Suïcidaliteit Screening, risicotaxatie en preventie Symposium huisarts en poh-ggz samen sterk Ietje de Vries John Pot
Aanhaken of afhaken !
Programma Informatie suïcide: feiten en cijfers Suïcidaal proces Risicosignalen, -groepen,-factoren Contact maken Multidisciplinaire richtlijn: taken huisarts CASE methode Risico inventarisatie Vragen
Suïcidaliteit
Het verrichten, of een poging daar toe van handelingen die kunnen leiden tot de dood.
Feiten en cijfers In 2013 zijn 1854 personen overleden door suïcide in Nederland, meest mannen tussen 40-60 jaar 1305 ♂♂ : 56 % verhanging; 10% overdosering medicatie 549 ♀♀ : 35% verhanging; 30% overdosering medicatie Voor trein 10%, grote hoogte 7%, verdrinken, verstikken Motieven: 50% motief psychische problemen Voorkomen in een normpraktijk gemiddeld eens per 4-5 jaar Per suïcide gemiddeld 6 nabestaanden
Suïcide en leeftijd
Feiten en cijfers 8% volwassenen heeft ooit serieus aan suïcide gedacht, 2% volwassenen een poging gedaan * 14.000 pogingen jaarlijks behandeld in het ziekenhuis
Suïcidepogingen worden voornamelijk ondernomen: 75% met behulp van medicijnen 15% door middel van pols snijden 1 op de 5 daarvan in combinatie met alcohol 1/3 van pogingen door mannen; 2/3 door vrouwen * Cijfers 2007 (NEMESIS) 94.000 volwassenen waarschijnlijk topje van de ijsberg !
SUICIDALITEIT= WANHOOP
Wat gaat er aan vooraf? gedachten aan dood willen zijn gedachten aan suïcide plannen om een suïcidepoging te doen voorbereidingen treffen
Het suïcidale proces Suïcidegedachten Suïcidewens Suïcideplan
Suïcidepoging ⇒ ontstaat geleidelijk
Ambivalentie Suïcidemoord
Entrapment
Suicidaal gedrag Signalen herkennen in woorden en gedrag
Vraag : Wat herken je??
Signalen herkennen Indirecte signalen
directe signalen
woorden gedrag SOMBER Alcohol TEKENINGEN verwaarlozing weglopen drugs terugtrekken slaapstoornissen verminderde prestaties STEMMINGSTOORNISSEN
Risicogroepen Getraumatiseerden (bijv. slachtoffers van seksueel geweld, lichamelijke mishandeling en emotionele verwaarlozing) Depressieve patiënten Mensen met een borderline stoornis Jonge verslaafden Eerdere suïcidepogingen Mensen met zelfmutilatie gedrag Mannen tussen 40 – 60 en > 80 jr Mannen geconfronteerd met scheiding
Risicogroepen Gedetineerden Homoseksuelen Mensen met persoonlijkheidskenmerken als weinig zelf respect, negatief zelfbeeld, cognitieve rigiditeit, piekeren, extraversie, agressie, hopeloosheid, angst. Als suïcide in de familie voorkomt !!!! Hulpverleners die veel met suïcide, suïcidaliteit geconfronteerd worden….
Risicofactoren 1. Kwetsbaarheid van de persoon/langdurige stress in omgeving Balans tussen draagkracht en draaglast/ persoonlijkheidsfactoren Depressie, psychose, verslaving, andere stemmingsstoornis,... Trauma’s; seksueel misbruik, mishandeling en verwaarlozing, geweld binnen het gezin, financiële problemen binnen het gezin,… Verlies van een ouder door sterfte, echtscheiding,.. 2. Uitlokkende factoren verlieservaringen bv. liefdesverdriet, verlies van status, abortus, ziekte, sterfgeval, ongeluk, ruzie, aanranding,… pesterijen in aanraking komen met politie
Risicofactoren 3. Ontremmende middelen Alcohol, drugs, medicatie Voorbeeld van suïcide in de omgeving Media = berichtgeving over suïcide Beschikbaarheid van middelen Impulsiviteit, vroegere zelfmoordpoging Positieve houding t.a.v. suïcide, overtuiging 4. Afwezigheid beschermende factoren Ingebed in sociaal steunsysteem Goede band behandelaar Religieuze overtuiging Zorg voor jonge kinderen
OPNAME IN DE PSYCHIATRIE / OP EEN GESLOTEN AFDELING!
