n ( i n

lijk d a t bij élke g e l u i d s b r o n

(overvliegend

k a n zelfs e e n s c h a t t i n g w o r d e n g e m a a k t v a n

combinatie m e t een batdetector) en andere

vliegtuig, passerende t r e i n , k w a k e n d e eend)

het aantal aanwezige e x e m p l a r e n . Bij h e t

g e l u i d s p r o d u c e r e n d e d i e r e n . H e t is w a a r -

een o p n a m e w o r d t gemaakt. D a a r o m heeft

a m f i b i e ë n o n d e r z o e k in d e g e m e e n t e E c h t -

schijnlijk een k w e s t i e van tijd d a t e r r e c o r d e r s

h e t w a t e r s c h a p g e z o c h t naar een m e m o r e -

S u s t e r e n z i j n B r u i n e k i k k e r (Rana

temporaha),

m e t steeds geavanceerdere instellingsmoge-

c o r d e r , w a a r v a n d e o p n a m e t i j d van t e v o r e n

R u g s t r e e p p a d (Bufo

G e w o n e pad

lijkheden in d e consumentenelektronica b e -

kan w o r d e n ingesteld. D e gebruikte M y V o i -

(Bufo

c e - D M R - S t i c k 3 r e c o r d e r s (via i n t e r n e t t e

s y n k l e p t o n ) e n B o o m k i k k e r (Hyla

arborea)

bel instellen van d e o p n a m e t i j d ( b i j v o o r b e e l d

k o o p ) kan d e begin- e n eindtijd van d e o p n a -

geregistreerd. Daarnaast staan e r allerlei

t u s s e n 2 1 . 0 0 u u r e n 0 3 . 0 0 u u r zes k e e r t w e e

m e w o r d e n ingesteld. Afhankelijk van de o p -

w a t e r v o g e l s , uilen e n n o g nader t e d e t e r m i -

m i n u t e n p e r u u r ) o f aan d e b a n d b r e e d t e van

n a m e k w a l i t e i t is e r r u i m t e v o o r 18 u u r , m a a r

n e r e n d i e r e n o p . H e t b e r e i k is v e l e h o n d e r -

d e o p t e n e m e n g e l u i d s f r e q u e n t i e . In c o m b i -

de o p l a a d b a r e A A A - b a t t e r i j e n b l e k e n na cir-

den meters. Alles w a t een menselijk o o r

natie m e t andere

ca t i e n u u r leeg t e zijn. Er k a n b i j v o o r b e e l d

hoort, w o r d t opgenomen.

zoals t e m p e r a t u u r o f l u c h t v o c h t i g h e i d , o p e n t

g e d u r e n d e e e n h e l e w e e k e l k e a v o n d 1,5 u u r

D e o n d e r z o e k s m e t h o d e kan prima w o r d e n

zich v o o r een b r e e d p u b l i e k aldus de w e g naar

omgevingsgeluid w o r d e n o p g e n o m e n .

ingezet bij k i k k e r s e n padden d i e een k o r t e

interessante ecologische onderzoeken.

D e recorders hebben de omvang van een

v o o r t p l a n t i n g s p e r i o d e h e b b e n , zoals H e i k i k -

bufo),

calamita).

g r o e n e k i k k e r (Rana

esculenta

M P 3 - s p e l e r en zijn v o o r h e t v e l d w e r k w a t e r -

k e r (Rana arvalis);

d i c h t ' v e r p a k t ' in e e n b o t e r d o o s j e , w a a r b i j in

t e k o o r r o e p h e b b e n z o a l s K n o f l o o k p a d (Pe-

kun-

s c h i k b a a r k o m e n . D e n k d a a r b i j aan h e t f l e x i -

registratiemogelijkheden,

een onregelmatige of zach-

H.J.M.

van B u g g e n u m , Susteren

B O E K B E S P R E K I N G E N LIKONA JAARBOEK

2003

Verreweg

het grootste

deel bestaat uit artike-

len. V a n d e Zeggekorfslak Het

LIKONA

Jaarboek

Limburgse

Koepel

wordt

uitgegeven

door

wordt

een versprei-

servaat dieren

bij T o m m e i e n

(Hasselt).

zijn g e f o t o g r a f e e r d

De

gevangen

e n o p basis

dingsbeeld gepresenteerd van

terugvangsten

(door

van de

vergelijking

128

o u d e bekende populaties, aan-

v a n d e b u i k p a t r o n e n ) is e e n s c h a t -

pagina's. L I K O N A , D o m e i n Bokrijk ISSN 0 7 7 8 -

gevuld m e teen zevental nieu-

ting gemaakt van de totale

8495. Prijs € 10,00. H e t boek is t e bestellen bij het

w e populaties. Geschikte

Provinciaal N a t u u r c e n t r u m , H e t G r o e n e

reinen

de

voor

Natuurstudie.

Huis,

werden

vooraf

tergese-

i

latie v a n m e e r d a n 1000

popu-

exempla-

ren. Van de Das w o r d t een o n d e r -

D o m e i n Bokrijk, 3600 Genk (België), t e l . 0 0 3 2 -

l e c t e e r d o p basis v a n a a n w e -

zoek gepresenteerd

I 1265454.

zigheid van kalk, geschikte v e -

tatselectie

getatie e n (zeer nat) drasland.

D e gegevens

O o k de locaties waar de Z e g -

in d e t w e e g e b i e d e n w a a r d e D a s

De

Limburgse

Koepel

voor

Natuurstudie

delt jaarlijks h e t n a t u u r o n d e r z o e k van

bun-

(Belgisch)

gekorfslak

Belgische tegenhanger van o n s N a t u u r h i s t o r i s c h

Van de Kamsalamander

Maandblad,

een

d a n in j a a r v o r m .

i n m i d d e l s d e 13° u i t g a v e .

H e t betreft

hierbij

is a a n g e t r o f -

fen,

maar

zijn

niet

L i m b u r g i n e e n j a a r b o e k . H e t is m i n o f m e e r d e

aangegeven. wordt

populadeonderzoek

schreven

van een

be-

natuurre-

van

naar d e habi-

(hoofd)burchten.

worden

besproken

voornamelijk voorkomt, gouw

Haspen-

en Voeren.

Naast de bovengenoemde len w o r d e n ten

de prioritaire

van het Limbugse

artikesoor-

natuurbe-

S E P T E M B E R 2 0 0 5 lAAKGANG 94

178

leid b e s p r o k e n e n k o m e n

relicten aan de o r d e

geluid,

bladspiegel m a a k t een o v e r z i c h -

broedgedrag, trek,

jachttechnie-

t e l i j k e i n d r u k e n e r is e e n m o o i e

cifiek

de

k e n e n v o e d s e l aan b o d . O o k zijn

verdeling bereikt van tekst, f o -

fauna bij Eisden ( M a a s m e c h e l e n ) e n Lanklaar en

in d i t d e e l d e v e r s p r e i d i n g s k a a r -

to's en kaartjes. Naast d e vol-

één

ten

wassenen w o r d t o o k de jeugd

over

de bijzondere

één over

habitat,

M A A N D B L A D

van d e M o m b e e k v a l l e i . T w e e a r d k e l e n gaan spein o p mijnsteenterreinen;

ontwikkeling,


planten

o p dit

soort

e n , in t e g e n s t e l l i n g

t e r r e i n e n . H e t j a a r b o e k sluit af m e t d e jaarver-

eerdere

slagen v a n d e w e r k g r o e p e n

lukkig scherpe foto's

en een uitgebreid

literatuuroverzicht van 2003. Alle

literatuurver-

t o t veel

determinatiegidsen, ge-

in

opgenomen

de inleiding

met

als d o e l

aangesproken,

o o k deze

groep

van typische vliegbeelden en h o u -

v o o r sprinkhanen en krekels te

meldingen zijn v o o r z i e n van e e n heldere s a m e n -

dingen v a n alle s o o r t e n .

interesseren én het onderzoek

vatting.

In h e t d e r d e e n m e e s t o m v a n g r i j -

naar s p r i n k h a n e n e n krekels in

ke deel zijn gedetailleerde beschrij-

de t o e k o m s t niet t e laten s t o k -

Bij d e m e e s t e

genootschapsleden

zal d e serie

b e k e n d zijn e n z e k e r w i e e e r d e r e delen in h e t

v i n g e n v a n alle s o o r t e n

bezit

men. Per soort w o r d t

opgeno-

ken.

Sprinkhanen

en

krekels

uitgebreid

w o r d e n v o o r a l h e r k e n d aan h u n

s c h i j n l i j k a l h e b b e n a a n g e s c h a f t . H e t is m o e i l i j k

ingegaan o p d e v e r s c h i l l e n d e v e -

uiterlijke k e n m e r k e n (want niet

om

als é é n g e h e e l t e b e s p r e k e n ,

renkleden tijdens diverse leeftijds-

i e d e r e e n is i n s t a a t z e a a n h e t

m a a r o o k in d i t j a a r b o e k zijn e e n aantal a r t i k e l e n

stadia. O o k (vlieg)gedrag, h o u d i n g

geluid t e herkennen) en daar-

w e e r zeer

en gelijkende soorten w o r d e n be-

heeft, zal o o k d i t j a a r b o e k

het jaarboek

hoogstwaar-

lezenswaardig.

handeld. Henk

Heijligers

Deze

steund d o o r

beschrijvingen

om

worden

onder-

talrijke illustraties. D e illustraties

zijn in v e r g e l i j k i n g m e t d e e e r s t e uitgave g e h e e l aangepast aan d e huidige kennis o v e r

VELDGIDS

GÉNSB0L, B., 2 0 0 5 . Nederlandstalige uitgave van de K N N V uitgeverij, U t r e c h t . 4 0 8 pagina's, 1 4 x 2 1 c m , genaaid g e b o n d e n , full colour, m e t verspreidingskaarten. ISBN 90501 I 196 3. T e bestellen v o o r € 34,95 ( v o o r l e d e n K N N V / N H G L ) , exclusief verzendkosten bij d e uitgeverij van d e K N N V (tel, 0 3 0 - 2 3 3 35 44; e-mail: [email protected]).

determineren

van roofvogels

voor

zowel

de beginnende

een tabel, vele tekeningen e n foto's uiteen gezet

van v o o r k o m e n d e verschijningsvormen. N a elke

levenscyclus e n g e d r a g e n in h e t v o l g e n d

soortgroep

pagina's

stuk passeert h e t geluid. O n d a n k s h e t s u m m i e r e

wordt

o p één o f enkele

d o o r middel van illustraties e e n o v e r z i c h t gege-

k a r a k t e r v a n h o o f d s t u k vijf o v e r v e r s p r e i d i n g e n b i o t o o p krijgt de lezer t o c h eengoede, algemene

kan

indruk.

hiermee

snel

soorten worden

naar

de verschillen

tussen

gekeken.

H e t verschijnen van h é tstandaard naslagwerk o p

hanen,

gewijd w o r d e n . D e bulk van h e t boekje

East v a n D i c k impuls

meer huidige

kennis

is v o o r t r e f f e l i j k

in d e

een kort.

