Regio in beeld Feiten en cijfers over de Regionale Samenwerking Amsterdam

Regio in beeld 2004

Postbus 658 1000 AR Amsterdam Bezoekadres Gebouw Metropool Weesperstraat 79 Telefoon 020 527 9527 Fax 020 527 9595 www.os.amsterdam.nl

Regio in beeld 2004 Feiten en cijfers over de Regionale Samenwerking Amsterdam


Deel 1 is samengesteld door O+S Amsterdam. Deel 2 omvat onderzoek uitgevoerd door O+S Amsterdam in opdracht van de gemeenten Almere, Amstelveen, Diemen, Haarlem, Haarlemmermeer, Hilversum, Purmerend en Zaanstad.

Gemeente Amsterdam Dienst Onderzoek en Statistiek Regio in beeld 2004

Redactie drs. Paolo van der Steenhoven drs. Karin Klein Wolt drs. Manilde van der Oord drs. Jeroen Slot Omslag, druk en afwerking Stadsdrukkerij Amsterdam N.V. Foto’s omslag Paolo van der Steenhoven Amsterdam, september 2004

2


Inhoud Samenvatting

5

Inleiding

9

1 Ruimtegebruik en bevolking 1.1 Ruimtegebruik 1.2 Omvang van de bevolking 1.3 Bevolkingsdichtheid 1.4 Samenstelling naar leeftijd 1.5 Samenstelling van huishoudens 1.6 Etniciteit 1.7 Demografische druk 1.8 Geboorten

13 13 14 16 17 21 22 25 26

2 Wonen 2.1 Vestiging, vertrek en binnengemeentelijke verhuizingen 2.2 Woningvoorraad en woningdichtheid 2.3 Kenmerken woningvoorraad 2.4 Woningproductie 2.5 Woonsituatie en woonwensen in ROA+ 2.6 Huursubsidie

27 27 29 30 32 36 37

3 Regionale economie 3.1 Beroepsbevolking 3.2 Werkgelegenheid 3.3 Bedrijfsvestigingen 3.4 Economische prestaties 3.5 Schiphol 3.6 Noordzeekanaalgebied 3.7 Kenniseconomie 3.8 Regionale arbeidsmarkt: werken woonpendel

39 39 43 47 49 53 54 55 61

4 Mobiliteit in de regio

65

Bijlage: tabellen RSA in beeld

141

3


4


Samenvatting

Bevolking In 2003 woonden er in het gebied van de Regionale Samenwerking Amsterdam (RSA) ruim 2,1 miljoen mensen. Een derde (34%) woonde in Amsterdam. Gebied van de Regionale Samenwerking Amsterdam naar subregio’s

Regio Waterland+ IJmond

Agglomeratie Haarlem

Zaanstreek

Amsterdam

Almere

Amstel-Meerlanden Het Gooi en Vechtstreek

De bevolking van de RSA groeit sneller dan elders in Nederland. Tussen 1996 en 2003 nam het inwonertal met 141.000 personen toe, een groei van 7%. Landelijk steeg het aantal inwoners met 5%. Almere kende als groeistad in dezelfde periode een spectaculaire groei van 47%. De regio’s IJmond, Regio Waterland+ en Amstel-Meerlanden hebben een bevolkingsgroei die overeenkomt met het regionale groeicijfer. Amsterdam groeide met 3%. Voor de periode tot 2020 wordt verwacht dat de regionale bevolking met 6% zal groeien. Dit is een bijgesteld cijfer. In 2002 werd nog verwacht dat de bevolking met 12% zou groeien, maar een sterke afname van het aantal migranten in Nederland heeft tot een aanpassing van de groeiverwachting geleid. Almere blijft in de groeimodellen voor 2020 de gemeente in de RSA met het hoogste groeicijfer van 45%. Op afstand volgt de regio Amstel-Meerlanden met 11%. De regio vangt veel vertrekkers uit Amsterdam op die in de hoofdstad hun woonwensen niet makkelijk kunnen vervullen. Onder de vertrekkers bevinden zich ook veel etnische minderheden. Surinamers verlaten al enige tijd de stad, Turken, Marokkanen en personen uit niet-industrielanden volgen steeds meer.

5


Almere heeft van de regio de snelst groeiende populatie niet-westerse allochtonen. Andere gemeenten in de regio zoals Haarlemmermeer, Purmerend en Zaanstad kennen ook hoge groeipercentages niet-westerse allochtonen, hoger dan Amsterdam.

Wonen In 2003 omvatte de woningvoorraad in de RSA 973.000 woningen. Amsterdam telde 377.000 woningen, op afstand gevolgd door Amstel-Meerlanden met 121.000 woningen. De verhouding koopwoning-huurwoning in de RSA is 43%:57%. Landelijk is deze verhouding omgekeerd: 55%:45%. Het lagere percentage koopwoningen in de RSA is het gevolg van het hoge aandeel huurwoningen in Amsterdam (81%). In 2002 werd er een dieptepunt in de woningproductie behaald. In dat jaar werden er 9.400 nieuwbouwwoningen opgeleverd. Daar is in 2003 een (voorlopig) eind aan gekomen. In 2003 zijn er 9.900 woningen in de RSA gebouwd. In Almere, Amstel-Meerlanden en Amsterdam werden meer dan tweeduizend woningen opgeleverd. In IJmond en Zaanstreek waren dat meer dan duizend woningen. Er wordt in de RSA vooral voor de koopmarkt gebouwd: 71% van de opgeleverde nieuwbouwwoningen is een koopwoning. Landelijk bestaat 78% van de nieuwbouw uit koopwoningen. Er zijn voor de RSA tot 2020 circa 135.000 nieuwe woningen gepland. In drie regio’s in de RSA zal volgens de prognosemodellen de woningvoorraad tot 2020 sterk groeien. In Almere zal het aantal woningen met circa 41.000 toenemen (65% groei). Amsterdam en Amstel-Meerlanden zullen 43.000 en 19.000 nieuwe woningen moeten opleveren.

Regionale economie De werkgelegenheid in de RSA is – na jaren van economische groei en krapte op de arbeidsmarkt – tussen 2002 en 2003 met 0,3% gedaald. Deze daling is minder sterk dan het Nederlands gemiddelde. De regionale economie kent twee grote banenmotoren die ook tijdens de recessie en in de nasleep van SARS en terreuraanslagen een toename in de werkgelegenheid kenden: de stad Amsterdam en de luchthaven Schiphol en omgeving. Ook Almere en Zaanstreek hebben een groei doorgemaakt. Met name Almere kende een krachtige groei in werkgelegenheid met 3% meer arbeidsplaatsen. Vooral minder conjunctuurgevoelige sectoren als onderwijs, gezondheidszorg en overheid groeiden sterk in Almere. Elders in de regio, in het bijzonder in Agglomeratie Haarlem, IJmond en AmstelMeerlanden, daalde de werkgelegenheid sterker dan het regionaal gemiddelde. Opvallend is dat in elke regio binnen de RSA het aantal bedrijfsvestigingen in de periode 2002-2003 is gegroeid. Amsterdam en Groot-Amsterdam hebben een tekort aan arbeidskrachten en rekruteren in vergelijking met andere regio’s binnen de RSA meer personeel uit andere regio’s van de RSA en uit andere delen van Nederland. De werkloosheid is na jaren van daling in 2003 fors gegroeid. Tussen 1 januari 2003 en 1 april 2004 nam de werkloosheid in de RSA toe met 27%. Landelijk nam het cijfer toe met 30%.

6


Het aantal vacatures in de regio vertoonde sinds het voorjaar van 2001 een dalende lijn, maar hieraan is in het derde kwartaal van 2003 een einde gekomen.

Mobiliteit In 2002 is de mobiliteit van bewoners in sommige delen van de RSA hoger dan elders in de regio en in Nederland. Bewoners van Almere en Het Gooi en Vechtstreek leggen gemiddeld langere afstanden af dan inwoners van andere regio’s binnen de RSA. Almeerders leggen vooral langere afstanden af voor het werk, bewoners van Het Gooi en Vechtstreek voor recreatieve doeleinden. Amsterdammers zijn van alle regiobewoners het minst mobiel. Sinds 1996 is de mobiliteit toegenomen onder inwoners van Het Gooi en Vechtstreek, IJmond en Groot-Amsterdam. In Almere is de mobiliteit niet veranderd. In de overige regio’s binnen de RSA is de mobiliteit daarentegen afgenomen. Circa 70% van de reisweg wordt door inwoners van de RSA met de auto afgelegd. Het openbaar vervoer heeft een aandeel van zo’n twintig procent en de fiets vijf procent.

7


8


Inleiding

Voor het tweede achtereenvolgende jaar brengt de Dienst Onderzoek en Statistiek van de gemeente Amsterdam (O+S) een publicatie uit met een cijfermatig overzicht van de regio Amsterdam. Deze publicatie is een vervolg op de publicatie Kennis maken in de regio van O+S (2003) waarin een eerste aanzet is gegeven tot het systematisch verzamelen en regelmatig publiceren van cijfermatige gegevens over de regio Amsterdam. Het is een initiatief van O+S, het onderzoeksbureau van de gemeente Amsterdam. De verzamelde gegevens hebben betrekking op het gebied van de Regionale Samenwerking Amsterdam (RSA). De RSA is een samenwerkingsverband van 38 gemeenten in de Amsterdamse regio, de Provincie Noord-Holland en de Provincie Flevoland. De samenwerking in de RSA heeft inmiddels gestalte gekregen rond een aantal regionale vraagstukken zoals bereikbaarheid, ruimtelijke strategie en arbeidsmarkt. Bij de aanpak van deze vraagstukken is het belangrijk regionale ontwikkelingen te kwantificeren. Deze publicatie draagt bij aan het inzichtelijk maken van maatschappelijke processen in de regio. O+S voorziet daarmee in een groeiende behoefte aan cijfermatige gegevens over de RSA onder lokale en regionale overheden, onderzoeksinstellingen, maatschappelijke instellingen en andere geïnteresseerden. Het gebied van de RSA omvat de regio’s ten noorden en ten zuiden grenzend aan het Noordzeekanaal, Het Gooi en Vechtstreek en de gemeente Almere. De RSA is onderdeel van de Noordvleugel in de te ontwikkelen Deltametropool in de Randstad. In de komende decennia wordt de ontwikkeling van de Randstad door de rijksoverheid, provincies en gemeenten gestimuleerd met het doel een economisch krachtige regio te creëren die de internationale concurrentie met andere stedelijke regio’s in Europa aan kan. De keuze voor de Randstad is niet zomaar gemaakt. De Randstad fungeert als de economische motor van Nederland. Dat is met de volgende kengetallen goed zichtbaar te maken. Zo wordt 42% van de nationale werkgelegenheid en 46% van het bruto nationale product op 13% van het Nederlandse grondgebied voortgebracht. De Randstad heeft twee grote zeehavens, waaronder de grootste van de wereld, Rotterdam, goed is voor 93% van de nationale havenoverslag. De nationale luchthaven Schiphol is goed voor 97% van de luchtvracht en 98% van het aantal luchtpassagiers. Amsterdam vormt het financiële centrum van het land waar de meeste buitenlandse bedrijven zijn gevestigd. Tweederde van de buitenlandse investeringen is op de Randstad gericht, evenals 70% van het toerisme. De Randstad is een verzameling van regionaal economische zwaartepunten (Amsterdam, Rotterdam, Den Haag, Utrecht, Delft, Leiden) die elkaar tegen de achtergrond van groeiende internationale concurrentie beter zouden kunnen aanvullen of versterken dan elkaar te beconcurreren. Mede daarom is het proces in gang gezet de Randstad te ont-

9


wikkelen tot één krachtige regio die in economisch opzicht niet onderdoet voor andere Europese grootstedelijke regio’s. Deze nieuwe regio heet de Deltametropool. De Deltametropool bestaat uit de Randstad inclusief de Drechtsteden, Almere en Amersfoort en kent in geografische zin twee vleugels – de Noordvleugel en Zuidvleugel. In 2030 moet de Deltametropool op de kaart staan. Opbouw publicatie Deze publicatie bestaat uit twee delen: een statistisch deel en een rapportage over een regionaal onderzoek naar vestigingsmotieven. Het statistische deel omvat de thema’s bevolking, wonen, regionale economie en mobiliteit. Deze thema’s raken de beleidsvelden van de RSA. Deze beleidsvelden zijn: bereikbaarheid, luchtvaart, ontwikkeling van het Noordzeekanaalgebied, ruimtelijke strategie na 2010 en de regionale arbeidsmarkt. Voor deze rapportage is net als in 2003 gekozen voor een regio-indeling op basis van Corop-gebieden. De gegevens over de RSA worden vergeleken met Groot-Rijnmond en Nederland. Gebied van de Regionale Samenwerking Amsterdam naar subregio’s



Zaanstreek

Amsterdam

Almere

Amstel-Meerlanden Het Gooi en Vechtstreek

In het tweede deel van deze publicatie wordt verslag gedaan van een onderzoek naar vestigingsmotieven van nieuwe bewoners in negen gemeenten in de RSA. Dit onderzoek is door O+S verricht in opdracht van en in samenwerking met de onderzoeksafdelingen van acht grote gemeenten in de RSA: Almere, Amstelveen, Diemen, Haarlem, Haarlemmermeer, Hilversum, Purmerend en Zaanstad. Aan het onderzoek dat in juni 2004 is uitgevoerd namen bijna 3.400 respondenten deel. In dit verkennende onderzoek wordt ingegaan op de vestigingsmotieven, kenmerken van de woning, het zoekgedrag op de woningmarkt en het oordeel over de nieuwe gemeente.

10


Deel 1 RSA in cijfers

11


12


1 Ruimtegebruik en bevolking

Ruimte is in Nederland een schaars goed, zo ook in de RSA. De meeste functies van het grondgebied zijn in grote lijnen in bestemmingsplannen en streekplannen vastgelegd. Dit betekent overigens niet dat daarmee alles voor de lange termijn is geregeld. Autonome ontwikkelingen op het gebied van bijvoorbeeld de groei van de bevolking, de economie en de mobiliteit, en het overheidsbeleid leggen een claim op de beschikbare ruimte in een dichtbevolkt gebied. Dat kan tot conflicten leiden. Een recent voorbeeld is de door de rijksoverheid toegestane groei van Schiphol waardoor woningbouwplannen van de gemeenten Amstelveen, Aalsmeer en Uithoorn drastisch bijgesteld moeten worden. Ruim 13% van de Nederlandse bevolking woont in het RSA-gebied. Sinds 1996 is de bevolking in de RSA met 7% gegroeid. Volgens de meest recente prognoses zal de bevolking in de regio blijven groeien, sterker zelfs dan die van Nederland als geheel. Tussen de gemeenten in de RSA bestaan er verschillen in omvang, samenstelling en groeiverwachting van de bevolking. Zo is en blijft Almere de komende jaren een echte gezinsstad, heeft Amsterdam de meeste inwoners per vierkante kilometer en tellen de regio’s Haarlem en Het Gooi en Vechtstreek het hoogste aandeel ouderen van de RSA.

1.1 Ruimtegebruik Het grootste deel van de bodem in de RSA (69%) is landbouw- of natuurgebied, inclusief binnenwateren. Een kwart van de oppervlakte is bebouwd met wegen, woningen, bedrijfspanden en gebouwen als scholen, winkels, culturele voorzieningen en sportvoorzieningen. Dat is iets meer dan in Groot-Rijnmond waar 22% is bebouwd. Binnen de RSA varieert het ruimtegebruik per regio. Amsterdam kent van alle regio’s verhoudingsgewijs de meeste bebouwing en ook de meeste ruimte voor recreatieve doeleinden. IJmond, Amstel-Meerlanden en Agglomeratie Haarlem kennen ook een bovengemiddelde bebouwingsgraad. In de Regio Waterland+, Amstel-Meerlanden en de Zaanstreek is de ruimte voor meer dan de helft bestemd voor agrarische doeleinden. Almere, Agglomeratie Haarlem en Het Gooi en Vechtstreek hebben relatief meer grond bestemd voor natuur (inclusief binnenwater). In Almere bestaat het grondgebied zelfs voor bijna de helft uit binnenwater.

13


Figuur 1.1 Bodemgebruik in 2000

totaal RSA Amsterdam Regio Waterland+ Amstel-Meerlanden

bebouwd recreatie landbouw natuur

Almere Het Gooi en Vechtstreek Agglomeratie Haarlem IJmond Zaanstreek Groot-Rijnmond Nederland

% 0

10

20

30

40

50

60

70

80

90

100

bron: CBS

1.2 Omvang van de bevolking Er wonen meer dan twee miljoen mensen in de RSA, dat is ruim 13% van de landelijke bevolking. Meer dan de helft (55%) woont in de regio Groot-Amsterdam (Regio Waterland+, Amsterdam en Amstel-Meerlanden). Figuur 1.2 Aandeel bevolking in de RSA naar regio

Zaanstreek 7% IJmond 9% Amsterdam 34%

Agglomeratie Haarlem 10%

Het Gooi en Vechtstreek 11% Regio Waterland+ 8% AmstelMeerlanden 13%

Almere 8%

bron: CBS, 2003

14


Amsterdam heeft met haar 737.000 inwoners het grootste bevolkingsaandeel in de RSA. De regio’s Amstel-Meerlanden en het Gooi en Vechtstreek volgen op een tweede en derde plaats met respectievelijk 288.000 en 242.000 personen. Bevolkingsgroei De bevolking van de RSA is sinds 1996 gegroeid met 141.000 inwoners, een toename van 7%. Het landelijke groeicijfer is in dezelfde periode 5% en dat van Groot-Rijnmond 4%. Binnen de RSA heeft de gemeente Almere, met een groei van 47% het grootste aandeel in de regionale groei. Van de andere RSA-regio’s lopen alleen Waterland+ en AmstelMeerlanden in de pas met het regionale groeicijfer. De gemeentelijke herindeling van 2002 verklaart voor een groot deel de relatief sterke bevolkingstoename in IJmond. De inwoners van Limmen en Akersloot worden sinds 2002 bij de IJmond gerekend, in 1996 behoorden zij tot de regio Alkmaar. De relatief geringe bevolkingstoename in Het Gooi en Vechtstreek is voornamelijk het gevolg van de toevoeging van de gemeente Loosdrecht. Figuur 1.3 Bevolkingsgroei 2003 ten opzichte van 1996 totaal RSA

Amsterdam Regio Waterland+ Amstel-Meerlanden Almere Het Gooi en Vechtstreek Agglomeratie Haarlem IJmond Zaanstreek

Groot-Rijnmond Nederland

% 0

5

10

15

20

25

30

35

40

45

50

bron: CBS, 2003

Almere is in 2003 ten opzichte van 2002 het snelst gegroeid. De bevolking nam met vier procent toe. Amstel-Meerlanden volgt met twee procent groei, Waterland+ en Zaanstad beide met één procent. Bevolkingsprognose tot 2020 De bevolking in de RSA zal volgens de bevolkingsprognose van het landelijke bevolkingsprognosemodel Primos 2003 blijven groeien. Er wordt tot 2010 een groei voorspeld van 2% ten opzichte van 2005. Tot 2020 wordt een groeicijfer van 6% verwacht.

15


Figuur 1.4 Prognose bevolking totaal RSA Amsterdam Regio Waterland+ Amstel-Meerlanden Almere 2005-2010 2005-2020

Het Gooi en Vechtstreek Agglomeratie Haarlem IJmond Zaanstreek Groot-Rijnmond Nederland

% -5

0

5

10

15

20

25

30

35

40

45

50

bron: Primos 2003 / bewerking O+S

Binnen de RSA zijn er forse verschillen in groeiverwachtingen. Zo blijven Amsterdam, Almere en de regio’s Waterland+ en Amstel-Meerlanden voorlopig nog doorgroeien. Voor de regio’s Haarlem, IJmond en Zaanstreek wordt daarentegen verwacht dat de bevolkingsomvang zal afnemen. In de rapportage van 2002 werd er voor de RSA als geheel nog een bevolkingsgroei van 12% verwacht. Inmiddels is dit cijfer drastisch bijgesteld tot 6% groei in de periode 20052020. Ook de prognose voor Almere is bijgesteld: van 60% naar 45% groei tot 2020. Het verschil wordt grotendeels verklaard door de sterke afname van het aantal immigranten in Nederland in 2002. Door deze afname is het aantal verwachte immigranten voor alle overige jaren bijgesteld, resulterend in een behoorlijke afname in de bevolkingsgroei.

1.3 Bevolkingsdichtheid De bevolkingsdichtheid – dat is het aantal inwoners per vierkante kilometer land – in de RSA bedraagt gemiddeld 1.489 inwoners per vierkante kilometer. Groot-Rijnmond heeft een lagere dichtheid, daar wonen gemiddeld 1.146 mensen per vierkante kilometer.

16


Figuur 1.5 Aantal inwoners per vierkante kilometer 2003

Regio Waterland+ IJmond Zaanstreek


Amsterdam

Almere

Amstel-Meerlanden RSA gemiddeld = 1.489 4.465 1.681 1.170-1.680 630-1.169

Het Gooi en Vechtstreek

bron: CBS / bewerking O+S

Amsterdam heeft binnen de RSA de hoogste dichtheid. Er wonen maar liefst 4.465 mensen op één vierkante kilometer. Andere regio’s kennen een lagere bevolkingsdichtheid. Gestapelde bouw leidt tot een hoge bevolkingsdichtheid. Ruime bouw of de aanwezigheid van recreatiegebieden, agrarische gebieden of natuurgebieden in een regio geeft een lage bevolkingsdichtheid. Dit zien we vooral in Regio Waterland+ en AmstelMeerlanden.

1.4 Samenstelling naar leeftijd De leeftijdsopbouw van de bevolking van de RSA komt in grote lijnen overeen met die van Nederland en Groot-Rijnmond. Bijna een kwart (23%) van de bewoners van de RSA is jonger dan 19 jaar, tweederde (64%) valt in de leeftijdsgroep 20 t/m 64 jaar en de resterende 13% is 65 jaar en ouder. Van de regio’s in de RSA heeft Almere de jongste bevolking, 31% van haar inwoners is 19 jaar of jonger en 7% is 65 jaar of ouder. Amsterdam telt met 21% het laagste percentage kinderen. De regio’s Agglomeratie Haarlem en Het Gooi en Vechtstreek hebben het hoogste percentage ouderen (beide 17%).

17


Figuur 1.6 Samenstelling bevolking naar leeftijd 2003 totaal RSA

Amsterdam Regio Waterland+ Amstel-Meerlanden

0-19 jaar 20-64 jaar 65 jaar en ouder

Almere Het Gooi en Vechtstreek Agglomeratie Haarlem IJmond Zaanstreek


%

0

10

20

30

40

50

60

70

80

90

100


Leeftijdsprognoses Het aantal kinderen tot en met 19 jaar zal in de periode 2005-2010 met 2% groeien. Dat is meer dan voor Nederland en Groot-Rijnmond wordt verwacht. Voor de periode 2005-2020 wordt daarentegen een afname van het aantal kinderen met 0,1% verwacht. Landelijk zal het aantal kinderen in die periode met 3% zelfs sterker afnemen, in Groot-Rijnmond is de geschatte afname 2%. Tussen de regio’s in de RSA zijn er verschillen in leeftijdsprognoses. Zo zal volgens het Primos 2003 het aantal kinderen in Amsterdam, Amstelland-Meerlanden en Almere tot 2010 nog toenemen, terwijl het model voor de regio’s Waterland+, Het Gooi en Vechtstreek, Haarlem, IJmond en Zaanstreek een afname van het aantal kinderen voorspelt. Ook voor deze prognoses geldt dat er in vergelijking met 2002 een sterke bijstelling heeft plaatsgevonden. Er wordt volgens het model van 2003 een afname van het aantal kinderen in de toekomst verwacht, omdat het aantal migranten in de vruchtbare leeftijd en het aantal kinderen van migranten in de komende jaren sterk zullen afnemen.

18


Figuur 1.7 Verwachte groei 0-19 jarigen totaal RSA

Amsterdam Regio Waterland+ Amstel-Meerlanden Almere

2005-2010 2005-2020

Het Gooi en Vechtstreek Agglomeratie Haarlem IJmond Zaanstreek


%

-20

-15

-10

-5

0

5

10

15

20

25

30

bron: Primos 2003 / bewerking O+S Figuur 1.8 Verwachte groei 20-64 jarigen totaal RSA


2005-2010 2005-2020


Groot-Rijnmond Nederland -10

% -5

0

5

10

15

20

25

30

35

40

45

50


Het aantal actieven in de bevolking, dat is de groep van 20-64 jarigen, zal de komende jaren niet sterk toenemen. Tussen 2005 en 2010 wordt voor de regio een toename van 1% verwacht en voor de periode 2005-2020 een toename van 2%. Landelijk en in GrootRijnmond wordt een geringere groei verwacht. Binnen de RSA wordt er alleen voor de gebieden Amstel-Meerlanden en Almere een toename van het aantal 20-64 jarigen verwacht. In de overige regio’s wordt er een afname voorspeld.

19


De 20-64 jarigen vormen de potentiële beroepsbevolking. In gebieden waar deze groep in omvang afneemt heeft dat gevolgen voor de regionale economie. Er zullen in het geval van gelijkblijvende werkgelegenheid arbeidskrachten van buiten de regio moeten worden aangetrokken. De bevolking van de RSA zal net als de bevolking van Nederland vergrijzen. Voor alle regio’s binnen de RSA wordt tussen 2005 en 2020 een sterke toename van het aantal 65plussers verwacht (+35%). Na 2010 is het de babyboomgeneratie van 1946-1964 die het aantal 65-plussers sterk doet toenemen. Figuur 1.9 Verwachte groei inwoners 65 jaar en ouder

totaal RSA Amsterdam Regio Waterland+ Amstel-Meerlanden Almere

2005-2010 2005-2020

Het Gooi en Vechtstreek Agglomeratie Haarlem IJmond Zaanstreek Groot-Rijnmond Nederland

% 0

20

40

60

80

100

120


In de Agglomeratie Haarlem is de verwachte stijging van het aantal 65-plussers met 21% tot 2020 het kleinste van alle regio’s. Regio Waterland+ heeft, op Almere na, de grootste toename (53%) te verwachten. Almere wijkt af van de andere regio’s; hier wordt verwacht dat het aantal 65-plussers in 2020 ten opzichte van 2005 met 104% zal zijn toegenomen. Almere is op dit moment een gezinsstad met weinig 65-plussers. Een groot aantal van de huidige 20-64 jarigen zal in 2020 tot de groep van 65-plussers behoren.

20


1.5 Samenstelling van huishoudens Het merendeel van de huishoudens in de RSA is een meerpersoonshuishouden (57%). Een meerpersoonshuishouden is een stel zonder kinderen, een eenoudergezin, een stel met kinderen of drie of meer samenwonende volwassenen. Landelijk ligt het percentage meerpersoonshuishoudens iets hoger (65%). Ook Groot-Rijnmond heeft met 61% een groter aandeel meerpersoonshuishoudens dan de RSA. Figuur 1.10 Samenstelling bevolking naar samenstelling huishouden 2003 totaal RSA

Amsterdam Regio Waterland+ Amstel-Meerlanden alleenstaand stel zonder kinderen eenouder stel met kinderen



% 0

10

20

30

40

50

60

70

80

90

100

bron: Primos 2003 / bewerking O+S Figuur 1.11 Prognose bevolking naar samenstelling huishouden 2020 totaal RSA

Amsterdam Regio Waterland+ Amstel-Meerlanden alleenstaand stel zonder kinderen eenouder stel met kinderen



% 0

10

20

30

40

50

60

70

80

90

100


21


Alleen Amsterdam heeft een lager aandeel meerpersoonshuishoudens (43%) dan het regionaal gemiddelde. In Almere bestaat bijna driekwart (72%) van de huishoudens uit een meerpersoonshuishouden. Ook Regio Waterland+ bestaat voor bijna driekwart (72%) uit meerpersoonshuishoudens en is daarmee een typische gezinsregio. Beide gebieden trekken veel gezinnen uit Amsterdam aan. Tot 2020 wordt er voor de RSA een toename van het aandeel alleenstaanden en een afname van het aandeel huishoudens met kinderen verwacht. Ook landelijk en in GrootRijnmond wordt een groei van het aandeel alleenstaanden en een afname van het aandeel huishoudens met kinderen voorspeld. Verwacht wordt dat Amsterdam in 2020 een aandeel van 63% eenpersoonshuishoudens zal hebben, wat typerend is voor een grote stad. De sterkste groei van het aandeel alleenstaanden wordt voor de Zaanstreek voorspeld. Daar zal het aandeel toenemen van 32% alleenstaanden in 2003 tot 43% in 2020.

1.6 Etniciteit Het aandeel niet-westerse allochtonen in de RSA is sinds 1996 toegenomen1. In 2003 behoorde 18% van de inwoners tot de groep niet-westerse allochtonen, in 1996 was dat nog 15%. Ook landelijk en in Groot-Rijnmond is het aandeel toegenomen van respectievelijk 8% en 15% in 1996 tot 10% en 20% in 2003. Figuur 1.12 Niet-westerse allochtonen als percentage van de totale bevolking totaal RSA


2003 1996



% 0

5

10

15

20

25

30

35

bron: CBS

1

22

Een persoon die zelf of van wie ten minste één ouder is geboren in Turkije, Afrika (inclusief Marokko), LatijnsAmerika, Azië of Oceanië (met uitzondering van Israël, Japan, Australië en Nieuw-Zeeland) wordt tot de nietwesterse allochtonen gerekend.


De groei van het aantal niet-westerse allochtonen doet zich vooral in de grote steden voor. Binnen de RSA kent Almere de sterkste groei van mensen met een niet-westerse achtergrond. Tussen 1996 en 2003 groeide het aantal niet-westerse allochtonen in Almere met 161%, aanzienlijk sterker dan in Amsterdam dat een toename van 21% kende. In andere grote gemeenten in de regio groeide het aantal niet-westerse allochtonen eveneens sterker dan in Amsterdam. In Haarlemmermeer, Purmerend en Zaanstad nam het aantal niet-westerse allochtonen in dezelfde periode met respectievelijk 66%, 45% en 34% toe. Etnische minderheden hebben zich altijd sterk op de grote steden gericht. Surinamers waren binnen Amsterdam vooral op de Bijlmermeer gericht. Al enige jaren vertrekt een aanzienlijk deel van hen naar elders in de regio, vooral Almere. De laatste paar jaar maken ook Turken en Marokkanen een wooncarrière. Eerst vestigden zij zich in de oude delen van Amsterdam. Daarna verhuisden zij naar de grotere woningen aan de rand van Amsterdam en nu vertrekken ook zij naar de regio en daarbij speciaal naar Almere. In de onderstaande figuren zijn gebieden weergegeven waar zich concentraties van Surinamers, Turken en Marokkanen voordoen2. Concentraties van Surinamers zijn zoals te verwachten te vinden in Amsterdam, in het bijzonder in Zuidoost, Oost-Amsterdam en Amsterdam-Noord. Buiten Amsterdam zijn er concentraties in Almere en in mindere mate in Purmerend. Figuur 1.13 Gemeenten naar concentraties Surinamers, min. 25 personen, min. 10,9%

bron: UvA Regiomonitor

Concentraties van Turken komen voor in Amsterdam-West, -Oost en -Noord. Zaanstad kent van de regiogemeenten de grootste concentraties Turken. 2

De gegevens zijn afkomstig uit de Regiomonitor, een regionale databank met gegevens over bevolking, werken en wonen. De Regiomonitor is een samenwerkingsverband van de Universiteit van Amsterdam en Dienst Onderzoek en Statistiek van de deelnemende gemeenten.

23


Marokkanen zijn ook in Amsterdam-West, -Oost en -Noord oververtegenwoordigd. Daarbuiten bestaan er in delen van Almere en in kleine delen van Haarlemmermeer, Purmerend en Zaanstad concentraties van Marokkanen. Figuur 1.14 Gemeenten naar concentraties Turken, min. 25 personen, min. 9,8%

bron: UvA Regiomonitor Figuur 1.15 Gemeenten naar concentraties Marokkanen, min. 25 personen, min. 10,4%

bron: UvA Regiomonitor

24


1.7 Demografische druk De demografische druk is een maat die iets zegt over de bevolkingssamenstelling naar leeftijd en daarmee de actieve en inactieve bevolking. Het is het quotiënt van de inactieve bevolking (0-19 en 65 jaar en ouder) en actieve bevolking (20-64 jaar). Hoe lager het quotiënt, hoe minder inactieven in relatie tot het aantal actieven in de bevolking. Als de demografische druk toeneemt betekent dat in economische zin dat er minder actieven voor meer inactieven moeten zorgen. Figuur 1.16 Demografische druk 2003



Zaanstreek

Amsterdam

Almere

Amstel-Meerlanden RSA gemiddeld = 57 48 55-60 61-66 68


bron: CBS

In de RSA is de demografische druk iets lager dan het landelijk gemiddelde: 57 in de RSA en 62 landelijk. De demografische druk in Groot-Rijnmond is gelijk aan die van het landelijk gemiddelde. De lage demografische druk van de RSA komt vooral door de lage druk van Amsterdam waar verhoudingsgewijs meer 20-64 jarigen wonen. Als Amsterdam niet meegerekend wordt dan heeft de RSA een demografische druk van 63, zelfs iets hoger dan de landelijke. De regio IJmond heeft met 68 de hoogste demografische druk: veel inactieven in relatie tot het aantal actieven in de bevolking. Amsterdam heeft met een percentage van 48 de laagste druk. Dit komt doordat Amsterdam in relatieve zin zowel minder 0-19 jarigen als minder 65-plussers onder haar inwoners telt.

