Schuldhulpverlening en -sanering in België en Nederland: een rechtsvergelijkende studie

Faculteit Rechtsgeleerdheid Universiteit Gent Academiejaar 2013-2014

Schuldhulpverlening en -sanering in België en Nederland: een rechtsvergelijkende studie

Masterproef van de opleiding ‘Master in de rechten’ Ingediend door

Bernd Ysebaert (studentennr. 00604830)

Promotor: Prof. dr. Karen Broeckx Commissaris: Prof. dr. Stefaan Voet

VOORWOORD De voornaamste beweegreden waarom ik acht jaar geleden aan de opleiding rechten begon, was mijn wil om mensen met problemen in onze complexe gejuridiseerde maatschappij te kunnen bijstaan, uitleg te verschaffen en oplossingen te kunnen aanreiken. Al gauw ondervond ik dat een universitaire opleiding meer was dan louter kennisoverdracht. De opleiding vormt in al zijn facetten een menselijke beproeving. Op academisch vlak vergt de studie in de eerste plaats volgehouden inspanning en doorzettingsvermogen. Motivatie is daarbij van ontzettend groot belang. Daarbuiten is het een leerproces op stap naar volwassenheid: leren keuzes maken, leren verantwoordelijkheid opnemen, leren omgaan met verwachtingen en ontgoochelingen. Gedurende de opleiding kreeg ik ook kansen aangeboden om ervaringen op te doen in het professionele milieu, weg van de boeken. Als notarieel medewerker zag ik hoe het recht ons leven beïnvloedt en organiseert. Dankzij mijn zus kon ik tevens aan de slag bij sociaal.nl, een private schuldhulpverleningsorganisatie in Nederland. Het gaf een enorme voldoening mensen daadwerkelijk te kunnen bijstaan, maar het was tegelijkertijd confronterend te zien in welke schrijnende situaties mensen terecht kunnen komen. Het sluitstuk van de universitaire opleiding is het schrijven van de masterproef omtrent een onderwerp dat in het interessegebied van de student valt. Mijn onderwerpkeuze, de bestudering van de schuldhulpverlening en –sanering in België en Nederland, sluit dan ook aan bij mijn eerdere ervaringen. Ik wil hierbij mijn promotor, professor Karen Broeckx, bedanken mij dit onderwerp aan te reiken en de kans te bieden deze rechtsvergelijkende studie uit te werken. Ik hou mij eraan ook mijn oud-collega’s bij sociaal.nl, en in het bijzonder mijn zus, te bedanken voor hun geboden hulp. Zij gidsten mij door het labyrint van de Nederlandse regelgeving inzake schuldhulpverlening en –sanering. Het grootste woord van dank is voorbehouden aan mijn ouders voor hun blijvende ondersteuning en stimulering.

Bernd Ysebaert 13 augustus 2014 1

2

INHOUDSOPGAVE VOORWOORD ..................................................................................................................................... 1 INHOUDSOPGAVE ............................................................................................................................. 3 DEEL 1: INLEIDING ........................................................................................................................... 7 Hoofdstuk 1: Introductie .................................................................................................................................. 7 §1 Problematiek overmatige schuldenlast ......................................................................................................... 7 §2 Cijfergegevens ............................................................................................................................................. 10 2.1 België ...................................................................................................................................................... 10 2.2 Nederland ............................................................................................................................................... 12 §3 Kader en doelstelling ................................................................................................................................... 15 Hoofdstuk 2: Wettelijk kader ......................................................................................................................... 17 §1 België ........................................................................................................................................................... 17 1.1 Pionierswetgeving .................................................................................................................................. 17 1.2. De collectieve schuldenregeling ............................................................................................................ 19 §2 Nederland .................................................................................................................................................... 21 2.1 Buitengerechtelijke (‘minnelijke’) schuldhulpverlening ......................................................................... 21 2.1.1 Zelfregulering .................................................................................................................................. 21 2.1.2 Wetgevend optreden ...................................................................................................................... 22 2.2 De gerechtelijke schuldsaneringsregeling: Wsnp ................................................................................... 24 §3 Evaluatie ...................................................................................................................................................... 28

DEEL 2: DE BUITENGERECHTELIJKE SCHULDBEMIDDELING EN -HULPVERLENING .............................................................................................................................................................. 31 Hoofdstuk 1: België ........................................................................................................................................ 31 §1 Wet consumentenkrediet en schuldbemiddeling ....................................................................................... 31 §2 Schuldbemiddeling in Vlaanderen ............................................................................................................... 32 §3 Schuldhulpverlening en de invloed van de collectieve schuldenregeling op de buitengerechtelijke praktijk .......................................................................................................................................................................... 33 Hoofdstuk 2: Nederland ................................................................................................................................. 37 §1 Wet op het consumentenkrediet en schuldbemiddeling ............................................................................ 37 §2 De eigenlijke schuldhulpverlening ............................................................................................................... 38

3

2.1 Overzicht ................................................................................................................................................ 38 2.1.1 Wet gemeentelijke schuldhulpverlening en Algemene wet bestuursrecht .................................... 38 2.1.2 Gedragscode schuldhulpverlening NVVK ........................................................................................ 41 2.1.3 Convenanten ................................................................................................................................... 47 2.2 De buitengerechtelijke schuldenregeling ............................................................................................... 50 §3 Wettelijke instrumenten ter versterking van het buitengerechtelijk traject .............................................. 53 3.1 Wet gemeentelijke schuldhulpverlening: het wettelijk breed moratorium ........................................... 53 3.2 Wet schuldsanering natuurlijke personen ............................................................................................. 54 3.2.1 Het dwangakkoord .......................................................................................................................... 54 3.2.2 Voorlopige voorziening bij bedreigende situatie: moratorium....................................................... 57 3.2 Effecten in de praktijk ............................................................................................................................ 59 Hoofdstuk 3: Evaluatie ................................................................................................................................... 63

DEEL 3: COLLECTIEVE SCHULDENREGELING VERSUS SCHULDSANERING NATUURLIJKE PERSONEN ........................................................................................................... 67 Hoofdstuk 1: Algemeen .................................................................................................................................. 67 Hoofdstuk 2: Voor welke schuldenaren staan de procedures open? .............................................................. 69 §1 Belgische collectieve schuldenregeling........................................................................................................ 69 1.1 Toepassingsvoorwaarden ....................................................................................................................... 69 1.1.1 Natuurlijke personen met centrum van hun voornaamste belangen in België .............................. 69 1.1.2 Niet-handelaren .............................................................................................................................. 70 1.1.3 Geen vroegere herroeping .............................................................................................................. 72 1.2 Toelaatbaarheidsvoorwaarden .............................................................................................................. 72 1.2.1 Structurele financiële problematiek ............................................................................................... 72 1.2.2 Niet kennelijk zijn onvermogen hebben bewerkt ........................................................................... 75 1.2.3 Procedurele goede trouw? ............................................................................................................. 76 §2 Wet schuldsanering natuurlijke personen. .................................................................................................. 77 2.1 Toepassingsvoorwaarden ....................................................................................................................... 77 2.2 Toelaatbaarheidsvoorwaarden .............................................................................................................. 78 2.2.1 Algemeen ........................................................................................................................................ 78 2.2.2 Toewijzingsgronden ........................................................................................................................ 79 2.2.3 Afwijzingsgronden ........................................................................................................................... 83 2.2.4 Hardheidsclausule ........................................................................................................................... 86 §3 Conclusie ...................................................................................................................................................... 87 Hoofdstuk 3: Procedurele aspecten................................................................................................................ 89

4

§1 Verzoekschrift .............................................................................................................................................. 89 1.1 Algemeen ............................................................................................................................................... 89 1.2 bijzonderheid: gehuwden/partners ....................................................................................................... 91 §2 Behandeling en uitspraak ............................................................................................................................ 92 2.1 Oproeping en zitting ............................................................................................................................... 92 2.2 Uitspraak ................................................................................................................................................ 93 §3 Publicatie ..................................................................................................................................................... 96 3.1 Schuldenaar-verzoeker ........................................................................................................................... 96 3.2 Schuldeisers ............................................................................................................................................ 96 3.3 Bijzondere kennisgeving aan andere actoren ........................................................................................ 97 3.4 Algemene publicatie ............................................................................................................................... 97 §4 Rechtsmiddelen ........................................................................................................................................... 99 4.1 Afwijzende beslissing .............................................................................................................................. 99 4.2 Toewijzende beslissing ......................................................................................................................... 101 Hoofdstuk 4: Gevolgen van de toepassing van de schuldregelingen ............................................................. 103 §1 Boedelvorming: finaliteit ........................................................................................................................... 103 §2 Omvang van de boedel: het actief ............................................................................................................. 104 2.1 De algemene regel ................................................................................................................................ 104 2.2 Uitzonderingen op de algemene regel ................................................................................................. 106 2.2.1 Belgische collectieve schuldenregeling ......................................................................................... 106 2.2.2 Wet schuldsanering natuurlijke personen .................................................................................... 107 §3 Werking ten aanzien van de schuldenaar: beperking in de handelingsbekwaamheid .............................. 108 3.1 België .................................................................................................................................................... 108 3.2 Nederland ............................................................................................................................................. 110 3.4 Conclusie .............................................................................................................................................. 113 §4 Werking ten aanzien van schuldeisers ....................................................................................................... 115 3.1 Principe ................................................................................................................................................. 115 3.1.1 Algemeen ...................................................................................................................................... 115 3.1.2 Gevolgen: gelijkheids- en fixatiebeginsel ...................................................................................... 115 3.1.3 Boedelschulden / nieuwe schulden .............................................................................................. 118 3.2 Uitzonderingen ..................................................................................................................................... 122 3.2.1 België............................................................................................................................................. 122 3.2.2 Nederland ..................................................................................................................................... 123 3.3.3 Conclusie ....................................................................................................................................... 125 3.3 Aangifte/aanmelding schuldvorderingen en nazicht/verificatie .......................................................... 125 3.3.1 België............................................................................................................................................. 125 3.3.2 Nederland ..................................................................................................................................... 128

5

§5 Bescherming tegen de schuldeisers........................................................................................................... 131 5.1 Algemeen ............................................................................................................................................. 131 5.1.1 België............................................................................................................................................. 131 5.1.2 Nederland ..................................................................................................................................... 133 5.2 Bijzonderheden .................................................................................................................................... 135 5.2.1 Beding van eigendomsvoorbehoud .............................................................................................. 135 5.2.2 Retentierecht (exceptio non adimpleti contractus) ...................................................................... 136 5.2.3 Uithuiszetting door verhuurder .................................................................................................... 136 5.2.4 Nutsvoorzieningen ........................................................................................................................ 137 §6 Lot van de persoonlijke zekerheidssteller ................................................................................................. 138 6.1 Nederland ............................................................................................................................................. 138 6.2 België .................................................................................................................................................... 139 Hoofdstuk 5: De eigenlijke schuld(sanerings)regeling .................................................................................. 141 §1 De ‘minnelijke’ fase.................................................................................................................................... 141 1.1 België: minnelijke aanzuiveringsregeling ............................................................................................. 141 1.2 Nederland: het akkoord ....................................................................................................................... 147 §2 De gerechtelijke fase ................................................................................................................................. 150 2.1 België .................................................................................................................................................... 150 2.1.1 De gerechtelijke aanzuiveringsregeling ........................................................................................ 150 2.1.2 De totale kwijtschelding van schulden: artikel 1675/13bis Gerechtelijk Wetboek ...................... 156 2.2 Nederland: vereffening van de boedel ................................................................................................. 157 Hoofdstuk 6: Einde van de procedure .......................................................................................................... 161 §1 Regulier einde ............................................................................................................................................ 161 1.1 België: uitvoering van de aanzuiveringsregeling .................................................................................. 161 1.2 Nederland: verstrijken van de duur van de wsnp ................................................................................ 161 §2 Onregelmatige beëindiging als sanctiemechanisme ................................................................................. 164 2.1 Algemeen ............................................................................................................................................. 164 2.2 Herroeping in België ............................................................................................................................. 164 2.3 De tussentijdse beëindiging in Nederland ............................................................................................ 167

BIBLIOGRAFIE ...............................................................................................................................171

6

DEEL 1: INLEIDING Hoofdstuk 1: Introductie §1 Problematiek overmatige schuldenlast 1.

Talloze burgers kampen in onze huidige maatschappij met een overmatige schuldenlast.

Velen hebben moeite met de afbetalingen van hun hypothecaire leningen en consumentenkredieten, het betalen van hun huurgelden, maandelijkse lasten en onnoemelijke rekeningen die op hen afkomen. In 2010 gaf ruim één vierde van de EU-burgers aan dat zij het gevoel hadden het risico te lopen op een overmatige schuldenlast, terwijl 11,6% (tegenover 9,9% in 2007) moest toegeven dat zij reeds een betalingsachterstand hadden opgelopen met betrekking tot hun aangegane schulden of rekeningen.1 Reeds decennia stijgt het gemak om krediet te verkrijgen en breidt het gamma aan financiële producten stelselmatig uit. Dit drijft consumenten tot de aankoop van consumptiegoederen waarvan ze achteraf moeten vaststellen deze financieel niet aan te kunnen.2 Zij komen vervolgens in een neerwaartse spiraal terecht die ervoor zorgt dat ze uiteindelijk nog meer schulden aangaan. Men kan verscheidene sociale groepen onderscheiden die vatbaar zijn voor het risico van schuldoverlast: jongeren, eenoudergezinnen, alleenstaanden, grote gezinnen, mensen met een werkloosheids-

of

invaliditeitsuitkering,

leefloontrekkers,

laaggeschoolden,

mensen

met

gezondheidsproblemen… Maar opvallend is dat ook de ‘goede’ verdieners steeds vaker op krediet kopen.3 Daarenboven heeft de recente economische en financiële crisis geleid tot een aanzienlijke inkomensval te wijten aan verminderde werkuren of werkloosheid. In de herfst van 2008 werd maar liefst één op de vijf huishoudens in de Europese Unie geconfronteerd met minder inkomsten 1

H. DUBOIS, Household debt advisory services in the European Union, http://www.eurofound.europa.eu/publications/htmlfiles/ef1189.htm en http://www.vlaamscentrumschuldenlast.be/uploads/documentenbank/283dd6513a0af49a30b194c612686d27 .pdf, 1 (hierna: H. DUBOIS, Household debt advisory services in the European Union). Een rechtsvergelijkend onderzoek uit 2012 naar de schuldhulpverlening in een aantal EU-lidstaten door Eurofound, de Europese Stichting tot Verbetering van de Levens- en Arbeidsomstandigheden. 2 EUROPEAN COMMISSION, Towards a common operational European definition of over-indebtness, http://www.vlaamscentrumschuldenlast.be/uploads/documentenbank/086348af204a3b046acf5ee65d346919. pdf, 5. 3 K. DE KNIBBER, Preventie van de overmatige schuldenlast middels regelgeving, masterproef Rechten Universiteit Gent, 2009-2010, 8.

7

vergeleken met het jaar voordien. Vele gezinnen kunnen daardoor niet langer het hoofd bieden aan financiële verbintenissen die zij eerder aangingen in economisch betere tijden. Anderen slagen er niet in hun uitgavenpatroon aan de nieuwe financiële situatie aan te passen. Cijfers4 tonen aan dat deze fenomenen zich niet enkel voordoen in de economisch zwakkere landen van de EU, zoals Griekenland, Ierland en Portugal. Ook in België en Nederland brengt de crisis gevolgen teweeg. Zij heeft dan ook ontegensprekelijk uitdagingen gecreëerd gezien de toegenomen vraag naar schuldhulpverlening. Een rechtsvergelijkende studie van de schuldhulpverlening en –sanering in België en Nederland kan in dat opzicht tot nieuwe inzichten leiden voor de aanpak van deze uitdagingen. 2.

Hoewel hier gesproken wordt over ‘overmatige schuldenlast’, moet men vaststellen dat

omtrent dit begrip geen standaarddefinitie bestaat in de Europese Unie.5 Tot dusver heeft de Europese Commissie dit begrip niet officieel gedefinieerd hoewel verschillende voorstellen en beschrijvingen in het publiek debat werden geponeerd. Zo heeft een groep van experts uit diverse Europese landen, met name de Group of Specialists on seeking legal solutions tot debt problems (CJS-Debt), in 2006 een ontwerp opgesteld voor een aanbeveling van de Raad van Europa aan de Europese lidstaten.6 Daarin wordt aangegeven dat ‘overmatige schuldenlast’ een variërend concept is dat tegelijkertijd problemen met aangegane kredieten als betalingsmoeilijkheden beslaat. Het betreft onder andere de situatie waarbij de schuldenlast van een individu of gezin manifest en langdurig de afbetalingscapaciteit overschrijdt.7 Dit laatste werd dan ook als definitie aangenomen in de daaropvolgende aanbeveling van het Comité van Ministers van de Raad van Europa d.d. 20 juni 2007.8 Wegens dit gebrek aan standaarddefiniëring in de Europese Unie gebruiken verschillende lidstaten van de Europese Unie hun eigen definities. Over het algemeen hanteren overheden daarbij twee soorten criteria: juridisch-administratieve (zoals schuldregelingen) enerzijds en criteria gebaseerd op betalingsachterstanden anderzijds.9 Rechtsvergelijkend onderzoek, uitgevoerd in opdracht van Eurofound (de Europese Stichting tot Verbetering van de Levens- en Arbeidsomstandigheden), leert ons dat de vele definities toch enkele gemeenschappelijke basiselementen bevatten. Zo evalueert

4

Infra nrs. 5 et seq. EUROPEAN COMMISSION, Towards a common operational European definition of over-indebtness, 2008, http://www.vlaamscentrumschuldenlast.be/uploads/documentenbank/086348af204a3b046acf5ee65d346919. pdf, 5. 6 A.J. NOORDAM, WSNP en goede trouw, Deventer, Kluwer, 2008, 326. 7 EUROPEAN COMMISSION, Towards a common operational European definition of over-indebtness, 2008, 33. 8 Recommendation CM/Rec(2007)8 of the Committee of Ministers to member states on legal solutions to debt problems, Council of Europe (20 June 2007), https://wcd.coe.int. 9 H. DUBOIS, Household debt advisory services in the European Union, supra noot 1, 34. 5

8

men veelal de situatie van overmatige schuldenlast in hoofde van het gezin (1). Men bekijkt de aangegane financiële verbintenissen (2) waaronder hypothecaire leningen, consumentenkredieten, huurlasten en vaste kosten als nutsvoorzieningen en telefoonabonnementen. Informele verbintenissen tussen schuldenaars en familie of vrienden worden hier meestal buitengelaten. De aangegane verbintenissen worden vervolgens ingeschat in functie van de afloscapaciteit (3). Overmatige schuldenlast impliceert bijgevolg de onmogelijkheid om te voldoen aan periodieke kosten en dit op structurele basis (4). Het betreft duurzame en langdurige betalingsmoeilijkheden. Een éénmalige, toevallige betalingsachterstand leidt niet meteen tot een overmatige schuldenlast. Bovendien tast de schuldenlast de levensstandaard (5) aan. Tot slot is er pas sprake van overmatige schuldenlast als men niet langer kredietwaardig (6) is. De debiteur kan de situatie niet meer oplossen door middel van de tegeldemaking van eigen bezittingen of het verkrijgen van krediet.10 3.

In België geeft de wet geen precieze definitie van overmatige schuldenlast. Wel is de burger

met overmatige schuldenlast de adressaat van een collectieve schuldenregeling.11 Naar luid van de memorie van toelichting van de wet betreffende de collectieve schuldenregeling12 moet de verzoeker in een toestand van overmatige schuldenlast verkeren. Dit wil zeggen dat hij zijn opeisbare of nog te vervallen schulden onmogelijk kan betalen.13 Luidens artikel 1675/2 van het Gerechtelijk Wetboek komt een natuurlijk persoon in aanmerking voor een collectieve schuldenregeling indien hij niet is staat is om, op duurzame wijze, zijn opeisbare of nog te vervallen schulden te betalen. De memorie van toelichting stipuleert verder dat de overmatige schuldenlast in het algemeen bepaald wordt als de duurzame of structurele onmogelijkheid zijn financiële verplichtingen na te komen.14 Er bestaat onmogelijkheid in de zin van de wet zodra de verzoeker niet meer over voldoende middelen of inkomsten beschikt om zijn schuldeisers te betalen, aldus de memorie van toelichting.15 LAMBRECHTS spreekt van een blijvende, niet incidentele situatie waarin de particulier niet in staat is zijn schulden terug te betalen.16

10

EUROPEAN COMMISSION, Towards a common operational European definition of over-indebtness, 2008, 37. G. STRAETMANS, “Consumentenrechtelijke aspecten” in E. DIRIX en P. TAELMAN (eds.), Collectieve schuldenregeling in de praktijk, Antwerpen – Groningen, Intersentia, 1999, (169) 174 (hierna: G. STRAETMANS, “Consumentenrechtelijke aspecten”). 12 Wet 5 juli 1998 betreffende de collectieve schuldenregeling en de mogelijkheid van verkoop uit de hand van de in beslag genomen onroerende goederen, BS 31 juli 1998, 24.613 (hierna: wet collectieve schuldenregeling). 13 Memorie van toelichting bij het wetsontwerp betreffende de collectieve schuldenregeling en de mogelijkheid van verkoop uit de hand van de in beslag genomen onroerende goederen, Parl.St. Kamer 1996-97, nr. 1073/1, 15. 14 MvT, Parl.St. Kamer 1996-97, nr. 1073/1, 3. 15 MvT, Parl.St. Kamer 1996-97, nr. 1073/1, 16. 16 M. LAMBRECHTS, “Overmatige schuldenlast en kansarmoede: overmatig recht of arm recht. Beschouwingen over schuldbemiddeling en schuldsanering” in S. BROUWERS (ed.), Arm recht? Kansarmoede en recht, Antwerpen – Apeldoorn, Maklu, 1997, (113) 170 (hierna: M. LAMBRECHTS, “Overmatige schuldenlast en kansarmoede: overmatig recht of arm recht”). 11

9

4.

De Nederlandse wet neemt een erg brede definitie van ‘overmatige schuldenlast’ als

uitgangspunt.17 In Nederland wordt derhalve beschouwd als toegelaten tot de wettelijke saneringsregeling en derhalve als overmatig met schulden belast, een natuurlijk persoon waarvan redelijkerwijs is te voorzien dat hij niet zal kunnen voortgaan met het betalen van zijn schulden of indien hij in de toestand verkeert dat hij heeft opgehouden te betalen.18

§2 Cijfergegevens 5.

Het hanteren van definities mag dan wel onontbeerlijk zijn in een juridische context, er is

niets meer indicerend dan naakte cijfers. Deze bieden het beste overzicht van de problematiek en de situatie op het terrein. 2.1 België 6.

De schuldenproblematiek in België en in Vlaanderen groeit alsmaar meer. Consumenten

ondervinden de impact van de crisis en zien zich in toenemende mate met betalingsmoeilijkheden geconfronteerd.19 Dit blijkt onder meer uit volgende cijfers20: 

Volgens de Centrale voor Kredieten aan Particulieren van de Nationale Bank van België21 is het aantal uitstaande achterstallige contracten vorig jaar opnieuw gestegen: einde 2013 staan er 503.544 wanbetalingen geregistreerd, een toename met 4,30% ten opzichte van 2012. Vaststellend dat teller van dit aantal uitstaande achterstallige contracten eind 2009 nog op 434.330 stond, duidt dit gegeven aan dat de crisis hard heeft toegeslagen. Merk echter wel op dat een achterstallig contract niet meteen een overmatige schuldenlast impliceert. Toch vormt deze graadmeter een belangrijke indicator in die richting.



Ook het aantal kredietnemers met een betalingsachterstal is aanzienlijk toegenomen. Eind 2013 bedraagt dit aantal 341.416 personen, een stijging met 3,40% in vergelijking met 2012.

17

G. STRAETMANS, “Consumentenrechtelijke aspecten”, supra noot 11, (169) 174. Artikel 284, eerste lid, Nederlandse Faillissementswet. 19 VLAAMS CENTRUM SCHULDENLAST, Onderzoeksrapport: cijfer- en profielgegevens van de Vlaamse huishoudens in budgeten/of schuldhulpverlening anno 2013, http://www.vlaamscentrumschuldenlast.be/uploads/documentenbank/b227393c718f1c435dc541b5388e584c. pdf, 4. 20 Bronnen: CENTRALE VOOR KREDIETEN AAN PARTICULIEREN VAN DE NATIONALE BANK VAN BELGIE, Statistisch verslag 2013, http://www.nbb.be/DOC/CR/CCP/Publications/BRO_CKPSTAT2013N_31122013.pdf en VLAAMS CENTRUM SCHULDENLAST, Onderzoeksrapport: cijfer- en profielgegevens van de Vlaamse huishoudens in budgeten/of schuldhulpverlening anno 2013, http://www.vlaamscentrumschuldenlast.be/uploads/documentenbank/b227393c718f1c435dc541b5388e584c. pdf. 21 Deze centrale registreert kredieten van natuurlijke personen voor consumptie of hypotheek en de eventuele wanbetalingen die zich hierbij voordoen. 18

10

In 2009 daarentegen stonden slechts 300.296 personen geboekt met een achterstallig contract. 

Het totale achterstallige bedrag loopt op tot 2,964 miljard euro, hetgeen een stijging met 8,90% inhoudt ten opzichte van 2012, en maar liefst met 60% tegenover einde 2008.



De toenemende schuldenproblematiek blijkt ook uit de evolutie van het aantal uitstaande berichten collectieve schuldenregeling. In 2013 lopen in België 107.103 procedures van collectieve schuldenregeling. Dit zijn 5.948 procedures meer dan in 2012, een toename van 5,9%.22 Het aantal procedures van 70.168 in 200823 bewijst nog maar eens de impact van de voorbije crisis. Het aantal nieuwe berichten van toelaatbaarheid door de rechtbanken in 2013 gemeld, is 17.671. Eveneens een stijging van 9,8% ten opzichte van 2012. Terwijl in 2008 slechts 12.90024 nieuwe berichten van toelaatbaarheid werden geregistreerd. Volledigheidshalve moet vermeld dat het jaar 2012 een significante daling optekende in het aantal nieuwe procedures collectieve schuldenregeling. Het aantal daalde tot 16.092 nieuwe gevallen in 2012 ten opzichte van 17.544 in 2011. Een trend die zich echter in 2013 niet kon verderzetten.

Tabel: Uitstaande achterstallige contracten en hun kredietnemers 2009

2010

2011

2012

2013

Personen

300 296

308 803

319 092

330 129

341 416

Contracten

434 330

448 725

460 493

482 620

503 544

2 155

2 419

2 549

2 722

2 964

Achterstallig/eisbaar Bedrag (in miljoenen euro’s)

22

Persbericht van de Centrale voor Kredieten aan Particulieren van de Nationale Bank van België van 22 januari 2014, http://www.nbb.be/doc/ts/Enterprise/Press/2014/cp140122Nl.pdf. 23 K. DE KNIBBER, Preventie van de overmatige schuldenlast middels regelgeving, masterproef Rechten Universiteit Gent, 2009-2010, 10. 24 CENTRALE VOOR KREDIETEN AAN PARTICULIEREN VAN DE NATIONALE BANK VAN BELGIE, Statistisch verslag 2012, http://www.nbb.be/doc/cr/ccp/publications/BRO_CKPSTAT2012N_31122012.pdf, 65.

11

Aantal nieuwe berichten collectieve schuldenregeling 19000 17865

18000 17000

16092

15904

16000

17671

17544

15000 14000 13000

12900

12000 11000 10000 2008

2009

2010

2011

2012

2013

2.2 Nederland 7.

Ook in Nederland is sinds het ontstaan van de financiële crisis in 2008 een toename zichtbaar

van het aantal mensen dat een beroep doet op de schuldhulpverlening. Cijfers laten zien dat veel huishoudens niet meer rond kunnen komen met hun inkomen. Dit blijkt onder meer uit het jaarverslag over het jaar 2013 van de Nederlandse vereniging voor schuldhulpverlening en sociaal bankieren25 (NVVK).26 De NVVK werd opgericht in 1932 om de woeker te bestrijden. Inmiddels is deze uitgegroeid tot de brancheorganisatie inzake schuldhulpverlening waarbij ruim 90 organisaties zijn aangesloten. Het betreft zowel publieke instellingen, met name gemeentelijke kredietbanken en gemeenten, als private ondernemingen die diensten aanbieden in meer dan 400 van de 418 gemeenten die Nederland rijk is. Het jaarrapport toont aan dat in 2013 opnieuw een stijging kon vastgesteld worden van het aantal aanmeldingen bij de NVVK-leden, van 84.000 tot 89.000. Dit aantal heeft betrekking op het aantal unieke personen dat zich met een hulpvraag omtrent hun schuldsituatie heeft gericht tot een NVVKlid. In 2009 bedroeg dit nog 53.000, waarna het jaarlijks – met uitzondering van 2011 – steeg gedurende de crisisjaren. Ook de gemiddelde schuld van de personen die zich aanmeldden, steeg stelselmatig van € 30.750 in 2010 tot € 37.700 in 2013. Tabel: Aantal aanmeldingen bij de NVVK-leden 25

Oorspronkelijk de Nederlandse Vereniging voor Volkskrediet genaamd en thans nog steeds afgekort als NVVK. 26 NVVK, Jaarverslag 2013, http://www.nvvk.eu/images/pdfs/Jaarverslag%20NVVK%202013.pdf.

12

2008

2009

2010

2011

2012

2013

44 000

53 000

79 000

76 000

84 000

89 000

Tabel: Gemiddelde schuld (in euro’s)

8.

2008

2009

2010

2011

2012

2013

29 900

33 700

30 700

32 250

33 500

37 700

Het totaal aantal verzoeken tot toelating tot de wettelijke schuldsaneringsregeling

natuurlijke personen vormt een andere indicator. Sedert medio 2005 verschijnt de zogenoemde Wsnp-monitor. Dit jaarlijks uit te brengen instrument heeft als doel de stand van zaken te rapporteren aangaande de Wet schuldsanering natuurlijke personen (Wsnp)27 en de effectiviteit daarvan kritisch te volgen. De Wsnp-monitor omvat een vaste kern van gegevens die jaarlijks geactualiseerd worden, naast een aantal, per jaar wisselende, thema’s.28 In oktober 2013 verscheen de negende meting over de periode 2012. Het aantal verzoeken tot toepassing van de wettelijke schuldsaneringsregeling voor natuurlijke personen29 is in 2012 gedaald tot een totaal van 19.301. Hoewel dit 6% minder is dan in 2011, toen een recordaantal van 20.512 verzoeken werd opgemeten, ligt dit aantal nog altijd fors boven het niveau van 2010, warende 15.722. Ten opzichte van 2008 laat 2012 nog steeds een toename van het aantal verzoeken van 75% zien. Er werden in 2008 immers 11.031 wsnp-verzoeken bij de rechtbank ingediend.