De door

veldgids

veldgidsen

al s n e l t e

de K N N V

opnieuw

uitgegeven

van de Deense

roofvogel-

Roofvogels

specialist

Benny

Génsbol

vormt

hiermee

schie-

algemene

handzaam, compleet

en betaalbaar

boek-

v a n alle

Midden-Oosten

voorkomende

en

roofvogelsoor-

de soortbeschrijvingen,

die

betreft ingeleid

w o r d e n m e t e e n naamlijst van de sprinkhanen e n krekels v a n N e d e r l a n d e n België, v e r d e r vuld

met soorten

die regelmatig

aange-

meeliften

of

v o o r k o m e n in d e d i r e c t e g r e n s s t r e e k in L u x e m -

O o k is e r e e n h o o f d s l e u t e l w a a r h e t o n d e r s c h e i d

Noord-Frankrijk

en westelijk

tussen lang- e n k o r t s p r i e t e n w o r d t

Duitsland.

kenbaar ge-

maakt. D e makers hebben het echt grondig gejacob

van der

Weele

daan e n zich d e m o e i t e g e n o m e n o m t w e e pagina's extra uit t e t r e k k e n o m d e gekozen indeling uitd e

opgeno-

Noord-Afrika

w a t pagina's aan

burg,

dan o o k een

beschrijvingen

4 9 in E u r o p a ,

natuurlijk

dan o o k aardig

b o e k in i e d e r geval e e n s t u k m a k k e l i j k e r w o r d e n .

tie v a n r o o f v o g e l s . In d e z e N e d e r l a n d s t a l i g e v e l d -

men

waar

w e r k . H e t h e r k e n n e n van roofvogels zal m e t d i t

zeer waardevolle aanvulling v o o r d e d e t e r m i n a -

gids zijn g e d e t a i l l e e r d e

bewijst het h o o f d s t u k o v e r o n d e r z o e k naar sprink-

tors of Europe and T h e Middle

Veldgids Roofvogels v e r w e r k t en v o r m t de meeste

h e t belang van

het gebied van roofvogeldeterminatie, t h e Rap-

relevante

ten

Dat de onderzoekers

participatie v a n geïnteresseerden o p prijs stellen

e r v a r e n v o g e l l i e f h e b b e r veelal e e n lastige o p g a ve. V o o r m e e r gedetailleerde informatie

hoofd-

v e n v a n o p elkaar l i j k e n d e s o o r t e n . In h e t v e l d

in h e t veld als d e

waarbij

w o r d e n . In h o o f d s t u k d r i e w o r d t k o r t ingegaan o p

in k e n n i s o v e r r o o f v o g e l h e r k e n n i n g g e z o r g d . D e blijkt

twee o p grondige wijze,

alle e r t o e d o e n d e k e n m e r k e n aan d e h a n d v a n

overzicht

Forsman in 1998, heeft v o o r e e n e n o r m e Het

ziet hoofdstuk

roofvogel-

herkenning en bieden een veel r u i m e r

ROOFVOGELS

is k e n n i s v a n d e l i c h a a m s -

b o u w van sprinkhanen o n o n t b e e r l i j k . H i e r i n v o o r -

d o e k e n t e d o e n . D e S a b e l s p r i n k h a n e n k o m e n als

VELDGIDS SPRINKHANEN EN

e e r s t e aan b o d . O o k hier w o r d t in e e n o o g o p s l a g

KREKELS

duidelijk

ten.

waar

h e t bij d e h e r k e n n i n g

omdraait.

Saillant detail: d e m a k e r s h e b b e n n i e t alleen v o l D e g i d s is r u w w e g o p g e d e e l d i n d r i e d e l e n . H e t

K L E U K E R S , R., & R. K R E K E L S 2 0 0 4 . K N N V U i t g e v e -

eerste, inleidende deel behandelt achtergronden

ri]. U t r e c h t ISBN 9 0 501 I 193 9. 192 pagina's, full

en d e belangrijkste aspecten m e t b e t r e k k i n g t o t

color, g e b o n d e n . T e bestellen bij d e K N N V - u i t g e -

roofvogels. Naast een beschrijving van de b o u w

verij t e U t r e c h t

en het verenkleed van roofvogels, w o r d t gaan o p o n d e r a n d e r e j a c h t t e c h n i e k e n ,

inge-

broed-

(tel. 0 3 0 - 2 3 3 3 5 4 4 ; e-mail:

[email protected]) Prijs € 24,95 (ledenprijs € 21,95) O o k verkrijgbaar via d e boekhandel.

biologie, biotopen en bedreigingen van roofvogels.

De

kwalitatief

D a t sprinkhanen zich m o g e n verheugen

vulling o p d e tekst.

belangstelling

In h e t t w e e d e e n h e t d e r d e

van het uitkomen van m e e r d e r e

komen

de

soortbe-

I

deling van d e soortbeschrijvingen

in t w e e

delen

o p e e n steeds blijkt

grotere

uit h e t feit

b o e k e n o v e r d e z e g r o e p d e laat-

schrijvingen aan b o d . D eo p -

ste

jaren.

N a het eerder

ver-

schijnen van h e t g r o t e standaard-

kan

werk

v o o r degezochte informatie

i

' D e sprinkhanen

en kre-

kels van N e d e r l a n d ' e n d e d e t e r -

wel hetnodige z o e k w e r k o p -

minatietabel ' D esprinkhanen van

leveren,

Nederland

door

w a t wellicht

iedereen

als

niet

handig

Roofvogels

e n België'

ontbrak

alleen n o g e e n veldgids. D e o r a n j e r o d e kaft m e t f o t o o o g t

deel gaat p e r s o o r t d i e p e r in

m e t e e n z o fraai d a tje d i r e c t w i l t

op

gaan bladeren. Binnenin

zo ko-

men per soort de versprei-

de

ding, populatiegrootte

neerde

en -

heldere

tekeningen

kleurafwisseling wijze

op

waardoor

o o k n o g besloten een zeer handig oranje

pijltje

t o e t e voegen, d a t wijst naar d e exacte plek van het betreffende k e n m e r k . D i t herhaalt zich

ver-

d e r o p bij d e sleutel van d e veldsprinkhanen.

Niet

p e r s o o r t fraai, ze

m u n t e n o o k u i t in d u i d e l i j k h e i d e n volledigheid. Er w o r d t achtereenvolgens aandacht besteed aan uiterlijk, geluid, biotoop, v o o r k o m e n ,

inventarisatie

e n m o g e l i j k e v e r w a r r i n g m e t a n d e r e s o o r t e n . In d e r e c h t e r b o v e n h o e k v a n d e z e l i n k e r p a g i n a is r u i m t e uitgespaard v o o r een verspreidingskaartje. O p d e rechterpagina tussen t w e e prachtige foto's van een mannetje en een vrouwtje w o r d t de maand van activiteit, e e n geluidsdiagram zaamdheid

gepresenteerd.

en mate van zeld-

Maar

e r is n o g e e n

mooie bonus: een mini-cd m e t de (roep)zang van 4 8 s o o r t e n sprinkhanen. Ik kan d e m a k e r s alleen

w o r d t ervaren. H e t tweede

achtergronden:

m e t zeer

i e d e r e e n m e t e e n z i e t w a t e r b e d o e l d w o r d t , e r is

alleen ogen d e besprekingen

goede

foto's v o r m e n een fraaie aan-

deel

staan

wordt geraffi-

voortgezet.

maar complimenteren m e thetfeit dat ze m e t deze veldgids d e natuurliefhebbers

een rede te

meer

hebben gegeven o m zich eens w a t m e e r t e v e r d i e p e n in d e z e b o e i e n d e g r o e p .

De

Roel

Steverink

NATUUlîHISTORISCH

R E C E N T

V E R S C H E N E N

Paddestoelen Studiegroep Limburg, 12 n u m m e r

PSL - Nieuws. Jaargang gustus 2005.

179

SEPTEMBER 2 0 0 5 lAARGANG

M A A N D B L A D

19 p p . P a d d e s t o e l e n

2005. 2, a u -

Studiegroep

werkgebied

e n g a a t langs e n k e l e r e s t a n t e n v a n d e R o m e i n s e

in 2 0 0 4 in vergelij-

b e s c h a v i n g e n n a t u u r l i j k langs d i v e r s e k r u i d e n d i e

een o v e r z i c h t v a n d e in h e t gehele waargenomen

vogelsoorten

k i n g m e t d e p e r i o d e 1988 t o t e n m e t 2 0 0 3 . In e e n

in h e t b o e k j e b e s c h r e v e n staan. W i s t u b i j v o o r -

v o l g e n d o v e r z i c h t w o r d t in e e n m a a n d e l i j k s e o p -

b e e l d d a t d e G r o t e klis g e t r o k k e n in a l c o h o l w e r d

burg, R o e r m o n d . PSL-nieuws verschijnt t w e e keer

somming

g e b r u i k t als h a a r g r o e i m i d d e l , o f d a t h o e f b l a d T u s -

p e r jaar, e e n m a a l in h e t v o o r s e i z o e n e n e e n m a a l

apart vermeld. Verder bevat h e t rapport

in h e t najaar. V o o r i n f o r m a t i e o v e r d e P a d d e s t o e -

meer

len S t u d i e g r o e p L i m b u r g o f o v e r d e n i e u w s b r i e f

b e e k t e l l i n g e n , w i n t e r t e l l i n g e n langs d e Maas, h e t

van

het Natuurhistorisch

Genootschap

in L i m -

de meest

interessante

inventarisatieverslagen

waarnemingen

van

onder

silago' h e e t o m d a t d e p l a n t h o e s t v e r d r i j v e n d i s .

telgebieden,

k u n t u c o n t a c t o p n e m e n m e t Piet K e l d e r m a n ( e -

Bijzondere Soorten Project Niet-Broedvogels en

HEIJLIGERS, H . W . G . ,

mail:

de Punt Traject Tellingen. O o k bevat h e t versla-

t i e b e d r i j f H e e l . M o n i t o r i n g t e r r e i n e n 2003/

gen vand e tellingen van d e najaarstrek, h e t nest-

2004. 4 8 pp. Stichting

kastenproject, de huiszwaluw- en gierzwaluwin-

' D e Lierelei', R o e r m o n d , in o p d r a c h t v o o r W a -

[email protected]). In d e z e

uitgave van h e t

PSL-nieuws staan

enkele

2005.

Waterproduc-

Natuurprojectenbureau

bij-

ventarisaties, h e t kerk- en steenuilenproject en

terleidingsmaatschappij

zondere, leuke en nieu-

excursieverslagen. H e t bevat eveneens een over-

m e e r i n f o r m a t i e k u n t u t e r e c h t bij H e n k Heijligers

we

zicht van de aankomst

(liereleKgnhgl.org).

korte artikelen over

vondsten

voor

Ne-

van zomervogels

in h e t

Limburg

(WML).

