Appendix 4. Selectie materniteiten en bevallingen.doc
Selectie van materniteiten en bevallingen
Hoe werden deelnemers geselecteerd en gerecruteerd ? 1. Doelgroep De doelgroep van deze studie waren 1600 pasgeborenen gerecruteerd uit de acht bovenvermelde aandachtsgebieden, dit betekent 200 deelnemers per gebied. Tabel 1 geeft het aantal bevallingen per gebied. Uit de 19 333 potentieel aantal geboorten in de acht aandachtsgebieden werd vooropgesteld een steekproef van 1600 pasgeborenen te nemen. Gemiddeld moest dus ongeveer 8% van pasgeborenen uit die regio’s worden gerecruteerd. Aangezien we in sommige gebieden slechts een deel van de gemeente insluiten in de studie, doen we eigenlijk een overschatting van het aantal bevallingen, en bijgevolg een onderschatting van de selectie ratio. Een selectie ratio van 8% is dus een minimum.
Tabel 1. Steekproeftrekking Aantal
Steek-
Selection rate
bevallingen
proef
per 100
Antwerpse aglgomeratie
5 422
200
3.7
Gentse agglomeratie
2 972
200
6.7
1 757 *
200
11.4
1 620
200
12.3
3 775 *
200
5.3
Fruitstreek
836
200
23.9
Regio Olen
1 176 *
200
17.0
Alberkanaalzone
1 775 *
200
11.3
Totaal
19 333
1600
8.3
Aandachtsgebied
Havengebied Landelijk Vlaanderen Regio verbrandingsovens
* In sommige gebieden ligt het werkelijk aantal bevallingen lager omdat niet de hele gemeente als studiegebied werd geselecteerd.
1
Appendix 4. Selectie materniteiten en bevallingen.doc
2. Selectie en sampling van materniteiten en bevallingen
De potentiële deelnemers van elk van de aandachtsgebieden werden gecontacteerd op het ogenblik dat ze naar een materniteit kwamen om te bevallen. Uit de lijst van de Vlaamse materniteiten met jaarlijks meer dan 100 bevallingen van jonge moeders uit de aandachtsgebieden, werden op een gestratifieerde, systematische wijze materniteiten geselecteerd. Materniteiten met minder dan 100 bevallingen per jaar werden niet opgenomen. De kost en de complexiteit van het veldwerk stijgen immers met het aantal materniteiten opgenomen in de studie. Het steekproefschema kan in de volgende drie stappen samengevat worden: a. Opdeling of stratificatie op basis van aandachtsgebieden. b. Selectie van de materniteiten in elk aandachtsgebied, via een systematische selectieprocedure. c. Selectie van de bevallingen in de geselecteerde materniteiten.
a. Indeling van Vlaanderen in 8 aandachtsgebieden (stratificatie) Formeel wordt stratificatie gedefinieerd als het bekomen van een steekproef door de populatie eenheden (materniteiten) in te delen in niet overlappende groepen (strata), en een steekproef te nemen in elk stratum. In deze deelstudie betekent dit dat we binnen elk aandachtsgebied een steekproef van materniteiten nemen. De voornaamste redenen/voordelen van stratificatie zijn: o Een kleinere foutengrens op de schattingen in vergelijking met een eenvoudige steekproef van dezelfde grootte. Dit geldt in het bijzonder wanneer de metingen binnen de strata homogeen zijn. o Werkt kostenverlagend, indien de populatie in handige deelgroepen is opgedeeld. o Geeft zelfde precisie van schattingen voor elke deelgroep. In dit geval moeten deze deelgroepen identificeerbare strata zijn met een identieke steekproefgrootte.