25


1.8 Geboorten In 2002 zijn er ruim 28.000 kinderen in de RSA geboren. Dat zijn 13,2 kinderen op iedere duizend inwoners. In Nederland en Groot-Rijnmond ligt het geboortecijfer lager, respectievelijk 12,5 en 12,4. Met 16,3 kinderen per duizend inwoners heeft Almere het hoogste geboortecijfer in de RSA. Ten opzichte van 2001 is het geboortecijfer voor Almere iets gedaald, toen lag het geboortecijfer op 17,5. Het Gooi en Vechtstreek en IJmond hebben het laagste geboortecijfer van de regio (11,5 kinderen op iedere duizend inwoners). Nederland heeft de afgelopen zes jaar een flinke toename in het vruchtbaarheidscijfer gekend. Dit is het aantal levendgeborenen per duizend vrouwen van 15-49 jaar. Het vruchtbaarheidscijfer van 2002 in de RSA is gelijk aan het landelijke cijfer: 51. Dit is iets hoger dan in 1996, toen hadden de RSA en Nederland beide een vruchtbaarheidscijfer van 47. Figuur 1.17 Aantal levendgeborenen per duizend vrouwen van 15-49 jaar totaal RSA

Amsterdam Regio Waterland+ Amstel-Meerlanden Almere 1996 2002


Groot-Rijnmond Nederland 40

42

44

46

48

50

52

54

56

58

bron: CBS

In 2002 had Almere met 57 het hoogste vruchtbaarheidscijfer in de RSA. Dit is iets lager dan in 2001, toen was het vruchtbaarheidscijfer al 59. Regio Waterland+ heeft met 49 de laagste vruchtbaarheid. In 2001 had Het Gooi en Vechtstreek met 50 nog het laagste cijfer van de RSA. De laatste jaren hebben zich sterke veranderingen voorgedaan in de vruchtbaarheid in de regio’s. De sterkste groei ten opzichte van 1996 vertoont de stad Amsterdam (+5,9 meer levendgeborenen per duizend vrouwen), gevolgd door de regio’s Het Gooi en Vechtstreek en Agglomeratie Haarlem (+5,5). Almere is de enige regio in de RSA waar het vruchtbaarheidscijfer ten opzichte van 1996 is gedaald (-1), maar deze regio houdt het hoogste vruchtbaarheidcijfer.

26


2 Wonen

In dit hoofdstuk worden kenmerken van de woningmarkt en woningvoorraad belicht. De woningmarkt in de RSA is voor wat betreft de sociale huursector in het gebied van de Regionale Samenwerking Amsterdam (ROA) een regionale woningmarkt. In de overige regio’s van de RSA is daar geen sprake van. In het domein van de volkshuisvesting spelen zich allerlei processen af. Zo heeft de gemeente Almere een taakstelling te groeien naar 400.000 inwoners in 2010, maar het is nog maar de vraag of de gemeente Almere daaraan kan voldoen. Andere gemeenten zoals Amsterdam, Haarlemmermeer, Zaanstad en Velsen zijn druk bezig hun Vinexlocaties en andere in- en uitbreidingsgebieden te ontwikkelen om aan de vraag naar woningen tegemoet te komen. Intussen zien we dat de woningmarkt in verschillende segmenten stagneert. Voor aspirant-kopers is het door de economische recessie, de hoge koopprijzen en het achterblijvende aanbod moeilijk een betaalbare koopwoning in de grote stad of in de buurt daarvan te vinden. Dit heeft ook gevolgen voor het aantrekken of behouden van bijzondere beroepsgroepen voor de lokale economie zoals politiepersoneel, verpleegkundigen en onderwijskrachten. Voor deze groepen bestaat voldoende werkgelegenheid in de grote steden, alleen ontbreekt het aan huisvesting in de buurt van het werk. Daarnaast zijn veel mensen met een hoog inkomen in relatie tot hun huur zo tevreden met hun woning dat zij niet verhuizen naar een huis met een gepaste huur. Daardoor blokkeren zij mede de doorstroming in de huursector. De vermindering van de doorstroming beperkt ook de mogelijkheden van starters op de woningmarkt – studenten en andere jongeren. Het is voor hen zeer moeilijk een betaalbare woning te vinden.

2.1 Vestiging, vertrek en binnengemeentelijke verhuizingen Ruim 111.000 mensen hebben zich in 2002 in één van de RSA-regio’s gevestigd. Zij kwamen vanuit een andere regio binnen de RSA, van elders in Nederland of uit het buitenland. Amsterdam ontving net als in voorgaande jaren het merendeel van de vestigers, ruim 35.000. Amstel-Meerlanden komt met bijna 18.000 vestigers op de tweede plaats. Het vertrek uit de RSA-regio’s bedroeg 98.000 personen, onder wie 35.000 die uit Amsterdam zijn vertrokken. Alle regio’s behalve Agglomeratie Haarlem hebben een positief vestigingssaldo. Almere en Amstel-Meerlanden hebben beide een hoog positief vestigingssaldo van ruim 4.300 personen. Deze gebieden hebben een grote voorraad beschikbare woonruimte waardoor de vestiging veel groter is dan het vertrek.

27


Figuur 2.1 Aantal vestigingen en vertrekken in de regio’s 2002

Amsterdam Regio Waterland+ Amstel-Meerlanden vestiging vertrek


x 1000 0

5

10

15

20

25

30

35

40

bron: CBS

De mobiliteit op de woningmarkt kan worden uitgedrukt als het aantal verhuizingen per duizend inwoners. Het aantal binnengemeentelijke verhuizingen in de RSA is vergeleken met 1996 afgenomen. In 2002 verhuisden gemiddeld 65 op iedere duizend inwoners van gemeenten in de RSA binnen hun gemeente, in 1996 waren dat er nog 74 op iedere duizend. Niet alleen in de RSA-gemeenten, maar ook landelijk en in Groot-Rijnmond is het aantal binnengemeentelijke verhuizingen afgenomen (respectievelijk 70 en 81 in 1996 naar 60 en 68 op iedere duizend inwoners in 2002). Figuur 2.2 Aantal binnengemeentelijke verhuizingen per duizend inwoners totaal RSA


2002 2001



40

50

60

70

80

90

100

bron: CBS

28


Een plausibele verklaring voor de algemene afname van binnengemeentelijke verhuizingen is de verstopping van de woningmarkt. Mensen kunnen door het beperkte woningaanbod heel moeilijk of zelfs niet verhuizen. Toch lijkt de situatie zich iets te hebben verbeterd. Vergeleken met 2001 is het aantal binnengemeentelijke verhuizingen in 2002 in de meeste regiogemeenten weer toegenomen. Alleen in Almere is het aantal verhuizingen sinds 2001 afgenomen. Binnen de gemeente Almere verhuisden in 2001 90 van iedere duizend personen tegen 73 van iedere duizend personen in 2002.

2.2 Woningvoorraad en woningdichtheid In 2003 omvatte de woningvoorraad in de RSA 973.000 woningen. Dat zijn er 8.500 meer dan in 2002. Vier van iedere tien woningen in de RSA (39%) staan in Amsterdam. De regio Amstel-Meerlanden, met daarin de gemeente Haarlemmermeer, telt 121.000 woningen, Het Gooi en Vechtstreek 106.000 en de Agglomeratie Haarlem 97.000. De woningvoorraad van de gehele RSA maakt 14% van de landelijke woningvoorraad uit. In de regio varieert de dichtheid van de bebouwing oftewel het aantal woningen per vierkante kilometer. De gemiddelde woningdichtheid in de RSA bedraagt 673 woningen per vierkante kilometer. 2

Figuur 2.3 Woningdichtheid in 2002 (woningen/km )

Regio Waterland+ IJmond Zaanstreek


Amsterdam

Almere

Amstel-Meerlanden RSA gemiddeld = 673 255-399 400-573 751 2.285


bron: DGW/SYSWOV / CBS / bewerking O+S

29


In vergelijking met Nederland (200 woningen/km2) is de RSA ruim drie keer zo dicht bebouwd. De regio Groot-Rijnmond (509) is minder dicht bebouwd dan de RSA. Amsterdam kent de hoogste woningdichtheid met 2.285 woningen per vierkante kilometer, het gevolg van compact en gestapeld bouwen. Agglomeratie Haarlem volgt op afstand met een dichtheid van 751. De laagste woondichtheid kent de sterk agrarische Regio Waterland+ met een waarde van 255.

2.3 Kenmerken woningvoorraad De gemiddelde bezetting van een woning in de RSA bedraagt 2,2 personen. Dit gemiddelde is net als in 2002 lager dan in Nederland en in Groot-Rijnmond. Binnen de regio zijn de grootste huishoudens te vinden in Almere en Regio Waterland+ met 2,5 personen per huishouden. In Amsterdam wordt een woning door gemiddeld 2,0 personen bewoond. De berekeningen van de Primos 2003 laten voor de periode tot 2020 zien dat de gemiddelde woningbezetting in geheel Nederland zal dalen. Minder mensen zullen in de toekomst een woning met elkaar delen door vergrijzing (verweduwing) en de toenemende behoefte van mensen om alleen te wonen. Figuur 2.4 Gemiddelde woningbezetting (personen per woning) RSA totaal

Amsterdam Regio Waterland+ Amstel-Meerlanden Almere 2003 2020


Groot-Rijnmond Nederland 1,7

1,8

1,9

2,0

2,1

2,2

2,3

2,4

2,5

2,6

bron: DGW/SYSWOV / Primos 2003 / bewerking O+S

Eigendomsverhoudingen Vier van iedere tien woningen in de RSA (43%) zijn koopwoningen. Nog eens vier van iedere tien woningen (41%) zijn sociale-huurwoningen. De resterende zestien procent bestaat uit particuliere huurwoningen. Het percentage koopwoningen is vergeleken met 2002 met twee procentpunten toegenomen.

30


Figuur 2.5 Woningvoorraad naar eigendomsverhoudingen 2003 RSA totaal


koop particuliere huur sociale huur



% 0

10

20

30

40

50

60

70

80

90

100

bron: DGW/SYSWOV

De landelijke woningvoorraad bestaat voor meer dan de helft uit koopwoningen (55%) en voor het resterende deel uit huurwoningen. Groot-Rijnmond kent ongeveer hetzelfde aandeel koopwoningen als de RSA, maar telt relatief meer sociale-huurwoningen (46%). De woningvoorraad van Het Gooi en Vechtstreek, Almere en IJmond bestaat voor bijna 60% uit koopwoningen. In Amsterdam en in de Zaanstreek staan juist veel meer huurwoningen. Het aandeel huurwoningen in Amsterdam bedraagt 81% en in de Zaanstreek 52%. Eengezins- en meergezinswoningen De woningvoorraad van de RSA bestaat voor de helft uit eengezinswoningen en voor de andere helft uit meergezinswoningen. In Nederland ligt het zwaartepunt van de woningvoorraad bij eengezinswoningen (71%). In Groot-Rijnmond bestaat 48% van de woningen uit eengezinswoningen. Regio Waterland+, Almere en Het Gooi en Vechtstreek zijn regio’s met het hoogste aandeel eengezinswoningen in de RSA (variërend van 78% tot 83%). Amstel-Meerlanden, Zaanstreek, IJmond en Agglomeratie Haarlem scoren ook boven het regionaal gemiddelde. Amsterdam wordt gekenmerkt door een oververtegenwoordiging van meergezinswoningen (85%).

31


Figuur 2.6 Woningvoorraad naar type woning 2003 RSA totaal

Amsterdam Regio Waterland+ Amstel-Meerlanden Almere eengezinswoning meergezinswoning



% 0

10

20

30

40

50

60

70

80

90

100

bron: DGW/SYSWOV

2.4 Woningproductie In 2003 zijn er in de RSA 9.874 nieuwbouwwoningen opgeleverd. Dat zijn er 500 meer dan in het jaar ervoor. In Groot-Rijnmond zijn in hetzelfde jaar 5.220 woningen opgeleverd, 1.755 woningen minder dan in 2002. Figuur 2.7 Aantal gereedgekomen woningen naar eigendomsverhouding 2003 Amsterdam Regio Waterland+ Amstel-Meerlanden Almere

koopwoning huurwoning

Het Gooi en Vechtstreek Agglomeratie Haarlem IJmond Zaanstreek 0

250

500

750

1.000

1.250

1.500

1.750

2.000

bron: CBS

Almere heeft met 2.558 woningen de meeste nieuwbouwwoningen opgeleverd. AmstelMeerlanden (met daarin de gemeente Haarlemmermeer) en Amsterdam volgen met

32


respectievelijk 2.213 en 2.007 woningen. In de Agglomeratie Haarlem en Het Gooi en Vechtstreek zijn de kleinste aantallen woningen opgeleverd: 113 en 136. De regionale nieuwbouw bestaat voor 71% uit koopwoningen en voor 29% uit huurwoningen. In Nederland bestaat de nieuwbouwproductie voor 78% uit koopwoningen en in Groot-Rijnmond voor 77%. In alle regio’s, met uitzondering van Agglomeratie Haarlem, zijn er meer koop- dan huurwoningen gebouwd. In Regio Waterland+ bestond zelfs 95% van de 725 opgeleverde woningen uit koopwoningen. Figuur 2.8 Gereedgekomen woningen naar eigendomsverhoudingen 2003 totaal RSA

Amsterdam Regio Waterland+ Amstel-Meerlanden Almere koopwoning huurwoning



% 0

10

20

30

40

50

60

70

80

90

100

bron: CBS

In 2003 zijn er in de RSA 5% meer woningen gebouwd dan in 2002. Dat is gelet op de sterke vraag naar woningen een stap in de goede richting. De regio’s kennen aanzienlijke onderlinge verschillen in bouwproductie. In vier regio’s nam de productie ten opzichte van het voorgaande jaar toe. Naast Almere betreft dit de drie regio’s boven het Noordzeekanaal. In de overige vier regio’s werd er in 2003 juist minder gebouwd dan het jaar daarvoor. IJmond verdubbelde in één jaar zijn nieuwbouwcontingent (vooral in het Vinexgebied Haarlem, gelegen in Beverwijk, Heemskerk en Velsen) tot ruim duizend woningen. In Zaanstreek, Almere en de Regio Waterland+ was de productie ook bovengemiddeld. Het Gooi en Vechtstreek, Agglomeratie Haarlem, Amsterdam en Amstel-Meerlanden bouwden ook door, maar deden dat op minder grote schaal dan in 2002.

33


Figuur 2.9 Verandering aantal gereedgekomen woningen 2003 t.o.v. 2002 totaal RSA


Groot-Rijnmond Nederland -75

-50

-25

0

25

50

75

100

% 125

bron: CBS

Historische ontwikkeling woningproductie De laatste negen jaar is er flink gebouwd in de RSA. Tussen 1995 en 2003 zijn 102.913 nieuwbouwwoningen in de RSA opgeleverd. Dit is meer dan in Groot-Rijnmond, waar in hetzelfde tijdvak 62.880 woningen zijn gebouwd. Amsterdam heeft in deze negen jaar de meeste woningen laten bouwen: 27.342. Twee regio’s volgen op de voet: Groot-Amsterdam (Regio Waterland+ en Amstel-Meerlanden) met 26.745 woningen en Almere met 26.219 woningen. Deze regio’s zijn verantwoordelijk voor 78% van de totale regionale woningproductie. Figuur 2.10 Aantal opgeleverde nieuwbouwwoningen RSA 1995-2003 17.000 15.000 13.000 11.000 huur koop totaal

9.000 7.000 5.000 3.000 1.000 1995

1996

1997

1998

1999

2000

2001

2002

2003

bron: CBS

34


In 2003 zijn 500 meer woningen opgeleverd dan in 2002, dat een absoluut dieptepunt is in de laatste negen jaar. De vraag naar koopwoningen is in de periode 1995-2003 twee keer zo groot als de vraag naar huurwoningen (68% tegen 32%). Het aantal huurwoningen in de totale woningproductie is na 1997 gestaag afgenomen. In 2003 nam het weer iets toe. Prognose omvang woningvoorraad Het prognosticeren van de woningvoorraad is een lastig proces. Vele factoren kunnen invloed hebben op een verandering van de woningvoorraad. De woningvoorraad kan groeien door nieuwbouw en het splitsen van woningen. Daarentegen kunnen woningen ook aan de voorraad onttrokken worden, bijvoorbeeld door sloop of samenvoeging. Deze processen kunnen worden versterkt of afgeremd door factoren als overheidsbeleid, economische conjunctuur, doorstroming op de woningmarkt, koopprijzen, hypotheekrente en (andere) autonome ontwikkelingen. Figuur 2.11 Prognose omvang woningvoorraad totaal RSA

Amsterdam Regio Waterland+ Amstel-Meerlanden Almere 2003-2010 2003-2020



10

20

30

40

50

60

70

%


Voor de periode 2003-2010 wordt verwacht dat de woningvoorraad in de RSA met 54.000 woningen zal toenemen. Dit is een stijging van 5,6%. In Nederland en in Groot-Rijnmond zal de woningvoorraad sterker toenemen, namelijk met respectievelijk 6,1% en 6,5%. De voorspelde groei is het sterkst in Almere, waar de woningvoorraad tot 2010 met 24,7% zal toenemen. Naast Almere wordt alleen voor Amstel-Meerlanden een bovengemiddelde groei verwacht. Voor de langere termijn tot 2020 is een groei van de woningvoorraad met 13,9% voorspeld, overeenkomend met die voor Nederland. Er wordt door de overheid nog steeds ingezet op een forse uitbreiding van Almere met ruim 41.000 woningen, een groei van 64,9%. Ook voor Amstel-Meerlanden wordt een grote uitbreiding verwacht. Tot 2020 zullen daar 19.000 woningen worden gebouwd.

35


In de prognose van 2002 werd becijferd dat de regionale woningvoorraad tot 2010 met circa 64.000 woningen zou toenemen, waarvan bijna 18.000 in Almere en ongeveer even zoveel in Amsterdam (met name op IJburg). Deze aantallen zullen niet worden gehaald. In 2003 moest het model sterk worden bijgesteld. Het ongunstige economisch klimaat en stringente overheidsbezuinigingen hebben er hoogstwaarschijnlijk aan bijgedragen dat de woningvoorraad in Nederland en de RSA uiteindelijk minder sterk zal groeien dan in 2002 nog werd aangenomen.

2.5 Woonsituatie en woonwensen in ROA+ Uit een vierjaarlijks onderzoek in het gebied van de ROA en Almere (ROA+) zijn gegevens bekend over de woonsituatie en de woningbehoefte van inwoners van deze regio3. Op de verhuis- en vestigingsmotieven in de RSA wordt in deel 2 van deze rapportage dieper ingegaan. In de periode 1998-2002 is het inkomen van huishoudens in de regio gestegen. Ondanks een stijgende huur en hogere koopprijzen zijn de woonlasten (als aandeel van het inkomen) gedaald, behalve bij kopers met een laag inkomen. Bij huurders en bij kopers met een midden of hoog inkomen daalden de woonlasten. Een ruime meerderheid van de bewoners in de ROA+ is (zeer) tevreden met zijn woning (82%) en met zijn woonomgeving (84%). Meer dan de helft (56%) voelt zich net als in 1998 gehecht aan de buurt, zij het dat in Amsterdam dit percentage sinds 1998 is gedaald (van 62% naar 56%). Rommel op straat, hondenpoep op straat en geluidsoverlast vormen de topdrie van ergernissen. In 2002 waren 246.500 huishoudens op zoek naar een andere woning. Dat is 36% van de 677.000 zelfstandig wonende huishoudens in de ROA+. Drie van iedere tien woningzoekenden (29%) zijn als urgent aan te merken. In 1998 waren er meer regiobewoners op zoek naar een andere woning. De belangstelling voor een koopwoning is sterk afgenomen: van 46% naar 36%. Dit hangt hoogstwaarschijnlijk samen met de sterk gestegen koopprijzen. De vraag naar huurwoningen is wel gestegen, met name in het segment van eengezinswoningen. De regio Amsterdam is minder in trek bij mensen die willen verhuizen. Per saldo willen meer mensen de regio verlaten dan er zich in de regio willen vestigen. Het potentiële aanbod van woningen (mensen die de regio willen verlaten en een woning achterlaten) is groter dan de potentiële vraag naar woningen (mensen die van buiten naar de regio Amsterdam willen verhuizen). Het betreft 6.000 huishoudens. Deze ontwikkeling zou het gevolg kunnen zijn van de achterblijvende nieuwbouwproductie en de sneller stijgende koopprijzen in de regio Amsterdam.

3

36

Kernpublicatie WBO 2002. ROA. Gemeente Amsterdam, Dienst Wonen. September 2003.


2.6 Huursubsidie De huurprijs van woningen in de ROA+ is tussen 1998 en 2002 met 18% gestegen (van gemiddeld 299 euro naar 325 euro per maand). Een toenemend aantal huurders maakt gebruik van individuele huursubsidie. In 1994 was dat 19% van de huurders, in 2002 was dat 25%. Het gemiddelde maandbedrag aan huursubsidie heeft tussen 1998 en 2002 gelijke tred gehouden met de huurprijsontwikkeling (+19%). In het huursubsidietijdvak 2001-2002 ontvingen 141.182 huurders in de RSA huursubsidie. In de periode 2002-2003 is het aantal mensen dat huursubsidie ontvangt opgelopen tot 146.983 huurders. Het gemiddelde huursubsidiebedrag in de RSA bedraagt in de periode 2002-2003 135 euro per maand. In vier van de acht subregio’s van de RSA wordt een gemiddeld hoger bedrag aan huursubsidie uitgekeerd. In deze subregio’s zijn de huren ook hoger dan in de andere subregio’s. In Almere is het huursubsidiebedrag met 168 euro per maand het hoogst. Figuur 2.12 Gemiddeld huursubsidiebedrag per maand 2002-2003 totaal RSA

Amsterdam Regio Waterland+ Amstel-Meerlanden Almere Het Gooi en Vechtstreek Agglomeratie Haarlem IJmond Zaanstreek 125

euro 130

135

140

145

150

155

160

165

170

bron: VROM / O+S

37


38


3 Regionale economie

De economie van de RSA is een open economie. Dit betekent dat de regionale economie voor een groot deel afhankelijk is van handelsrelaties met andere regio’s in Nederland en de wereld. Daardoor is de regionale economie ook gevoelig voor negatieve en positieve ontwikkelingen in de Nederlandse en wereldeconomie. De laatste jaren zien we dat de recessie, SARS en dreiging van terreur een sterk negatieve invloed hebben op de omzet en werkgelegenheid in conjunctuurgevoelige sectoren als industrie, handel, horeca en transport en communicatie. Dit zien we terug in het aantal vacatures dat sinds het voorjaar 2001 sterk is afgenomen. Daarnaast is de werkloosheid sinds het voorjaar van 2003 na een lange periode van daling weer toegenomen, ook onder de jeugd en hoger opgeleiden. Het gevolg is dat het aantal uitkeringsgerechtigen is gegroeid en de harde kern van werkloosheid onveranderd blijft. Op de arbeidsmarkt is de concurrentie niet alleen in het algemeen sterker geworden, maar ook tussen specifieke groepen werkzoekenden in het bijzonder (jongeren, ouderen, allochtonen, arbeidsgehandicapten en herintredende vrouwen). Daar staat tegenover dat een aantrekkende wereldeconomie in de open economie van de RSA met haar vele conjunctuurgevoelige sectoren weer snel tot een regionale opleving kan leiden – zowel in termen van een groeiende werkgelegenheid als een toename van startende of expanderende bedrijfsvestigingen. De regio beschikt over vele sterke punten. De RSA kent een unieke en stevige economische structuur met de aanwezigheid van de nationale luchthaven, de tweede zeehaven van Nederland, het financiële centrum van Nederland en een sterke agrarische sector. Naast conjunctuurgevoelige sectoren kent de regio een sterke vertegenwoordiging van sectoren als onderwijs, zorg en overheid, die niet heftig op schommelingen in de wereldeconomie reageren.

3.1 Beroepsbevolking In de RSA wonen ruim 1,4 miljoen personen van 15-64 jaar. Van deze groep maakt 71% deel uit van de beroepsbevolking. Dat zijn één miljoen personen. Drie van iedere tien mensen van 15-64 jaar (29%) maken geen deel uit van de beroepsbevolking4. De beroepsbevolking bestaat uit twee groepen: werkzame personen van 15-64 jaar met een werkweek van minimaal 12 uur en niet-werkzamen5. Het aandeel mensen met betaald werk bedraagt 96% van de beroepsbevolking. Het aandeel mensen dat zichzelf als werkloos beschouwt, bedraagt 4%. Dit is één procentpunt hoger dan in 2001. 4

De niet-beroepsbevolking (429.000 inwoners) volgt onderwijs, is huisvrouw/man, arbeidsongeschikt, gepensioneerd, werkt minder dan 12 uur per week of doet iets anders dan betaald werk. 5 De niet-werkzame beroepsbevolking bestaat uit personen die niet werken of minder dan 12 uur per week werken én actief op zoek naar werk zijn van minimaal 12 uur per week én binnen twee weken beschikbaar zijn.

39


Het deel van de bevolking dat tot de beroepsbevolking wordt gerekend, wordt brutoparticipatie genoemd. De RSA kent relatief meer mensen op de arbeidsmarkt dan elders. De bruto-participatie van 71% in de RSA ligt drie procent boven het Nederlands gemiddelde en vijf procent boven dat van Groot-Rijnmond. Diagram 3.1 Deelname aan beroepsbevolking in RSA 2002 bevolking RSA 15-64 jaar 1.461.000 (100%)

beroepsbevolking 1.032.000 (71%)

werkzaam 990.000 (96% van beroepsbevolking)

niet-beroepsbevolking 429.000 (29%)

niet-werkzaam 42.000 (4% van beroepsbevolking)

bron: CBS

Een andere maat waarin het aandeel van de bevolking in de beroepsbevolking tot uitdrukking wordt gebracht is de netto-participatie. Dit is het aandeel van de werkzame bevolking in de totale bevolking van 15-64 jaar. In de RSA bedraagt de netto-participatie gemiddeld 68%. Net als de bruto-participatie is ook de netto-participatie in de RSA hoger dan in de rest van Nederland (66%) en in Groot-Rijnmond (63%). Figuur 3.2 Netto-participatie beroepsbevolking 2002

totaal RSA

Amsterdam Groot-Amsterdam RW-AM Almere Het Gooi en Vechtstreek Agglomeratie Haarlem IJmond Zaanstreek

Groot-Rijnmond Nederland % 60

62

64

66

68

70

72

bron: CBS

40


De regio’s verschillen wat betreft participatiegraad niet sterk van elkaar. Het hoogste percentage werkzame personen woont in de Agglomeratie Haarlem (70%). Amsterdam, Zaanstreek en Het Gooi en Vechtstreek scoren met 67% net onder het gemiddelde. Aanbod van arbeid: geregistreerde werkloosheid Voor de CWI-regio’s in het gebied van het Regionaal Platform Arbeidsmarktbeleid Zuidelijk Noord-Holland (RPA) is het aanbod van arbeid in kaart gebracht6. Het aanbod van arbeid bestaat uit werkloze werkzoekenden, werkende werkzoekenden en de stille reserve – mensen zonder werk die niet bij het CWI zijn geregistreerd, maar die wel zouden kunnen of willen werken. Het aandeel van deze drie groepen in het totaal van alle werkzoekenden in het RPA-gebied bedraagt respectievelijk 51%, 26% en 23%. Hieronder wordt het aanbod van arbeid belicht voor de werkloze werkzoekenden in het gebied van het RPA. Het gebied van het RPA komt niet geheel overeen met het gebied van de RSA7, maar de gegevens over het RPA geven een goede indruk van de ontwikkelingen op de arbeidsmarkt binnen de gehele RSA. Het aantal werkloze werkzoekenden is tussen 1 januari 2003 en 1 april 2004 gestegen van 37.000 tot 47.000. Dit is een toename met 27%. Landelijk steeg in dezelfde periode de werkloosheid met 30%. Tabel 3.3 Ontwikkeling werkloze werkzoekenden naar subregio (aantallen x 1000) 2003

2004

2003

1 jan 1 apr

1 jul 1 okt 1 jan 1 apr

2004

1e kw 2e kw 3e kw 4e kw 1e kw

abs.

abs.

abs.

abs.

abs.

abs.

%

%

%

%

%

Amstelveen

1,6

1,7

1,8

2,0

2,2

2,3

9

6

8

9

5

Amsterdam

24,8

26,1

26,8

27,9

29,4

30,3

5

3

4

5

3

Haarlem

3,6

3,2

3,4

3,6

3,8

4,0

-10

5

8

6

5

Meerlanden

1,2

1,3

1,4

1,6

1,8

2,0

11

11

13

10

11

IJmond

1,9

2,1

2,2

2,3

2,5

2,7

12

4

7

8

7

Waterland

1,3

1,5

1,5

1,7

1,9

2,2

10

2

12

11

16

Zaanstreek RPA-ZNH totaal Nederland

2,7

2,9

3,0

3,3

3,4

3,6

7

3

11

2

6

37,0

38,8

40,1

42,5

44,9

47,0

5

3

6

6

5

302,9 326,6 330,7 351,5 375,5 395,1

8

1

6

7

5

bron: RPA-ZNH juni 2004

In alle CWI-regio’s is de werkloosheid in de laatste vier kwartalen toegenomen, maar in sommige regio’s is de groei relatief sterker dan gemiddeld. Deze regio’s zijn: Meerlanden, Waterland en IJmond. De regio’s Haarlem en Amstelveen lopen in het eerste kwartaal van 2004 weer in de pas met de regio. In Amsterdam stijgt de werkloosheid in procentuele zin minder snel, maar in absolute zin is de groei het grootst. Meer dan de helft van de 47.000 werkloze werkzoekenden (56%) is laag geschoold. Een kwart (26%) is middelbaar opgeleid en een vijfde (18%) is hoog geschoold. 6 7

Regionale Arbeidsmarktmonitor Zuidelijk Noord-Holland. RPA-ZNH. juni 2004. Gegevens over Het Gooi en Vechtstreek en de gemeente Almere vallen buiten het bestek van de RPArapportage.

41


De werkloosheid treft vooral personen van 40 jaar en ouder (41%), gevolgd door personen van 24-39 jaar (38%). Het aandeel jeugdig werklozen bedraagt 21%. Vraag naar arbeid: vacatures Sinds het voorjaar van 2001 vertoont het aantal vacatures in de regio een dalende lijn. In het derde kwartaal van 2003 is hieraan een voorlopig einde gekomen. Het aantal vacatures is in deze periode gedaald van 46.000 naar 16.700. In het eerste kwartaal van 2004 is het aantal opgelopen tot 19.850 vacatures. Volgens het RPA is dit niet alleen het gevolg van seizoensinvloeden, maar ook van economisch herstel. Figuur 3.4 Ontwikkeling aantal vacatures 2000-2004 50.000 45.000 40.000 35.000 30.000 25.000 20.000 15.000 10.000 5.000 0 1e kw 2000

2e kw

3e kw

4e kw

1e kw 2001

2e kw

3e kw

4e kw

1e kw 2002

2e kw

3e kw

4e kw

1e kw 2003

2e kw

3e kw

4e kw

1e kw 2004

bron: RPA-ZNH, 2004

In de CWI-regio Amsterdam stonden in het eerste kwartaal van 2004 ruim tienduizend vacatures open, 54% van de vacatures in de regio. In 2002 en 2003 telde Amsterdam respectievelijk 22.000 en 13.000 vacatures. Meerlanden en Haarlem volgen in 2004 op ruime afstand met 2.750 en 2.600 vacatures.

42


Figuur 3.5 Ontwikkeling aantal vacatures naar CWI-regio (peildatum: 1 januari) 4.000 3.500 3.000 Meerlanden Haarlem Zaanstreek Amstelveen Waterland IJmond

2.500 2.000 1.500 1.000 500 0 2002

2003

2004

bron: RPA-ZNH, 2004

De meeste vacatures bestonden in de volgende bedrijfstakken: zakelijke diensten (5.900), handel (4.100), zorg en welzijn (2.400), industrie (1.400) en transport en communicatie (1.300).

3.2 Werkgelegenheid In 2003 bedroeg de werkgelegenheid in de RSA 1,01 miljoen voltijdbanen (LISA, 2004). De grootste banenmotor is Amsterdam met 460.000 banen (41% van de regionale werkgelegenheid). De tweede regio wat betreft werkgelegenheid is Amstel-Meerlanden met 206.000 arbeidsplaatsen. Een belangrijke banenmotor in deze regio is luchthaven Schiphol met een bijdrage van 57.000 banen.

43


Figuur 3.6 Omvang werkgelegenheid 2003

totaal RSA


Groot-Rijnmond

x 1000 banen 0

200

400

600

800

1.000

1.200

bron: LISA, 2004 / bewerking O+S

De recessie heeft de RSA niet ongemoeid gelaten. Na jaren van groei (tussen 1999 en 2002 gemiddeld 11,0%) is in 2003 het aantal banen ten opzichte van 2002 met 0,3% afgenomen. Landelijk nam de werkgelegenheid met 0,8% af. De regio’s IJmond, Agglomeratie Haarlem en Amstel-Meerlanden hebben het meest te lijden onder de recessie. Daar nam het aantal banen met meer dan één procent af. In Almere nam de werkgelegenheid echter met drie procent toe. Sommige bedrijfstakken zijn hard door de recessie en andere invloeden als SARS en dreiging van terreur getroffen. Deze bedrijfstakken zijn: transportsector, ICT, toerismesector, industrie en (internationale) handel. Er was tegelijkertijd sprake van verlies en groei van werkgelegenheid. De groei van de werkgelegenheid deed zich vooral voor in sectoren die minder conjunctuurgevoelig zijn, zoals gezondheidszorg, onderwijs, openbaar bestuur en overige niet-commerciële dienstverlening. De sterke groei van werkgelegenheid in Almere kwam vooral op conto van de gezondheidszorg, openbaar bestuur, onderwijs en industriële bedrijvigheid. Opmerkelijk is dat in Amsterdam de werkgelegenheid in een conjunctuurgevoelige sector als de zakelijke dienstverlening in 2003 met ruim 4.000 banen is gegroeid.

