Selayang Pandang Tentang Kitâb Alfiyyah dan Penulisnya Oleh:
Yusuf Faisal Ali
Kitâb al-Alfiyyah yang dikenal di lingkungan pendidikan pesantren merupakan karya monumental dari seorang 'ulamâ' besar dalam bidang ilmu Nahwu yang ditulis oleh Ibn Mâlik. Nama lengkapnya adalah Abû 'Abdullâh Jamâluddîn Muhammad Ibn Abdullâh Ibn Mâlik. Ia lahir di Andalusia tahun 600 H dan wafat di Damaskus tahun 672 H. Nama asli dari kitâb karya Ibn Mâlik tersebut berjudul al-Khulâshah, namun lebih terkenal dengan sebutan al-Alfiyyah atau Alfiyyah. Dinamai al-Alfiyyah karena isi kitâb tersebut terdiri dari 1000 baris dengan menggunakan bait syair. Kitâb al-Alfiyyah ini lebih dulu disusun daripada kitâb al-Âjurrûmiyyah karya al-Shanhâjî. Patut untuk dikemukakan di sini, bahwa penamaan al-Alfiyyah tidak hanya ditujukan bagi kitâb al-Khulâshah karya Ibn Mâlik saja, tetapi juga digunakan oleh penulis lainnya sebagai nama kitâb dalam bidang keilmuaan lain. Misalnya saja, al-Alfiyyah karya Ibn Mu'thî (564-628 H) dalam bidang ilmu Nahwu dengan nama kitabnya al-Durrah al-Alfiyyah fî 'Ilm al'Arabiyyah; al-Alfiyyah karya al-'Irâqî (w. 806) dalam bidang ilmu hadîts; al-Alfiyyah karya Zaynuddîn 'Umar Ibn Muzhaffar Ibn al-Waradî (w. 749 H)—yang berisi tentang ta'bir mimpi; al-Alfiyyah karya al-Qabâqubî al-Halabî Burhânuddîn Ibrâhîm Ibn Muhammad (w. 901 H) dalam bidang ilmu Ma'ânî dan Bayân; al-Alfiyyah karya Jalâluddîn al-Suyûthî (w. 911 H) dalam bidang ilmu Nahwu, Tashrîf dan Khath, sebagai gabungan atas karya Ibn Mâlik dan Ibn Mu'thî sebelumnya dengan nama kitâbnya al-Farîdah fî al-Nahw wa al-Tashrîf wa al-Khath-th; alAlfiyyah karya al-Barmawî Syamsuddîn Ibn Muhammad dalam bidang ushûl al-Fiqh; alAlfiyyah karya Muhammad Ibn Syahnah al-Halabî (w. 815 H) dalam bidang ilmu Farâidh; dan al-Alfiyyah karya al-Irbilî (w. 679 H) dengan nama kitabnya al-Alfiyyah fî al-Alghâz alKhafiyyah. Kitâb al-Alfiyyah karya Ibn Mâlik mendapatkan perhatian dari banyak para 'ulamâ' dan mereka mengapresiasinya dengan menulis syarh (penjelasan dan komentar) atas kitab tersebut. Di antara para 'ulamâ' yang menulis syarh atas kitâb al-Alfiyyah sebagai berikut: 1. Badruddîn 'Abdullâh Muhammad (w. 686 H)—yang dikenal dengan sebutan Ibn alMushannif (anak penyusun: anak Ibn Mâlik). Kitâb syarh ini kemudian diberi catatan pinggir (hâsyiyah) oleh Abû Bakr Ibn Muhammad Ibn Abû Bakr Ibn 'Utsmân alKhadhîrî (804-855), ayah Jalâluddîn al-Suyûthî; dan Ibrâhîm Ibn al-Sayyid Muhammad Ibn Kamâluddîn Ibn Muhammad Ibn al-Husayn Ibn Hamzah alDamasyqî (1054-1120 H)—yang dikenal dengan sebutan Ibn Hamzah. Namun syarh yang disusun keduanya tidak selesai. 2. Muhammad Ibn Khalîl Ibn Dâniyâl Ibn Yûsuf al-Khuzâ'î (647-708 H)—yang dikenal dengan sebutan Ibn Dâniyâl.