b. Selectie van materniteiten via systematische selectieprocedure Voor elk aandachtsgebied werd een lijst opgesteld van de materniteiten die bevallingen in dit gebied hebben (info van Centrum voor Perinatale aandoeningen, SPE). Om er enerzijds voor te zorgen dat grote materniteiten met zekerheid worden opgenomen in de steekproef, maar dat er anderzijds ook uit de groep van kleinere materniteiten een vertegenwoordiging is in de steekproef werd er niet zomaar een eenvoudige steekproef uit de lijst genomen; maar werd een gewogen systematische selectieprocedure toegepast. In deze procedure is de kans dat een materniteit geselecteerd wordt evenredig met de grootte, d.w.z. met het aantal bevallingen per jaar in het aandachtsgebied. Een visualisatie van deze techniek voor de Gentse Agglomeratie is opgenomen in figuur B.2.1. De grootte van de materniteiten werd vermenigvuldigd met een efficiëntie-factor. Deze factor is proportioneel aan het aantal bevallingen in het aandachtsgebied in verhouding met het totaal aantal bevallingen van de materniteit. 150 bevallingen in het aandachtsgebied op 750 bevallingen in het totaal is uiteraard efficiënter dan 150 bevallingen op 1500 bevallingen. Toepassing van deze procedure gaf voor elk stratum (aandachtsgebied) vier materniteiten. Het was ook mogelijk dat eenzelfde (grote en efficiënte) materniteit meerdere keren geselecteerd werd. Telkens een materniteit geselecteerd werd, moest in theorie bij 50 baby’s uit het aandachtsgebied, navelstrengbloed verzameld worden. Elke materniteit met bevallingen uit de Gentse Agglomeratie (en met meer dan 100 bevallingen per jaar) is vertegenwoordigd door een lijnsegment. De lengte van dit segment wordt bepaald door het aantal bevallingen. De som van de lijnsegmenten representeert het totaal aantal bevallingen in de Gentse materniteiten. Vervolgens is de lijn in vier stukken verdeeld. Een stuk voor elk kwartaal. Het nemen van een systematische steekproef komt neer op het willekeurig trekken van een verticale lijn op de figuur. De lijnsegmenten die doorkruist worden, bepalen welke materniteiten deel uit maken van de steekproef.
2
Appendix 4. Selectie materniteiten en bevallingen.doc
Figuur 1. Systmatische selectie van materniteiten in de Gentse Agglomeratie Deze procedure resulteerde uiteindelijk in de materniteiten en reservematerniteiten per aandachtsgebied voorgesteld in tabel 2.
Tabel 2. Overzicht van de geselecteerde materniteiten Aandachtsgebied
Antwerpse agglomeratie
Gentse agglomeratie
Havengebieden
Materniteit (per kwartaal + reserve)
St Vincentius Antwerpen Jan Palfijn Merksem A Z Middelheim Erasmus Borgerhout Reserve: St Augustinus Antwerpen OLV Middelares Deurne UZA Edegem St Lucas Gent Maria Middelares Gent Jan Palfijn Gent St Lucas Gent Reserve: UZ Gent St Lucas Gent Maria Middelares St Niklaas (3 kwartalen) Reserve: Klina St augustinus Antwerpen
Theoretisch aantal bevallingen per jaar uit aandachtsgebied 758 514 872 953 3097 1033 352 309 1317 449 715 1317 2481 374 331 405 736 171 130
3
Appendix 4. Selectie materniteiten en bevallingen.doc
Aandachtsgebied
Landelijk Vlaanderen
Regio verbrandingsovens
Fruitstreek
Regio Olen
Materniteit (per kwartaal + reserve) OLV Hospitaal Ieper Mariaziekenhuis Poperinge St Elisabeth Zottegem H Hartkliniek Eeklo St Elisabeth Zottegem Reserve: St Augustinus Veurne Aurora Oudenaarde Jan Ieperman Poperinge Stedelijk Ziekenhuis Roeselare St Joris Menen HH Roeselare St Joris Menen HH Roeselare Stedelijk Ziekenhuis Roeselare St Augustinus Antwerpen Reserve: H Hart Roeselare St Franciscus Heusden Zolder OLV St Elisabeth Kortrijk St Lucas Gent St Trudo St Truiden (4 kwartalen)
Reserve: Salvator Hasselt Virga Jesse Hasselt St Elisabeth Herentals St Dymphna Geel St Elisabeth Herentals St Elisabeth Herentals
Theoretisch aantal bevallingen per jaar uit aandachtsgebied 117
106 137 360 88 80 74 86 40
38 61 139 26 22 24 36 389 389
142 125 272 130
402
Albertkanaalzone
Reserve: St Elisabeth Turnhout St Dymphna Geel St Dymphna Geel St Franciscus Heusden Zolder AZ Diest Reserve: HH Mol Salvator Hasselt Virga Jesse Hasselt
20 137 137 139 104 517 63 53 36
zijn gefusioneerd
4
Appendix 4. Selectie materniteiten en bevallingen.doc
In totaal werden 26 materniteiten gecontacteerd. Al deze materniteiten waren bereid om deel te nemen aan de studie:
A.Z MIDDELHEIM ANTWERPEN A.Z. DIEST A.Z. ST. AUGUSTINUS ANTWERPEN AURORA ZIEKENHUIS OUDENAARDE CAZ MIDDEN LIMBURG CAMPUS SALVATOR HASSELT H.HARTKLINIEK EEKLO HEILIG HART ROESELARE JAN PALFIJN GENT JAN PALFIJN MERKSEM KLINA BRASSCHAAT MARIA MIDDELARES GENT MARIA MIDDELARES ST NIKLAAS MARIAZIEKENHUIS POPERINGE O.L.V. HOSPITAAL IEPER SINT VINCENTIUS ANTWERPEN ST AUGUSTINUSKLINIEK VEURNE ST. DYMPHNA GEEL ST. ELIZABETH HERENTALS ST. FRANCISCUS HEUSDEN ST. JORIS MENEN ST. TRUDO ST. TRUIDEN ST.ELIZABETH ZOTTEGEM ST.LUCAS GENT STEDELIJK ZIEKENHUIS ROESELARE U.Z. GENT VIRGA JESSE ZIEKENHUIS HASSELT
De duur van de periode waarin er navelstrengbloed verzameld werd, werd in de praktijk niet beperkt tot één kwartaal. In de meeste gevallen werd er verder gerekruteerd tot het gewenste aantal deelnemers werd bekomen.