27

Wet 25 juni 1998 tot wijziging van de Faillissementswet in verband met de sanering van schulden van natuurlijke personen, Stb. 1998, 445 (hierna: Wet schuldsanering natuurlijke personen of Wsnp). 28 S. PETERS, L. COMBRINK-KUITERS en M. VLEMMINGS, Monitor Wsnp Negende meting over de periode 2012, Nijmegen, Wolf Legal Publishers, 2013, en http://www.rijksoverheid.nl/documenten-enpublicaties/rapporten/2013/10/23/monitor-wsnp-negende-meting-over-de-periode-2012%5B2%5D.html, 5. 29 Hierna: wsnp-verzoek(en).

13

Totaal aantal verzoeken tot toelating tot de wettelijke schuldsaneringsregeling 25000 20512 20000

19300

15722 15000 11031

12268

10000 5000 0 2008

2009

2010

2011

2012

De dalende trend ten opzichte van 2011 lijkt zich ook in 2013 te hebben verdergezet. Het ‘Projectbureau WSNP’, belast met de organisatie van de landelijke implementatie van de invoering van de wettelijke regeling schuldsanering natuurlijke personen, houdt immers regelmatig peilingen30 betreffende de instroom van het aantal zaken bij verschillende rechtbanken. Uit deze peilingen kan de dalende trend31 worden afgeleid.

Instroom zaken vanaf 2009 op peildatum 31-12 16000

14727 13763

14000

12356 11386

12000 10000

8967

8000 6000 4000 2000 0 2009

30 31

2010

2011

2012

2013

Te raadplegen via http://www.wsnp.rvr.org/bewindvoerder/index.cfm?section=bewindvoerder. Bron: http://www.wsnp.rvr.org/pdf/instroom%20tm%20dec%202013.pdf.

14

9.

Bij deze cijfers kunnen twee conclusies naar voren worden geschoven. Vooreerst geven deze

aan dat de crisis ook in Nederland hard heeft toegeslagen. Het aantal mensen dat met schulden kampt, is aanzienlijk, stelselmatig en voortdurend gestegen sedert 2008. Opvallend is echter de tegenstelling tussen het toenemend aantal mensen dat zich aanmeldt voor schuldhulpverlening en de dalende trend sinds 2011 in het aantal verzoeken tot de wettelijke schuldsaneringsregeling. Blijkbaar slaagt men in Nederland de overmatige schuldenlast bij de burgers via andere instrumenten te remediëren dan de gerechtelijke weg van de wettelijke schuldsaneringsregeling.

§3 Kader en doelstelling 10.

Geconfronteerd met de steeds groter wordende maatschappelijke kwaal van overmatige

schuldenlast, treden overheden reeds jaren regelgevend op. In principe stelt het recht de eigen verantwoordelijkheid van de schuldenaar voorop. Een schuld is een juridische verplichting die drukt op de schuldenaar. Hij is gehouden zijn schuld te voldoen.32 Iedere schuldeiser heeft recht op betaling. Een rechter kan hem dit recht niet ontnemen. Bevindt de schuldenaar zich in de financiële onmogelijkheid om zijn verbintenissen na te komen, dan kunnen diens schuldeisers verhaal zoeken op zijn vermogen.33 Gaandeweg werd de problematiek van overmatige schuldoverlast onderkend en groeide het besef dat de rechtsorde een uitkomst moest bieden aan schuldenaren met een problematische schuldenlast. Het beeld van schuldeisers die zich op ongeordende wijze op het vermogen van hun schuldenaar storten, werd steeds meer als ongewenst en inefficiënt ervaren.34 De schuldenspiraal moet kunnen worden doorbroken.35 11.

Deze inzichten resulteerden vanaf de jaren ’90 van de vorige eeuw in verscheiden

wetgevende initiatieven ter bestrijding van de overmatige schuldenlast, zowel op Europees niveau als in België en Nederland. De aanpak van overmatige schuldenlast vereist een geheel van maatregelen, zowel van preventieve als curatieve aard. 32

F. SALOMONS, “Schuldsanering voor natuurlijke personen in Nederland” in A. NIEUWENHUIS, L. DRAGSTRA, J. VELAERS, L. HUYBRECHTS, H. WOLSWIJK, F. SALOMONS, B. DE GROOTE en S. VOET, Samenloop van grondrechten in verschillende rechtsstelsels, multiculturaliteit in het strafrecht & schuldsanering en collectieve schuldenregeling: preadviezen 2008, Den Haag, Boom Juridische uitgevers, 2008, (229) 229 (hierna: F. SALOMONS, “Schuldsanering voor natuurlijke personen in Nederland”). 33 E. DIRIX en A. De WILDE, “Materieelrechtelijke aspecten van de collectieve schuldenregeling” in E. DIRIX en P. TAELMAN (eds.), Collectieve schuldenregeling in de praktijk, Antwerpen – Groningen, Intersentia, 1999, (17) 17 (hierna: E. DIRIX en A. De WILDE, “Materieelrechtelijke aspecten van de collectieve schuldenregeling”) 34 Ibid. 35 E. DIRIX en P. TAELMAN (eds.), Collectieve schuldenregeling in de praktijk, Antwerpen – Groningen, Intersentia, 1999, 5.

15

Deze bijdrage zal zich toespitsen op de regelgeving omtrent curatieve schuldhulpverlening in België en Nederland, met als pijlers de schuldbemiddeling en –sanering. Hoofdzakelijk komt het tot een vergelijking tussen de wetgeving inzake de collectieve schuldenregeling in België en de wettelijke regeling voor schuldsanering van natuurlijke personen in Nederland met een focus op zowel de materieelrechtelijke als procedurele aspecten. Toch beperkt de curatieve schuldhulpverlening zich – zeker in Nederland – niet tot deze regelingen.

16

Hoofdstuk 2: Wettelijk kader §1 België 1.1 Pionierswetgeving 12.

De eerste betekenisvolle wetgeving in verband met overmatige schuldenlast kwam er in

België met de wet op het consumentenkrediet van 12 juni 1991.36 Deze wet werd ingevoerd in uitvoering van een Europese richtlijn, met name richtlijn 87/102/EEG.37 Intussen is deze wetgeving meermaals gewijzigd38, onder andere op basis van de vernieuwde Europese Consumentenrichtlijn 2008/48/EG.39 Hoewel deze wetgeving zich vooral situeert op vlak van het preventieve luik in de strijd tegen overmatige schuldenlast, bevat ze tevens maatregelen van curatieve aard. Enerzijds voorziet zij in een regeling omtrent betalingsfaciliteiten bij moeilijkheden. Voorheen kon enkel beroep worden gedaan op artikel 1244 van het Burgerlijk Wetboek, op grond waarvan de rechter onder strikte voorwaarden betalingsuitstel kon verlenen. Anderzijds steekt met de wet op het consumentenkrediet de eerste reglementering met betrekking tot schuldbemiddeling de kop op.40 Snel daarna werd ook het hypothecair krediet aan regelgeving onderworpen met de wet van 4 augustus op het hypothecair krediet.41 Een bijkomend instrument in de strijd tegen overmatige schuldenlast. Op vlak van het curatieve luik vormt deze wet slechts een voetnoot met één enkele bepaling inzake de verplichte voorafgaandelijke poging tot minnelijke schikking bij elke vorm van uitvoerend beslag.42 Vermeldenswaardig is dat zowel de wet consumentenkrediet, als de wet hypothecair krediet zal worden opgeheven. De betreffende regelgeving wordt ingeschreven in het nieuwe Wetboek van

36

Wet 12 juni 1991 op het consumentenkrediet, BS 9 juli 1991, 15.203 (hierna: wet consumentenkrediet of WCK). 37 Richtlijn Raad nr. 87/102/EEG, 22 december 1986 betreffende de harmonisatie van de wettelijke en bestuursrechtelijke bepalingen der Lid-Staten inzake het consumentenkrediet, Pb.L. 12 februari 1986, afl. 42, 48-53. 38 Met als belangrijkste: de wet 13 juni 2010 tot wijziging van de wet van 12 juni 1991 op het consumentenkrediet, BS 21 juni 2010. 39 Richtlijn Europees Parlement en Raad nr. 2008/48/EG, van 23 april 2008 inzake kredietovereenkomsten voor consumenten en tot intrekking van Richtlijn 87/102/EEG van de Raad, Pb.L. 22 mei 2008, afl. 133, 86-92. 40 Vermeldenswaardig is dat de reglementering omtrent het consumentenkrediet werd opgenomen in boek VII van het Wetboek van Economisch Recht 4141 Wet 4 augustus 1992 op het hypothecair krediet, BS 19 augustus 1992, 18.196 (hierna: wet hypothecair krediet of WHK). 42 Artikel 59 WHK.

17

Economisch Recht, meer bepaald in titel 4 van boek VII.43 Deze zal in werking treden op 1 april 2015.44 13.

In navolging op de wet consumentenkrediet kwamen de regio’s op de proppen met decretale

regelingen inzake de erkenning van instellingen voor schuldbemiddeling45, in België een gemeenschapsbevoegdheid: 

Voor Vlaanderen: het decreet van de Vlaamse Gemeenschap van 24 juli 1996 houdende regeling tot erkenning en subsidiëring van de instellingen voor schuldbemiddeling en tot subsidiëring van een Vlaams Centrum Schuldenlast46 en het besluit van de Vlaamse Regering van 25 maart 1997 tot uitvoering van het decreet van 24 juli 1996 houdende regeling tot erkenning en subsidiëring van de instellingen voor schuldbemiddeling en tot subsidiëring van een Vlaams Centrum Schuldenlast47.



Voor het Brussels Hoofdstedelijk Gewest: het Vlaams decreet op de schuldbemiddeling, het decreet van de Franse Gemeenschapscommissie van 5 maart 2009 betreffende het aanbod van ambulante diensten in de domeinen van de sociale actie, het gezin en de gezondheid48 en de ordonnantie van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest van 7 november 1996 betreffende de erkenning van instellingen voor schuldbemiddeling.49



Voor het Waalse Gewest50: titel III, boek I van deel 2 van het Waals Wetboek van Sociale Actie en Gezondheid51 en titel IV, boek II van het tweede deel van het reglementair deel van het Waals Wetboek van Sociale Actie en Gezondheid.52

43

Art. 3 wet 19 april 2014 houdende invoeging van boek VII "Betalings- en kredietdiensten" in het Wetboek van economisch recht, houdende invoeging van de definities eigen aan boek VII en van de straffen voor de inbreuken op boek VII, in de boeken I en XV van het Wetboek van economisch recht en houdende diverse andere bepalingen, BS 28 mei 2014. 44 Art. 2 koninklijk besluit 19 april 2014 tot bepaling van de inwerkingtreding van de wet van 19 april 2014 houdende invoeging van boek VII "Betalings- en kredietdiensten" in het Wetboek van economisch recht, houdende invoeging van de definities eigen aan boek VII en van de straffen voor de inbreuken op boek VII, in de boeken I en XV van het Wetboek van economisch recht en houdende diverse andere bepalingen, en van de wet van 19 april 2014 tot organisatie van de verhaalmiddelen tegen sommige beslissingen van de FSMA genomen met toepassing van boek VII of van boek XV van het Wetboek van economisch recht, en tot wijziging van de wet van 2 augustus 2002 betreffende het toezicht op de financiële sector en de financiële diensten. 45 Zie hierover: J. STUYCK, “Schuldbemiddeling: regionale initiatieven” in OCE, Règlement collectif de dettes: les conditions de mise en oeuvre, Charleroi, Observatoire du Crédit et de l’Endettement, 1997, 119-133. 46 BS 5 oktober 1996, 25.641 (hierna: Vlaams decreet op de schuldbemiddeling). 47 BS 30 mei 1997, 14.244. (hierna: het Vlaams uitvoeringsbesluit op de schuldbemiddeling). 48 BS 8 mei 2009. Uitvoeringsbesluit: B.Coll.Fr.Gem.Comm. 4 juni 2009 houdende toepassing van het decreet van 5 maart 2009 betreffende het aanbod van ambulante diensten in het domein van de sociale actie, het gezin en de gezondheid, BS 22 juli 2009. 49 BS 30 november 1996. Uitvoeringsbesluit: B.Ver.Coll.Gem.Gem. 15 oktober 1998 betreffende de erkenning, de opleiding van het personeel en de kostprijs van de bemiddeling van de instellingen voor schuldbemiddeling, BS 11 november 1998, 36.700. 50 Het Waals Gewest oefent deze bevoegdheid van de Franse Gemeenschap uit krachtens art. 138 Gw.

18



Voor het Duits taalgebied: het decreet van de Duitstalige Gemeenschap van 29 april 1996 betreffende de bemiddeling en aanzuivering van schulden53. 1.2. De collectieve schuldenregeling

14.

Met de invoering van de collectieve schuldenregeling kwam uiteindelijk een volwaardig

instrument tot stand met betrekking tot de curatieve schuldhulpverlening. De regeling werd door de op 1 januari 1999 in werking getreden wet van 5 juli 1998 betreffende de collectieve schuldenregeling en de mogelijkheid van de verkoop uit de hand van de in beslag genomen onroerende goederen54 in het Gerechtelijk Wetboek verankerd, meer bepaald in de artikelen 1675/2 tot en met 1675/17 Gerechtelijk Wetboek. Intussen werden deze artikelen meermaals gewijzigd, maar de belangrijkste herziening vond plaats in 2005. Met twee wetten55 heeft de Belgische wetgever toen de collectieve schuldenregeling grondig bijgespijkerd. 15.

Met de wet collectieve schuldenregeling worden diverse doelstellingen van economische,

sociale en procedurele aard nagestreefd.56 De eerste doelstelling van de collectieve schuldenregeling is economisch, met name de consument bij te staan in het afbetalen van zijn schulden en hem opnieuw kredietwaardig maken. Luidens artikel 1675/3 Gerechtelijk Wetboek strekt de regeling ertoe de financiële toestand van de schuldenaar te herstellen, met name hem in staat te stellen in de mate van het mogelijke zijn schulden te betalen en tegelijkertijd te waarborgen dat hij zelf en zijn gezin een menswaardig leven kunnen leiden. Het herstel van het financiële evenwicht van de schuldenaar en dus de re-integratie van de consument in de markt als kredietwaardig marktdeelnemer, vormt de hoofddoelstelling van de wet collectieve schuldenregeling. Maar de wet gaat evenwel verder. Volgens de memorie van toelichting is het ook de bedoeling terug een uitzicht op beterschap te bieden aan personen die misschien in het

51

Aangenomen bij besluit van de Waalse Regering 29 september 2011 houdende codificatie van de wetgeving over de gezondheid en de sociale actie, BS 21 december 2011 en bevestigd bij decreet van het Waals Gewest 1 december 2011 houdende bevestiging van het besluit van de Waalse Regering van 29 september houdende codificatie van de wetgeving over de gezondheid en de sociale actie, BS 21 december 2011. 52 Ingevoerd bij het besluit van de Waalse Regering 4 juli 2013 houdende de codificatie van de wetgeving inzake gezondheid en sociale actie in het reglementair deel van het Waals Wetboek van Sociale Actie en Gezondheid, BS 30 augustus 2013. 53 BS 28 augustus 1996. Uitvoeringsbesluit: B.D.Gem.Reg. 15 juni 2004 betreffende de schuldbemiddeling, BS 20 december 2004. 54 BS 31 juli 1998. (hierna: wet collectieve schuldenregeling). 55 De wet 13 december 2005 tot wijziging van de artikelen 81, 104, 569, 578, 580, 583, 1395 van het Gerechtelijk Wetboek en de wet van 13 december 2005 houdende bepalingen betreffende de termijnen, het verzoekschrift op tegenspraak en de procedure van collectieve schuldregeling, BS 21 december 2005. 56 G. STRAETMANS, “Consumentenrechtelijke aspecten”, supra noot 11, (169) 170-174.

19

verleden blijk hebben gegeven van onvoorzienigheid57. De schuldenaar moet de mogelijkheid worden geboden om aan een onoverkomelijke situatie van overmatige schuldenlast te ontsnappen en een perspectief worden verschaft op een nieuw leven. Deze gedachte van de ‘fresh start’ of de ‘schone lei’ vindt niet alleen steun in sociaal-ethische argumenten, maar krijgt ook een economische verantwoording. Uiteindelijk is immers niemand gebaat bij een ‘levenslange’ verschuldigdheid. De onbeperkte aansprakelijkheid voor schulden ontneemt een consument immers elke motivatie om actief als marktdeelnemer op te treden, en dus nieuwe financiële middelen te genereren om de opgestapelde schulden te vereffenen. Ondanks het verhaalsrecht blijven de schuldvorderingen eens te meer onbetaald. Daarnaast dient de wet ook het algemeen belang. De memorie van toelichting verwoordt het als volgt: “De bedoeling van de collectieve aanzuiveringsregeling is, de sociale kost te verminderen van de overmatige schuldenlast, die voortvloeit uit de sociale uitsluiting van personen met overmatige schuldenlast, het zwartwerk, ondergrondeconomie, bepaalde vormen van criminaliteit”.58 Tot slot wil de wet ook rekening houden met de (procedurele) belangen van de schuldeisers. De memorie van toelichting maakt gewag van het voordeel dat aan schuldeisers geboden wordt te genieten van een beperking van de gerechtelijke procedures en van de kosten verbonden aan invorderingen, alsook van een meer gelijke behandeling van de schuldvorderingen.59 16.

Om deze doelstellingen te bereiken voorziet de wet een gerechtelijke procedure voor de

arbeidsrechtbank. Schuldenaren die aan de toepassingsvoorwaarden voldoen kunnen middels een verzoekschrift een aanvraag indienen om toegelaten te worden tot de collectieve schuldenregeling. De beschikking van toelaatbaarheid door de arbeidsrechter zet een proces in gang teneinde de overmatige schuldenlast op te lossen. Ten gevolge van deze beschikking ontstaat een situatie van samenloop onder de schuldeisers en wordt met de schorsing van de middelen van tenuitvoerlegging een algemeen moratorium ten aanzien van de schuldeisers afgekondigd. De beschikking brengt de onbeschikbaarheid van het vermogen met zich mee voor de schuldenaar en beperkt zijn handelingsbekwaamheid. Tegelijkertijd wordt een schuldbemiddelaar aangeduid die de spilfiguur zal worden en een sleutelrol zal spelen in het verdere verloop van de procedure. Middels bemiddeling met de schuldeisers zal deze eerst en vooral trachten een minnelijke aanzuiveringsregeling tot stand te brengen buiten de rechtbank om. Blijkt dit niet mogelijk te zijn, wordt overgegaan tot een gerechtelijke aanzuiveringsregeling. Deze aanzuiveringsmaatregelen hebben voornamelijk het uitstel

57

MvT, Parl.St. Kamer 1996-97, nr. 1073/1, 17. MvT, Parl.St. Kamer 1996-97, nr. 1073/1, 17. 59 Ibid. 58

20

of de herschikking van de betaling tot voorwerp.60 Indien ze niet volstaan, kan de rechter tot slot besluiten over te gaan tot een gedeeltelijke of zelfs totale kwijtschelding van de schulden.

§2 Nederland 2.1 Buitengerechtelijke (‘minnelijke’) schuldhulpverlening 2.1.1 Zelfregulering 17.

In Nederland is de mogelijkheid om op minnelijke wijze kwijtschelding van schulden te

bekomen reeds lang ingeburgerd. De constructieve samenwerking tussen bij de schuldproblematiek betrokken actoren, die resulteerde in zelfreguleringsnormen, is daartoe de aanzet.61 Gemeentelijke kredietbanken, sociale diensten en het maatschappelijk werk houden zich reeds langere tijd met minnelijke schuldhulpverlening bezig. De gemeentelijke kredietbanken zijn al ruim voor de Tweede Wereldoorlog ontstaan om via sociale kredietverlening woeker tegen te gaan. Gaandeweg hebben ze zich steeds meer op schuldhulpverlening toegelegd toen de commerciële kredietverlening aan consumenten na de oorlog een grote vlucht nam. In 1979 heeft hun koepelorganisatie, de NVVK, de gedragscode schuldregeling uitgewerkt.62 Deze speelde een voortrekkersrol voor de uniformisering van schuldsanerings- en bemiddelingsactiviteiten.63 Later volgden de gedragscode budgetbeheer, de gedragscode schuldhulpverlening voor ondernemers en de gedragscode sociale kredietverlening. 18.

De gedragscode schuldregeling wijzigde meermaals. De meest ingrijpende wijzingen kwamen

er in een reactie op wet- en regelgeving. Zo betrachtte de gedragscode schuldregeling 2000 een naadloze aansluiting op de Wet schuldsanering natuurlijke personen (Wsnp) die op 1 december 1998 in werking was getreden. De geactualiseerde gedragscode schuldhulpverlening64 vervangt de gedragscode schuldregeling, budgetbeheer en schuldhulpverlening voor ondernemers. Deze vervanging moet gezien worden in het licht van de recent ingevoerde Wet gemeentelijke schuldhulpverlening (Wgs).65

60

B. DE GROOTE en S. VOET, Collectieve schuldenregeling, Brussel, Larcier, 2009, 118. G. STRAETMANS, “Consumentenrechtelijke aspecten”, supra noot 11, (169) 195. 62 F. SALOMONS, “Schuldsanering voor natuurlijke personen in Nederland”, supra noot 32, (229) 247. 63 G. STRAETMANS, “Consumentenrechtelijke aspecten”, supra noot 11, (169) 195. 64 Vereniging voor schuldhulpverlening en sociaal bankieren, Gedragscode schuldhulpverlening, mei 2014, http://www.nvvk.eu/images/pdfs/Gedragscode%20Schuldhulpverlening%2020140522.pdf. . 61

21

19.

Het belangrijkste uitgangspunt van de gedragscode blijft de 'schone lei-gedachte': een

schuldenaar die zich gedurende een periode van maximaal 36 maanden volledig heeft ingezet om zijn schulden te betalen, heeft het recht op een nieuwe financiële start. Van de schuldenaar wordt wel verwacht, dat hij zich gedurende deze drie jaar werkelijk tot het uiterste inspant om zijn schulden te voldoen. 20.

Daarnaast vindt de NVVK een goede samenwerking met schuldeisers belangrijk. Eén van de

manieren om de onderlinge samenwerking te verbeteren is het afsluiten van convenanten. Door gezamenlijk overleg bewerkstelligt meer begrip over elkaars werkwijze en positie. Schuldeisers en schuldhulpverleners weten wat ze van elkaar kunnen verwachten met betrekking tot doorlooptijden en wederzijdse informatieverstrekking. Daarnaast zorgen convenanten voor duidelijkheid,

onder

andere

over

de

voorwaarden

waaronder

een

schuldeiser

zijn

incassomaatregelen kan opschorten en meewerkt aan een minnelijke schuldregeling. De NVVK heeft met diverse schuldeisers convenanten afgesloten, waaronder het Centraal Justitieel Incassobureau (CJIB), het Uitvoeringsinstituut Werknemersverzekeringen (UWV), de Sociale Verzekeringsbank (SVB), Zorgverzekeraars Nederland, verschillende energie- en waterleveranciers en telecomoperatoren als UPC en Ziggo. 2.1.2 Wetgevend optreden 2.1.2.1 Wet op het consumentenkrediet 21.

Hoewel in Nederland een langere traditie van schuldbemiddeling en minnelijke

schuldregelingen te bespeuren valt, was het ook daar wachten op de uitvoering van de Europese richtlijn 87/102/EEG voor het eerste wetgevend optreden ter zake. In de Nederlandse Wet op het consumentenkrediet van 4 juli 199066 werden voor het eerst grenzen gesteld aan de kring van schuldhulpverleners. 2.1.2.2 Wet gemeentelijke schuldhulpverlening 22.

In de jaren tachtig van de vorige eeuw ontwikkelde de schuldhulpverlening zich tot een

reguliere taak voor gemeentelijke sociale diensten met als gevolg dat vandaag alle gemeenten schuldhulpverlening aanbieden. En hoewel sinds de jaren negentig algemeen onderkend werd dat 65

Wet 9 februari 2012 tot het geven aan gemeenten van de verantwoordelijkheid voor schuldhulpverlening (Wet gemeentelijke schuldhulpverlening), Stb. 2012, 78 (hierna: Wet gemeentelijke schuldhulpverlening of Wgs). 66 Wet 4 juli 1990 houdende regels met betrekking tot het consumentenkrediet, Stb. 1990, 395 (hierna: Wet op het consumentenkrediet of WCK).

22

behalve het oplossen van problematische schuldsituaties ook preventie en het aanpakken van de achterliggende psychosociale problemen aandacht verdiende ('integrale schuldhulpverlening'), was er maar weinig sprake van een uniforme uitvoeringspraktijk. Lokale verschillen hingen mede samen met de omstandigheid dat schuldhulpverlening werd gerekend tot de beleidsvrijheid van gemeenten. Daarnaast werd men gaandeweg geconfronteerd met teleurstellende slagingspercentages van het minnelijk traject. In 1992 was dat nog 53%, doch daarna trad een gestage daling tot slechts 9% in 2004.67 Het kabinet Balkenende IV (2007-2010) besloot daarop onderzoek te laten doen naar de effectiviteit van de gemeentelijke schuldhulpverlening. Uit onderzoek68 bleek dat de tot dan toe bestaande gemeentelijke schuldhulpverlening met een aantal problemen kampte die leidde tot een beperkte effectiviteit, waaronder de beperkte toegankelijkheid, het niet meewerken van schuldenaren, lange wacht- en doorlooptijden en het ontbreken van adequaat gemeentelijk beleid. Bovendien zagen schuldeisers de gemeentelijke schuldhulpverlening niet als een aantrekkelijk alternatief voor de intussen ontwikkelde gerechtelijke regeling van de Wet schuldsanering natuurlijke personen.69 23.

De Nederlandse beleidsmakers beseften dat er, mede met de economisch en financiële crisis

in het achterhoofd, werk aan de winkel was. Nieuwe wetgevende initiatieven kwamen tot stand dewelke resulteerden in de totstandkoming van de Wet gemeentelijke schuldhulpverlening. Deze is in werking getreden op 1 juli 2012.70 De Wgs beoogt gemeenten verantwoordelijk te maken voor het verlenen van integrale schuldhulpverlening aan hun inwoners. De wet geeft de Nederlandse gemeenten de regie over de schuldhulpverlening

en

schept

een

kader

om

de

effectiviteit

van

de

gemeentelijke

schuldhulpverlening te verbeteren. 24.

Volledigheidshalve moet opgemerkt worden dat de buitengerechtelijke schuldhulpverlening

voornamelijk van administratiefrechtelijk aard is, gezien de gemeentelijke overheden een sleutelrol spelen. Derhalve wordt de rechten- en plichtenverhouding tussen de hulpzoekende schuldenaar en

67

F. SALOMONS, “Schuldsanering voor natuurlijke personen in Nederland”, supra noot 32, (229) 248-249. Uitgevoerd onder de naam 'Schulden? De Gemeente helpt!' in 2008 door organisatie- en adviesbureau Hiemstra & De Vries BV. 69 K. KRANENDONCK-VON WEERSCH, Wet gemeentelijke schuldhulpverlening in PS-special, Deventer, Kluwer, 2011, 9 (hierna: K. KRANENDONCK-VON WEERSCH, Wet gemeentelijke schuldhulpverlening). 70 M.u.v. de artikelen 5 en 11 besluit van 26 maart 2012 tot vaststelling van het tijdstip van inwerkingtreding van de Wet gemeentelijke schuldhulpverlening, Stb. 2012, 78. 68

23

de hulpverlenende gemeentelijke instantie hoofdzakelijk bepaald door de Nederlandse 'Algemene wet bestuursrecht' (Awb).71 2.2 De gerechtelijke schuldsaneringsregeling: Wsnp 25.

De zelfreguleringsnormen en de minnelijke praktijk volstonden echter niet om het groeiend

maatschappelijk probleem van overmatige schuldenlast op te lossen. Eind jaren tachtig, begin jaren negentig werd dan ook gepleit voor een wettelijke regeling voor sanering van schulden. Het startschot ligt in 1989. In het kader van de parlementaire behandeling van het wetsvoorstel ‘Algemene regeling van beslag op loon, sociale uitkeringen en andere periodieke betalingen’ aanvaardde de Tweede Kamer de motie-Biesheuvel.72 In deze motie werd overwogen dat het wenselijk is dat de schuldenlast van privé-personen, niet ondernemer zijnde, na verloop van tijd beëindigd wordt.73 Het daaropvolgende wetsvoorstel in verband met de sanering van schulden van natuurlijke personen74 is eind 1992 bij de Tweede Kamer ingediend. Omdat in de Eerste Kamer politieke problemen waren ontstaan in verband met de vrees75 dat de wet in de uitvoering te gecompliceerd zou uitpakken, werd in 1997 een wijzigingsvoorstel, ook bekend als ‘de novelle’ ingediend.76 De Wsnp kwam uiteindelijk pas op 25 juni 1998 tot stand en trad op 1 december 1998 in werking. De wet voert titel III “Schuldsaneringsregeling natuurlijke personen” in de Nederlandse Faillissementswet77 (Fw) in. De regeling is terug te vinden in de artikelen 284 tot en met 362 Faillisementswet. De wettelijke schuldsaneringsregeling komt als derde instrument in de Faillissementswet naast het faillissement en de surseance van betaling.78 Dit is een belangrijk verschilpunt met de Belgische wetgeving, waar de regeling is ingeschreven in het Gerechtelijk Wetboek. Verder zal aan bod komen dat de Belgische wetgever, in tegenstelling tot de Nederlandse, geopteerd heeft voor een duidelijk onderscheid tussen het faillissement voor ondernemers enerzijds en de collectieve schuldenregeling voor particulieren anderzijds. In Nederland daarentegen heeft

71

Wet 4 juni 1992 houdende algemene regels van bestuursrecht (Algemene wet bestuursrecht), Stb. 1992, 315 (hierna: Algemene wet bestuursrecht of Awb). 72 Motie (C.S. BIESHEUVEL) bij het ontwerp van wet houdende de algemene regeling van beslag op loon, sociale uitkeringen en andere periodieke betalingen, Kamerstukken II 1988/89, 17897, 19. 73 B. WESSELS, Schuldsaneringsregeling voor natuurlijke personen in Wessels Insolventierecht, Deventer, Kluwer, 2012, 1 (hierna: B. WESSELS, Schuldsaneringsregeling voor natuurlijke personen). 74 Voorstel van wet tot wijziging van de Faillissementswet in verband met de sanering van schulden van natuurlijke personen, Kamerstukken II 1992/93, 22969, 2. 75 Zie A. VAN HEES, “De Eerste Kamer moet het wetsvoorstel Saneringsregeling natuurlijke personen verwerpen”, NJB 1996, 589-591. 76 F. SALOMONS, “Schuldsanering voor natuurlijke personen in Nederland”, supra noot 32, (229) 245. 77 Wet 30 september 1893 op het faillissement en de surséance van betaling. 78 B. WESSELS, Schuldsaneringsregeling voor natuurlijke personen, supra noot 73, 15.

