sept. 2012
ker
spe
m kan ar
Screen
cial d
In september 2013 gaat het bevolkingsonderzoek darmkanker van start. Mannen en vrouwen in de leeftijd van 55 tot 75 jaar worden om de twee jaar uitgenodigd mee te doen. Omdat het in totaal om ongeveer 4,4 miljoen mensen gaat, wordt het bevolkingsonderzoek gefaseerd ingevoerd. De voorbereidingen zijn in volle gang. In deze Screen Special zetten we de ins en outs van het bevolkingsonderzoek voor u op een rijtje.
Feiten & cijfers Voor wie is het onderzoek? Hoe gaat het onderzoek in zijn werk? Wat is de verwachte opkomst? Hoe ziet de gefaseerde invoering er uit? Het antwoord op deze en meer vragen vindt u op pagina 3.
‘Kwaliteit gaat boven capaciteit’ Per jaar 66.000 extra coloscopieën, een groei van nu circa 170.000 naar uiteindelijk ongeveer 236.000 per jaar. De maag-darm-leverartsen maken zich, in voorbereiding op de invoering van het bevolkingsonderzoek darmkanker, gereed voor een enorme groei van de diagnostiek en vervolgbehandelingen. ‘Kwaliteit gaat boven capaciteit’, stelt dr. Evelien Dekker. Zij is MDL-arts in het Academisch Medisch Centrum in Amsterdam en sinds 2005 betrokken bij de proefbevolkingsonderzoeken darmkanker in de regio Amsterdam. Lees meer op pagina 4.
Aan de slag in de regio Voordat het bevolkingsonderzoek darmkanker in september 2013 van start gaat, moet er in de regio nog veel worden geregeld. Zoals contact leggen met huisartsen, ziekenhuizen, specialisten en laboratoria om hen te informeren en om afspraken te maken over hun rol in het bevolkingsonderzoek. Ook moeten er overeenkomsten gesloten worden met coloscopiecentra en moet de interne organisatie op het nieuwe bevolkingsonderzoek worden ingericht. Om de invoering van het bevolkingsonderzoek in onze regio te begeleiden, is Yvonne van Oosterhout aangesteld als projectleider. Een korte kennismaking met de projectleider op pagina 11.
Van de bestuurder
2
‘Hard aan het werk om de invoering voor elkaar te krijgen’ Op 25 mei 2011 werden we blij verrast met het besluit van minister Schippers van VWS om per september 2013 het bevolkingsonderzoek darmkanker in te voeren. Eigenlijk dachten we dat invoering van het darmkankeronderzoek om financiële redenen op de lange baan zou worden geschoven. Temeer omdat de resultaten van de ‘uitvoeringstoets’ opgesteld door het RIVM al enige tijd in het bezit waren van de minister en er geen reactie kwam. En natuurlijk zijn we blij met het nieuwe bevolkingsonderzoek. Nu krijgen jaarlijks ruim 12.000 mensen de diagnose darmkanker en overlijden er ongeveer 5.000 mensen aan deze ziekte. Met het bevolkingsonderzoek kan het sterftecijfer op termijn teruggedrongen worden met 2.400 mensen per jaar. We zijn hard aan het werk om de invoering van het bevolkingsonderzoek voor elkaar te krijgen. Dat doen we met elkaar: RIVM, specialisten, huisartsen, patiëntenverenigingen en screeningsorganisaties. Met een helder doel voor ogen: een onderzoek realiseren van hoge kwaliteit met een minimale belasting voor de deelnemer en een maximaal resultaat.
Kwaliteit is kernwoord Kwaliteit is hierbij een kernwoord. Om het beoogde resultaat te bereiken is kwaliteit een voorwaarde in de hele keten, van uitnodiging tot diagnose en eventuele behandeling. Voor het gehele proces zijn dan ook
landelijke kwaliteitseisen geformuleerd: voor de leverancier van de zogenaamde zelfafnamebuis, voor de laboratoria die moeten vaststellen of doorverwijzing naar een coloscopiecentrum vereist is, voor de coloscopiecentra en de daar werkzame personen. En natuurlijk geldt ook voor ons als screeningsorganisatie dat onze werkzaamheden moeten voldoen aan hoge kwaliteitseisen. De kwaliteit van het onderzoek zit echter niet alleen in protocollen en gedetailleerde werkinstructies maar ook in relatief kleine dingen, zoals de duidelijke uitnodigingsbrief, het telefoontje van de huisarts als de uitslag een afwijking laat zien en de
glimlach van de receptionist van het coloscopiecentrum. Wij zijn blij met het nieuwe bevolkingsonderzoek, omdat we daarmee kunnen bijdragen aan een forse sterftereductie en aan het voorkomen of beperken van de gevolgen van darmkanker voor zowel de patiënt als zijn of haar omgeving. We hopen dat u - als onze ketenpartner en als toekomstig deelnemer - ook blij bent met de darmkankerscreening! Mark Steinbusch Raad van Bestuur Bevolkingsonderzoek Zuid
Feiten en cijfers bevolkingsonderzoek darmkanker Wat is darmkanker? Darmkanker is een van de meest voorkomende vormen van kanker. Jaarlijks krijgen circa 12.000 mensen deze diagnose. Het overgrote deel hiervan is ouder dan 55 jaar. De verwachting is dat het aantal patiënten de komende jaren nog toeneemt. Ieder jaar overlijden ongeveer 5.000 mensen aan de ziekte. Hoe ontstaat darmkanker? Darmkanker begint meestal als een poliep. Poliepen in de dikke darm komen vrij veel voor bij mensen die ouder zijn dan 50 jaar. De meeste poliepen zijn goedaardig en zullen dat ook altijd blijven. Sommige poliepen kunnen op den duur uitgroeien tot een kwaadaardige tumor. Na verloop van tijd kan de tumor zich uitzaaien via de lymfeklieren of bloedbaan. Waarom een bevolkingsonderzoek? Door regelmatig te screenen kan darmkanker worden voorkomen of tijdig worden ontdekt. Vroege ontdekking maakt de kans op genezing groter.