Voor

voorjaar van 2004. D e meeste s o o r t e n bleken in

M e t deze j a a r r a p p o r t a g e zijn

2 0 0 4 later aan t e k o m e n d a n in 2 0 0 3 , m a a r d e

vens vastgelegd van d e flora en vegetatie, b r o e d -

in

Braamsluiper en de G r o e n p o o t r u i t e r w a r e n vroeg.

vogels, herpetofauna, libellen, dagvlinders, sprink-

bij V a l k e n -

T o t de geïnventariseerde gebieden behoren o n -

hanen en krekels van enkele natuurterreinen van

burg, geeft h e t eerste ar-

der

h e t W M L r o n d o m h e t w a t e r s p a a r b e k k e n bij H e e l .

tikel e e n k o r t e

laar", d e D o o r t

derland. Naar van

een vondst

Strogele een

aanleiding van de

knotszwam

weiland

beschrij-

meer

de Kalkzandsteenfabriek

" D e Haze-

en het Lilbosch e n Haeselaars-

D e inventarisadegegevens

inventarisatiegege-

d i e n e n als basis

voor

ving van d e s o o r t . O m d a t

broek. M e t name van de inventarisaties van d i t

verwarring kan ontstaan m e t enkele soorten uit

laatste gebied e n v a nd e najaarstrek bij d e t r e k t e l -

regelen van deze gebieden. H e t r a p p o r t

h e t g e n u s C/avu//nof)s/s w o r d e n o o k d e b e l a n g r i j k s t e

p o s t " A a n d e M a j o o r " bij K o n i n g s b o s c h bevat h e t

m e t een beschrijving van h e t onderzoeksgebied

verschillen m e t s o o r t e n uit d i t geslacht e n andere

r a p p o r t e e n uitgebreid verslag. M e e r

Ctovaria-soorten

over

men

behandeld. Kleefparalsollen k o -

in d e hellingbossen

in Z u i d - L i m b u r g , m e t

de

vogelwerkgroep

is

te

het vaststellen van beheers- e n uitvoeringsmaat-

informade vinden

en

op

de

inventarisademe-

thoden. Vervolgens

www.vogelwerkgroepecht,nl.

den

de

soortgroep

een k o r t e beschrijving van h e t geslacht m e t e e n

een

PAUL DENIS ( r e d . ) , 2 0 0 4 . 5 2 p p , g e ï l l u s t r e e r d .

eveneens een sterk slijmerige t o t geheel kleverige

Provinciaal

Gallo-Romeins

Museum,

(België). W e t t e l i j k D e p o t n u m m e r

t e n R a u w k o r s t j e s (Tomentelh s.l.) w a a r v a n i n 2 0 0 4

5 4 . P r i j s € 3 , - . H e t b o e k j e is t e k o o p i n h e t G a l l o -

t w e e v o n d s t e n zijn gedaan, v o o r e e n v o n d s t v a n

R o m e i n s M u s e u m in T o n g e r e n (België), T o e r i s m e

e e n b i j z o n d e r e C h a m p i g n o n p a r a s o l (Leucaogaricus

T o n g e r e n en d e diverse Limburgse

speudodnerascens) e n v o o r

een vondst

van het

Stinktolletje o p e e nv o o r m a l i g s p o o r w e g t e r r e i n in Spekholzerheide. O o k w o r d e n d e eerste vondsten in N e d e r l a n d v e r m e l d v a n e e n spikkelschijfje een donker

bekerzwammentje

en w o r d t

en

in e e n

artikel aandacht besteed aan leuke p a d d e s t o e l e n v o n d s t e n r o n d o m V e n l o . V e r d e r in d e z e

uitgave

een activiteitenagenda v o o r eind 2005 en een k o r t verslag van de Eifelexcursies uit 2 0 0 4 .

de jaartelling w e r d T o n g e r e n d o o r de

b e w o n e r s uit die tijd, de Eburonen, w a r e n verslaOnderzoek

van gefossiliseerde

plantenres-

t e n van d e R o m e i n s e b o d e m l a g e n t o o n t aan d a t d e R o m e i n e n v o o r a l Spelt teelden, maar d a t daarnaast vele a n d e r e gewassen e n k r u i d e n

werden

gebruikt. H e t eerste deel van h e t boekje

behan-

in d i e d j d . In h e t t w e e d e

deel, de kruidengids,

worden wetenswaardigheden

v e r s l a g 2 0 0 4 . 9 8 pp. V o g e l w e r k g r o e p de Haese-

kruiden

burg,

Maastricht.

Prijs

Limburg

Genootschap

€

5,-

in L i m -

(leden/niet-leden

N H G L ) , exclusief v e r z e n d k o s t e n . Schriftelijk

basis

behandeld

van de Nederlandse

van de planten

het bureau van het N a -

• f t

I

i

'-^

1

H'-!^^"

I

op

Uitgangspunt

wordt

veelal

aangegeven

Wís

Romeinse :

'I

worden

niet v o o r g e s t e l d , w e l k a n e e n aantal p o e l e n

wor-

den opgeschoond en biedt h e t ontwikkelen van onder

meer

onderzoek

zoomvegetaties blijkt

potenties.

d a t als g e v o l g

Uit het

van de

variatie aan t e r r e i n t y p e n h e t aantal

grote

broedvogel-

s o o r t e n b i j z o n d e r h o o g is t e n o e m e n . H e t V l a e s ven blijkt

het terrein

m e t de meeste

potentie.

Hier k o m e n de meest bijzondere s o o r t e n van h e t gebied voor. V o o r enkele van de gevonden

soor-

ten,

z o a l s d e V e l d k r e k e l e n d e N a c h t z w a l u w , is

een

soortgericht

vondsten

beheer

aan t e raden.

in h e t g e b i e d zijn o n d e r

zonnedauw.

Bruine

snavelbies.

meer

Leuke Kleine

Nachtzwaluw,

Oeverzwaluw, Heikikker, Bruine winterjuffer en de Tengere

pantserjuffer.

vandaan k e r n t e n w a n n e e r de plant bloeit. Deze tekst

Wie zijn rapport, b o e k , e t c o p g e n o m e n wil zien in

wordt

deze rubrieli, k a n e e n literatuurvenMijzing

vergezeld

van te-

met een

naar de redaaie o.v.v. 'recent verschenen'. D e publi-

ken

ko-

caties moeten betrekking hebben op voor Umburg

m e n a l g e m e e n in o n z e o m -

relevante onderwerpen. D e m e e s t e in deze rubriek

geving

derde

besproken rapporten kunnen worden ingezien bij het

bevat

bureau van het Natuurhistorisch Genootschap in

een uitgewerkte kruiden-

Umburg. Graag even van te voren bellen of iemand

w a n d e l i n g van 4,5 k m o p

aanwezig is (tel. 0475

0475-386470).

de

vogelwerkgroep

Haeselaar

bevat

de

van de activi-

teiten van de werkgroep •

volgorde

voering vanh e tW M L . G r o t e wijzigingen

grote deel vande bespro-

verslagen *

te

schap in R o e r m o n d ( t e l .

de

CT

dienen

korte inhoudsbeschrijving en bestelwijze opsturen

van

skJ

is d a t d e z e

maatregelen

kening of foto. H e t over-

Hetzeventiende jaarboek

jHk

natuurwaarden.

Uitgangspunt

Genoot-

tuurhistorisch = ^

naam.

38 van deze

w a a r d e naam van de plant

schap o f n a t e l e f o n i s c h e aanvraag o p t e halen bij

>

in alfabetische

te

bestellen bij h e t P u b l i c a t i e b u r e a u van h e t G e n o o t -

over

h i e r b i j is e e n b e p a a l d z i e k t e b e e l d . N a a s t h e t g e bruik

aanbevelin-

passen binnen d e bedrijfs-

V o g e l w e r k g r o e p d e H a e s e l a a r , 2005. Jaar-

laar, E c h t & S t i c h t i n g N a t u u r p u b l i c a t i e s

betreft

Natuurcentra

delt k o r t h e t (geneeskundige) g e b r u i k van k r u i d e n

van h e t Natuurhistorisch

In

over be-

t o t een beter resultaat w a t

D/2004/5857/

R o m e i n e n als s t a d g e s t i c h t n a d a t e e r s t d e s t r e e k -

gen.

hoofdstuk

heer w o r d e n

in België. Rondom

per

gegeven.

gen gedaan o m te k o m e n

Tongeren

steel. V e r d e r aandacht v o o r t w e e zeldzame s o o r -

wor-

resultaten

n a m e in h e t B u n d e r b o s , r e g e l m a t i g v o o r . V a n d a a r

bijbehorende sleutel, aangevuld m e t s o o r t e n m e t

opent

die in 2 0 0 4 zijn v e r r i c h t . Het

rapport

opent m e t

plantensoorten

voor.

Het

deel van h e t boekje

de

Beukenberg

-386470).

rondom

kasteel B e t h o in T o n g e r e n

Guido

Verschoor

180!

ONDER

SEPTEMBER 2 0 0 5

lAARGANG 94


M A A N D B L A D

DE AANDACHT

DE NATUURBANK ON-LINE

t o r is v o o r d e o n t w i k k e l i n g v a n d e s t a n d v a n de Hazelmuis. H e t m e e t n e t o m v a t n u e e n

In h e t j u n i m u m m e r v a n h e t N a t u u r h i s t o r i s c h

d e r t i e n t a l t r a n s e c t e n d i e v o o r a l liggen i n g e -

Maandblad k o n d i g d e d e v o o r z i t t e r van d e

bieden m e trelatief hoge dichtheden van d e

Stichting N a t u u r B a n k Limburg, Reinier A k k e r -

Hazelmuis en gebieden waar h e t biotoop

m a n s , h e t al a a n : l e d e n v a n h e t N a t u u r h i s t o -

v e r b e t e r d w o r d t . D e k o m e n d e j a r e n zal h e t

risch G e n o o t s c h a p k u n n e n eigen vâarnemin-

aantal t e l g e b i e d e n w o r d e n u i t g e b r e i d in g e -

gen raadplegen in d e database 'Ecolog'.

bieden z o n d e r beheer en gebieden m e t rela-

D e S t i c h t i n g N a t u u r B a n k L i m b u r g is o p g e r i c h t

t i e f lage d i c h t h e d e n o m d e g e v o e l i g h e i d v a n

d o o r h e t N a t u u r h i s t o r i s c h G e n o o t s c h a p in

het meetnet t e verhogen.