c. Selectie van de bevallingen in de materniteit Aan de vier geselecteerde materniteiten binnen een aandachtsgebied werd willekeurig een cijfer van 1 tot en met 4 toegekend. Dit cijfer gaf aan in welk kwartaal van het jaar de inzameling van het navelstrengbloed theoretisch diende te gebeuren. Door de inzameling gelijkmatig over de studieperiode te spreiden, werd vermeden dat deelnemers uit een aandachtsgebied enkel gedurende een welbepaald seizoen werden aangeleverd. Op die manier werd vermeden dat seizoensvariaties in milieublootstelling en gezondheidseffecten de gebiedsvergelijking zou vertekenen. Bij het begin van het toegekende kwartaal, startte het verzamelen van het navelstrengbloed.
5
Appendix 4. Selectie materniteiten en bevallingen.doc
De voorwaarden voor inclusie van moeders in de studie waren 1 : - Ten minste 5 jaar wonen in de streek - Toestemming gegeven hebben (via geïnformeerd toestemmingsformulier) - Nederlandstalige vragenlijsten kunnen invullen In principe zou de selectie uitgevoerd worden na afname van het navelstrengbloed, door veldwerkers die de materniteiten bezochten. Van alle vrouwen die bevielen in de voor dat kwartaal geselecteerde materniteit zou navelstrengbloed opgevangen worden. De meeste materniteiten deden echter zelf een eerste voorselectie: door na te vragen of bevallen vrouw minimum 5 jaar woonde in een gemeente die ligt in het afgebakend studiegebied. In dit geval werden volgende instructies gegeven: 1. Als de moeder komt bevallen, vragen in welke gemeente ze woont. 2. Nakijken op de lijst met postcodes. 3. Enkel moeders die wonen in één van die postcodes kunnen deelnemen. Er zijn 3 mogelijkheden: o heel de gemeente is geselecteerd; o een aantal deelgemeenten zijn geselecteerd, er staat aangegeven welke niet; o er zijn enkel straten geselecteerd, er staat SS achter de gemeentenaam. In dit geval nakijken op de stratenlijst. Bij twijfel bloed verzamelen indien de postcode op de lijst voorkomt. 4. Moeders moeten minstens 5 jaar in het studiegebied wonen, ze mogen wel verhuisd zijn, maar dan wel binnen het gebied. 5. De vrouwen moeten voldoende Nederlands spreken om een vragenlijst in te vullen. 6. Indien de postcode klopt, het navelstrengbloed opvangen.
1
Ter vergelijking: inclusiecriteria gehanteerd in andere Europese studies op moeders/pasgeborenen:
Slovakije (Reichrtová et al., 1999): ten minste 3 jaar voor conceptie in streek wonen, 40±2 weken zwanger, geen beroepsblootstelling aan organochloorverbindingen. Zweden: (Osman et al.,2000 ) (cohort in 1 ziekenhuis die opgevolgd werd): geen exclusies. Nederland (Koopman-Esseboom et al., 1994): ten minste 5 jaar wonen in de streek, bij moeder geen ernstige ziekten of complicaties, tussen 37 en 42 weken zwangerschap, pasgeborenen zonder congenitale afwijkingen of ziekten, geen beroepsblootstelling aan dioxinen/PCBs, Caucasisch ras.
6