en 75 jaar uitgenodigd. In de jaren daarna wordt het onderzoek steeds verder uitgebreid. Als er geen capaciteitsproblemen ontstaan en de wachttijden niet oplopen, is in 2019 iedereen in de leeftijd tussen 55 en 75 jaar minimaal één keer uitgenodigd. Eenmaal uitgenodigd, volgt iedere twee jaar een nieuwe uitnodiging. Hoe gaat het onderzoek? Bij de uitnodiging voor het bevolkingsonderzoek wordt een iFOBT (immunochemische Fecaal Occult Bloed test) meegezonden, waarmee de cliënt zelf wat ontlasting verzamelt. De ontlasting wordt in het laboratorium gecontroleerd op de aanwezigheid van bloed. Hoe krijgt de cliënt uitslag? Iedere deelnemer ontvangt de uitslag van het onderzoek binnen enkele weken per brief. Bij een afwijkende uitslag neemt de huisarts contact op. Schematische weergave van het primair proces van het bevolkingsonderzoek naar darmkanker, inclusief de aansluitende zorg APRIL
Voor wie is het bevolkingsonderzoek? Voor het bevolkingsonderzoek darmkanker worden mannen en vrouwen in de leeftijd van 55 tot en met 75 jaar uitgenodigd. Het onderzoek is gratis, deelname is vrijwillig. Waarom deze leeftijdsgroep? Negen van de tien mensen die darmkanker krijgen, zijn 55 jaar of ouder. Na laatste deelname aan het onderzoek (75-jarige leeftijd) is de kans klein dat zich binnen tien jaar darmkanker ontwikkelt. Hoeveel mensen worden onderzocht? In totaal gaat het om ca. 4,4 miljoen mensen. Zij zullen tweejaarlijks worden uitgenodigd. Als het bevolkingsonderzoek volledig is ingevoerd worden iedere jaar ruim 2 miljoen mensen uitgenodigd. Hoe verloopt de invoering van het onderzoek? Gezien de omvang van de doelgroep is gekozen voor een gefaseerde invoering. In 2013 worden mensen in de leeftijd van 65
2014
2015
2016
2017
2018
2019
2020
2021
75 75
1938 1939 1940 1941 1942 1943 1944 1945 1946 1947 1948 1949 1950 1951 1952 1953 1954 1955 1956 1957 1958 1959 1960 1961 1962 1963 1964 1965 1966 enz.
aantal uitnodigingen
75
1938
diagnostiek surveillance
aansluitende zorg
Wat als nader onderzoek nodig is? Wanneer bloed wordt aangetroffen, volgt een coloscopie om een diagnose te kunnen stellen. De screeningsorganisatie maakt een afspraak voor een intake bij een hiervoor aangewezen coloscopiecentrum. Hoe groot is de verwachte deelname? Op basis van de proef-bevolkingsonderzoeken wordt uitgegaan van een deelnamepercentage van 60%. Dit betekent dat er, als het bevolkingsonderzoek helemaal is ingevoerd, jaarlijks 1.3 miljoen iFOBT-analyses zullen worden uitgevoerd.
75
1941
1942 71
67
69
65 65
1947
1949
1951
1946
1948 63
1952
1945
67 65
1950
1947
67
1949 63
1953
1948
1952
59
1957
1958
75
1943 71
67
1947
1949
1950
65
61
1953
1956
59
1959
67
1.195.000
1.538.000
1.990.000
1948
65
61
1954
59
55
1960
2.218.000
67
1949
65
61
1955
1957
1958
59
55
1961
1964
2.260.000
67
1950
1952
1953
65
61
1956
59
55
1962
1965
2.260.000
61
1960
57
1963
67
1954 63
1958
1959
73
1948 69
63
57
1962
1946 71
69
1951
1952
73
1947
63
1956
1957
75
1945 71
69
57
1961
73
1946
1950
1951
1963
762.000
75
1944 71
63
1955
57
1960
73
1945 69
63
1954
59
73
1944 69
65
61
1955
1946
65
1951
61
1954
338.000
informeren en verwijzen
75
1940
71
63
bevolkingsonderzoek
screenen
75
1939
69
1948
selectie en uitnodigingen
Hoeveel coloscopieën worden er verwacht? Verwacht wordt dat 6,4% van de iFOBTS een afwijking zullen vertonen. Dit betekent dat jaarlijks 78.000 mensen naar een coloscopiecentrum worden verwezen. In totaal zullen naar verwachting jaarlijks 66.000 screeningscoloscopieën worden uitgevoerd.
Leeftijdstabel Het bevolkingsonderzoek darmkanker wordt gefaseerd ingevoerd
2013
behandeling
of
57
1964
55
1966
2.260.000
Wie zijn bij het bevolkingsonderzoek betrokken? Het bevolkingsonderzoek wordt uitgevoerd in opdracht van het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport. De landelijk regie is in handen van het RIVM Centrum voor Bevolkingsonderzoek. De vijf regionale screeningsorganisaties zijn verantwoordelijk voor de uitvoering van het bevolkingsonderzoek.