L i m b u r g m e t als h o o f d t a a k h e t b e h e r e n v a n d e n a t u u r w a a r n e m i n g e n van h e t G e n o o t s c h a p . V o o r d e leden van h e t N a t u u r h i s t o r i s c h G e n o o t s c h a p b e t e k e n t d i t d a t zij h u n e i g e n w a a r n e m i n g e n in d e databank k u n n e n raadplegen. Leden kunnen hiertoe o p k a n t o o r een inlogcode aanvragen. D e waarnemingen

kunnen

w o r d e n g e ë x p o r t e e r d naar een exceltabel o f o p een verspreidingskaart afgebeeld w o r d e n . H e t is v e r v o l g e n s v o o r l e d e n e e n v o u d i g t e z i e n w a a r zij w a a r n e m i n g e n h e b b e n v e r r i c h t , v a n w e l k e s o o r t e n g r o e p e n e n s o o r t e n , e n w a a r zij n o g aanvullend v e l d w e r k kunnen v e r r i c h t e n . Naast de inlogcode ontvangt u o o k een handleiding m e t i n f o r m a t i e o v e r d e m a n i e r w a a r o p d e d a t a b a s e g e r a a d p l e e g d k a n w o r d e n . In e e n v a n d e k o m e n d e m a a n d b l a d e n zal m e e r a a n d a c h t b e s t e e d w o r d e n aan d e m o g e l i j k h e d e n v a n E c o l o g v o o r l e d e n . Een i n l o g c o d e k u n t u uitsluitend p e r e-mail aanvragen via h e t em a i l a d r e s : b u r e a u @ n h g l . o r g . V e r m e l d bij u w aanvraag d e naam, adres e n w o o n p l a a t s .

Henk bureaumanager

Heijligers, NHGL

Interesse o m m e e t e d o e n , geef je dan o p ! Hazelmuis binnen het N e t w e r k Ecologische Monitoring (NEM). D e Vereniging

voor

Zoogdierkunde en Zoogdierbescherming ( V Z Z ) g a a t d i t m e e t n e t c o ö r d i n e r e n e n is o p

tenvergoeding mee willen helpen indexen

len. M e n s e n in b i n n e n - en buitenland die be-

In d e H o m p e s c h e M o l e n , e e n h i s t o r i s c h s t e l -

langstelling h e b b e n o m een t r a n s e c t t e tellen

l i n g m o l e n g e l e g e n t u s s e n O h é e n L a a k , is

k u n n e n zich opgeven bij o n d e r g e t e k e n d e .

sinds k o r t e e n i n f o r m a t i e c e n t r u m g e o p e n d .

E i n d s e p t e m b e r zal o o k e e n i n s t r u c t i e w e e k -

D e inrichting van h e t c e n t r u m staat in h e t

end georganiseerd w o r d e n o m de t e l m e t h o -

teken van d e thema's graan, grind en g r o e n

de o n d e r d e knie t e krijgen.

die ieder een deel van de geschiedenis v e r t e -

D e t e l m e t h o d e k o m t e r in h e t k o r t o p n e e r

g e n w o o r d i g e n van h e t Eiland in d e Maas, z o -

dat nesten van d e Hazelmuis w o r d e n o p g e -

als d i t g e b i e d b i j S t e v e n s w e e r t o o k w e l g e -

s p o o r d langs v a s t e t r a n s e c t e n d i e v a r i ë r e n i n

n o e m d w o r d t . Vanaf de o m l o o p van d e m o -

lengte van enkele h o n d e r d e n m e t e r s t o t een

len h e e f t u u i t z i c h t o v e r e e n g r o o t deel v a n

p a a r k i l o m e t e r . D e t r a n s e c t e n liggen langs

h e t Eiland, w a a r n a t u u r o n t w i k k e l i n g en g r i n d -

b o s r a n d e n , b o s p a d e n , singels, h o l l e w e g e n e n

winning samengaan. D e molen v o r m t een

graften in h e t buitengebied. D e t r a n s e c t e n

p r i m a s t a r t v o o r een v e r k e n n i n g van d e nieu-

w o r d e n o v e r d a g d r i e k e e r geteld in de p e r i o -

w e natuurgebieden, die inmiddels v o o r een

d e half s e p t e m b e r t o t half n o v e m b e r . D e

d e e l z i j n i n g e r i c h t langs d e g r i n d p l a s . Bij d e

t e l g e b i e d e n liggen in z u i d o o s t L i m b u r g in d e

m o l e n s t a r t e e n uitgezette w a n d e l i n g van cir-

Enige e r v a r i n g m e t h e t o p s p o r e n van n e s t e n

z i j n als m e n s e n al i n s t a a t z i j n o m n e s t e n v a n N i c o van d e r W a l , onze huidige ledenadmini-

als l e d e n a d m i n i s t r a t e u r

in 2 0 0 5 t e w i l l e n

beëindigen. H e t Natuurhistorisch

Genoot-

s c h a p i n L i m b u r g is d a n o o k o p z o e k n a a r e e n enthousiaste vrijwilliger die deze taak o p zich wil nemen. V o o r informatie o v e r deze functie kunt u contact o p n e m e n m e t het H e n k Heijli-

vogels en d w e r g m u i z e n t e h e r k e n n e n . Z o n d e r ervaring o p dit gebied w o r d t je aspirantd e e l n e m e r , e n krijg je na e e n seizoen e e n v e l d t e s t afgelegd w a a r u i t m o e t blijken o f je in staat b e n t o m h e t d a a r o p volgend seizoen volwaardig deel t e n e m e n . Tevens

dienen

deelnemers zich t e realiseren d a t ze e e n telgebied v o o r meerdere jaren m o e t e n tellen.

gers, tel. 0 4 7 5 - 3 8 6 4 7 0 .

In o p d r a c h t v a n h e t m i n i s t e r i e v a n L a n d b o u w , N a t u u r e n V o e d s e l k w a l i t e i t is i n 2 0 0 4 e e n

OPROEP VOOR DEELNAME MEETNET HAZELMUIS 2005

analyse u i t g e v o e r d van telgegevens van H a zelmuisnesten die een klein g r o e p j e vrijwillig e r s sinds 1992 h e b b e n v e r z a m e l d . D a a r u i t

D i t jaar s t a r t officieel e e n n i e u w

meetnet

HOMPESCHE MOLEN

van de Hazelmuis in Z u i d - L i m b u r g o p t e stel-

v a n d e H a z e l m u i s is g e e n p r é , al z o u h e t m o o i

s t r a t e u r , heeft t e k e n n e n gegeven zijn functie

e-mail: [email protected]; t e l . 0 4 7 5 - 3 8 6 4 3 5 / 0 4 3 - 3 6 4 1 166.

z o e k naar vrijwilligers die tegen een reiskos-

o m g e v i n g van Vaals, Slenaken e n G u l p e n .

LEDENADMINISTRATIE

LudyVerheggen

blijkt dat h e t aantal nesten een g o e d e indica-

N A T U U l î H I S T O R I S C H

M A A N D B L A D

SEPTEMBER 2 0 0 5 JAARGANG 94 ï

181

over. Maar echte o v e r e e n s t e m m i n g was er

ca z e v e n k m r o n d o m d e m o l e n p l a s . V e r e n i -

de b u u r t van d e M e i n w e g . Zoals u van de i n -

g i n g N a t u u r m o n u m e n t e n is e i g e n a a r v a n d e

v e n t a r i s a t i e w e e k e n d e n van h e t N a t u u r h i s t o -

n i e t . D a a r o m is v o r i g j a a r e e n w e r k g r o e p

n a t u u r t e r r e i n e n o p h e t Eiland in d e Maas. Z i j

r i s c h G e n o o t s c h a p g e w e n d b e n t , zal e r v o o r

gevormd waarin zowel de SOK, deVan

draagt z o r g v o o r het beheer en het t o e z i c h t

h e t e t e n w o r d e n g e z o r g d . S p o e d i g e o p g a v e is

Schaïkstichting, d e Z o o g d i e r e n w e r k g r o e p

o v e r de kuddes K o n i n k s en Galloways die d e

g e w e n s t v a n w e g e h e t b e p e r k t e a a n t a l slaap-

van h e t N a t u u r h i s t o r i s c h e G e n o o t s c h a p in

t e r r e i n e n b e g r a z e n . D e m o l e n is g e o p e n d v a n

plaatsen. Van d e e l n e m e r s j o n g e r dan 2 4 jaar

Limburg, de Vereniging v o o r Zoogdierkun-

d o n d e r d a g t o t e n m e t z o n d a g v a n 11 t o t 18

w o r d e n d e reiskosten vergoed (binnen Lim-

de en Z o o g d i e r b e s c h e r m i n g ( V Z Z ) , de vleer-

u u r ( n a d e h e r f s t v a k a n t i e t o t p a s e n is d e

b u r g e n o p basis v a n o p e n b a a r v e r v o e r ) .

m o l e n alleen z a t e r d a g e n z o n d a g g e o p e n d ) . S t i c h t i n g A r k is g a s t h e e r e n g e e f t v o o r l i c h t i n g

Aanmelden v o o r het w e e k e n d kan d o o r een

o v e r d e natuur, d e grindwinning en d e rela-

e-mail t e v e r s t u r e n naar:

tie tussen beide. U k u n t e r o o k t e r e c h t v o o r

z o o g d i e r e n @ n h g l . o r g . Telefonische opgave

informatie over het Grensmaasproject en

kan via h e t k a n t o o r van h e t N a t u u r h i s t o r i s c h

v o o r excursies in d e omgeving. M e e r infor-

Genootschap, tel. 0475-386470. N a bevesti-

m a t i e is t e v i n d e n o p d e i n t e r n e t p a g i n a :

ging van u w deelname k u n t u € 25,- o v e r m a -

www.hompeschemolen.nl.

ken o p g i r o n u m m e r

10.36.366 van h e t N a -

t u u r h i s t o r i s c h G e n o o t s c h a p in L i m b u r g in R o e r m o n d o n d e r v e r m e l d i n g van 'Inventari-

ZOOGDIERWEEKEND OP DE MEINWEG

muistelgroepen en nog enkele anderen vert e g e n w o o r d i g d w a r e n . In e n k e l e d i s c u s s i e -

satieweekend Meinweg'.

r o n d e n heeft deze g r o e p gepraat o v e r allerh a n d e v l e e r m u i s z a k e n . Er zijn e e n aantal m i s verstanden

tussen

enerzijds

de Van

Schaïkstichting en d e S O K en anderzijds d e vleermuismensen uit de wereld geholpen. H e t belangrijkste resultaat van d e discussie w a s d a t z o w e l d e g r o e v e l i e f h e b b e r s als d e vleermuisliefhebbers e r achter kwamen dat beiden hetzelfde doel nastreven, namelijk het b e h o u d van d e g r o e v e n e n haar w a a r d e n e n daarmee o o k de vleermuizen. D e discussies h e b b e n geleid t o t een ' G e -

D i t jaar bestaat d e Z o o g d i e r w e r k g r o e p van het N a t u u r h i s t o r i s c h G e n o o t s c h a p in L i m b u r g 2 5 jaar en dat w o r d t g e v i e r d . V a n vrijdag

GEDRAGSCODE VOOR VLEERMUIZEN IN GROEVEN

7 t o t en m e t zondag 9 o k t o b e r 2005 organiEen v a n d e belangrijkste b e w o n e r s v a n d e

r i s a t i e w e e k e n d in N a t i o n a a l P a r k d e M e i n w e g .

o n d e r a a r d s e g r o e v e n , z e k e r in de w i n t e r , zijn v l e e r m u i z e n . D e z e zijn m o o i o m t e zien, z o -