44


Figuur 3.7 Ontwikkeling werkgelegenheid 2002-2003

totaal RSA Amsterdam Regio Waterland+ Amstel-Meerlanden Almere Het Gooi en Vechtstreek Agglomeratie Haarlem IJmond Zaanstreek Groot-Rijnmond Nederland

%

-2,0

-1,0

0,0

1,0

2,0

3,0

4,0


Tussen 1999 en 2003 groeide de werkgelegenheid in de RSA met 10,6% tegen 5,8% in Nederland. Almere, Regio Waterland+, Het Gooi en Vechtstreek en Amsterdam kenden een bovengemiddelde toename van het aantal arbeidsplaatsen. Figuur 3.8 Ontwikkeling werkgelegenheid 1999-2003


% 0

5

10

15

20

25

30

35

40


Economische sectoren De commerciële dienstensector (groothandel, transport en communicatie, financiële en zakelijke dienstverlening, horeca en overige commerciële dienstverlening) biedt aan 566.000 personen werk, meer dan de helft van de totale werkgelegenheid. De nietcommerciële dienstverlening is goed voor 289.000 arbeidsplaatsen, 28% van het totaal.

45


De RSA is een typische diensteneconomie waar acht van iedere tien werknemers (84%) werken in de commerciële of niet-commerciële dienstverlening. Landelijk ligt dat aandeel tien procent lager. Figuur 3.9 Werkgelegenheid naar sectoren 2003


landbouw/delfstoffen industrie bouw com. diensten niet-com. diensten


% 0

10

20

30

40

50

60

70

80

90

100


46


3.3 Bedrijfsvestigingen In 2003 waren er 163.000 bedrijven in de RSA gevestigd. Het merendeel van de bedrijven is in Amsterdam gevestigd (64.000), op afstand gevolgd door Het Gooi en Vechtstreek en Amstel-Meerlanden met respectievelijk met 22.000 en 19.000 vestigingen. Figuur 3.10 Aantal bedrijfsvestigingen 2003

totaal RSA


Groot-Rijnmond

x 1000 vest. 0

30

60

90

120

150

180


Het ongunstige economische klimaat lijkt nauwelijks invloed te hebben op het aantal bedrijfsvestigingen in de regio. Het aantal bedrijven is in 2003 met 2,1% gegroeid. Dit is een hoger groeicijfer dan in Nederland, waar het aantal met slechts 0,6% steeg. Figuur 3.11 Ontwikkeling bedrijfsvestigingen 2002-2003


% 0

1

2

3

4

5

6

7

8


47


Het aantal vestigingen groeide het sterkst in de Zaanstreek, Almere, Regio Waterland+ en de Agglomeratie Haarlem. Tussen 1999 en 2003 groeide het aantal vestigingen met 16,5%, meer dan twee keer zo veel als in Nederland en vele keren hoger dan in Groot-Rijnmond. Hieruit blijkt dat de RSA aantrekkelijk is voor bedrijven en een goed incubatiemilieu voor nieuwe bedrijvigheid heeft. Sterke groeiers in de regio zijn Almere, Zaanstreek en IJmond. De groei in Amsterdam ligt net boven het gemiddelde groeicijfer, maar in absolute zin heeft hier de grootste stijging plaatsgevonden (+8.785 bedrijven). Figuur 3.12 Ontwikkeling bedrijfsvestigingen werkgelegenheid 1999-2003


% 0

5

10

15

20

25

30

35


Economische sectoren De regio is een diensteneconomie. Dit komt vooral door de samenstelling van de Amsterdamse economie. Bijna negen van iedere tien bedrijfsvestigingen in de RSA (86%) vallen onder de commerciële dienstensector of non-commerciële dienstensector. In Nederland is dat 74%, in Groot-Rijnmond 81%. In Amsterdam is 91% van de bedrijven actief in één van beide dienstensectoren. De Regio Waterland+, Zaanstreek en IJmond kennen een sterkere vertegenwoordiging van bedrijven in de primaire sector (grondstoffenwinning, landbouw en visserij), industrie en bouwnijverheid.

48


Figuur 3.13 Bedrijfsvestigingen naar bedrijfstak 2003


landbouw/delfstoffen industrie bouw com. diensten niet-com. diensten


% 0

10

20

30

40

50

60

70

80

90

100


3.4 Economische prestaties In een economie worden goederen gemaakt en diensten geleverd. De productie kan in geld worden uitgedrukt. Zo worden de economische prestaties van een regio zichtbaar en kunnen regio’s met elkaar worden vergeleken. Er zijn twee indicatoren waarmee de economische prestaties van de RSA zichtbaar kunnen worden gemaakt: het productievolume en de toegevoegde waarde. De eerste indicator die hieronder wordt beschreven betreft het productievolume. Dit wordt uitgedrukt in het bruto binnenlands product per hoofd van de bevolking (bbph)8. Voor de jaren 1995-2001 is in de onderstaande afbeeldingen de ontwikkeling van het productievolume voor de regio’s weergegeven. Daaruit valt af te lezen dat in 2001 het bruto binnenlands product per hoofd van de bevolking voor de hele regio 33.000 euro bedroeg. Landelijk lag het bbph op 27.000 euro, in Groot-Rijnmond op 28.000 euro.

8

Het productievolume van een regio oftewel het bruto binnenlands product per hoofd van de bevolking (bbph) is de toegevoegde waarde tegen marktprijzen. Dit is de som van de omzet van alle bedrijven (uit goederen en diensten) in een regio. Om regio’s met elkaar te kunnen vergelijken wordt het bruto binnenlands product gedeeld door het aantal inwoners van de regio.

49


Figuur 3.14 Ontwikkeling bruto binnenlands product per hoofd van de bevolking x 1000 euro 42 39 36 33

Amsterdam Groot-Amsterdam RW-AM totaal RSA Groot-Rijnmond Nederland

30 27 24 21 18 15 12 1995

1996

1997

1998

1999

2000

2001

bron: CBS

Amsterdam kent samen met Groot-Amsterdam RW-AM een hoger bruto binnenlands product. In de andere regio’s van de RSA wordt er minder dan het regionaal gemiddelde verdiend. In Amsterdam wordt er bij de productie van goederen en levering van diensten twee keer zoveel verdiend als in Almere, Zaanstreek, IJmond en de Agglomeratie Haarlem. In de regio’s Groot-Amsterdam RW-AM en Het Gooi en Vechtstreek is de groei van het bruto binnenlands product in 2001 tot stilstand gekomen. In IJmond is het bruto binnenlands product voor de tweede keer sinds 1995 gedaald – waarschijnlijk het gevolg van een geslonken omzet in de industrie.

50


Figuur 3.15 Ontwikkeling bruto binnenlands product per hoofd van de bevolking x 1000 euro 42 39 36 33

totaal RSA Het Gooi en Vechtstreek Agglomeratie Haarlem IJmond Zaanstreek Almere

30 27 24 21 18 15 12 1995

1996

1997

1998

1999

2000

2001

bron: CBS

Toegevoegde waarde De tweede indicator voor economische prestaties is de toegevoegde waarde. Daarmee kan de welvaart van een regio of land worden uitgedrukt. De toegevoegde waarde is de hoeveelheid goederen en diensten die in een bepaalde periode worden voortgebracht9. Figuur 3.16 Verdeling toegevoegde waarde in RSA, 2001

10

Zaanstreek 5% IJmond 6% Agglomeratie Haarlem 7%

Amsterdam 46%

Het Gooi en Vechtstreek 10%

Groot-Amsterdam RW-AM 26%

bron: CBS

9

Ongelijksoortige goederen en diensten kunnen echter niet zomaar worden opgeteld; daarom worden deze naar geld omgerekend. De toegevoegde waarde tegen basisprijzen is gelijk aan het verschil tussen productie en het intermediair verbruik (aankoopprijzen). De toegevoegde waarde wordt uitgedrukt in euro’s. 10 Voor Almere zijn geen gegevens over de toegevoegde waarde beschikbaar.

51


In 2001 bedroeg de toegevoegde waarde voor de RSA (zonder Almere) 61,2 miljoen euro. De stad Amsterdam levert bijna de helft van de regionale toegevoegde waarde. De regio Groot-Amsterdam RW-AM draagt een kwart bij. Deze twee regio’s hebben hun aandeel in de regionale welvaart sinds 1995 vergroot. In 1995 bedroeg het gezamenlijke aandeel 69,2%, in 2001 was het aandeel opgelopen tot 72,0%. Dit ging ten koste van de regio’s Zaanstreek, IJmond en de Agglomeratie Haarlem. In 2001 is de regionale welvaart gegroeid met 5,6%. Dit is minder dan in Nederland waar de welvaart met 6,1% groeide. In Groot-Rijnmond groeide de welvaart ook harder (6,2%). Alle regio’s behalve IJmond hebben hun welvaart in 2001 zien toenemen. De groei was in vier regio’s van de RSA bovengemiddeld. In Het Gooi en Vechtstreek (2,9%) bleef de groei daarentegen achter. IJmond noteerde een achteruitgang (-4,8%); een gevolg van omzetverlies in de industrie en bouw. Tabel 3.17 Groei regionale welvaart (toegevoegde waarde) 2000-2001 naar sector (procenten) industrie en bouw

com. dienstverlening

overheid en zorg

totaal

Nederland

4,2

5,6

8,9

6,1

Groot-Rijnmond

4,6

5,9

9,2

6,2

Zaanstreek

6,1

4,3

12,1

6,6

-15,2

2,5

6,8

-4,8

21,7

4,2

7,0

7,8


0,2

1,5

7,9

2,9

Groot-Amsterdam RW-AM

4,3

7,3

8,2

6,8

Amsterdam

7,0

5,9

7,6

6,4

totaal RSA*

2,5

5,6

7,8

5,6

IJmond Agglomeratie Haarlem

(*) zonder Almere

bron: CBS, 2002

Beschouwd naar economische sectoren kende de sector overheid en zorg in elke regio een bovengemiddelde groei. In de commerciële dienstverlening werden alleen in GrootAmsterdam RW-AM en Amsterdam betere resultaten geboekt. Na in 2000 nog verlies te hebben geleden, kenden de sectoren industrie en bouw in de Agglomeratie Haarlem in 2001 weer een positief resultaat.

52


3.5 Schiphol De luchthaven Schiphol blijft één van de economische zwaartepunten in de regio en in Nederland. De luchthaven vervult de functie van toegangspoort tot Nederland en Europa en van een hub voor transitverkeer. In 2003 telde Schiphol 39,8 miljoen in- en uitstappende passagiers (exclusief transito), een afname van 1,2% ten opzichte van 2002. Verloor de luchthaven in 2003 passagiers, de passage van vracht nam daarentegen toe. In 2003 passeerde 1,3 miljoen ton vracht de luchthaven, een stijging van 5,3%. De luchthaven Schiphol kende ondanks het moeilijke economische klimaat en SARS in 2003 een groei in werkgelegenheid van 0,9%. Er waren ruim 57.000 personen werkzaam op de luchthaven. Tussen 1992 en 2003 is de werkgelegenheid op de luchthaven, met een kleine terugval in 2001, met ruim de helft (53%) tot een nieuwe recordhoogte toegenomen. In 2003 waren 542 bedrijven op de luchthaven gevestigd, dertien minder dan het jaar daarvoor. Dat is een afname met 2,3%. Figuur 3.18 Ontwikkeling werkgelegenheid Luchthaven Schiphol werkzame personen

bedrijven

59.000

580

werkzame personen

bedrijven

54.000

560 540

49.000

520 500

44.000 480 39.000

460 440

34.000 420 29.000

400 1992

1996

1997

1998

1999

2000

2001

2002

2003

bron: Regioplan, 2004

De 336 bedrijven die direct betrokken zijn bij transport van goederen en passagiers zoals luchtvaartmaatschappijen, expediteurs, afhandelingsbedrijven, douane en verkeersleiding - zijn goed voor 89% van de totale werkgelegenheid op Schiphol. Dat de luchthaven belangrijk is voor de regio blijkt ook als naar de herkomst van het personeel wordt gekeken. Van de werkzame personen op de luchthaven woont 62% in Noord-Holland (van wie 20% in Amsterdam en 11% in Haarlemmermeer). Een vijfde van de banen op Schiphol wordt vervuld door inwoners uit Zuid-Holland. Vijf procent komt uit Almere.

53


3.6 Noordzeekanaalgebied Een andere belangrijke slagader van de regionale economie is het gebied langs het Noordzeekanaal. Dit gebied wordt vooral gekenmerkt door industriële activiteiten en andere havengebonden activiteiten zoals overslag, opslag en vervoer. Vier gemeenten gelegen aan het Noordzeekanaal participeren in het zogenaamde Masterplan Noordzeekanaalgebied: Velsen, Beverwijk, Zaanstad en Amsterdam. Jaarlijks wordt ten behoeve van de uitvoering van dit Masterplan de ontwikkeling in bedrijvigheid en werkgelegenheid in kaart gebracht. Kaart 3.19 Omvang havengebonden werkgelegenheid in het gebied van het Masterplan NZKG

grootte havengebonden werkgelegenheid masterplan NZKG 2003 meer dan 4.000 w.p. 2.000 - 4.000 w.p. 1.000 - 2.000 w.p. 100 -1.000 w.p. 50 - 100 w.p. tot 50 w.p. geen havengebonden werkgelegenheid

bron: O+S, 2003

Het Noordzeekanaalgebied telde in 2003 ruim acht duizend bedrijven die aan meer dan honderdduizend personen werkgelegenheid verschaffen. Eén op de acht bedrijven (12%) en een kwart van de werknemers (26%) in dit gebied houdt zich bezig met havengebonden activiteiten. Tabel 3.20 Vestigingen en werkzame personen binnen het Masterplan NZKG in 2003

Amsterdam Zaanstad Velsen Beverwijk

totaal vest wp abs. abs. 5.129 66.171 971 11.650 968 20.510 1.031 8.845

havengebonden vest wp vest abs. abs. % 489 8.896 10 118 2.456 12 260 14.533 27 89 1.569 9

wp % 13 21 71 18

totaal Noordzeekanaalgebied

8.099

956 27.454

26

vest = vestigingen; wp = werkzame personen

54

107.176

12

bron: O+S, 2003


De meeste werkgelegenheid bevindt zich in de gemeente Amsterdam (66.171 arbeidsplaatsen, 62% van de totale werkgelegenheid in het gebied), gevolgd door Velsen met 19%. Velsen is van de vier gemeenten het meest afhankelijk van de havengebonden economie. Een kwart van de Velsense bedrijvigheid (27%) en 71% van de lokale werkgelegenheid is havengebonden. Tussen 2002 en 2003 is de werkgelegenheid in het gebied van het Masterplan Noordzeekanaalgebied met 0,2% afgenomen. Deze ontwikkeling is minder gunstig dan in de vier gemeenten die samen het gebied van het Masterplan Noordzeekanaalgebied vormen. Per saldo steeg in deze vier gemeenten samen de werkgelegenheid met 0,9%. De werkgelegenheid steeg vooral in de zakelijke dienstverlening, groothandel, onderwijs en de (semi-)overheidssector. De werkgelegenheid daalde met name in de ICT-sector en de sector post en telecommunicatie. De industriële werkgelegenheid nam in de vier gemeenten af met 1,6%. In de periode 1998-2003 is in het gebied van het Masterplan NZKG het aantal vestigingen met 1.524 toegenomen, een groei van 23%. De werkgelegenheid is in deze periode gestegen met 12.314 arbeidsplaatsen, een groei van 13%. De werkgelegenheid beschouwd naar economische sectoren bood de industrie de meeste werkgelegenheid met ruim 29.000 banen. De zakelijke dienstverlening volgt op afstand met bijna 18.000 banen, de groothandel met 11.000 banen en de sector transport en logistiek met iets minder dan 10.000 banen.

3.7 Kenniseconomie In de discussie over kenniseconomie spelen twee begrippen een rol: kennis en creativiteit. In het economisch productieproces is de rol van kennis tweeledig. Ten eerste is kennis een productiefactor. Met behulp van ideeën worden producten en diensten ontwikkeld en geproduceerd. Kennis bestaat in dit geval vooral uit vaardigheden en ervaring van mensen. In de postindustriële samenleving zijn bedrijven steeds minder vaak routinematig bezig en moeten ondernemingen – willen zij kunnen groeien – het meer hebben van maatwerk, flexibiliteit en creativiteit. De tweede rol van kennis in de economie is die van product (of dienst). Deze kennis kan worden opgeslagen, bijvoorbeeld op papier of elektronisch. Dit product is het resultaat van onderzoek bij universiteiten, hogescholen, onderzoeksinstellingen en de ‘research and developmentafdelingen’ van bedrijven. Personeel dat kennis als productiefactor gebruikt of zelf kennis creëert noemen we kenniswerkers. Kenniswerkers zijn in het onderzoek geoperationaliseerd als personen met een afgeronde hbo-opleiding of universitaire opleiding. Bij creativiteit spitst de discussie zich vooral toe op sectoren waarbij producten als ‘content’ en ‘meaning’ centraal staan. Delen van de economie zijn te beschrijven als ‘creative industries’. Voorbeelden van deze sectoren zijn de wetenschap, media, ICT, reclame, architectuur, ontwerp en vormgeving. Daarnaast kan bij creativiteit ook worden gedacht aan managementachtige functies in sectoren als gezondheidszorg en de zakelijke, juridische of financiële dienstverlening.

55


Managers in deze sectoren worden geacht hun kennis creatief aan te wenden om problemen op te lossen of een aanzet daartoe te geven. Aan regio’s met veel kenniswerkers en creatieve-beroepsbeoefenaren wordt een groot economisch potentieel en economische vitaliteit toegekend. Voor een deel van de RSA zijn gegevens beschikbaar over kennisintensieve en creatieve werkgelegenheid. Maar eerst wordt hieronder voor de beroepsbevolking van de regio’s in de RSA het opleidingsniveau in kaart gebracht. Vervolgens wordt de behoefte aan kennis in de afzonderlijke regio’s van de RSA beschreven. Opleidingsniveau regionale beroepsbevolking De onderstaande grafiek laat zien dat in de RSA de regionale beroepsbevolking (werkzamen en werklozen tezamen) gemiddeld hoger (middelbaar of hoog opleidingsniveau) is opgeleid dan in Nederland als geheel en Groot-Rijnmond. Met name in Amsterdam, de Agglomeratie Haarlem en Het Gooi en Vechtstreek wonen relatief veel hoog opgeleiden (minimaal 40%). Dit betekent dat het arbeidspotentieel in de RSA een voorsprong heeft op andere regio’s in Nederland. Figuur 3.21 Opleidingsniveau beroepsbevolking naar woonregio 2002 totaal RSA

Amsterdam Groot-Amsterdam RW-AM Almere

ongeschoold laag middelbaar hoog



% 0

10

20

30

40

50

60

70

80

90

100

bron: CBS (EBB), 2003

Vraag naar geschoold personeel Hieronder is voor de regio’s de aantrekkingskracht op hoger opgeleid personeel in kaart gebracht. Daarbij is het opleidingsniveau van de beroepsbevolking die in de regio’s werkzaam is als uitgangspunt genomen.

56


Figuur 3.22 Aantrekkingskracht regionale economie op hoger geschoolden: middelbaar en hoger opgeleiden in werkgelegenheid 2002 totaal RSA

Amsterdam Groot-Amsterdam RW-AM Almere Het Gooi en Vechtstreek

middelbaar hoog

Agglomeratie Haarlem IJmond Zaanstreek


% 24

28

32

36

40

44

48

52

56


Uit de bovenstaande grafiek wordt duidelijk dat de Amsterdamse economie een sterke aantrekkingskracht heeft op hoog opgeleiden uit Amsterdam én daarbuiten: 44% van het personeel heeft een hbo-diploma of heeft het wetenschappelijk onderwijs afgerond. Dat zijn ruim 205.000 personen die in de Amsterdamse economie werkzaam zijn. Na Amsterdam heeft de regionale economie van Het Gooi en Vechtstreek ook een sterke aantrekkingskracht op hoog opgeleiden (43%). De Agglomeratie Haarlem en Almere scoren weliswaar onder het gemiddelde percentage hoog opgeleiden in de RSA, maar altijd nog hoger dan het landelijk gemiddelde. De andere regio’s in de RSA volgen op afstand. Het middenkader (afgeronde opleiding mbo, havo of vwo) vindt vooral emplooi in IJmond, Zaanstreek en Groot-Amsterdam RW-AM. Onderaan de opleidingsladder staan ongeschoolden en laaggeschoolden. Laag geschoolden (personeel met een mavo- of vbo-diploma) vinden naar verhouding wat vaker werk in zes van de zeven regio’s in de RSA. Alleen in Amsterdam is de kans op werk iets kleiner dan elders in de regio. Ongeschoolde arbeid wordt vooral in Almere en de Zaanstreek verricht.

57


Figuur 3.23 Aantrekkingskracht regionale economie op lager geschoolden: aandeel ongeschoolden en lager opgeleiden in werkgelegenheid 2002 totaal RSA

Amsterdam Groot-Amsterdam RW-AM Almere Het Gooi en Vechtstreek

ongeschoold laag



% 0

4

8

12

16

20

24


Kennisintensieve werkgelegenheid in regio Amsterdam Voor de Amsterdamse regio is nagegaan in welke sectoren van de economie zogenaamde kenniswerkers en creatieven werkzaam zijn. Dit is gedaan aan de hand van gegevens over de regionale beroepsbevolking van wie enkele kenmerken naar de werkgelegenheid zijn vertaald. De gegevens zijn voor een beperkt deel van de regio bekend11. Een derde van de regionale werkgelegenheid (34%) is kennisintensief. Dit betekent dat een derde van de banen door hoog opgeleiden wordt bezet. De totale werkgelegenheid in de Amsterdamse regio bestaat uit 550.000 arbeidsplaatsen waarvan er 190.000 kennisintensief zijn. Verreweg het grootste deel van deze arbeidsplaatsen is geconcentreerd in de gemeente Amsterdam (152.000). In Amsterdam is 36% van de werkgelegenheid kennisintensief. De gemeenten Haarlem en Haarlemmermeer vallen buiten de onderzoeksregio, maar een schatting – op basis van het aandeel kenniswerkers per bedrijfstak in Amsterdam – laat zien dat het gaat om respectievelijk 21.000 en 29.000 kenniswerkers. De kennisintensieve werkgelegenheid in de Amsterdamse regio concentreert zich in Amsterdam-Centrum, bij de Zuid-as, in Zuidoost en in Teleport. Het aandeel kenniswerkers in de werkgelegenheid verschilt sterk per bedrijfstak. In de onderwijssector is het aandeel kennisintensieve werkgelegenheid het hoogst (74%). Ook in de zakelijke dienstverlening (48%), de overige dienstverlening (45%) en de gezondheids- en welzijnssector (41%) ligt het aandeel kennisintensieve werkgelegenheid boven het regionaal gemiddelde van 34%. In de horeca, bouwnijverheid en vervoersector blijft het aandeel kennisintensieve werkgelegenheid met aandelen rond de 15% ver achter bij het regionaal gemiddelde. 11

58

O+S (2004, niet gepubliceerd). De regio omvat de gemeenten: Zaanstad, Oostzaan, Landsmeer, Amsterdam, Almere, Diemen, Ouderkerk, Amstelveen en Uithoorn.


In onderstaande kaart is het aandeel kenniswerkers in de regio weergegeven. Kenniswerkers hebben wat betreft hun woonplaats een voorkeur voor een stedelijke omgeving. In sommige delen van de Amsterdamse binnenstad zijn zij sterk oververtegenwoordigd. Daarnaast zijn zij oververtegenwoordigd in verstedelijkte gebieden als Diemen, Amstelveen, Haarlemmermeer, Almere, Zaandam en Purmerend. Ook zijn zij oververtegenwoordigd in kleinere kernen met een dorps karakter, zoals in Zuidoostbeemster, Krommenie, Ouderkerk aan de Amstel en Broek in Waterland. Figuur 3.24 Kenniswerkers naar woonadres (postcodegebieden) Regio Amsterdam = 35% <16% 16%-34% 35%-53% >53%

59


Creativiteit in de regio Amsterdam De creatieve werkgelegenheid (mensen met een cultureel-creatief beroep of met een managementfunctie) maakt in de RSA 41% van de totale werkgelegenheid uit. In Amsterdam ligt het aandeel met 43% op het hoogste niveau. Het aandeel professioneel-creatieve werkgelegenheid (mensen met managementfunctie) in de totale werkgelegenheid ligt op 24%. Het aandeel cultureel-creatieve werkgelegenheid bedraagt 17%. Het aandeel creatieve werkgelegenheid ligt in de onderwijssector met 74% afgetekend boven dat van de andere sectoren. Het aandeel creatieve werkgelegenheid in de financiële instellingen en de zakelijke dienstverlening volgt op afstand met respectievelijk 58% en 54%. Aan de andere kant van de schaal vinden we de bouwnijverheid, de handel en de horeca. In deze bedrijfstakken blijft het aandeel creatieve werkgelegenheid beperkt tot globaal 20%. De bedrijfstakken met het hoogste aandeel creatieve banen hebben ook het hoogste percentage kenniswerkers. Er bestaat een sterke samenhang tussen kennisintensieve en creatieve werkgelegenheid. Het aantal kennisintensieve banen in Amsterdam is ten opzichte van 1995 met 34% gegroeid. De groei in het aantal creatieve banen is met 33% vergelijkbaar. De kennisintensieve en de creatieve werkgelegenheid is aanmerkelijk sneller gegroeid dan de totale werkgelegenheid. De totale werkgelegenheid is met 26% gegroeid. De creatieve beroepsbevolking heeft wat betreft woonplaats een voorkeur voor Amstelland (47%) en Amsterdam (44%). Daar wonen naar verhouding meer creatieven dan op basis van het regionaal gemiddelde verwacht kan worden.

60


Figuur 3.25 Creatieve beroepsbevolking naar woonadres (postcodegebieden) Regio Amsterdam = 43% <24% 24%-42% 43%-51% 52%-71%

In de Zaanstreek, Meerlanden en Almere liggen de percentages één tot twee procent lager. Waterland kent het kleinste percentage (38%) mensen met een creatief beroep.

3.8 Regionale arbeidsmarkt: werken woonpendel Bij de beschrijving van de RSA is gekozen voor een regionale indeling gebaseerd op Corop-gebieden12. Een Corop bestaat uit een kern met daaromheen een verzorgingsgebied. Eén van de uitgangspunten voor dit nodale principe betrof de relatie op het gebied van wonen en werken: mensen uit het ommeland vonden werk in de stad. De laatste decennia zijn de grenzen tussen de Corop-gebieden onderling en tussen kern en ommeland van een Corop door ruimtegebrek in de grote steden en ruimtelijke schaalvergroting minder scherp geworden. Er zijn als het ware schemerzones ontstaan waarin de functies van de grote stad door andere stedelijke kernen voor een deel zijn overgenomen. In dit kader wordt ook wel eens gesproken over een netwerkstad waarbij de grote stad in economisch en cultureel opzicht nog wel dominant is. Het wegvallen van de scherpe grenzen tussen stad en ommeland en tussen Coropgebieden onderling is in het dagelijkse leven goed zichtbaar in de omvangrijke pendelstromen tussen regio’s. Deze ontwikkelingen spelen ook in het gebied van de RSA en tonen de noodzaak aan van één functionele regio als de RSA. De RSA is een regio met één zeer grote stedelijke zone Amsterdam en enkele stedelijke zones als Haarlem, Haarlemmermeer (Schiphol, Hoofddorp), Almere, Zaanstad en Hilversum, omgeven door een lappendeken van subkernen 12

De naam COROP komt van Coördinatie Commissie Regionaal Onderzoeksprogramma. Dit was de naam van de commissie die in 1971 de indeling van Nederland in Corop-gebieden ontwierp. Elk Corop-gebied bestaat uit een samenvoeging van gemeenten.

61


en overige verzorgingsgebieden. De grenzen tussen deze regio’s zijn morfologisch minder scherp en de onderlinge relaties tussen kernen en subkernen zijn groter dan voorheen. De eenheid van de RSA in ruimtelijke zin begint wat betreft de arbeidsmarkt ook steeds meer gestalte te krijgen. Dat blijkt als de binding van de beroepsbevolking met de werkgelegenheid in de RSA wordt bezien. Op basis van een analyse van het woon- en werkadres van regiobewoners en overige Nederlanders komt naar voren dat in 1996 79% van de regionale beroepsbevolking in het gebied van de RSA werkzaam was. In 2000 was dit aandeel opgelopen tot 83% en in 2002 werkte 89% van de regiobewoners ook in de RSA. De mogelijkheid om in de regio te wonen én te werken is in deze periode groter geworden. Hieronder worden voor 2002 de dagelijkse pendelstromen binnen de RSA en tussen de RSA en andere delen van Nederland in kaart gebracht. Eerst worden de uitgaande en inkomende pendel belicht, waarna de balans van deze stromen wordt opgemaakt. Uitgaande pendel Veel van de dagelijkse verplaatsingen hebben te maken met woon-werkverkeer. Voor de regio is nagegaan hoe groot de werkpendel bedraagt. In de RSA hebben 884.000 inwoners een vast werkadres buitenshuis van wie er 527.000 in de eigen woonregio werken. Dat is 59% van de werkzame beroepsbevolking. De resterende 358.000 regiobewoners werken niet in hun eigen woonregio, maar in andere regio’s van de RSA (30%) of daarbuiten (11%). Figuur 3.26 Uitgaande pendel in 2002

totaal RSA

Amsterdam Groot-Amsterdam RW-AM

binnen woonregio regio binnen RSA buiten RSA buiten Rijnmond


Groot-Rijnmond

% 0

10

20

30

40

50

60

70

80

90

100


Amsterdammers vinden het vaakst van alle RSA-bewoners werk in hun woonregio. Acht van iedere tien werkende Amsterdammers (78%) hebben een werkkring binnen de gemeentegrenzen. In de andere regio’s heeft ongeveer de helft werk in de eigen regio. In Almere moeten bewoners het vaakst de stad uit.

62


De werkende beroepsbevolking van Het Gooi en Vechtstreek oriënteert zich vaker op regio’s buiten de RSA, zoals Utrecht en Amersfoort. Inkomende pendel Het aandeel inkomende pendel in de regionale werkzame beroepsbevolking bedraagt 46%. Dit betekent dat de regio’s iets minder dan de helft van alle arbeidskrachten buiten de regio rekruteren. Bij de inkomende pendel heeft Amsterdam als centrum van werkgelegenheid de grootste aantrekkingkracht. Dagelijks pendelen ruim 543.000 mensen uit de RSA en van elders in Nederland naar de hoofdstad. Dat is 47% van de werkende beroepsbevolking in Amsterdam. Figuur 3.27 Inkomende pendel in 2002

totaal RSA

Amsterdam Groot-Amsterdam RW-AM

binnen werkregio regio binnen RSA buiten RSA buiten Rijnmond


Groot-Rijnmond

% 0

10

20

30

40

50

60

70

80

90

100


Groot-Amsterdam RW-AM is het meest afhankelijk van de bijdrage van arbeidskrachten uit andere regio’s. De inkomende pendel bedraagt 57% van de werkzame beroepsbevolking. In deze regio fungeren de luchthaven Schiphol en de omliggende bedrijvigheid in de gemeente Haarlemmermeer als pendelmagneet. Het Gooi en Vechtstreek trekt relatief de meeste arbeidskrachten van buiten de RSA aan (vooral Utrecht en Amersfoort), op korte afstand gevolgd door Groot-Amsterdam RW-AM. De regio met de minste aantrekkingskracht op arbeidskrachten buiten de regio is Almere: een derde (34%) van de arbeidskrachten woont niet in Almere. IJmond en Zaanstreek trekken ook relatief weinig mensen van buiten aan. Saldo in- en uitgaande pendel Voor de RSA als geheel en de regio’s binnen de RSA is nagegaan of er per saldo arbeidskrachten de regio verlaten om elders te werken of er juist arbeidskrachten worden aangetrokken. In het eerste geval spreken we van een negatief saldo (er is onvoldoende werk voor de regionale bevolking). In het tweede geval is er sprake van een positief saldo: er zijn meer arbeidsplaatsen dan de regionale bevolking kan bezetten.

63


Voor de RSA als geheel kan een positief pendelsaldo worden vastgesteld. De vraag naar arbeid in de regio kan niet alleen door de regionale beroepsbevolking worden beantwoord. Dagelijks verlaten ruim 358.000 inwoners van de RSA hun woonregio om in een andere regio te gaan werken. Dat zijn vier van iedere tien regiobewoners (40,5%). Daar staat tegenover dat 451.000 personen uit de regio en daarbuiten naar een (andere) RSA-regio pendelen. Tabel 3.28 Uitgaande en inkomende pendel 2002 uitgaande pendel % van de regionale inwonende beroepsabs. bevolking

inkomende pendel

saldo

abs.

% van de regionale werkzame beroepsbevolking

Zaanstreek

29.356

47,5

18.194

35,9

-11.162

IJmond

34.135

46,6

20.272

34,1

-13.863


49.932

53,6

27.224

38,6

-22.708


40.685

45,3

35.855

42,2

-4.830

Almere

40.768

59,2

14.295

33,7

-26.473

abs.