3
Evelien Dekker, MDL-arts in het AMC:
‘Kwaliteit gaat boven capaciteit’ Per jaar 66.000 extra coloscopieën, een groei van nu circa 170.000 naar uiteindelijk ongeveer 236.000 per jaar. De MDL-artsen maken zich, in voorbereiding op de invoering van het bevolkingsonderzoek darmkanker, gereed voor een enorme groei van de diagnostiek en vervolgbehandelingen. Deelnemers aan het bevolkingsonderzoek met een positieve testuitslag moeten kunnen rekenen op een adequate behandeling. ‘Kwaliteit gaat boven capaciteit’, stelt dr. Evelien Dekker. Zij is maag-darm-leverarts in het Academisch Medisch Centrum in Amsterdam en sinds 2005 betrokken bij het proef-bevolkingsonderzoek darmkanker in de regio Amsterdam. Als MDL-arts is Dekker blij met het aanstaande bevolkingsonderzoek. ‘Met het onderzoek kunnen we het aantal sterfgevallen aan darmkanker terugdringen, kunnen we darmkanker eerder ontdekken waardoor ziekteproces en behandeling minder zwaar hoeven te zijn en kunnen we darmkanker, door het weghalen van grote poliepen, soms zelfs voorkomen.’
4
Proef-bevolkingsonderzoek Sinds 2005 is Dekker betrokken bij het proef-bevolkingsonderzoek die door het AMC in samenwerking met Bevolkingsonderzoek Midden-West wordt uitgevoerd. ‘We hebben in het Amsterdamse cohort inmiddels drie screeningsronden uitgevoerd. De opkomst ligt rond de 60%. In de eerste ronde zijn twee verschillende ontlastingstesten met elkaar vergeleken, en lag de opkomst onder de deelnemers die een iFOBT (immunologische Fecaal Occult Bloed Test) ontvingen significant hoger dan die bij de ‘ouderwetse’ guiac FOBT. Ook de opbrengst was beduidend beter en daarom is voor het vervolg voor de iFOBT gekozen. De opkomst bij de
tweede onderzoeksronde (na twee jaar) lag iets lager dan bij de eerste ronde. Het aantal ontdekte grote poliepen en darmkanker nam ook iets af, conform de verwachting. Of op termijn aan de verwachtingen met betrekking tot de afname in sterfte aan darmkanker wordt voldaan zal moeten blijken. We willen daarom dit cohort graag tweejaarlijks blijven screenen en volgen. We hebben de derde screeningsronde nu net afgerond, en er wordt hard gewerkt om de resultaten hiervan te analyseren.’
Kwaliteitseisen De dynamiek van een bevolkingsonderzoek is een wezenlijk andere dan die van een reguliere dokterspraktijk. ‘We vragen gezonde Nederlanders zich te laten onderzoeken, zij zijn niet actief op zoek naar hulp en hebben geen klachten. Het is dan essentieel de hoogst mogelijke kwaliteit te bieden.’ Dekker is betrokken bij het opstellen van de kwaliteitseisen voor het bevolkingsonderzoek en maakt deel uit van het team van deskundigen dat de kwaliteitseisen voor coloscopiecentra en endoscopisten heeft opgesteld. ‘Natuurlijk is het niet zo dat we alleen bij het bevolkingsonderzoek aan de kwaliteitseisen willen voldoen. We streven ook in de dagelijks praktijk naar een hoge kwaliteit maar meten dit niet op een gestandaardiseerde manier. Het bevolkingsonderzoek geeft eens te meer een aanleiding om onze zaken goed op orde te hebben.’ Bij ruim 6% van de deelnemers aan het bevolkingsonderzoek zal de test bloedsporen in de ontlasting aantonen. Zij horen snel te weten waar ze aan toe zijn. Dekker: ‘Aan de uitslag van een onderzoek kunnen we niets veranderen. Maar we kunnen wel instaan voor een snelle en betrouwbare behandeling.’
In perspectief Voor de deelnemers aan het bevolkingsonderzoek die worden doorverwezen voor vervolgonderzoek, is deze uitslag vaak een grote tegenvaller. ‘Mensen hopen bevestiging te krijgen dat ze gezond zijn en dat blijkt dan misschien niet zo te zijn.’ Dekker ziet hier een belangrijke rol voor de huisarts: ‘De huisarts kent zijn
5
Dr. Evelien Dekker voert een coloscopie uit bij Procolo, centrum voor dikkedarmonderzoek in Amsterdam-Zuidoost.
patiënten en kan door het geven van goede informatie en begeleiding ervoor zorgen dat de uitslag goed in perspectief gezien wordt.’ Ook is de huisarts op de hoogte van de medische achtergrond en het eventuele medicijngebruik van de patiënt, wat van belang kan zijn bij de coloscopie.
Voldoende capaciteit? Op basis van de opkomst bij de proef-bevolkingsonderzoeken in Amsterdam en Rotterdam wordt verwacht dat zes van de tien mensen ingaan op de uitnodiging voor het onderzoek naar darmkanker. Als het bevolkingsonderzoek volledig is ingevoerd, zullen er naar verwachting jaarlijks ca. 66.000 screeningscoloscopieën worden uitgevoerd. Dekker: ‘Het commitment van de maag-darm-leverartsen is fantastisch. Met de juiste tools en trainingen kunnen we dit aan. Maar er is meer nodig dan goed organiseren en efficiënt behandelen. In Nederland kunnen we niet langer volstaan met het huidige aantal maag-darm-leverartsen, daarom is de opleidingscapaciteit al uitgebreid en worden ook verpleegkundigen opgeleid om coloscopieën te verrichten.’