24

men met de wettelijke schuldsaneringsregeling een alternatief willen bieden aan natuurlijke personen voor het faillissement. 26.

Al snel na de invoering rees er kritiek op de toepassing van de nieuwe regeling, mede in het

licht van de vele duizenden schuldsaneringszaken die voor de rechter kwamen. Intussen zijn er twee structurele wijzigingen doorgevoerd.79 Vooreerst werd met ingang van 15 januari 2005 een 15-tal wetswijzigingen aangebracht.80 De wijzigingen hebben in het bijzonder betrekking op de invoering van het Centraal Insolventieregister, maar kennen ook enkele inhoudelijke bepalingen. De wijzigingen met ingang van 1 januari 2008 waren echter veel ingrijpender.81 De herziening van de schuldsaneringsregeling leidde tot ruim vijftig wijzigingen en aanvullingen van titel III van de Faillissementswet. De hoofddoelstellingen waren de beheersing van het toenemende beroep op de schuldsaneringsregeling, alsmede de vereenvoudiging en flexibilisering van de gehele regeling. 27.

De wetgever had bij de invoering van de wettelijke schuldsaneringsregeling drie

doelstellingen geformuleerd. In eerste instantie heeft de wet als hoofddoel het voorkomen dat een natuurlijk persoon die in een problematische financiële situatie is terechtgekomen tot in de lengte van jaren met zijn schulden achtervolgd kan worden. Daarbij geldt als uitgangspunt dat bevrediging van schuldeisers geen voorwaarde kan zijn voor het bieden van uitzicht aan natuurlijke persoenen om als het ware weer met een schone lei verder te kunnen gaan.82 Ook in de Nederlandse regeling komt de gedachte van de ‘fresh start’ of de ‘schone lei-gedachte’ naar boven. Tegenover dit uitgangspunt staat dat van de schuldenaar een zo groot mogelijke bijdrage en inspanning moet worden gevergd.83 Voorts wordt beoogd faillissementen van natuurlijke personen zo veel mogelijk terug te dringen.84 De artikelen 3, 3a en 3b Faillissementswet brengen de tweede doelstelling tot uitdrukking: bij natuurlijke personen geniet de toepassing van schuldsanering de voorkeur boven faillietverklaring. Zoals hierboven aangehaald, vormt deze doelstelling een duidelijk verschil met de Belgische regeling.

79

B. WESSELS, Schuldsaneringsregeling voor natuurlijke personen, supra noot 73, 2. Wet 24 november 2004 tot wijziging van de Faillissementswet in verband met het bevorderen van de effectiviteit van surseance van betaling en faillissement, Stb. 2004, 615. 81 Wet 24 mei 2007 tot wijziging van de Faillissementswet in verband met herziening van de schuldsaneringsregeling natuurlijke personen, Stb. 2007, 192. 82 Memorie van toelichting bij het voorstel van wet tot wijziging van de Faillissementswet in verband met de sanering van schulden van natuurlijke personen, Kamerstukken II 1992/93, 22969, 3, p. 6. 83 Ibid. 84 Ibid. 80

25

Tot slot beoogt de regeling in belangrijke mate de buitengerechtelijke schuldsanering, alsmede de schuldhulpverlening, te vergemakkelijken en deze te bevorderen.85 “Door het bestaan van een wettelijke schuldsaneringsregeling zal de bereidheid van schuldeisers tot het treffen van regelingen in onderling overleg of tot het aangaan van een minnelijk akkoord met de schuldenaar worden bevorderd”, aldus de memorie van toelichting.86 In een eerste evaluatie van de Wsnp in 2001 kwamen verschillende aanwijzingen naar boven dat deze doelstelling niet werd gehaald. “Het lijkt erop”, zo vatte de regering samen, “dat de Wsnp zelfs eerder als een ‘stok naar de deur’ dan als een ‘stok achter de deur’ werkt.”87 Na de wetswijzigingen in 2008 en de recente Wet gemeentelijke schuldhulpverlening moet vastgesteld worden dat de slagingspercentages van de minnelijke trajecten echter sterk gestegen zijn88. 28.

De huidige wettelijke saneringsregeling (wsnp)89 voorziet vooreerst in een aantal wettelijke

instrumenten ter versterking van het informele buitengerechtelijke traject, zoals het dwangakkoord en de voorlopige voorziening bij bedreigende situatie. Slagen problematische schuldenaars met de medewerking van de schuldhulpverlening er alsnog niet in op minnelijke wijze een schuldregeling te treffen, kunnen zij de rechtbank verzoeken de toepassing van de schuldsaneringsregeling uit te spreken. Het toepasselijk verklaren, brengt de vorming van de boedel met zich mee. De boedel strekt tot verhaal van de vorderingen ten aanzien waarvan de schuldsaneringsregeling werkt, met name de vorderingen die reeds bestonden op het tijdstip van toelating tot de wsnp. Het collectieve verhaal komt, behoudens uitzonderingen, in de plaats van individuele beslag- en executiemaatregelen. Met onmiddellijke ingang van de toepassing worden immers alle tot verhaal van schulden aangevangen executies geschorst en wordt beslag op de tot de boedel behorende goederen onmogelijk gemaakt voor schuldeisers ten aanzien waarvan de schuldsaneringsregeling werkt. Daarnaast kan – maar niet noodzakelijk – een afkoelingsperiode worden afgekondigd waarin geen enkele schuldeiser, ook diegene niet ten aanzien waarvan de schuldsaneringsregeling niet werkt, executiemaatregelen kan aanwenden tegenover tot de boedel behorende goederen. Als keerzijde van deze beschermingsmedaille wordt aan de schuldenaar het beheer en de beschikking over zijn vermogen onttrokken.

85

B. WESSELS, Schuldsaneringsregeling voor natuurlijke personen, supra noot 73, 7. MvT, Kamerstukken II 1992/93, 22969, 3, p. 6. 87 Kamerbrief ministers van justitie en van sociale zaken en werkgelegenheid van 27 februari 2002, Kamerstukken II 2001/02, 28258, 1, p.3. 88 Infra nr. 80. 89 Hierna: wsnp. 86

26

In tegenstelling tot de Belgische regeling, die in de eerste plaats een aanzuiveringsregeling beoogt, heeft de wettelijke schuldsaneringsregeling in beginsel de liquidatie van het vermogen tot doel gezien de pogingen een schuldenregeling uit te werken in de minnelijke fase vruchteloos bleken. Daartoe wordt een bewindvoerder aangesteld die het beheer over de tot de boedel behorende goederen van de schuldenaar verkrijgt, alsmede het recht om over deze goederen te beschikken. Naast het toezicht op de naleving door de schuldenaar van diens verplichtingen die uit de schuldsaneringsregeling voortvloeien, is de bewindvoerder aldus belast met het beheer en de vereffening van de boedel. Aan de bewindvoerder komen bijgevolg vergelijkbare bevoegdheden toe als aan de faillissementscurator.90 Toch kan de schuldenaar, bij wijze van ultieme onderhandelingspoging om een schuldenregeling zonder liquidatie te bekomen, alsnog een ontwerp van akkoord aanbieden aan zijn schuldeisers. Die laatsten zullen met een mogelijke kwijtschelding van schulden in het vooruitzicht misschien sneller geneigd zijn hun instemming te verlenen. De homologatie van een eventueel akkoord brengt meteen het einde van de wsnp met zich mee. Naast de aanstelling van een bewindvoerder, wordt in de toelatingsbeschikking steeds een rechtercommissaris benoemd. Aan hem wordt het toezicht op de bewindvoerder en het verdere verloop van de wsnp opgedragen. Zowel bij de schuldenaar als bij de schuldeisers ligt immers een zeker wantrouwen tegen de bewindvoerder, niet in het minst omdat een deel – of zelfs het geheel – van de boedel opgaat aan diens salaris. De uiteindelijke saneringsregeling kent een looptijd van drie tot vijf jaar. Oorspronkelijk voorzag de wet in een saneringsplan. Omdat het saneringsplan niet als zinvol werd ervaren, is het met ingang van 2008 afgeschaft. Gedurende de wsnp wordt aan de schuldenaar een aantal verplichtingen opgelegd met als doel zijn vermogen ter voldoening van de schuldeisers te vergroten. Nakoming van de opgelegde verplichtingen geeft de schuldenaar zicht op een schone lei aan het einde van de wsnp. De schone lei houdt in dat de vorderingen waarvoor de schuldsaneringsregeling werkt, voor zover zij bij de beëindiging van de schuldsanering niet zijn voldaan, van hun afdwingbaarheid worden ontdaan en derhalve worden omgezet in natuurlijke verbintenissen.91 Feitelijk komt dit voor de schuldenaar zelf neer op een finale kwijtschelding. 29.

Tot slot moet opgemerkt worden dat de regels en formaliteiten met betrekking tot de

behandeling van de uitspraak over een verzoek tot toepassing van de schuldsaneringsregeling over

90 91

F. SALOMONS, “Schuldsanering voor natuurlijke personen in Nederland”, supra noot 32, (229) 269. F. SALOMONS, “Schuldsanering voor natuurlijke personen in Nederland”, supra noot 32, (229) 275.

27

twee niet-wettelijke regelingen zijn verspreid: de ‘Recofa-richtlijnen 2009’92 en het ‘procesreglement LOVCK’93.94

§3 Evaluatie 30.

Een oppervlakkige bestudering van het wettelijk kader in België en Nederland levert reeds

drie opmerkelijke conclusies op. Vooreerst valt op dat de regulering van de buitengerechtelijke schuldbemiddeling en –hulpverlening in Nederland veel verder staat. Dit is voornamelijk te danken aan de zelfregulering door en onderlinge afspraken tussen de verschillende actoren in het veld. Toch speelt ook de Nederlandse wetgever een rol door een wettelijk kader te creëren. In België daarentegen beperkt de overheid zich tot de uitvoering van de Europese richtlijn inzake het consumentenkrediet en reglementering omtrent de erkenning van schuldbemiddelingsinstanties. Daarenboven komt duidelijk naar voren dat de Nederlandse beleidsmakers de noden op vlak van de schuldhulpverlening als gevolg van de recente crisis heeft aangegrepen om het bestaande wettelijk kader te evalueren en bij te spijkeren. Dit zou als inspiratie kunnen werken voor de Belgische beleidsmakers die de afgelopen jaren niet verder kwamen dan enkele beperkte bijsturingen in de regelgeving omtrent de collectieve schuldenregeling. Tot slot onderscheiden de wettelijke regelingen om via een gerechtelijke procedure de burgers met problematische schulden een uitweg te bieden zich toch op twee vlakken. Het eerste onderscheid ligt in de methodiek. De Belgische collectieve schuldenregeling richt zich in de eerste plaats op het bekomen van een aanzuiveringsregeling, met een duidelijke voorkeur naar een minnelijke onderhandelde oplossing zonder al te veel tussenkomst van de rechter binnen deze gerechtelijke procedure. De belangrijkste actor is dan ook de benoemde schuldbemiddelaar. De Nederlandse wettelijke schuldsaneringsregeling voor natuurlijke personen daarentegen beoogt in het gerechtelijk wettelijk traject voornamelijk de liquidatie van het vermogen. Het bekomen van een schuldenregeling met schuldeisers moet het voorwerp zijn van het zogenaamde minnelijke traject,

92

Vereniging van Rechters-commissarissen in Faillissement, Recofa-richtlijnen voor schuldsaneringsregelingen, 23 maart 2009, http://www.rechtspraak.nl/Procedures/Landelijke-regelingen/Sector-civielrecht/Documents/Recofa-richtlijnen%20voor%20schuldsaneringsregelingen%20(wsnp).pdf (hierna: Recofarichtlijnen). 93 Landelijk overleg van de Voorzitters van de Civiele sectoren van de rechtbanken en kantonsectoren van de rechtbanken, Procesreglement verzoekschriftprocedures insolventiezaken rechtbanken, 5 november 2012, Stcrt. 2012, 26606 en http://www.rechtspraak.nl/Procedures/Landelijke-regelingen/Sector-civielrecht/Documents/Procesreglement-insolventiezaken-rb-1-1-2013.pdf (hierna: procesreglement LOVCK). 94 B. WESSELS, Schuldsaneringsregeling voor natuurlijke personen, supra noot 73, 7.

28

m.n. de buitengerechtelijke schuldbemiddeling en –hulpverlening. De belangrijkste actor in de wsnp is bijgevolg de aangestelde bewindvoerder. Het tweede onderscheid blijkt uit de plaats in de wetgeving die de regelingen innemen. De wsnp vindt men terug in de Nederlandse Faillissementswet. De wsnp is dan ook bedoeld als alternatief voor het faillissement en geniet zelfs de voorkeur op het faillissement. De collectieve schuldenregeling, ingeschreven in het Gerechtelijk Wetboek, moet daarentegen onderscheiden worden van het

faillissement. Dit

zal duidelijk worden bij de

95

toegangsvoorwaarden tot de regeling.

95

Infra nrs. 88 et seq.

29

bespreking van de

30

DEEL 2: DE BUITENGERECHTELIJKE SCHULDBEMIDDELING EN -HULPVERLENING Hoofdstuk 1: België §1 Wet consumentenkrediet en schuldbemiddeling 31.

Schuldbemiddeling was in België voor het eerst het voorwerp van reglementering in de wet

op het consumentenkrediet. Artikel 1.13° WCK definieert schuldbemiddeling als de dienstverlening, met uitsluiting van het sluiten van een kredietovereenkomst, met het oog op het totstandbrengen van een regeling omtrent de wijze van betaling van de schuldenlast die geheel of ten dele uit een of meer kredietovereenkomsten voortvloeit. Dit betekent dat van zodra één schuld betrekking heeft op een kredietovereenkomst in de zin van de wet consumentenkrediet, het geheel van de schuldbemiddeling onder artikel 67 WCK ressorteert.96 32.

Artikel 67 WCK behoudt de schuldbemiddelingsactiviteit voor aan een beperkt aantal

professionelen met de bedoeling wildgroei en de daaraan verbonden kwaliteitsverlaging tegen te gaan.97 Het artikel luidt als volgt: “De schuldbemiddeling is verboden, behalve: 1° wanneer zij wordt verricht door een advocaat, een ministerieel ambtenaar of een gerechtelijk mandataris in de uitoefening van zijn beroep of zijn ambt; 2° wanneer zij wordt verricht door overheidsinstellingen of door particuliere instellingen die daartoe door de bevoegde overheid zijn erkend.” De personen bedoeld onder artikel 67, 1° mogen m.a.w. ambtshalve en zonder bijzondere erkenning aan schuldbemiddeling doen, tenminste voor zover zij daarbij binnen de uitoefening van hun beroep en/of opdracht blijven. De onder artikel 67, 2° bedoelde instellingen, zowel de overheidsinstellingen als de particuliere instellingen, moeten worden erkend om aan schuldbemiddeling te mogen doen.98

96

G. STRAETMANS, “Consumentenrechtelijke aspecten”, supra noot 11, (169) 211. G. STRAETMANS, “Consumentenrechtelijke aspecten”, supra noot 11, (169) 213, nr. 562. 98 M. LAMBRECHTS, “Overmatige schuldenlast en kansarmoede: overmatig recht of arm recht”, supra noot 16, (113) 116. 97

31

§2 Schuldbemiddeling in Vlaanderen99 33.

Ingevolge artikel 6 van het Vlaams decreet op de schuldbemiddeling komen in Vlaanderen

openbare centra voor maatschappelijk welzijn (OCMW’S) en door de Vlaamse overheid erkende instellingen voor algemeen welzijnswerk (CAW’s) in aanmerking voor erkenning om aan schuldbemiddeling te mogen doen. Artikel 5 onderwerpt de instellingen aan twee cumulatieve voorwaarden voor erkenning. Zij moeten ten behoeve van schuldbemiddeling een maatschappelijk werker ter beschikking hebben die een gespecialiseerde opleiding van minimaal zestig uren doorliep of het bewijs levert van ten minste drie jaar nuttige beroepservaring. Tegelijkertijd moeten zij het bewijs leveren een doctor of licentiaat in de rechten tewerk te stellen met voornoemde kwalificatie of een overeenkomst gesloten hebben hetzij met een doctor of licentiaat in de rechten die aan minstens één van de voorwaarden voldoet, hetzij met een orde van advocaten bij een balie. De erkenning wordt initieel toegekend voor een periode van drie jaar en is daarna hernieuwbaar voor een periode van onbepaalde duur.100 De schuldbemiddeling is in beginsel kosteloos, behoudens de aan de schuldbemiddelingsprocedure verbonden kosten101, d.w.z. telefoon-, briefwisselings-, verplaatsingskosten, reiskosten, kosten m.b.t. het verzamelen van informatie, kortom de werkingskosten.102 Voorts voorziet het decreet in de oprichting van het Vlaams Centrum Schuldenlast (VCS).103 Deze door de Vlaamse overheid gesubsidieerde instelling is het steunpunt en expertisecentrum inzake de schuldenthematiek in Vlaanderen.104 34.

De artikelen 1 tot en met 11 van het Vlaams uitvoeringsbesluit op de schuldbemiddeling

regelen de erkenningsprocedure. Daarnaast bepaalt artikel 12 de gespecialiseerde opleiding tot schuldbemiddelaar waarvan sprake in het decreet. Het uitvoeringsbesluit stelt een opleiding in ‘financiële hulpverlening’ in, met als opleidingsonderdelen: de maatschappelijke situering van de financiële hulpverlening en

99

Worden niet besproken in deze bijdrage: de regelingen in het Waals Gewest, het Duitstalig Gebied en het Brussels hoofdstedelijk gebied. 100 Art. 4 Vlaams decreet op de schuldbemiddeling. 101 Art. 7 Vlaams decreet op de schuldbemiddeling. 102 G. STRAETMANS, “Consumentenrechtelijke aspecten”, supra noot 11, (169) 213, nr. 565. 103 Art. 10ter Vlaams decreet op de schuldbemiddeling. 104 www.vlaamscentrumschuldenlast.be.

32

schuldbemiddeling, de juridische en financiële aspecten van schuldbemiddeling, de methodologie en deontologie van de schuldbemiddelaar.105 Artikel 13 geeft aan op welke wijze een nuttige beroepservaring van tenminste drie jaar tot erkenning kan leiden. De nuttige beroepservaring moet blijken uit een schriftelijke verklaring van de persoon met wie de instelling een overeenkomst sloot. De verklaring geeft aan op welke wijze en op welke terreinen men beroepservaring inzake financiële hulpverlening heeft verworven, alsook de periode van de ervaring. De instelling bij wie of met wie de beroepservaring werd opgedaan, moet de schriftelijke verklaring attesteren.106 Artikel 14 beperkt de procedurekosten die kunnen aangerekend worden. Private instellingen kunnen daadwerkelijke procedurekosten terugvorderen ten belope van een maximumbedrag. Het betreft de rechtstreeks aan de schuldbemiddelingsprocedure verbonden reële werkingskosten. Terugvorderen kan slechts na het beëindigen van de schuldbemiddelingsactiviteit. De terugvordering is facultatief. Van personen die een inkomen hebben dat niet hoger is dan het bestaansminimum mogen echter geen kosten teruggevorderd worden. Het uitvoeringsbesluit voorziet eveneens een modelovereenkomst bij schuldbemiddeling dat verplicht gebruikt moet worden door de instellingen.107 Tot slot reglementeert het uitvoeringsbesluit de werking en subsidiëring van het Vlaams Centrum Schuldenlast.

§3

Schuldhulpverlening

en

de

invloed

van

de

collectieve

schuldenregeling op de buitengerechtelijke praktijk 35.

In de praktijk bestaan in Vlaanderen enkele zeer specifieke vormen van hulp voor mensen

met schulden. Zij kunnen daarvoor meestal terecht bij het OCMW uit de gemeente waar men woonachtig is of bij een CAW in de regio. 36.

Deze verlenen in de eerste plaats budgethulpverlening onder de vorm van budgetbegeleiding

en budgetbeheer. Budgetbegeleiding is de minst ingrijpende vorm van budgethulpverlening. Het doel van budgetbegeleiding is dat men goed leert hoe men inkomsten en uitgaven kan beheren. De

105

G. STRAETMANS, “Consumentenrechtelijke aspecten”, supra noot 11, (169) 213-214, nr. 567. G. STRAETMANS, “Consumentenrechtelijke aspecten”, supra noot 11, (169) 214, nr. 568. 107 Art. 9, 7° van het Vlaams decreet op de schuldbemiddeling. 106

33

hulpzoekende beheert het budget zelf, bijgestaan in raad en daad door een maatschappelijk werker. De maatschappelijk werker helpt met het opmaken van een budgetplan, een inventaris van de schulden, geeft advies en biedt persoonlijke ondersteuning. Bij moeite met het zelfstandig betalen van de rekeningen, het bijhouden van de administratie en het volgen van een budgetplan, is het voor de hulpzoekende aan te raden budgetbeheer te overwegen. Het doel van budgetbeheer is hetzelfde als dat van budgetbegeleiding, maar gaat wel verder. Het verschil met budgetbegeleiding is dat de maatschappelijk werker nu het beheer van het vermogen overneemt van de hulpzoekende. Dit betekent dat de maatschappelijk werker de inkomsten ontvangt en de betaling van de vaste kosten en schulden in de plaats van de hulpzoekende. Deze laatste krijgt een leefgeld om eten of andere noodzakelijke aankopen te kunnen betalen. 37.

Deze vormen van budgethulpverlening bieden echter geen oplossing voor personen met

grote schuldproblemen. OCMW’s en CAW’s zullen in dat geval overgaan tot schuldhulpverlening onder de vorm van schuldbemiddeling. Zoals aangehaald is schuldbemiddeling door advocaten, notarissen en gerechtsdeurwaarders eveneens toegelaten, maar dit komt minder voor.108 Hoewel er behoudens de opleiding van de schuldbemiddelaars en erkenningsvoorwaarden van de schuldbemiddelingsinstellingen geen regels voorhanden zijn, vormt de buitengerechtelijke schuldhulpverlening een niet onbelangrijke schakel in de curatieve strijd tegen de schuldoverlast. Onderstaande tabel109 geeft het aantal gezinnen in Vlaanderen weer die in 2013 een beroep deden op de buitengerechtelijke hulpverlening zonder zich te moeten wenden tot de rechter met een verzoek tot toelating tot de collectieve schuldenregeling.

108

http://www.eerstehulpbijschulden.be/schulden-wat-nu/hulp-nodig/schuldbemiddeling. Bron: VLAAMS CENTRUM SCHULDENLAST, Onderzoeksrapport: cijfer- en profielgegevens van de Vlaamse huishoudens in budgeten/of schuldhulpverlening anno 2013, http://www.vlaamscentrumschuldenlast.be/uploads/documentenbank/b227393c718f1c435dc541b5388e584c. pdf, 7. 109

34

38.

De wettelijke regeling van de gerechtelijke procedure tot de collectieve schuldenregeling

heeft echter een onmiskenbare invloed op de buitengerechtelijke schuldbemiddeling. In de collectieve schuldenregeling zit de buitengerechtelijke aanpak van schuldenproblemen immers voor een deel ingebakken. Eens de arbeidsrechter de schuldenaar heeft toegelaten tot de regeling in zijn beschikking, wordt een schuldbemiddelaar aangeduid en breekt de fase van de minnelijke aanzuiveringsregeling aan. De schuldbemiddelaar tracht buiten de rechtbank om een akkoord te vormen met de schuldeisers die hij vervolgens ter homologatie zal aanbieden aan de rechter. Gezien dit verloop alsmede de bescherming die de procedure aan de schuldenaar biedt tegen zijn schuldeisers, wordt vrij snel en vaker beroep gedaan op de gerechtelijke procedure. Het lijkt nochtans logischer om meer wettelijke instrumenten ter beschikking te stellen die het minnelijk buitengerechtelijk traject versterken.110 De aanwending van de insolventieprocedure zou slechts in subsidiaire orde mogen worden aangewend.

110

M. EL OMARI, “Visie, ervaringen en aanbevelingen van de erkende instellingen voor schuldbemiddeling in Vlaanderen” in F. MOEYKENS (ed.), De Praktijkjurist XVII – 10 jaar collectieve schuldenregeling, Gent, Story, 2011 en http://www.vlaamscentrumschuldenlast.be/beleidsdossiers#item_1313, 20.

35

36

Hoofdstuk 2: Nederland §1 Wet op het consumentenkrediet en schuldbemiddeling 39.

Ingevolge de uitvoering van dezelfde Europese richtlijn 87/102/EEG, zijn in de Nederlandse

Wet op het consumentenkrediet eveneens grenzen gesteld aan de kring van schuldhulpverleners. Van zodra één schuld betrekking heeft op een kredietovereenkomst is schuldbemiddeling in beginsel verboden111, tenzij wordt voldaan aan artikel 48 WCK. Artikel 48 staat schuldbemiddeling toe aan gemeenten, gemeentelijke kredietbanken en gemeentelijke instellingen, die zich krachtens hun doelstelling met schuldbemiddeling bezighouden, en voorts aan advocaten, notarissen, deurwaarders, accountants en curatoren/bewindvoerders die zijn aangesteld op grond van de Faillissementswet. Daarnaast is professionele schuldbemiddeling toegestaan als zij plaatsvindt om niet, waarbij gedacht kan worden aan bemiddelaars die beloond worden met provisie van de schuldeisers of die nadien beloond worden voor aansluitend verleend budgetbeheer.112 En ten slotte mag professionele schuldbemiddeling plaatsvinden door bij algemene maatregel van bestuur aan te wijzen personen.113 Bij een algemene maatregel van bestuur kan worden bepaald dat voor het verrichten van schuldbemiddeling een certificaat is vereist.114 40.

Het zwaartepunt van schuldbemiddeling binnen het minnelijk traject ligt op dit moment bij

de gemeentelijke schuldhulpverlening. De rol van private partijen, die geen vergoeding van de schuldenaars mogen eisen, is beperkt tot het verrichten van bemiddelingsactiviteiten in opdracht van gemeenten.115 Steeds meer gemeenten besteden de laatste jaren immers de schuldhulpverlening liever tegen betaling uit. De Nederlandse beleidsmakers zien echter in dat de behoefte aan schuldbemiddeling, mede door de economische neergang in de afgelopen jaren, is toegenomen. Daarom wil men maatregelen treffen om private schuldbemiddelaars toe te staan tegen een vergoeding schuldbemiddeling te verrichten, mits zij voldoen aan strikte voorwaarden.116 Op 4 juli jl. werd dan ook het ontwerp van het

111

Art. 47 Nederlandse Wet op het consumentenkrediet. Kamerbrief minister van justitie van 27 oktober 2006, Kamerstukken II 2006/07, 29942, 33, p. 4. 113 F. SALOMONS, “Schuldsanering voor natuurlijke personen in Nederland”, supra noot 32, (229) 249-250. 114 e Artikel 48, 2 lid Nederlandse Wet op het consumentenkrediet. 115 Kamerbrief minister van economische zaken, landbouw en innovatie van 16 december 2011, Kamerstukken II 2011/12, 32291, 53. 116 Ibid. 112

37

Vrijstellingsbesluit schuldbemiddelaars gepubliceerd op de website van de rijksoverheid117 door de minister van economische zaken. De begeleidingsbrief, toegezonden aan de Tweede Kamer118, maakt melding dat er gestreefd wordt naar inwerkingtreding met ingang van 1 januari 2015. 41.

Verschillende spelers in de branche van de schuldhulpverlening119 hebben echter het

overheidsoptreden niet afgewacht om de markt van de private schuldhulpverleners te reguleren. In principe kan immers iedereen zich aanbieden als schuldhulpverlener zolang geen betaling van de schuldenaar geëist wordt. In 2007 is het initiatief genomen om tot een kwaliteitscertificering van schuldhulpverlenende organisaties en personen over te gaan. Hiertoe is het normeninstituut NEN120 ingeschakeld en is de norm-8084 bedacht. De norm en certificatie op basis van deze norm moeten leiden tot transparantie en tot verdere professionalisering van de schuldhulpverleningssector en de daarin werkzame personen. In een adequaat stelsel van kwalitatief goede schuldhulpverlening is immers alleen plaats voor bonafide partijen die zowel het vertrouwen verdienen van zowel de schuldenaar als de schuldeiser. Merk echter op dat certificering nog steeds op vrijwillige basis plaatsvindt.121

§2 De eigenlijke schuldhulpverlening 2.1 Overzicht 2.1.1 Wet gemeentelijke schuldhulpverlening en Algemene wet bestuursrecht 42.