R u i m t w i n t i g jaar g e l e d e n , in h e t v o o r j a a r van

als z e s e r e e n h a n g e n aan d e k l e i n s t e r i c h e l -

1984, inventariseerde W i l l e m

tjes en w e g g e k r o p e n z i t t e n in d e k l e i n s t e k i e -

de M e i n w e g o p z o o g d i e r e n . In o k t o b e r van

ren e n scheurtjes. Z e hebben dan helemaal

datzelfde jaar w e r d d o o r leden van de Z o o g -

niets van h e t v a m p i e r e n - i m a g o dat v l e e r m u i -

d i e r w e r k g r o e p aanvullend o n d e r z o e k ver-

z e n t o c h vaak w o r d t t o e g e d i c h t . In d e z e

r i c h t naar h e t v o o r k o m e n van m u i z e n . T i j -

o v e r w i n t e r i n g s p e r i o d e , d i e l o o p t van I o k -

d e n s b e i d e o n d e r z o e k e n w e r d e n 15 s o o r t e n

t o b e r t o t I april, h o u d e n d e vrijwilligers van

z o o g d i e r e n w a a r g e n o m e n : Egel, M o l , K o n i j n ,

d e Stichting ir. D . C . van Schaïk e n d e leden

Haas, E e k h o o r n , V e l d m u i s , A a r d m u i s , Bos-

van de Studiegroep O n d e r a a r d s e Kalksteen-

muis, Bisamrat, Bruine rat, Bunzing, W a s -

g r o e v e n ( S O K ) altijd rekening m e t d e vleer-

beer, V o s , W i l d zwijn e n Ree, V l e e r m u i z e n

muizen. O v e r w a t precies w e l en absoluut

w e r d e n t o e n nog niet geïnventariseerd. O p -

niet kan m e t v l e e r m u i z e n en g r o e v e n tijdens

v a l l e n d is h e t lage a a n t a l s o o r t e n m u i z e n . O o k

d e o v e r w i n t e r i n g s p e r i o d e is a l v e l e m a l e n

later o n d e r z o e k leverde niet veel s o o r t e n o p

gepraat. Menigeen heeft daar w e l een m e n i n g

e n b o v e n d i e n z e e r lage a a n t a l l e n . O n d e r z o e k u i t 1 9 8 7 v a n K e e s K a p t e y n r e s u l t e e r d e in v i e r m u i z e n s o o r t e n e n in 1999 vingen

Martijn

D o r e n b o s c h e n Paul v a n H o o f d r i e s o o r t e n . H e t aantal gevangen m u i z e n nam w e l t o e . W i l c o van den Berg e n H e n k van Kuijk vingen in 2002 acht s o o r t e n muizen in veel h o gere d i c h t h e d e n . Reden o m eens t e kijken o f 2 0 0 5 t o e v a l l i g e e n g o e d m u i z e n j a a r is. W e l licht dat de Meinweg, d a t landschappelijk d o o r d e j a r e n h e e n s t e r k v e r a n d e r d is, g e s c h i k t e r is g e w o r d e n v o o r m u i z e n e n d a a r mee o o k v o o r verscheidene predatoren. W e z u l l e n e c h t e r n i e t a l l e e n m u i z e n v a n g e n , e r zal o o k a a n d a c h t aan a n d e r e z o o g d i e r e n b e s t e e d worden. T i j d e n s h e t w e e k e n d o v e r n a c h t e n w i j o p o f in

J o e p O r b o n s g e s c h r e v e n . In d e z e g e d r a g s c o de staat heel duidelijk aangegeven w a t w e l e n w a t n i e t kan in d e g r o e v e n m e t b e t r e k k i n g t o t

seert de Z o o g d i e r e n w e r k g r o e p een inventa-

Vergoossen

d r a g s c o d e ' . D e z e is d o o r L u d y V e r h e g g e n e n

d e v l e e r m u i z e n . H e t j a a r is h i e r b i j i n d r i e d e l e n o p g e s p l i t s t . In h e t v o o r j a a r e n d e z o m e r ( I april t o t en m e t I augustus) zijn e r geen o f n a u w e l i j k s v l e e r m u i s b e p e r k i n g e n . A l l e e n als er nog vleermuizen aangetroffen w o r d e n , m o e t e n d e z e m e t r u s t g e l a t e n w o r d e n . En natuurlijk mogen geen zaken

uitgevoerd

w o r d e n die de g r o e v e v e r s l e c h t e r e n v o o r de v l e e r m u i z e n , zoals h e t s t o k e n van v u u r , etc. In h e t n a j a a r v a n I a u g u s t u s t o t I o k t o b e r k u n n e n n o r m a l e activiteiten g e w o o n plaatsvinden. O m d a t in deze p e r i o d e de v l e e r m u i zen hun overwinteringplaats zoeken, m o e t e n in deze p e r i o d e geen g r o o t s c h a l i g e

werk-

z a a m h e d e n plaatsvinden. In d e w i n t e r m o e t e n de g r o e v e n behandeld w o r d e n o n d e r het regime 'rust'. 'Rust' wil zeggen dat b e z o e k e n b e p e r k t zijn t o t een bepaald aantal b e z o e k e n p e r maand, dat e r b e p e r k t g e b r u i k van p e t r o leumvergassers gemaakt mag w o r d e n , dat de g r o e p s g r o o t t e b e p e r k t is e n d a t e r g e e n v e r s t o r e n d e w e r k z a a m h e d e n plaats zullen v i n d e n . N o r m a l e b e h e e r w e r k z a a m h e d e n , zoals controles, kunnen g e w o o n plaatsvinden. V e r d e r zijn d e g r o e v e n ingedeeld in d r i e cat e g o r i e ë n die o p l o p e n van 'zeer gevoelig' t o t 'minder gevoelig'. Afhankelijk van d e categor i e zijn bepaalde m a a t r e g e l e n w a t s t r i k t e r o f m i n d e r s t r i k t . O o k w o r d t in d e g e d r a g s c o d e aangegeven d a t o v e r v l e e r m u i z e n nog veel o n b e k e n d is, e n d a t m e e r o n d e r z o e k w e n s e l i j k is. S O K - l e d e n e n a n d e r e o n d e r z o e k e r s d i e n e n d e z e o p m e r k i n g t e b e s c h o u w e n als

182!

SEPTEMBER 2 0 0 5 l A A R G A N G 94


M A A N D B L A D

e e n o p r o e p o m v l e e r m u i s o n d e r z o e k t e gaan

alleen v o o r één d i e r s o o r t hoge k o s t e n w o r -

waar burgers m e thun melding o f klacht t e -

doen. D e gedragscode geldt v o o r de groeven

d e n g e m a a k t o n j u i s t is. D e n a t u u r o n t w i k k e -

recht kunnen. D e vleermuiswerkers doen dit

die bij d e V a n Schaïkstichting in b e h e e r zijn.

l i n g is v a n b e l a n g v o o r d e l e e f - e n b e l e e f o m -

m e e s t a l als v r i j w i l l i g e r . D e h u i s b e z o e k e n

W i j hopen uiteraard dat andere groeve-eige-

g e v i n g v a n m e n s , p l a n t e n d i e r . N i e u w is d a t

w o r d e n gratis afgelegd.

n a r e n zich o o k zullen gaan c o n f o r m e r e n aan

deze aanpak o o k een i n k o m s t e n b r o n w o r d t

D i t p r o v i n c i e d e k k e n d n e t w e r k van vleer-

deze code.

v o o r d e l a n d b o u w . T e g e n d i e a c h t e r g r o n d is

m u i s v o o r l i c h t e r s f u n g e e r t sinds 1 9 9 9 e n h a n d e l d e in d e afgelopen zes jaar 7 3 3 v l e e r m u i s -

D i t is u i t e r a a r d e e n s a m e n v a t t i n g v a n d e g e -

landbouwvoorman

dragscode. D e exacte t e k s t staat gepubli-

(LLTB) bereid gebleken o m voorzitter t e

m e l d i n g e n a f M e e r dan 16.000 v l e e r m u i z e n

c e e r d o p de w e b s i t e s van de Van Schaïkstich-

w o r d e n van een n i e u w e H a m s t e r c o m m i s s i e .

w e r d e n g e t e l d . H e t a f g e l o p e n j a a r w e r d 131

Jean v a n d e r L i n d e n

maal een b e r o e p gedaan o p de v l e e r m u i s w e r -

ting (vyww.vanschaikstichting.nl) en de S O K

kers. D i t blijkt u i t het jaarverslag V l e e r m u i s -

(vwvw.sok.nl). ledereen die deze gedragsco-

b e s c h e r m i n g 2 0 0 4 van d e stichting Instand-

d e w i l k r i j g e n , k a n z e o o k bij h e t s e c r e t a r i a a t

LIMBURGS

v a n d e V a n Schai1<stichting o f d e S O K o p v r a -

VLEERMUISWERKERS IN 2 0 0 4

h o u d i n g K l e i n e L a n d s c h a p s e l e m e n t e n in L i m -

D a n k aan i e d e r e e n die m e e g e w e r k t heeft aan

K o m e n d e w e k e n kan h e t w e e r g e b e u r e n dat

tief weinig meldingen van kraamkolonies

het o p z e t t e n van deze gedragscode.

m e n s e n bij t o e v a l v l e e r m u i z e n i n h u i s a a n t r e f -

(44), t e r w i j l e r juist vaak

NETWERK

b u r g (IKL). H e t afgelopen jaar w a r e n e r rela-

gen.

f e n . H e t kan d a n gaan o m e e n t i j d e l i j k e k o l o Orbons,

nie van v l e e r m u i z e n o f een d i e r d a t p e r o n -

a a n g e t r o f f e n v l e e r m u i z e n b e d r o e g 1.782

ir D.C. van Schaik

g e l u k in e e n w o o n r u i m t e t e r e c h t is g e k o m e n .

s t u k s . In h e t m e r e n d e e l v a n d e g e v a l l e n

joep voorzitter

Stictiting

hulpbehoevende

v l e e r m u i z e n w e r d e n g e v o n d e n . H e t aantal

Indien m e n s e n in paniek r a k e n o f o v e r l a s t van

(1550) ging h e t o m D w e r g v l e e r m u i z e n . Er

deze dieren o n d e r v i n d e n , kunnen ze c o n t a c t

w e r d e n v e r d e r 4 8 Laatvliegers geteld, vier

o p n e m e n m e t de gemeente, die h i e r v o o r een

Watervleermuizen, zeventien

grootoor-

N I E U W E FASE I N

zogenaamde v l e e r m u i s w e r k e r kan inschake-

vleermuizen en éénzeldzame

Ingekorven

len v o o r het afhandelen van d e klacht o f m e l -

v l e e r m u i s . V a n 158 d i e r e n k o n n i e t v a s t g e -

O p g r o n d v a n i n t e r n a t i o n a l e a f s p r a k e n is

ding.

steld w o r d e n o m w e l k e s o o r t h e t ging.