Verder kijken De voorbereidingen voor de invoering van het bevolkingsonderzoek zijn nog in volle gang. Dat houdt Dekker niet tegen na te
denken over toekomstige mogelijkheden tot verbetering. Zo zou risicostratificatie de screening op termijn kunnen verbeteren, zodat mensen met een verhoogd risico beter in beeld komen. Dekker wijst tot slot op het onderzoek naar andere ontlasting- of bloedtesten die op specifieke afwijkingen zijn gericht. Zo hangen bepaalde moleculen aan het DNA die bepalen welke genen actief zijn. Bij kanker blijkt vaak dat enkele van deze schakelaars zijn ontregeld. Zij kunnen een biomarker vormen voor de voorstadia van darmkanker. Omdat cellen van de darmkanker direct in de ontlasting en mogelijk ook in het bloed terechtkomen, zijn deze biomarkers hierin te meten. Dekker: ‘Onderzoek naar biomarkers en analyse van de kosteneffectiviteit van dergelijke nieuwe testen zal uitwijzen of dit type testen nog beter geschikt is voor de screening op darmkanker dan het bloedsporenonderzoek.’
E i n d j u n dcolosceopwieecrving viooirs de e gceegntaraan. Gentïrnaterevassneesrtadert e n kudnenenw zichenmdeolsdceonpisvtiean e b s screeningsoitregavnainsatdiee.
Standaarden voor screeningscoloscopie vastgelegd in kwaliteitseisen Als het bevolkingsonderzoek darmkanker volledig is ingevoerd, zullen er jaarlijks naar verwachting ca. 66.000 screeningscoloscopieën, volgend op een afwijkende iFOBT, worden uitgevoerd. De coloscopieën worden uitgevoerd door hiervoor toegelaten coloscopiecentra. Zowel de coloscopiecentra als de hier werkzame endoscopisten moeten voldoen aan landelijk opgestelde kwaliteitseisen.
Waarom kwaliteitseisen?
Aantal verwachte extra coloscopieën 2013-2015
1,6 0,5 1,0
als gevolg van bevolkingsonderzoek, per provincie
Aantal (x 1.000)
1,31,4 0,4 0,8 0,4 0,9
7,9
1,6 0,5 1,0
5,0 ‘13 ‘14 ‘15
6,1
2,2
1,3 0,4 0,8
3,9 1,7 0,2 0,5 0,7 6,1
Screeningsregio Noord
1,7
2,6
3,9
Midden-West 7,9
Oost Zuid-West Zuid
0,7
1,7
0,7
5,0
1,6
0,2 0,5 0,7
2,6
4,8
0,7
3,1
1,7
2,6
1,4
7,9
2,2
0,7
5,0
1,6
4,8
2,6
3,1 1,4
6,0
2,2
Toelating en borging De kwaliteitseisen voor de screeningscoloscopie zijn opgesteld door de landelijke werkgroep kwaliteitseisen coloscopie. In deze werkgroep zijn leden van het RIVM, de Nederlandse Vereniging Maag-DarmLeverartsen, Nederlandse Vereniging van Heelkunde, Nederlandse Internisten
1,4 0,4 0,9
3,8 6,0
1,7
1,0 0,3 0,7 1,0 0,3 0,7
3,8 1,7
0,9
2,0
3,1 0,9
2,0
3,1
www.zorgatlas.nl
Het doel van het bevolkingsonderzoek is het behalen van gezondheidswinst door het voorkomen of tijdig ontdekken van darmkanker bij mensen die geen klachten hebben. Maximale gezondheidswinst kan alleen behaald worden als de kwaliteit van de uitvoering van de gehele keten van het bevolkingsonderzoek en aansluitende zorg hoog is. Voor de uitvoering van een coloscopie betekent dit bijvoorbeeld een zo hoog mogelijke detectie- en verwijderingsgraad en zo min mogelijk complicaties. Daarbij mag een deelnemer aan het bevolkingsonderzoek verwachten dat de kwaliteit in Nederland overal hetzelfde is. Met het stellen van kwaliteitseisen streven we naar een zo groot mogelijk effect van het bevolkingsonderzoek.
www.zorgatlas.nl
6
en endoscopisten moeten aan de toelatingseisen voldoen om screeningscoloscopieën te mogen uitvoeren. De toetsing wordt uitgevoerd door de Regionaal Coördinerend MDL-functionaris (RCMDL), onder verantwoordelijkheid van de screeningsorganisatie. Na toelating worden de centra en endoscopisten op van te voren vastgestelde momenten getoetst aan de hand van de auditeisen.
Vereniging, Verpleegkundigen & Verzorgenden Nederland en de screeningsorganisaties vertegenwoordigd. De Landelijke Commissie invoering bevolkingsonderzoek darmkanker heeft ingestemd met de kwaliteitseisen. De kwaliteitseisen worden zowel gebruikt voor toelating als kwaliteits-borging voor de coloscopieën na een verwijzing vanuit het bevolkingsonderzoek darmkanker. Coloscopiecentra
Een nieuw bevolkingsonderzoek:
Hoe organiseer je dat? Als in september 2013 de eerste uitnodigingen voor het bevolkingsonderzoek darmkanker de deur uit gaan, is er ruim twee jaar intensief gewerkt om het onderzoek op poten te krijgen. Hoe is de voorbereiding georganiseerd en wat komt er zoal bij kijken? Projectstructuur In opdracht van het ministerie van VWS bereidt het RIVM de invoering van het bevolkingsonderzoek voor, in nauwe samenwerking met vele organisaties. De ‘Landelijke Commissie invoering bevolkingsonderzoek darmkanker’ is het belangrijkste adviesorgaan voor het RIVM. Hierin zijn alle organisaties vertegenwoordigd die straks een rol spelen in het bevolkingsonderzoek, zoals de screeningsorganisaties, medische beroepsgroepen (MDL-artsen, huisartsen, internisten, verpleegkundigen), patiëntenverenigingen en het Integraal Kankercentrum Nederland.
afzender. Voor de analyse van het ingezonden materiaal worden landelijk drie laboratoria via een aanbesteding geselecteerd. Verzending van de uitslagen gaat weer namens de regionale screeningsorganisatie.