Dosen Program Studi Pendidikan Pancasila dan Kewarganegaraan (PPKn) STKIP Pasundan Cimahi; Pimpinan/Pengisi/Pengasuh Majelis Ta'lim al-Basmalah; Pengisi/Pengasuh Acara Reguler Shubuh (04.00-05.00) Cahaya Qalbu Radio Cakra 90.5 FM; dan Ustadz Senior Bidang Kajian Mabhatsul Kutub P.P Darussalam Kasomalang Subang.—Tulisan sederhana ini disarikan dari beberapa literatur antara lain: Mu'jam al-Buldân (III/306); al-Ansâb (III/360); Lubb al-Lubâb fî Tahrîr alAnsâb (I/52); Hadiyyatu'l Ârifîn (I/16, 128 …; II/163, 164, 202, 204 …); Îdhâh al-Maknûn (I/243, 251, 245, 338, 365, 418, 423, 603, 611 …; II/113, 251, 378, 396, …); Kasyf al-Zhannûn (II/1797); Iktifâ' al-Qunû' bimâ huwa Mathbû' (I/108); Mu'jam al-Mathbû' (I/25); dan al-A'lâm (VII/33).
3. 4. 5. 6. 7. 8. 9.
10. 11. 12. 13. 14. 15. 16. 17. 18. 19. 20. 21. 22. 23.
Muhammad Ibn Yûsuf Ibn 'Abdullâh al-Jazarî al-Syâfi'î (637-711 H)—yang dikenal dengan sebutan al-Jazarî. Ibrâhîm Ibn Hibbatullâh Ibn Ahmad Nûruddîn al-Mishrî al-Syâfi'î (w. 721 H)—yang dikenal dengan sebutan al-Asnâ'î. Ibrâhîm Ibn 'Abdullâh Burhânuddîn (w. 730 H)—yang dikenal dengan sebutan alHukarî. Muhammad Ibn Yûsuf Ibn 'Alî Ibn Yûsuf al-Syâfi'î (654-745 H)—yang dikenal dengan sebutan Abû Hayyân al-Andalusî dan karyanya Manhaj al-Sâlik fî al-Kalâm 'alâ Alfiyyah Ibn Mâlik. Badruddîn Hasan Ibn Qâsim Ibn 'Abdullâh Ibn 'Alî al-Murâdî al-Mâlikî (w. 749 H)— yang dikenal dengan sebutan Ibn Ummu Qâsim. 'Umar Ibn al-Muzhaffar Ibn 'Umar Ibn 'Alî Ibn al-Waradî al-Halabî al-Syâfi'î (w. 749 H)—dikenal dengan sebutan Ibn al-Waradî. 'Abdullâh Ibn Ahmad Ibn 'Abdullâh al-Anshârî al-Mishrî al-Hanbalî (708-763 H)— yang dikenal dengan sebutan Ibn Hisyâm dan karyanya Awdhah al-Masâlik ilâ alAlfiyyah Ibn Mâlik, al-Tawdîh 'alâ al-Alfiyyah dan Daf' al-Khashâshah 'an alKhulâshah.—Kitâb al-Tawdîh 'alâ al-Alfiyyah kemudian diberi syarh kembali oleh Abû al-Baqâ' al-Hanafî (w. 824/842 H) dengan karyanya Syarh al-Tawdhîh li Ibn Hisyâm, dan juga diberi catatan pinggir (hâsyiyah) oleh Syamsuddîn Muhammad Ibn Muhammad al-Tûnisî al-Mâlikî (w. 962 H)—yang dikenal dengan sebutan al-Thalabî dan karyanya Hâsyiyah 'alâ al-Tawdhîh li Ibn Hisyâm. Muhammad Ibn Alî Ibn 'Abdu'l Wahhâb Ibn Yahyâ al-Magribî al-Dakâlî (w. 763 H)—yang dikenal dengan sebutan Ibn al-Naqqâsy. 'Abdullâh Ibn 'Abdur-Rahmân Ibn 'Abdullâh Ibn Mahmûd Ibn 'Aqîl al-Qurasyî al'Uqaylî al-Syâfi'î (698-769 H)—yang dikenal dengan sebutan Ibn 'Aqîl. 