Het wettelijk kader op het proces van de schuldhulpverlening wordt thans in hoofdzaak

gevormd door de Wet gemeentelijke schuldhulpverlening. Hoewel de Wgs het wettelijk kader schept, bevat de wet weinig inhoudelijke bepalingen. Het beoogt slechts de gemeenten verantwoordelijk te maken voor het verlenen van integrale schuldhulpverlening aan haar inwoners.122 Bijkomstig legt de Algemene wet bestuursrecht de rechten- en plichtenverhouding tussen de gemeente als schuldhulpverlenende instantie en de schuldenaar als schuldhulpzoekend persoon vast. 117

Ontwerpbesluit 17 juni 2014 houdende vrijstelling van het verbod op schuldbemiddeling, http://www.rijksoverheid.nl/ministeries/ez/documenten-enpublicaties/besluiten/2014/06/17/vrijstellingsbesluit-schuldbemiddelaars.html. 118 Kamerbrief minister van economische zaken van 4 juli 2014, Kamerstukken II 2013/14, 24515, 288. 119 o.a. de NVVK, Vereniging Nederlandse Gemeenten (VNG), de Vereniging voor leidinggevenden bij gemeentelijke organisaties op het terrein van Werk, Inkomen en Zorg (Divosa), PLANgroep B.V. en Stg. Modus Vivendi. 120 Voor meer informatie: www.nen8048.nl. 121 D. LUISTERBURG, Schuldhulpverlening en budgetcoaching: Een markt?, afstudeeronderzoek Opleiding Sociaal-Juridische Dienstverlening Hogeschool Inholland Rotterdam, 2012, 22-23 en www.nen8048.nl. 122 K. KRANENDONCK-VON WEERSCH, Wet gemeentelijke schuldhulpverlening, supra noot 69, 25.

38

43.

De Wgs legt in eerste instantie de gemeente de taak op een preventiebeleid te voeren. Op

grond van artikel 2 lid 1 Wgs is de gemeenteraad verplicht om een plan vast te stellen dat richting geeft aan de integrale schuldhulpverlening aan de inwoners van zijn gemeente. Dat plan moet op grond van het derde lid van dat artikel het volgende bevatten: de hoofdzaken van het door de gemeente te voeren beleid betreffende integrale schuldhulpverlening en het voorkomen dat personen schulden aangaan die ze niet kunnen betalen. In de Wgs is niet vastgelegd wat het preventiebeleid van de gemeente precies moet inhouden. Ook is niets bepaald over kwaliteitseisen.123 De preventieve maatregelen die in de praktijk worden getroffen worden in kader van deze masterproef niet verder behandeld. 44.

Artikel 3 Wgs legt vervolgens de verantwoordelijkheid voor de eigenlijke schuldhulpverlening

en de uitvoering van het plan op aan het college. Het staat de gemeente vrij schuldhulpverlening ambtshalve te verlenen. In de meeste gevallen zal echter daartoe een verzoek door de schuldenaar worden gedaan.124 Een verzoeker tot schuldhulpverlening moet zich tot het college wenden.125 45.

Een verzoeker kan uitsluitend een natuurlijke persoon zijn. Rechtspersonen kunnen geen

beroep doen op schuldhulpverlening. Vreemdelingen kunnen een aanvraag om schuldhulpverlening indienen. Een vreemdeling kan echter voor het verlenen van schuldhulpverlening alleen in aanmerking komen indien hij een ingezetene is die rechtmatig in Nederland verblijft in de zin van artikel 8 Vreemdelingenwet 2000.126 Ook zelfstandigen kunnen een aanvraag om schuldhulpverlening indienen. Noch de definities in artikel 1 Wgs, noch de verdere tekst laten een beperking van de doelgroep toe in die zin dat zelfstandigen geen recht op schuldhulpverlening hebben.127 Uit artikel 2 lid 1 en artikel 3 lid 1 Wgs kan worden afgeleid dat de aanvraag moet worden gedaan bij het college van de gemeente waarvan de aanvrager inwoner is. Volgens de Algemene wet bestuursrecht moet een aanvraag tot de gemeente schriftelijk worden ingediend, tenzij een wettelijk voorschrift anders is bepaald.128 Het lijkt erop dat in artikel 4 lid 1 Wgs is afgeweken van deze hoofdregel en dat een aanvraag ook mondeling mag worden gedaan.129 Ingevolge de Wet elektronisch bestuurlijk verkeer is het sinds 1 juli 2004 eveneens mogelijk om een aanvraag elektronisch in te dienen mits de wettelijke voorwaarden inzake authenticiteit zijn voldaan.130

123

K. KRANENDONCK-VON WEERSCH, Wet gemeentelijke schuldhulpverlening, supra noot 69, 25. K. KRANENDONCK-VON WEERSCH, Wet gemeentelijke schuldhulpverlening, supra noot 69, 29. 125 Art. 1 Wgs. 126 Art. 3 lid 4 Wgs. 127 K. KRANENDONCK-VON WEERSCH, Wet gemeentelijke schuldhulpverlening, supra noot 69, 30. 128 Art. 4:1 Awb. 129 K. KRANENDONCK-VON WEERSCH, Wet gemeentelijke schuldhulpverlening, supra noot 69, 31. 130 Ibid. 124

39

46.

Indien een persoon zich tot het college wendt voor schuldhulpverlening, vindt ingevolge

artikel 4 lid 1 Wgs binnen vier weken het eerste gesprek – in de praktijk ‘de intake’ genoemd – plaats waarin de hulpvraag wordt vastgesteld. Deze termijn van maximaal vier weken wordt de wachttijd genoemd. Indien er echter sprake is van een bedreigende situatie, vindt de intake binnen drie werkdagen plaats. Onder bedreigende situatie wordt verstaan: gedwongen woningontruiming, beëindiging van de levering van gas, elektriciteit, stadsverwarming of water of opzegging dan wel ontbinding van de zorgverzekering.131 47.

Ingevolge artikel 4:13 lid 1 Awb is het college verplicht binnen een redelijke termijn een

beschikking te geven op de aanvraag, de zogenaamde beslistermijn. Die redelijke termijn is in ieder geval niet langer dan acht weken132. Het college kan de aanvraag tot schuldhulpverlening toewijzen, afwijzen of buiten behandeling stellen. 48.

Het college is op grond van artikel 4 lid 3 Wgs eveneens verplicht de verzoeker inzicht te

verschaffen in het aantal weken tussen het eerste gesprek waarin de hulpvraag wordt vastgesteld en het bereiken van het uiteindelijke resultaat van de schuldhulpverlening. Dit wordt de doorlooptijd genoemd. De doorlooptijd zal van schuldenaar tot schuldenaar verschillen. Het aantal weken dat verstrijkt tussen het moment waarop de hulpverlening start en het bereiken van een resultaat (het opstarten van een schuldregeling, betalingsregeling, herfinanciering of adviesgesprek op basis waarvan de schuldenaar de situatie zelf kan oplossen), is immers bij uitstek de periode waarin het bieden van maatwerk aan de schuldenaar aan de orde is.133 49.

Opdat het college een juist oordeel zou kunnen vellen, rust op de verzoeker een inlichtingen-

en medewerkingsplicht. Artikel 6 Wgs luidt als volgt: “De verzoeker doet aan het college op verzoek of onverwijld uit eigen beweging mededeling van alle feiten en omstandigheden waarvan hem redelijkerwijs duidelijk moet zijn dat zij van invloed kunnen zijn op de op hem van toepassing zijnde schuldhulpverlening of voor de uitvoering van deze wet.”

131

Art. 4 lid 2 Wgs. Art. 4:13 lid 2 Awb. 133 K. KRANENDONCK-VON WEERSCH, Wet gemeentelijke schuldhulpverlening, supra noot 69, 35. 132

40

Ingevolge artikel 7 lid 1 Wgs is de verzoeker daarenboven verplicht aan het college desgevraagd de medewerking te verlenen die redelijkerwijs nodig is voor de uitvoering van deze wet. Indien de aanvrager bij de aanvraag niet alle benodigde gegevens en bescheiden heeft overgelegd, dan heeft het college de mogelijkheid de aanvraag buiten behandeling te stellen. Wel is daarvoor noodzakelijk dat aan de aanvrager schriftelijk een termijn wordt gegeven om alsnog de gevraagde gegevens te overleggen dan wel om deze aan te vullen134.135 50.

De Wgs voorziet twee weigeringsgronden.

In eerste instantie kan het college luidens artikel 3 lid 2 in ieder geval schuldhulpverlening weigeren ingeval een persoon al eerder gebruik heeft gemaakt van schuldhulpverlening. Het komt geregeld voor dat een schuldenaar na een succesvol afgerond schuldhulpverleningstraject opnieuw in de problemen raakt en opnieuw een beroep doet op gemeentelijke schuldhulpverlening. Het college is in zulke recidivegevallen niet verplicht de schuldenaar opnieuw te hulp te komen.136 Daarnaast kan het college op grond van artikel 3 lid 3 eveneens in ieder geval schuldhulpverlening weigeren in geval een persoon fraude heeft gepleegd die financiële benadeling van een bestuursorgaan tot gevolg heeft en die persoon in verband daarmee onherroepelijk strafrechtelijk is veroordeeld of een onherroepelijke bestuurlijke sanctie, die beoogt leed toe te voegen, is opgelegd. 51.

De schuldenaar die het niet eens is met een besluit van het college, kan tegen dat besluit

schriftelijk bezwaar maken.137 Tegen een beslissing op bezwaar kan de schuldenaar beroep instellen bij de bestuursrechter.138 Als de gemeente niet binnen de beslistermijn een beslissing neemt op de aanvraag of het bezwaarschrift van de schuldenaar, kan de schuldenaar twee zaken doen: hij kan een dwangsom vragen of beroep instellen tegen het uitblijven van de beslissing. Tot slot kan de schuldenaar bij onheuse bejegening door een medewerker van de gemeente klacht indienen bij de gemeente139.140 2.1.2 Gedragscode schuldhulpverlening NVVK 52.

Eens toegelaten tot de gemeentelijke schuldhulpverlening bepalen de gemeenten in beginsel

zelf hoe zij deze hulpverlening invullen. Dit behoort tot hun autonomie. Een uitzondering geldt voor

134

Art. 4:5 lid 1 Awb. K. KRANENDONCK-VON WEERSCH, Wet gemeentelijke schuldhulpverlening, supra noot 69, 37. 136 K. KRANENDONCK-VON WEERSCH, Wet gemeentelijke schuldhulpverlening, supra noot 69, 39. 137 Art. 6:4 en 7:1 Awb. 138 Art. 8:1 Awb. 139 Art. 9:3 Awb. 140 K. KRANENDONCK-VON WEERSCH, Wet gemeentelijke schuldhulpverlening, supra noot 69, 16. 135

41

de gemeenten die lid zijn van de NVVK. De NVVK draagt gemeenten die lid zijn van de NVVK op de gedragscode schuldhulpverlening in acht te nemen.141 Gemeenten kunnen daarnaast de eigenlijke schuldhulpverlening uitbesteden aan private schuldhulporganisaties. Indien deze private spelers bij de NVVK aangesloten zijn, volgen zij eveneens de gedragscode. 53.

Luidens artikel 3 gaat de gedragscode schuldhulpverlening van de NVVK in op de methodiek

die door de NVVK-leden wordt ingezet bij de uitvoering van hun werkzaamheden. De gedragscode legt in hoofdstuk 4 de te hanteren methode uit. Artikel 11 visualiseert het inhoudelijk proces dat door de NVVK-leden dient te worden gehanteerd aan de hand van onderstaand schema. Artikel 12 geeft tekst en uitleg.

141

K. KRANENDONCK-VON WEERSCH, Wet gemeentelijke schuldhulpverlening, supra noot 69, 31.

42

54.

Een eerste aanzet om tot een oplossing voor de schuldenproblematiek te komen is vaak het

stabiliseren van de situatie.142 Het doel van stabilisatie is het in evenwicht brengen en houden van inkomsten en uitgaven van de hulpbehoevende. Hierbij worden inkomsten gemaximaliseerd en uitgaven tot een minimum beperkt, er is geen crisis en de beslagvrije voet wordt gegarandeerd. Het stabilisatietraject leidt in principe tot een betalingsregeling, herfinanciering, schuldbemiddeling of saneringskrediet en kent een maximale tijdsduur van vier maanden. Tevens doelt stabilisatie erop rust te creëren voor de ‘klant’143, zodanig dat op gedragsverandering kan worden ingezet.144 55.

Tijdens het stabilisatietraject streven schuldhulpverlenende organisaties in eerste instantie

naar een regeling waarbij een volledige terugbetaling van schulden plaatsvindt. Hierbij worden twee soorten regelingen onderscheiden: 

Betalingsregeling: bij overeenkomst tussen schuldenaar en schuldeiser vastgelegde regeling, waarin wordt bepaald dat de vastgestelde vorderingen van de schuldeiser op de schuldenaar volledig en in vooraf vastgestelde termijnen worden terugbetaald.

 56.

Herfinanciering door middel van het afsluiten van één of meer kredietovereenkomsten. 145 Is een volledige terugbetaling niet mogelijk, dan streeft de schuldhulpverlenende organisatie

door middel van schuldbemiddeling of door middel van een saneringskrediet naar een schuldenregeling waarbij een maximale terugbetaling wordt gerealiseerd en waar van schuldeisers wordt gevraagd om na verloop van 36 maanden finale kwijting te verlenen. Ook hier onderscheiden zich twee soorten regelingen: 

Saneringskrediet: het afkopen van de totale schuldenlast tegen finale kwijting door middel van het afsluiten van een kredietovereenkomst tussen de gemeente en de schuldenaar, op basis van betaling van een percentage van de totale schuldenlast.



Schuldbemiddeling: een overeenkomst tussen schuldenaar en schuldeiser waarin wordt afgesproken dat de totale schuldenlast gedeeltelijk wordt terugbetaald, in termijnen, naar draagkracht en tegen kwijting.146

57.

Gedurende het stabilisatietraject kunnen de schuldhulpverleners gebruikmaken van enkele

(al dan niet wettelijke) instrumenten om resultaat te behalen. Het processchema maakt melding van budgetbeheer, budgetcoaching, beschermingsbewind en flankerende hulp.

142

K. KRANENDONCK-VON WEERSCH, Wet gemeentelijke schuldhulpverlening, supra noot 69, 38. Zoals hulpzoekende schuldenaars worden aangeduid. 144 Art. 12.5 gedragscode schuldhulpverlening. 145 Art. 12.11 gedragscode schuldhulpverlening. 146 Art. 12.12 gedragscode schuldhulpverlening. 143

43

Budgetbeheer heeft tot doel de inkomsten en uitgaven van de klant te beheren en in evenwicht te houden. Budgetbeheer vindt plaats op basis van een overeenkomst en budgetplan. In het kader van budgetbeheer wordt een rekening ingericht van waaruit beheer plaatsvindt waar de inkomsten van de klant worden ontvangen. Op basis van de afspraken met de klant worden verschillende betalingen verricht. De schuldhulpverlenende organisatie ziet er op toe dat er geen (nieuwe) schulden dan wel betalingsachterstanden

ontstaan.

Dit

heeft

minimaal

betrekking

op

huur/hypotheek,

nutsvoorzieningen en wettelijk verplichte verzekeringen. De klant beschikt in het kader van budgetbeheer over leefgeld, een bedrag waarover de klant vrij mag beschikken wanneer alle lasten zijn betaald, noodzakelijke reserveringen plaats hebben gevonden en de kosten van budgetbeheer in rekening zijn gebracht. Budgetbeheer kan in samenhang met andere producten worden ingezet, maar kan ook als enige dienstverlening worden geboden. Schuldhulpverleningsorganisaties kunnen ervoor kiezen bij een schuldregeling budgetbeheer te verplichten.147 Budgetcoaching omvat het geheel van activiteiten om de klant te leren zelfstandig en op een verantwoorde manier zijn huishouden te voeren. Budgetcoaching geschiedt op basis van een overeenkomst met de klant en omvat een coachingsplan. Daarin wordt het nadere doel van het coachingstraject vastgelegd en de aard en frequentie van de coachingsactiviteiten. Budgetcoaching kan zich vertalen in individuele begeleiding of in activiteiten in groepsverband.148 Daarnaast kan ook aan één of ander beschermingsbewind gedacht worden. Een kantonrechter kan besluiten een persoon te plaatsen onder het bewind van een bewindvoerder of onder de curatele van een curator. Merk hierbij op dat de curatele veel overeenkomsten met de bewindvoering vertoont, maar de curator toch een breder takenpakket heeft. Zo kan de curatele zich ook uitstrekken over immateriële belangen van de curandus.149 Het gaat oorspronkelijk om personen die om geestelijke of lichamelijke redenen niet meer in staat zijn hun eigen financiële belangen te behartigen. Naar aanleiding van wijzigingen in de wettelijke bepalingen inzake de bewindvoering150 en de curatele151, is bewind of curatale ook mogelijk wanneer er sprake is van schulden of verkwisting. NVVK-leden kunnen als bewindvoerders optreden. Ze zijn daarbij gehouden aan de bepalingen van de wet en vallen onder het toezicht van de kantonrechter. Doel van het beschermingsbewind is de financiële belangen van de rechthebbende te beschermen en zijn inkomen en vermogen te beheren. Om de schijn van belangenverstrengeling tegen te gaan, wordt

147

Art. 12.7 gedragscode schuldhulpverlening. Art. 12.8 gedragscode schuldhulpverlening. 149 K. KRANENDONCK-VON WEERSCH, Wet gemeentelijke schuldhulpverlening, supra noot 69, 61. 150 Artikelen 1:431 en volgende van het Nederlandse Burgerlijk Wetboek. 151 Artikelen 1:378 en volgende van het Nederlandse Burgerlijk Wetboek. 148

44

het NVVK-leden wel afgeraden om bij één en dezelfde medewerker zowel de bewindvoering als de schuldregeling van een klant onder te brengen.152 Tot slot beoogt flankerende hulp- en dienstverlening ondersteunende hulp te bieden aan de schuldregelende activiteiten van de schuldhulpverleners. Flankerende hulp kan worden ingezet bij klanten die naast hulpverlening gericht op hun schulden en financiën, ook hulpverlening op andere terreinen nodig hebben. Het gaat daarbij om vormen van sociaal-maatschappelijke hulpverlening en/of hulpverlening op het terrein van zorg en gezondheid. Schuldhulpverleners kunnen flankerende hulp zelf, vanuit de eigen organisatie, aanbieden of in het kader van een integrale aanpak samenwerken met hierop gespecialiseerde instellingen en organisaties. Flankerende hulp kan worden ingezet tijdens of voorafgaand aan een traject in de schuldhulpverlening. Daartoe zal de schuldhulpverlener afspraken maken met de klant en met de betrokken partners.153 58.

Blijkt een stabilisatietraject met het oog op het sluiten van een betalings- of schuldenregeling

niet mogelijk, dan streven de schuldhulpverleners toch naar een enigszins duurzame financiële dienstverlening (DFD). Artikel 12.6 gedragscode schuldhulpverlening definieert dat als het geheel van activiteiten die erop zijn gericht de inkomsten en uitgaven in evenwicht te brengen en te houden en waarbij een vorm van schuldregeling, door in of bij die klant gelegen omstandigheden, (nog) niet mogelijk is. Het kan hierbij onder andere gaan om schulden die niet-regelbaar zijn of situaties waar de klant door geestelijke of lichamelijke beperkingen (nog) niet in staat is om een traject in de schuldregeling met succes te volgen en af te ronden. Bij DFD wordt het inkomen gemaximaliseerd, de uitgaven geminimaliseerd en de beslagvrije voet bewaakt. DFD leidt niet expliciet en direct naar een vorm van schuldregeling en kent geen maximale looptijd. Desondanks kunnen met de schuldhulpverlenende organisatie termijnafspraken worden gemaakt. Ook wordt zo vaak als nodig is, en minimaal tweemaal per jaar, beoordeeld of de klant nog in het traject DFD thuishoort. In het kader van DFD kunnen betalingsafspraken met schuldeisers worden getroffen als dit het doel van DFD dient en budgettair mogelijk is. 59.

Leidt de minnelijke schuldhulpverlenging tot een positief resultaat, dan blijft de

schuldhulpverleningsorganisatie belast met de nazorg over de hulpzoekende. Nazorg omvat het geheel van activiteiten dat plaatsvindt na beëindiging van een traject in de schuldhulpverlening en dat gericht is op het voorkomen van recidive. Binnen het eerste jaar na beëindiging van de

152 153

Art. 12.9 gedragscode schuldhulpverlening. Art. 12.10 gedragscode schuldhulpverlening.

45

dienstverlening moet de schuldhulpverlenende organisatie het initiatief nemen tot één of meer contactmomenten met de schuldenaar om te informeren naar zijn financiële situatie.154 60.

Faalt de buitengerechtelijke poging tot minnelijke schuldhulpverlening of blijkt reeds uit de

eerste contacten zo’n poging hopeloos, dan begeleiden de minnelijke schuldhulpverleningsinstanties de hulpzoekenden naar de wettelijke schuldsaneringsregeling. Dit doen zij door afgifte van de zogenaamde ‘285-verklaring’ dat schuldenaars toegang verschaft tot de wsnp. Een verzoek tot toepassing van de schuldsaneringsregeling moet immers op grond van artikel 285 lid 1 sub f Faillissementswet vergezeld gaan met een verklaring van de gemeente van de woon- of verblijfplaats van de schuldenaar.155 Daarin moet de gemeente aangeven dat er geen reële mogelijkheden zijn om tot een buitengerechtelijke schuldsanering te komen.156 In de praktijk stellen de hulpverleners ook veelal het wsnp-dossier samen en dienen zij het verzoekschrift in bij de rechtbank. 61.

Naast de te hanteren methode bevat de gedragscode schuldhulpverlening in hoofdstuk 5

enkele overige procesmatige bepalingen die dienen te worden nageleefd. Zo schrijft artikel 13 voor dat de dienst- en hulpverlening, die elke klant ontvangt, gebaseerd is op een persoonlijk ‘Plan van Aanpak’. Het Plan van Aanpak omvat globaal de financiële gegevens van de klant, een analyse van de situatie van de klant, de producten/diensten die de klant ontvangt en een stappenplan dat toewerkt naar een wenselijk eindresultaat met de daaraan verbonden tussenstappen en evaluatiemomenten. Tevens bevat het Plan van Aanpak een opsomming van de rechten en plichten van de klant, eventuele kosten en vergoedingen en een machtiging tot het uitwisselen van gegevens van de klant. Artikel 16 bevat bijzondere bepalingen omtrent de schuldhulpverlening aan ondernemers. Zo geldt bij schuldhulpverlening aan ondernemers aanvullend dat financieel beheer inclusief de betaling van de maandelijkse aflossingen, bij voorkeur door de ondernemers zelf wordt uitgevoerd. Tevens geldt dat schuldhulpverlening aan ondernemers inzet op een behoud/doorstart van de onderneming. De schuldhulpverlenende organisatie zal bij het opzetten van een schuldregeling de levensvatbaarheid van de onderneming moeten (laten) beoordelen.

154

Artikel 12.13 gedragscode schuldhulpverlening. Infra nrs. 123 en 124. 156 A.R. VAN DER WINKEL en J.M. MARSMAN, Schuldsanering natuurlijke personen in Praktijkboek Insolventierecht, Deventer, Kluwer, 2011, 19 (hierna: A.R. VAN DER WINKEL en J.M. MARSMAN, Schuldsanering natuurlijke personen). Merk op dat geen papieren versie van dit boek werd geconsulteerd, maar wel het Ebook; dit kan gevolgen hebben voor de aangehaalde paginanummering. 155

46

Artikel 17 regelt de tussentijdse beëindiging. Een overeenkomst waarmee een product of dienst door een NVVK-lid wordt geleverd, kan tussentijds worden opgezegd. Opzegging vindt plaats omdat schuldeisers niet akkoord gaan met een minnelijk voorstel, wanneer een schuldenaar zich niet houdt aan de in de overeenkomst gestelde voorwaarden of wanneer de schuldenaar komt te overlijden. Artikel 18 drukt de wens voor een actieve en correcte communicatie met de schuldeisers uit en artikel 19 verplicht de schuldhulpverlenende organisatie tot slot schuldregelingen te melden bij het Bureau Kredietregistratie te Tiel. 62.

Hoofdstuk 2 formuleert dan weer enkele bepalingen rond de interne klachtenprocedure,

mogelijke vergoedingen die al dan niet gevraagd kunnen worden en de NVVK-audit. Volledigheidshalve moet opgemerkt worden dat artikel 8 de NVVK-leden de vrijheid verleent zelf te bepalen welke producten en diensten zij voeren. Dat betekent dat zij alle, enkele of slecht één product/module uit het voormelde schema kunnen voeren. Bepaalde producten kunnen in samenhang met elkaar en/of gelijktijdig bij klanten worden ingezet. 2.1.3 Convenanten157 63.

Voor het slagen van de buitengerechtelijke minnelijke schuldhulpverlening is de bereidheid

van en samenwerking met de schuldeisers van vitaal belang. Daarom heeft de NVVK, zoals reeds vermeld158, vanaf 2006 convenanten afgesloten met diverse partijen, Alle convenanten hebben als doel de samenwerking tussen de schuldeisers en de schuldhulpverlening te verbeteren, het aantal wanbetalers terug te dringen en het afsluiten van minnelijke schuldregelingen te bevorderen. De convenanten zijn gebaseerd op de eerdere gedragscodes schuldregeling van de NVVK enerzijds en het incassobeleid van de convenantpartij anderzijds. Uitgangspunt is dat de gehele vordering terugbetaald wordt. Wanneer dit naar het oordeel van het NVVK-lid niet mogelijk is en de schuldenaar voldoet aan gestelde voorwaarden, zal het NVVK-lid aan de convenantpartij vragen om in te stemmen met het verzoek om gedeeltelijke kwijtschelding. De convenanten bevatten afspraken en wederzijdse verplichtingen. 64.

De meeste afspraken zijn algemeen, dus in alle convenanten nagenoeg dezelfde. Hieronder

volgt een overzicht. Voor NVVK-leden bestaan de verplichtingen onder meer uit:

157 158

http://www.nvvk.eu/schuldhulpverlening/Convenanten. Supra nr. 20.

47



De schuldenaar in het eerste gesprek te wijzen op de verplichting om de maandelijkse lasten te betalen, waaronder, indien van toepassing, de periodieke voorschottermijn aan de convenantpartij.



Indien noodzakelijk een stabilisatieperiode aan te vragen bij de convenantpartij en er naar te streven om deze stabilisatiefase zo kort mogelijk te laten duren. Met stabilisatiefase wordt bedoeld dat de convenantpartij de incassomaatregelen maximaal vier maanden opschort.159



Na verzoek saldo-opgave aan de schuldeisers, worden incassomaatregelen nogmaals maximaal vier maanden opgeschort (of in één keer acht maanden, inclusief stabilisatieperiode). Binnen die periode dient de schuldhulpverlener te pogen om een minnelijke regeling tot stand te brengen met alle schuldeisers.



De verplichting om op een aantal vastgestelde momenten met de convenantpartij te communiceren over de stand van zaken van het schuldhulpverleningstraject.



Zich te houden aan de doorlooptijden, en indien dat niet haalbaar is tijdig met de convenantpartij te overleggen.

Voor de convenantpartij bestaan de verplichtingen dan weer onder meer uit: 

de levering van diensten of producten voort te zetten of te hervatten;



schuldenaren in een vroeg stadium op de mogelijkheid van schuldhulpverlening te wijzen;



op verzoek mee te werken aan een stabilisatietraject en aan de minnelijke regeling door de incassomaatregelen op te schorten;



volgens afspraak binnen vastgestelde termijnen te communiceren met het NVVK-lid inzake de hoogte van het openstaande saldo en het meewerken aan de minnelijke regeling.

65.

Met een aantal convenantpartijen zijn daarnaast aanvullende bijzondere afspraken gemaakt.

Hieronder volgt een overzicht van de bijzondere afspraken. Convenant NVVK-CJIB Door het convenant met het CJIB is het mogelijk geworden om een minnelijke schuldregeling te starten voor schuldenaren bij wie een CJIB-boete deel uitmaakt van het schuldenpakket. Hierbij zijn twee bijzonderheden op te merken: niet alle CJIB-boetes kunnen worden meegenomen in de minnelijke regeling. Strafzaken die verjaren tijdens een minnelijke regeling blijven hiervoor een

159

Dit moratorium beschermt de schuldenaar tegen zijn schuldeisers. Merk op dat in België schuldenaars net de minnelijke poging tot het bekomen van een aanzuiveringsregeling binnen de gerechtelijke procedure van de collectieve schuldenregeling verkiezen boven de buitengerechtelijke schuldbemiddeling omwille van deze bescherming die de gerechtelijke procedure biedt. Dit vrijwillig moratorium in Nederland versterkt aldus de buitengerechtelijke bemiddeling en mildert de toestroom naar het gerechtelijk apparaat in kader van de wsnp.

48

belemmering. Ook wordt geen kwijtschelding verleend voor het restant van de vordering na afloop van de minnelijke regeling. CJIB-boetes moeten altijd helemaal worden terugbetaald. Convenant NVVK-Energie-Nederland Het convenant met Energie-Nederland is een koepelconvenant. Bijna alle leveranciers van elektra, gas en warmte zijn aangesloten bij Energie Nederland. Dit convenant is een nadere uitwerking van de ministeriële regeling ‘afsluitbeleid kleinverbruikers van elektriciteit en gas’. De kern van het convenant is dat de levering van energie wordt voortgezet dan wel opnieuw wordt gestart, wanneer een wanbetaler zich meldt voor schuldhulpverlening. Belangrijk is dat de betaling van de periodieke voorschottermijn zo spoedig mogelijk wordt hervat. Convenant NVVK-Evides en NVVK-Vitens Deze convenanten bevatten aanvullende afspraken over de voorwaarden voor het hervatten van de levering van water. Convenant NVVK-UPC Een bijzondere afspraak in dit convenant is de bereidwilligheid van UPC om mee te werken aan de verkleining van het abonnementspakket dat wordt afgenomen voor telefonie, televisie en internet, wanneer volgens het NVVK-lid de kosten van het oorspronkelijke pakket niet in het budget pasten. Convenant NVVK-UWV/SVB In dit convenant is afgesproken dat de UWV/SVB meewerkt aan een stabilisatiefase en aan een minnelijke regeling. Voor het meewerken aan een stabilisatiefase geldt de aanvullende voorwaarde dat andere schuldeisers die beslag hebben gelegd, ook hun beslaglegging stopzetten. In dat geval is UWV/SVB bereid om ook hun beslaglegging of verrekening op te schorten. Convenant NVVK-Ziggo Een bijzondere afspraak in dit convenant is de bereidwilligheid van Ziggo om mee te werken aan het bieden van een basispakket voor telefonie, televisie en internet wanneer dat volgens het NVVK-lid noodzakelijk is. Convenant NVVK-Zorgverzekeraars Nederland Dit convenant biedt een uitkomst in geval bronheffing dreigt of reeds uitgevoerd wordt. Met bronheffing wordt bedoeld dat de ziektekostenpremie door het college van Zorgverzekeraars rechtstreeks wordt geïnd van het inkomen van de verzekerde. Tevens wordt een boete berekend die ofwel van het inkomen wordt geïnd, ofwel middels een acceptgirokaart moet worden voldaan. Met de zorgverzekeraars is afgesproken, dat nadat het NVVK-lid een stabilisatieovereenkomst instuurt, de zorgverzekeraar de bronheffing tijdelijk opschort. Voorwaarde hiervoor is dat binnen zes 49

weken de maandelijkse premie weer wordt betaald. De stabilisatieovereenkomst mag alleen ingestuurd worden ter voorbereiding op een minnelijke schuldregeling. Er dient daarom het reële uitzicht te zijn dat een minnelijke regeling binnen acht maanden tot stand komt. Hiermee wordt bedoeld dat alle schuldeisers akkoord zijn met het schuldregelingsvoorstel. 2.2 De buitengerechtelijke schuldenregeling 66.