Onder de Landelijke Commissie zijn zes werkgroepen actief, die bezig zijn met de voorbereiding van het bevolkingsonderzoek op een specifiek terrein: financiering & organisatie, kwaliteit & capaciteit, kwaliteitseisen coloscopie, communicatie, monitoring & informatiehuishouding en kwaliteitseisen pathologie.
Voor het uitvoeren van eventueel vervolgonderzoek maakt de regionale screeningsorganisatie afspraken met een aantal coloscopiecentra in de regio. Het inplannen van de intake loopt ook via de screeningsorganisatie. Om de beschikbare capaciteit optimaal te benutten, wordt deze tussen de screeningsorganisaties verdeeld. Hierbij wordt rekening gehouden met wachttijd en reisafstand.
Landelijk of regionaal?
Waslijst
De uitvoering van het bevolkingsonderzoek wordt in handen gegeven van de vijf regionale screeningsorganisaties. Dat roept meteen een vraag op: gaan we alles landelijk organiseren of kiezen we voor een regionale aanpak? Van beide worden voor- en nadelen tegen elkaar afgewogen. Besloten is om de verzending van uitnodiging en afnamebuis vanuit één centraal punt te organiseren, maar wel met de regionale screeningsorganisatie als
De inrichting van het nieuwe bevolkingsonderzoek is geen kwestie van het ‘kopiëren en plakken’ van de andere bevolkingsonderzoeken. Er is een waslijst aan specifieke vragen waar een antwoord op gegeven moet worden. Een voorbeeld: hoe gaan we de afnamebuisjes verzenden, in welke verpakking, moet er een handleiding bij, hoe moet die er dan uit zien en wat doen we met de handleiding van de fabrikant? Ook vragen als hoe communiceer je het oproepschema en hoe realiseren we de benodigde capaciteit en gewenste kwaliteit komen aan de orde.
ColonIS Het bevolkingsonderzoek darmkanker wordt in belangrijke mate ondersteund door het nieuw te bouwen informatiesysteem ColonIS. Onderdeel van dit systeem is een landelijke afsprakenmodule, waarin de screeningsorganisaties afspraken maken voor een intake bij een coloscopiecentrum na een afwijkende uitslag.
7
Prof. dr. E. Kuipers over rol regionaal coördinerend MDL-functionaris:
‘RCMDL moet met beide benen in de praktijk staan’ Bevolkingsonderzoek dat aangeboden wordt aan mensen die geen klachten hebben, vereist een hoge kwaliteit van uitvoering. Daarbij mag de deelnemer landelijk uniforme kwaliteit verwachten. De landelijk opgestelde kwaliteitseisen worden gebruikt bij een
Binnen de referentiefunctie zijn regionaal coördinerend MDLfunctionarissen, regionaal coördinerend pathologen en een klinisch chemicus verantwoordelijk voor de kwaliteitsborging. De screeningsorganisaties richten de referentiefunctie op uniforme wijze in. Op deze wijze wordt in het bevolkingsonderzoek, aanvullend op de bestaande visitaties van de desbetreffende beroepsgroep, de kwaliteit geborgd.
systeem van toelating en borging. Voor deze toelating en borging wordt voor het bevolkingsonderzoek darmkanker een referentiefunctie ingesteld.
8
Prof. dr. Ernst Kuipers, hoofd van de afdelingen maag-, darmen leverziekten en inwendige geneeskunde van het Erasmus Medisch Centrum (EMC) in Rotterdam en voorzitter van de Nederlandse Vereniging van Maag-Darm-Leverartsen (NVMDL) staat aan de wieg van het bevolkingsonderzoek darmkanker. Sinds 2006 voeren hij en zijn team in samenwerking met Bevolkingsonderzoek Zuid-West het proef-bevolkingsonderzoek in Rotterdam uit waarin meerdere screeningsmethoden zijn vergeleken die uiteindelijk hebben geleid tot een advies van de gezondheidsraad aan de minister om een landelijk bevolkingsonderzoek te starten. Met onder andere dr. Evelien Dekker, MDL-arts uit het AMC, is hij nauw betrokken geweest bij het opstellen van de kwaliteitseisen en met het uitwerken van de toetsing van endoscopisten in het screeningsprogramma. Alleen een gecertificeerd endoscopist kan in aanmerking komen voor het uitvoeren van de referentiefunctie voor de coloscopieën.
Als eerste in dit traject is gestart met het verder uitwerken van de referentiefunctie voor de coloscopieën. Nu de kwaliteitseisen voor zowel de centra als de endoscopisten bekend zijn, kan gestart worden met de werving en selectie van de regionaal coördinerend MDL-functionarissen. Kuipers: ‘Er is voor gekozen om de toelating van de uitvoerend endoscopisten te laten uitvoeren door zogeheten TC-MDLs, toetsingscoördinatoren. Deze TC-MDLs zijn vanuit de NVMDL voor iedere regio gekozen.’ Op de regionale voorlichtingsbijeenkomsten (zie achterzijde voor data) geven de TC-MDLs een toelichting op hun werkwijze.