Nederland v e r p l i c h t o m beschermingsmaat-

Sommige soorten vleermuizen zoeken na-

BESCHERMING HAMSTER GAAT

regelen t e n e m e n v o o r d e in ons land ernstig

drukkelijk menselijke b e b o u w i n g op. Z e ves-

bedreigde Hamster. T o t die maatregelen

tigen b i j v o o r b e e l d een tijdelijke k r a a m k o l o -

b e h o o r t o n d e r m e e r h e t i n r i c h t e n van leef-

nie in e e n s p o u w m u u r o f o n d e r h e t d a k b e -

gebieden. D e b e s c h e r m i n g van d e H a m s t e r

s c h o t . Meestal blijven ze o n o p g e m e r k t , m a a r

k r i j g t in d e k o m e n d e v i j f j a a r e e n n i e u w e i n -

bij een t o e v a l l i g e o n t d e k k i n g k u n n e n m e n s e n

vulling. M e t h e t ministerie van L a n d b o u w ,

w e l eens schrikken. Eenk r a a m k o l o n i e kan

N a t u u r en V o e d s e l k w a l i t e i t en d e P r o v i n c i e

namelijk u i t m e e r d e r e dieren bestaan d i e

L i m b u r g zijn begin d i t jaar a f s p r a k e n g e m a a k t

soms overigens maar enkele dagen o p é é n

over de taakverdeling. V o o r h e t nakomen

plaats blijft. V a a k k o m e n v l e e r m u i z e n jaarlijks

van internationale afspraken blijft h e t Rijk

t e r u g naar b e k e n d e kolonieplaatsen.

v e r a n t w o o r d e l i j k . Een H a m s t e r c o m m i s s i e ,

V l e e r m u i z e n maken geen nesten en slepen

waarin boeren, fokkers, beheerders en o n -

o o k g e e n nestmateriaal naar binnen. Z e han-

d e r z o e k e r s d e e l n e m e n , gaat d e u i t v o e r i n g

gen slechts in e e n s p o u w m u u r o f a c h t e r h e t

van h e t n i e u w e plan o p zich n e m e n .

dakbeschot w a a r ze gebruik m a k e n van d e

D e b e s c h e r m i n g van d e H a m s t e r gaat uit van

beschutting, rust en w a r m t e . Als insectene-

d r i e n i e u w e k e r n l e e f g e b i e d e n , naast d e al

t e r s k n a g e n z e b o v e n d i e n n i e t aan h o u t . K o r t -

b e s t a a n d e d r i e in Z u i d - L i m b u r g , aan t e v u l -

o m , e r zijn o o k m e n s e n d i e e r t r o t s o p zijn

len m e t verbindingszones ( a k k e r r a n d b e h e e r )

dat deze k w e t s b a r e en d a a r d o o r b e s c h e r m -

t u s s e n al d e z e g e b i e d e n e n n a a r D u i t s l a n d .

de dieren tijdelijk h u nw o n i n g

O m d i t alles t e r e a l i s e r e n z o r g t d e P r o v i n c i e

hebben. Maar e r zijn o o k mensen die d e n k e n

uitgekozen

L i m b u r g v o o r de nodige p r o c e d u r e s zoals

d a t z e b e t e r a f z i j n als d e d i e r e n v e r j a a g d o f

planologische verankering. H e t ministerie

bestreden w o r d e n . Deze mensen

moeten

b e t a a l t v o o r m a x i m a a l 120 h a d e k o s t e n v a n

zich daarbij w e l realiseren dat ze in o v e r t r e -

aankoop en beheer d o o r een natuurorgani-

ding zijn, maar dat bovenal d e overlast d o o r

s a t i e e n v o o r m a x i m a a l 179 h a n o g a f t e s l u i -

o n v a k k u n d i g h a n d e l e n zelfs e r g e r kan w o r -

ten beheersovereenkomsten m e t particulie-

den.

v o o r het eerst dat deze dienstverlening o p e e n z o d a n i g e s c h a a l g e b e u r t , d a t e r s p r a k e is van een serieuze i n k o m s t e n b r o n v o o r de landbouw. D a a r u i t blijkt d a th e t idee d a t e r

overigens

informatie zodat de vleermuizen niet vers t o o r d w e r d e n bij e e nv o o r g e n o m e n

ver-

b o u w i n g . In 8 7 g e v a l l e n g i n g h e t o m i n d i v i d u e l e v l e e r m u i z e n die zich in huis o f t u i n o p ongebruikelijke plaatsen ophielden. H e t ging hierbij o m levende o f d o d e dieren. Veertien dieren w e r d e n hierna naar h e t V l e e r m u i s asiel R o e r m o n d g e b r a c h t . D e r e s t is t e r p l e k ke, o f na een k o r t e v e r z o r g i n g v r i j g e l a t e n o f w a s al d o o d b i j a a n k o m s t .

DEFINITIEF

AKKOORD

GRENSMAASPROJECT

O p vrijdag I juli 2 0 0 5 t e k e n d e n o v e r h e d e n , bedrijfsleven en N a t u u r m o n u m e n t e n d e uitvoeringsovereenkomst

voor

het Grens-

maasproject. Samen m e t d e vaststelling van het

Provinciaal

Omgevingsplan

Limburg

(POL) Grensmaas d o o r Provinciale Staten v a n L i m b u r g , is d a a r m e e d e f i n i t i e f z i c h t o p d e u i t v o e r i n g van h e t G r e n s m a a s p r o j e c t : k o mende jaren w o r d t tussen Maastricht en R o o s t e r e n d e Maas v e r r u i m d m e t h o o g w a -

r e n . D e l a n d b o u w gaat deze g e b i e d e n t e g e n e e n j a a r l i j k s e v e r g o e d i n g b e h e r e n . H e t is

N i e t alle b e w o n e r s b e v o n d e n

overlast; sommige mensen verzochten o m

V l e e r m u i s w e r k e r s kunnen m e t een huisbe-

terbescherming,

z o e k vaststellen o m w e l k e v l e e r m u i s h e t gaat

g r i n d w i n n i n g als d o e l . P a r t i j e n z u l l e n z i c h i n -

en d e d i e r e n tellen. A a n d e hand van d e o m -

spannen

standigheden en de aard van d eklacht w o r d t

2017 t e bereiken. Daarnaast levert het p r o -

dan een oplossing g e z o c h t . In elke L i m b u r g -

j e c t m e e r d a n 1.000 h e c t a r e n n i e u w e n a t u u r

se g e m e e n t e is e r e e n m e l d p u n t

op.

ingericht

natuurontwikkeling

de hoogwaterdoelstelling

en

voor


Met de ondertekening

overleg m e t de Vlaamse overheid, gemeen-

van d e u i t v o e r i n g s o v e r -

ten, gebiedscommissie en omwonenden.

e e n k o m s t en de vast-

Nadat er m e tde Europese Commissie over-

stelling

van het P O L

eenstemming was bereikt o v e r de aanbeste-

G r e n s m a a s is e e n l a n g e

dingsrechtelijke p r o b l e m a t i e k , zijn d e s l o t o n -

periode van voorberei-

derhandelingen tussen de overheid en h e t

ding afgesloten. Jaren

C o n s o r t i u m Grensmaas in d e eerste helft van

planvorming en v o o r b e -

d i t jaar g e v o e r d e n t o t a f r o n d i n g g e b r a c h t .

reidende werkzaamhe-

A l l e b e t r o k k e n partijen zijn t e v r e d e n m e t h e t

d e n zijn n o d i g g e w e e s t .

uiteindelijke resultaat dat nu de uitvoering

D e n k hierbij o n d e r an-

mogelijk maakt. C o n f o r m het uitvoerings-

d e r e aan a r c h e o l o g i s c h

plan van h e t C o n s o r t i u m G r e n s m a a s gaat d e

onderzoek, afstemming

u i t v o e r i n g in 2 0 0 6 v a n s t a r t .

van w e t t e l i j k e

BINNENWERK

183


M A A N D B L A D

kaders,

BUITENWERK

O p d e w e b s i t e w w w . n h g l . n l is d e m e e s t a c t u e l e a g e n d a t e r a a d p l e g e n .

D O N D E R D A G I SEPTEMBER is e r e e n p r a c t i c u -

ZONDAG

organiseert de

ZATERDAG IO SEPTEMBER v e r z o r g t d e S p r i n k -

m a v o n d v a n d e P a d d e s c o e l s t u d i e g r o e p in

S p r i n k h a n e n s t u d i e g r o e p een hokken-ex-

h a n e n s t u d i e g r o e p een inventarisatie in w e i -

h e t I V N - z a a l t j e o n d e r d e b i b l i o t h e e k v a n Rans-

cursie naar h e t W e l l s m e e r . V e r t r e k o m 10.00

l a n d e n b i j h e t M e l i c k e r v e n . V e r t r e k o m I I.OOuur

daal. A a n m e l d e n b i j P i e t K e l d e r m a n ( t e l . 0 4 3 -

u u r vanaf d e k e r k van W e l l e r l o o i ( c o ö r d i n a -

vanafde manage V e n h o f t e H e r k e n b o s c h ( c o ö r -

6016055).

ten: 207,0-394,2).

dinaten: 203,9-353,2).

DONDERDAG I S E P T E M B E R h o u d t d e M o l l u s -

DINSDAG 6 SEPTEMBER v e r z o r g t d e M o s s e n -

ZATERDAG 10 SEPTEMBER o r g a n i s e e r t d e

k e n s t u d i e g r o e p L i m b u r g een werkavond

s t u d i e g r o e p een practicummiddagin het I V N -

M o l l u s k e n s t u d i e g r o e p L i m b u r g een ex-

bij Stef K e u l e n t h u i s . A a n m e l d e n bij Stef K e u l e n

g e b o u w t e Ransdaal, A a n m e l d e n bij Paul S p r e u -

c u r s i e naar h e t IJzerenbosch. A a n m e l d e n bij Stef

(tel. 045-4053602).

w e n b e r g (teL 0 4 5 - 5 3 1 0 6 6 1 ) .

Keulen (tel. 045-4053602).

4 SEPTEMBER

D O N D E R D A G I SEPTEMBER is e r e e n b i j e e n -

W O E N S D A G 7 SEPTEMBER h o u d t d e V l i n d e r -


k o m s t v a n K r i n g M a a s t r i c h t , m e t als t i t e l

s t u d i e g r o e p e e n b i j e e n k o m s t in h e t N a t u u r -

P a d d e s t o e l e n s t u d i e g r o e p een excursie

' M e e r Mosasaurusnieuws uit Maastricht'. D e

historisch Museum te Maastricht. Aanvang

n a a r h e t E y s e r b o s nabij Eys. A a n m e l d e n bij P i e t

b i j e e n k o m s t w o r d t g e h o u d e n in h e t N a t u u r h i s -

20.00 u u r

K e l d e r m a n (tel. 043-6016055).