Op enig moment zal binnen de schuldhulpverlening het regelen van de schulden aan de orde

zijn. Meestal zal deze fase plaatsvinden nadat de schuldensituatie eerst zo veel als mogelijk is gestabiliseerd160 en nadat de onmogelijkheid om de schulden volledig af te betalen werd vastgesteld. In het kader van het regelen van de schulden kan de gemeente besluiten met de schuldenaar een kredietovereenkomst aan te gaan teneinde de schuldenaar toe te laten zijn totale schuldenlast af te kopen tegen finale kwijting van een gedeelte van de schulden. Naast dit regime van het saneringskrediet, kan de schuldhulpverlenende instantie overgaan tot een schuldbemiddelingspoging tussen de schuldenaar en zijn schuldeisers en op die manier trachten een schuldregeling tot stand te brengen. 67.

In de Wgs zijn geen normen opgenomen voor het opzetten van een regeling door middel van

schuldbemiddeling. De wetgever vindt wel van belang dat er sprake is van gestandaardiseerd maatwerk. Dat creëert immers vertrouwen ten aanzien van de schuldeisers in de gemeentelijke schuldhulpverlening. Om dat gestandaardiseerd maatwerk te bereiken, kan de gemeente bij de formulering van haar beleid aansluiting zoeken bij de normen uit de vernieuwde werkwijze van de NVVK of de normen die gelden in geval van certificering.161 68.

De NVVK geeft aan zijn leden de richtlijn mee om binnen een periode van 120 dagen door

bemiddeling met de schuldeisers een schuldregeling tot stand te brengen.162 In deze periode vindt inventarisatie van de schulden plaats, wordt de maximale afloscapaciteit berekend en schuldeisers om akkoord gevraagd op een voorstel tot regeling van de schuld over een periode van 36 maanden. De 120 dagen maken deel uit van de termijn van 36 maanden. 69.

Een schuldregeling kent aldus een looptijd van maximaal 36 maanden. Op deze termijn wordt

de totale afloscapaciteit berekend. Na afloop van de 36 maanden worden de schuldeisers, in geval van een schuldbemiddeling, gevraagd ‘finale kwijting’ te verlenen. De 36 maanden gaan in op het moment van ondertekening van de schuldregelingsovereenkomst. Dit is de overeenkomst tussen de 160

K. KRANENDONCK-VON WEERSCH, Wet gemeentelijke schuldhulpverlening, supra noot 69, 50. K. KRANENDONCK-VON WEERSCH, Wet gemeentelijke schuldhulpverlening, supra noot 69, 51. 162 Art. 14 gedragscode schuldhulpverlening. 161

50

schuldenaar en de schuldhulpverlenende organisatie waarin de rechten en verplichtingen van beide ten behoeve van de tot stand gekomen schuldregeling zijn opgenomen, alsook de voorwaarden van die uiteindelijke schuldregeling.163 Bij schuldregelingen die zijn opgestart in het kader van schuldhulpverlening aan ondernemers geldt in principe ook een termijn van 36 maanden, waarvan beargumenteerd tot een maximale termijn van 60 maanden kan worden afgeweken.164 70.

Hier tegenover staat een maximale inspanningsverbintenis van de schuldenaar. Op de

schuldenaar rust, voortvloeiend uit de verschillende toepasselijke normen, immers een aantal verplichtingen. De inlichtingenplicht en medewerkingsplicht uit de Wgs165, alsook de verplichtingen ingevolge het Plan van Aanpak166 werden reeds aangehaald. Daarnaast bevat de schuldregelingsovereenkomst ook een rist verplichtingen ten aanzien van de schuldenaar. Heel wat van de gebruikelijke verplichtingen uit deze schuldregelingsovereenkomst vormen een bevestiging van de medewerkingsplicht uit de Wgs. Toch kunnen deze verder gaan. Zoals de verplichting om aan ‘financieel beheer’ te doen waarbij de schuldenaar opgedragen wordt het inkomen boven de beslagvrije voet of boven het ‘vrij te laten bedrag’ (vtlb) te storten op een aangewezen rekening. Een ander voorbeeld is de verplichting van de schuldenaar om aantoonbare inspanningen te verrichten om zijn inkomen te vergroten en te behouden.167 Niet-naleving van deze verplichtingen kan worden bestraft met de tussentijdse beëindiging van de overeenkomst.168 Tot slot dient een schuldenaar met een bijstandsuitkering rekening te houden met de verplichtingen ingevolge de Wet werk en bijstand (Wwb)169. Tegenover het recht op een bijstandsuitkering staan onder andere de plicht tot arbeidsinschakeling170 en de budgetteringsplicht171. De Wwb verbindt – anders dan de Wgs – wél gevolgen aan het niet nakomen van de daarin opgenomen verplichtingen: de sanctiemogelijkheid in de vorm van verlaging van de bijstand172.173

163

Art. 9 gedragscode schuldhulpverlening. Art. 15 gedragscode schuldhulpverlening. 165 Supra nr. 48. 166 Supra nr. 60. 167 K. KRANENDONCK-VON WEERSCH, Wet gemeentelijke schuldhulpverlening, supra noot 69, 53. 168 Supra nr. 61. 169 Hierna: Wwb. 170 Art. 9 Wwb. 171 Art. 57 Wwb: “Indien en zolang er gegronde redenen zijn om aan te nemen dat de belanghebbende zonder hulp niet in staat is tot een verantwoorde besteding van zijn bestaansmiddelen, kan het college aan de bijstand de verplichting verbinden dat de belanghebbende eraan meewerkt dat het college in naam van de belanghebbende noodzakelijke betalingen uit de toegekende bijstand verricht.” 172 Art. 18 lid 2 Wwb. 173 K. KRANENDONCK-VON WEERSCH, Wet gemeentelijke schuldhulpverlening, supra noot 69, 48. 164

51

71.

De berekening van de aflossingscapaciteit is de basis van de financiële afwikkeling van de

schulden. De aflossingscapaciteit van de schuldenaar wordt bijgevolg volgens strikte en objectieve normen bepaald. De NVVK volgt de Recofa-methode opgenomen in de Recofa-richtlijnen.174 Die methodiek wordt ook gehanteerd in de wettelijke schuldsaneringsregeling. De berekening van de afloscapaciteit volgens de Recofa-methode houdt in dat in principe alle inkomsten van de schuldenaar boven het ‘vrij te laten bedrag’ (vtlb) worden aangemerkt als afloscapaciteit.175 Ook het vermogen van de schuldenaar wordt bij de berekening van de afloscapaciteit ingebracht.176 Het vtlb is het bedrag dat noodzakelijk is voor schuldenaren om te kunnen voorzien in de kosten van levensonderhoud en de vaste lasten.177 De omvang van het bedrag heeft in de praktijk zeer veel aandacht gekregen.178 Artikel 3.8 Recofa-richtlijnen geeft aan dat het vltb wordt berekend aan de hand van de meest recente versie van het rapport van de werkgroep rekenmethode vtlb van Recofa179. Deze berekening wordt uitgevoerd door middel van de zogeheten vtlb-calculator. Dit is een softwareproduct waarmee iedereen een berekening van het vtlb kan maken. De software wordt via de site www.wsnp.rvr.org ter beschikking gesteld aan eenieder die vtlb-berekeningen wil maken. Het vtlb wordt in hoofdzaak gevormd door de beslagvrije voet vermeerderd met de toepasselijk toeslagen boven de beslagvrije voet, afhankelijk van de persoonlijke situatie, en met een correctie voor bijzondere uitgaven.180 In geval de inkomsten van de schuldenaar het berekende vtlb niet overstijgen en er m.a.w. geen afloscapaciteit voorhanden is, kunnen de NVVK-leden gebruik maken van de NVVK-aflostabel. Indien de schuldenaar een inkomen heeft ter hoogte van de voor hem van toepassing zijnde bijstandsnorm, zal maximaal 5% worden aangewend voor aflossing waarbij een minimuminkomen van 95% van de voor hem van toepassing zijnde bijstandsnorm is gegarandeerd. 72.

Nadat de schuldhulpverlener de bekende schuldeisers heeft aangeschreven met het verzoek

tot saldo-opgave van de schuld en na ontvangst van deze saldo-opgaves een overzicht van de schulden heeft opgemaakt, zal hij rekening houdend met de berekende totale afloscapaciteit een schuldregelingsvoorstel kunnen uitwerken. De schuldhulpverlenende instantie biedt dit voorstel aan 174

Zie art. 9 gedragscode schuldhulpverlening. K. KRANENDONCK-VON WEERSCH, Wet gemeentelijke schuldhulpverlening, supra noot 69, 57. 176 Art. 9 gedragscode schuldhulpverlening. 177 Art. 9 gedragscode schuldhulpverlening. 178 B. WESSELS, Schuldsaneringsregeling voor natuurlijke personen, supra noot 73, 133. 179 WERKGROEP REKENMETHODE VTLB VAN RECOFA, Vtlb-rapport versie juli http://www.wsnp.rvr.org/download/vtlb/vtlb-rapport%20juli%202014.pdf (hierna: vtlb-rapport). 180 K. KRANENDONCK-VON WEERSCH, Wet gemeentelijke schuldhulpverlening, supra noot 69, 58. 175

52

2014,

alle schuldeisers aan. Indien alle schuldeisers met voorstel akkoord gaan – unanimiteit is vereist – komt een overeenkomst met de schuldeisers tot stand. Als het voorstel wordt geaccepteerd, dan kan worden gestart met het aflossen van de schulden. Bij acceptatie van voortzetting van de schuldregelingsovereenkomst kan de schuldhulpverlenende organisatie regelmatig controleren of de aflossingscapaciteit is gewijzigd. Het vinden van werk, verliezen van een baan, het vervallen van uitgaven waarmee rekening is gehouden bij de berekening van de afloscapaciteit zijn voorbeelden van situaties waarin de afloscapaciteit wijzigt. Formeel is het op grond van de Wgs niet nodig om de aflossingscapaciteit periodiek te controleren. De wetgever geeft echter aan dat hij het van belang acht dat controle van de hoogte van de afloscapaciteit ten minste jaarlijks plaatsvindt.181

§3 Wettelijke instrumenten ter versterking van het buitengerechtelijk traject 3.1 Wet gemeentelijke schuldhulpverlening: het wettelijk breed moratorium 73.

Om de slagingskans van het buitengerechtelijk minnelijk traject te verhogen en de weg naar

de gerechtelijke procedure van de wettelijke schuldsaneringsregeling zoveel als mogelijk af te remmen, voorzien zowel de Wgs als de Wsnp in wettelijke instrumenten om de rechter te vatten bij moeilijkheden zonder dat de gehele wsnp-procedure moet worden opgestart. 74.

Zo is in artikel 5 van de Wgs het wettelijk breed moratorium opgenomen. Dit bepaalt dat het

gemeentecollege bij de rechtbank een afkoelingsperiode kan aanvragen ten behoeve van de inwoner. Deze afkoelingsperiode wordt voor maximaal zes maanden afgegeven en gedurende die periode kunnen schuldeisers geen invorderingsmaatregelen nemen. Het moratorium wordt alleen afgekondigd als dit noodzakelijk is in het kader van de schuldhulpverlening.182 Merk op dat in België de bescherming die de gerechtelijke procedure van de collectieve schuldenregeling de schuldenaar biedt tegen zijn schuldeisers door de schorsing van de middelen van tenuitvoerlegging net de buitengerechtelijke schuldbemiddeling verzwakt en de gerechtelijke weg aanmoedigt.

181

K. KRANENDONCK-VON WEERSCH, Wet gemeentelijke schuldhulpverlening, supra noot 69, 55. NVVK, Leidraad Wet gemeentelijke schuldhulpverlening, http://www.nvvk.eu/images/Leidraad%20Wet%20gemeentelijke%20schuldhulpverlening%20NVVK%20versie% 202.0.pdf, 14. 182

53

Dit nieuw wettelijk instrument van het breed moratorium zal in Nederland dan ook ongetwijfeld het slagingspercentage van de minnelijke schuldhulpverlening verhogen. Artikel 5 Wgs is echter nog niet in werking getreden. De afkoelingsperiode kan immers slechts worden afgekondigd indien voldaan is aan de bij algemene maatregel van bestuur gestelde voorwaarden.183 Het wettelijk breed moratorium is via amendement in de wet gekomen, waardoor niet alle details in de Wgs werden voorzien. Het ministerie van sociale zaken en werkgelegenheid heeft de noodzakelijke algemene maatregel van bestuur nog niet uitgevaardigd. Wel werkt de regering momenteel aan de voltooiing ervan.184 De belangrijkste uitgangspunten zouden de volgende zijn: 

Het wettelijk breed moratorium werkt eventueel niet jegens convenantpartijen. Zelfregulering heeft de voorkeur.



Gedurende de afkoelingsperiode moet de inwoner zijn vaste lasten betalen.



Het wettelijk breed moratorium wordt aangevraagd en ook betaald door het college. Of het mogelijk is de dwarsliggende schuldeiser tot de kosten te veroordelen is nog niet bekend.185 3.2 Wet schuldsanering natuurlijke personen 3.2.1 Het dwangakkoord

75.

Sedert 1 januari 2008 bevat de Wsnp een krachtig middel om een schuldeiser te bevelen in te

stemmen met een door de schuldenaar aangeboden schuldregeling.186 Ter herinnering dient aangestipt dat unanimiteit onder alle schuldeisers vereist is voor het bekomen van een minnelijke schuldregeling.187 De regeling is ingevoerd onder verwijzing naar de in de praktijk gebleken duidelijke behoefte om weigerachtige schuldeisers over de streep te trekken met behulp van de rechter. Daarom werd regime van de ‘gedwongen regeling’, ook wel ‘dwangakkoord’ genoemd, ingeschreven in artikel 287a Faillissementswet. “Het voorkomen dat personen in de schuldsaneringsregeling terechtkomen die in het minnelijk traject op eigen kracht in samenspraak met hun crediteuren een regeling hadden kunnen treffen waarmee alle partijen hadden kunnen leven, ware het niet dat een weigerachtige crediteur wellicht

183

Art. 5 lid 2 Wgs. Zie Kamerbrieven staatssecretaris Klijnsma van 3 juli 2013 en 25 november 2013, respectievelijk Kamerstukken II 2012/13, 24515, 265 en Kamerstukken II 2013/14, 24515, 269. 185 NVVK, Leidraad Wet gemeentelijke schuldhulpverlening, supra noot 182, 14. 186 B. WESSELS, Schuldsaneringsregeling voor natuurlijke personen, supra noot 73, 53. 187 Supra nr. 72. 184

54

zonder valide redenen zijn medewerking had geweigerd”, werd in de memorie van toelichting als ratio voor de regeling aangehaald. 188 De gedwongen schuldregeling houdt in dat de schuldenaar de rechtbank kan verzoeken een of meer schuldeisers die weigert of weigeren mee te werken aan een buitengerechtelijke minnelijke schuldregeling te bevelen in te stemmen met deze gedwongen schuldregeling. De schuldenaar en schuldeiser(s) worden daartoe door de griffier opgeroepen om te worden gehoord. De rechtbank doet op de dag van de zitting of uiterlijk acht dagen daarna uitspraak op het verzoekschrift. De uitspraak geschiedt bij vonnis.189 De rechtbank wijst het verzoek toe indien de schuldeiser in redelijkheid niet tot weigering van instemming met de schuldregeling heeft kunnen komen, in aanmerking genomen de onevenredigheid tussen het belang dat hij heeft bij uitoefening van de bevoegdheid tot weigering en de belangen van de schuldenaar of van de overige schuldeisers die door die weigering worden geschaad.190 76.

Artikel 287a vermeldt geen nadere uitwerking van de gedwongen schuldregeling, zoals ten

aanzien van schulden waarvoor zij zou gelden of de verhouding tussen preferente en concurrente schuldeisers.191 De wetgever heeft er uitdrukkelijk voor gekozen de regeling te beperken tot een eenvoudige toevoeging aan het verzoekschrift waarbij primair de gedwongen schuldregeling en subsidiair de toepassing van de schuldsaneringsregeling wordt gevraagd en waaraan verder geen uitgewerkte voorschriften zijn verbonden. Uit artikel 287a lid 1 is afgeleid dat een verzoek tot dwangakkoord onontvankelijk is wanneer dit verzoek niet tevens een verzoek tot toepassing van de schuldsanering bevat.192 Het verzoek om een gedwongen schuldregeling moet aldus gepaard gaan met een wsnp-verzoek. De schuldenaar laat hierdoor zien dat er vanuit zijn optiek geen alternatieven zijn indien de gedwongen schuldregeling niet tot stand komt.193 Wel wordt de schuldenaar bij afwijzing van het primaire verzoek in de gelegenheid gesteld om aan te geven of het secundaire verzoek tot toepassing van de schuldsaneringsregeling wordt gehandhaafd.194

188

Memorie van toelichting bij het voorstel van wet tot wijziging van de Faillissementswet in verband met herziening van de schuldsaneringsregeling natuurlijke personen, Kamerstukken II 2004/05, 29942, 3, p. 17 en B. WESSELS, Schuldsaneringsregeling voor natuurlijke personen, supra noot 73, 53. 189 Art. 287a lid 2 en lid 3 Fw. 190 Art. 287a lid 5 Fw. 191 A.R. VAN DER WINKEL en J.M. MARSMAN, Schuldsanering natuurlijke personen, supra noot 156, 24-25. 192 Rb. Utrecht 6 januari 2011, ECLI:NL:RBUTR:2011:BP0643 en B. WESSELS, Schuldsaneringsregeling voor natuurlijke personen, supra noot 73, 55. 193 A.R. VAN DER WINKEL en J.M. MARSMAN, Schuldsanering natuurlijke personen, supra noot 156, 26. 194 Art. 287a lid 7 Faillissementswet en B. WESSELS, Schuldsaneringsregeling voor natuurlijke personen, supra noot 73, 58.

55

Bij de beoordeling van het verzoek vindt een belangenafweging plaats tussen het eigen belang van de schuldeiser en het belang van de schuldenaar en overige schuldeisers. Bij de belangenafweging kunnen de volgende factoren een rol spelen: 

Is het schikkingsvoorstel door een onafhankelijke en deskundige partij getoetst?



Is het goed en betrouwbaar gedocumenteerd?



Is voldoende duidelijk gemaakt dat het voorstel het uiterste is waartoe de schuldenaar financieel in staat moet worden geacht?



Biedt het alternatief van schuldsanering enig uitzicht voor de schuldenaar of voor de schuldeiser?



Wat is de zwaarte van het financieel belang dat de schuldeiser heeft bij nakoming?



Hoe groot is het aandeel van de weigerende schuldeiser in de totale schuldenlast?



Staat de weigerende schuldeiser alleen naast de overige met de schuldregeling instemmende schuldeisers?



Is er eerder een minnelijke of gedwongen schuldregeling geweest die niet naar behoren is nagekomen?195

De weigerachtige schuldeiser wordt in de gelegenheid gesteld om te worden gehoord. In de praktijk is gebleken dat de opgeroepen schuldeiser vaak niet ter zitting verschijnt. Op zich behoeft dat voor de beoordeling van het verzoek geen verschil te maken. De reden van de weigering is immers bekend omdat deze in het verzoekschrift dient te zijn vermeld196 en omdat de correspondentie met de weigerachtige schuldeiser te zijn toegevoegd197.198 De regeling laat de rechter een grote marge om te oordelen in welke concrete omstandigheden sprake is van een onredelijke weigering.199 In de parlementaire geschiedenis wordt echter terecht200 vooropgesteld dat het niet eenvoudig is een weigerende schuldeiser in kort geding te dwingen tot medewerking aan een onderhands akkoord: “Er moet bij de weigerende schuldeiser sprake zijn van misbruik van bevoegdheid, wat niet snel wordt aangenomen. Het is immers zijn goed recht om te verlangen dat al het mogelijke wordt gedaan om zijn schuld voldaan te krijgen (…).”201

195

MvT, Kamerstukken II 2004/05, 29942, 3, p. 18. Art. 3.2.3.3 procesreglement LOVCK. 197 Art. 3.2.3.4 procesreglement LOVCK. 198 A.R. VAN DER WINKEL en J.M. MARSMAN, Schuldsanering natuurlijke personen, supra noot 156, 26-27. 199 B. WESSELS, Schuldsaneringsregeling voor natuurlijke personen, supra noot 73, 59-60. 200 B. WESSELS, Schuldsaneringsregeling voor natuurlijke personen, supra noot 73, 59. 201 MvT, Kamerstukken II 2004/05, 29942, 3, p. 17. 196

56

Indien de rechter het verzoek om een schuldregeling te bevelen toewijst, komt de uitspraak van de rechter in plaats van de vrijwillige instemming met de schuldregeling. Er ontstaat een overeenkomst tussen de schuldeisers en de schuldenaar.202 Hoger beroep en cassatie voor de schuldeisers aan wie de rechter bevel tot instemming heeft gegeven, zijn geregeld in artikel 292 Fw, waar ook het hoger beroep tegen afwijzing van het verzoek tot toepassing van de schuldsaneringsregeling is geregeld.203 3.2.2 Voorlopige voorziening bij bedreigende situatie: moratorium 77.

Daarnaast heeft de Wsnp voorzien in een regeling om bedreigende situaties te voorkomen

met het oog op het vergroten van de slaagkansen van het buitengerechtelijk traject.204 De voorlopige voorziening van artikel 287b Fw, ook wel ‘moratorium’205 genoemd, houdt kort gezegd in dat een leverancier – voor een periode van maximaal zes maanden – de levering van gas, water en elektriciteit niet mag beëindigen, de verhuurder niet mag overgaan tot ontruiming wegens een achterstand in de huurbetaling en een zorgverzekeraar niet mag overgaan tot opzegging dan wel ontbinding van de zorgverzekering wegens achterstand in de premiebetaling. Dit alles onder de voorwaarde dat lopende huurpenningen, energierekeningen en zorgpremies worden betaald.206 De wetgever beoogt met dit wetsartikel een dreigende verstoring van de voorziening in de eerste levensbehoeften van de schuldenaar af te wenden. De regeling zelf kan echter schuldeisers een extra stimulans bieden om de minnelijke schuldregeling te aanvaarden en op die manier het minnelijk buitengerechtelijk traject versterken. De gedachte is dat de behandeling van dit verzoek wordt aangehouden opdat de schuldenaar alsnog of wederom kan proberen tot overeenstemming te komen met de schuldeisers. Indien dat niet lukt, kan verzocht worden om het verzoek voor een gedwongen schuldregeling in behandeling te nemen.207 Een verzoek om een voorlopige voorziening kan immers gecombineerd worden met een verzoek om een gedwongen schuldregeling ex artikel 287a Faillissementswet. Artikel 287b Faillissementswet geeft aan dat een verzoek om een voorlopige voorziening in zulks geval als eerste zal worden behandeld door de rechtbank. Bij toewijzing ervan zal

202

Art. 287a lid 5 verwijst uitdrukkelijk naar art. 3:300 lid 1 BW ter verduidelijking van het gedwongen karakter; zie ook MvT, Kamerstukken II 2004/05, 22942, 3, p.18. 203 Infra nrs. 158 en 161. 204 B. WESSELS, Schuldsaneringsregeling voor natuurlijke personen, supra noot 73, 71. 205 Let op: deze regeling mag niet verward worden met een algemeen breed moratorium waarin alle middelen van tenuitvoerlegging tegen de schuldenaar worden geschorst. 206 A.R. VAN DER WINKEL en J.M. MARSMAN, Schuldsanering natuurlijke personen, supra noot 156, 28. 207 B. WESSELS, Schuldsaneringsregeling voor natuurlijke personen, supra noot 73, 71.

57

het verzoek tot dwangakkoord worden aangehouden totdat het duidelijk is of de schuldenaar met de schuldeisers een overeenstemming heeft kunnen bereiken.208 78.

Het verzoek tot een voorlopige voorziening kan bij de rechtbank worden ingediend door de

schuldenaar of door burgemeester en wethouders209 als er sprake is van een bedreigende situatie. Onder een bedreigende situatie wordt verstaan: gedwongen woningontruiming, afsluiting van gas, water, elektriciteit of opzegging dan wel ontbinding van de zorgverzekering.210 Deze gronden zijn limitatief.211 Om een voorlopige voorziening te kunnen bekomen dient echter in het verzoekschrift tot toepassing van de schuldsaneringsregeling te worden gevraagd. Achterliggende gedachte hierbij is dat een voorlopige voorziening alleen kan worden opgelegd als er een procedure ten gronde aanhangig is. Dit lijkt tegenstrijdig: enerzijds moet een verzoek tot toepassing van de schuldsaneringsregeling worden ingediend en anderzijds dient het moratorium er nu juist toe om het minnelijke traject te versterken. De rechtbank komt echter niet aan een beoordeling van het verzoek tot toepassing van de wsnp toe indien een moratorium wordt uitgesproken.212 De wijze van behandeling van het verzoek tot instellen van een moratorium komt overeen met die van het verzoek tot de gedwongen schuldregeling.213 De wet bevat geen maatstaf op basis waarvan de rechter de toe- of afwijzing van het moratorium moet motiveren. Artikel 287a lid 5 Faillissementswet inzake het dwangakkoord schrijft voor dat de rechter de belangen van schuldenaar, van de weigerende schuldeiser en van de overige schuldeisers moet afwegen, maar deze bepaling is in artikel 287b niet van overeenkomstige toepassing verklaard. Nu partijen worden opgeroepen ligt het voor de hand bij het geven van de voorlopige voorziening ex artikel 287b een gelijke maatstaf aan te houden, namelijk ‘gelet op de belangen van partijen’. 214 De voorlopige voorziening wordt uitgesproken voor de duur van maximaal zes maanden.215 In de rechtspraak wordt de praktijk gehanteerd de voorlopige voorziening toe te kennen voor een periode van twee maanden met een verlenging van vier maanden op voorwaarde de schuldenaar tussentijds

208

B. WESSELS, Schuldsaneringsregeling voor natuurlijke personen, supra noot 73, 74. Wethouders zijn het equivalent van schepenen in België. 210 Art. 287b lid 2 Fw. 211 .R. VAN DER WINKEL en J.M. MARSMAN, Schuldsanering natuurlijke personen, supra noot 156, 29. 212 A.R. VAN DER WINKEL en J.M. MARSMAN, Schuldsanering natuurlijke personen, supra noot 156, 28. 213 Art. 287b lid 3 Faillissementswet verwijst voor de procedurele aspecten naar art. 287a tweede, derde en vierde lid Fw. 214 B. WESSELS, Schuldsaneringsregeling voor natuurlijke personen, supra noot 73, 74 en 76. Deze passage geeft ook een overzicht weer van de rechtspraak die in die zin redeneert. 215 Art. 287b lid 5. 209

58

de lopende verplichtingen heeft vervuld.216 Aangenomen moet worden dat het moratorium door verloop van de termijn vervalt. Niet is geregeld dat schuldeisers tussentijds om opheffing kunnen vragen bij de insolventierechter.217 Bij de behandeling in het parlement is het gemis van de mogelijkheid hoger beroep aan te tekenen aan de orde geweest218, maar een regeling daarvan is niet opgenomen in de wet. Op grond van artikel 360 Faillissementswet is hoger beroep dan ook uitgesloten.219 79.

Volledigheidshalve dient opgemerkt dat in Vlaanderen eveneens decretale regelingen van

toepassing zijn om te vermijden dat mensen in armoede afgesneden worden van voorzieningen in de eerste levensbehoefte. Het Energiedecreet220 voorziet een minimale levering van elektriciteit (en aardgas tijdens de wintermaanden) voor mensen met een budgetmeter. Het Drinkwaterdecreet221 voorziet een gelijkaardige regeling voor water. Bovendien schrijven het Energiedecreet en het LACdecreet222 en hun respectievelijk uitvoeringsbesluiten procedures voor die de distributeurs van de nutsvoorzieningen bij wanbetaling van abonnees moeten volgen. Daarnaast bevat het Gerechtelijk Wetboek223 bepalingen ter humanisering van de uithuiszettingen. Toch is het opvallend dat het ‘moratorium’ voorzien bij de Wet schuldsanering natuurlijke personen in Nederland als krachtig instrument wordt beschouwd ter versterking van de buitengerechtelijke schuldhulpverlening. 3.2 Effecten in de praktijk 80.

Zoals aangegeven224 was de creatie van wettelijke instrumenten ter versterking van het

buitengerechtelijk traject meer dan nodig. In 2004 was het slagingspercentage van dit minnelijk immers gezakt tot 9%. Met het slagingspercentage wordt het aantal gevallen aangeduid waarin schuldeisers akkoord gaan met een aangeboden minnelijke schuldregeling. Met andere woorden in hoeveel procent van de gevallen een bemiddelingspoging met succes een schuldregeling tot stand brengt.

216

Rb. Arnhem 17 januari 2011, ECLI:NL:RBARN:2011:BP1045; Rb. Utrecht 9 december 2011, ECLI:NL:RBUTR:2011:BU8308. 217 B. WESSELS, Schuldsaneringsregeling voor natuurlijke personen, supra noot 73, 79. 218 Brief minister van justitie van 27 oktober 2006, Kamerstukken II 2006/07, 29942, 33. 219 B. WESSELS, Schuldsaneringsregeling voor natuurlijke personen, supra noot 73, 78. Zie ook Hof Amsterdam 25 februari 2008, ECLI:NL:GHAMS:2008:BC8437. 220 Decreet Vlaams Gewest 8 mei 2009 houdende algemene bepalingen betreffende het energiebeleid, BS 7 juli 2009. 221 Decreet Vlaamse Gemeenschap 24 mei 2002 betreffende water bestemd voor menselijke aanwending, BS 23 juli 2002, 32.838. 222 Decreet Vlaamse Gemeenschap 20 december 1996 tot regeling van de rol van de lokale adviescommissie in het kader van het recht op minimumlevering van elektriciteit, gas en water, BS 8 februari 1997, 2.527. 223 Art. 1344ter Ger.W. 224 Supra nr. 28.