'Abdur-Rahmân Ibn Hasan Ibn 'Alî Ibn 'Umar al-Qurasyî al-Mishrî al-Syâfi'î (704772 H)—yang dikenal al-Asnawî. Muhammad Ibn 'Abdur-Rahmân Ibn 'Alî Ibn 'Alî Ibn al-Hasan al-Hanafî (710-776 H)—yang dikenal dengan sebutan Ibn al-Shâ'igh. Sulaymân Ibn 'Awdh Bâsyâ Ibn Mahmûd al-Barsawî al-Hanafî (w. 780 H)—yang dikenal dengan sebutan al-Barsawî. Ahmad Ibn al-Hasan Ibn al-Rash-shâsh Syihâbuddîn Abû al-'Abbâs al-Maqdisî alHanafî (w. 790 H)—yang dikenal dengan sebutan Ibn al-Rash-shâsh. Burhânuddîn Ibrâhîm Ibn Mûsâ Ibn Ayyûb (725-802)—yang dikenal dengan alAbnâs al-Muqrî. 'Umar Ibn 'Alî Ibn Ahmad Ibn Muhammad al-Anshârî Sirâjuddîn Abû Hafsh alMishrî al-Syâfi'î (723-804 H)—yang dikenal dengan sebutan Ibn al-Mulaqqan. Bahrâm Ibn 'Abdullâh Ibn 'Abdu'l 'Azîz Ibn 'Iwadh al-Damîrî al-Mâlikî al-Mishrî (w. 805 H)—yang dikenal dengan sebutan Ibn 'Iwadh. Muhammad Ibn Muhammad al-'Asîrî (w. 808 H) dengan karyanya Bulghah dzî alKhashâmah fî Hall al-Khulâshah. Jamâluddîn Yûsuf Ibn al-Husayn Ibn Muhammad al-Hasan al-Hamawî al-Shâlihî alHanbalî (737-809 H)—yang dikenal dengan Ibn Khathîb al-Manshûriyyah. Muhammad Ibn Ahmad Ibn Sulaymân Jalâluddîn al-Damasyqî (w. 810 H)—yang dikenal dengan sebutan Ibn Khathîb dan karyanya Tharh al-Khashâshah fî Syarh alKhulâshah min Syarh al-Alfiyyah li Ibn Mâlik. Ahmad Ibn 'Abdullâh Ibn Mufarrij Ibn Badruddîn al-Syâfi'î al-Muqrî al-Muhaddits al-Damasyqî (w. 822 H)—yang dikenal dengan sebutan al-Ghazî. Sya'bân Ibn Syamsuddîn Muhammad Ibn Syarafuddîn Dâwud Ibn 'Alî al-Qurasyî alÂtsârî al-Syâfi'î (w. 828 H)—yang dikenal dengan sebutan al-Âtsârî.
24. Abû 'Abdullâh Syamsuddîn Muhammad Ibn Muhammad Ibn Muhammad Ibn Ismâ'îl al-Gharnâthî al-Mâlikî (782-853 H)—yang dikenal dengan sebutan al-Ra'î dan karyanya al-Nawâzil al-Nahwiyyah fî Syarh al-Alfiyyah. 25. Abû Muhammad Mahmûd Ibn 'Alî al-'Aynî (w. 855 H) dengan karyanya Syâwâhid Syurûh al-Alfiyyah yang terdiri dari dua kitâb: yang besar dan yang kecil.—Kitâb yang besar diberi judul al-Maqâsid al-Nahwiyyah fî Syarh Syawâhid Syurûh al-Alfiyyah yang dikenal dengan sebutan al-Syawâhid al-Kabîr; dan kitâb kecil merupakan ringkasannya yang diberi judul Farâ'id al-Qalâ'id dan dikenal dengan sebutan alSyawâhid al-Shughrâ.— Kitâb syarh ini kemudian diberi syarh kembali oleh Jalâluddîn al-Suyuthî (849-911 H) dengan karyanya Nukat 'alâ Syarh al-Syawâhid. 26. 'Alî Ibn Muhammad al-Damsyiqî (w. 858 H)—yang dikenal dengan sebutan alQâbûnî. 