Onderdelen van de referentiefunctie De borging van de kwaliteit door de referentiefunctie bestaat uit zes onderdelen: 1. Contracteren uitvoerders 2. Toetsen capaciteit voor de start en tijdens invoering bevolkingsonderzoek 3. Periodieke audit 4. Bespreking intervalcarcinoom 5. Benchmarken van prestaties 6. Stimuleren en faciliteren van deskundigheidsbevordering Binnen iedere screeningsorganisatie worden voor het uitvoeren van de referentiefunctie een RCMDL-functionaris aangetrokken. De RCMDL-functionaris is een specialist uit de beroepsverenigingen (NVMDL, NVVH of NIV). Iedere screeningsorganisatie sluit daartoe een contract af met één of meerdere specialisten uit de regio. De RCMDL-specialisten worden in hun taken ondersteund door medewerkers van de screeningsorganisaties.
Kwaliteitsborging De screeningsorganisaties zijn verantwoordelijk voor de inrichting en contractering van de referentiefunctie. De referentiefunctie zorgt voor de kwaliteitsborging van de uitvoering van: • de iFOBT bepaling; • de coloscopie; • de pathologie bij de diagnostiek.
Waarom is er gekozen voor regionaal coördinerend MDL-functionarissen? Kuipers: ‘We moeten op termijn rekenen op 80.000 extra coloscopieën per jaar. Als we er grofweg vanuit gaan dat van de 100 ziekenhuizen er 80 gecertificeerd en gecontracteerd zullen zijn, dan komt dat neer op ca. 1000 extra coloscopieën per centrum. Per regio betekent dat tussen de 15 en 20 centra die moeten worden gevisiteerd en gecontracteerd. De meeste
Kuipers geeft aan dat de RCMDL verantwoordelijk is voor het wel of niet mee (blijven) doen van een coloscopiecentrum. Kuipers: ‘In deze functie ben je continue aan het checken of vraag en capaciteit nog wel op elkaar afgestemd zijn, onderneem je actie wanneer er capaciteitsproblemen ontstaan en neem je je verantwoordelijkheid als blijkt dat een centrum niet aan de kwaliteitseisen voldoet. Als je geen 300 colo’s hebt gedaan, dan heb je geen 300 colo’s gedaan. Dat is niet mis te verstaan.’
Kennis en vaardigheden RCMDL • • • • • • • • • Prof. dr. Ernst Kuipers, hoofd van de afdeling maag-, darm- en leverziekten van het Erasmus Medisch Centrum in Rotterdam. Foto: Levien Willemse
centra willen dolgraag, maar om goede zorg te leveren, moeten niet alleen de kwaliteitseisen worden nageleefd, maar moet ook de capaciteit op orde zijn. Om dat allemaal te monitoren in één regio, dat is een hele klus. De RCMDL zal er dicht op moeten zitten om de kwaliteitsborging goed te kunnen uitvoeren.’
De rol van de RCMDL Binnen de referentiefunctie is de RCMDL verantwoordelijk voor: • het toetsen van coloscopiecentra en endoscopisten op de landelijk vastgestelde toelatingseisen, ten behoeve van contractering; • het periodiek toetsen van coloscopiecentra en endosco pisten op de landelijk vastgestelde auditeisen, ten behoeve van de naleving van contracten en mogelijkheden tot verbetering; • het jaarlijks monitoren en bespreken van interval carcinomen; • het jaarlijks benchmarken en bespreken van prestaties van coloscopiecentra en endoscopisten op basis van de landelijk vastgestelde indicatoren; • het stimuleren en faciliteren van deskundigheids bevordering; • het optreden als formele verwijzer van de deelnemers met een afwijkende uitslag naar coloscopiecentra die voldoen aan de landelijke kwaliteitseisen; • het leveren van een bijdrage aan de borging van de keten kwaliteit van het bevolkingsonderzoek.
afgeronde MDL-specialisatie (MDL-arts, internist of chirurg); aangesloten bij de NVMDL, NIV of NVVH; werkt volgens de richtlijnen en protocollen van de NVMDL en de kwaliteitseisen van het bevolkingsonderzoek; ingeschreven in een specialistenregister; voldoet aan de landelijk vastgestelde toelatingseisen endoscopist voor deelname aan het bevolkingsonderzoek; minimaal vijf jaar ervaring als endoscopist in een coloscopiecentrum; De RCMDL heeft tijdens de uitvoering van zijn functie maximaal 5 jaar geleden voor het laatst een nader te bepalen aantal coloscopieën/jaar uitgevoerd; uitstekend op de hoogte van alle facetten van het bevolkingsonderzoek naar darmkanker; gerespecteerd door de leden van beroepsgroepen.
Volgens Kuipers moet de RCMDL met beide benen in de praktijk staan. ‘Het is belangrijk dat de RCMDL naast een vaardig en gecertificeerd endoscopist ook een gewaardeerd collega is, volledig thuis is in het screeningsprogramma en over goede contactuele vaardigheden beschikt. Er spelen veel belangen, niet alleen die rechtstreeks te maken hebben met het bevolkingsonderzoek. In het verlengde van de screening wordt zorg door andere partijen, zoals radiologen, chirurgen en internisten verleend. Deze specialisten moeten goed aangesloten worden en blijven op het programma. In de selectieprocedure van de RCMDL wil je natuurlijk verre blijven van vriendjespolitiek en dat is ook goed mogelijk. De criteria zijn helder en duidelijk neergelegd en op basis van die eisen selecteer je de kandidaten. Als je als RCMDL vanuit die strenge eisen opereert, maakt het niet uit of je dat in je eigen of in één van de andere regio’s doet.’ Dit najaar wordt gestart met de werving van de RCMDLs. De vacature wordt in ieder geval bekend gemaakt op de websites van de screeningsorganisaties.