59

Na de eerste Wsnp-wetswijzigingen in 2005225 was dit slagingspercentage in 2007 reeds opgeklommen tot 22%.226 De ingrijpende wetswijzigingen van 2008 met de invoering het dwangakkoord en de voorlopige voorziening bij bedreigende situatie brachten samen met de implementatie van de ‘Schuldhulpverlening nieuwe stijl’227 pas echt schot in de zaak. In 2008 steeg het slagingspercentage immers richting 33%228. Het effect was niet toevallig. Tegen 2011 kon, toen de

nieuwe methodiek

schuldhulpverleners

van

zich de

de

schuldhulpverlening

wettelijk

volledig

Wsnp-instrumenten

was

eigen

doorgevoerd en

hadden

gemaakt,

de een

slagingspercentage van 44%229 worden opgetekend waarna het stabiliseerde rond de 40% in de jaren 2012 en 2013230. Men kan dus de blijvende inspanning van de actoren in de schuldhulpverlening en de wetgever om het buitengerechtelijk traject te versterken als een succesverhaal bestempelen. Een kleine terugval in 2009 is te verklaren door het harde intreden van de voorbije economisch en financiële crisis. Per dossier stegen zowel het gemiddelde aantal schuldeisers als de gemiddelde hoogte van de schuldenlast. Dit maakte het proces van onderhandelen met de schuldeisers ingewikkelder ten opzichte van de jaren ervoor. 231 Grafiek: Slagingspercentages van de schuldregeling

Slagingspercentages minnelijke schuldregeling 50 45 40 35 30 25 20 15 10 5 0 2004

2007

2008

2009

2010

225

2011

2012

2013

Supra nr. 26. NVVK, Jaarverslag 2008, http://www.nvvk.eu/images/pdfs/Jaarverslag%20NVVK%202008.pdf, 10. 227 Hiermee wordt de huidige methodiek benoemd van de buitengerechtelijke schuldhulpverlening, vastgelegd in de gedragscode schuldhulpverlening. 228 NVVK, Jaarverslag 2008, http://www.nvvk.eu/images/pdfs/Jaarverslag%20NVVK%202008.pdf, 10. 229 NVVK, Jaarverslag 2011, http://www.nvvk.eu/images/pdfs/Jaarverslag%202011%20NVVK.pdf, 14. 230 NVVK, Jaarverslag 2013, http://www.nvvk.eu/images/pdfs/Jaarverslag%20NVVK%202013.pdf, 15. 231 NVVK, Jaarverslag 2009, http://www.nvvk.eu/images/pdfs/Jaarverslag%20NVVK_2009.pdf, 17. 226

60

81.

Ook de invoering van de Wet gemeentelijke schuldhulpverlening met de creatie van het

wettelijk kader voor de die schuldhulpverlening en enkele wettelijke inhoudelijke bepalingen omtrent het minnelijk traject heeft zijn effect op het terrein niet gemist. Zo bedroeg het aantal gevallen dat vanuit de buitengerechtelijke schuldhulpverlening werd doorverwezen naar de gerechtelijke wsnp-procedure voor de invoering van de wet in 2011 nog 27%. Twee jaar later werd slechts 17% van de hulpbehoevende personen met problematische schulden naar de wsnp doorgestuurd. Een opmerkelijke daling. Tabel: Doorverwijzingen wsnp 232

232

2011

2012

2013

27%

24%

17%

NVVK, Jaarverslag 2013, http://www.nvvk.eu/images/pdfs/Jaarverslag%20NVVK%202013.pdf, 19.

61

62

Hoofdstuk 3: Evaluatie 82.

Uit de bestudering van het reglementerend kader rond de buitengerechtelijke

schuldhulpverlening in België en Nederland kunnen een viertal conclusies getrokken worden. 83.

Vooreerst valt het op dat in beide landen het eerste wettelijk optreden inzake

schuldbemiddeling geïnitieerd werd door de Europese richtlijn 87/102/EEG inzake het consumentenkrediet. Hoofdbedoeling van de richtlijn was het aantal schuldbemiddelaars te beperken om kwaliteitsvolle dienstverlening te kunnen garanderen. De uitvoering in beide landen van dezelfde richtlijn is dan ook weinig bewonderingswaardig gelijklopend. Zo behouden artikel 67 Belgische WCK en artikel 48 Nederlandse WCK schuldbemiddelingsactiviteiten in de eerste plaats voor aan een beperkt aantal professionelen als advocaten, notarissen, gerechtsdeurwaarders en gerechtelijke mandatarissen. Daarnaast kunnen zowel publieke als private instellingen schuldhulpverleningsdiensten aanbieden. In België is daarvoor erkenning vereist. Regionale regelingen leggen de voorwaarden en de procedure vast om zo’n erkenning te verkrijgen. In Vlaanderen kunnen enkel OCMW’s en CAW’s erkend worden. Van een echte private sector is geen sprake. De centra voor algemeen welzijnswerk mogen dan wel private ondernemingen zijn, hun inkomsten bestaan voornamelijk uit subsidies. In Vlaanderen mag een vergoeding voor de aangeboden diensten aan de hulpzoekende schuldenaars gevraagd worden. Deze is echter beperkt tot de werkingskosten.233 In Nederland is daarentegen geen erkenning vereist om als organisatie schuldhulpverlening aan hulpbehoevende schuldenaars aan te bieden. Naast gemeenten, gemeentelijke kredietbanken en gemeentelijke

instellingen

hebben

ook

private

spelers

toegang

tot

de

‘markt’

van

schuldhulpverlening. Enige voorwaarde is vooralsnog dat deze privé-instanties geen vergoeding van de schuldenaars mogen vragen. Zij halen hun inkomsten dan ook voornamelijk uit de facturering van hun diensten aan gemeenten die de schuldhulpverlening liever uitbesteden. Recente evoluties wijzen erop dat de Nederlandse overheid steeds meer beroep wil doen op private spelers en ook deze laatste belemmering zal opheffen. In de toekomst zullen private organisaties dus tegen vergoeding schuldhulpverlening aanbieden. De overheid zal hier echter voorwaarden aan koppelen teneinde de kwaliteit te garanderen en oplichting van sociaal zwakkeren uit te sluiten. Of dit laatste als een positieve evolutie moet aanzien worden, moet nog afgewacht worden.

233

Supra nr. 34.

63

Ondanks het feit dat private schuldhulpverlening wettelijk om niet plaatsvindt, zijn verschillende privé-organisaties vandaag reeds actief op het gebied van deze dienstverlening zonder aan enige wettelijke voorwaarden te moeten voldoen. De actoren in de schuldhulpverlening zijn zich dan ook bewust van de gevaren dat dit met zich meebrengt. Zij hebben dan ook initiatieven genomen om wildgroei en malafide hulpverlening tegen te gaan door middel van kwaliteitscertificering.234 84.

Als tweede conclusie komt het duidelijke verschil in de – al dan niet wettelijke – regulering op

het inhoudelijke proces van de buitengerechtelijke schuldhulpverlening naar voren. In Nederland geeft de Wet gemeentelijke schuldhulpverlening enkele basisrichtlijnen mee waaraan schuldhulpverleners zich moeten houden bij hun dienstverlening en kan de schuldenaar beroep doen op de Algemene wet bestuursrecht in zijn verhouding tot de schuldhulpverlenende gemeente. De Wgs laat de gemeente binnen dit kader dan wel de vrijheid om hun schuldhulpverlening naar believen te organiseren maar dringt toch aan op uniformiteit. Deze uniformiteit is tot stand gekomen middels

zelfregulering

in

de

gedragscode

schuldhulpverlening

waaraan

praktisch

alle

schuldhulpverleners zich conformeren. Zo ontstaat in Nederland een sterk geredigeerd proces in de buitengerechtelijke schuldhulpverlening dat toch ruimte laat voor de nodige flexibiliteit. In België valt vooral de leegte op vlak van de regulering omtrent het inhoudelijk proces van de buitengerechtelijke schuldbemiddeling op. De gespecialiseerde beroepsopleiding die iedere schuldhulpverlener moet volgen, dient in Vlaanderen de uniformiteit in de aanpak en methodiek van de schuldbemiddeling te verzorgen. Wettelijke bepalingen en richtlijnen ontbreken echter. Wel is enige nuancering op zijn plaats. Zo moet gezegd dat de gerechtelijke procedure van de collectieve schuldenregeling in de eerste plaatse de totstandkoming van een minnelijke aanzuiveringsregeling vooropstelt. In dat kader bevat het Gerechtelijk Wetboek wettelijke bepalingen die schuldbemiddelaars in acht moeten nemen bij hun bemiddelingsactiviteiten.235 85.

Het effect van de wettelijke regelingen om via gerechtelijke weg een oplossing te bekomen

op het buitengerechtelijk vormt een ander verschilpunt. In België kan gesteld worden dat de gerechtelijke procedure van de collectieve schuldenregeling de buitengerechtelijke schuldbemiddeling en –hulpverlening verzwakt. Het feit dat een poging tot het bekomen van een minnelijke aanzuiveringsregeling vooropstaat binnen de gerechtelijke procedure samen met de bescherming tegen schuldeisers, die de procedure biedt aan de schuldenaar, leidt tot een snellere teruggrijp naar de collectieve schuldenregeling.

234 235

Supra nr. 41. Infra nrs. 240-255.

64

In Nederland kende de Wsnp aanvankelijk eenzelfde effect. De Wsnp leek eerder als een ‘stok naar de deur’ dan als een ‘stok achter de deur’ te werken zoals zo mooi geformuleerd.236 Met de invoering van de gedwongen schuldenregeling en de voorlopige voorziening bij bedreigende situatie voorziet de Wsnp thans wettelijke instrumenten ter versterking van het buitengerechtelijk traject. 86.

Tot slot valt op dat het constante streven naar verbetering van de processen voor

buitengerechtelijke schuldhulpverlening door middel van wetgevend optreden en reglementering in Nederland onmiskenbaar hun vruchten afwerpen. Laat dit een les zijn voor de Belgische beleidsmakers die meer zouden moeten inzetten op de buitengerechtelijke schuldhulpverlening voorafgaand aan de gerechtelijke procedure van de collectieve schuldenregeling.

236

Supra nr. 27.

65

66

DEEL 3: COLLECTIEVE SCHULDENREGELING VERSUS SCHULDSANERING NATUURLIJKE PERSONEN Hoofdstuk 1: Algemeen 87.

In dit deel worden de twee gerechtelijke procedures, die beide landen kennen om tot een

definitieve oplossing van de overmatige schuldenlast te komen, tegenover elkaar geplaatst. Ter herinnering kan herhaald worden dat hoewel de finaliteit van beide procedures dan wel gelijklopend is, namelijk het verkrijgen van een schone lei en het bieden van een ‘fresh start’, de aanpak toch verschillend is. In België beoogt de gerechtelijke procedure van de collectieve schuldenregeling een schuldenregeling – of ‘aanzuiveringsregeling’ – te realiseren met de voorkeur voor minnelijk overleg met schuldeisers. In ondergeschikte orde zal de rechter een aanzuiveringsregeling opleggen. De rechter zal daarbij slechts in uiterst ondergeschikte orde overgaan tot een tegeldemaking van alle beslagbare goederen en kwijtschelding van de schulden. Dit komt neer op een vereffening van het vermogen. In Nederland vormt het verkrijgen van een schuldenregeling met de schuldeisers vooral het voorwerp van de buitengerechtelijke schuldhulpverlening. Slechts als bemiddelingspogingen falen, kan de rechter gevat worden. In de procedure van de wettelijke schuldsaneringsregeling is er wel nog ruimte voor een ultieme bemiddelingspoging, maar de procedure heeft in beginsel de liquidatie van het vermogen van de schuldenaar op het oog. Restschulden worden naderhand omgezet in nietafdwingbare natuurlijke verbintenissen. De procedure vertoont vele gelijkenissen met een faillissementsregeling. Hoewel de aanpak verschillend mag zijn, beogen de regelingen aldus hetzelfde doel. Een vergelijking van de beide regelingen kan dan ook nuttig zijn. Welke schuldenaren hebben toegang tot de procedure en onder welke voorwaarden (HOOFDSTUK 2)? Hoe verhouden de procedureaspecten zich tegenover elkaar (HOOFDSTUK 3)? Wat zijn de gevolgen van de toelating tot de procedure voor de schuldenaren en de schuldeisers (HOOFDSTUK 4)? Op welke wijze wordt getracht de financiële probleemsituatie van de schuldenaar op te lossen? Wat houdt de uiteindelijke regeling in en hoe

67

komt ze tot stand (HOOFDSTUK 6)? Wanneer en op welke manier eindigt de procedure (HOOFDSTUK 7)?

68

Hoofdstuk 2: Voor welke schuldenaren staan de procedures open? §1 Belgische collectieve schuldenregeling 1.1 Toepassingsvoorwaarden 88.

Vooraleer schuldenaren een beroep kunnen doen op de gerechtelijke procedure van de

collectieve schuldenregeling moeten zij aan enkele voorwaarden, geformuleerd in artikel 1675/2 Gerechtelijk Wetboek, voldoen. Die voorwaarden kunnen worden opgesplitst in objectieve toepassingsvoorwaarden enerzijds en toelaatbaarheidsvoorwaarden anderzijds237. De objectieve voorwaarden om toegelaten te kunnen worden tot de collectieve schuldenregeling zijn drieërlei. Vooreerst kunnen enkel natuurlijke personen met centrum van hun voornaamste belangen in België de rechtbank verzoeken om toegelaten te worden tot de collectieve schuldenregeling. Daarnaast hebben enkel niet-handelaren toegang tot de regeling en de schuldenaar mag ten slotte in het verleden niet geconfronteerd geweest zijn met een herroeping van de collectieve schuldenregeling 1.1.1 Natuurlijke personen met centrum van hun voornaamste belangen in België 89.

Enkel

natuurlijke

personen

kunnen

een

collectieve

schuldenregeling

aanvragen.

Rechtspersonen kunnen dit niet. Vroeger was in artikel 1675/2, eerste lid Gerechtelijk Wetboek voorzien dat enkel natuurlijke personen met woonplaats in België tot de procedure konden worden toegelaten. Met de invoering van het Wetboek van Internationaal Privaatrecht werden deze woorden uit het artikel geschrapt. Dit betekent echter niet dat voortaan om het even wie in België een collectieve schuldenregeling kan aanvragen. Het hebben van een woonplaats in België is weliswaar niet meer geformuleerd als een voorwaarde om tot de procedure te kunnen worden toegelaten, maar via de regels inzake de internationale bevoegdheid van de Belgische rechters, wordt wel degelijk nog een woon- of

237

Zie E. VAN ACKER, C. VERBEKE EN B. WYLLEMAN, Praktische gids voor schuldbemiddelaars, Mechelen, Kluwer, 2013, 3-16 (hierna: E. VAN ACKER et al., Praktische gids voor schuldbemiddelaars).

69

verblijfsvoorwaarde gesteld. De rechter waar het centrum van de voornaamste belangen van de schuldenaar gelegen is, is bevoegd om een insolventieprocedure te openen.238 Eén en ander lijkt te betekenen dat thans niet meer vereist is dat de schuldenaar beschikt over een inschrijving in het bevolkingsregister van een Belgische stad of gemeente om in België een collectieve schuldenregeling te kunnen aanvragen. Opgemerkt dient daarbij te worden dat wat de interne territoriale bevoegdheid van de rechter betreft, artikel 628, 17° Gerechtelijk Wetboek onverminderd bepaalt dat de rechter van de woonplaats van de schuldenaar kennis neemt van het verzoek tot het bekomen van een collectieve schuldenregeling, waarbij daar onder ‘woonplaats’ moet worden begrepen de plaats waar de schuldenaar in de bevolkingsregisters is ingeschreven als hebbende aldaar zijn hoofdverblijf239. Dit lijkt moeilijk te verzoenen met wat voorafgaand werd aangestipt.240 1.1.2 Niet-handelaren 90.

Artikel 1675/2 Gerechtelijk Wetboek schrijft voor dat enkel de schuldenaar, die geen

koopman is in de zin van artikel 1 van het Wetboek van Koophandel, een verzoek tot collectieve schuldenregeling kan indienen bij de rechtbank. Evenmin mag hij in een periode van zes maanden voorafgaand aan het indienen van het verzoek koopman zijn geweest. Of de handelsactiviteit in hoofdberoep of in bijberoep wordt uitgeoefend speelt dus geen rol.241 De procedure staat dus enkel open voor niet-handelaren. Voor handelaren bestaat een geëigende insolventieprocedure, namelijk het faillissement, in het kader waarvan eveneens kwijtschelding van schulden kan worden bekomen via het regime van de verschoonbaarheid242 van de gefailleerde natuurlijke persoon. Omdat een handelaar failliet kan worden verklaard tot zes maanden na het beëindigen van zijn handelsactiviteit243, bepaalt de wet dat de schuldenaar ook geen handelaar mag zijn geweest in de zes maanden die het verzoek voorafgaan. De wetgever wou elke samenloop van faillissement en collectieve schuldenregeling in hoofde van eenzelfde persoon vermijden. Deze voorwaarde, namelijk een wachttermijn van zes maanden, geldt daarom niet na de sluiting van het faillissement244.245

238

Art. 118 §1, eerste lid WIPR j° art. 3.1 Insolventieverordening (Verord.Raad nr. 1346/2000, 29 mei 2000 betreffende insolventieprocedures, Pb.L 30 juni 2000, afl. 160, 1). 239 Art. 36 Ger.W. 240 E. VAN ACKER et al., Praktische gids voor schuldbemiddelaars, supra noot 237, 3-4. 241 Luik 19 juni 2000, JLMB 2001, 149. 242 Art. 80-82 van de Faillissementswet van 8 augustus 1997. 243 e e Art. 2, 2 t.e.m. 4 lid Fw. 244 Arbh. Gent (afd. Gent) 30 januari 2009 in E. VAN ACKER et al., Praktische gids voor schuldbemiddelaars, supra noot 237, 4. 245 E. VAN ACKER et al., Praktische gids voor schuldbemiddelaars, supra noot 237, 4.

70

91.

Beoefenaars van vrije beroepen, land- en tuinbouwers zijn geen handelaren in de zin van het

Wetboek van Koophandel. Zij kunnen dus een beroep doen op de collectieve schuldenregeling.246 Hetzelfde geldt voor zaakvoerders en bestuurders van vennootschappen247 (zelfs voor meerderheidsaandeelhouders) die evenmin handelaar zijn, ook wanneer zij het sociaal statuut van zelfstandige hebben.248 Een (bezoldigd) mandaat als werkend vennoot heeft evenmin tot gevolg dat de schuldenaar moet uitgesloten worden omwille van een hoedanigheid als koopman. De handelsactiviteit van de vennootschap kan in beginsel immers niet doorgerekend worden aan de vennoten.249 Anders is het gesteld voor vennoten van een vennootschap onder firma met commercieel statutair doel. Deze zijn op basis van vaste cassatierechtspraak handelaars. Ook de onbeperkt aansprakelijke vennoten in een commanditaire vennootschap met een commercieel statutair doel worden als handelaar beschouwd.250 Wat de vennoten van een coöperatieve vennootschap met onbeperkte aansprakelijkheid met commercieel doel betreft251 is de rechtspraak verdeeld.252 92.

Dat de collectieve schuldenregeling niet openstaat voor ondernemers, die voor faillissement

in aanmerking komen, vormt een belangrijk verschilpunt met de Nederlandse wsnp. De Belgische wetgever opteert voor een duidelijk onderscheid in de insolventieprocedures. Handelaren kunnen het faillissement aanvragen, niet-handelaren de collectieve schuldenregeling. Ergens is dit logisch. Economisch gezien is het van het allergrootste belang dat ondernemingen in staat van faillissement zo snel mogelijk worden gesaneerd en uit het rechtsverkeer worden gehaald en m.a.w. niet in een langdurige procedure betrokken worden waarbij bemiddeling centraal staat. Is de situatie nog niet dermate ernstig kan een beroep gedaan worden op de Wet continuïteit van ondernemingen253 om onder toezicht van de rechtbank van koophandel een regeling te treffen met schuldeisers en een akkoord te bereiken omtrent het reorganisatieplan. In Nederland is de wettelijke schuldsaneringsregeling natuurlijke personen wel toegankelijk voor handelaren. Het is zelfs als derde instrument ingeschreven in de Faillissementswet na het eigenlijke faillissement en de regeling rond de surseance van betaling. De wsnp houdt dan ook een

246

E. VAN ACKER et al., Praktische gids voor schuldbemiddelaars, supra noot 237, 5. E. BALATE, P. DEJEMEPPE en F. DOMONT-NAERT, Le règlement collectif de dettes in Les dossiers du Journal des Tribunaux, Brussel, Larcier, 2001, 48 (hierna E. BALATE et al., Le règlement collectief de dettes). 248 E. VAN ACKER et al., Praktische gids voor schuldbemiddelaars, supra noot 237, 6. 249 Ibid. 250 Ibid. 251 Ibid. 252 Ibid. 253 Wet 31 januari 2009 betreffende de continuïteit van ondernemingen, BS 2 februari 2009. 247

71

saneringsregeling in gericht op de liquidatie van het vermogen. De regeling is m.a.w. vergelijkbaar aan het faillissement. De bovenvermelde beweegreden, om de ondernemers niet tot de regeling toe te laten, is dus niet aanwezig in Nederland. Sterker nog, de Faillissementswet254 drukt zelfs zijn voorkeur uit voor de wsnp. Het verminderen van de faillissementen van natuurlijke personen was dan ook één van de oorspronkelijk geformuleerde hoofddoelstellingen van de Wsnp.255 1.1.3 Geen vroegere herroeping 93.

De schuldenaar mag ten slotte binnen de vijf jaar voorafgaand aan het verzoek niet het

voorwerp hebben uitgemaakt van een herroeping van de collectieve schuldenregeling op één van de gronden vermeld in artikel 1675/15, §1 Gerechtelijk Wetboek.256 Indien een vroegere collectieve schuldenregeling op één van deze gronden werd herroepen, is er dus een wachttermijn van vijf jaar alvorens een nieuwe collectieve schuldenregeling kan worden aangevraagd.257 Men kan stellen dat deze bepaling eerder een gevolg is van en sanctie is binnen het sanctiemechanisme van de herroeping258 dan een echte toepassingsvoorwaarde. 1.2 Toelaatbaarheidsvoorwaarden 94.

De inhoudelijke, door de schuldbemiddelingsrechter te beoordelen in de wet geformuleerde

toelaatbaarheidsvoorwaarden zijn tweeërlei. Er moet vooreerst sprake zijn van een structurele financiële problematiek. Daarnaast mag de schuldenaar niet kennelijk zijn onvermogen hebben bewerkt. Ook formuleert de rechtspraak en de rechtsleer een derde toelaatbaarheidsvoorwaarde door van verzoekers ‘procedurele goede trouw’ te vereisen. 1.2.1 Structurele financiële problematiek 95.

De schuldenaar moet in een toestand verkeren waarin hij niet in staat is om, op duurzame

wijze, zijn opeisbare of nog te vervallen schulden te betalen opdat een verzoek tot toelating tot de

254

Art. 3, 3a en 3b Fw. Supra nr. 27. 256 e Art. 1675/2, 3 lid Ger.W. 257 E. VAN ACKER et al., Praktische gids voor schuldbemiddelaars, supra noot 237, 6. 258 Infra nrs. 297 et seq. 255

72

collectieve schuldenregeling kan worden ingewilligd.259 De betalingsmoeilijkheden moeten aldus duurzaam en structureel zijn. Er moet sprake zijn van een overmatige schuldenlast.260 De regeling beoogt luidens de memorie van toelichting het duurzaam en structureel gebrek aan evenwicht tussen de schulden en de gewone inkomsten en niet de toestand van de persoon die tijdelijk financiële moeilijkheden kent. De globale schuldenlast moet het vermogen van de schuldenaar overtreffen.261

De duurzame en structurele schuldenlast wordt in de rechtspraak overwegend onderzocht door: 

ofwel een vergelijking te maken tussen de globale activa en passiva;



ofwel de maandelijkse inkomsten te plaatsen tegenover de vaste uitgaven en na te gaan of er dan nog een financiële reserve is om de achterstallige of opeisbare schulden binnen een redelijke termijn aan te zuiveren.262

96.

De vraag stelt zich of rekening moet gehouden worden met het feit dat de schuldenaar

goederen – te denken valt in eerste instantie aan onroerende goederen – bezit die eventueel te gelde kunnen worden gemaakt om de schulden te voldoen. Het Hof van Cassatie heeft geoordeeld263 dat de schuldbemiddelingsrechter bij de beoordeling of een schuldenaar niet in staat is om zijn schulden op duurzame wijze te voldoen, rekening mag houden met het bestaan van onroerende activa. De schuldbemiddelingsrechter kan beslissen dat er van een duurzame overmatige schuldenlast geen sprake is als hij van oordeel is dat de schuldenaar door de verkoop van het onroerend goed al zijn schulden zal kunnen aanzuiveren en daarenboven zichzelf en zijn gezin tegelijkertijd een menswaardig leven zal kunnen garanderen. Hieruit kan geconcludeerd worden dat de eigendom van een onroerend goed op zich geen beletsel is om tot de collectieve schuldenregeling te worden toegelaten, tenzij met de verkoop ervan alle schulden kunnen vereffend worden en nog een menswaardig leven kan geleid worden.264 97.

Tijdelijke betalingsmoeilijkheden die kunnen worden opgelost door aan de schuldeisers of

eventueel aan de rechter gemak van betaling te vragen, zijn onvoldoende.265 In de praktijk wordt toch vastgesteld dat de schuldbemiddelingsrechters vrij soepel zijn en ook personen waarvan de

259

e

Art. 1675/2, 1 lid Ger.W. E. VAN ACKER et al., Praktische gids voor schuldbemiddelaars, supra noot 237, 9. 261 MvT, Parl.St. Kamer 1996-1997, nr. 1073/1, 15 - 16. 262 E. VAN ACKER et al., Praktische gids voor schuldbemiddelaars, supra noot 237, 9. 263 Cass. 15 januari 2010, AR C.08.0349.F. 264 E. VAN ACKER et al., Praktische gids voor schuldbemiddelaars, supra noot 237, 10. 265 Brussel 30 mei 2000, RW 2000-01, 1107; Arbh. Brussel 21 juni 2010, AR 2010/AB/00277. 260

73

schuldenlast als ‘tijdelijk’ zou kunnen worden bestempeld, toelaten tot de collectieve schuldenregeling.266 98.

De

omstandigheid

dat

bepaalde

schuldeisers

reeds

zijn

overgegaan

tot

uitvoeringsmaatregelen vormt op zich geen bewijs van het overmatig karakter van de schuldenlast. Omgekeerd is het, om van een overmatige schuldenlast te kunnen spreken, ook niet vereist dat reeds beslagen werden gelegd.267 99.

Bij de beoordeling van het overmatig karakter van de schuldenlast moet rekening worden

gehouden met alle schulden, ongeacht hun aard. Zowel met privé- als beroepsschulden moet rekening worden gehouden. De omstandigheid dat de schuldenlast voortspruit uit een vroegere handelsactiviteit waarvoor de verzoeker nooit in staat van faillissement is verklaard, belet niet dat de verzoeker wordt toegelaten tot de procedure.268 Door een overwegende rechtspraak wordt aangenomen dat dat ook penale boetes schulden zijn in de zin van de wet op de collectieve schuldenregeling, zodat ook daarmee rekening moet worden gehouden.269 Ook met schulden die in het kader van een collectieve schuldenregeling niet kunnen worden kwijtgescholden moet uiteraard rekening worden gehouden. Een vraag om tot de collectieve schuldenregeling te worden toegelaten kan niet worden geweigerd omdat bepaalde schulden niet zouden kunnen worden kwijtgescholden en de schuldenaar om die reden misschien niet geholpen zal kunnen worden via een collectieve schuldenregeling.270 Het is niet vereist dat de schuldenaar meerdere schuldeisers heeft. De duurzame, structurele betalingsmoeilijkheden kunnen ook het gevolg zijn van één enkele schuld.271 De wet bepaalt tot slot uitdrukkelijk dat niet alleen rekening moet worden gehouden met de opeisbare schulden, maar ook met de nog te vervallen schulden. Niet alleen reeds bestaande, maar ook te verwachten betalingsmoeilijkheden kunnen een beroep op de procedure rechtvaardigen.272

266

E. VAN ACKER et al., Praktische gids voor schuldbemiddelaars, supra noot 237, 10-11. MvT, Parl.St. Kamer 1996-97, nr. 1073/1, 16. 268 Brussel 14 december 1999, TBH 2000, 240 en E. VAN ACKER et al., Praktische gids voor schuldbemiddelaars, supra noot 237, 11. 269 Antwerpen 3 april 2001, RW 2000-01, 68; A. DE WILDE, “Fresh start en geldboeten”, RW 2000-01, 68-70. 270 E. VAN ACKER et al., Praktische gids voor schuldbemiddelaars, supra noot 237, 12. 271 Cass. 16 maart 2000, Arr. Cass. 2000, 603 en RW 1999-2000, 1297. 272 E. VAN ACKER et al., Praktische gids voor schuldbemiddelaars, supra noot 237, 12. 267

74

1.2.2 Niet kennelijk zijn onvermogen hebben bewerkt 100.

Een andere inhoudelijk toelatingsvoorwaarde, in artikel 1675/2 Gerechtelijk Wetboek

geformuleerd, is dat de schuldenaar niet kennelijk zijn onvermogen mag hebben bewerkstelligd. Er is bewerking van zijn onvermogen wanneer de schuldenaar bijvoorbeeld bedrieglijke handelingen heeft verricht ter benadeling de rechten van zijn schuldeisers of elementen uit zijn vermogen op bedrieglijke wijze aan de schuldeisers heeft onttrokken. 273 Men kan deze voorwaarde gedeeltelijk plaatsen tegenover de vereiste van goede trouw geformuleerd in de Nederlandse Wet schuldsanering natuurlijke personen. Toch zal blijken dat deze laatste voorwaarde veel verder gaat.274 In de memorie van toelichting wordt gesteld dat de rechter oplettend zal dienen te zijn voor een hele reeks van elementen die, alleen of gecombineerd, toelaten te denken dat de schuldenaar zijn onvermogen heeft bewerkt. Voorbeelden daarvan zijn: een niet-uitgelegde vermindering van de inkomsten, een foute opzeg of niet-gerechtvaardigde weigering van een beroepsactiviteit, de weigering zijn rechten te laten gelden op bepaalde vervangingsinkomens, de weigering een onderhoudsuitkering aan te vragen, een batige nalatenschap verwerpen, het tegen een te lage prijs of gratis liquideren van bestanddelen van zijn vermogen met het oog op het verkleinen van zijn actief, enz. 275 101.