D O N D E R D A G 8 SEPTEMBER is e r e e n p r a c t i c u -

ZATERDAG 10 SEPTEMBER w a n d e l t d e P l a n t e n -

VRIJDAG 2 SEPTEMBER o r g a n i s e e r t d e Z o o g -

m a v o n d v a n d e P a d d e s t o e l s t u d i e g r o e p in

s t u d i e g r o e p d o o r d e H o g e V e n e n (België).

dii:'>rGrivverkj{i"ot:-|:) e e n b i j e e n k o m s t i n h e t

h e t I V N - z a a l t j e o n d e r d e b i b l i o t h e e k v a n Rans-

A a n m e l d e n bij O l a f O p d e n K a m p (tel. 0 4 5 -

GroenHuis te Roermond. Deze avond over

daal. A a n m e l d e n bij P i e t K e l d e r m a n ( t e l . 0 4 3 -

5354560)

kleine z o o g d i e r e n begint o m 20.00 uur.

6016055).

ZATERDAG 3 SEPTEMBER o r g a n i s e e r t d e P l a n -

VRIJDAG 9 SEPTEMBER v e r z o r g t K r i n g H e e r -

H e e r l e n haar jaarlijkse varia-avond. D e bijeen-

t e n s t u d i e g r o e p een excursie naar een kalk-

l e n een vleermuisexcursie d o o r de Hellebroe-

k o m s t w o r d t g e h o u d e n in de zaal van de Stichting

h e l l i n g nabij W o n c k (België). V e r t r e k o m 9 . 0 0

k e r b e e m d e n o n d e r leiding van A l f K e u l e n . V e r -

Botanische T u i n K e r k r a d e , Sint Hubertuslaan 7 4 in

u u r vanaf N S - s t a t i o n M a a s t r i c h t (oostelijke i n -

t r e k o m 20.30 u u r vanaf d e parkeerplaats bij

T e r w i n s e l e n ( K e r k r a d e - W e s t ) . Aanvang20.00 uur.

gang, M e e r s s e n e r w e g ) .

kasteel H o e n s b r o e k ,

ZATERDAG 3 SEPTEMBER o r g a n i s e e r t d e P a d -

VRIJDAG 9 SEPTEMBER o r g a n i s e e r t d e H e r p e -

s t u d i e g r o e p een practicummiddagin het I V N -

d e s t o e l e n s t u d i e g r o e p een excursie naarhet

t o l o g i s c h e s t u d i e g r o e p een varia-avond. D e

g e b o u w t e Ransdaal. A a n m e l d e n bij Paul S p r e u -

A n n e n d a a l b o s t e M a r i a h o o p . A a n m e l d e n bij Piet

b i j e e n k o m s t w o r d t g e h o u d e n in h e t G r o e n H u i s ,

w e n b e r g (tel. 045-5310661).

K e l d e r m a n (tel. 043-6016055).

Godsweerderstraat 2 t e R o e r m o n d . Aanvang

torisch M u s e u m M a a s t r i c h t Aanvang 20.00 uur.

MAANDAG 12 SEPTEMBER o r g a n i s e e r t K r i n g

DINSDAG 13 SEPTEMBER v e r z o r g t d e M o s s e n -

D O N D E R D A G 15 SEPTEMBER is e r e e n v e r g a -

20.00 uur.

d e r i n g v a n h e t A l g e m e e n b e s t u u r in h e t

Z O N D A G 4 SEPTEMBER gaat d e P l a n t e n s t u d i e g r o e p o p z o e k naar a d v e n t i e v e n langs d e

VRIJDAG 9 SEPTEMBER h o u d t d e S t u d i e g r o e p

Rijn ( D u i t s l a n d ) . V e r t e k o m 9 . 0 0 u u r v a n a f N S -

O n d e r a a r d s e k a l k s t e e n g r o e v e n haar bij-

s t a t i o n M a a s t r i c h t ( o o s t e l i j k e ingang, M e e r s s e -

e e n k o m s t in h e t N a t u u r h i s t o r i s c h

nerweg).

M a a s t r i c h t . A a n v a n g 19.30 u u r .

Museum

GroenHuis te Roermond.

D O N D E R D A G 15 SEPTEMBER is e r e e n p r a c t i c u m a v o n d van de P a d d e s t o e l s t u d i e g r o e p in h e t

184:

SEPTEMBER 2 0 0 5 JAARGANG 9 4 |


HERPETOLOGISCHE STUDIEGROEP Contactpersoon; Ykelien Damstra, Bosstraat 15, 6071 XR Swalmen, [email protected]

I V N - z a a l t j e o n d e r d e b i b l i o t h e e k van Ransdaal.

ZATERDAG 2 4 SEPTEMBER h o u d t d e P l a n t e n -

A a n m e l d e n bij Piet K e l d e r m a n ( t e l . 0 4 3 -

s t u d i e g r o e p in s a m e n w e r k i n g m e t d e R a n t e n -

6016055).

w e r k g r o e p v a n L i k o n a e e n e x c u r s i e langs d e Maas. V e r t r e k o m 10.00 u u r vanaf N S - s t a t i o n


Maastricht

M A A N D B L A D

PLANTENSTUDIEGROEP Secretaris; Olaf Op den Kamp, Maria Gorettistraat 72, 6462 XS Kerkrade, plantentSinhgl.org

P a d d e s t o e l e n s t u d i e g r o e p een excursie n a a r h e t S w a l m d a l . A a n m e l d e n bij Piet K e l d e r -

MAANDAG 2 6 SEPTEMBER v e r z o r g t d e M o s -

m a n (tel. 0 4 3 - 6 0 1 6 0 5 5 ) .

s e n s t u d i e g r o e p een practicumavond in h e t

DINSDAG 2 0 SEPTEMBER v e r z o r g t d e M o s s e n -

Spreuwenberg (tel. 045-5310661).

I V N - g e b o u w t e Ransdaal. A a n m e l d e n bij Paul

VLINDERSTUDIEGROEP Secretaris; J. Queis, Spaanse singel 2, 6191 GK Beek. vlinderslSnhgl.or;

s t u d i e g r o e p e e n p r a a i c u m m i d d a g in h e t I V N g e b o u w t e Ransdaal. A a n m e l d e n bij Paul S p r e u -

D O N D E R D A G 2 9 SEPTEMBER is e r e e n p r a c t i -

w e n b e r g (tel. 045-5310661).

c u m a v o n d van d e P a d d e s t o e l s t u d i e g r o e p in h e t I V N - z a a l t j e o n d e r d e b i b l i o t h e e k v a n Rans-

DONDERDAG 2 2 SEPTEMBER

organiseert

K r i n g V e n r a y e e n dialezing o v e r d e V e r h e v e n

STUDIEGROEP ONDERAARDSE KALKSTEENGROEVEN Secretaris; Rik Bastiaens, Krukstraat 2, 3770 Val-Meer, België, soktSnhgl.org

ZOOGDIERENWERKGROEP Secretaris: Ludy Verheggen, Lijsterbeslaan 22, 6241 A N Bunde. zoogdieren(a)nhgl.org

daal. A a n m e l d e n b i j Piet K e l d e r m a n ( t e l . 0 4 3 PADDESTOELENSTUDIEGROEP Inlichtingen; P.H. Kelderman, Herkenbroekerweg 23, 6301 EG Valkenburg, paddestoelen(a!nhgl.org

6016055).

Peel. A a n v a n g 2 0 . 0 0 u u r in h e t G e m e e n s c h a p s huis, W a t e r m o l e n s t r a a t I t e O o s t r u m .


VISSENWERKGROEP Inlichtingen; R. Akkermans, Wilhelminalaan 47, 6042 EL Roermond, visseniainhgl.org

M

A

A

N

D

B

L

A

D

REDACTIE G. Verschoor & H. Heijligers (hoofdredactie), D.Th. de Graaf. J.T. Hermans, M. Lejeune, A.J.W. Lenders & J.H. Willems (redactie), R. Steverink (redactie-assistent), Godsweerderstraat 2, 6041 GH Roermond, redactie(g)nhgl.org. RICHTLIJNEN VOOR K O P I J - I N Z E N D I N G Diegenen die kopij willen inzenden, dienen zich te houden aan de richtlijnen opgesteld door de redactie. Richtlijnen kunnen worden aangevraagd bij bovenstaand redactieadres of zijn te bekijken op de internetpagina van het Genootschap. ßas/sontwerp typografe: Graatsma in vorm, Maastricht. Grafische verzorging: Van de Manakker, Grafische communicatie. Maastricht, mvandemanakker(a?xs4aH.nL Druk: SHD Grafimedia, Swalmen. ISSN 0028-1 107 COPYRIGHT Auteursrecht voorbehouden. Overname slechts toegestaan na voorafgaande schriftelijke toestemming van de redactie.

N A T U U R H I S T O R I S C H G E N O O T S C H A P I N LIMBURG DAGELIJKS BESTUUR F. Coolen (voorzitter), R. Pahiplatz (secretaris). H. van der Weijden (penningmeester), R. Akkermans (ondervoorzitter),). Teeuwen (bestuurslid), L. Hobus (bestuurslid), R. Geraeds (bestuurslid). Godsweerderstraat 2,6041 GH Roermond. bestuur(S)nhgl.org.

SPRINKHANENSTUDIEGROEP Contactpersoon; W . Jansen, Wilhelminalaan 85, 6042 EM Roermond, sprinkhanen(S>nhgl.org VOGELSTUDIEGROEP Contactpersoon; R. van der Laak, Bethlehemstraat 34, 6418 GK Heerlen, vogelslSnhgl.org WERKGROEP B E H O U D SCHINVELDSE BOSSEN E N B R U N S S U M M E R H E I D E Secretaris; P. Spreuwenberg, Aan de Slagboom 2, 6372 K W Schaesberg, brunssumerheideianhgl.org MOSSENSTUDIEGROEP Contactpersoon: P. Spreuwenberg, Aan de Slagboom 2, 6372 KW Landgraaf, mossenlSjnhgl.org WERKGROEP MEINWEG Inlichtingen: W.Jansen, Wilhelminalaan 85. 6042 EM Roermond, meinweg(5)nhgl.org

BUREAU Henk Heijligers (bureaumanager), Roel Steverink (bureaumedewerker), Neeltje Huizinga (projectmedewerker) & Jacob van der Weele (projectmedewerker). Godsweerderstraat 2, 6041 GH Roermond, tel. 0475-386470. [email protected].

LIBELLENSTUDIEGROEP Contactpersoon; J.T. Hermans, Hertestraat 21, 6067 ER Linne, libellen(g)nhgl.org

LEDENADMINISTRATIE N.A. van de Wal. Godsweerderstraat 2, 6041 GH Roermond, tel. 0475-386470, ledenadministratie(5)nhgl.org. giro: 1036366. België: 000-1507143-54. BIC: PSTBNL 21, IBAN: NL06 PSTB 0001 0363 66.

MOLLUSKEN STUDIEGROEP LIMBURG Contactpersoon: S. Keulen, Mesweg 10, 6336 VT Hulsberg, mollusken(a>nhgl.org

LIDMAATSCHAP € 25 p/j., jeugdleden t/m 23 j. & 65+-leden € 12,50; bedrijven, verenigingen. Instellingen e.d. € 75.