Groot-Amsterdam RW-AM

95.361

51,5

116.678

56,5

21.317

Amsterdam

68.236

21,8

218.825

47,2

150.589

totaal RSA

358.473

40,5

451.343

46,2

92.870


Het positieve pendelsaldo komt op conto van Amsterdam en Groot-Amsterdam AM-RW. Deze regio’s hebben een tekort aan arbeidskrachten en rekruteren personeel uit andere regio’s van de RSA en uit andere delen van Nederland. Amsterdam is de enige regio met zowel een positief pendelsaldo uit de RSA als uit andere delen van Nederland. Groot-Amsterdam AM-RW heeft ook een positief pendelsaldo, maar dat is het gevolg van de sterke aantrekkingskracht op personeel dat buiten de RSA woont. De andere vijf regio’s in de RSA trekken ook arbeidskrachten uit de RSA en overig Nederland aan, maar zij zien dagelijks meer arbeidskrachten de eigen regio verlaten om elders – voor het overgrote deel in andere regio’s van de RSA – te werken.

64


4 Mobiliteit in de regio

Mobiliteit is één van de knelpunten binnen de RSA. Dagelijks zijn miljoenen mensen in de regio op weg voor familie- en vriendenbezoek, hun werk of ontspanning. De meeste mensen verplaatsen zich in de auto (als bestuurder of als passagier). Het openbaar vervoer en de fiets hebben een kleiner marktaandeel. Vooral tijdens piekuren slibben wegen in de regio snel dicht en hebben reizigers in het openbaar vervoer moeite een zitplaats te bemachtigen. Het transport van personen en goederen is een wezenlijk onderdeel van de regionale economie en stremmingen of vertragingen in het transport hebben dan ook schadelijke gevolgen voor de economie. Toegenomen mobiliteit in Nederland Nederlanders hebben de laatste decennia sterk hun ruimtelijke actieradius vergroot. We zijn ons vaker en verder gaan verplaatsen. Die verplaatsingen gebeuren het meest in de auto. Andere vervoermiddelen zoals het openbaar vervoer en de fiets hebben de laatste jaren aan marktaandeel verloren. Daarvoor zijn enkele oorzaken aan te dragen. Een belangrijke oorzaak is de toegenomen welvaart waardoor mensen makkelijker een auto kunnen aanschaffen en ook meer de auto kunnen gebruiken. Daarnaast is het aantal auto’s per huishouden ook gegroeid, met name in huishoudens met tweeverdieners. Het autobezit in Nederland is tussen 1992 en 2002 met 36% tot 8,2 miljoen auto’s gegroeid. Noord-Holland hield iets minder gelijke tred met een groei van 33% tot 1,2 miljoen auto’s (RWS-NH, 2003). De laatste decennia is de gemiddelde werkweek korter geworden en beschikken Nederlanders over meer vrije tijd en vakanties. Deze tijd vullen Nederlanders met allerlei uitstapjes met sociale en recreatieve doeleinden. De ruimtelijke ordening heeft in belangrijke mate bijgedragen aan de gestegen mobiliteit. Woonkernen zijn sinds de jaren zestig verder weg van het werk gebouwd, waardoor er een dagelijkse pendelstroom naar de grote steden is ontstaan. In grote steden zien we dat stedelijke voorzieningen, zoals sportterreinen, winkelcentra en uitgaansgelegenheden minder vaak op loop- of fietsafstand van woonbuurten worden gebouwd en meer naar de rand van de stad zijn verschoven. Met het openbaar vervoer zijn deze bestemmingen niet altijd even makkelijk te bereiken en dan is de keuze voor een autorit naar een dergelijke bestemming snel gemaakt. De demografische component speelt ook een belangrijk rol. Het aantal inwoners van Nederland is gegroeid waardoor er in absolute zin meer mensen reizen. Tot slot heeft het openbaar vervoer in vooral minder verstedelijkte gebieden terrein aan de auto verloren. Niet alleen het personenvervoer over de weg heeft een stormachtige ontwikkeling doorgemaakt. Hetzelfde geldt voor het vrachtvervoer. De ontwikkeling van Nederland als diensten- en distributieland heeft eraan bijgedragen dat er meer vracht wordt vervoerd, vooral over de weg.

65


Viervijfde van de binnenlandse vracht (82% van 547 miljoen vervoerde ton in 2002) wordt over de weg vervoerd. De binnenvaart heeft een aandeel van 17% in het binnenlands vrachtverkeer en de spoorwegen heeft minder dan één procent marktaandeel. In 1990 werd nog 298 miljoen ton vervoerd, maar ook in dat jaar had het wegtransport het grootste aandeel van 83% (CBS, 1997 en 2004). Mobiliteit in de regio Hieronder is nagegaan hoe mobiel bewoners van de regio zijn en in hoeverre de mobiliteit over de jaren is veranderd. Mobiliteit is hier gedefinieerd als de afgelegde afstand in kilometers per persoon van 12 jaar of ouder per dag. Uit de onderstaande grafiek wordt duidelijk dat de mobiliteit van de meeste regio’s in de RSA achterblijft bij die van Nederland als geheel. Alleen in Almere en Het Gooi en Vechtstreek wordt door bewoners over een langere afstand gereisd, gemiddeld 39 en 35 kilometer per persoon per dag. Bij inwoners van Almere komt dat vooral door het woonwerkverkeer zoals verderop in dit hoofdstuk zal blijken. In Het Gooi en Vechtstreek leggen bewoners langere afstanden voor sociale contacten en recreatiedoeleinden af. Figuur 4.1 Gemiddeld afgelegde afstand per persoon (2001-2002, 2 jaarsgemiddelde) Amsterdam Groot-Amsterdam* Almere Het Gooi en Vechtstreek Agglomeratie Haarlem IJmond Zaanstreek


(km) 20

22

24

26

(*) Groot-Amsterdam inclusief gemeente Amsterdam

28

30

32

34

36

38

40

42

bron: CBS, 2004

De mobiliteit is in Nederland tussen 1995 en 2002 met ruim één procent gegroeid. De twee belangrijkste oorzaken voor deze groei zijn de stijging van de afstand bij het bezoek aan familie en vrienden en de groei van het woon-werkverkeer. Mensen zijn meer bereid om een langere afstand naar hun werk af te leggen.

66


Figuur 4.2 Groei mobiliteit (gemiddeld afgelegde afstand per persoon (2 jaarsgemiddelde 1995/96-2001/02)) Amsterdam Groot-Amsterdam* Almere Het Gooi en Vechtstreek Agglomeratie Haarlem IJmond Zaanstreek

Groot-Rijnmond Nederland % -5

-4

-3

-2

-1

0

1

2

3


4

5

bron: CBS

In de RSA bestaan er tussen regio’s opmerkelijke verschillen in verandering van de mobiliteit. In Het Gooi en Vechtstreek, IJmond en Groot-Amsterdam met uitzondering van Amsterdam is een toename van de mobiliteit te constateren. In Almere is de mobiliteit nauwelijks veranderd. In de overige regio’s is er juist sprake van een afname van het aantal afgelegde kilometers. De veranderingen in mobiliteit hangen samen met veranderingen in reismotieven. In het onderstaande overzicht zijn alleen de motieven vermeld die het sterkst bijdragen aan de verandering in mobiliteit in een regio. Tabel 4.3 Bijdrage van reismotieven aan verandering mobiliteit 1995/96-2001/02 woonwerk Amsterdam Groot-Amsterdam

zakelijk bezoek

sociaal motief

afname toename

recreatief afname

afname

toename

toename

Almere

onveranderd

Het Gooi en Vechtstreek Agglomeratie Haarlem IJmond

toename

Zaanstreek

toename

toename

toename

afname

afname

afname

toename afname

toename afname


verandering mobiliteit

afname toename

toename

afname

afname toename

67


Vervoerwijzekeuze Als de mobiliteit van de regiobewoners naar vervoerwijze wordt beschouwd zien we dat circa 70% van de reisweg met de auto wordt afgelegd. Het openbaar vervoer neemt in een sterk verstedelijkte regio als de RSA zo’n twintig procent voor zijn rekening. De fiets heeft een aandeel van vijf procent. Landelijk wordt er iets meer van de auto gebruik gemaakt (75%) en minder van het openbaar vervoer (13%). In Amsterdam wordt van alle regio’s in de RSA het minst van de auto gebruik gemaakt. Naast het lagere autobezit van Amsterdammers kunnen de aanwezigheid van een (alternatief) dicht openbaar-vervoernetwerk en de hoge dichtheid van voorzieningen op loop- of fietsafstand hiervoor als verklaring worden aangedragen. Bewoners van Het Gooi en Vechtstreek leggen daarentegen meer dan 80% van hun reisweg in de auto af. Figuur 4.4 Meest gebruikte vervoerwijze (2 jaarsgemiddelde 2001/02)

Amsterdam Groot-Amsterdam* Almere Het Gooi en Vechtstreek

auto fiets andere wijze overig ov trein



10

20

30

40


50

60

70

80

90

100

bron: CBS

Woon-werkverkeer In 2002 heeft een kwart van alle verplaatsingen in het gebied van de RSA betrekking op woon-werkverkeer. In 1995 was dat iets minder dan een kwart. In nagenoeg alle regio’s van de RSA is het belang van woon-werkverkeer in de tussenliggende periode toegenomen. Deze toename heeft eraan bijgedragen dat de regio in de ochtend- en avondspits te maken heeft met congestie en vertraging, zowel in de auto als in de trein.

68


Figuur 4.5 Aandeel woon-werkverkeer in afgelegde afstand per persoon (2 jaarsgemiddelde)

Amsterdam Groot-Amsterdam* Almere Het Gooi en Vechtstreek 2001-2002 1995-1996



20

22

24


26

28

30

32

34

36

bron: CBS

In de bovenstaande grafiek wordt voor de periode 1995-2002 zichtbaar in hoeverre het woon-werkverkeer is gegroeid. Bewoners van Almere leggen de meeste kilometers af. Bewoners van Het Gooi en Vechtstreek reizen verhoudingsgewijs het minst voor het werk, terwijl zij juist veel in de vrije tijd reizen. Ontwikkeling wegennet in de regio Hierboven is het al aangestipt: de groei van het woon-werkverkeer heeft ook geleid tot meer congestie tijdens de ochtend- en avondspits. Tijdens piekuren schiet op sommige trajecten de capaciteit van het wegennet en de frequentie van het treinverkeer dan wel het aantal beschikbare zitplaatsen bij de spoorwegen tekort. Voor het rijkswegennet in het gebied van de RSA zijn enkele interessante gegevens over de capaciteit en het gebruik bekend. Het gebruik van het regionaal rijkswegennet is de laatste tien jaar sterk gegroeid. Voor het rijkswegennet zijn cijfers beschikbaar die dat beeld bevestigen. Tussen 1992 en 2002 nam de verkeersintensiteit (gemiddeld aantal motorvoertuigen per werkdag op een wegvak) met 40% toe. In 1992 reden gemiddeld 2,2 miljoen auto’s per werkdag op de rijkswegen in de RSA, tien jaar later waren dat er ruim 3,1 miljoen. De drukste wegvakken in 2002 met meer dan 150.000 voertuigen per werkdag staan in onderstaande tabel weergegeven. Het zijn vooral wegen in of in de buurt van Amsterdam of Schiphol.

69


Tabel 4.6 Gemiddelde aantal motorvoertuigen per werkdag 2002 naar wegvak A4

knooppunt Badhoevedorp - Schiphol

210.100

A10 Zuid

RAI S109 – Amstelveen S108

190.300

A1

Muiden - Muiderslot

183.400

A4

Sloten - knooppunt Badhoevedorp

180.400

A4

Hoofddorp - Nieuw Vennep

169.300

A2

knooppunt Holendrecht 2 - Abcoude

167.600

A10 Oost

Diemen S113 - Duivendrecht S112

163.900

A10 West

Sloten S107 - Osdorp S106

158.000 bron: RWS-NH, 2003

Drie van de zes wegvakken die sinds 1992 een bovengemiddelde groei hebben gemaakt, zijn onderdeel van de A10 in Amsterdam. Vooral aan de oostzijde is de ontwikkeling sterk geweest. Dat zien we ook terug in de min of meer aansluitende wegvakken van de A1 en A6 (richting Amersfoort en Almere). De A9 – een belangrijke verbinding tussen het noordelijke en zuidelijke deel van Noord-Holland – sluit het rijtje van snel groeiende wegvakken. Tabel 4.7 Groei gemiddeld aantal motorvoertuigen per werkdag 1992-2002 naar wegvak (procenten) A10 Oost


87,5

A10 Noord Kadoelen S117 – Volendam S116

74,1

A1

52,7

Muiden - Muiderslot

A6

Muiderberg - Muiderzand

51,1

A10 Oost

Nieuwendam S115 - Zeeburg S114 (Zeeburgertunnel)

50,4

A9

knooppunt Rottepolderplein - knooppunt Velsen

46,6 bron: RWS-NH, 2003

Knelpunten hoofdwegennet regio Delen van het hoofdwegennet worden tijdens piekuren fors belast. Het grote aanbod van het verkeer is dan oorzaak van filevorming. Aan de hand van de verhouding tussen de intensiteit van het verkeer en de capaciteit van het wegvak kan worden voorspeld waar de kans op files het hoogst zal zijn. Als deze verhouding (i/c-verhouding genaamd) de grens van 0,85 passeert is er sprake van structurele filevorming. Bij een i/c-verhouding van 0,75 tot 0,85 doen zich ook files voor, maar niet zo vaak als bij een i/c-verhouding hoger dan 0,85.

70


Tabel 4.8 I/C-verhouding ochtendspits 2002 naar wegvak en richting heen A4

terug Sloten - kp. Badhoevedorp

0,95

A10 Z

RAI S109 - Amstelveen S108

1,08

A10 O Diemen S113 - Duivendrecht S112

0,93

A10 W

Hemh. S101 - Coenplein (Coentunnel)

1,05

A10 Z

0,93

A1

Muiden - Muiderslot

0,95

0,90

A9

Amstelveen - Aalsmeer

0,93

A9

Badhoevedorp - Haarlem-Zuid

0,90

A2

kp. Holendrecht 2 - Abcoude

0,85


A10 O S115 - S114 (Zeeburgertunnel)

A6


0,84

A44

kp. Burgerveen - Oude Wetering

0,81

A10 N

Kadoelen S117 - Volendam S116

0,80

A7

Zaandijk - Wijdewormer

0,81

A9


0,80

A9

kp. Rottepolderplein - kp. Velsen

0,80

A9

Gaasperplas - Bijlmermeer

0,78

A4

kp. Badhoevedorp - Schiphol

0,79

A1

Diemen N - Diemen

0,75

A4


0,79

A4

Sloten - kp. Badhoevedorp

0,78

A10 W

Sloten S107 - Osdorp S106

0,78

bron: RWS-NH, 2003

Tabel 4.9 I/C-verhouding avondspits 2002 naar wegvak en richting heen A8

terug 1,01

A10 Z


1,01

A10 W Hemh. S101 - Coenplein (Coentunnel) 0,95

Oostzaan - kp. Zaandam

A10 O


0,96

A9


0,92

A1

Muiden - Muiderslot

0,92

A9

kp. Rottepolderplein - kp. Velsen

0,90

A10 O

S115 - S114 (Zeeburgertunnel)

0,89

A4

Sloten - kp. Badhoevedorp

0,88

A7

Zaandijk - Wijdewormer

0,85

A1

Muiden - Muiderslot

0,83

A6


0,84

A2

kp. Holendrecht 2 - Abcoude

0,82

A9


0,83

A4


0,80

A10 N

Kadoelen S117 - Volendam S116

0,81

A9


0,78

A9


0,77

A1

Diemen N - Diemen

0,77

A10 W

Hmh. S101 - Coenplein (Coentunnel)

0,76

A10 Z


0,76 bron: RWS-NH, 2003

71


Uit de twee bovenstaande tabellen komt een aantal wegvakken met een structureel probleem naar voren. Deze wegvakken hebben de hoogste i/c-verhouding. A1: tussen kp. Diemen en kp. Muiderberg; A2: tussen Holendrecht en Abcoude; A4: tussen kp. De Nieuwe Meer en kp. Badhoevedorp; A7: tussen kp. Zaandam en Hoorn; A8: tussen kp. Coenplein en kp. Zaandam; A9: kp. Holendrecht en kp. Velsen; A10: A10-oost, A10-zuid en de Coentunnel. Tot slot een beeld van de file topvijftien in de regio. De gegevens zijn gebaseerd op de filezwaarte. Dit het aantal files vermenigvuldigd met de duur van de file in minuten berekend over een jaar. Voor 2002 zijn de wegvakken met de meeste files in de regio in de volgende figuur afgebeeld. De cijfers refereren aan de positie in de topvijftien. Figuur 4.10 File top 15 in 2002

Legenda ochtend avond

14

ochtend en avond

4 2

5 11 10

6 7

9

6

3

1 8 15

13

12

bron: RWS-NH, 2003

72


Deel 2 Resultaten onderzoek nieuwe bewoners in de regio Onderzoek uitgevoerd in opdracht van de gemeenten: Almere Amstelveen Amsterdam Diemen Haarlem Haarlemmermeer Hilversum Purmerend Zaanstad

73


74

Gemeente Amsterdam Dienst Onderzoek en Statistiek RSA in beeld 2004

Inhoud Inleiding

77

1 Achtergrond vestigers in regio

81

2 Vestigingsmotieven 2.1 Vestigingsmotieven 2.2 Belangrijkste vestigingsredenen 2.3 Alternatieve gemeenten 2.4 Verwachtingen van nieuwe gemeente

91 91 94 95 97

3 Huidige woonsituatie 3.1 Kenmerken van de woning 3.2 Dynamiek op de woningmarkt 3.3 Overige kenmerken van de woning 3.4 Afstand woning - studie / werk

101 101 102 106 107

4 Beoordeling woongemeente 4.1 Beoordeling woning en woonbuurt 4.2 Veiligheid 4.3 Beoordeling voorzieningen

109 109 114 115

5 Zoekgedrag op woningmarkt 5.1 Informatiebronnen 5.2 Zoekduur op woningmarkt

119 119 122

6 De toekomst 6.1 Andere gemeente als nieuwe bestemming 6.2 Verhuisgeneigdheid 6.3 Mogelijke vertrekmotieven

123 123 126 127

Conclusies

130

Verantwoording dataverzameling

139

75


76


Inleiding

Na de onstuimige groei van stedelijke kernen rond Amsterdam in de jaren tachtig en negentig en de plannen voor verdergaande schaalvergroting van Amsterdam als netwerkregio bestaat er in de regio behoefte aan inzicht in de achtergrond van nieuwe inwoners, de keuze van vestigers voor een nieuwe gemeente, de verwachtingen van vestigers en de verhuisstromen in de regio. Tot nu toe hebben gemeenten afzonderlijk in het verleden in meer of mindere mate studie verricht naar hun vestigers. Ook door de provincie is geregeld onderzoek gedaan naar de vestiging in nieuwbouwlocaties in Noord-Holland, maar nooit is vanuit een regionale samenwerking, met een ‘regionaal perspectief’ naar die vestiging gekeken. Wanneer inzicht bestaat in achtergronden van vestigers en de motieven van de nieuwe inwoners om zich in een bepaalde gemeente te vestigen of juist niet te vestigen, zou dit ondersteunend kunnen zijn voor regionaal beleid. Dan is er meer inzicht in de doorstroming op de woningmarkt, in motieven om al dan niet voor een gemeente te kiezen bij een stagnerende woningmarkt. Veel beelden leven over de vestigers en over de verhuismotieven (‘witte vlucht’, ‘vlucht van hoog opgeleide allochtonen’, ‘wegvloeien van koopkrachtige middeninkomens’ of ‘fenomeen van volgouders: ouders die bij kinderen willen wonen’), maar een toetsing van die beelden in een breder, regionaal kader ontbreekt. Sinds 2003 is er in RSA-verband een uitwisseling van kennis van gemeentelijke onderzoekers. Een eerste product daarvan vormt de publicatie ‘Kennismaken in de regio’ waarin tal van statistische gegevens staan over de regio en waarin een aantal stadsstudies van enkele gemeenten is opgenomen. Voor 2004 is het plan opgevat voor het tweede gedeelte van de publicatie als gemeenten samen te werken aan kennis over de verhuisstromen en de migratie binnen de regio, om te zien waaruit de bevolkingsdynamiek in de regio bestaat en waar die dynamiek aansluit bij mogelijkheden in de regio. Dergelijk onderzoek kan het uitwisselen van mogelijkheden en onmogelijkheden van gemeenten stimuleren. Het onderzoek biedt inzicht in vestigingspatronen en -motieven en daarmee op de eigen kwaliteiten en concurrerende kwaliteiten van de gemeenten. Het karakter van het onderzoek is vooral verkennend. Dit houdt in dat het een globaal overzicht geeft van verschillen en overeenkomsten tussen gemeenten op het gebied van de regionale woningmarkt. De resultaten kunnen het startpunt vormen voor een regionale discussie over de dynamiek op de woningmarkt. Met de uitkomsten kunnen gemeenten zelf inhoud geven aan hun vestigingsbeleid.

77


Onderzoeksopzet In het onderzoek wordt antwoord gegeven op twee hoofdvragen: 1 Welke motieven hebben mensen om zich te vestigen in de gemeente? 2 In hoeverre verschillen de motieven van vestigers tussen de onderzochte gemeenten? ad 1) Bij de beantwoording van deze onderzoeksvraag naar vestigingsmotieven worden de volgende deelvragen beantwoord: - Waarom kiezen mensen ervoor om zich in een RSA-gemeente te vestigen? - Hoe beoordelen de vestigers hun nieuwe woongemeente? - Welke verwachtingen hebben vestigers ten aanzien van hun nieuwe woonomgeving? ad 2) -

Welke groepen vestigers trekt een gemeente aan als je kijkt naar achtergronden als gezinssamenstelling, leeftijd, etniciteit, inkomen en opleiding?

Het onderzoek is uitgevoerd in negen grote gemeenten in het gebied van de RSA: Almere, Amstelveen, Amsterdam, Diemen, Haarlem, Haarlemmermeer, Hilversum, Purmerend en Zaanstad. De eerste resultaten van het onderzoek zijn in deze rapportage vervat. In de rapportage wordt antwoord gegeven op de twee hoofdvragen. De deelnemende gemeenten kunnen – mocht daar behoefte aan bestaan – zelf aanvullende analyses op het complete databestand verrichten. Met het databestand kunnen zij de resultaten voor hun eigen gemeente vergelijken met die van de andere deelnemende gemeenten.

Purmerend

Zaanstad

Haarlem

Amsterdam

Almere

Diemen Haarlemmermeer

Amstelveen

Hilversum

78


Methode van onderzoek In elk van de negen deelnemende gemeenten is door de gemeente zelf een steekproef van personen getrokken uit de Gemeentelijke Basisadministratie. De personensteekproef bestond uit volwassenen die zich in 2002 of 2003 vanuit een andere Nederlandse gemeente in één van de negen gemeenten hebben gevestigd. De steekproefpersonen zijn vervolgens met een schriftelijke vragenlijst door O+S aangeschreven. De dataverzameling vond in juni 2004 plaats. Er zijn ruim elf duizend vragenlijsten verstuurd. Een respons van vierhonderd respondenten per gemeente was voldoende om betrouwbare uitspraken te doen. Na een algemeen rappel onder steekproefpersonen uit alle gemeenten behalve Amsterdam bedraagt de totale respons voor acht gemeenten 3.391 ingevulde vragenlijsten1. De respons is, na correctie voor administratieve fouten, 31%. Begeleiding onderzoek Het onderzoek is begeleid door een commissie die is samengesteld uit onderzoekers van de deelnemende gemeenten. De leden van de commissie zijn: mevrouw T. Bouchier (Purmerend), de heer E. van Straten (Zaanstad), mevrouw W. Bosveld (Haarlemmermeer) en mevrouw M. Huisman (Almere). Opbouw rapportage In het eerst hoofdstuk wordt ingegaan op achtergrondkenmerken van de vestigers. In hoofdstuk twee staan de vestigingsmotieven centraal. In hoofdstuk drie wordt de woonsituatie in kaart gebracht. De beoordeling van de huidige woongemeente staat centraal in het vierde hoofdsstuk. In hoofdstuk vijf wordt ingegaan op het zoekgedrag van vestigers op de woningmarkt. In hoofdstuk zes, waarin de toekomst centraal staat, wordt de verhuisgeneigdheid van vestigers bekeken. Conclusies besluiten het geheel.

1

De resultaten voor Diemen zullen in verband met een verlate dataverzameling separaat verschijnen.

79


80


1 Achtergrond vestigers in regio

In 2002 hebben circa 62.000 personen zich gevestigd in één van de acht gemeenten die in het onderzoek zijn opgenomen. Deze personen zijn afkomstig uit een andere Nederlandse gemeente. Ruim een derde van deze groep (37%) heeft zich gevestigd in Amsterdam. Almere en Haarlemmermeer trokken respectievelijk 16% en 12% van de vestigers aan. De andere gemeenten hebben een aandeel variërend van vijf tot tien procent (CBS, 2004). Tabel 1.1 Vestigers naar gemeente en aandeel vestigers van de bevolking (2002)

aantallen

procenten van bevolking

9.918

6,0

Amstelveen

3.982

5,2

Amsterdam

22.658

3,1

Almere

Haarlem

5.950

4,0

Haarlemmermeer

7.080

6,0

Hilversum

3.882

4,7

Purmerend

3.351

4,5

Zaanstad

4.845

3,5

61.666

4,0

totaal

bron: CBS, Statline 2004

Amsterdam telde in 2002 met 22.658 personen de meeste vestigers. Almere en Haarlemmermeer volgen op afstand met 9.900 en 7.000 personen. Almere en Haarlemmermeer ontvangen relatief de meeste vestigers (elk 6,0%) als we kijken naar het aandeel vestigers in de lokale bevolking. In Amsterdam en Zaanstad zijn deze percentages het laagst. Achtergrondkenmerken respondenten In het onderzoek worden uitspraken gedaan over personen die zich in 2002 of 2003 in één van de acht gemeenten hebben gevestigd. Het betreft personen van 18 jaar of ouder afkomstig uit een andere Nederlandse gemeente. Van deze groep zijn de volgende kenmerken bekend: leeftijd, samenstelling van het huishouden, etniciteit, opleidingsniveau, inkomen, voornaamste bezigheid en de herkomstgemeente. Deze kenmerken worden hieronder voor de gemeenten afzonderlijk beschreven en geven inzicht in de samenstelling van de verhuisstromen naar de acht gemeenten. In de tabellen en grafieken wordt ook een gemiddelde gepresenteerd. Dit gemiddelde representeert niet het regionaal gemiddelde gebaseerd op de bevolkingaantallen van de acht gemeenten, maar louter het gemiddelde van de totale respons. Dit gemiddelde dient als referentie voor scores van gemeenten.

81


Leeftijd Zes van iedere tien vestigers zijn jonger dan 35 jaar. Amsterdam en Haarlem hebben een gemiddeld sterkere aantrekkingskracht op de jonge leeftijdsgroepen: driekwart is jonger dan 35 jaar. Purmerend trekt daarentegen vaker personen van 45 jaar en ouder aan, onder wie 19% 55-plussers. Tabel 1.2 Gemeenten naar leeftijdssamenstelling van vestigers (in procenten) Almere

A’veen

A’dam

H’lem H’meer

18-24

20

22

38

28

25-34

40

33

39

46

35-44

22

23

13

45-54

9

10

6

55 en ouder

9

12

4

totaal Z’stad respons

H’sum

P’end

11

20

13

23

22

41

43

36

38

39

14

27

21

22

21

20

6

10

7

10

9

8

6

11

8

19

9

10

Samenstelling huishouden De belangrijkste verhuismotieven – zoals in hoofdstuk twee duidelijk zal worden – hebben betrekking op een verandering in het huishouden en de daaraan meestal gerelateerde behoefte aan een andere woning. De verandering in de samenstelling van het huishouden is een belangrijk kenmerk van de groep van vestigers. Een kwart van de vestigers (24%) is alleenstaande. Vier van iedere tien vestigers (39%) wonen samen met een partner. Dertig procent van de vestigers woont in een gezin (al dan niet met een partner) met kinderen. Achter gemiddelden gaan interessante verschillen schuil als we naar de gemeenten afzonderlijk kijken.

82


Figuur 1.3 Gemeenten naar samenstelling van het huishouden van vestigers

% 100 90 80 70 alleenstaande gezin z kind anders gezin m kind

60 50 40 30 20 10 0 Almere A'veen A'dam H'lem H'meer H'sum P'end Z'stad

totaal

Alleenstaanden zijn oververtegenwoordigd onder vestigers in Amstelveen (meer dan de helft van de vestigers), Haarlem en Hilversum. Het hoge percentage alleenstaanden in Amstelveen bestaat vooral uit studenten en werkende jongeren die zich in grote wooncomplexen als Uilenstede vestigen. Stellen zonder kinderen hebben een bovengemiddelde voorkeur voor Amsterdam (de helft van de vestigers). Gezinnen met kinderen kunnen hun woonwensen hoogstwaarschijnlijk het best verwezenlijken in Almere, Haarlemmermeer, Purmerend en Zaanstad. Etniciteit Tweederde van de respondenten uit de acht gemeenten (64%) heeft een Nederlandse achtergrond2. Tien procent heeft een westerse achtergrond. Zeven procent is Surinaams, Antilliaans of Arubaans. Een vijfde (18%) heeft een andere niet-westerse achtergrond. Nederlanders vormen onder alle vestigers een meerderheid. Het is interessant om te bezien welke voorkeur de overige etnische groepen hebben. Surinamers, Antillianen en Arubanen hebben een sterke voorkeur voor Almere (18% van de vestigers). Overige niet-westerse allochtonen trekken naar verhouding vaker naar Zaanstad, Hilversum en Almere. Amstelveen trekt relatief gezien vooral westerse allochtonen aan onder wie Japanners en Europeanen die werkzaam zijn in de vestigingen van internationale (Japanse) ondernemingen.

2

Etniciteit is gebaseerd op het geboorteland van de persoon en van de ouders (BZK-definitie). Tot nietwesterse personen zijn naast personen afkomstig uit een niet-industrieland vanwege kleine aantalen in de respons ook personen gerekend met een Turkse of Marokkaanse achtergrond.

83


Figuur 1.4 Gemeenten naar etniciteit van vestigers

% 100 90 80 70 Nederlands westers Surinaams/Ant ov. niet-westers


totaal

Opleidingsniveau Hoog opgeleiden vestigen zich relatief vaak in de gemeenten Haarlem, Amsterdam, Amstelveen en Hilversum. Gemiddeld is 44% van de vestigers hoog opgeleid (afgeronde opleiding in het hbo of afgeronde universitaire opleiding). Deze gemeenten bieden hen een stedelijk woonmilieu dat blijkbaar goed aansluit bij hun woonwensen. Een woning in een stedelijk omgeving met een hoge dichtheid van hoogstaande voorzieningen op het gebied van cultuur, uitgaan, recreatie en persoonlijke zorg. Daarnaast is de trefkans van gelijkgestemden hoog en bieden deze steden de mogelijkheid een sociaal netwerk op te bouwen. Het aandeel middelbaar opgeleiden ontloopt in zes van de acht gemeenten het gemiddelde (35%) nauwelijks. Alleen in Purmerend zijn zij oververtegenwoordigd en in Hilversum juist ondervertegenwoordigd. Onder deze groep bevinden zich personen met een afgeronde middelbare beroepsopleiding en personen, vooral jongeren, met een havo- of vwo-diploma die een vervolgopleiding volgen. Laaggeschoolden en ongeschoolden trekken relatief vaak naar Purmerend, Almere en Zaanstad. Laaggeschoolden komen nauwelijks Amsterdam, Amstelveen en Haarlem binnen.

84


Figuur 1.5 Gemeenten naar opleidingsniveau van vestigers

% 100 90 80 70 laag middelbaar hoog


totaal

In de discussie over het vertrek van niet-westerse groepen uit Amsterdam bestaat het beeld dat het vooral hoog opgeleiden allochtonen zijn die de stap naar een nieuwe gemeente wagen. Uit onderstaande tabel blijkt dat hoog opgeleiden onder niet-westerse allochtonen een voorkeur hebben voor Amstelveen, Amsterdam en Haarlem. Hoog opgeleide niet-westerse allochtonen hebben minder vaak de voorkeur voor Almere en Purmerend. Tabel 1.6 Hoog opgeleide allochtonen naar gemeente (in procenten van het totaal aantal niet-westerse vestigers per gemeente) Almere

34

Amstelveen

53

Amsterdam

50

Haarlem

49

Haarlemmermeer

46

Hilversum

45

Purmerend

30

Zaanstad

41

totaal respons

44

85


Inkomen De vestigers beschouwd naar het gezamenlijk netto-inkomen van het huishouden laat eveneens opmerkelijke verschillen tussen gemeenten zien. Tabel 1.7 Gemeenten naar gezamenlijk netto-inkomen huishouden van vestigers (in procenten, bedragen in euro’s) P’end


Almere

A’veen

A’dam

H’lem

H’meer

H’sum

< 851

8

20

22

14

5

10

4

5

11

851-1.150

9

9

10

5

8

9

6

13

9

1.151-1.750

21

19

20

19

17

22

22

17

19

1.751-3.050

30

22

20

26

29

27

35

34

28

3.051-3.500

10

5

5

11

14

7

8

8

8

> 3.500

8

15

10

15

17

14

8

6

12

weet niet

9

5

9

7

6

6

9

10

8

geen antwoord

6

6

5

3

4

4

10

7

6

Huishoudens met lage inkomens (tot 1.150 euro) komen vaker in Amsterdam en Amstelveen terecht. Het zijn vooral studenten en werkende jongeren die zich onder deze huishoudens bevinden. Huishoudens met hoge inkomens (van 3.051 euro af) vestigen zich vooral in Haarlemmermeer en Haarlem. Voornaamste bezigheid Tot slot is de voornaamste dagelijkse bezigheid van respondenten voor de gemeenten met elkaar vergeleken. Tweederde van de respondenten (66%) verricht betaald werk in loondienst, als zelfstandige of meewerkend in het eigen bedrijf. Dertien procent volgt een studie en 20% heeft een andere bezigheid, onder wie huisvrouwen, werklozen, gepensioneerden, arbeidsongeschikten en mensen die vrijwilligerswerk verrichten.