27. 'Abdu'l Qâdir Ibn Abû al-Qâsim Ahmad al-Sa'ûdî al-Anshârî al-Makkî al-Mâlikî (820880 H)—yang dikenal dengan sebutan al-'Ibâdî al-Makkî dan karyanya Raf' al-Sutûr wa al-Arâ'ik 'an Mukhbatsât Awdhah al-Masâlik. 28. 'Alî Ibn Dâwud Ibn Sulaymân al-Jawjarî al-Mishrî al-Syâfi'î (w. 887 H)—yang dikenal dengan sebutan al-Jawjarî. 29. 'Abdur-Rahmân Ibn Abû Bakr Zaynuddîn al-Shâlihî al-Hanafî al-Damsyiqî (837-893 H)—yang dikenal dengan sebutan al-'Aynî. 30. 'Alî Ibn Muhammad al-Asymûnî Nûruddîn al-Mishrî (w. 900 H)—yang dikenal dengan sebutan al-Asymûnî dan karyanya Manhaj al-Sâlik ilâ Alfiyyah Ibn Mâlik.— Kitâb syarh ini kemudian diberi syarh kembali dan diberi catatan pinggir (hâsyiyah) oleh: 1) Abû 'Abdullâh Muhammad Ibn Ahmad Ibn Muhammad Ibn 'Ulaysy al-Mâlikî (1217-1299 H) dengan karyanya Mawâhib al-Mâlik 'alâ Syarh al-Asymûnî. 2) Ahmad Ibn Muhammad al-Manfalûthî (1064-1118 H) dengan karyanya Hâsyiyah 'alâ Syarh al-Asymûnî. 3) al-Hasan Ibn Alî Ibn Ahmad Ibn 'Abdullâh al-Syâfi'î (w. 1170 H)—yang dikenal dengan sebutan al-Madâbighî dan karyanya Hâsyiyah 'alâ al-Asymûnî. 4) Muhammad Ibn Muhammad Ibn Muhammad al-Hasanî al-Tûnisî al-Mâlikî (1096-1176 H) dengan karyanya Hâsyiyah 'alâ Syarh al-Alfiyyah li Asymûnî. 5) Jamâluddîn Abû al-Fadhl Yûsuf Ibn Sâlim Ibn Ahmad al-Hafnî al-Mishrî alSyâfi'î (w. 1178 H) dengan karyanya Hâsyiyah 'alâ Syarh al-Alfiyyah li Ibn Mâlik li al-Asymûnî. 6) Mush-thafâ Ibn Muhammad Ibn Yûnus al-Thâ'î al-Hanafî (1138-1192 H) dengan karyanya Hâsyiyah 'alâ Syarh al-Asymûnî. 7) Muhammad Ibn 'Alî al-Shabbân (w. 1206 H) dengan karyanya Hâsyiyah alShabbân 'alâ Syarh al-Asymûnî li Alfiyyah Ibn Mâlik. 31. Ibrâhîm Ibn Muhammad Ibn Khâlid Ibn Abû Bakr Burhânuddîn al-Halabî al-Syâfî'î (w. 901 H)—yang dikenal dengan sebutan al-Qabâqubî. 32. Zaynuddîn Khâlid Ibn 'Abdullâh Ibn Abû Bakr al-Azharî al-Mishrî (w. 905 H) dengan karyanya al-Tashrîh bi Madhmûn al-Tawdîh fî Syarh Alfiyyah Ibn Mâlik. 33. Ahmad Syihâbuddîn Ibn Ahmad Ibn Badruddîn al-Faqîh al-Syâfi'î al-Damasyqî (w. 910 H)—yang dikenal dengan sebutan al-Thayyibî dan karyanya al-Zawâid alSanniyyah 'alâ al-Alfiyyah. 34. Jalâluddîn al-Suyûthî (849-911 H) dengan karyanya al-Bahjat al-Mudhiyyah fî Syarh al-Alfiyyah. 35. Zakariyyâ Ibn Muhammad Ibn Zakariyyâ al-Anshârî al-Mishrî al-Syâfi'î (824-926 H)—yang dikenal dengan sebutan Qâdhî Zakariyyâ dan karyanya Durar al-Sanniyyah fî Syarh al-Alfiyyah.