FOTOSTUDIEGROEP Secretaris; Bert Morelissen, Agrimonie 14, 5931 ST Tegelen, folostudiegroeplSnhgl.org

BESTELLINGEN van publicaties, (oude) maandbladen en andere uitgaven; uitsluitend schriftelijk bij het Publicatiebureau Natuurhistorisch Genootschap, Groenstraat 106,6074 EL Melick. LOSSE N U M M E R S € 3; leden € 2,50 m.u.v. dikke en themanummers (excl. porto). INTERNET http;//www.nhel.nl. STICHTING NATUURPUBLICATIES LIMBURG

Uitgever van publicaties, boeken en rapporten van het Natuurhistorisch Genootschap in Limburg. J.T. Hermans. Godsweerderstraat 2. 6041 GH Roermond, cel. 0475-386470, $nl(5)nhgl.org. S T I C H T I N G DE LIERELEI Projectbureau voor onderzoek op het gebied van natuur en landschap in de provincie Limburg. B. op den Camp. Godsweerderstraat 2,6041 GH Roermond, tel. 0475-386470, liereleKainhgl.org. STICHTING NATUURBANK LIMBURG Stichting voor het beheer van de waarnemingsgegevens van het Natuurhistorisch Genootschap in Limburg. F. Coolen. Godsweerderstraat 2,6041 GH Roermond, tel. 0475-386470. S T I C H T I N G IR.D.C. V A N S C H A Ï K

Stichting voor het beheer van onderaardse kalksteengroeven In Limburg. Secretariaat, Postbus 2235, 6201 HA Maastricht, tel. 043-3216506, fax 043-3672585, vanschaikstichtingianhgl.org.

D r O V i n C i G lirnbUrO

'

^

ffliJM

Het uitgeven van het Natuurhistorisch/VlaondWadwordt mede mogetijk gemaakt door een financiële bijdrage van de provincie Limburg.

KRING M A A S T R I C H T Voorzitter (a.i.); D.Th. de Graaf, Klokbekerstraat 20, 6216 TR Maastricht, [email protected] KRING HEERLEN Voorzitter; P. Spreuwenberg, Aan de Slagboom 2, 6372 K W Undgraaf, heerlentgnhgLgrg KRING V E N L O Voorzitter; J. Eenshuistra, L. van Beierenstraat I, 5913 VM VenIo, [email protected]; KRING R O E R M O N D Voorzitter; M. de Ponti, Parklaan 10, 6045 BT Roermond, [email protected]; KRING VENRAY Secretaris; H. Heijligers, Lottumseweg 27, 5872 AA Broekhuizen, [email protected]

i

VENTARISATIE INGANGEN NDERAARDSE KALKSTEENGROEVEN V e r b o r g e n in d e o n d e r g r o n d v a n h e t M e r g e l l a n d liggen m a a r liefst 2 8 7

D e S t u d i e g r o e p O n d e r a a r d s e K a l k s t e e n g r o e v e n ( S O K ) van h e t N a -

o n d e r a a r d s e k a l k s t e e n g r o e v e n . Z e zijn h e t r e s u l t a a t v a n d e e e u w e n l a n g e

t u u r h i s t o r i s c h G e n o o t s c h a p in L i m b u r g h o u d t z i c h al m e e r d a n 2 5 j a a r

w i n n i n g v a n m e r g e l b l o k k e n v o o r d e b o u w . D e o m v a n g van d i t g e h e i m -

actief bezig m e t h e t o n d e r z o e k en d e beschrijving van de b i j z o n d e r e

z i n n i g , w e i n i g t o e g a n k e l i j k e r f g o e d beslaat in L i m b u r g e e n o p p e r v l a k t e

w a a r d e n v a n d e g r o e v e n . In s a m e n w e r k i n g m e t a n d e r e o r g a n i s a t i e s

v a n 3 6 8 ha. A l s o n d e r a a r d s e n a t u u r - e n c u l t u u r h i s t o r i s c h e m o n u m e n -

heeft de S O K het initiatief g e n o m e n v o o r een p r o j e c t v o o r herstel en

t e n z i j n d e z e g r o e v e n e e n f e n o m e e n a p a r t . Z e zijn h e t r e s u l t a a t v a n m e n -

b e h e e r v a n d e o n d e r a a r d s e k a l k s t e e n g r o e v e n . In d i t r a p p o r t s t a a t d e

selijke v o r m g e v i n g en v i n d i n g r i j k h e i d ,

huidige stand van zaken beschreven

eeuw op eeuw. Naast de bijzondere

v a n alle b e k e n d e i n g a n g s p a r t i j e n v a n

t e c h n i e k van b l o k b r e k e n getuigen de

de Nederlandse

vaak e e u w e n o u d e o u d e opschriften

H i e r v o o r h e b b e n 35 vrijwilligers

v a n g r o t e b e t r o k k e n h e i d van m e n s e n bij ' h u n b e r g ' . D a a r n a a s t h e r b e r g e n d e

Inventarisatie v a n i o n d e r a a r d s e kalksi

mergelgrotten.

5 5 6 ingangen en 2 8 7 g r o e v e n o n d e r z o c h t e n in k a a r t g e b r a c h t . V o o r

g r o e v e n o o k tal van zeldzame vleer-

e l k e g r o e v e e n e l k e i n g a n g s p a r t i j is

muizen en bijzondere geologische en

vastgesteld of en w e l k e inrichtings-

a a r d k u n d i g e v e r s c h i j n s e l e n als a a r d p i j -

m a a t r e g e l e n n o d i g zijn v o o r h e t b e -

p e n e n v u u r s t e e n f o r m a t i e s . N e t als

h o u d . O p g r o n d van d e z e i n v e n t a -

v o o r h e t b o v e n g r o n d s l a n d s c h a p is

r i s a t i e is e e n e e r s t e o p z e t g e m a a k t

o o k v o o r de mergelgroeven actief

v o o r een concreet

be-

programma

heer nodig, gebaseerd o p o n d e r z o e k

v o o r herstel, inrichting en beheer

en beschrijving van w a a r d e n . D e tijd

van de ingangen. N a herstel kan dit

heeft geleerd dat deze v o o r het M e r -

n a t i o n a a l e r f g o e d f u n g e r e n als i n s p i -

gelland zo karakteristieke g r o e v e n

r a t i e b r o n bij n i e u w e o n t w i k k e l i n -

z o n d e r g e r i c h t e n planmatig herstel en

gen.

b e h e e r k u n n e n v e r d w i j n e n . Er z i j n i n gangen die v o l g e s t o r t zijn m e t m a t e riaal, d i c h t g e m e t s e l d , afgegraven t o t s p e l o n k d a n w e l c o m p l e e t s c h u i l gaan achter b o m e n en struiken.

U k u n t het r a p p o r t (inclusief 3 c d - r o m s ) bestellen d o o r €

35,- o v e r t e m a k e n o p g i r o n u m m e r

4 2 9 8 5 1 (BIC: P S T B N L 2 1 en I B A N : N L 8 0 PSTB 0 0 0 0 4 2 9 8 5 1 ) van het Publicatiebureau N a t u u r historisch G e n o o t s c h a p t e Melick o n d e r v e r m e l d i n g 'inventarisatie kalksteengroeven'. Belgische leden kunnen het bedrag o v e r m a k e n o p postchequerekening 00-1616562-57.

INHOUDSOPGAVE

N / " Jl I . H I S T O R I S C H

M

A

A

N

D

B

L

A

D

DE BOUXWEERD BIJ BUGGENUM Ph. Bossenbroek

& ].A.

Weinreich

In 2 0 0 0 w e r d d e v o g e l r i j k e plas d e B o u x w e e r d n a b i j B u g g u n u m samen m e t e e n aantal t o t n a t u u r g e b i e d o m g e v o r m d e graslanden o v e r g e d r a g e n aan Staatsbosbeheer V o o r h e t b e h e e r van h e t g e b i e d is g e k o z e n v o o r b e p e r k t e e x t e n s i e v e s e i z o e n s b e g r a z i n g , w a a r b i j in d e w i n t e r p e r i o d e d e v e l e g a n z e n die o v e r w i n t e r e n in e n r o n d o m d e B o u x w e e r d zoveel m o g e l i j k de gelegenheid w o r d t geboden o m t e grazen o p d e graslanden in h e t n a t u u r g e b i e d zelf.

169

VERVROEGDE EIAFZET BIJ DE BRUINE KIKKER ALS GEVOLG VAN KLIMAATWIJZIGING? H.j.M.

van

Buggenum

Bij d e v o o r b e r e i d i n g v a n d e n i e u w e L i m b u r g s e a m f i b i e ë n - e n r e p t i e l e n a t l a s is h e t g e g e v e n s b e s t a n d v a n h e t N a t u u r h i s t o r i s c h G e n o o t s c h a p g r o n d i g g e a n a l y s e e r d . B i j d e B r u i n e k i k k e r is i n de p e r i o d e 1980-2003 bijna 3 2 0 0 k e e r m e l d i n g g e m a a k t van v o n d s t e n v a n k i k k e r d r i l . D e l a a t s t e j a r e n is e r e e n t o e n e m e n d e aandacht v o o r de effecten van de klimaatverandering o p de i n h e e m s e f l o r a en fauna. In d i t a r t i k e l w o r d e n d e m e l d i n g e n van k i k k e r d r i l van d e B r u i n e k i k k e r h i e r o p g e ï n t e r p r e t e e r d .

172

VOORTPLANTING, GROEI EN MIGRATIE VAN DE RIVIERDONDERPAD IN NOORDLIMBURGSE BEEKMONDINGEN KANSEN VOOR DE RIVIERDONDERPAD BI] TOEKOMSTIGE BEEKHERSTELMAATREGELEN B.].A.

Pollux.A.

P.M.].

Pollux

Korosi,

M. Dorenbosch,

W.C.E.R Verberk

&

In N o o r d - L i m b u r g s e b e k e n w o r d t d e R i v i e r d o n d e r p a d v o o r n a m e l i j k i n d e b e e k m o n d i n g e n langs d e M a a s a a n g e t r o f f e n , o n d e r m e e r als g e v o l g v a n h e t o n t b r e k e n v a n g e s c h i k t h a b i t a t i n d e b o v e n l o p e n . O p basis v a n h e t in h e t a r t i k e l b e s c h r e v e n o n d e r z o e k n a a r d e R i v i e r d o n d e r p a d in 19 b e e k m o n d i n g e n v a n d e Z a n d m a a s , w o r d e n e e n aantal v o o r w a a r d e n gegeven w a a r m e e d e R i v i e r d o n d e r p a d in N o o r d - L i m b u r g in d e t o e k o m s t k a n profiteren van beekherstelprojecten.

177

MEDEDELING

177

BOEKBESPREKINGEN

179

RECENT VERSCHENEN

180

ONDER DE AANDACHT

183

BINNENWERK BUITENWERK

184

COLOFON. ADRESSEN STUDIEGROEPEN EN KRINGEN

SEPTEMBER 2005 JAARGANG 94. Si "UUI.HISTORISCH NATUURHISTORISCH GENOOTSCHAP IN LIMBURG

Recommend Documents