Hoe kom je achter suïcidaliteit?
De beste manier om te weten te komen of iemand aan zelfmoord denkt, is door ernaar te vragen Door te vragen of iemand aan zelfmoord denkt, kan je het zelfmoordrisico inschatten Hoe meer iemands plannen zijn uitgewerkt, hoe groter de kans dat iemand een zelfmoord(poging) zal ondernemen Het is belangrijk dat de persoon die aan zelfmoord denkt, het gevoel heeft dat hij niet veroordeeld wordt en dat hij vrijuit kan spreken « Suïcide is geen normale reactie op stresserende levensomstandigheden en er zijn nog andere
oplossingen voor het verzachten van de psychische pijn!»
Wat kan je doen? Samengevat! Stap 1: Alert zijn op signalen Stap 2: Luister naar de persoon. Wat zijn achterliggende gevoelens? Psychische pijn? Stap 3: Praat erover! Zelf bespreekbaar maken van suïcidegedachten Stap 4: Neem de zelfmoordgedachten serieus! Geef herkenning, laat je betrokkenheid zien Stap 5: Probeer samen wat orde te brengen in wat de persoon voelt en wat er rondom hem gebeurt. Stap 6: Schakel tijdig hulp in. Deel het met andere hulpverleners / behandelaren
Delen informatie
Bij suicidale gedachten of signalen die wijzen op suicidaal gedrag altijd direct de huisarts informeren !!! Blijf er nooit alleen mee zitten….!
Contact maken Het begint met een positieve behandelrelatie Dat geeft ruimte aan patiënt om te vertellen over actuele suïcidegedachten aan huisarts om navraag te doen naar suïcidegedachten (vraagverheldering)
Dan kan vervolgens een inschatting gemaakt worden van het suïciderisico op de korte en lange termijn een begin gemaakt worden met het zetten van vervolgstappen
Doorvragen naar suïcide Vragen om met suïcidaal persoon contact te maken Hoe vaak denkt u aan suïcide (af en toe, dagelijks, bij voortduring) Hoe intens denkt u aan suïcide (vluchtige gedachten, obsessie, nachtmerrie) Hoe wanhopig voelt u zich nu (bij vlagen, voortdurend, erger dan ooit) Heeft u al een plan gemaakt (voorkeur voor een methode, een plaats of een datum) Wat zou u bereiken als u suïcide zou plegen (eindelijk rust, overleden dierbare terugzien, geen pijn meer voelen, het voor anderen makkelijker maken, wraak nemen, anderen duidelijk maken hoe wanhopig u bent)
Kerkhof & van Heeringen, 2000
Oefenen Maak tweetal: één huisarts, ander suïcidale patiënt Vraag direct naar suïcidaliteit: “U bent suïcidaal, zei u?“ Na signaal wisselen van rollen
Oefenen Weet je hoe suïcidaal de ander is? Begrijp je goed wat precies de wanhoop is van de ander? Wat maakt het gesprek moeilijk / gemakkelijk? Nabespreking
Aanbevelingen uit MDR Geselecteerde aanbevelingen voor huisartsen uit de Richtlijn Onderzoek en Behandeling van suïcidaal Gedrag
Taken van de huisarts signaleren van suïcidaal gedrag inschatten van de ernst doen van oriënterend psychiatrisch onderzoek (vraagverheldering) verwijzen naar tweede lijn nazorg geven aan patiënt en naastbetrokkenen De huisarts vormt een belangrijke schakel in de zorgketen zoals beschreven in het Kwaliteitsdocument Ketenzorg bij Suïcidaliteit
Centrale thema’s in richtlijn maak contact en vraag door (1) zorg voor veiligheid en continuïteit (2) systematisch onderzoek van suïcidaal gedrag (3) betrek anderen erbij (4) en denk daarbij ook aan 113 online, – voor iemand die suïcidaal is – en ook voor vragen van gatekeepers
Veiligheid eerst (2) Wanneer sprake is van onveiligheid (bijvoorbeeld bij zelfbeschadigend gedrag of een (dreigende) suïcidepoging) moet de huisarts zich oriënteren op de lichamelijke toestand en de veiligheid van de patiënt zijn direct maatregelen nodig om de veiligheid te bevorderen? is assistentie nodig van politie, brandweer of ambulance? is medische behandeling nodig om ernstig nadeel af te wenden? wat is de mate van urgentie?