36. Taqiyyuddîn Ibn 'Abdu'l Qâdir al-Tamîmî al-Ghâzî al-Qâdhî al-Mishrî al-Hanafî (950-1010 H)—yang dikenal dengan sebutan Taqî al-Tamimî. 37. Muhammad Ibn 'Alî Ibn Ahmad Ibn Alî Ibn al-Âmilî al-Damasyqî al-Harîrî al-Syî'î (w. 1059 H)—yang dikenal dengan sebutan al-Hurfûsyî. 38. al-Jawharî 'Abdu'l Ghafûr Ibn Muhammad (w. 1091 H). 39. Ibrâhîm Ibn al-Sayyid Muhammad Ibn Kamâluddîn Ibn Muhammad Ibn al-Husayn Ibn Hamzah al-Damasyqî (1054-1120 H)—yang dikenal dengan sebutan Ibn Hamzah. 40. Yâsîn Ibn Shâlihuddîn Alî Bahrâm (w. 1140 H)—yang dikenal dengan sebutan alBilâdî dan karyanya al-Rawdhah al-'Ilmiyyah fî Syarh al-Alfiyyah. 41. 'Abdullâh Ibn 'Abdullâh Ibn Salâmah al-Adkâwî al-Mishrî al-Syâfi'î (1104-1184 H) — yang dikenal dengan sebutan al-Adkâwî dan karyanya al-Kawâkib al-Sanniyyah fî Syarh al-Alfiyyah. 42. al-Sayyid Muhammad 'Utsmân Ibn Abû Bakr al-Hasanî al-Makkî al-Hanafî (12081268 H). 43. Muhammad Ibn Qâsim Ibn 'Alî al-Syâfi'î dengan karyanya Fath al-Rabb al-Mâlik li Syarh Alfiyyah li Ibn Mâlik. Dari sekian banyak syarh atas kitâb al-Alfiyyah di atas, yang paling populer salah satunya adalah syarh yang ditulis oleh Ibn 'Aqîl. Kitâb syarh tersebut kemudian diberi syarh kembali oleh Ahmad Ibn Syihâbuddîn Ahmad Ibn Muhammad al-Sujâ'î al-Mishrî al-Syâfi'î (w. 1179 H) dan Abû 'Abdullâh Muhammad Ibn Ahmad Ibn Muhammad Ibn 'Ulaysy al-Mâlikî (1217-1299 H). Karya keduanya berjudul Fath al-Jalîl 'alâ Syarh Ibn 'Aqîl. –Di samping diberi syarh, karya Ibn 'Aqîl pun diberi catatan pinggir (hâsyiyah) oleh Jalâluddîn al-Suyuthî (849911 H) dengan karyanya al-Sayf al-Shaqîl fî Hawâsyî Ibn 'Aqîl; Mahmûd Ibn Abû Bakr alDamsyiqî (w. 1068 H) dengan karyanya Hâsyiyah 'alâ Ibn 'Aqîl fî Syarh Alfiyyah; Muhammad Ibn 'Abdu'l Hayy Ibn Rajab al-Dâwûdî dengan karyanya Hâsyiyah 'alâ Ibn 'Aqîl 'alâ alAlfiyyah; dan Muhammad al-Khadharî al-Dimyâthî (w. 1288 H) dengan karyanya Hâsyiyah 'alâ Syarh Ibn 'aqîl 'alâ Alfiyyah Ibn Mâlik. Para 'ulamâ' tidak hanya memberi syarh atas kitâb al-Alfiyyah, tetapi juga sebagian mereka ada pula yang meringkasnya seperti yang dilakukan oleh 'Abdu'l Wahhâb Ibn Ahmad Ibn 'Alî Ibn Ahmad Ibn Muhammad al-Zarqâ (w. 973 H) yang dikenal al-Sya'rânî dengan karyanya Mukhtashar al-Alfiyyah li Ibn Mâlik. Kitâb ringkasan tersebut kemudian diberi syarh oleh Abdu'l Majîd al-Syarnûbî al-Azharî al-Mâlikî dengan karyanya Syarh Mukhtashar alAlfiyyah li Ibn Mâlik. Kepiawaian Ibn Mâlik tidak hanya menuyusun al-Alfiyyah, tetapi juga ia menulis beberapa kitâb antara lain—yaitu: 1. Tashîl al-Fawâ'id (Nahwu).—Kitâb tersebut kemudian diberi syarh dan catatan pinggir (hâsyiyah) oleh: 1) Muhammad Ibn 'Alî Ibn Hânî al-Lakhmî al-Bistî al-Mâlikî (w. 733 H)—yang dikenal dengan sebutan Ibn Hânî. 2) Ibn Qudâmah al-Hanbalî (704-744). 3) Ahmad Ibn Sa'dullâh Ibn 'Abdullâh Ibn Muhammad Ibn Ahmad al-'Askarî (w. 751 H). 4) 'Alî Ibn al-Husayn al-Qâsim al-Mûshîlî al-Syâfi'î (681-755)—yang dikenal dengan sebutan Ibn al-Syaykh 'Uwaynah. 5) Ibn al-Samîn al-Halabî al-Syâfi'î (w. 756 H). 6) 'Abdullâh Ibn Ahmad Ibn 'Abdullâh al-Anshârî al-Mishrî al-Hanbalî (708-763 H)—yang dikenal dengan sebutan Ibn Hisyâm.
2. 3.
4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13.