9
Landelijk projectleider invoering darmkankerscreening Martijn Schouten:
10
‘Mijn rol is voornamelijk coördineren en verbinden’ Om samenhang en verbinding op landelijk niveau te creëren is een landelijk projectleider darmkankerscreening aangesteld. Als organisatie-adviseur/interimmanager was Martijn Schouten al langer bekend met het bevolkingsonderzoek. De bestuurders van de vijf screeningsorganisaties hebben hem gevraagd dit project naar een volgende fase te brengen. Waarom heeft dit project een landelijke projectleider nodig? Martijn: ‘Landelijke aansturing binnen de screeningsorganisaties is nodig om op eenduidige en uniforme manier en in samenspraak met de regionale projectleiders de darmkankerscreening te implementeren binnen de vijf screeningsregio’s. Mijn rol is voornamelijk coördineren en verbinden. In dit project zitten al mensen met veel kennis en expertise. Het is mijn taak en uitdaging om die bij elkaar te brengen om het uiteindelijke doel te bereiken. Eenduidig en uniform zijn sleutelwoorden in dit project en belangrijkste uitgangspunten voor mijn insteek als landelijk projectleider.’ Wat zijn je belangrijkste taken? Martijn: ‘Op dit moment is het verder vormgeven van het plan van aanpak voor de implementatie en het opzetten van een goede interne organisatiestructuur voor de invoering eerste prioriteit. Ik woon veel vergaderingen van regionale en landelijke werkgroepen bij om uit te leggen wat iedereen te wachten staat. Daarnaast is er veelvuldig overleg met bestuurders en het RIVM om de verschillende stappen van de invoering helder te krijgen en elkaar goed te (blijven) verstaan. De beleidskaders die door RIVM worden uitgezet en de issues die daarbij spelen zijn van invloed op de
organisatie binnen de regionale screeningsorganisaties. Kortom: hoe vertalen wij die naar pragmatische werkprocessen? De aanbesteding van bijvoorbeeld een optimaal werkend ICT-systeem is cruciaal voor een succesvolle implementatie. Afstemming op dit onderdeel is dagelijks nodig voor het in gang zetten van vervolgstappen, zoals de werkprocessen binnen de verschillende afdelingen en de diverse aanbestedingen (denk aan de iFOBT-test en Verpakking). Ik stem de landelijke activiteiten volgens duidelijke vastgelegde communicatielijnen continu af met de bestuurders, regionale projectleiders en medewerkers (in de landelijke RIVM werkgroepen). Dat zijn onze “ogen en oren” vanuit de screeningsorganisaties en tenslotte de mensen die het straks in hun eigen organisatie moeten gaan uitrollen.’ Wat is de rol van het RIVM en wat de rol van de screeningsorganisaties in de aanloop naar de start in september 2013? Martijn: ‘Dat is heel duidelijk: RIVM voert de regie, wij zijn de uitvoerende organisatie. Op de aanbestedingstrajecten (ColonIS, iFOBT, laboratoria, verpakking etc.) is het een nauw samenspel tussen RIVM en screeningsorganisatie om ervoor te zorgen dat alle onderdelen in het proces zo goed mogelijk op elkaar zijn afgestemd.’ Wat zie je als de grootste uitdaging in dit traject? Martijn: ‘Ik streef ernaar dat bij de start van het bevolkingsonderzoek iedereen over dezelfde kennis en middelen beschikt om de implementatie tot een succes te maken; op zowel strategisch als uitvoerend niveau. De interactie met de regionale projectleiders is hierin cruciaal.’
Regionaal projectleider Yvonne van Oosterhout:
‘Bevolkingsonderzoek darmkanker gaat sterfte terugdringen’ Voordat het bevolkingsonderzoek darmkanker in september 2013 van start gaat, moet er in de regio nog veel geregeld worden. Zoals contact leggen met huisartsen, ziekenhuizen, specialisten en laboratoria om hen te informeren en om afspraken te maken over hun rol in het bevolkingsonderzoek. Ook moeten er overeenkomsten gesloten worden met coloscopiecentra en moet de interne organisatie op het nieuwe bevolkingsonderzoek worden ingericht. Om de invoering van het bevolkingsonderzoek in onze regio te begeleiden, is Yvonne van Oosterhout aangesteld als projectleider. Een korte kennismaking. Kun je je in het kort voorstellen? ‘Mijn naam is Yvonne van Oosterhout, ik ben op 1 juli jl. begonnen bij Bevolkingsonderzoek Zuid. Hiervoor werkte ik bij een regionale ondersteuningsstructuur (ros), waar ik eerstelijns zorgverleners adviseerde en begeleidde bij het verbeteren van hun praktijkvoering en bij het opzetten en verbeteren van samenwerkingsverbanden. Dat heb ik ruim vijf jaar met veel plezier gedaan. Daarnaast werkte ik een dag in de week als projectleider patiëntveiligheid in het landelijke project ‘Zorg voor Veilig’. In een verder verleden ben ik werkzaam geweest als kwaliteitsadviseur in het Twee Steden ziekenhuis in Tilburg en Waalwijk. Ik ben opgeleid als verpleegkundige en heb daarna gezondheidswetenschappen gestudeerd.’ Wat zijn je taken/werkzaamheden als regionaal projectleider? ‘Mijn taken als projectleider richten zich sterk op de contacten met de partijen in de regio. Samen moeten we er voor zorgen dat burgers en zorgverleners goed geïnformeerd zijn over de darmkankerscreening, en dat de benodigde screeningscoloscopieën kunnen worden uitgevoerd. Daarvoor is het nodig om goede afspraken te maken. Intern gaan we bij Bevolkingsonderzoek Zuid de organisatie voorbereiden op de invoering van het nieuwe onderzoek. Alles met als doel om per 1 september 2013 zo ver te zijn dat de darmkankerscreening voor de eerste twee leeftijdsgroepen goed van start kan gaan, en dat ook de verdere invoering