Systematisch onderzoek (3) met behulp van CASE-interview geschikte methode om de suïcidale toestand systematisch uit te diepen (speciaal voor de klinische praktijk) In het CASE-interview wordt eerst navraag gedaan naar actuele suïcidegedachten en gebeurtenissen vervolgens naar de recente voorgeschiedenis en ruimere voorgeschiedenis met betrekking tot suïcidaal gedrag ten slotte worden huidige gedachten over de nabije toekomst nagevraagd
Ruimere voorgeschiedenis Eerdere episoden van suïcidaal gedrag
Gebeurtenissen in de recente voorgeschiedenis
Actuele suïcidegedachten die aanleiding zijn voor het onderzoek
Verwachting en plannen voor de toekomst
Betrek naasten van de patiënt erbij (4) Naasten zijn van belang bron van informatie bij de diagnostiek van het suïcidale gedrag mogelijkheid tot steun en mantelzorg voor de patiënt hen mede zorg te laten dragen voor de veiligheid van de patiënt
Aandachtspunten houdt rekening met draagkracht en bereidheid van naasten denk aan wet- en regelgeving met betrekking tot beroepsgeheim biedt patiënt de mogelijkheid om vertrouwelijke zaken alleen met de huisarts te bespreken
Ernstmaat inschatten
1. licht; 2. ambivalent; 3. ernstig (wanhopig/plan); 4. zeer ernstig (zeer wanhopig/blikvernauwd)
Ernst van suïcidaliteit Licht: af en toe gedachte aan suïcide, geen plan gemaakt, kan nog aan andere dingen denken, realiseert zich gevolgen voor familie en vrienden Ambivalent: de ander wil afwisselend dood en dan weer leven, geen duidelijke plannen of voorbereidingen Ernstig: voortdurend gedachten en beelden van suïcide, gevoelens van wanhoop, heeft een duidelijk plan met voorbereidingen, denkt dat het voor anderen beter is als hij of zij er niet meer is, afscheidsbrieven zijn soms overwogen of geschreven Zeer ernstig: denkt alleen maar aan suïcide, enorme gevoelens van wanhoop, geen oog voor gevolgen voor anderen, er is een duidelijk plan, mogelijk reeds geoefend, elk moment kan een impulsdoorbraak leiden tot suicide
Verwijzen specialistische ggz bij doodsgedachten zonder suïcidale gedachten psychiatrische evaluatie bij de huisarts / poh ggz bij gedachten zonder concreet plan bij concrete plannen
op korte termijn
spoed
wanneer aan de patiënt (en eventuele naasten) in de huidige setting niet voldoende veiligheid kan worden geboden om ernstig nadeel af te wenden onmiddelijk wanneer voor gevolgen van suïcidaal en/of zelfbeschadigend gedrag somatische behandeling nodig is om ernstig nadeel af te wenden onmiddellijk Informeren van specialistische ggz over recente en ruimere voorgeschiedenis
Vragen?