7) Muhammad Ibn Alî Ibn 'Abdu'l Wahhâb Ibn Yahyâ al-Magribî al-Dakâlî (w. 763 H)—yang dikenal dengan sebutan Ibn al-Naqqâsy. 8) Muhammad Ibn Hasan Ibn Muhammad al-Mulaqqî al-Mâlikî (w. 771 H) 9) Ahmad Ibn Muhammad Ibn Muhammad al-Ashbahî al-'Atâbî al-Syâfi'î (w. 776 H). 10) Muhammad Ibn Yûsuf Ibn Ahmad al-Halabî (w. 778 H)—yang dikenal dengan sebutan Nâzhir al-Jaysy. 11) Ahmad Ibn Muhammad Ibn Muhammad al-Mâlikî (w. 801 H)—yang dikenal dengan sebutan Ibn al-Tunîsî. 12) Ahmad Syihâbuddîn al-Damasqî al-Hanafî (w. 820 H). 13) Muhammad Ibn Abû Bakr Ibn 'Umar Ibn Abû Bakr Ibn Muhammad alMakhzûmî al-Qurasyî (763-827 H) yang dikenal dengan sebutan Ibn alDamâmînî. 14) Ahmad Ibn 'Alî Ibn 'Abdullâh Syihâbuddîn (770-838 H)—yang dikenal dengan sebutan al-Dalajî. 15) Jalâluddîn al-Mahallî (790-864 H). Namun syarh yang disusunnya tidak selesai. 16) Muhammad Ibn 'Ammâr Ibn Muhammad d Abû Yâsir (767-844 H) dengan karyanya Halâb al-Mawâ'id fî Syarh Tashîl al-Fawâ'id. 17) 'Abdu'l Qâdir Ibn Abû al-Qâsim Ahmad al-Sa'ûdî al-Anshârî al-Makkî al-Mâlikî (820-880 H)—yang dikenal dengan sebutan al-'Ibâdî al-Makkî dan karyanya Hidâyat al-Sabîl fî Syarh al-Tashîl. 18) Ahmad Syihâbuddîn Ibn Ahmad Ibn Badruddîn al-Faqîh al-Syâfi'î al-Damasyqî (w. 910 H)—yang dikenal dengan sebutan al-Thayyibî. 19) Muhammad Ibn 'Alî Ibn Hilâl al-Halabî (w. 933 H). 20) 'Abdullâh Ibn Muhammad Ibn Hamîd Ibn 'Umar al-Saqqâf dengan karyanya alTakmîl li Khâtimah al-Tashîl. 21) Abdu'l Hamîd Ibn Ibrâhîm (w. 1315 H)—yang dikenal dengan sebutan alSarqâwî dan karyanya Hâsyiyah Tashîl al-Fawâ'id. al-Dharb fî Ma'rifat Lisân al-'Arab. al-Kâfiyah al-Syâfiyah (Nahwu).—Kitâb ini kemudian diberi syarh oleh Ibrâhîm Ibn Mûsâ Ibn Muhammad al-Lakhmî al-Gharnâthî (w. 790 H) yang dikenal dengan sebutan al-Syâthibî dan karyanya al-Maqâshid al-Syâfiyah fî Syarh al-Khulâshah alKâfiyah; dan Jalâluddîn al-Suyuthî (849-911 H) dengan karyanya Syarh Kâfiyah Ibn Mâlik dan Syarh al-Qashîdah al-Kâfiyah fî al-Tashrîf. Subuk al-Manzhûm wa Fakk al-Makhtûm (Nahwu). Lâmiyah al-Af'âl. 'Iddât al-Hâfizh wa 'Umdat al-Lâfizh. Îjâz al-Ta'rîf (Tashrîf).—Kitâb ini kemudian diberi syarh oleh Jalâluddîn al-Suyuthî (849-911 H) dengan karyanya Syarh Dharûrî al-Tashrîf. Syawâhid al-Tawdîh wa al-Tash-hîh li Musykilât al-Jâmi' al-Shahîh. Ikmâl al-A'lâm bi Matsalats al-Kalâm. Majmû'. Tuhfat al-Mawdûd fî al-Maqshûr wa al-Mamdûd.—Kitâb ini kemudian diberi syarh oleh Muhammad Ibn Yûsuf Ibn 'Alî Ibn Yûsuf al-Syâfi'î (654-745 H)—yang dikenal dengan sebutan Abû Hayyân al-Andalusî. Al-'Arûdh. al-I'tidhâd fî al-Farq Bayn al-Zhâ' wa al-Dhâd.