86


Figuur 1.8 Gemeenten naar voornaamste bezigheid van vestigers

% 100 90 80 70 anders studie betaald werk


totaal

De vestigers uit Haarlemmermeer en Hilversum verrichten vaker dan gemiddeld betaalde arbeid. Studenten zijn vaker te vinden onder de vestigers uit Amsterdam, Haarlem en Amstelveen. Mensen die niet (meer) aan het arbeidsproces deelnemen of een opleiding volgen, zijn, in vergelijking met de instroom in andere gemeenten, onder vestigers uit Almere, Purmerend en Zaanstad oververtegenwoordigd. Herkomst van vestigers Uit de volgende tabel valt af te lezen dat van de respondenten in Almere een derde (34%) afkomstig is uit Amsterdam. Daarnaast is een kwart afkomstig uit een andere gemeente in de regio (26%) en is 22% afkomstig uit een andere gemeente in Nederland. Van de ondervraagde vestigers in Amstelveen is de helft (49%) afkomstig uit Amsterdam, 21% uit een andere gemeente in Nederland en 17% uit een andere gemeente in de regio. Amsterdam trekt met name mensen andere gemeenten in de regio (23%) of het land (39%), maar ook mensen uit Amstelveen (6%) en Utrecht (7%) vestigen zich in Amsterdam. Voor Haarlem geldt, net als de overige gemeenten, dat met name Amsterdammers (28%) en mensen uit andere gemeenten uit de regio (22%) of het land (31%) zich vestigen in de stad. Haarlemmermeer trekt naast Amsterdammers (36%) en mensen uit andere gemeenten uit de regio (24%) of het land (18%) ook mensen uit Haarlem (10%). In vergelijking met de andere gemeenten komen er relatief weinig Amsterdammers naar Hilversum. Het zijn vooral mensen uit een andere gemeente in de regio (44%) of uit een andere gemeente in Nederland (23%) die zich in Hilversum vestigen. Voor Purmerend en Zaanstad geldt dat meer dan de helft van de ondervraagde vestigers uit Amsterdam komt. De overige vestigers zijn vooral afkomstig uit een andere gemeente in de regio of een andere gemeente in het land.

87


Er kan dus worden geconcludeerd dat de onderlinge verhuisstromen tussen de acht gemeenten relatief gezien – met uitzondering van de verhuisstroom van Amsterdam naar de acht gemeenten – niet groot zijn. Voor bijna alle gemeenten geldt dat verhoudingsgewijs de meeste vestigers afkomstig zijn uit Amsterdam, uit een andere gemeente in de regio of een andere gemeente in Nederland. Alleen Haarlemmermeer lijkt naast deze drie herkomstgebieden ook mensen uit Haarlem aan te trekken. Zaanstad trekt relatief gezien de meeste Amsterdammers aan (57% van alle vestigers komt uit Amsterdam). Echter, gezien het feit dat het totaal aantal vestigers verschilt per gemeente hoeft dit niet automatisch te betekenen dat Zaanstad van alle gemeenten in absolute zin ook de meeste Amsterdammers aantrekt. Tabel 1.9 Gemeenten van vestigers naar gemeente van herkomst (in procenten) Almere

A’veen

A’dam

H’lem

H’meer

H’sum

P’end

Z’stad

3

4

1

1

3

2

1

6

2

5

1

1

2

gemeente van herkomst Almere Amstelveen

1

Amersfoort

2

0

Amsterdam

34

49

2

Diemen

2

2

2

Haarlem

2

1

4

1

0

2

0

1

28

36

15

51

57

0

2

1

3

1

10

1

1

2

Haarlemmermeer

1

2

2

5

Hilversum

4

1

2

1

0

Purmerend

1

1

0

1

1

0

Utrecht

3

2

7

3

1

5

Zaanstad

2

1

1

0

0 4

1

1

1

3

1

1

1

7

0

andere gemeente in de regio

26

17

23

22

24

44

24

19

andere gemeente in Nederland

22

21

39

31

18

23

8

10

2

1

4

3

1

3

1

2

niet ingevuld

Selectieve migratie vanuit Amsterdam De laatste jaren zijn er berichten in de pers verschenen dat er zich een ‘witte vlucht’ vanuit Amsterdam en andere grote steden in Nederland voordoet. Nederlanders zouden de stad verlaten, omdat de stad hen onvoldoende mogelijkheden biedt op het gebied van huisvesting of om andere redenen, zoals de ontevredenheid met de sfeer in de stad, de kwaliteit van het onderwijs of de etnische samenstelling van de schoolklas, de bevolkingssamenstelling van de woonbuurt of de kwaliteit van de stedelijke voorzieningen. Kortom, er kunnen vele oorzaken ten grondslag liggen aan de uitstroom van grote groepen Nederlanders uit Amsterdam. In het onderhavige onderzoek valt niet na te gaan welke motieven ten grondslag liggen aan het vertrek van vestigers. Er is alleen stilgestaan bij pull-factoren (vestigingsmotieven) en niet bij push-factoren oftewel vertrekmotieven. De constatering dat grote groepen Nederlanders de stad verlaten is niet nieuw. Het betreft vooral Nederlandse jonge gezinnen die de stap naar de regio maken omdat zij daar een gepaste woning kunnen vinden. De uitstroom van Nederlandse gezinnen doet zich al sinds de jaren zestig voor, ook toen het aandeel allochtonen in de stad nog gering was.

88


Het proces is echter nooit gestopt. Jonge gezinnen konden in Amsterdam hun woonwens van een eengezinswoning met een tuin moeilijk verwezenlijken. In de suburbs kan wel aan deze wensen worden voldaan. De term ‘witte vlucht’ is niet op zijn plaats, omdat Amsterdam nog steeds een zeer aantrekkelijke plaats blijft voor Nederlandse alleenstaanden en stellen zonder kinderen die naar de stad komen om te studeren, te werken en gebruik te maken van de vele voorzieningen. De stad wordt beslist niet gemeden door mensen met een Nederlandse achtergrond. Niet alleen Nederlanders verlaten de stad, ook allochtone Amsterdammers hebben de regio ontdekt. Surinamers en Antillianen verhuizen al enige jaren naar andere regiogemeenten en sinds kort maken Turken en Marokkanen ook de stap naar buiten. Tussen 1996 en 2004 groeide het aantal niet-westerse allochtonen in Almere sterker dan in Amsterdam. In Almere verdrievoudigde het aantal niet-westerse allochtonen, in Amsterdam nam het aantal met 23% toe. Ook in andere grote gemeenten in de regio groeide het aantal niet-westerse allochtonen sterker dan in Amsterdam. In Haarlemmermeer was er sprake van een verdubbeling, in Purmerend en Zaanstad groeide het aantal niet-westerse allochtonen met respectievelijk 52% en 37%. De verdubbeling van het aantal allochtonen heeft in Haarlemmermeer minder dan in bijvoorbeeld Almere te maken met de komst vestigers, maar kan ook worden verklaard door de interne groei van het aantal allochtonen in termen van geboorten. Uit gegevens van de bevolkingsstatistiek van de gemeente Amsterdam kan voor de laatste jaren een vorm van selectieve migratie worden afgeleid als we kijken naar de bestemming van vertrekkers uit Amsterdam. Autochtone gezinnen met kinderen trekken het laatste decennium elk jaar minder vaak naar Almere. Steeds meer autochtone gezinnen kiezen voor een andere gemeente zoals Haarlem, Hilversum, Haarlemmermeer en Zaanstad. Een mogelijke verklaring voor de selectieve migratie betreft de huizenprijzen. Autochtone huishoudens beschikken over een gemiddeld hoger inkomen en zijn vaker bereid een duurdere woning te kopen. Allochtone huishoudens vestigen zich vooral in gemeenten waar de prijzen van woningen relatief laag zijn. Een vergelijking van de huizenprijzen in Almere, Haarlemmermeer en de Zaanstreek laat zien dat in het tweede kwartaal van 2004 de gemiddelde transactiewaarde van 169.000 euro voor een tussenwoning in Almere ruim onder de gemiddelde transactiewaarde van een tussenwoning in Haarlemmermeer (222.000 euro) en de Zaanstreek (207.000 euro) ligt.3 Een andere verklaring kan gelegen zijn in de nabijheid van werk. Almere is een stad waar wonen centraal staat en waar het pendelen naar werk minder als een bezwaar wordt gezien. Een gemeente als Haarlemmermeer wordt echter meer gekenmerkt door de gunstige ligging ten opzichte van het werk. Het huidige onderzoek laat zien dat (met name alleenstaande) vestigers die vanuit Amsterdam naar Haarlemmermeer zijn verhuisd vaker de nabijheid van werk opgeven als

3

Bron: NVM 2004.

89


verhuismotief dan de vestigers uit Almere. Deze laatste groep geeft relatief vaker aan dat zij een grotere woning nodig hebben. Almere is meer in trek geraakt bij allochtone gezinnen met kinderen. Een goede verklaring voor de voorkeur van allochtone gezinnen voor Almere zou kunnen zijn dat de Surinaamse en Antilliaanse gemeenschap daar ook mensen van de eigen etnische groep aantrekt. Andere allochtone gezinnen vestigen zich dan eerder in die gemeenschap dan in een andere gemeente. In Amsterdam is dit verschijnsel bijvoorbeeld te zien onder Ghanezen en in Rotterdam is hetzelfde verschijnsel zichtbaar onder Kaapverdianen. Ook in het huidige onderzoek zijn het relatief veel allochtone gezinnen die zich in Almere vestigen. Tabel 1.11 Vertrek uit Amsterdam naar etniciteit en huishoudentype (in procenten) alleenstaande autochtonen Almere Amstelveen Haarlem

3

4

13

15

23

43

33

14

17

7

16

14

8

6

32

16

28

10

Haarlemmermeer

12

9

22

12

26

18

Hilversum

12

0

27

7

43

12

Purmerend

7

5

32

11

25

22

Zaanstad

7

10

17

24

19

23

12

8

22

14

23

21

totaal respons

90

autochtone allochtone alleen- huishoudens huishoudens autochtone allochtone staande zonder zonder huishoudens huishoudens allochtonen kinderen kinderen met kinderen met kinderen


2 Vestigingsmotieven

In dit hoofdstuk wordt ingegaan op de motieven van vestiging. Daarna wordt stilgestaan bij de overwegingen voor andere mogelijke woongemeenten die mensen hebben gemaakt en enkele kenmerken van de nieuwe en achtergelaten woning, alsmede de verwachtingen die mensen hebben over de nieuwe woongemeente.

2.1 Vestigingsmotieven In het onderzoek zijn bijna veertig mogelijke vestigingsmotieven voorgelegd. De respondenten konden meerdere vestigingsmotieven opgeven. De meest genoemde reden om naar een bepaalde gemeente te verhuizen is de prettige woonbuurt (schoon, rustig en groen), drie van iedere tien ondervraagden noemt deze reden. Ook verhuist men vaak omdat men een grotere woning wil betrekken (28%), dichtbij de grote stad wil wonen (27%) of omdat er zich een verandering in de gezinssamenstelling heeft voorgedaan (samenwonen, huwelijk of scheiding, 25%). In tabel 2.1 staan de meest genoemde vestigingsmotieven weergegeven. Tabel 2.1 De meest genoemde vestigingsmotieven van de totale respons (in procenten, meer antwoorden mogelijk) prettige woonbuurt (schoon, rustig, groen)

30

grotere woning nodig

28

dichtbij de grote stad

27

samenwonen, huwelijk, scheiding

25

dichter bij werk of opleiding

24

goede bereikbaarheid met openbaar vervoer

22

goede winkelvoorzieningen

20

dichterbij familie of vrienden wonen

17

makkelijk of snel een woning kopen

17

veilige buurt

17

woningen met (grotere) tuin beschikbaar

16

landelijke omgeving rondom deze gemeente

16

goede bereikbaarheid met auto

16

verandering in werk of opleiding

15

makkelijk of snel een woning huren

14

prettige woonbuurt (prettige mensen)

13

betere bereikbaarheid werk of opleiding

11

rustige sfeer van deze gemeente

11

prettige woonbuurt (stedelijke sfeer)

11

voldoende parkeervoorzieningen

10

91


De vestigingsmotieven zijn in de analyse gegroepeerd naar zes domeinen. Deze domeinen zijn: persoonlijke omstandigheden, werk of studie, woning, buurt en omgeving, voorzieningen en de bereikbaarheid. Het meest genoemde motief heeft betrekking op de woning (bijvoorbeeld dat men een grotere woning nodig heeft). Motieven die te maken hebben met de buurt en omgeving (prettige, schone of rustige woonbuurt, prettige buren) worden door 53% van de respondenten genoemd. De bereikbaarheid van de nieuwe gemeente (bijvoorbeeld met auto of openbaar vervoer) is volgens 48% van de respondenten een reden geweest om te verhuizen. Persoonlijke omstandigheden zoals huwelijk, gezinsuitbreiding of scheiding wordt door 47% genoemd als vestigingsmotief. De aanwezigheid van voorzieningen zoals speelvoorzieningen, winkels en uitgaansgelegenheden, wordt door 41% als vestigingsmotief genoemd. Veranderingen in werk of studie is volgens 15% van de respondenten een reden geweest te verhuizen. Tabel 2.2 Vestigingsmotieven geclusterd naar domeinen (in procenten, meer antwoorden mogelijk)

woning

omgeving

bereikbaarheid

persoonlijke omstandigheden

voorzieningen

werk of studie

Almere

71

54

38

51

32

11

Amstelveen

59

57

59

38

55

13

Amsterdam

24

42

58

44

43

31

Haarlem

46

53

48

46

44

19

Haarlemmermeer

75

56

51

36

35

8

Hilversum

46

47

48

54

36

19

Purmerend

68

56

38

60

39

5

Zaanstad

74

59

45

44

47

6

totaal respons

57

53

48

47

41

15

Niet in alle gemeenten spelen motieven die te maken hebben met de woning een even belangrijke rol. Zo blijkt in Amstelveen en Amsterdam de bereikbaarheid veel genoemd als verhuisreden en in Hilversum en Purmerend spelen persoonlijke omstandigheden een belangrijke rol. Dat de vestigingsredenen verschillen per gemeente blijkt ook uit de tabellen 2.3 tot en met 2.10. In deze tabellen staan de vijf meest genoemde vestigingsredenen voor iedere gemeente weergegeven. Mensen die naar Almere zijn verhuisd hebben dat met name gedaan omdat zij een grotere woning nodig hadden (40%). Amstelveen is voor veel vestigers een keuze geweest door de prettige woonbuurt en door de (nabijheid van) stedelijke voorzieningen. Mensen die naar Amsterdam verhuizen doen dit vooral om dichter bij het werk of bij de studie te kunnen wonen. Voor de mensen die zich in Haarlem hebben gevestigd springt er niet echt één reden uit, maar worden verscheidene redenen door een groot deel van de vestigers genoemd. De meest genoemde reden om naar Haarlem te verhuizen is de nabijheid van stedelijke voorzieningen. De grotere woning staat bovenaan bij de vestigers die in Haarlemmermeer zijn gaan wonen.

92


De vestigers uit Hilversum wijken enigszins af door veranderingen in de gezinssamenstelling als meest voorkomende reden van verhuizing te noemen. Evenals Amstelveen zijn mensen voornamelijk naar Purmerend verhuisd voor de prettige woonbuurt. De redenen om naar Zaanstad te verhuizen variëren; naast de behoefte aan een grotere woning is Zaanstad door velen gekozen om de prettige woonbuurt en het feit dat stedelijke voorzieningen dicht in de buurt liggen. Tabel 2.3 Topvijf van alle genoemde vestigingsredenen gemeente Almere (in procenten) grotere woning nodig

39

prettige woonbuurt (schoon, rustig, groen)

33

makkelijk of snel een woning kopen

26


25

kindvriendelijke omgeving

22

Tabel 2.4 Topvijf van alle genoemde vestigingsredenen gemeente Amstelveen (in procenten) prettige woonbuurt (schoon, rustig, groen)

43


42


30


29

veilige buurt

25

Tabel 2.5 Topvijf van alle genoemde vestigingsredenen gemeente Amsterdam (in procenten) dichter bij werk of opleiding

44


30

verandering in werk of opleiding

31

goede uitgaansmogelijkheden

26


25

Tabel 2.6 Topvijf van alle genoemde vestigingsredenen gemeente Haarlem (in procenten) dichtbij de grote stad

32


29

goede winkelvoorzieningen

27


26


24

93


Tabel 2.7 Topvijf van alle genoemde vestigingsredenen gemeente Haarlemmermeer (in procenten) grotere woning nodig

43


33

woningen met (grotere) tuin beschikbaar

28

makkelijke of snelle beschikbaarheid koopwoning

26


25

Tabel 2.8 Topvijf van alle genoemde vestigingsredenen gemeente Hilversum (in procenten) samenwonen, huwelijk, scheiding

34


26

landelijke omgeving rondom deze gemeente

24


24


22

Tabel 2.9 Topvijf van alle genoemde vestigingsredenen gemeente Purmerend (in procenten) prettige woonbuurt (schoon, rustig, groen)

40


33


28

makkelijke of snelle beschikbaarheid koopwoning

28


27

Tabel 2.10 Topvijf van alle genoemde vestigingsredenen gemeente Zaanstad (in procenten) grotere woning nodig

39


37


33


31

veilige buurt

28

2.2 Belangrijkste vestigingsredenen Naast te kijken welke redenen het meest door de respondenten worden genoemd is aan de respondenten gevraagd zelf aan te geven wat voor hen de meest belangrijke redenen waren om te verhuizen. Hiermee wordt inzicht verkregen in de redenen die doorslaggevend waren bij de besluitvorming. Dit heeft voor de totale respons geresulteerd in de volgende topvijf: 3 4 5 6 7

94

grotere woning nodig; samenwonen, huwelijk, scheiding; prettige woonbuurt (schoon, rustig, groen); dichterbij werk of opleiding; dichtbij de grote stad.


In deze topvijf bestaan verschillen tussen de acht gemeenten. Over het algemeen komt de topvijf voor de acht gemeenten afzonderlijk redelijk overeen met de genoemde topvijf voor de totale respons. In een aantal gemeenten zijn andere redenen echter belangrijker. Hieronder staat voor iedere gemeente de topvijf van belangrijkste redenen weergegeven. Tabel 2.11 Topvijf meest belangrijkste redenen, per gemeente Almere 1 grotere woning nodig 2 prettige woonbuurt (schoon…) 3 samenwonen, huwelijk, scheiding 4 makkelijk aan woning te komen 5 goedkope woningen

Amsterdam 1 dichterbij werk 2 samenwonen, huwelijk, scheiding 3 verandering in betaald werk 4 prettige woonbuurt: stedelijk 5 goede uitgaansmogelijkheden

Amstelveen 1 prettige woonbuurt (schoon…) 2 dichtbij de grote stad 3 dichtbij werk 4 grotere woning nodig 5 veilige buurt

Haarlem 1 samenwonen, huwelijk, scheiding 2 dichterbij werk 3 grotere woning 4 dichtbij grote stad 5 verandering in betaald werk

Haarlemmermeer 1 grotere woning nodig 2 prettige woonbuurt (schoon…) 3 dichtbij werk 4 woning met tuin 5 makkelijk aan woning te komen

Purmerend 1 grotere woning nodig 2 prettige woonbuurt (schoon…) 3 samenwonen, huwelijk, scheiding 4 dichtbij familie 5 makkelijk aan woning te komen

Hilversum 1 samenwonen, huwelijk, scheiding 2 dichtbij werk 3 dichtbij familie 4 prettige woonbuurt (schoon…) 5 grotere woning nodig

Zaanstad 1 grotere woning nodig 2 prettige woonbuurt (schoon…) 3 dichtbij grote stad 4 veilige buurt 5 makkelijk aan woning te komen

2.3 Alternatieve gemeenten In deze paragraaf wordt ingegaan op de overwegingen die een rol hebben gespeeld bij de verhuizing naar de huidige woongemeente. Heeft men in het besluitvormingsproces bijvoorbeeld een andere gemeente overwogen of was de keus voor de huidige woongemeente meteen duidelijk? Gemiddeld genomen heeft iets meer dan de helft van de ondervraagden (53%) bij de keuze voor een bepaalde gemeente ook een andere gemeente overwogen. Vestigers in de gemeente Amsterdam hebben het minst vaak een andere gemeente overwogen: voor zeventig procent was Amsterdam de enige optie. Vestigers in de gemeente Haarlemmermeer hebben het vaakst een andere gemeente overwogen (66%). Ook vestigers in Amstelveen, Zaanstad en Almere hebben bij hun uiteindelijke keuze relatief vaak andere gemeente(n) overwogen. In figuur 2.12 staat per gemeente het percentage vestigers weergegeven dat wel een andere gemeente heeft overwogen evenals het percentage vestigers dat geen andere

95


gemeente heeft overwogen. In de figuur is de gemeente waarvan de vestigers het minst vaak een andere gemeente hebben overwogen het eerst genoemd. Figuur 2.12 Heeft u bij de keuze voor gemeente … ook een andere gemeente overwogen?

% 80 70 60 50 geen andere gemeente overwogen

40 30

andere gemeente(n) overwogen

20 10 0 A'dam H'lem P'end H'sum Almere Z'stad A'veen H'meer

totaal

Van de gemeenten die door vestigers zijn overwogen wordt Amsterdam het meest genoemd. Ruim een derde van de vestigers (38%) uit een andere gemeente dan Amsterdam heeft Amsterdam als overweging gehad om te gaan wonen (zie tabel 2.13). In de tabel staat voor elk van de acht gemeenten (de horizontale as) de overwogen gemeentes (de verticale as) die het meest zijn genoemd vetgedrukt. Zo geldt bijvoorbeeld voor de vestigers in de gemeente Almere dat Amsterdam door 35% is overwogen als mogelijke woongemeente.

96


Tabel 2.13 Overwogen gemeenten van vestigers (in procenten, meer antwoorden mogelijk) Almere

A’veen

A’dam

H’lem H’meer

6

21

3

1

3

3


H’sum

P’end

8

11

19

8

9

1

12

1

2

4

overwogen gemeente Almere Amersfoort

9

Amstelveen

17

Amsterdam

35

74

Diemen

17

17

16

Haarlem

9

14

19

Haarlemmermeer

27

13

35

8

12

20

16

47

30

24

27

45

38

9

3

12

11

11

29

10

9

20

14

0

6

7

6

3

2

5

21

6

2

9

1

9

8

6

12

Hilversum

16

3

4

6

1

Purmerend

10

3

4

3

7

1

Utrecht

12

2

16

8

4

28

2

Zaanstad

12

6

9

5

13

2

27

andere gemeente in regio

34

19

14

36

34

48

34

32

32


15

3

16

13

9

9

3

4

9

9

De Amsterdammers die wel een andere gemeente hebben overwogen, hebben het vaakst aan Amstelveen en Almere gedacht. Bij de vestigers uit Zaanstad was Amsterdam de meest genoemde overweging, dit geldt ook voor de vestigers uit Almere, Amstelveen en Haarlem. Vestigers uit Purmerend hadden naast Amsterdam ook Zaanstad hoog op hun lijstje staan. Bij vestigers uit Haarlemmermeer stonden Amstelveen en Haarlem hoog aangeschreven en vestigers uit Hilversum namen vaak Utrecht in overweging. Daarnaast zegt een groot deel van de ondervraagden, uitgezonderd de Amsterdammers en vestigers uit Amstelveen, een andere gemeente in de regio te hebben overwogen (in al die gevallen meer dan 30%).

2.4 Verwachtingen van nieuwe gemeente Een verhuizing naar een andere woning of naar een andere gemeente gaat dikwijls gepaard met verwachtingen over de persoonlijke omstandigheden, de woning, de buurt of andere aspecten van de woonplaats. In het onderzoek is aandacht besteed aan wat vestigers is meegevallen en wat is tegengevallen na de verhuizing naar de nieuwe gemeente. Een derde van de respondenten (35%) rapporteert zowel mee- als tegenvallers, 16% alleen meevallers en 21% louter tegenvallers. Ruim een kwart (28%) heeft meevallers noch tegenvallers ervaren. In tabel 2.14 staat per gemeente weergegeven hoeveel procent van de ondervraagden een meevaller en tegenvaller heeft genoemd en tevens staat voor iedere gemeente de topdrie aan tegenvallers weergegeven.

97


Tabel 2.14 Percentage meevallers en tegenvallers genoemd door de respondenten, per gemeente (in procenten) meevaller genoemd

tegenvaller genoemd

Almere

59

56

1. omgeving 2. voorzieningen 3. bereikbaarheid

Amstelveen

54

44


60


Amsterdam

57

topdrie tegenvallers

Haarlem

50

58

1. voorzieningen 2. omgeving 3. bereikbaarheid

Haarlemmermeer

45

61


Hilversum

43

65


Purmerend

51

50


Zaanstad

46

53


Meevallers Als we naar de meevallers kijken dan hebben deze volgens alle respondenten in meer dan de helft (55%) van de gevallen betrekking op de omgeving van de woning. Omgeving is breed gedefinieerd en hieronder vallen aspecten als goede sfeer, aardige mensen, prettige buurt of gemeente en een rustige omgeving. Op de tweede en derde plaats volgen respectievelijk bereikbaarheid (17%) en voorzieningen (14%). Bij bereikbaarheid moet worden gedacht aan het meevallen van de afstanden, de verbeterde bereikbaarheid van het werk of voorzieningen, verminderd fileleed en goede openbaarvervoerverbindingen. De voorzieningen betreffen een positief oordeel over speelvoorzieningen, parkeervoorzieningen, het winkelaanbod en groenvoorzieningen. Meevallers over persoonlijke omstandigheden (1%) en de woning (3%) worden beduidend minder vaak genoemd. Tussen de gemeenten bestaan geen verschillen in het oordeel over meevallers.

98


Tegenvallers Tegenover meevallers staan iets meer tegenvallers. Voorzieningen (35%) en omgeving (33%) worden door alle respondenten het vaakst genoemd, gevolgd door bereikbaarheid (17%) en de woning (7%). De tegenvallende verwachtingen hangen in tegenstelling tot de meevallers wel samen met de woongemeente. Voorzieningen blijken in Haarlem, Haarlemmermeer en Zaanstad vaker dan gemiddeld tegen te vallen. Het betreft dan in het bijzonder een gebrek aan uitgaansgelegenheden en winkels en onvoldoende dienstverlening door de gemeente. De omgeving wordt vaker negatief beoordeeld in Amstelveen, Amsterdam en Zaanstad. Hier hebben mensen vaker last van andere mensen, vinden zij de sfeer niet prettig of de buurt of stad saai. De bereikbaarheid valt vaker tegen in Almere, Hilversum en Purmerend. Vooral een gebrekkig openbaar vervoer en files worden als negatieve motivatie aangedragen. Ten slotte geeft in Amsterdam en Haarlem de woning vaker reden tot klagen.

99


100


3 Huidige woonsituatie

In dit hoofdstuk wordt de huidige woonsituatie van de vestigers nader bekeken: in wat voor type woning wonen zij, wat voor type woning hebben zij achtergelaten en hoe is de huidige woning gesitueerd ten opzichte van het werk of de studie?

3.1 Kenmerken van de woning Het grootste deel van de vestigers woont in een eengezinswoning (41%) of een etagewoning, flat, appartement of maisonnette (41%). Slechts een klein deel van de vestigers woont in een vrijstaande woning, een seniorenwoning of een jongerenwoning. Tussen gemeenten is een aantal duidelijke verschillen waarneembaar. In Almere (61%), Haarlemmermeer (60%) en Purmerend (57%) wonen de meeste vestigers in een eengezinswoning. Amsterdammers wonen met name in gestapelde hoogbouw zoals etagewoningen, flats, appartementen of maisonnettes (82%). Het aandeel vestigers dat in een seniorenwoning woont is niet heel groot, alleen in de gemeenten Purmerend en Amstelveen is dit hoger dan gemiddeld. Jonge vestigers zoals studenten en jonge doorstromers zijn met name in Amstelveen te vinden: 13% van de vestigers woont in een jongerenwoning of een HAT-woning. Tabel 3.1 Vestigers naar gemeente en type woning (in procenten)

Almere Amstelveen Amsterdam Haarlem

etagewoning, eengezins- appartement, jongerenwoning maisonnette woning, HAT 61 24 1 24

vrijstaand 3

senioren-/ aanleunwoning 2

ander type 9

50

13

0

3

10

6

82

4

0

1

7

35

46

3

1

1

15

Haarlemmermeer

60

20

5

4

1

11

Hilversum

38

41

2

6

1

13

Purmerend

57

28

1

2

6

6

Zaanstad

49

29

1

7

2

12

totaal respons

41

41

4

3

2

10

De helft van alle ondervraagde vestigers woont in een koopwoning (52%), een kwart (23%) woont in een huurwoning van een woningbouwvereniging en 11% huurt een woning van een particuliere verhuurder. De overige vestigers wonen in een studentenflat, op kamers of in een andere woonsituatie (bijvoorbeeld een woongroep of begeleid wonen).

101


Tabel 3.2 Vestigers naar gemeente en woonsituatie (in procenten) op kamers, studentenflat

particuliere huur

sociale huur

koop

anders

3

4

27

63

3

Amstelveen

24

10

22

42

3

Amsterdam

18

23

26

25

9

Haarlem

15

16

12

51

6

Almere

Haarlemmermeer

5

3

25

66

1

Hilversum

7

21

14

50

9

Purmerend

2

2

32

62

3

Zaanstad

2

4

29

61

5

10

11

23

52

5

totaal respons

Niet in alle gemeenten is de woonsituatie van de vestigers hetzelfde. In Haarlemmermeer, Almere, Purmerend en Zaanstad is het aandeel vestigers dat in een koopwoning woont opvallend groter dan gemiddeld: meer dan 60% van deze vestigers woont in een koopwoning. Het aandeel koopwoningen is relatief laag in Amsterdam en Amstelveen waar het aandeel studenten en huurders van particulieren het grootst is. In Haarlem en Hilversum ligt het aandeel koopwoningen rond het gemiddelde. Vestigers die een woning huren van een particuliere verhuurder zijn met name te vinden in Amsterdam, Hilversum en Haarlem. Het huren van een woning van een woningbouwcorporatie wordt in alle gemeenten, uitgezonderd Hilversum en Haarlem, meer dan gemiddeld gedaan. Het aandeel is echter het grootst in de gemeente Purmerend. Het aandeel studenten is duidelijk groter in Amstelveen, Amsterdam en Haarlem.

3.2 Dynamiek op de woningmarkt In deze paragraaf wordt voor iedere gemeente de huidige woonsituatie vergeleken met de vorige. Tevens wordt er aandacht besteed aan starters op de woningmarkt. In de gemeente Almere is onder de vestigers die geen zelfstandige woonruimte achterlaten een doorstroming naar zowel de huursector als de koopsector te zien. Vestigers die voorheen een woning huurden stromen vooral door naar koopwoningen. Voormalige kamerbewoners komen ook in Amstelveen veelal op kamers terecht. De voormalige huurders worden voor bijna de helft kopers, de andere helft blijft in Amstelveen ook een woning huren. In Amsterdam is er veel doorstroming naar huurwoningen, zowel van kamerbewoners als van huurders als van een deel van de voormalige kopers. Amsterdam is de gemeente waar het meest voormalige huiseigenaren weer een woning huren. Voormalige studenten komen in Haarlem verschillend terecht: een deel blijft op kamers, een deel huurt en een deel koopt. Voormalige huurders blijken in de gemeente Haarlem vooral een woning te kopen. Ook in Haarlem kunnen kopers die een koopwoning elders achterlaten goed terecht. Voor de gemeente Haarlemmermeer geldt dat er veel doorstroming is naar een koopwoning. Onder alle groepen is er een relatief groot deel dat een woning koopt in deze gemeente. 102


In Hilversum blijken de vestigers die in de vorige gemeente een koopwoning hadden ook in de nieuwe situatie vooral in een koopwoning te wonen. Voor de overige vestigers geldt dat er doorstroming is naar zowel huur- als koopwoningen. Voor vestigers uit de gemeente Purmerend geldt dat een kleine meerderheid van voormalige huurders een woning heeft gekocht. De helft van de vestigers die niet zelfstandig woonden heeft een woning gekocht. In de gemeente Zaanstad is er onder voormalige kamerbewoners een doorstroom naar de koopsector. De forse meerderheid van de vestigers die in de vorige gemeenten een woning bezaten hebben weer een woning in Zaanstad gekocht. De helft van de voormalige huurders heeft ook een woning gekocht. Tabel 3.3 Vestigers naar vorige woonsituatie en de huidige woonsituatie, gemeente Almere 4 (in procenten) op kamers, studentenflat

particuliere/ sociale huur

koop

anders

op kamers, studentenflat

8

43

45

4

particuliere/sociale huur

1

31

66

2

koop

1

12

84

3

10

50

30

10

vorige woonsituatie

anders

Tabel 3.4 Vestigers naar vorige woonsituatie en de huidige woonsituatie, gemeente Amstelveen (in procenten) op kamers, studentenflat


koop

anders


58

18

19

3


4

50

45

1

koop

1

11

81

4

47

21

16

16

vorige woonsituatie

anders

Tabel 3.5 Vestigers naar vorige woonsituatie en de huidige woonsituatie, gemeente Amsterdam (in procenten) op kamers, studentenflat


koop

anders


27

45

16

10


4

57

33

5

koop

6

39

48

6

anders

0

85

8

8

vorige woonsituatie

4

De categorie ‘inwonend’ staat niet vermeld bij de huidige woonsituatie aangezien deze groep niet in het onderzoek is betrokken. Wel kan het voorkomen dat men, vóórdat men in de huidige woning kwam te wonen, inwonend was bij ouders of familie/vrienden.