De wil of de bedoeling van de schuldenaar om zich onvermogend te make is van

doorslaggevende aard. De schuldenaar moet doelbewust gehandeld hebben in het nadeel van zijn schuldeisers. Dit moet bovendien kennelijk het geval zijn geweest; dit moet duidelijk, manifest zijn gebeurd. De omstandigheid dat de toestand van insolventie te wijten is aan de schuldenaar zelf (nalatigheid, verkwistend gedrag, gokken, verslavingen, enz.), is onvoldoende om hem de toegang tot de procedure te weigeren.276 Het is dus, in tegenstelling tot de Nederlandse wsnp, niet vereist dat de schuldenaar ‘ongelukkig en te goeder trouw’ is.277 Er kan gerefereerd worden aan het arrest van het Hof van Cassatie van 21 juni 2007: “Krachtens artikel 1675/2 Gerechtelijk Wetboek mag de rechter een vordering tot collectieve schuldenregeling enkel ontoelaatbaar verklaren wegens bewerken van het onvermogen wanneer de verzoeker een of meer handelingen heeft verricht met het opzet zich onvermogend te maken.”278

273

MvT, Parl.St. Kamer 1996-97, nr. 1073/1, 17. Infra nrs. 113 et seq. 275 MvT, Parl.St. Kamer 1996-97, nr. 1073/1, 17. 276 Brussel 13 juni 2000, RW 2000-01, 1056. 277 E. VAN ACKER et al., Praktische gids voor schuldbemiddelaars, supra noot 237, 12. 278 Cass. 21 juni 2007, AR C.06.0667.F. 274

75

Voor deze uitspraak bleek bepaalde rechtspraak de voorwaarde van het niet kennelijk zijn onvermogen te hebben bewerkt toe iets ruimer te zien. Onverantwoord bestedingsgedrag, een onverklaarbaar bestedingspatroon in de periode voor de aanvraag en de opeenstapeling van verkeersboetes voor opzettelijke en herhaalde verkeersinbreuken waren in het gronden waarop de toegang tot de collectieve schuldenregeling werd geweigerd in de rechtspraak. Ook wanneer een verzoeker zich schuldig had gemaakt aan zware misdrijven en uit dien hoofde boetes en/of schadevergoedingen had opgelopen, werd de toelaatbaarverklaring wel eens geweigerd wegens ‘het kennelijk bewerken van het onvermogen’. Ingevolge de rechtspraak van het Hof van Cassatie komt deze praktijk niet meer voor. Het is dan ook duidelijk dat in al deze gevallen de schuldenaar niet de bedoeling had om zijn schuldeisers te benadelen. In werkelijkheid ging het telkens om gevallen waar de rechters de toelating tot de procedure niet verantwoord achtten wegens het uiterst laakbare gedrag van de schuldenaars dat aan de oorsprong lag van de schuldenlast. Het principiële uitgangspunt van de wet is echter dat de oorsprong van de schuldenlast geen rol speelt.279 In Nederland daarentegen was het principiële uitgangspunt bij de invoering van de wet dat een schuldenaar ten aanzien van het ontstaan of onbetaald laten van schulden te goeder trouw is geweest. Zo niet, kon de rechter een wsnp-verzoek afwijzen. Op dit principe werd met ingang van 1 januari

2008

wel

een

verzachting

aangebracht

middels

de

invoering

van

een

beoordelingstermijn280.281 102.

De wetgever heeft er ook uitdrukkelijk voor geopteerd om van de contractuele goede trouw

geen toelaatbaarheidsvoorwaarde te maken.282 De omstandigheid dat de schuldenaar bij het aangaan van kredietovereenkomsten onvolledige of onjuiste inlichtingen heeft verstrekt, vormt op zich onvoldoende reden om hem de toelating tot de procedure te weigeren.283 1.2.3 Procedurele goede trouw? 103.

De rechtspraak verwacht wel van de schuldenaar volstrekte openheid vanaf de indiening van

het verzoek. De schuldenaar dient spontaan alle relevante informatie met betrekking tot zijn

279

E. VAN ACKER et al., Praktische gids voor schuldbemiddelaars, supra noot 237, 13. A.J. NOORDAM, WSNP en goede trouw, Deventer, Kluwer, 2008, 115. 281 Infra nr. 114. 282 P. DAUW, B. WYLLEMAN en W. DE GENDT, “De collectieve schuldenregeling. Vragen en Antwoorden” in HOGESCHOOL WEST-VLAANDEREN, DEPARTEMENT SIMON STEVIN (ed.),Posthogeschoolvorming Rechtspraktijk, Gent, Academia Press, 2003, (83) 95. 283 E. VAN ACKER et al., Praktische gids voor schuldbemiddelaars, supra noot 237, 13. 280

76

vermogen aan de schuldbemiddelaar te verschaffen en hij dient volledig medewerking te geven.284 Van de verzoeker wordt ‘procedurele goede trouw’ vereist.285 Hoewel deze procedurele goede trouw niet uitdrukkelijk in de wet als toelaatbaarheidsvereiste is gesteld, wijst bepaalde rechtspraak verzoeken af wegens gebrek aan procedurele goede trouw. Bijvoorbeeld wanneer bij een eerste bespreking met de verzoekers blijkt dat zij niet bereid zijn om mee te werken aan het herstel van hun financiële toestand.286 Andere rechtspraak stelt dat de procedurele goede trouw geen voorwaarde is om te worden toegelaten tot de procedure en dat de enige sanctie van een gebrek aan procedurele goede trouw kan bestaan in de herroeping van de aanzuiveringsprocedure waartoe de schuldenaar reeds is toegelaten.287

§2 Wet schuldsanering natuurlijke personen. 2.1 Toepassingsvoorwaarden 104.

Artikel 284 lid Faillissementswet bepaalt dat een natuurlijk persoon de rechtbank kan

verzoeken de toepassing van de schuldsaneringsregeling uit te spreken indien redelijkerwijs is te voorzien dat hij niet zal kunnen voortgaan met het betalen van zijn schulden of indien hij in de toestand verkeert dat hij heeft opgehouden te betalen. Alleen een natuurlijk persoon kan een aldus een wsnp-verzoek indienen. 105.

De regeling is, in tegenstelling tot de Belgische collectieve schuldenregeling, mede van

toepassing op natuurlijke personen die een beroep of bedrijf uitoefenen. Dat kan een natuurlijke persoon met een eenmanszaak zijn, een vennoot in een VOF, een beherend vennoot in een Comm.V. en een maat in een maatschap.288 In de memorie van toelichting289 worden als volgende redenen aangegeven om ondernemers tot de wsnp toe te laten: a. Indien de regeling niet van toepassing zou kunnen worden verklaard ten aanzien van een natuurlijke persoon met zakelijke schulden, kan ze tevens niet van toepassing worden verklaard voor uitsluitend de privé-schulden van die persoon. Het is immers juridisch en 284

In dit verband kan worden gerefereerd aan de wettelijk geformuleerde inlichtingenplicht en medewerkingsplicht in de Nederlandse Wgs: supra nr. 49. 285 E. VAN ACKER et al., Praktische gids voor schuldbemiddelaars, supra noot 237, 14. 286 Beslagr. Brussel 13 juni 2000, RW 2000-01, 1316. 287 Brussel 14 december 1999, TBH 2000, 240. 288 B. WESSELS, Schuldsaneringsregeling voor natuurlijke personen, supra noot 73, 21 -22. 289 MvT, Kamerstukken II 1992/93, 22969, 3, p. 22-23.

77

praktisch moeilijk telkens een strikte afbakening te maken wat zuivere privé- en wat zuivere zakelijke schulden zijn. b. Naast de afbakeningsproblemen kan een regeling ook niet beperkt blijven tot de zuiver privéschulden bij een natuurlijk persoon die tevens zakelijk schulden hebben. Anders zouden de schuldeisers van de zakelijke schulden hun executiebevoegdheden op de gewone wijze mogen

blijven

uitoefenen,

terwijl

schuldeisers

van

louter

privé-schulden

hun

executiebevoegdheden geschorst worden. Dit zou een niet te rechtvaardigen doorbreking van het ‘paritas creditorum’ betekenen. c. Het zou ook geen pas geven de liquidatie van de vermogensbestanddelen alleen op privégoederen en niet op bedrijfsgoederen te laten plaatsvinden. d. Afgezien van de voornoemde problematiek, die ontstaat indien zakelijke schulden van de werking van de schuldsaneringsregeling zouden worden uitgesloten, maakt het voor de natuurlijke persoon in een problematische schuldensituatie niet uit of die situatie al dan niet in hoofdzaak verband houdt met privé-, dan wel met zakelijke schulden. Hij wil een ‘schone lei’ verkrijgen. Als uitzonderingen gelden de natuurlijke personen-verzekeraars en natuurlijke personenkredietinstellingen. Zij hebben geen toegang tot de schuldsaneringsregeling.290 2.2 Toelaatbaarheidsvoorwaarden 2.2.1 Algemeen 106.

Of een verzoek tot toepassing van de schuldsaneringsregeling kan worden toegewezen is

mede afhankelijk van de door de schuldenaar verstrekte inlichtingen ter zitting. De schuldenaar dient immers aannemelijk te maken ‘dat hij er klaar voor is’291. Een verzoek tot toepassing van de schuldsaneringsregeling kan worden toegewezen indien hij voldoet aan de toewijzingsgronden ex artikel 288 lid 1 Faillissementswet en er tegelijkertijd geen afwijzingsgronden aanwezig zijn ex artikel 288 lid 2 Faillissementswet. Uitzonderlijk kan hiervan afgeweken worden indien de schuldenaar succesvol een beroep kan doen op de zogenaamde ‘hardheidsclausule’ ex artikel 288 lid 3 Faillissementswet. 107.

Het oorspronkelijke artikel 288 werd met ingang van 1 januari 2008 gewijzigd.292 De oude,

uit 1998 stammende, regeling kende drie imperatieve en twee facultatieve afwijzingsgronden. De 290

Art. 284 lid 5 Fw. MvT, Kamerstukken II 2004/05, 29942, 3, p. 19. 292 Bij wet 24 mei 2007 tot wijziging van de Faillissementswet in verband met herziening van de schuldsaneringsregeling natuurlijke personen, Stb. 2007, 192. 291

78

vernieuwde regeling tracht een verscherpt toelatingsbeleid in het leven te roepen. De schuldenaar moet voor de wsnp klaar zijn, terwijl een strengere toetsing mede het minnelijke traject moet ondersteunen.293 2.2.2 Toewijzingsgronden 108.

Artikel 288, eerste lid Faillissementswet luidt als volgt:

“Het verzoek, (…) wordt slechts toegewezen indien voldoende aannemelijk is: a. dat de schuldenaar niet zal kunnen voortgaan met het betalen van zijn schulden; b. dat de schuldenaar ten aanzien van het ontstaan of onbetaald laten van zijn schulden in de vijf jaar voorafgaand aan de dag waarop het verzoekschrift is ingediend, te goeder trouw is geweest; en c. dat de schuldenaar de uit de schuldsaneringsregeling voortvloeiende verplichtingen naar behoren zal nakomen en zich zal inspannen zoveel mogelijk baten voor de boedel te verwerven.” De schuldenaar zal ter zitting moeten aantonen dat hij aan de voorwaarden voldoet en op die manier aannemelijk maken dat hij er klaar voor is. De bedoeling hiervan is dat de schuldenaar zich er nog meer van bewust zal zijn aan welke verplichtingen hij zich onderwerpt. De oude wet ging uit van toelaten tenzij er een afwijzingsgrond was. De huidige wet gaat uit van toelaten indien er is voldaan aan de toelatingsvoorwaarden. Het accent in de motiveringsplicht is daarmee verschoven.294 2.2.2.1 Artikel 288 lid 1 sub a: financiële problematiek 109.

De schuldenaar moet voldoende aannemelijk maken dat hij niet kan voortgaan met het

betalen van zijn schulden. NOORDAM heeft erop gewezen dat dit wetsartikel slechts het ‘niet kunnen voortgaan met het betalen van zijn schulden' vermeldt en niet de toepassingsvoorwaarde van artikel 284 Faillissementswet, met name de schuldenaar die ‘in de toestand verkeert dat hij heeft opgehouden te betalen’. De auteur meent dat de vervulling van het ‘niet kunnen betalen’ a fortiori het vereiste van ‘ophouden’ in zich bergt.295 In de praktijk is dan ook gebleken dat dit geen problemen stelt.296

293

B. WESSELS, Schuldsaneringsregeling voor natuurlijke personen, supra noot 73, 80. A.R. VAN DER WINKEL en J.M. MARSMAN, Schuldsanering natuurlijke personen, supra noot 156, 31. 295 A.J. NOORDAM, WSNP en goede trouw, Deventer, Kluwer, 2008, 234. 296 B. WESSELS, Schuldsaneringsregeling voor natuurlijke personen, supra noot 73, 84. 294

79

De schuldenaar kan dit aannemelijk maken door te verwijzen naar de staat van baten en schulden en naar de opgave van zijn inkomsten, zoals verplicht opgenomen in het verzoekschrift.297 110.

In vergelijking met de Belgische regeling lijkt deze toepassingsvoorwaarde omtrent de

financiële situatie toch breder en soepeler. In België spreekt men van duurzame en structurele betalingsmoeilijkheden en overmatige schuldenlast tegenover het ‘niet kunnen voortgaan met het betalen van zijn schulden’ in Nederland. Toch oordeelt de rechtspraak dat de schuldenaar moet aantonen dat hij zich ‘in een uitzichtloze situatie’ bevindt.298 111.

Zoals in België vereist de Nederlandse rechtspraak geen pluraliteit van schulden. “Schulden

betekent één of meerdere schulden”, aldus het Gerechtshof te Arnhem.299 112.

Dezelfde vraag als in België kan worden gesteld of rekening dient te worden gehouden met

het bezit van de schuldenaar, in het bijzonder van onroerend goed, bij de beoordeling van de schuldenlast. Noch de wet, noch rechtspraak brengt duidelijkheid. Wel kan rekening worden gehouden met het oordeel dat er sprake moet zijn van een uitzichtloze situatie. Indien de tegeldemaking van eigen goederen de schuldenlast kan wegwerken, zal dit niet het geval zijn. Ook kan worden gerefereerd aan de conclusie van de procureur-generaal bij het arrest van de Hoge Raad300 van 25 mei 2012.301 Daaruit blijkt dat het Gerechtshof Amsterdam een wsnp-verzoek had afgewezen omdat de verzoeker de goede trouw ten aanzien van het ontstaan en onbetaald laten van de schulden niet had aangetoond. In dat verband wees het Hof er onder andere op dat de verzoeker een onroerend goed in eigendom had met een waarde van omstreeks € 1.300.000,- en met een hypotheek van omstreeks € 600.000,- en dat hij niet geprobeerd had om daarmee de schulden af te lossen. Met het bezit van eigen goederen wordt aldus rekening gehouden bij de beoordeling van de goede trouw als toelatingsvoorwaarde. 2.2.2.2 Artikel 288 lid 1 sub b: goede trouw 113.

De schuldenaar moet voldoende aannemelijk maken dat hij ten aanzien van het ontstaan én

het onbetaald laten van de schulden gedurende vijf jaar voorafgaand aan het verzoek te goeder trouw is geweest. De schuldenaar dient m.a.w. een zekere verantwoording af te leggen over het ontstaan van zijn schulden.302

297

Art. 285 lid 1 Fw. Hof ’s-Hertogenbosch 11 oktober 2011, ECLI:NL:GHSHE:2011:BT73. 299 Hof Arnhem 20 september 1999, ECLI:NL:GHARN:1999:AE9713. 300 De Hoge Raad is vergelijkbaar met het Hof van Cassatie in België. 301 HR 25 mei 2012, ECLI:NL:HR:2012:BW2440 (concl. P-G, ECLI:NL:PHR:2012:BW2440). 302 A.R. VAN DER WINKEL en J.M. MARSMAN, Schuldsanering natuurlijke personen, supra noot 156, 32. 298

80

114.

Onder het vóór 2008 geldende recht was sprake van een facultatieve afwijzingsgrond,

inhoudende dat de rechter het schuldsaneringsverzoek kon afwijzen indien aannemelijk was dat – kortweg – de goede trouw ontbrak. In drieërlei is er onder het huidige recht sprake van een wijziging ten opzichte van het oude recht.303 Vooreerst moet de goede trouw ‘voldoende aannemelijk’ worden gemaakt. De bewijslast ligt nu bij de schuldenaar. Daarnaast is de toelatingsvereiste thans imperatief. Indien de goede trouw niet voldoende aannemelijk is, moet de rechter het verzoek afwijzen. Deze wijzigingen vertalen het verscherpt toelatingsbeleid die de Nederlandse wetgever wilde invoeren. Tot slot geldt er vandaag een beoordelingstermijn van vijf jaar, te rekenen vanaf de datum waarop het verzoek wordt ingediend. Dit kan dan weer als versoepeling aanzien worden. Deze termijn werd echter in de jurisprudentie al gebruikt en was vermeld in de Recofa-richtlijnen uit 1998.304 115.

Het begrip ‘goede trouw’ heeft in artikel 288 Faillissementswet een eigen betekenis. De

‘goede trouw’ is een gedragsmaatstaf waaraan concrete gedragingen van de schuldenaar getoetst moeten worden met inachtneming van alle omstandigheden van het geval.305 Daarbij spelen een rol: de aard en de omvang van de vorderingen, het tijdstip waarop de schulden zijn ontstaan, de mate waarin de schuldenaar een verwijt gemaakt kan worden dat de schulden zijn ontstaan en of onbetaald gelaten, het gedrag van de schuldenaar voor wat betreft zijn inspanningen de schulden te voldoen of acties zijnerzijds om verhaal door schuldeisers juist te frustreren en dergelijke.306 De beoordeling komt neer op een feitenkwestie. 116.

De rechter dient de goede trouw te toetsen aan de wettelijke norm van artikel 288, maar

mag daarnaast inspiratie putten uit de Recofa-richtlijnen. Inmiddels hebben de rechters hun beleidsafspraken over de afwijzing van schuldsaneringsverzoeken wegens het gebrek aan de goede trouw vermeld in bijlage IV van het procesreglement LOVCK.307 Artikel 5.4.4 vermeldt dat er van goede trouw in beginsel geen sprake is indien in de periode van vijf jaar voorafgaand het verzoek: 

schulden zijn aangegaan terwijl, gelet op het inkomen en/of vermogen van de verzoeker, redelijkerwijs geen uitzicht bestond op aflossing daarvan;



recent nieuwe schulden van substantiële omvang of substantiële aard zijn aangegaan;

303

B. WESSELS, Schuldsaneringsregeling voor natuurlijke personen, supra noot 73, 82. Ibid. 305 B. WESSELS, Schuldsaneringsregeling voor natuurlijke personen, supra noot 73, 86. 306 MvT, Kamerstukken II 1992/93, 22969, 6, p. 19 et seq. 307 A.R. VAN DER WINKEL en J.M. MARSMAN, Schuldsanering natuurlijke personen, supra noot 156, 33. 304

81



schulden zijn aangegaan die voortvloeien uit een verslaving aan bijvoorbeeld gokken, alcohol en/of drugs;



de verzoeker een eigen onderneming (eenmanszaak) heeft gevoerd en (nagenoeg) geen boekhouding heeft bijgehouden;



de verzoeker schulden heeft aan het UWV of de Belastingdienst die betrekking hebben op een opgelegde boete, het niet nakomen van aangifteverplichtingen of het niet nakomen van verplichtingen tot afdracht van (omzet)belasting;



door de verzoeker genoten uitkeringen wegens fraude zijn teruggevorderd;



schulden zijn ontstaan uit misdrijf of overtreding;



(substantiële) geldboetes zijn opgelegd ter zake van verkeersovertredingen (Wet Mulderfeiten).

117.

Concluderend kan geponeerd worden dat het vereiste van de goede trouw in de Nederlandse

Wsnp beduidend verder gaat dan het criterium ‘niet kennelijk zijn onvermogen bewerkt’ bij de Belgische collectieve schuldenregeling, alwaar er uitdrukkelijk voor gekozen is de goede trouw niet in de wet op te nemen. 2.2.2.3 Artikel 288 lid 1 sub c: inspanningsverbintenis 118.

De schuldenaar moet ook voldoende aannemelijk maken dat hij de uit de

schuldsaneringsreling voortvloeiende verplichtingen naar behoren zal nakomen en zich zal inspannen zo veel mogelijk baten voor de boedel te verwerven. De schuldenaar zal globaal moeten aangeven hoe en wat hij denkt te kunnen verdienen, besparen, sparen en aflossen of hoe hij specifieke problemen het hoofd denkt te bieden. Is er bijvoorbeeld al begonnen met het zoeken naar werk? Is hij op de hoogte van de verplichtingen voortvloeiende uit de regeling?308 Ook hier zal de rechter bij de toetsing alle relevante omstandigheden van het geval in ogenschouw nemen. Als deze toetsing tot de slotsom leidt dat niet voldoende aannemelijk is dat de schuldenaar zijn verplichtingen naar behoren zal nakomen, leidt zulks (imperatief) tot afwijzing van het verzoek.309 119.

NOORDAM310 heeft op basis van de wet, de wetsgeschiedenis en de jurisprudentie de

navolgende op de schuldenaar rustende, uit de wsnp voortvloeiende verplichtingen afgeleid: 1) de informatie- en inlichtingenplicht; 308

A.R. VAN DER WINKEL en J.M. MARSMAN, Schuldsanering natuurlijke personen, supra noot 156, 34. B. WESSELS, Schuldsaneringsregeling voor natuurlijke personen, supra noot 73, 94. 310 A.J. NOORDAM, WSNP en goede trouw, Deventer, Kluwer, 2008, 62. 309

82

2) de verplichting van de schuldenaar om boedelgoederen aan de bewindvoerder af te staan (en het corresponderende verbod over de boedelgoederen te beschikken of ten aanzien van die goederen feitelijke handelingen te verrichten); 3) de verplichting van de schuldenaar inkomsten die aan de boedel toekomen c.q. de maandelijkse ‘aflossing’ aan de bewindvoerder af te staan; 4) de verplichting van de schuldenaar toestemming te vragen aan de bewindvoerder voor het verrichten van bepaalde rechtshandelingen, waaronder krediettransacties; 5) de verplichting van de schuldenaar zijn lopende betalingsverplichtingen, ten aanzien waarvan de sanering geen werking heeft, na te komen; 6) de algemeen aangenomen inspanningsverplichting van de schuldenaar inkomen en aflossingscapaciteit te genereren; 7) eventuele andere verplichtingen uit de afspraken met de bewindvoerder. Aanvullend kunnen daarbij de arbeids- en sollicitatieplicht van artikel 3.5 Recofa-richtlijnen vermeld worden. Deze sluiten nauw aan bij de algemeen aangenomen inspanningsverplichting om inkomen te genereren. 120.

De toewijzingsgrond van het aannemelijk maken dat men zijn verplichtingen naar behoren

zal nakomen, kan het best vergeleken worden met de vereiste procedurele trouw in de Belgische collectieve schuldenregeling. Deze is echter wel expliciet in de wet opgenomen. Bovendien koppelt de wet er meteen de sanctie aan vast, namelijk de verplichte afwijzing van het wsnp-verzoek indien de schuldenaar dit niet aannemelijk kan maken. In België bestaat daarentegen nog steeds onduidelijkheid

of

de

jurisprudentiële

toelaatbaarheidsvoorwaarde

tot

de

voorwaarde

collectieve

van

de

schuldenregeling

procedurele geldt

of

trouw

als

louter

als

herroepingsgrond. 2.2.3 Afwijzingsgronden 121.

Naast de toewijzingsgronden stipuleert de Wsnp een viertal afwijzingsgronden. Artikel 288 lid

Faillissementswet luidt: “Het verzoek wordt evenwel afgewezen: a. indien de schuldsaneringsregeling reeds op de schuldenaar van toepassing is; b. indien de poging tot een buitengerechtelijke schuldregeling niet is uitgevoerd door een persoon of instelling als bedoeld in artikel 48, eerste lid, van de Wet op het consumentenkrediet; c. indien de schuldenaar schulden heeft welke voortvloeien uit een onherroepelijke veroordeling als bedoeld in artikel 358, vierde lid, ter zake van een of meer misdrijven, welke veroordeling

83

onherroepelijk is geworden binnen vijf jaar vóór de dag van het verzoekschrift, tenzij de rechter aanleiding ziet een langere termijn in acht te nemen; of d. indien minder dan tien jaar voorafgaande aan de dag waarop het verzoekschrift is ingediend, ten aanzien van de schuldenaar de schuldsaneringsregeling van toepassing is geweest, tenzij deze toepassing is beëindigd op grond van artikel 350, derde lid, onder a of b of op grond van artikel 350, derde lid, onder d, om redenen die de schuldenaar niet waren toe te rekenen. De genoemde gronden zijn imperatieve afwijzingsgronden. Imperatieve afwijzingsgronden geven minder beoordelingsvrijheid aan de rechter en daardoor geldt een geringere motiveringsplicht. De rechter heeft dan ook minder bijkomende informatie nodig voor de motivering van een dergelijke afwijzing. De wetgever heeft getracht op deze manier de werklast van de rechtelijke macht te verlichten.311 2.2.3.1 Artikel 288 lid 2 sub a: schuldsaneringsregeling reeds van toepassing 122.

Indien de schuldsaneringsregeling reeds op de schuldenaar van toepassing is, wordt het

verzoek afgewezen. SALOMONS acht deze bepaling overbodig312. Volgens WESSELS313 daarentegen houdt deze afwijzingsgrond verband met het feit dat de schuldenaar, behoudens ten aanzien van de boedel, zelfstandig bevoegd blijft tot het verrichten van rechtshandelingen.314 De schuldenaar kan in dat kader schulden maken. Voor die tijdens de toepassing van de schuldsaneringsregeling ontstane schulden mag wederom geen nieuwe schuldsaneringsregeling van toepassing verklaard worden naast de reeds van kracht zijnde schuldsaneringsregeling. In die optiek acht WESSELS deze afwijzingsgrond dan ook niet overbodig. 2.2.3.2 Artikel 288 lid 2 sub b: geen minnelijk traject 123.

De schuldenaar is verplicht eerst een buitengerechtelijk minnelijk traject te volgen alvorens

hij een wsnp-verzoek doet. De poging tot een minnelijk traject dient te zijn uitgevoerd door een persoon of instelling als bedoeld in artikel 48 WCK. Hier steekt de overweging achter dat de buitengerechtelijke schuldhulp ook van behoorlijke kwaliteit behoort te zijn.315 124.

Ter bewijs van het doorlopen van het buitengerechtelijk traject, moet het wsnp-

verzoekschrift vergezeld zijn van de zogenaamde ‘285-verklaring’ van de gemeente.316 Zonder deze

311

A.R. VAN DER WINKEL en J.M. MARSMAN, Schuldsanering natuurlijke personen, supra noot 156, 36. F. SALOMONS, “Schuldsanering voor natuurlijke personen in Nederland”, supra noot 32, (229) 256. 313 B. WESSELS, Schuldsaneringsregeling voor natuurlijke personen, supra noot 73, 101-102. 314 Infra nrs. 175 et seq. 315 A.R. VAN DER WINKEL en J.M. MARSMAN, Schuldsanering natuurlijke personen, supra noot 156, 36. 316 Supra nr. 60. 312

84

285-verklaring kan de regeling niet van toepassing worden verklaard.317 Uit deze verklaring moet blijken dat er daadwerkelijk een (juiste) poging tot het treffen van een minnelijke regeling is ondernomen.318 2.2.3.3 Artikel 288 lid 2 sub c: geen schulden uit misdrijf 125.

Een schuld die voortvloeit uit een strafrechtelijke veroordeling wegens een misdrijf kan de

toegang tot de toepassing van de schuldsaneringsregeling voor de schuldenaar voor lange tijd uitsluiten. Uit artikel 288 lid 2 sub c Faillissementswet volgt dat een verzoek tot toepassing van wsnp wordt afgewezen indien de schuldenaar bepaalde schulden heeft die voortvloeien uit een strafrechtelijke veroordeling wegens een misdrijf, dewelke binnen een periode van in beginsel vijf jaar voor de dag van het verzoekschrift onherroepelijk is geworden. Het betreft daarbij zowel geldboetes als schadevergoedingen aan slachtoffers. 126.

Deze schulden moeten voortvloeien uit een onherroepelijke strafrechtelijke veroordeling

binnen de vijf jaar vóór de indiening van het wsnp-verzoek. Het gaat derhalve om in kracht van gewijsde gegane strafvonnissen.319 De vijfjarige termijn is opgenomen om recht te doen aan het beginsel dat een schuldenaar niet levenslang de toegang tot de wsnp kan worden geweigerd. Verkorting van de termijn is niet mogelijk. De rechter heeft wel de discretionaire bevoegdheid om een

langere

termijn

in

acht

te

nemen,

bijvoorbeeld

in

het

geval

van

een

schadevergoedingsverplichting uit een zedenmisdrijf of indien aannemelijk is dat de schuldenaar zich geen opofferingen heeft getroost om de schulden af te lossen.320 127.

Een gelijkaardige afwijzingsgrond kent de Belgische collectieve regeling niet. De Nederlandse

wetgever is beduidend strenger ten aanzien van schuldenaars op dit vlak. Sterker nog, de Belgische rechtspraak heeft overwegend aangenomen dat voor de beoordeling van de overmatige schuldenlast zelfs met penale boetes rekening moet worden gehouden. Een toelatingsweigering tot de gerechtelijke procedure omwille van penale boetes is in België m.a.w. uitgesloten. 2.2.3.4 Artikel 288 lid 2 sub d: herhaald verzoek binnen 10 jaar 128.