Contactgegevens Yvonne van Oosterhout t 088 00 01 391/374 E-mail:
[email protected] Bereikbaar op: maandag, dinsdag en vrijdag van het bevolkingsonderzoek soepel kan verlopen.’ Kun je iets zeggen over de planning van de werkzaamheden? ‘Ik ben nu bezig met een regionaal implementatieplan, met daarin alle acties voor het komende jaar. Op 27 september organiseren we een regionale informatiebijeenkomst voor coloscopiecentra. De komende tijd voer ik ook gesprekken met geïnteresseerde centra in de regio. In het najaar zullen we onder meer de regionaal coördinerend MDL-functionaris aanstellen. Vanaf januari 2013 wordt gestart met training en toetsing van coloscopisten en gaan we de contracten met de coloscopiecentra afsluiten. De komende tijd gaan we de betrokken partijen, waaronder de huisartsen, informeren over de opzet van de screening en hun rol hierin. Ook zijn we landelijk druk bezig met het ontwikkelen van een geautomatiseerd systeem voor de ondersteuning en monitoring van het proces. Om het bevolkingsonderzoek landelijk uniform in te voeren, voer ik regelmatig overleg met mijn collega-projectleiders van de andere screeningorganisaties.’ Wat vind je belangrijke aspecten in je werk als regionaal projectleider? ‘Goede contacten in de regio, tijdige informatieverstrekking aan de betrokkenen en goede afstemming, daar hecht ik aan. We moeten komen tot een goed lopend proces, waar de deelnemers aan het onderzoek op een goede manier doorheen geloodst kunnen worden. Daarbij spelen kwaliteit en tevredenheid een grote rol. Om dit optimaal te laten verlopen is het van groot belang om het nieuwe onderzoek goed in te passen in de organisatie. De communicatie naar de inwoners van ons gebied moet goed vorm krijgen, zodat ze goed geïnformeerd zijn als we starten. Dit zal, zeker gezien de gefaseerde invoering van het onderzoek, de nodige aandacht vragen. Een ander belangrijk aspect is het feit dat we streven naar een landelijk uniforme aanpak van de screening. Dit vraagt om een goede afstemming met de andere screeningsorganisaties.’
11
Informatiebijeenkomsten voor coloscopiecentra en endoscopisten Eind juni is de werving voor de coloscopiecentra en endoscopisten gestart. Belangstellenden kunnen zich aanmelden voor een informatiebijeenkomst in de regio in september 2012. Tijdens deze bijeenkomst wordt onder andere ingegaan op de kwaliteitseisen en de wijze van toelating. Aanmelden voor de bijeenkomst kan via onze website. Bevolkingsonderzoek Noord Datum informatiebijeenkomst: 17 september aanmelden via www.bevolkingsonderzoeknoord.nl Bevolkingsonderzoek Oost Datum informatiebijeenkomst: 19 september aanmelden via www.bevolkingsonderzoekoost.nl
12
Meer weten?
Bevolkingsonderzoek Zuid Datum informatiebijeenkomst: 27 september aanmelden via www.bevolkingsonderzoekzuid.nl
In deze special hebben we u bijgepraat over het toekomstige bevolkingsonderzoek darmkanker. Wilt u meer informatie over het bevolkingsonderzoek? Gebruik de volgende websites om op de hoogte blijven van actuele ontwikkelingen:
Bevolkingsonderzoek Midden-West Datum informatiebijeenkomst: 25 september aanmelden via www.bevolkingsonderzoekmidden-west.nl
Kijk op www.bevolkingsonderzoekzuid.nl Op onze website vindt u algemene informatie over het bevolkingsonderzoek. Onder de tab ‘Professionals’ vindt u aanvullende informatie.
Bevolkingsonderzoek Zuid-West Datum informatiebijeenkomst: 10 september aanmelden via www.bevolkingsonderzoekzuid-west.nl
Kijk op www.bevolkingsonderzoekdarmkanker.nl Op deze site van het RIVM is informatie over het bevolkingsonderzoek en de organisatie van de invoering daarvan te vinden. Ook is hier veel informatie voor professionals samengebracht. Nieuwsbrief Bevolkingsonderzoeken naar kanker Het RIVM geeft een digitale nieuwsbrief uit, waarin u op de hoogte wordt gehouden van actuele ontwikkelingen rondom de bevolkingsonderzoeken baarmoederhalskanker, borstkanker en darmkanker. Abonneren kan via de website van het RIVM (www.rivm.nl) of op www.bevolkingsonderzoekdarmkanker.nl. Zoek naar de button ‘Nieuwsbrief Bevolkingsonderzoeken naar kanker - Meld u hier aan’.
Colofon Deze speciale editie van Screen verschijnt om het op handen zijnde bevolkingsonderzoek darmkanker nader toe te lichten en is bestemd voor zakelijke relaties van de betrokken screeningsorganisaties. Redactie en coördinatie: Gea Geers en Elma van der Vlis-Vester Vormgeving en druk: DRD Support BV
Larixplein 5 Postbus 690 5600 AR Eindhoven t 088 00 01 300 - f 088 00 01 399
[email protected] www.bevolkingsonderzoekzuid.nl