103


Tabel 3.6 Vestigers naar vorige woonsituatie en de huidige woonsituatie, gemeente Haarlem (in procenten) op kamers, studentenflat


koop

anders


36

26

29

9


1

32

63

3

koop

1

20

77

2

21

53

11

11

vorige woonsituatie

anders

Tabel 3.7 Vestigers naar vorige woonsituatie en de huidige woonsituatie, gemeente Haarlemmermeer (in procenten) op kamers, studentenflat


koop

anders


21

29

47

1


0

41

57

1

koop

2

5

91

2

anders

0

40

45

5

vorige woonsituatie

Tabel 3.8 Vestigers naar vorige woonsituatie en de huidige woonsituatie, gemeente Hilversum (in procenten) op kamers, studentenflat


koop

anders


14

44

30

11


2

34

54

9

koop

1

20

78

1

22

35

13

30

vorige woonsituatie

anders

Tabel 3.9 Vestigers naar vorige woonsituatie en de huidige woonsituatie, gemeente Purmerend (in procenten) op kamers, studentenflat


koop

anders


6

41

49

5


1

40

57

1

koop

0

15

84

0

anders

0

43

33

24

vorige woonsituatie

104


Tabel 3.10 Vestigers naar vorige woonsituatie en de huidige woonsituatie, gemeente Zaanstad (in procenten) op kamers, studentenflat


koop

anders


7

27

62

0


0

40

53

7

koop

0

8

88

3

anders

0

75

21

4

vorige woonsituatie

Als er wordt gekeken naar de doorstroom van huurwoning naar huurwoning, van huurwoning naar koopwoning en van koopwoning naar koopwoning uitgedrukt in een percentage van het totaal aantal vestigers per gemeente dan valt een aantal ontwikkelingen op. De doorstroom van huurwoning naar huurwoning is het grootst in Amstelveen en in Zaanstad. Een vijfde van de vestigers in deze twee gemeenten heeft in de vorige gemeente een huurwoning achtergelaten om vervolgens weer een huurwoning te betrekken. De doorstroom van een huurwoning in de oude gemeente naar een koopwoning is het grootst in Almere, Purmerend en wederom Zaanstad. Huidige woningeigenaren die in hun vorige woonsituatie ook al een koopwoning hadden komen relatief veel voor in Haarlemmermeer, Purmerend en Hilversum. Tabel 3.11 Doorstroom per gemeente naar meest voorkomende woonsituaties (in procenten van het totaal aantal ondervraagde vestigers per gemeente) starters

Almere

vanuit zelfstandige woonruimte

inwonend naar huur

inwonend naar koop

huur naar huur

huur naar koop

koop naar koop

10

11

15

32

17

Amstelveen

6

6

22

20

15

Amsterdam

25

9

16

9

6

Haarlem

10

11

11

22

16

6

10

17

24

28

Hilversum

14

10

11

17

21

Purmerend

8

10

18

26

22

Zaanstad

6

14

20

26

17

Haarlemmermeer

Starters Onder starters op de woningmarkt worden vestigers verstaan die in de vorige woonsituatie geen zelfstandige woonruimte bewoonden (op kamers, in een studentenflat of inwonend) en die in de nieuwe situatie in een huur- of koopwoning wonen. Het percentage starters verschilt per gemeente. Amsterdam en Hilversum kennen de hoogste percentages starters, respectievelijk 34% en 24%. De gemeente Amstelveen kent het laagste percentage starters (12%). Ook in Haarlemmermeer is het percentage starters relatief klein (16%).

105


De doorstroom van starters naar huurwoningen (uitgedrukt in een percentage van het totaal aantal vestigers per gemeente) is vooral groot in Amsterdam: een kwart van alle vestigers in Amsterdam start in een huurwoning (driekwart van de starters; zie tabel 3.11). In Zaanstad is de stroom van starters naar koopwoningen het grootst: 14% van de vestigers start in een koopwoning (zeven van iedere tien starters). Ook in Haarlemmermeer is de doorstroom van starters naar koopwoningen groter dan van starters naar huurwoningen. In de overige gemeenten is de stroom naar huur of koop nagenoeg aan elkaar gelijk.

3.3 Overige kenmerken van de woning Van alle ondervraagde vestigers blijkt slechts een gering deel de eerste bewoner te zijn (12%). Dit percentage is opvallend hoger in Haarlemmermeer. Ook in de gemeente Almere is een relatief groot deel van de vestigers de eerste bewoner van de nieuwbouwwoning. Figuur 3.12 Aandeel eerste bewoners (in procenten)

45

%

40 35 30 25 20 15 10 5 0 H'meer Almere P'end Z'stad A'dam A'veen H'sum H'lem

totaal

Oplevertijd nieuwbouwwoning De oplevertijd van een nieuwbouwwoning varieert volgens opgave van vestigers van direct opleverbaar tot drie jaar. De gemiddelde oplevertijd is ruim dertien maanden. De oplevertijd varieert met de gemeente. Vestigers uit Almere hebben het kortst moeten wachten (gemiddeld 10 maanden). Vestigers uit Zaanstad (16 maanden) en Haarlemmermeer (14 maanden) moesten langer wachten. Purmerend scoort op het gemiddelde. Voor de resterende vier gemeenten is het aantal respondenten met een nieuwbouwwoning te klein om er verder uitspraken over te doen.

106


3.4 Afstand woning - studie / werk De helft van de respondenten werkt of studeert in een andere gemeente dan de gemeente waarin zij wonen (49%); zij moeten pendelen. Dit geldt voor vestigers uit alle gemeenten, behalve voor de vestigers uit Amsterdam. Gemiddeld genomen werkt of studeert 27% van de respondenten in de woongemeente, 9% werkt of studeert in wisselende gemeenten en 15% heeft de vraag niet beantwoord. Het grootste deel van de vestigers die in Amsterdam zijn gaan wonen, werkt ook in deze gemeente (64%), slechts 16% werkt in een andere gemeente. Tabel 3.13 Locatie van werk / studie naar gemeente van vestigers (in procenten) woongemeente

andere gemeente

Almere

19

53

Amstelveen

18

Amsterdam

64

Haarlem

30

wisselend onbekend 8

20

59

8

15

16

12

8

50

10

9

Haarlemmermeer

20

57

10

13

Hilversum

28

46

14

12

Purmerend

13

59

5

23

Zaanstad

18

58

7

16

totaal respons

27

49

9

14

Zes van iedere tien respondenten hebben een werkende of studerende partner. Bijna tweederde van de partners (62%) werkt in een andere gemeente dan de woongemeente. Een derde (29%) heeft werk of een opleiding in de eigen gemeente, Ook hier is het percentage voor de vestigers uit Amsterdam lager dan gemiddeld (26%). Tabel 3.14 Locatie van werk / studie van partner naar woongemeente van vestigers (in procenten) woongemeente

andere gemeente wisselend

Almere

24

68

8

Amstelveen

14

79

7

Amsterdam

61

26

13

Haarlem

29

62

9

Haarlemmermeer

29

64

7

Hilversum

33

58

9

Purmerend

18

74

9

Zaanstad

22

63

15

totaal respons

29

62

10

De gemiddelde afstand in kilometers tussen de woning en het werk/opleiding is 22 kilometer. De gemiddelde afstand tussen de woning en het werk van de partner is nagenoeg gelijk, 24 kilometer. De afstand tussen woning en werk/studie is het grootst voor de vestigers uit Almere: zij leggen gemiddeld meer dan 30 kilometer af. De vestigers uit Amstelveen en Amsterdam leggen de kortste afstand af om hun werk/studie te bereiken, respectievelijk 16 en 18

107


kilometer. De afstand die de vestigers uit de overige gemeenten moeten overbruggen verschillen niet veel van elkaar en liggen rond het gemiddelde. Figuur 3.15 Gemiddelde afstand tussen woning en werk/studie

totaal

Almere respondent partner

Amstelveen Amsterdam Haarlem Haarlemmermeer Hilversum Purmerend Zaanstad

kilometers 0

108

10

20

30

40


4 Beoordeling woongemeente

Hoe aantrekkelijk is de nieuwe gemeente volgens de vestigers? In dit hoofdstuk wordt de beoordeling van de woongemeente op een aantal verschillende aspecten belicht. De volgende aspecten worden beoordeeld: de woning, de buurt, voorzieningen in de buurt en de gemeente en de veiligheid in de buurt.

4.1 Beoordeling woning en woonbuurt Respondenten is gevraagd hun woning te beoordelen. Zij konden dat doen door een rapportcijfer van één tot en met tien te geven voor hun woning. Gemiddeld geven de vestigers een 7,5 voor hun woning. Dit cijfer ligt iets hoger dan gemiddeld in Almere, Haarlemmermeer, Purmerend en Zaanstad en ligt iets lager dan gemiddeld in Amsterdam, Amstelveen, Hilversum en Haarlem. Figuur 4.1 Rapportcijfer woning

10 9 8 7 6 5 4 3 2 1 Almere

A'veen

A'dam

H'lem

H'meer

H'sum

P'end

Z'stad

109


De woonbuurt in het algemeen wordt gemiddeld gewaardeerd met een rapportcijfer 7,3. In Purmerend en Amstelveen ligt dit cijfer iets hoger, in Almere en Hilversum ligt dit cijfer juist wat lager dan gemiddeld. Grote verschillen tussen de gemeenten zijn niet gevonden. Figuur 4.2 Algemeen rapportcijfer woonbuurt

10 9 8 7 6 5 4 3 2 1 Almere

A'veen

A'dam

H'lem

H'meer

H'sum

P'end

Z'stad

Naast een algemeen oordeel over de buurt is tevens een oordeel gevraagd over de volgende aspecten van de buurt: inrichting, groenvoorziening, speelgelegenheden, voorzieningen voor de oudere jeugd en de sfeer. Wat betreft de inrichting van de woonbuurt blijken vestigers uit Amstelveen het meest positief te zijn. Ook de vestigers uit Purmerend geven een rapportcijfer dat iets hoger is dan het gemiddelde cijfer (een 7,3 tegenover een 7,0 gemiddeld). De vestigers uit Hilversum zijn daarentegen iets minder tevreden over de inrichting van hun buurt. De groenvoorzieningen worden opvallend beter gewaardeerd in Amstelveen dan in de overige gemeenten. Gemiddeld genomen worden de groenvoorzieningen met een 7,1 gewaardeerd, in Amstelveen geeft men gemiddeld een 8,1. De gemeenten Hilversum en Haarlem worden minder (maar nog wel voldoende) beoordeeld als het gaat om groenvoorzieningen.

110


Figuur 4.3 Rapportcijfer inrichting buurt

10 9 8 7 6 5 4 3 2 1 Almere

A'veen

A'dam

H'lem

H'meer

H'sum

P'end

Z'stad

H'sum

P'end

Z'stad

Figuur 4.4 Rapportcijfer groenvoorzieningen in de buurt

10 9 8 7 6 5 4 3 2 1 Almere

A'veen

A'dam

H'lem

H'meer

Bij de beoordeling van de speelvoorzieningen is gekeken naar de beoordeling van de gezinnen die kinderen in de betreffende leeftijd hebben. Ouders die één of meerdere kinderen in de leeftijd tot 12 jaar hebben beoordelen de speelvoorzieningen met een 6,1. Ouders uit de gemeenten Almere en Hilversum beoordelen de voorzieningen voor kinderen tot 12 jaar minder dan gemiddeld. In Amstelveen en Haarlem zijn de ouders positiever dan gemiddeld.

111


Figuur 4.5 Rapportcijfer speelgelegenheden voor kinderen tot 12 jaar in de buurt

10 9 8 7 6 5 4 3 2 1 Almere

A'veen

A'dam

H'lem

H'meer

H'sum

P'end

Z'stad

De ouders met kinderen in de leeftijd 12-18 jaar geven gemiddeld een 5,7 voor de voorzieningen voor hun kinderen. Ouders uit Almere en Haarlemmermeer met jongeren in de leeftijd 12-18 jaar zijn het minst te spreken over de voorzieningen voor hun kinderen. Het gemiddeld rapportcijfer voor ouders uit Almere is een 4,9 en ouders uit Haarlemmermeer geven gemiddeld een 4,5. In Amstelveen, Amsterdam, Haarlem en Purmerend zijn ouders positiever dan gemiddeld over de aanwezige voorzieningen voor jongeren.5

5

112

Hierbij moet echter wel worden opgemerkt dat het aantal ouders met kinderen in de leeftijd 12-18 jaar gering is, variërend van 10 respondenten in Haarlemmermeer tot 47 respondenten in Almere.


Figuur 4.6 Rapportcijfer voorzieningen voor jongeren tussen 12 en 18 jaar in de buurt

10 9 8 7 6 5 4 3 2 1 Almere

A'veen

A'dam

H'lem

H'meer

H'sum

P'end

Z'stad

De sfeer in de buurt wordt gemiddeld genomen met een 7,1 gewaardeerd. De meeste gemeenten krijgen volgens de vestigers een cijfer dat rond het gemiddelde ligt. De gemeente Almere scoort met een 6,8 echter net wat lager dan de overige gemeenten. Figuur 4.7 Rapportcijfer sfeer in de buurt

10 9 8 7 6 5 4 3 2 1 Almere

A'veen

A'dam

H'lem

H'meer

H'sum

P'end

Z'stad

113


4.2 Veiligheid De vestigers uit de verschillende gemeenten voelen zich merendeels veilig: overdag wordt de veiligheid gewaardeerd met een 8,3 gemiddeld. ’s Avonds is dit cijfer iets lager, maar nog wel met een 7,4 ruim voldoende. In de volgende figuur staan de rapportcijfers voor de acht gemeenten weergegeven. De rapportcijfers voor de veiligheid overdag voor de gemeenten Almere, Amsterdam en Hilversum zijn lager dan gemiddeld, waarbij Amsterdam het laagste, maar zeker nog een goed rapportcijfer krijgt (8,1). Figuur 4.8 Rapportcijfer veiligheid overdag

10 9 8 7 6 5 4 3 2 1 Almere

A'veen

A'dam

H'lem

H'meer

H'sum

P'end

Z'stad

Ook wat betreft de veiligheid in de avonduren zijn er verschillen gevonden in rapportcijfers. Wederom krijgt de gemeente Amsterdam het laagste rapportcijfer: ’s avonds wordt de veiligheid in de hoofdstad met een 6,8 beoordeeld. Ook Almere en Hilversum scoren wederom lager dan het gemiddelde.

114


Figuur 4.9 Rapportcijfer veiligheid ‘s avonds

10 9 8 7 6 5 4 3 2 1 Almere

A'veen

A'dam

H'lem

H'meer

H'sum

P'end

Z'stad

4.3 Beoordeling voorzieningen Hoe waarderen de vestigers de uitgaansvoorzieningen, de sportvoorzieningen, de recreatievoorzieningen en de winkelvoorzieningen in hun nieuwe gemeente? Uitgaansvoorzieningen worden gemiddeld met een 6,7 gewaardeerd (zie figuur 4.10). Amsterdammers geven duidelijk een hoger rapportcijfer (8,0) dan vestigers in de overige gemeenten. Haarlemmermeer krijgt het laagste rapportcijfer voor de uitgaansvoorzieningen (5,4).

115


Figuur 4.10 Rapportcijfer uitgaansvoorzieningen in de gemeente

10 9 8 7 6 5 4 3 2 1 Almere

A'veen

A'dam

H'lem

H'meer

H'sum

P'end

Z'stad

Bij de beoordeling van de sportvoorzieningen blijkt dat er minder variatie in de gegeven rapportcijfers zit (zie figuur 4.11). Gemiddeld genomen worden de aanwezige sportvoorzieningen in de buurt met een 7,1 gewaardeerd. Amstelveen zit hier net iets boven met een 7,6 en de overige gemeenten scoren rond het gemiddelde. Figuur 4.11 Rapportcijfer sportvoorzieningen in de gemeente

10 9 8 7 6 5 4 3 2 1 Almere

116

A'veen

A'dam

H'lem

H'meer

H'sum

P'end

Z'stad


Figuur 4.12 Rapportcijfer recreatievoorzieningen in de gemeente

10 9 8 7 6 5 4 3 2 1 Almere

A'veen

A'dam

H'lem

H'meer

H'sum

P'end

Z'stad

Wat betreft recreatievoorzieningen en winkelvoorzieningen zijn er duidelijke verschillen waarneembaar tussen de acht gemeenten. De recreatievoorzieningen in de gemeenten worden met gemiddeld een 7,2 beoordeeld. Almere, Amstelveen, Haarlem en Hilversum worden beter dan gemiddeld beoordeeld als het gaat om recreatievoorzieningen en de gemeente Zaanstad krijgt het laagste rapportcijfer (6,7). Figuur 4.13 Rapportcijfer winkelvoorzieningen in de gemeente

10 9 8 7 6 5 4 3 2 1 Almere

A'veen

A'dam

H'lem

H'meer

H'sum

P'end

Z'stad

117


Amstelveen, Amsterdam en Haarlem worden goed beoordeeld wat betreft de aanwezige winkelvoorzieningen. Almere, Haarlemmermeer en Zaanstad krijgen volgens hun nieuwe inwoners een rapportcijfer dat opvallend lager ligt dan het gemiddelde (7,5).

118


5 Zoekgedrag op woningmarkt

In dit hoofdstuk wordt beschreven op welke wijze vestigers hebben gezocht naar hun huidige woning. Dit kan door het gebruik van intermediairen als de makelaar, de woningbouwvereniging of familie en vrienden en door het raadplegen van informatiebronnen zoals het internet of de Woonkrant. Daarnaast wordt ook ingegaan op de zoekduur op de woningmarkt.

5.1 Informatiebronnen Het aantal kanalen dat bij het zoeken naar een woning is geraadpleegd, loopt op tot twaalf. Zes van iedere tien vestigers hebben één kanaal gehanteerd, twee van iedere tien hebben er twee geraadpleegd en 18% heeft er drie of meer gebruikt. De makelaar en advertenties op internet zijn de belangrijkste zoekkanalen op de regionale woningmarkt (respectievelijk door 28% en 29% genoemd). Het informele circuit van familie en vrienden is goed voor een vijfde van de gehanteerde bronnen of intermediairen. Het gebruik van bepaalde informatiebronnen of intermediairen varieert met het type woning waarnaar wordt gezocht. Ruim een kwart van de ondervraagden heeft met de hulp van een makelaar een woning gevonden. De makelaar wordt het meest ingeschakeld door mensen die op zoek zijn naar een vrijstaande woning of een eengezinswoning. Deze groep is ook vaak (respectievelijk 37% en 35%) aan een huis gekomen via een advertentie. Familie, vrienden en kennissen worden door alle groepen geraadpleegd, ongeacht het type huis waarin men woont. De Woonkrant, Woningnet en de woningbouwvereniging zijn bronnen geweest voor respondenten die in een etagewoning wonen, jongerenwoning of seniorenwoning wonen.

119


Figuur 5.1 Bron of intermediair voor huidige woning

internet makelaar familie/vrienden Woonkrant gelezen Woningnet geraadpleegd woningbouwvereniging advertentie krant advertentie aan woning woningbemiddelingsbureau bij gemeente geïnformeerd andere wijze

%

0

5

10

15

20

25

30

35

Het zoekproces bij mensen die een woning willen huren verloopt anders dan bij mensen die op zoek zijn naar een koopwoning. Uit de volgende tabel valt af te lezen dat huurders in het bijzonder hebben gezocht via de woningbouwvereniging (28%), op Woningnet (27%), bij familie, vrienden of kennissen (27%) en via de Woonkrant (24%). Kopers hebben vooral gezocht met een makelaar (46%) of via internet (39%). Ook geldt voor een deel van hen dat ze via familie, vrienden of kennissen hun koopwoning hebben gezocht (15%). Deze informatiebronnen en intermediairen sluiten elkaar niet uit; vaak wordt een combinatie van deze kanalen gehanteerd. Tabel 5.2 Informatiebronnen van huurders en kopers (in procenten, meer antwoorden mogelijk) huur

koop

10

46

woningbouwvereniging

28

2

woningbemiddelingsbureau

11

1

gereageerd op koop, huur-advertentieposter aan woning

7

10

projectontwikkelaar

0

3

makelaar

geïnformeerd bij bouwplaats, aannemer

0

1

geïnformeerd, ingeschreven bij gemeente

6

4

27

15

Woonkrant gelezen

24

13

Woningnet geraadpleegd

27

8

advertentie in krant gelezen

10

9

advertentie op internet gelezen

14

39

andere wijze

18

17

niet gezocht

7

3

familie, vrienden, kennissen

120


Er bestaan tussen gemeenten verschillen in het zoekgedrag en het gebruik van informatiebronnen. In Almere, Haarlem en Purmerend hebben vestigers vaker dan gemiddeld gebruikgemaakt van de diensten van een makelaar. Het internet is een medium dat veelvuldig wordt gebruikt bij het zoeken naar een woning. Vestigers woonachtig in Hilversum, Almere en Zaanstad noemen dit kanaal wat vaker dan gemiddeld. Vestigers woonachtig in Amstelveen hebben relatief vaak Woningnet geraadpleegd. Amsterdammers zijn relatief vaak aan hun huidige woning gekomen via familie,vrienden en kennissen (door 38% genoemd), en dit geldt voor hen ook opvallend vaker dan voor de vestigers uit andere gemeenten. Naast Amsterdammers zijn ook de vestigers uit Haarlem en Hilversum vaker dan gemiddeld aan hun huidige woning gekomen via het informele circuit. In Zaanstad is de Woonkrant veel genoemd, evenals Woningnet. Tabel 5.3 Vestigers naar bron/intermediair (in procenten, meer antwoorden mogelijk) familie, vrienden, kennissen Woonkrant

andere wijze Woningnet

woningbouwvereniging

advertentie op internet

makelaar

Almere

34

34

12

15

16

16

15

Amstelveen

27

24

14

17

19

22

17

Amsterdam

21

21

38

17

19

22

22

Haarlem

32

33

25

15

21

10

10

Haarlemmermeer

30

23

18

21

14

18

9

Hilversum

35

31

24

21

16

12

15

Purmerend

24

33

17

19

16

16

13

Zaanstad

33

28

16

23

16

20

11

totaal respons

29

28

21

18

17

17

14

121


5.2 Zoekduur op woningmarkt Het vinden van een woning kan soms zeer snel gebeuren, maar het kan ook zeer lang duren. De zoekduur varieert van korter dan één maand tot tien jaar. Gemiddeld hebben vestigers tien maanden naar een woning gezocht. De helft van de vestigers heeft binnen zes maanden een woning gevonden. In onderstaande tabel is de gemiddelde zoekduur per gemeente voor koop- en huurwoningen vermeld. Niet-zelfstandige woonruimte is buiten beschouwing gelaten. Het vinden van een huurwoning duurt langer dan het verkrijgen van een koopwoning. Op de huurmarkt zijn de snelste tijden gerealiseerd in Hilversum, Haarlem en Almere. Het vinden van een huurwoning in Haarlemmermeer en Zaanstad duurt het langst. Ook op de koopmarkt scoren Haarlem, Hilversum en Almere volgens opgave van de vestigers de kortste zoektijden. Tabel 5.4 Gemeenten van vestigers naar gemiddelde zoekduur (in maanden) Almere

122

huurwoning

12,1

koopwoning

6,1

totaal respons

7,9

A’veen A’dam H’lem H’meer 14,7

H’sum

P’end

22,7

8,4

17,2


13,7

11,2

19,2

14,6

8,4

8,5

5,9

8,9

6,5

7,7

7,3

7,3

12,5

11,1

7,6

12,5

6,9

10,7

11,3

10,1


6 De toekomst

Voor sommige vestigers is hun huidige nieuwe woongemeente het voorlopige eindpunt in hun wooncarrière; voor anderen is het één van de nog vele te maken stappen. Vestigers is gevraagd naar de toekomst te kijken en een inschatting te willen maken of zij binnen twee jaar zullen verhuizen. Daarnaast is gevraagd wat voor hen motieven zijn om uit de huidige gemeente te vertrekken. Allereerst zal worden gekeken of vestigers, in het geval dat ze zouden verhuizen, weer zouden kiezen voor dezelfde gemeente of voor een andere gemeente.

6.1 Andere gemeente als nieuwe bestemming De tevredenheid met een gemeente kan, naast het geven van rapportcijfers voor diverse aspecten van een gemeente, worden afgeleid uit het feit of mensen als ze zouden moeten verhuizen weer voor dezelfde gemeente zouden kiezen. Dit blijkt voor ruim de helft van de respondenten het geval te zijn (55%). Vier van iedere tien ondervraagden zeggen echter voor een andere gemeente te kiezen (42%) en vier procent van de vestigers kan die keus nu nog niet maken. Amsterdammers en vestigers uit Haarlem zeggen het vaakst weer voor dezelfde gemeente te kiezen, vestigers uit Haarlemmermeer doen dit het minst vaak. Tabel 6.1 Indien u zou verhuizen zou u dan weer kiezen voor dezelfde gemeente of voor een andere gemeente? (in procenten, meer antwoorden mogelijk)

Amsterdam

woongemeente

andere gemeente

weet (nog) niet

68

29

3

Haarlem

61

35

4

Amstelveen

59

36

2

Purmerend

57

41

2

Zaanstad

54

42

5

Hilversum

48

47

4

Almere

48

50

5

Haarlemmermeer

41

56

4

totaal respons

55

42

4

Degenen die weten naar welke andere gemeente ze zouden willen verhuizen noemen Amsterdam het meest (18%). De overige RSA-gemeenten worden in mindere mate genoemd. Een andere gemeente in de regio en een andere gemeente in Nederland worden ook door een groot deel van de ondervraagden aangegeven als mogelijke nieuwe woonplaats. Een derde (32%) weet niet naar welke andere gemeente ze zouden willen verhuizen. Voor de ondervraagde vestigers uit alle gemeenten geldt dat het grootste deel in geval van verhuizing weer voor de eigen gemeente zou kiezen. Daarnaast weet een groot deel

123


van de ondervraagden die in een andere gemeente zouden willen wonen, niet in welke andere gemeente dat dan zou kunnen zijn. Hieronder zijn de meest genoemde voorkeuren vermeld van de vestigers die wel een (aantal) gemeente(n) wisten te noemen. Tabel 6.2 Gemeenten van vestigers naar optie nieuwe bestemming (in procenten, meer antwoorden mogelijk) Almere

A’veen A’dam H’lem H’meer

H’sum

P’end

4

3


overwogen gemeente Almere

3

6 3

1

1

4

0

0

2

6

1

9

0

4

2

4

18

20

13

17

18

18

0

1

2

3

1

2

10

3

7

5

6

Amersfoort

4

Amstelveen

6

0

Amsterdam

19

41

Diemen

5

1

1

Haarlem

5

7

8

0

Haarlemmermeer

2

6

5

2

Hilversum

8

0

5

0

2

1 2

Purmerend

0

0

2

0

0

1

Utrecht

6

0

7

3

0

10

Zaanstad

6

3

2

3

2

1

0

2

1

1

2

2

4

20

17

1

2

3

0

5

1

3

andere gemeente in regio

11

9

17

23

19

21

16


17

10

21

13

9

14

9

8

13

7

6

8

7

13

14

8

10

9

36

25

30

39

30

26

35

35

32

geen voorkeur weet niet

2

Voor de vestigers uit Almere is Amsterdam een veel genoemde keus (19%). Daarnaast zou een deel in een andere gemeente in Nederland willen wonen (17%) en zou een wat kleiner deel in een andere gemeente in de regio willen wonen (11%). Het grootste deel van de vestigers uit Amstelveen kiest voor Amsterdam (41%), de overige gemeenten worden in veel mindere mate genoemd. Amsterdammers hebben de meeste voorkeur voor een andere gemeente in Nederland (21%) of een andere gemeente in de regio (17%). Daarnaast zou Haarlem voor 8% een goede optie zijn. Opvallend is dat Haarlemmers duidelijk minder vaak kiezen voor één van de RSAgemeenten: geen van de vestigers uit Haarlem heeft Zaanstad, Almere, Purmerend, Hilversum, Haarlem en Diemen genoemd als mogelijke woongemeente. Voor een groot deel van de Haarlemmers is een andere gemeente in de regio een optie (23%) of Amsterdam (18%). Amsterdam (20%) en een andere dan de genoemde gemeenten in de regio (19%) zijn de twee meest genoemde antwoorden van de respondenten die zich in Haarlemmermeer hebben gevestigd. Vestigers uit Hilversum geven relatief vaker de voorkeur aan een andere gemeente in de regio (22%) dan aan de andere genoemde gemeenten. Wel blijken ook hier Amsterdam (13%) en een andere gemeente in Nederland (15%) door redelijk wat ondervraagden te worden genoemd. Ook vestigers uit Purmerend noemen vaak de gemeente Amsterdam (17%), een bijna even groot deel noemt echter een andere dan de genoemde gemeenten in de regio (16%).

124


De vestigers uit Zaanstad willen het liefst in de regio blijven wonen, 20% zou voor een andere dan de genoemde gemeenten in de regio kiezen en 18% zou in Amsterdam willen wonen. Degenen die er de voorkeur aangeven om weer in dezelfde gemeente te gaan wonen blijken in alle gemeenten met name ouderen te zijn. Leeftijdsgroepen en type huishouden Bij de vestigers die hebben aangegeven een andere gemeente te overwegen bij een eventuele verhuizing is gekeken of er verschillen bestaan wat betreft leeftijd en type huishouden. Bij de leeftijdsgroepen is onderscheid gemaakt in drie categorieën, 18-34 jarigen, 35-54 jarigen en 55 plussers. Bij het huishoudentype is onderscheid gemaakt naar alleenstaanden en meerpersoonshuishoudens. Zoals uit onderstaande tabel valt af te lezen zijn er bij een aantal gemeenten verschillen tussen leeftijdsgroepen en typen huishouden waarneembaar. In Amstelveen, Almere en Haarlemmermeer geldt dat de jongere vestigers relatief vaker dan de oudere vestigers aangeven een andere gemeente te overwegen. In Haarlem zijn het met name de 55 plussers die vaker een andere gemeente in overweging zouden nemen, in Hilversum en Zaanstad zijn het naast de ouderen ook vaak de jongere vestigers die een andere gemeente zouden overwegen. Bij de gemeente Purmerend valt op dat ouderen veel minder vaak een andere gemeente als alternatief hebben, zij blijven liever in de huidige gemeente wonen. Bij de gemeente Amsterdam ten slotte zijn er nauwelijks verschillen tussen leeftijdsgroepen waarneembaar. Wat betreft het huishoudentype blijkt dat in de meeste gevallen alleenstaanden vaker voor een andere gemeente zouden kiezen dan meerpersoonshuishoudens. Alleenstaanden zijn doorgaans flexibeler op de woningmarkt en verhuizen ook vaker op het moment dat zij gaan samenwonen. Uitzonderingen hierop zijn Haarlem en Purmerend, waar de twee groepen niet van elkaar verschillen en Amsterdam, waar meerpersoonshuishoudens vaker een andere gemeente overwegen dan alleenstaanden. Dit is kenmerkend voor Amsterdam waar het moeilijker is een geschikte of betaalbare woning voor een gezin te vinden. Tabel 6.3 Vestigers die een andere gemeente zouden overwegen, naar leeftijdsgroep en huishoudentype (in procenten, meer antwoorden mogelijk) Almere

A’veen

A’dam

18-34 jaar

54

44

29

35-54 jaar

48

30

34

55 plussers

44

18

26

alleenstaand

58

43

meerpersoons

50

29

H’lem

H’meer

H’sum

P’end

Z’stad

34

62

38

51

52

44

44

42

47

39

46

44

49

24

53

21 32

35

64

55

40

53

35

54

46

42

40

leeftijd

huishoudentype

125


6.2 Verhuisgeneigdheid De helft van de respondenten (46%) wil zeker of misschien verhuizen en een klein deel heeft reeds een andere woning gevonden (3%). Vier van iedere tien ondervraagden geven aan beslist niet binnen twee jaar te willen verhuizen (42%). Twaalf procent geeft aan niet te weten of zij binnen twee jaar willen verhuizen. De vestigers denken hier niet in iedere gemeente hetzelfde over. Vestigers uit Zaanstad, Purmerend en Haarlemmermeer geven relatief vaak aan niet te willen verhuizen. Vestigers uit Amsterdam en Haarlem geven relatief vaak aan beslist wel of misschien te willen verhuizen. In figuur 6.4 zijn de resultaten weergegeven. Wat opvalt is dat van de Amsterdammers en Haarlemmers die zich de afgelopen twee jaar in deze steden hebben gevestigd, het grootste deel aangeeft waarschijnlijk of zeker wel wil verhuizen binnen twee jaar. In Haarlemmermeer, Purmerend en Zaanstad is het percentage dat niet wil verhuizen opvallend groter dan het percentage dat zeker of misschien wil verhuizen. In de overige drie gemeenten, Almere, Amstelveen en Hilversum is het percentage vestigers dat wil verhuizen ongeveer gelijk aan het percentage dat niet wil verhuizen. 6

Figuur 6.4 Verhuisgeneigdheid (binnen twee jaar)

100

%

90 80 70 60 50

(eventueel) wel beslist niet

40 30 20 10 0 Almere A'veen A'dam

H'lem

H'meer H'sum

P'end

Z'stad

De ondervraagden die hebben aangegeven binnen twee jaar te willen verhuizen zijn verdeeld in hun mening wat betreft hun nieuwe woonplaats. Iets meer dan de helft van de ondervraagden (53%) geeft aan naar een andere gemeente te willen verhuizen, 44% zegt binnen de huidige gemeente te willen verhuizen en 4% houdt beide bestemmingen open. Het zijn met name Amsterdammers (58%) en Haarlemmers (51%) die aangeven dat ze

6

126

De percentages tellen niet op tot 100% aangezien de vestigers die geen antwoord wisten en de vestigers die al een andere woning hebben gevonden niet zijn opgenomen in de figuur.


binnen hun eigen woongemeente willen verhuizen, de overige vestigers willen vaker naar een andere gemeente verhuizen. Wat opvalt is dat, hoewel een groter deel van de vestigers uit Amsterdam en Haarlem aangeeft te willen verhuizen, zij met name binnen hun huidige woonplaats een andere woning zoeken. In de overige gemeenten is het aandeel vestigers dat beslist niet wil verhuizen veel groter, en diegenen die wel willen verhuizen, willen dan ook relatief vaak naar een andere gemeente verhuizen. Van de Amsterdammers die hebben aangegeven te willen verhuizen zegt ruim een kwart te willen vertrekken naar een andere gemeente in Nederland (28%). Een vijfde zegt nog helemaal geen idee te hebben (21%). Zeventien procent noemt het buitenland, 16% noemt Almere, 14% Haarlem en 13% een andere gemeente in de buurt. Vestigers uit Zaanstad geven aan graag naar Amsterdam te willen verhuizen (30%), 21% noemt een andere regio in de buurt, 17% noemt het buitenland en 27% heeft nog geen idee. Amsterdam is ook voor de vestigers uit Almere een veel genoemde woonplaats (21%). Ook noemt 22% een andere gemeente in Nederland als optie, noemt 11% het buitenland en zegt 28% nog geen idee te hebben. Een kwart van de vestigers uit Purmerend zou graag willen verhuizen naar een andere gemeente in de buurt (25%), nog eens een kwart (24%) wil naar Amsterdam verhuizen en eenzelfde deel (24%) heeft hier nog geen idee over. Voor de vestigers uit Amstelveen is Amsterdam de meest genoemde optie (44%). Volgens 18% is het buitenland een optie, 15% noemt een andere gemeente in Nederland en een even groot deel heeft nog geen idee (15%). De vestigers uit Haarlemmermeer willen het liefst in de buurt blijven wonen: 32% noemt een andere gemeente in de buurt, 31% noemt Amsterdam en 18% heeft nog geen idee. Voor de vestigers uit Hilversum zijn naast een andere gemeente in de buurt (28%) of in Nederland (18%) Amsterdam (17%) en Utrecht (10%) mogelijke woonplaatsen. De Haarlemmers die wel een idee hebben over waar ze eventueel zouden willen gaan wonen geven vooral aan dat zij het liefst in een andere gemeente in de buurt (23%), in Amsterdam (19%), in het buitenland (17%) of in een andere gemeente in de regio (13%) zouden willen wonen.

6.3 Mogelijke vertrekmotieven Bij een verhuizing kunnen naast vestigingsmotieven, de zogenaamde pull-factoren, ook vertrekmotieven, de push-factoren, een rol spelen. Hierbij valt te denken aan motieven die te maken hebben met de woning (een te kleine woning) of met de buurt (de buurt bevalt niet). Aan de vestigers is gevraagd of zij binnen twee jaar uit de huidige gemeente zouden willen verhuizen. De respondenten die zeker of misschien willen verhuizen is gevraagd wat voor redenen zij hiervoor hebben. In het onderzoek zijn ongeveer twintig mogelijke vertrekredenen aan de respondenten voorgelegd. Evenals bij de vestigingsmotieven zijn ook bij de vertrekmotieven de verschillende motieven gegroepeerd in domeinen. Het gaat om de volgende vier domeinen: persoonlijke omstandigheden, woning, omgeving en voorzieningen. Het meest genoemde motief om uit de woongemeente te vertrekken heeft betrekking op de woning

127


van mensen. Dit motief is door 62% van de respondenten genoemd. Een derde (32%) van de betreffende vestigers noemt persoonlijke omstandigheden als motief om te vertrekken, twee van iedere tien respondenten (22%) noemen redenen die met de omgeving te maken hebben en 18% noemt (het ontbreken van) voorzieningen als vertrekmotief. In onderstaande tabel staan de genoemde vertrekmotieven per gemeente weergegeven. Tabel 6.5 Mogelijke vertrekmotieven per gemeente (in procenten, meer antwoorden mogelijk) persoonlijke woning omstandigheden

omgeving

voorzieningen

Almere

45

32

21

22

Amstelveen

65

34

15

5

Amsterdam

69

38

28

19

Haarlem

72

35

16

16

Haarlemmermeer

52

40

17

19

Hilversum

67

29

23

26

Purmerend

52

24

26

18

Zaanstad

61

21

31

23

totaal respons

62

32

22

18

De woning als vertrekmotief wordt in Haarlem, Amsterdam en Hilversum relatief vaak genoemd (respectievelijk 72%, 69% en 67%). In Almere, Haarlemmermeer en Purmerend zeggen de respondenten veel minder vaak dat de woning een rol speelt bij een eventuele verhuizing (respectievelijk 45%, 52% en 52%). Persoonlijke omstandigheden zijn met name voor de respondenten uit Haarlemmermeer (40%) en Amsterdam (38%) redenen om te verhuizen uit de huidige woongemeente. In Zaanstad (21%) en Purmerend (24%) lijken deze factoren een veel minder belangrijke rol te spelen. Respondenten uit Zaanstad, Amsterdam en Purmerend geven vaker dan gemiddeld aan dat de omgeving een motief is om te verhuizen (respectievelijk 31%, 28% en 26%). Voor respondenten uit Amstelveen (15%) en Haarlemmermeer (17%) spelen omgevingsmotieven veel minder een rol. Voorzieningen spelen vooral een rol bij vestigers uit Hilversum (26%), Zaanstad (23%) en Almere (22%). Respondenten uit Amstelveen noemen voorzieningen nauwelijks als verhuismotief (5%). Indien we kijken naar de vertrekmotieven die aan de vier domeinen ten grondslag liggen dan blijkt dat de meest genoemde reden om te vertrekken de te kleine woning is (zie tabel 6.6). Bijna de helft van de respondenten die misschien of zeker willen verhuizen noemt een te kleine woning als reden (47%). Daarnaast noemt een kwart (24%) het ontbreken van of een te kleine tuin/balkon als verhuisreden. Omstandigheden in werk of studie worden door 20% genoemd, 15% noemt de prijs van de woning en eveneens 15% noemt overlast. Ook de slechte kwaliteit van de woning en veranderde omstandigheden in het huishouden worden genoemd, beide door 11% van de respondenten. De vertrekredenen verschillen per gemeente. Wat opvalt is dat in Almere redenen als het niet meer bevallen van de gemeente, onvoldoende voorzieningen en criminaliteit vaker dan gemiddeld worden genoemd.

128


In Amstelveen worden motieven als een te kleine woning en omstandigheden in werk of studie vaker dan gemiddeld genoemd. In Amsterdam is er een grotere variëteit aan genoemde motieven. De te kleine woning, het ontbreken van of een te kleine tuin/balkon, omstandigheden in werk of studie, overlast en criminaliteit worden alle meer dan gemiddeld genoemd door de vestigers. Haarlemmers zouden uit Haarlem willen vertrekken door de te kleine woning, het ontbreken van of een te kleine tuin/balkon, de prijs van de woning en de slechte kwaliteit van de woning. In Haarlemmermeer spelen omstandigheden in werk of studie, het niet meer bevallen van de gemeente en onvoldoende voorzieningen een rol bij een eventuele verhuizing. Vestigers uit Hilversum geven meer dan gemiddeld aan te zouden willen verhuizen door de hoge prijs van de woning, de slechte kwaliteit van de woning, onvoldoende of dure parkeervoorzieningen en het weinige groen in de buurt. In Purmerend spelen overlast en onvoldoende voorzieningen meer dan gemiddeld een rol bij een eventuele verhuizing. In Zaanstad ten slotte worden ook diverse motieven meer dan gemiddeld genoemd. Overlast, omstandigheden in het huishouden, criminaliteit, onvoldoende voorzieningen en onvoldoende scholen worden allen meer dan gemiddeld genoemd als verhuisredenen. Tabel 6.6 Vertrekredenen van de vestigers uit de acht gemeenten (in procenten, meer antwoorden mogelijk) Almere A’veen

A’dam

H’lem H’meer

H’sum

totaal P’end Z’stad respons

te kleine woning

37

54

50

55

36

49

39

42

47

geen of kleine tuin, balkon

11

20

29

36

17

27

17

22

24

omstandigheden in werk/studie

16

25

27

23

26

17

13

5

20

7

14

18

22

15

20

7

13

15

prijs van de woning overlast (buren/vervuiling)

12

10

20

13

10

17

22

18

15

slechte kwaliteit woning

3

6

13

15

8

18

10

9

11

omstandigheden in huishouden

7

11

13

12

7

10

11

16

11

weinig/dure parkeervoorzien.

3

2

8

10

7

21

6

8

8

10

5

11

2

6

6

4

13

7

9

2

8

5

1

6

9

5

6

criminaliteit in buurt onvoldoende speelvoorzien. te weinig groen in buurt

3

2

6

5

7

10

3

6

5

deze gemeente bevalt niet meer

11

2

2

3

13

6

1

6

5

buurt verkeersonveilig voor kind

3

2

4

3

0

6

6

6

4

woonomgeving ging achteruit

5

1

4

5

3

2

6

2

4

12

1

2

0

8

1

7

9

4

onvoldoende scholen

4

0

2

0

1

1

1

7

2

te grote woning

1

0

1

1

3

2

0

0

1

onvoldoende voorzieningen

129


Conclusies

In dit afsluitende hoofdstuk worden de belangrijkste resultaten samengevat en enkele conclusies getrokken.

Belangrijkste vestigingsmotieven De eerste onderzoeksvraag betreft de motieven van mensen om zich een gemeente te vestigen. Bij de keuze voor een nieuwe gemeente spelen uiteenlopende motieven mee; motieven die te maken hebben met de woning, persoonlijke omstandigheden, de woonbuurt, voorzieningen of de bereikbaarheid. Tussen gemeenten bestaan niet alleen opmerkelijke verschillen maar ook overeenkomsten in vestigingsmotieven. Het is opvallend dat in Almere en Haarlemmermeer drie van de vijf belangrijkste verhuismotieven te maken hebben met de woning. Vestigers uit beide gemeenten noemen de grotere woning en de makkelijke beschikbaarheid van een nieuwe woning. Daarnaast wordt in Almere de goedkope woning genoemd en in Haarlemmermeer de beschikbaarheid van woningen met een (grote) tuin. In Purmerend en Zaanstad komen aspecten van de woning twee keer voor in de topvijf van belangrijkste motieven: in beide gemeenten is het volgens vestigers makkelijk om aan een grotere of goedkope woning te komen. Deze vier gemeenten zijn gemeenten waar deze woonwensen vanwege het grote en gevarieerde aanbod van woningen makkelijker gerealiseerd kunnen worden. Mensen die voor deze gemeenten kiezen hechten meer dan in andere gemeenten belang aan het wonen en minder belang aan andere facetten zoals voorzieningen en bereikbaarheid. In Amstelveen, Haarlem en Hilversum wordt het belang van de woning al minder sterk dan elders en spelen andere motieven vaker mee. Vestigers uit Amsterdam noemen de woning helemaal niet bij de belangrijkste vestigingsmotieven. Persoonlijke motieven als samenwonen, gezinsuitbreiding, scheiding of dichter bij de familie wonen zijn bij vestigers uit Almere, Amsterdam, Haarlem, Hilversum en Purmerend een belangrijk motief. In de resterende drie gemeenten worden deze motieven niet naar voren gebracht. Een prettige of veilige woonbuurt heeft bij vestigers uit zeven van de acht gemeenten mede de doorslag voor verhuizing naar de nieuwe gemeente gegeven. Alleen vestigers uit Haarlem noemen dit argument niet. De aanwezigheid van voorzieningen in de eigen gemeente (of in een naburige gemeente), zoals uitgaansmogelijkheden, wordt alleen door Amsterdammers en inwoners van Haarlem als voornaamste vestigingsmotief genoemd. Bereikbaarheid van werk of studie is voor vestigers uit zes gemeenten zeer belangrijk geweest. Voor vestigers uit Almere en Purmerend heeft dit motief minder zwaar gewogen.

130


Dynamiek op de woningmarkt De dynamiek op de woningmarkt kan op uiteenlopende manieren worden beschreven. In dit onderzoek is vooral gekeken naar de woonsituatie waarin vestigers zich tijdens het onderzoek bevinden en naar de woonsituatie die zij in hun vorige gemeente achter hebben gelaten. De woonsituatie wordt in dit onderzoek omschreven als een zelfstandige huur- of koopwoning of een niet-zelfstandige woonruimte (inwonend, studentenflat). Er is gekeken of zich verschillen tussen gemeenten voordoen. Welke gemeenten ontvangen relatief de meeste starters, welke gemeenten zijn verhoudingsgewijs het meest in trek voor mensen op zoek naar een koopwoning en welke gemeenten trekken relatief de meeste huurders? Starters op de woningmarkt zijn onder vestigers uit Amsterdam en Hilversum het best vertegenwoordigd. Een derde van de vestigers in Amsterdam en een kwart van de nieuwe bewoners van Hilversum hebben in deze gemeenten voor het eerst de woningmarkt betreden. Amstelveen is een gemeente die met 12% het kleinste percentage starters trekt. Starters in Amsterdam en in Hilversum kiezen vaker dan in andere gemeenten voor een huurwoning. In Zaanstad en Haarlemmermeer maken starters vaker dan elders de stap naar een koopwoning. In de overige gemeenten is het aandeel starters dat voor een huurwoning kiest nagenoeg gelijk aan het aandeel starters dat voor een koopwoning kiest. In Almere, Purmerend en Zaanstad heeft een kwart tot een derde van de nieuwe bewoners een woning gekocht en een huurwoning achtergelaten. In Almere komt dat bij 32% van de vestigers het vaakst van alle gemeenten voor. Het omgekeerde komt overigens ook, maar in beperkte mate, voor. Amsterdamse vestigers hebben het minst hun oude huurwoning voor een koopwoning kunnen verruilen (9%). De gemeenten Amstelveen en Zaanstad zien vaker vestigers die liever (of noodgedwongen) een woning blijven huren (een vijfde deel): zij hebben ook een huurwoning in hun vorige woonplaats achterlaten. Haarlem en Hilversum trekken het kleinste percentage mensen dat ook daar wil blijven huren (11%). Haarlemmermeer is een gemeente met vestigers die het vaakst een koopwoning achterlaten en in deze gemeente een woning kopen. Drie van iedere tien vestigers in Haarlemmermeer (28%) verruilden hun koopwoning voor een andere koopwoning. In Purmerend en Hilversum deden twee van iedere tien vestigers dit. In Amsterdam is dit gebeurd bij 6% van de vestigers, het kleinste percentage van alle gemeenten.

Vestiging allochtonen De grote gemeenten in de regio hebben de laatste jaren een sterke toename gekend van het aantal inwoners met een niet-westerse achtergrond. Deze toename was zelfs sterker dan in Amsterdam. Niet-westerse allochtonen uit Amsterdam vertrekken ook steeds vaker naar de regio. Met name Almere is sterk in trek bij deze groep. Daarnaast verhuizen allochtonen uit Amsterdam vaker naar andere grote gemeenten in de regio, zoals Purmerend en Zaanstad.

131


Dit ruimtelijke proces is de laatste jaren goed op gang gekomen. Voor de toekomst mag verwacht worden dat ‘Amsterdamse’ allochtonen vaker dan voorheen ook in de regio naar een woning zullen zoeken. Vraagstukken over etnische minderheden beperken zich niet langer tot Amsterdam, maar strekken zich ook uit naar de grote regiogemeenten.

Typologie gemeenten In het onderstaande schema is voor enkele belangrijke kenmerken van de vestigers een typologie naar gemeenten opgenomen. Gemeenten naar kenmerken vestigers (in procenten van alle vestigers per gemeente) Almere

A’veen

A’dam

H’lem

H’meer

H’sum

P’end

Z’stad

47

20

15

20

44

25

39

34

35

21

51

43

35

39

44

42

alleenstaanden

11

56

23

28

19

31

11

16

18-34 jarigen

60

55

77

74

52

63

49

61

9

12

4

6

11

8

19

9

40

21

24

16

23

24

23

33

laag opgeleiden middelbaar opgeleiden

30

15

9

8

22

20

32

27

37

33

37

36

34

28

41

38

hoog opgeleiden

33

52

54

56

44

52

27

35

afkomstig uit Amsterdam

34

49

28

36

15

51

57

woninggrootte woonbuurt persoonlijk

woonbuurt bij grote stad bij werk

bij werk persoonlijk ander werk

persoonlijk bij werk woninggrootte

woninggrootte woonbuurt bij werk

persoonlijk bij werk bij familie

woninggrootte woonbuurt persoonlijk

woninggrootte woonbuurt bij grote stad

huurwoning

31

32

49

28

28

35

34

33

koopwoning

63

42

25

51

66

50

62

61

21

12

33

21

17

24

19

20

15

22

16

11

17

11

18

20

32

20

9

22

24

17

26

26

17

15

6

16

28

21

22

17

40

47

58

54

29

44

28

35

huishoudens met kinderen huishoudens zonder kinderen

55-plussers niet-westerse allochtonen

belangrijkste vestigingsmotief 1 belangrijkste vestigingsmotief 2 belangrijkste vestigingsmotief 3

starters woningmarkt van huur- naar huurwoning van huur- naar koopwoning van koop- naar koopwoning verhuisgeneigd (binnen 2 jaar)

132


Almere Almere is een echte gezinsstad waarin mensen snel een (grotere) woning kunnen krijgen. De vestigers in Almere bewonen dan ook vaak eengezinswoningen en er wordt door hen vaker een woning gekocht dan gehuurd. De woonbuurt is een belangrijk motief om naar Almere te verhuizen, de kindvriendelijke omgeving is een veelgenoemd motief. Daarnaast spelen ook persoonlijke redenen, zoals bijvoorbeeld samenwonen, huwelijk of gezinsuitbreiding, een rol. Almere is een aantrekkelijke gemeente voor gezinnen met kinderen. Alleenstaanden onder vestigers zijn, in vergelijking met de overige RSA-gemeenten (behalve Purmerend), sterk ondervertegenwoordigd. Er zijn in Almere geen bepaalde leeftijdsgroepen die zich meer dan gemiddeld in deze gemeente vestigen. Almere trekt van alle gemeenten naar verhouding veel allochtonen aan, met name Surinamers/Antillianen/Arubanen en overige niet-westerse allochtonen. Wat opleiding betreft valt op dat zich in Almere, evenals in Purmerend, meer dan in de andere RSA-gemeenten, laag opgeleiden hebben gevestigd. Op inkomensniveau doen zich echter onder de vestigers in Almere geen verschillen met het gemiddelde voor alle gemeenten voor. Amstelveen Amstelveen is een gemeente die vooral aantrekkelijk is voor ouderen en studenten. De bereikbaarheid van de stad, de aanwezigheid van voorzieningen, studie en werk alsmede de nabijheid van Amsterdam met al haar voorzieningen maken Amstelveen aantrekkelijk om in te wonen. Bovenal wordt de woonbuurt als prettig ervaren. De groep die zich meer dan gemiddeld in de stad vestigt bestaat uit personen van 45 jaar en ouder. Ook alleenstaanden trekken veel naar Amstelveen. Het zijn met name westerse mensen die zich meer dan gemiddeld in deze stad vestigen. Mede door de vele afgestudeerden en hoogwaardige werkgelegenheid is Amstelveen rijk aan hoog opgeleiden. Er vestigen zich vooral mensen met een laag inkomen, onder wie werkende jongeren en studerenden in de leeftijd 18-34 jaar. De woningen waarin men zich vestigt zijn relatief vaak etagewoningen en jongerenwoningen. De meest voorkomende woonsituatie onder deze vestigers is een studentenflat of jongerenwoning. Amsterdam Amsterdam trekt van alle onderzochte gemeenten met ruim 22.000 personen (in 2002) het hoogste aantal vestigers. Daarnaast vertrekken jaarlijks ook veel mensen uit de stad naar regiogemeenten of elders. Voor de vestigers die zich in de hoofdstad hebben gevestigd is de woning niet het meest belangrijkste vestigingsmotief. Integendeel zelfs, dit facet ontbreekt in de topvijf van belangrijkste vestigingsmotieven. Motieven om naar Amsterdam te verhuizen hebben te maken met werk (dichterbij het werk of een andere baan) en persoonlijke redenen. Amsterdam fungeert voor vestigers als start- of vervolgplaats van de onderwijs- of arbeidscarrière. Het zijn vooral studenten, hoog opgeleide starters en carrièremakers op de arbeidsmarkt die Amsterdam een aantrekkelijke woonplaats vinden. Een derde van de vestigers is een starter op de woningmarkt, het hoogste percentage van de onderzochte gemeenten. Amsterdam trekt veel jongeren aan: 38% van de vestigers is 18-24 jaar. Daarnaast heeft de stad een sterke aantrekkingskracht op alleenstaanden en stellen zonder kinderen.

133


De stad is aantrekkelijk voor middelbaar en hoog opgeleiden op zoek naar werk en een stedelijk milieu dat aan hun wensen voldoet: hooggewaardeerde uitgaansvoorzieningen, culturele voorzieningen, andere voorzieningen en gelijkgestemde leeftijdsgenoten. Mede door het substantiële aandeel studenten (30%) onder de nieuwe bewoners ligt het inkomen lager dan gemiddeld. Nieuwe Amsterdammers bewonen boven gemiddeld een etagewoning in de huursector of een studentenwoning. Haarlem Haarlem is voor vestigers een aantrekkelijke stad, omdat het grotere woonruimte biedt en de woning dicht bij het werk is gelegen. Voor een groot deel van de vestigers hebben ook persoonlijke redenen meegespeeld bij de beslissing naar Haarlem te verhuizen. Het zijn met name 18-34 jarigen die zich in Haarlem vestigen. Een groot deel is alleenstaande of maakt deel uit van een huishouden zonder kinderen. Het aandeel Nederlandse vestigers in deze stad is het hoogst van alle onderzochte gemeenten; de overige etnische groepen vestigen zich niet meer dan gemiddeld in Haarlem. Haarlem trekt net als Amsterdam veel middelbaar en hoog opgeleiden aan, onder wie studenten, afgestudeerden en mensen met een betaalde baan. In tegenstelling tot de nieuwe bewoners van Amstelveen en Amsterdam kenmerken de vestigers in Haarlem zich wel door een hoog inkomen. Etagewoningen in particuliere verhuur en studentenwoningen worden relatief veel bewoond door de Haarlemse vestigers. Haarlemmermeer Haarlemmermeer bestaat uit 26 kernen en grenst aan 13 buurgemeenten. De grootste kernen zijn Hoofddorp, Nieuw-Vennep, Badhoevedorp en Zwanenburg. Kenmerkend voor Haarlemmermeer zijn de tegenstellingen: verstedelijking tegenover platteland, grootschaligheid tegenover kleinschaligheid, high-tech tegenover agrarische bedrijvigheid. Woningbouw speelt in Haarlemmermeer een belangrijke rol. Tot 2005 zijn en worden woningen gebouwd in de Vinexwijken bij Nieuw-Vennep (Getsewoud), Hoofddorp (Floriande) en Vijfhuizen (Stellinghof). Voor vestigers in Haarlemmermeer staat ruimte centraal: de woninggrootte en de woonomgeving zijn belangrijke motieven om naar de gemeente verhuizen. Daarnaast is de nabijheid van werk een belangrijk vestigingsmotief. Het grootste gedeelte van de vestigers is afkomstig uit Amsterdam. Daarnaast trekt Haarlemmermeer ook relatief veel mensen uit Haarlem. Vestigers in Haarlemmermeer hebben relatief veel andere gemeenten overwogen voor zij uiteindelijk gekozen hebben voor een woning in Haarlemmermeer. Alternatieven waren vaak Amstelveen, Amsterdam en Haarlem. Jonge vestigers (18-34 jaar) zijn in Haarlemmermeer ondervertegenwoordigd. Onder vestigers bevinden zich relatief veel 35-44 jarigen, meer dan in de andere gemeenten. Net als in Almere is het aandeel gezinnen met kinderen onder de vestigers hoog. Etnische groepen zijn vertegenwoordigd onder de vestigers, maar de verdeling wijkt niet af van het gemiddelde van de onderzochte gemeenten. Vergeleken met de andere groeigemeenten is het opleidingsniveau van de vestigers in Haarlemmermeer relatief hoog. Bovendien trekt Haarlemmermeer relatief vaak hogere inkomensgroepen aan. Meer dan in andere gemeenten betreft het mensen met betaald werk.

134


Door de grootschalige nieuwbouw trekt Haarlemmermeer veel vestigers. Onder de vestigers is 40% de eerste bewoner van een woning. Haarlemmermeer trekt relatief weinig starters. Met name de starter die in een huurwoning trekt blijft achter bij andere gemeenten. Ook de vestigers die een andere woning achterlaten betrekken vooral een koopwoning. Hilversum Hilversum moet het volgens de nieuwe bewoners hebben van de gunstige ligging (dichtbij het werk en dichtbij familie). Ook persoonlijke redenen spelen een rol bij het beslissingsproces om naar de gemeente te verhuizen. Het zijn iets vaker 25-34 jarigen die naar Hilversum trekken, van wie een relatief groot deel alleenstaanden. Mensen met een niet-westerse achtergrond vestigen zich vaker dan gemiddeld in Hilversum. Verder kenmerkt de gemeente zich door hoog opgeleiden onder de vestigers. Wat inkomensgroepen betreft trekt Hilversum geen specifieke groepen meer dan gemiddeld aan. Onder de woningen die door de vestigers worden bewoond zijn relatief veel vrijstaande woningen. Daarnaast bewonen vestigers vaker in particuliere huurwoningen. Het aandeel starters onder vestigers ligt in Hilversum, samen met Amsterdam, hoger dan in andere gemeenten. Purmerend Naast persoonlijke redenen zijn de woninggrootte en de rustige buurt voor vestigers belangrijke redenen geweest om naar Purmerend te verhuizen. Vestigers onderscheiden zich vooral in leeftijd; Purmerend trekt relatief veel ouderen aan. De jongste vestigers (18-24 jaar) zijn net als in Haarlemmermeer ondervertegenwoordigd. Verder zijn het veel gezinnen, al dan niet met kinderen, die in deze gemeente gaan wonen. Alleenstaanden laten Purmerend net als Almere het vaakst links liggen. Purmerend trekt, gekeken naar etniciteit, geen specifieke groepen meer of minder dan gemiddeld aan. Huishoudens met een inkomen in de middencategorie kiezen vooral voor Purmerend als woonplaats. Middelbaar opgeleiden zijn oververtegenwoordigd. Niet-actieven en laag opgeleiden vestigen zich ook vaker dan gemiddeld in deze gemeente – dat is niet verwonderlijk als ook veel ouderen zich in de gemeente vestigen. Daarom zijn seniorenwoningen in Purmerend in vergelijking met de andere gemeenten vaker in trek. Andere vestigers kiezen naar verhouding vaker voor een eengezinswoning. De woningen die zij bewonen vallen veel onder sociale huur of zijn koopwoningen. Zaanstad Voor Zaanstad tellen de beschikbaarheid van grotere woningen, de nabijheid van voorzieningen (dichtbij de grote stad) en een prettige woonbuurt als doorslaggevende vestigingsredenen. Er zijn geen bepaalde leeftijdsgroepen die vaker of minder vaak naar deze gemeente verhuizen. Gezinnen met en zonder kinderen vormen de twee groepen die zich iets vaker dan gemiddeld in Zaanstad vestigen. Verder kenmerkt de gemeente zich door een grote aantrekkingskracht op niet-westerse vestigers. Het zijn wat vaker mensen met een lage opleiding die zich hier vestigen. Verschillen tussen inkomenscategorieën of voornaamste bezigheid zijn niet waarneembaar.

135


De woningen die de vestigers in het bijzonder betrekken zijn eengezinswoningen of vrijstaande woningen, voornamelijk sociale huurwoningen of koopwoningen.

Beoordeling woning en woonomgeving Vestigers is gevraagd een oordeel over hun eigen gemeente te geven. Dat is gedaan door te vragen naar een rapportcijfer voor de woning, de woonbuurt, veiligheid en allerlei voorzieningen. In algemene zin kan worden gesteld dat het oordeel over bovengenoemde aspecten op een enkele uitzondering na geen verschillen tussen gemeenten opleveren. De meeste vestigers oordelen positief over de bovengenoemde aspecten. De woning wordt door alle respondenten met gemiddeld een 7,5 beoordeeld. In Almere, Haarlemmermeer en Purmerend wordt iets positiever over de woning geoordeeld dan in andere gemeenten. Het algemene oordeel over de woonbuurt wordt gemiddeld gewaardeerd met een 7,3. De gemeenten verschillen in waardering maar in beperkte mate van elkaar. Wat betreft groenvoorzieningen in de buurt scoort Amstelveen hoger dan andere gemeenten. Speelgelegenheden voor jonge kinderen worden in Amstelveen, Haarlemmermeer en Zaanstad iets beter beoordeeld door ouders. Ouders in Amsterdam, Haarlem, Amstelveen en Purmerend geven voor voorzieningen voor jongeren van 12-18 jaar een gemiddeld hoger rapportcijfer. In Almere en Haarlemmermeer blijft het aanbod achter en zijn ouders hierover minder tevreden en geven een onvoldoende. De sfeer in de buurt en de veiligheid overdag worden in alle gemeenten met respectievelijk ruim voldoende en goed beoordeeld. In alle gemeenten zin wordt de veiligheid in de avonduren met een ruime voldoende beoordeeld. De beoordeling laat enige verschillen tussen gemeenten zien. In Haarlemmermeer, Haarlem, Purmerend en Zaanstad is het rapportcijfer iets hoger dan gemiddeld, in Amsterdam en Almere iets lager dan het gemiddelde. Uitgaansvoorzieningen krijgen in Amsterdam en Haarlem een hogere waardering. In Haarlemmermeer wordt een onvoldoende uitgedeeld. Almere en Amstelveen scoren nog een kleine voldoende. Sportvoorzieningen krijgen van de vestigers gemiddeld een 7,1. In Amstelveen wordt een iets hoger rapportcijfer gegeven. Recreatievoorzieningen scoren ook in Amstelveen hoger. Daarnaast bieden Almere en Haarlem hoger gewaardeerde recreatiemogelijkheden. Winkelvoorzieningen ten slotte worden in Haarlem, Amsterdam, Amstelveen en Hilversum beter dan elders gewaardeerd.

136


Verhuisgeneigdheid Vestigers hebben een hoge verhuisgeneigdheid. De helft van alle respondenten wil (eventueel) binnen twee jaar verhuizen. Vier van iedere tien vestigers geven aan beslist niet te willen verhuizen. De verhuisgeneigdheid is het sterkst onder vestigers uit Amsterdam en Haarlem. Een groot deel van deze mensen wil dan het liefst binnen de eigen gemeente verhuizen. Daar staat tegenover dat vestigers uit Haarlemmermeer, Purmerend en Zaanstad in de komende twee jaar niet willen verhuizen. Vestigers uit Almere, Amstelveen en Hilversum zijn sterk verdeeld in hun voornemens.

137


138


Verantwoording dataverzameling

Elke gemeente heeft uit de GBA een aselecte steekproef getrokken van personen van 18 jaar en ouder die zich in 2002 of 2003 in de gemeente vanuit een andere Nederlandse gemeente hebben gevestigd en die geen kind in het huishouden zijn. Daarbij gold ook de voorwaarde dat in het geval er meer personen op hetzelfde adres wonen er maar één persoon in de steekproef mocht voorkomen. De totale steekproef betrof 11.125 personen. Elke gemeente kon zelf de omvang van de brutosteekproef bepalen, afhankelijk van de verwachte respons. De steekproefomvang en de respons staan in de volgende tabel vermeld. Tabel A Gemeenten naar bruto-steekproef en respons brutosteekproef

niet te bezorgen

respons

respons

abs

abs

abs

%

Almere

1.695

10

470

27,9

Amstelveen

1.244

5

413

33,3

Amsterdam

2.286

5

485

21,3

Haarlem

1.300

11

413

32,0

Haarlemmermeer

1.000

0

388

38,8

Hilversum

1.200

17

409

34,6

Purmerend

1.200

8

414

34,7

Zaanstad

1.200

8

399

33,5

11.125

64

3.391

30,7

totaal

De dataverzameling vond in juni 2004 plaats. Alle steekproefpersonen hebben een schriftelijke vragenlijst ontvangen. Een aantal vragenlijsten (64) was niet te bezorgen, omdat de steekproefpersoon was verhuisd of was overleden. Twee weken na het versturen van de vragenlijsten is de voorlopige respons beoordeeld en is besloten om alle steekproefpersonen behalve uit Amsterdam te rappelleren. Aan het onderzoek hebben 3.391 personen meegedaan door de vragenlijst voor de sluitingsdatum 15 juli ingevuld terug te sturen. Het responspercentage uitgedrukt als percentage van de steekproef exclusief kaderfouten bedraagt 30,7%. De respons varieert met de gemeente. Geen van de gemeenten heeft een respons hoger dan 40% behaald, maar zes van de acht gemeenten hebben een bovengemiddeld responspercentage behaald. Almere en in het bijzonder Amsterdam behaalden de laagste respons.

139


Beoordeling respons De respons is voor elke gemeente afzonderlijk beoordeeld op een aantal kenmerken. Er is gekeken of de respons voor de kenmerken samenstelling huishouden, etniciteit en leeftijd een afspiegeling vormt van de populatie vestigers. In de gemeenten Almere, Amstelveen, Haarlemmermeer, Hilversum en Purmerend waren personen uit een meerpersoonshuishouden oververtegenwoordigd. Hiervoor is de respons gecorrigeerd. In Amsterdam, Haarlem en Zaanstad week de respons voor dit kenmerk niet significant af van de populatie vestigers. De respons van alle gemeenten is vervolgens gecorrigeerd voor de kenmerken etniciteit (voornamelijk oververtegenwoordiging van autochtonen) en leeftijd (oververtegenwoordiging van oudere leeftijdsgroepen). Na deze correcties vormt de respons voor de gemeenten afzonderlijk een getrouwe afspiegeling van de populatie vestigers voor de bovengenoemde kenmerken. Betrouwbaarheid Het is gebruikelijk bij enquêteonderzoek betrouwbaarheidsmarges aan te geven. In de volgende tabel zijn deze marges voor een aantal relevante getallen aangegeven. De afwijkingsmarges gelden voor een normale verdeling en een betrouwbaarheid van 95%. Wat betekent dit? Bij een totaal van 3.000 respondenten van wie 25% ja zegt op de vraag "Bent u hiermee tevreden?", ligt dit percentage in 95% van de gevallen in werkelijkheid tussen 23,5% en 26,5%. Genoemde marges gelden bij benadering. Tabel B 95%-Betrouwbaarheidsmarges bij gegeven absoluut aantal en percentage percentage in tabel 5% ja 95% nee

10% ja 90% nee

25% ja 75% nee

50% ja 50% nee

100

4,9

6,4

8,9

10,2

400

2,3

3,1

4,4

5,0

500

2,0

2,8

4,0

4,6

1000

1,4

1,9

2,7

3,2

1500

1,1

1,5

2,3

2,6

2000

1,0

1,3

1,9

2,2

3000

0,8

1,0

1,5

1,8

subtotaal in tabel

140


Bijlage: tabellen RSA in beeld Tabel 0.1 Inwoners per gemeente en regio naar leeftijd, 2003 0-19 jaar

20-64 jaar 10.003.117 841.540

65 jaar en ouder 2.220.456 190.184

3.968.999 327.916

16.192.572 1.359.640

Wormerland Zaanstad totaal Zaanstreek

3.875 33.052 36.927

9.559 87.421 96.980

2.076 18.991 21.067

15.510 139.464 154.974

Beverwijk Castricum Heemskerk Uitgeest Velsen totaal IJmond

8.149 8.880 9.189 3.229 16.840 46.287

22.225 20.957 21.410 7.190 39.553 111.335

6.035 5.490 5.822 1.353 11.134 29.834

36.409 35.327 36.421 11.772 67.527 187.456

Bennebroek Bloemendaal Haarlem Haarlemmerliede c.a. Heemstede Zandvoort totaal Agglomeratie Haarlem

1.151 4.171 31.562 1.488 6.065 3.170 47.607

2.874 9.382 93.346 3.308 14.279 10.647 133.836

1.282 3.492 22.189 737 5.416 3.047 36.163

5.307 17.045 147.097 5.533 25.760 16.864 217.606

Blaricum Bussum Hilversum Huizen Laren Muiden Naarden Weesp Wijdemeren totaal Het Gooi en Vechtstreek

2.110 7.152 17.861 11.170 2.474 1.684 4.338 3.960 5.451 56.200

5.751 17.669 50.666 25.894 6.365 4.008 9.497 11.317 14.096 145.263

1.448 6.446 14.779 5.061 2.835 955 3.112 2.608 3.690 40.934

9.309 31.267 83.306 42.125 11.674 6.647 16.947 17.885 23.237 242.397

50.659 154.944

102.718 496.308

11.729 85.310

165.106 736.562

Aalsmeer Amstelveen Diemen Haarlemmermeer Ouder-Amstel Uithoorn totaal Amstel-Meerlanden

5.321 16.936 5.739 31.917 3.117 6.600 69.630

14.143 46.841 15.308 78.272 7.956 16.245 178.765

3.375 14.318 2.999 12.713 1.981 3.835 39.221

22.839 78.095 24.046 122.902 13.054 26.680 287.616

Beemster Edam-Volendam Graft-De Rijp Landsmeer Oostzaan Purmerend Waterland Zeevang totaal Regio Waterland+

2.165 7.148 1.696 2.507 2.259 18.966 4.244 1.634 40.619

5.168 18.085 3.933 6.263 5.582 46.572 10.527 4.033 100.163

1.203 2.830 716 1.582 1.277 9.383 2.379 657 20.027

8.536 28.063 6.345 10.352 9.118 74.921 17.150 6.324 160.809

502.873

1.365.368

284.285

totaal Nederland Groot-Rijnmond

Almere Amsterdam

totaal RSA

totaal

2.152.526 bron: CBS

141


Tabel 0.2 Etnische groepen per gemeente en regio naar herkomstgroepering, 2003 niet-westers

westers

autochtoon

1.622.602 272.270

1.416.156 114.477

13.153.814 972.893

totaal bevolking 16.192.572 1.359.640

Wormerland Zaanstad totaal Zaanstreek

607 20.262 20.869

975 11.837 12.812

13.928 107.365 121.293

15.510 139.464 154.974

Beverwijk Castricum Heemskerk Uitgeest Velsen totaal IJmond

3.173 879 2.844 362 3.853 11.111

3.523 2.255 3.538 717 5.481 15.514

29.713 32.193 30.039 10.693 58.193 160.831

36.409 35.327 36.421 11.772 67.527 187.456

Bennebroek Bloemendaal Haarlem Haarlemmerliede c.a. Heemstede Zandvoort totaal Agglomeratie Haarlem

162 753 17.708 190 1.077 977 20.867

545 2.430 15.086 352 3.158 2.131 23.702

4.600 13.862 114.303 4.991 21.525 13.756 173.037

5.307 17.045 147.097 5.533 25.760 16.864 217.606

Blaricum Bussum Hilversum Huizen Laren Muiden Naarden Weesp Wijdemeren totaal Het Gooi en Vechtstreek

358 1.972 7.433 3.338 888 287 951 2.111 646 17.984

1.084 3.759 9.175 4.183 1.584 684 2.109 1.796 1.894 26.268

7.867 25.536 66.698 34.604 9.202 5.676 13.887 13.978 20.697 198.145

9.309 31.267 83.306 42.125 11.674 6.647 16.947 17.885 23.237 242.397

35.694 246.512

16.012 100.985

113.400 389.065

165.106 736.562

Aalsmeer Amstelveen Diemen Haarlemmermeer Ouder-Amstel Uithoorn totaal Amstel-Meerlanden

912 8.296 5.166 11.098 979 1.781 28.232

1.713 13.532 2.710 12.091 1.405 2.652 34.103

20.214 56.267 16.170 99.713 10.670 22.247 225.281

22.839 78.095 24.046 122.902 13.054 26.680 287.616

Beemster Edam-Volendam Graft-De Rijp Landsmeer Oostzaan Purmerend Waterland Zeevang totaal Regio Waterland+

156 820 110 387 348 9.390 417 133 11.761

510 999 314 768 529 6.615 1.181 416 11.332

7.870 26.244 5.921 9.197 8.241 58.916 15.552 5.775 137.716

8.536 28.063 6.345 10.352 9.118 74.921 17.150 6.324 160.809

393.030

240.728

1.518.768

totaal Nederland Groot-Rijnmond

Almere Amsterdam

totaal RSA

2.152.526 bron: CBS

142


Tabel 1.1 Bodemgebruik, 2000 (in ha) bebouwd 479.942 32.765

recreatie 88.877 6.593

landbouw 2.326.047 70.246

natuur 840.903 38.701

Zaanstreek IJmond Agglomeratie Haarlem Het Gooi en Vechtstreek Almere Amstel-Meerlanden Regio Waterland+ Amsterdam

3.343 4.501 3.989 5.662 4.276 9.374 3.715 10.650

524 1.252 1.055 927 1.196 1.449 938 2.459

6.904 4.050 2.195 6.456 4.374 17.871 19.836 2.946

2.046 5.085 6.457 11.031 15.031 3.435 11.175 5.852

totaal RSA

45.510

9.800

64.632

Nederland Groot-Rijnmond

60.112 bron: CBS

Tabel 1.2 Bevolking naar regio's, 2003 abs. 154.974 187.456 217.606 242.397 165.106 287.616 160.809 736.562

Zaanstreek IJmond Agglomeratie Haarlem Het Gooi en Vechtstreek Almere Amstel-Meerlanden Regio Waterland+ Amsterdam totaal RSA

2.152.526

% 7,2 8,7 10,1 11,3 7,7 13,4 7,5 34,2 100 bron: CBS

Tabel 1.3 Bevolkingsgroei, 1996-2003

Nederland Groot-Rijnmond Zaanstreek IJmond Agglomeratie Haarlem Het Gooi en Vechtstreek Almere Amstel-Meerlanden Regio Waterland+ Amsterdam totaal RSA

1996 abs. 15.493.889 1.309.142

2003 abs. 16.192.572 1.359.640

groei % 4,5 3,9

148.301 169.237 216.481 233.359 112.704 264.318 148.592 718.119

154.974 187.456 217.606 242.397 165.106 287.616 160.809 736.562

4,5 10,8 0,5 3,9 46,5 8,8 8,2 2,6

2.011.111

2.152.526

7,0 bron: CBS

143


Tabel 1.4 Aantal inwoners per vierkante kilometer, 2003 inwoners oppervlakte oppervlakte oppervlakte in km2 in km2 in km2 totaal land binnenwater 16.192.572 41.528,0 33.783,4 7.744,6 1.359.640 1.594,9 1.186,9 408,0


154.974 187.456 217.606 242.397 165.106 287.616 160.809 736.562

128,2 197,4 152,3 273,4 248,8 321,3 356,7 219,1

113,1 159,1 129,5 197,2 130,5 296,8 255,0 165,0

15,1 38,2 22,8 76,2 118,3 24,5 101,7 54,1

2.152.526

1.897,0

1.446,1

451,0

bevolkingsdichtheid land 479,3 1.145,6 1.370,8 1.177,9 1.680,6 1.229,3 1.265,5 969,2 630,6 4.464,6 1.488,5 bron: CBS

Tabel 1.5 Bevolking naar leeftijd, 2003 0-19 jaar

20-64 jaar

abs. 3.968.999 327.916



0-19 jaar

20-64 jaar

abs. 10.003.117 841.540

65 jaar en ouder abs. 2.220.456 190.184

% 24,5 24,1

% 61,8 61,9

65 jaar en ouder % 13,7 14,0

36.927 46.287 47.607 56.200 50.659 69.630 40.619 154.944

96.980 111.335 133.836 145.263 102.718 178.765 100.163 496.308

21.067 29.834 36.163 40.934 11.729 39.221 20.027 85.310

23,8 24,7 21,9 23,2 30,7 24,2 25,3 21,0

62,6 59,4 61,5 59,9 62,2 62,2 62,3 67,4

13,6 15,9 16,6 16,9 7,1 13,6 12,5 11,6

502.873

1.365.368

284.285

23,4

63,4

13,2 bron: CBS

Tabel 1.6 Bevolkingsprognose 2005-2010 en 2005-2020 2005-2010 abs. 310.551 24.121

groei % 1,9 1,8

2005-2020 abs. 855.087 64.098

groei % 5,2 4,7


42 932 -2.012 111 25.556 15.017 2.830 -818

0,0 0,5 -0,9 0,0 14,6 5,1 1,7 -0,1

-1.829 -2.325 -7.364 2.819 79.349 31.751 6.654 25.281

-1,2 -1,2 -3,4 1,2 45,3 10,8 4,1 3,4

totaal RSA

41.658

1,9

134.336

6,2


bron: PRIMOS 2003 / bewerking O+S

144


Tabel 1.7 Prognose 0-19 jarigen 2005-2010 en 2005-2020


2005-2010 abs. -3.194 320

groei % -0,1 0,1

2005-2020 abs. -116.512 -7.770

groei % -2,9 -2,3

-926 -1.303 -230 -471 5.201 4.086 42 3.478

-2,5 -2,8 -0,5 -0,8 9,8 5,6 0,1 2,1

-5.578 -7.052 -4.304 -2.926 15.380 3.942 -2.502 2.729

-15,1 -15,2 -8,7 -5,1 29,0 5,4 -6,1 1,7

1,9

-311

-0,1


9.877


Tabel 1.8 Prognose 20-64 jarigen 2005-2010 en 2005-2020 2005-2010 abs. 115.502 13.473

groei % 1,1 1,6

2005-2020 abs. 71.142 9.362

groei % 0,7 1,1


-1.367 12 -3.055 -1.502 18.518 6.939 -64 -6.257

-1,4 0,0 -2,3 -1,0 16,9 3,8 -0,1 -1,3

-5.401 -4.304 -11.056 -5.463 51.310 10.072 -1.937 -1.390

-5,6 -3,8 -8,4 -3,8 46,7 5,6 -1,9 -0,3

totaal RSA

13.224

1,0

31.831

2,3



Tabel 1.9 Prognose 65 jaar en ouder 2005-2010 en 2005-2020


2005-2010 abs. 198.243 10.328

groei % 8,7 5,4

2005-2020 abs. 900.457 62.506

groei % 39,3 32,4

2.335 2.223 1.273 2.084 1.837 3.992 2.852 1.961

10,6 7,2 3,4 5,0 15,1 9,9 13,7 2,3

9.150 9.031 7.996 11.208 12.659 17.737 11.093 23.942

41,6 29,4 21,2 27,0 103,9 44,0 53,2 28,2

6,4

102.816

35,4

18.557


145


Tabel 1.10a Bevolking naar samenstelling huishoudens, 2003 alleenstaand 2.438.514 240.506

stel zonder kinderen 2.058.756 171.016

eenoudergezin 412.296 47.314

stel met kinderen 2.090.700 160.691

7.000.266 619.527


21.427 25.165 42.110 38.310 18.525 41.691 18.381 234.533

19.818 24.360 28.235 32.270 16.703 36.381 19.879 77.413

4.248 4.318 6.143 6.097 5.410 7.069 3.828 40.020

20.581 25.287 25.387 30.411 24.991 38.533 23.591 58.415

66.074 79.130 101.875 107.088 65.629 123.674 65.679 410.381

totaal RSA

440.142

255.059

77.133

247.196

1.019.530


totaal


Tabel 1.10b Bevolking naar samenstelling huishoudens, 2003 alleenstaand Nederland Groot-Rijnmond

34,8 38,8

stel zonder kinderen 29,4 27,6

eenoudergezin 5,9 7,6

stel met kinderen 29,9 25,9


32,4 31,8 41,3 35,8 28,2 33,7 28,0 57,2

30,0 30,8 27,7 30,1 25,5 29,4 30,3 18,9

6,4 5,5 6,0 5,7 8,2 5,7 5,8 9,8

31,1 32,0 24,9 28,4 38,1 31,2 35,9 14,2

totaal RSA

43,2

25,0

7,6

24,2


Tabel 1.11a Prognose samenstelling huishoudens, 2020 alleenstaand 3.143.833 309.399

stel zonder kinderen 2.274.793 180.192

eenoudergezin 528.109 63.965

stel met kinderen 1.994.422 151.650

7.941.157 705.206


31.276 33.752 48.703 46.895 36.286 49.414 24.272 288.497

20.264 25.598 26.845 33.635 27.697 45.188 22.851 69.829

4.327 4.866 6.601 6.818 8.942 9.341 4.884 55.927

17.655 22.016 22.039 27.165 35.638 39.756 22.210 42.215

73.522 86.232 104.188 114.513 108.563 143.699 74.217 456.468

totaal RSA

559.095

271.907

101.706

228.694

1.161.402


totaal


146


Tabel 1.11b Prognose samenstelling huishoudens, 2020 alleenstaand Nederland Groot-Rijnmond

39,6 43,9

stel zonder kinderen 28,6 25,6

eenoudergezin 6,7 9,1

stel met kinderen 25,1 21,5


42,5 39,1 46,7 41,0 33,4 34,4 32,7 63,2

27,6 29,7 25,8 29,4 25,5 31,4 30,8 15,3

5,9 5,6 6,3 6,0 8,2 6,5 6,6 12,3

24,0 25,5 21,2 23,7 32,8 27,7 29,9 9,2

totaal RSA

48,1

23,4

8,8

19,7


Tabel 1.12 Niet-westerse allochtonen als procenten van de totale bevolking, 1996 en 2003 nietwesterse allochtonen 1996 abs 1.171.125 200.505

nietwesterse allochtonen 2003 abs 1.622.602 272.270

totale bevolking

totale bevolking

1996 abs 15.493.889 1.309.142


15.510 7.340 15.365 13.225 13.685 18.775 8.140 203.300

20.869 11.111 20.867 17.984 35.694 28.232 11.761 246.512

totaal RSA

295.340

393.030


2003 abs 16.192.572 1.359.640

nietwesterse allochtonen 1996 % 7,6 15,3

nietwesterse allochtonen 2003 % 10,0 20,0

148.301 169.237 216.481 233.359 112.704 264.318 148.592 718.119

154.974 187.456 217.606 242.397 165.106 287.616 160.809 736.562

10,5 4,3 7,1 5,7 12,1 7,1 5,5 28,3

13,5 5,9 9,6 7,4 21,6 9,8 7,3 33,5

2.011.111

2.152.526

14,7

18,3 bron: CBS

Tabel 1.13 Demografische druk, 2003 0-19 jaar

20-64 jaar

65 jaar en ouder

3.968.999 327.916

10.003.117 841.540

2.220.456 190.184

demografische druk 61,9 61,6


36.927 46.287 47.607 56.200 50.659 69.630 40.619 154.944

96.980 111.335 133.836 145.263 102.718 178.765 100.163 496.308

21.067 29.834 36.163 40.934 11.729 39.221 20.027 85.310

59,8 68,4 62,6 66,9 60,7 60,9 60,5 48,4

totaal RSA

502.873

1.365.368

284.285


57,7 bron: CBS

147


Tabel 1.14a Levendgeborenen per 1000 inwoners, 2002


totaal aantal inwoners 16.105.285 1.356.393

aantal geboorten 202.083 16.813

geboortecijfer 12,5 12,4

153.136 186.413 218.511 242.520 158.902 282.018 159.138 735.526

1.949 2.148 2.599 2.795 2.595 3.604 1.947 10.481

12,7 11,5 11,9 11,5 16,3 12,8 12,2 14,2

2.136.164

28.118

13,2


Tabel 1.14b Levendgeborenen per 1000 vrouwen van 15-49 jaar, 1996 en 2002 Nederland Groot-Rijnmond

1996 47,1 45,2

2002 51,0 49,5


48,4 48,8 44,9 44,4 57,6 48,1 47,0 44,5

52,3 49,6 50,4 49,9 56,9 51,5 49,2 50,4

46,6

51,0

totaal RSA


Tabel 2.1 Vestigingen en vertrekken in de regio's, 2002 Nederland Groot-Rijnmond Zaanstreek IJmond Agglomeratie Haarlem Het Gooi en Vechtstreek Almere Amstel-Meerlanden Regio Waterland+ Amsterdam totaal RSA

vestiging 750.197 66.408

vertrek 695.675 61.375

6.730 8.407 11.418 13.782 11.593 17.968 6.043 35.793

5.087 7.572 11.895 13.497 7.253 13.239 4.941 35.124

111.734

98.608 bron: CBS

148


Tabel 2.2 Binnengemeentelijke verhuizingen per 1000 inwoners, 1996, 2001 en 2002 Nederland Groot-Rijnmond

1996 70,0 81,4

2001 59,6 69,2

2002 60,0 67,7


78,9 48,8 63,3 43,5 83,0 49,0 43,9 106,7

65,1 42,9 48,4 39,3 89,6 41,0 40,0 86,4

71,6 45,7 55,0 40,1 73,2 40,6 42,3 92,3

74,2

62,8

totaal RSA

65,0 bron: CBS

Tabel 2.3 Woningdichtheid, 2003 woningen oppervlakte abs. km2 6.764.283 33.783,4 603.816 1.186,9

Nederland Groot-Rijnmond Zaanstreek IJmond Agglomeratie Haarlem Het Gooi en Vechtstreek Almere Amstel-Meerlanden Waterland+ Amsterdam totaal RSA

dichtheid 200 509

64.725 78.190 97.250 105.755 63.772 121.226 65.078 377.004

113,1 159,1 129,5 197,2 130,5 296,8 255,0 165,0

573 491 751 536 489 409 255 2.285

973.000

1.446,1

673

bron: DGW/SYSWOV / CBS / bewerking O+S

Tabel 2.4 Bevolking, woningen en gemiddelde woningbezetting, 2003 en 2020 personen


2003 16.192.572 1.359.640

woningen gemiddelde woningbezetting 2003 2003 6.764.283 2,4 603.816 2,3

prognose personen 2020 17.211.687 1.435.416

prognose gemiddelde woningen woningbezetting 2020 2020 7.677.134 2,2 674.657 2,1

154.974 187.456 217.606 242.397 165.106 287.616 160.809 736.562

64.725 78.190 97.250 105.755 63.772 121.226 65.078 377.004

2,4 2,4 2,2 2,3 2,6 2,4 2,5 2,0

152.937 186.577 211.814 246.616 254.477 326.008 169.419 762.916

71.554 83.782 100.397 113.411 105.190 139.891 73.043 420.306

2,1 2,2 2,1 2,2 2,4 2,3 2,3 1,8

2.152.526

973.000

2,2

2.310.764

1.107.574

2,1

bron: DGW/SYSWOV / PRIMOS 2003 / bewerking O+S

149


Tabel 2.5 Woningen naar eigendomstype, 2003 voorraad woningen koopsector Nederland Groot-Rijnmond Zaanstreek IJmond Agglomeratie Haarlem Het Gooi en Vechtstreek Almere Amstel-Meerlanden Regio Waterland+ Amsterdam RSA totaal

3.717.854 248.202

voorraad woningen particuliere huursector 706.266 76.738

voorraad woningen sociale huursector 2.340.163 278.876

totale voorraad woningen 6.764.283 603.816

31.843 46.433 51.669 63.160 39.274 70.215 42.591 72.097

3.803 3.972 13.939 9.309 3.980 16.348 2.387 100.099

29.079 27.785 31.642 33.286 20.518 34.663 20.100 204.808

64.725 78.190 97.250 105.755 63.772 121.226 65.078 377.004

417.282

153.837

401.881

973.000

bron: DGW/SYSWOV

Tabel 2.6 Woningvoorraad naar type woning, 2003

Nederland Groot-Rijnmond Zaanstreek IJmond Agglomeratie Haarlem Het Gooi en Vechtstreek Almere Amstel-Meerlanden Regio Waterland+ Amsterdam RSA totaal

eengezins- meergezinswoningen woningen abs. abs. 4.806.342 1.957.941 288.118 315.698

totaal abs. 6.764.283 603.816

44.859 54.821 62.137 82.375 49.800 84.407 54.004 54.875

19.866 23.369 35.113 23.380 13.972 36.819 11.074 322.129

64.725 78.190 97.250 105.755 63.772 121.226 65.078 377.004

487.278

485.722

973.000

eengezins- meergezinswoningen woningen % % 71,1 28,9 47,7 52,3 69,3 70,1 63,9 77,9 78,1 69,6 83,0 14,6

30,7 29,9 36,1 22,1 21,9 30,4 17,0 85,4

50,1

49,9

bron: DGW/SYSWOV

Tabel 2.7 Gereedgekomen woningen naar eigensdomverhoudingen, 2003

Nederland Groot-Rijnmond Zaanstreek IJmond Agglomeratie Haarlem Het Gooi en Vechtstreek Almere Amstel-Meerlanden Regio Waterland+ Amsterdam RSA totaal

huurkoopwoningen woningen abs. abs. 12.974 46.655 1.211 4.009

totaal abs. 59.629 5.220

huurwoningen % 21,8 23,2

koopwoningen % 78,2 76,8 73,0 86,3 33,6 51,5 68,5 69,6 95,3 60,9

284 147 75 66 805 672 34 785

766 925 38 70 1.753 1.541 691 1.222

1.050 1.072 113 136 2.558 2.213 725 2.007

27,0 13,7 66,4 48,5 31,5 30,4 4,7 39,1

2.868

7.006

9.874

29,0

71,0 bron: CBS

150


Tabel 2.8 Opgeleverde nieuwbouwwoningen RSA, 1995-2003

1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003

huurwoningen 4.979 4.540 5.081 4.583 3.531 2.741 2.486 2.453 2.868

koopwoningen 8.666 5.011 7.325 10.431 7.763 7.172 9.355 6.922 7.006

totaal

33.262

69.651

totaal 13.645 9.551 12.406 15.014 11.294 9.913 11.841 9.375 9.874 102.913 bron: CBS

Tabel 2.9 Prognose toename woningvoorraad, 2003-2010 en 2003-2020 2003-2010 abs. 409.000 38.750

% 6,1 6,5

2003-2020 abs. 943.000 78.834

% 14,0 13,2


3.178 3.047 1.962 2.394 15.768 9.112 2.999 15.854

4,9 3,9 2,0 2,3 24,7 7,5 4,6 4,2

6.825 5.577 3.400 7.921 41.419 18.904 8.039 43.417

10,5 7,1 3,5 7,5 64,9 15,6 12,4 11,5

RSA totaal

54.314

5,6

135.502

13,9



Tabel 2.10 Gemiddelde huursubsidie van huishoudens per maand, 1 juli 2002-1 juli 2003 (in euro's) Zaanstreek IJmond Agglomeratie Haarlem Het Gooi en Vechtstreek Almere Amstel-Meerlanden Regio Waterland+ Amsterdam totaal RSA

132 130 131 140 168 148 150 128 135 bron: VROM

151


Tabel 3.1 Netto-participatie beroepsbevolking, 2002 werkzame bevolking 15-64 jaar abs. 7.125.000 578.000

totale bevolking 15-64 jaar abs. 10.868.000 918.000

nettoparticipatie

Zaanstreek IJmond Agglomeratie Haarlem Het Gooi en Vechtstreek Almere Groot Amsterdam RW-AM Amsterdam

69.000 83.000 101.000 105.000 72.000 203.000 357.000

103.000 121.000 144.000 157.000 107.000 297.000 534.000

67 68 70 67 68 68 67

RSA totaal

990.000

1.463.000


% 66 63

68 bron: CBS

Tabel 3.2 Ontwikkeling aantal vacatures, 2000-2004 1e kw 2000 2e kw 2000 3e kw 2000 4e kw 2000 1e kw 2001 2e kw 2001 3e kw 2001 4e kw 2001 1e kw 2002 2e kw 2002 3e kw 2002 4e kw 2002 1e kw 2003 2e kw 2003 3e kw 2003 4e kw 2003 1e kw 2004

37.000 33.000 35.000 42.000 46.000 47.000 36.000 32.000 36.119 31.020 25.760 25.231 24.900 22.700 16.700 18.900 19.800 bron: RPA-ZNH 2004

Tabel 3.3 Vacatures naar CWI-regio, peildatum 1 januari Amsterdam Meerlanden Haarlem Zaanstreek Amstelveen Waterland IJmond

2002 21.761 3.714 3.159 2.377 2.201 935 1.972

2003 13.472 2.756 2.082 1.486 1.810 919 1.259

2004 10.650 2.750 2.600 800 1.100 600 1.350

bron: RPA-ZNH 2004

152


Tabel 3.4 Ontwikkeling werkgelegenheid, 1999, 2002 en 2003 1999

2002

2003

abs. 6.183.363 509.169

abs. 6.596.327 550.635


51.939 63.503 78.361 88.366 36.244 188.909 37.508 373.609

totaal RSA

918.439


abs. 6.544.515 551.710

groei 19992003 % 5,8 8,4

groei 20022003 % -0,8 0,2

55.279 66.426 82.505 98.972 47.599 208.393 42.371 417.871

55.515 65.433 81.295 98.326 49.112 206.069 42.295 418.178

6,9 3,0 3,7 11,3 35,5 9,1 12,8 11,9

0,4 -1,5 -1,5 -0,7 3,2 -1,1 -0,2 0,1

1.019.416

1.016.223

10,6

-0,3

bron: LISA 2004 / bewerking O+S

Tabel 3.5 Werkgelegenheid naar sector, 2003


landb./ delfstofw. 253.438 10.532

industrie

bouw 467.604 40.531

com. diensten 2.894.033 284.455

niet-com. diensten 1.968.233 158.211

961.207 57.981

611 2.148 430 989 627 4.765 1.466 771 11.807

totaal 6.544.515 551.710

11.037 16.457 8.920 11.940 5.553 15.608 5.127 22.839

5.679 5.833 4.893 5.679 3.321 9.203 5.437 12.282

23.937 25.955 35.539 45.858 24.519 146.262 18.512 245.282

14.251 15.040 31.513 33.860 15.092 30.231 11.753 137.004

55.515 65.433 81.295 98.326 49.112 206.069 42.295 418.178

97.481

52.327

565.864

288.744

1.016.223


Tabel 3.6 Ontwikkeling aantal vestigingen, 1999, 2002 en 2003


1999

2002

2003 abs. 893.339 51.594

groei 19992003 % 6,2 0,8

groei 20022003 % 0,6 1,1

abs. 841.391 51.209

abs. 888.340 51.038

7.164 10.335 15.789 18.961 6.414 16.605 9.646 55.331

8.519 12.001 16.752 21.731 7.993 18.878 10.367 63.912

9.098 12.474 17.499 22.044 8.493 18.889 10.838 64.116

27,0 20,7 10,8 16,3 32,4 13,8 12,4 15,9

6,8 3,9 4,5 1,4 6,3 0,1 4,5 0,3

140.245

160.153

163.451

16,5

2,1


153


Tabel 3.7 Bedrijfsvestigingen naar sector, 2003 landb./ delfstofw. 95.847 2.869

industrie

bouw

52.735 2.810


276 532 160 456 120 1.071 738 189

totaal RSA

3.542


74.922 4.289

com. diensten 517.339 32.369

niet-com. diensten 152.496 9.257

totaal 893.339 51.594

760 677 781 967 427 771 599 2.749

1.109 1.492 1.665 1.789 724 1.263 1.388 2.987

5.469 7.674 10.997 14.819 5.530 13.261 6.723 46.447

1.484 2.099 3.896 4.013 1.692 2.523 1.390 11.744

9.098 12.474 17.499 22.044 8.493 18.889 10.838 64.116

7.731

12.417

110.920

28.841

163.451


Tabel 3.8 Ontwikkeling bruto binnenlands product per hoofd van de bevolking, 1996-2001 (x1000 euro) 1996 20 21

1997 21 23

1998 23 24

1999 24 24

2000 25 26

2001 27 28

Zaanstreek IJmond Agglomeratie Haarlem Het Gooi en Vechtstreek Almere Groot-Amsterdam RW-AM Amsterdam

17 20 19 20 15 29 30

19 21 20 23 15 32 32

19 21 20 24 16 34 34

20 20 21 26 17 36 36

20 23 21 28 18 38 39

22 22 23 28 21 38 42

totaal RSA

25

27

28

30

32


33 bron: CBS

Tabel 3.9 Verdeling toegevoegde waarde, 2001 (in euro's) Zaanstreek Ijmond Agglomeratie Haarlem Het Gooi en Vechtstreek Groot-Amsterdam RW-AM Amsterdam totaal RSA muv Almere

3.006 3.469 4.565 6.082 16.143 27.956 61.221 bron: CBS

154


Tabel 3.10 Beroepsbevolking naar opleidingsniveau, 2002 ongeschoold (bao)

laag (mavo/vbo)

433.487 39.853

Zaanstreek IJmond Agglomeratie Haarlem Het Gooi en Vechtstreek Almere Groot-Amsterdam RW-AM Amsterdam totaal RSA


hoger (hbo/wo)

onbekend

totaal

1.213.920 101.706

middelbaar (havo/vwo/ mbo) 2.705.364 216.984

1.871.193 144.650

3.148 246

6.227.112 503.439

3.822 2.759 4.195 4.314 4.315 10.796 31.425

10.966 10.947 14.101 14.994 8.046 41.945 58.907

24.363 30.293 28.097 29.106 15.778 92.266 167.833

11.497 15.384 24.069 36.558 14.229 61.521 205.257

0 0 0 70 0 0 0

50.648 59.383 70.462 85.042 42.368 206.528 463.422

61.626

159.906

387.736

368.515

70

977.853

bron: CBS (EBB, 2003)

Tabel 3.11 Uitgaande pendel naar bestemming, 2002

Groot-Rijnmond

binnen regio binnen regio buiten woonregio RSA RSA 410.375


32.454 39.111 43.238 49.187 28.073 89.850 244.597

25.706 26.164 39.327 23.014 33.977 75.303 41.190

3.650 7.971 10.605 17.671 6.791 20.058 27.046

totaal RSA

526.510

264.681

93.792

buiten Rijnmond 87.025

totaal 497.400 61.810 73.246 93.170 89.872 68.841 185.211 312.833 884.983


Tabel 3.12 Inkomende pendel naar herkomst, 2002

Groot-Rijnmond

binnen regio binnen regio buiten woonregio RSA RSA 410.375


32.454 39.111 43.238 49.187 28.073 89.850 244.597

9.753 10.032 18.011 13.886 5.355 68.951 138.693

8.441 10.240 9.213 21.969 8.940 47.727 80.132

totaal RSA

526.510

264.681

186.662

buiten Rijnmond 93.064

totaal 503.439 50.648 59.383 70.462 85.042 42.368 206.528 463.422 977.853


155

Regio in beeld 2004

Postbus 658 1000 AR Amsterdam Bezoekadres Gebouw Metropool Weesperstraat 79 Telefoon 020 527 9527 Fax 020 527 9595 www.os.amsterdam.nl


Regio in beeld Feiten en cijfers over de Regionale Samenwerking Amsterdam

Recommend Documents