Schuldenaren op wie de afgelopen tien jaar de schuldsaneringsregeling eerder van

toepassing is geweest, worden behoudens uitzonderingen niet opnieuw toegelaten tot de wsnp.

317

Memorie van toelichting bij het voorstel van wet tot wijziging van enige onderdelen van het voorstel van wet tot wijziging van de Faillissementswet in verband met de sanering van schulden van natuurlijke personen, Kamerstukken II 1997/98, 25672, 3, p. 4. 318 A.R. VAN DER WINKEL en J.M. MARSMAN, Schuldsanering natuurlijke personen, supra noot 156, 36. 319 Ibid. 320 MvT, kamerstukken II 2004/05, 29942, 3, p. 21.

85

In het oude, tot 2008 geldend recht kwam deze grond zonder de huidige uitzonderingen als facultaire afwijzingsgrond voor.321 Aansluitend bij het strengere toelatingsbeleid teneinde de toestroom tot de schuldsaneringsregeling te beperken is deze afwijzingsgrond thans imperatief. Er is behoudens de in de wet genoemde uitzonderingen dan ook geen ruimte om een schuldenaar in andere bijzondere situaties binnen de tien jaar nogmaals tot de wsnp toe te laten322 129.

De uitzonderingen betreffen allen een beëindiging van de eerdere toepassing van de

schuldsaneringsregeling zonder dat de schone lei is verleend en zonder dat de schuldenaar hiervan een verwijt valt te maken.323 Uit het tweede deel van de bepaling blijkt dat de verplichte afwijzingsgrond niet van toepassing is als (i) de eerdere schuldsaneringsregeling is geëindigd omdat alle schulden betaald konden worden, (ii) de schuldenaar de betaling van de schulden kon hervatten of indien (iii) de schuldsaneringsregeling is beëindigd wegens het ontstaan of onbetaald laten van nieuwe, bovenmatige schulden, hetwelk de schuldenaar niet kon worden toegerekend. Bijvoorbeeld de schuldenaar die een te dure woning huurde waardoor nieuwe huurschulden ontstonden, maar voor wie op dat moment op de woningmarkt geen goedkoper alternatief voorhanden was en die bij het tweede schuldsaneringsverzoek naar een goedkopere woningruimte is verhuisd324.325 130.

Ook op dit vlak is de Nederlandse regeling strenger dan de Belgische. De Belgische wetgeving

voorziet een termijn van vijf jaar voorafgaand aan het verzoek waarbinnen geen herroeping mocht plaatsvinden van een vorige collectieve schuldenregeling. In Nederland geldt een tienjarige termijn voorafgaand aan het wsnp-verzoek waarbinnen geen schuldsaneringsregeling tout court mocht van toepassing zijn, behoudens de hogervermelde uitzonderingen. 2.2.4 Hardheidsclausule 131.

Door het stelsel van artikel 288 heen, met haar drie limitatieve en cumulatieve

toelatingsvereisten en vier limitatieve, imperatief toe te passen afwijzingsgronden, breekt de zogenoemde ‘hardheidsclausule’ van artikel 288 lid 3. Deze houdt in dat het wsnp-verzoek in afwijking van artikel 288 lid 1 onder b (toewijzingsgrond van goede trouw) en lid 2 onder c (afwijzingsgrond van de onherroepelijke strafrechtelijke veroordelingen) toch kan worden toegewezen indien voldoende aannemelijk is dat de schuldenaar de

321

B. WESSELS, Schuldsaneringsregeling voor natuurlijke personen, supra noot 73, 106. A.R. VAN DER WINKEL en J.M. MARSMAN, Schuldsanering natuurlijke personen, supra noot 156, 39. 323 Ibid. 324 MvT, Kamerstukken II 2004/05, 29942, 3, p.22. 325 B. WESSELS, Schuldsaneringsregeling voor natuurlijke personen, supra noot 73, 106. 322

86

omstandigheden die bepalend zijn geweest voor het ontstaan of onbetaald laten van zijn schulden, onder controle heeft gekregen. Uit de wetsgeschiedenis blijkt dat het doel van deze uitzonderingsclausule het ‘repareren’ is van het ontbreken van de goede trouw en het integreren van budgetbegeleiding en psychosociale hulp in het wettelijke traject.326 Voldoende aannemelijk moet zijn dat de schuldenaar de omstandigheden als hier bedoeld onder controle heeft gekregen. Dit zal moeten blijken uit de door de schuldenaar getroffen maatregelen. Een stabiele leefsituatie die voor het slagen van de schuldsanering noodzakelijk is, dient gegarandeerd te zijn. Een drugs-, alcohol- of gokverslaving dient al enige tijd onder controle te zijn. Het moet gaan om objectiveerbare maatregelen. De schuldenaar dient zich onder deskundige begeleiding van bijvoorbeeld verslavingszorg of budgetbegeleiding gesteld te hebben, die ook gedurende de wsnp gehandhaafd zal blijven zolang dat nodig is. Een drugsverslaafde die misdrijven heeft gepleegd om te kunnen voorzien in zijn verslaving waaruit schulden zijn ontstaan, maar al enige tijd is afgekickt, kan bijvoorbeeld worden toegelaten.327 Ook het procesreglement LOVCK vermeldt in Bijlage

IV

enkele

beoordelingscriteria

voor

een

wsnp-verzoek

ingeval

van

een

verslavingsproblematiek en/of psychosociale problemen.

§3 Conclusie 132.

Een overzicht van de toepassings- en toelaatbaarheidsvoorwaarden van beide regelingen

leert ons dat de Nederlandse wsnp een beperktere en strengere toegang kent met een hogere bewijslast voor de schuldenaar, maar – met de toegang voor ondernemers in het achterhoofd – wel voor een breder publiek. Dit past in de visie dat de insolventieprocedure slecht in uiterst subsidiaire orde kan en mag worden aangewend. Het buitengerechtelijk traject geniet de voorkeur. Bovendien wil de Nederlandse wetgever geen kostbare middelen verspillen en laat zij de gerechtelijke procedure maar toe als er garanties worden geboden op een succesvolle afloop.

326 327

A.R. VAN DER WINKEL en J.M. MARSMAN, Schuldsanering natuurlijke personen, supra noot 156, 40. Ibid.

87

88

Hoofdstuk 3: Procedurele aspecten. §1 Verzoekschrift 1.1 Algemeen 133.

Zowel in België als in Nederland worden de procedures ingeleid bij een eenzijdig

verzoekschrift.328 In België bepaalt de wet uitdrukkelijk dat de procedure op eenzijdig verzoekschrift van toepassing is. Ook in Nederland is de positie van een schuldeiser bij de behandeling van een verzoek uitermate beperkt. Schuldeisers worden ook niet gehoord, hetgeen niet onbedenkelijk is.329 134.

Een aanvrager kan zich zowel in België als in Nederland met een door hem – of zijn

advocaat330 – ondertekend verzoekschrift wenden tot de rechtbank van zijn woonplaats.331 In Nederland kan ook een gevolmachtigde namens de verzoeker een verzoekschrift indienen. Een geschrift waaruit de volmacht blijkt, moet bij het verzoekschrift worden overgelegd.332 De Wsnp voorziet verder dat ten behoeve van de schuldenaar ook de burgemeester en wethouders, van de gemeente waar deze woon- of verblijfplaats heeft, een verzoek kan indienen.333 Deze bepaling kan op maatschappelijke gronden gerechtvaardigd worden. Een deel van de personen die een beroep zouden kunnen doen op de wsnp kan in omstandigheden als ontruiming, uithuiszetting of boedelverkoop niet in staat zijn of onmachtig zijn om een verzoek in te dienen. In een dergelijk geval is het wenselijk dat het college van burgemeester en wethouders het verzoek kan indienen.334 Belangrijk is te onderstrepen dat het college niet handelt namens de schuldenaar maar ten behoeve van hem.335 135.

Voor het indienen van het verzoekschrift is zowel in België als Nederland de bijstand van de

advocaat niet verplicht.336 Dit houdt verband met de beoogde gemakkelijke toegankelijkheid van de procedures. Niettemin leert de Belgische praktijk dat het absoluut aangewezen is dat de verzoeker328

Art. 1675/4, §1 Ger.W. en art. 284 lid 2 Fw. B. WESSELS, Schuldsaneringsregeling voor natuurlijke personen, supra noot 73, 39. 330 België: art. 1675/4, §2, 13° – Nederland: art. 284 lid 2 Fw. 331 België: art. 628, 17° Ger.W. – Nederland: art. 2 Fw. Voor wat de materiële bevoegdheid betreft kan worden opgemerkt dat in België de arbeidsrechter sinds de wetswijziging in 2005 bevoegd is. 332 Art. 284 lid 2 Fw. 333 Art. 284 lid 4 Fw. 334 Amendement (NOORMAN-DEN UYL) op het voorstel van wet tot wijziging van de Faillissementswet in verband met de sanering van schulden van natuurlijke personen, Kamerstukken II 1994/95, 22969, 25. 335 B. WESSELS, Schuldsaneringsregeling voor natuurlijke personen, supra noot 73, 28. 336 In België kan dit afgeleid worden uit art. 1675/4, §2, 13°. In Nederland geeft art. 361 Faillissementswet aan in welke gevallen een verzoekschrift door een advocaat moet zijn ondertekend. Het wsnp-verzoek op grond van art. 284 Faillissementswet is in die opsomming niet opgenomen. 329

89

schuldenaar wordt bijgestaan bij het indienen van het verzoek, hetzij door een advocaat, hetzij door een OCMW. Een goede inlichting over de aard en de gevolgen van de procedure is een absolute must.337 In Nederland werd de schuldenaar hier daarentegen reed uitvoerig over ingelicht door de schuldhulpverlenende instantie in het buitengerechtelijk traject. 136.

Om zo weinig mogelijk belemmeringen te voorzien, is er zowel in Nederland338 als in België339

geen griffierecht verschuldigd. Daarmee wordt de toegankelijkheid van de procedure bevorderd door geen onnodige financiële drempels op te werpen. 137.

Gemeenschappelijk is het feit dat in het verzoekschrift tal van gegevens moeten worden

opgenomen. Voor de details volstaat een verwijzing naar artikel 1675/4, §2 Gerechtelijk Wetboek in België en artikel 285 lid 1 Fw, alsmede het procesreglement LOVCK340 in Nederland. Deze hebben tot doel inzicht in de inkomens- en vermogenspositie van de schuldenaar en inlichtingen omtrent de gezinstoestand te verschaffen. Daarnaast vereisen de wettelijke regelingen enkele verklaringen die de rechter moeten toelaten het verzoek te beoordelen in het licht van de wettelijk gesteld toelaatbaarheidsvoorwaarden. Zo moet in België het ‘onderwerp en in het kort de gronden van de vordering’341 worden opgenomen en ‘de redenen van de onmogelijkheid om zijn schulden terug te betalen’342. Op basis daarvan verlangen de meeste Belgische rechters dat de schuldenaar ook enige toelichting geeft over de oorzaak van de schuldenlast. Dit kan van belang kan zijn voor de beoordeling van de voorwaarde dat de schuldenaar niet kennelijk zijn onvermogen mag hebben bewerkstelligd.343 Voor wat de Wsnp betreft, kan gerefereerd worden aan de ‘285’-verklaring vanwege het college van burgemeester en schepenen dat er geen reële mogelijkheden zijn om tot een buitengerechtelijke schuldregeling te komen, alsmede over welke aflossingsmogelijkheden de verzoeker beschikt.344 Indien de schuldenaar aan zijn schuldeisers een buitengerechtelijke schuldregeling heeft aangeboden die niet is aanvaard, moeten de inhoud van het ontwerp en de redenen waarom de schuldregeling niet is aanvaard eveneens aan de rechter worden voorgelegd.345

337

E. VAN ACKER et al., Praktische gids voor schuldbemiddelaars, supra noot 237, 21. Art. 4 lid 2 sub i Wet griffierechten burgerlijke zaken (Wgbz). 339 Art. 279/1 j° art. 162, 46° W.Reg. 340 Zie art. 3.1.2 procesreglement LOVCK 341 Art. 1675/4, §2, 3° Ger.W. 342 Art. 1675/4, §2, 12° Ger.W. 343 E. VAN ACKER et al., Praktische gids voor schuldbemiddelaars, supra noot 237, 21-22. 344 e Art. 285, 1 lid sub f Fw. 345 e Art. 285, 1 lid sub h Fw. 338

90

Een bijzonderheid in België is dat ook de procedures tot het verkrijgen van uitstel van betaling en die tot het verkrijgen van betalingsfaciliteiten346 moeten vermeld staan in het verzoekschrift. Het louter indienen van het verzoekschrift heeft immers tot gevolg dat deze procedures worden geschorst.347 138.

In België zijn de in het verzoekschrift op te nemen vermeldingen niet voorgeschreven op

straffe van verval.348 Indien de vermeldingen in het verzoekschrift onvolledig zijn, vraagt de rechter aan de verzoeker zijn verzoek binnen de acht dagen aan te vullen.349 In Nederland kan de rechtbank, indien in of bij het verzoekschrift noodzakelijke gegevens ontbreken, aan de schuldenaar een termijn van ten hoogste een maand gunnen om de ontbrekende gegevens te verstrekken.350 Indien vervolgens na deze termijn nog steeds gegevens ontbreken, wordt het verzoek onontvankelijk verklaard.351 1.2 bijzonderheid: gehuwden/partners 139.

In Nederland kan een gehuwde schuldenaar of een schuldenaar die een geregistreerd

partnerschap heeft aangegaan het verzoek slechts met medewerking van zijn echtgenoot respectievelijk zijn geregistreerde partner indienen. Dit is niet vereist als iedere gemeenschap van goederen352 is uitgesloten.353 Het is opgenomen omdat de toepassing van de schuldsaneringsregeling ook het vermogen van de andere echtgenoot aangaat bij een tussen de echtgenoten bestaande gemeenschap van goederen.354 Artikel 3.1.2.2 procesreglement LOVCK stipuleert dienaangaande dat het verzoekschrift in dat geval tevens door de (huwelijks)partner moet worden ondertekend. In België daarentegen kan een persoon die gehuwd is onder een stelsel van gemeenschap van goederen een verzoek ingevolge het huwelijksvermogensrecht indienen zonder de toestemming van de echtgenoot. Het indienen van een verzoek is immers geen handeling die is onderworpen aan het gezamenlijk bestuur355 van de huwgemeenschap zodat de regel van het concurrentieel bestuur 356 geldt. Dit is niet anders wanneer tot de huwgemeenschap een onroerend goed behoort, ook al kan 346

Supra nr. 12. Art. 1675/5 Ger.W. 348 E. VAN ACKER et al., Praktische gids voor schuldbemiddelaars, supra noot 237, 21. 349 Art. 1675/4, §3 Ger.W. 350 e Art. 287, 2 lid Fw. 351 Zie art. 287 lid 2 Faillissementswet slot; Rb. Almelo 2 maart 2010, ECLI:NL:RBALM:2010:BM7352 en B. WESSELS, Schuldsaneringsregeling voor natuurlijke personen, supra noot 73, 45. 352 Merk op dat in Nederland de algehele gemeenschap van goederen het wettelijk huwelijksvermogensstelsel uitmaakt. Ook een geregistreerd partnerschap brengt wettelijk een algehele gemeenschap van goederen tot stand. 353 Art. 284 lid 3 Fw. 354 MvT, Kamerstukken II 1992/93, 22969, 3, p.34 en B. WESSELS, Schuldsaneringsregeling voor natuurlijke personen, supra noot 73, 25. 355 art. 1417-1418 BW. 356 art. 1416 BW. 347

91

de collectieve schuldenregeling leiden tot de verkoop van het goed. De verkoop van het goed zelf valt uiteraard wel onder het gezamenlijke bestuur en kan bijgevolg zonder toestemming van de echtgenoot niet doorgaan.357 A fortiori hoeft de wettelijk samenwonende verzoeker eveneens geen toestemming van zijn partner voor het indienen van het verzoekschrift. Een gemeenschap van goederen is uitgesloten. 140.

Zowel

in

Nederland358

als

in

België359

heerst

de

overtuiging

dat

de

toelaatbaarheidsvoorwaarden ten aanzien van echtgenoten, die elk afzonderlijk of gezamenlijk360 een verzoekschrift hebben ingediend, individueel moeten worden beoordeeld.

§2 Behandeling en uitspraak 2.1 Oproeping en zitting 141.

In Nederland roept de rechtbank de verzoeker voor de behandeling van het verzoek op per

gewone brief. Artikel 3.1.3.4 procesreglement LOVCK schrijft voor dat de verzoeker in persoon verschijnt. Indien de verzoeker ter zitting niet verschijnt, wordt hij nogmaals opgeroepen. In de tweede oproepingsbrief wordt hierop gewezen dat het verzoek zal worden afgewezen, indien hij niet opnieuw verschijnt.361 Anders dan bij de aangifte of het verzoek tot faillietverklaring bepaalt de Faillissementswet niet dat het wsnp-verzoek ‘in raadkamer’, achter gesloten deuren, wordt behandeld. Niettemin bepleiten VERSCHOOF362 en WESSELS363 deze gang van zaken ingegeven door de behoefte aan privacy. Doorgaans worden

de

verzoekers wel

achter

gesloten deuren, eventueel door een

gerechtssecretaris, gehoord.364 142.

In België kan de schuldbemiddelingsrechter, bij toepassing van artikel 1028, tweede lid

Gerechtelijk Wetboek, de verzoeker in raadkamer horen. De verzoeker wordt daartoe door de griffier

357

B. WYLLEMAN, Collectieve schuldenregeling. Verkoop van onroerend goed. Interferenties met het huwelijksvermogensrecht, Gent, Larcier, 2003, 45. 358 HR 4 juni 2004, ECLI:NL:HR:2004:AO6933; B. WESSELS, Schuldsaneringsregeling voor natuurlijke personen, supra noot 73, 26. 359 Arbh. Gent (afd. Brugge) 8 mei 2009, nr. 09/86 in E. VAN ACKER et al., Praktische gids voor schuldbemiddelaars, supra noot 237, 16; E. DIRIX, “Overzicht van rechtspraak. Beslag en collectieve schuldenregeling 1997-2001”, TPR 2002, (1187) 1298. 360 Wat zij perfect kunnen en wat zelfs aangewezen is. 361 Zie art. 3.1.3.2 procesreglement LOVCK. 362 R.J. VERSCHOOF, Schuldsaneringsregeling voor natuurlijke personen, Amsterdam, NIBE, 1998, 44. 363 B. WESSELS, Schuldsaneringsregeling voor natuurlijke personen, supra noot 73, 40-41. 364 F. SALOMONS, “Schuldsanering voor natuurlijke personen in Nederland”, supra noot 32, (229) 256.

92

bij gewone brief365 voor opgeroepen. De schuldbemiddelingsrechters maken geregeld gebruik van deze mogelijkheid366, hoewel zij in tegenstelling tot de Nederlandse Wsnp hier niet verplicht zijn de verzoeker te horen. De rechter kan immers ook uitspraak doen op stukken.367 2.2 Uitspraak 143.

In België doet de rechter uitspraak binnen de acht dagen na de neerlegging van het

verzoekschrift of van het vervolledigd verzoekschrift, ingeval aanvullende inlichtingen werden gevraagd.368 In Nederland stipuleert de wet dat de rechter met de meeste spoed uitspraak doet op het verzoekschrift. Het procesreglement LOVCK vult aan door aan te geven dat de uitspraak op de zitting gedaan wordt tenzij dit niet mogelijk is.369 De uitspraak geschiedt ingevolge artikel 287 lid Faillisementswet bij vonnis. Deze term is procesrechtelijk onzuiver; het betreft een beschikking.370 144/1. Indien de Belgische rechter het verzoek toelaatbaar verklaart, stelt hij, met diens voorafgaand akkoord, een schuldbemiddelaar aan.371 De schuldbemiddelaar zal daartoe voorafgaand door de griffie worden gecontacteerd. De rechter kan tevens reeds een notaris of een gerechtsdeurwaarder aanstellen.372 De bedoeling van deze aanstelling is dat de aangestelde notaris of gerechtsdeurwaarder zijn ambt verleent wanneer in het kader van een gerechtelijke aanzuiveringsregeling moet worden overgegaan tot de verkoop van roerende of onroerende goederen. Uiteraard kan deze aanstelling ook gebeuren in het vonnis waarin de gerechtelijke aanzuiveringsregeling wordt opgelegd. Ook heeft de rechter ambtshalve de mogelijkheid in zijn beschikking volledige of gedeeltelijke kosteloze rechtsbijstand toe te kennen aan de schuldenaar. 373 De rechtsbijstand zal door de rechter niet in abstracto worden toegekend, maar slechts voor duidelijk gespecifieerde procedures die men voornemens is te voeren.374 144/2. Wordt het verzoek als niet toelaatbaar afgewezen, houdt meteen de schorsing op van de rechtsplegingen die door de verzoeker voorafgaand of na het indienen van het verzoek werden ingesteld tot het bekomen van uitstel van betaling of betalingsfaciliteiten.375 De afgewezen verzoeker 365

Art. 1675/16, §1 Ger.W. E. VAN ACKER et al., Praktische gids voor schuldbemiddelaars, supra noot 237, 22. 367 P. TAELMAN en K. BROECKX, “Procedurele aspecten van de collectieve schuldenregeling” in E. DIRIX en P. TAELMAN (eds.), Collectieve schuldenregeling in de praktijk, Antwerpen – Groningen, Intersentia, 1999, (73) 81 (hierna: P. TAELMAN en K. BROECKX, “Procedurele aspecten van de collectieve schuldenregeling”). 368 Art. 1675/6, §1 Ger.W. 369 Art. 1.1.5 procesreglement LOVCK. 370 B. WESSELS, Schuldsaneringsregeling voor natuurlijke personen, supra noot 73, 40. 371 Art. 1675/6, §2 Ger.W. 372 Art. 1675/6, §2 Ger.W. 373 Art. 1675/6, §3 Ger.W. 374 E. VAN ACKER et al., Praktische gids voor schuldbemiddelaars, supra noot 237, 23. 375 Art. 1675/5 Ger.W. 366

93

zal niet kunnen genieten van de rechtsgevolgen die het toelaatbaar verklaren van het verzoek met zich meebrengt. Aan de bestaande beschermingsmechanismen (onbeslagbaarheid van bepaalde goederen, beperkte beslagbaarheid van loon en soortgelijke vorderingsrechten, bestaanszekerheid, …) wordt evenwel geen afbreuk gedaan.376 145/1. De uitspraak waarbij een schuldenaar wordt toegelaten tot de wsnp houdt tegelijkertijd de benoeming in van een rechter-commissaris en van een bewindvoerder.377 Hoewel de wet dit niet aangeeft en zulks in de praktijk niet te verwachten valt, wordt de benoeming van meer dan één bewindvoerder wel mogelijk geacht.378 Daarnaast gelast de rechter in ‘het vonnis’ een postblokkade.379 De bewindvoerder heeft, zo stelt de toelichting,380 behoefte aan het instrument van de postblokkade om zijn wettelijke taken – bewaring en beheer van de boedel – naar behoren te kunnen uitoefenen. Een postblokkade verkleint de kans dat via de post buiten de bewindvoerder om betalingen aan de schuldenaar plaatsvinden, of dat aanwijzingen van schuldeisers omtrent vermogensbestanddelen de bewindvoerder niet zouden bereiken.381 Artikel 1.2 sub b Recofa-richtlijnen geeft aan dat de postblokkade in beginsel voor een termijn van 13 maanden wordt opgelegd. Indien de bewindvoerder termen aanwezig acht om de blokkadetermijn van dertien maanden te verlengen of verkorten of een nieuwe blokkade voor een bepaalde termijn te vragen, verzoekt hij hierom bij de rechter-commissaris.382 De blokkade kan daarnaast te allen tijde worden opgeheven, hetzij op verzoek van de schuldenaar, hetzij ambtshalve door

de

rechter-commissaris.383

Tevens

wordt

het

‘Informatieblad

Wettelijke

Schuldsaneringsregeling Natuurlijke Personen’ verstrekt.384 In zijn uitspraak heeft de rechter de mogelijkheid voorzieningen te treffen die hij ter beveiliging van de belangen van de schuldeisers nodig oordeelt.385 Een dergelijke voorziening zou verzegeling kunnen zijn. Ook een afkoelingsperiode386 kan als voorziening dienen.387 De rechter kan tevens één of

376

P. TAELMAN en K. BROECKX, “Procedurele aspecten van de collectieve schuldenregeling”, supra noot 367, (73) 82. 377 Art. 287 lid 1 en lid 3 Fw. 378 Rb. Rotterdam 7 oktober 2008, ECLI:NL:RBROT:2008:BF7336 en B. WESSELS, Schuldsaneringsregeling voor natuurlijke personen, supra noot 73, 44. 379 Art. 287 lid 5 Fw. 380 MvT, Kamerstukken II 1997/98, 25672, p. 5 et seq. 381 B. WESSELS, Schuldsaneringsregeling voor natuurlijke personen, supra noot 73, 44. 382 Art. 3.4 Recofa-richtlijnen. 383 B. WESSELS, Schuldsaneringsregeling voor natuurlijke personen, supra noot 73, 44. 384 Art. 1.2 sub c Recofa-richtlijnen. Dit informatieblad is op de site www.wsnp.rvr.org beschikbaar. 385 Art. 290 lid 1 Fw. 386 Infra nr. 222. 387 B. WESSELS, Schuldsaneringsregeling voor natuurlijke personen, supra noot 73, 119.

94

meer deskundigen benoemen ten einde een onderzoek naar de staat van de boedel in te stellen en een beredeneerd verslag van hun bevindingen uit te brengen.388 145/2. Indien het wsnp-verzoek mondeling ter zitting wordt afgewezen, wordt tegelijkertijd informatie omtrent de mogelijke rechtsmiddelen medegedeeld.389 146.

De gevolgen van de toelating tot de collectieve schuldenregeling vangen aan de dag volgend

op het opmaken van het bericht van collectieve schuldenregeling.390 De Wsnp daarentegen stelt uitdrukkelijk dat de toepassing van de schuldsaneringsregeling ingaat bij de aanvang van de dag waarop de rechter de toepassing heeft uitgesproken.391 De bepaling beoogt onzekerheid uit te sluiten over de vraag of een handeling vóór dan wel ná de uitspraak tot de toepassing van de schuldsaneringsregeling is verricht.392 Totdat op een wsnp-verzoek is beslist, staat het een schuldeiser in beginsel vrij zich door middel van een executoriaal beslag te verhalen op de zaken van de schuldenaar. De rechtbank is echter ter bescherming van de schuldenaar wel bevoegd om in spoedeisende zaken een voorlopige voorziening bij voorraad te geven. De voorlopige voorziening wordt gevraagd in het verzoekschrift of, indien dit al is ingediend, bij afzonderlijk verzoekschrift.393 De voorlopige voorzieningen hebben het karakter van een noodmaatregel ten aanzien van roerende zaken die voor primaire levensbehoeften worden gebruikt (hoekbank; eettafel; eettafelstoelen: PC, wasmachine, …).394 Voorlopige voorzieningen kunnen ook verband houden met loonbeslag395. De rechter oordeelt in het belang van alle betrokken partijen. Deze bevoegdheid doet niets af aan de bevoegdheid van de rechter in kortgeding. Het voordeel van de beoordeling door de insolventierechter is dat hij een volledig dossier voor zich heeft. Dit ontbreekt vaak bij de voorzieningenrechter396.397 147.

Concluderend valt bij de bespreking van de procedureaspecten op dat de Nederlandse

rechter in vergelijking met zijn Belgische collega bij de toelating tot de insolventieregeling meer wettelijke instrumenten en uitspraakmogelijkheden voor zich heeft om het verdere verloop ervan te bepalen en in goede banen te leiden.

388

Art. 291 lid 1, eerste zin Fw. Art. 1.2 sub a Recofa-richtlijnen. 390 Art. 1675/7, §6 Ger.W. 391 Art. 287 lid 1 Fw. 392 B. WESSELS, Schuldsaneringsregeling voor natuurlijke personen, supra noot 73, 45. 393 Art. 287 lid 4 Fw. 394 Rb. ’s-Gravenhage 29 november 2010, ECLI:NL:RBSGR:2010:BO9260. 395 Rb. Arnhem 14 maart 2011, ECLI:NL:RBARN:2011:BP7560. 396 MvT, Kamerstukken II 2004/05, 29942, 3, p. 7. 397 B. WESSELS, Schuldsaneringsregeling voor natuurlijke personen, supra noot 73, 46-51. 389

95

§3 Publicatie 3.1 Schuldenaar-verzoeker 148.

In België moet de griffier uiterlijk vijf dagen na de uitspraak van de beschikking van

toelaatbaarheid deze bij gerechtsbrief398 ter kennis brengen van de verzoeker, zijn echtgenoot of de wettelijk samenwonende en, in voorkomend geval, zijn raadsman. Tegelijkertijd moet de tekst van artikel 1675/7 Gerechtelijk Wetboek, in verband met de gevolgen van de toelaatbaarverklaring, worden medegedeeld.399 Voor de beschikking van niet-toelaatbaarheid zijn geen bijzondere publiciteitsregels voorzien400, zodat de algemene regel van ter kennisbrenging aan de verzoeker door de griffier bij een ter post aangetekende brief van artikel 1675/16, §3 Gerechtelijk Wetboek van toepassing is.401 149.

De uitspraak over de toelating tot de Nederlandse schuldsaneringsregeling wordt volgens de

regel op de zitting gedaan. De toe- of afwijzing wordt m.a.w. mondeling medegedeeld. Vindt de uitspraak uitzonderlijk niet plaats ter zitting, dan is de rechter verplicht de schuldenaar-verzoeker in te lichten op welke datum en op welk tijdstip telefonisch naar de uitspraak kan worden geïnformeerd.402 Een afschrift van de uitspraak wordt sowieso zo spoedig mogelijk aan de verzoeker verstrekt.403 3.2 Schuldeisers 150.

Net als de verzoeker worden ook de schuldeisers én de personen die een persoonlijke

zekerheid hebben gesteld in België uiterlijk vijf dagen na de uitspraak door de griffier bij gerechtsbrief ter kennis gesteld van de beschikking van toelaatbaarheid. Aan hen wordt eveneens het wetsartikel inzake de gevolgen hiervan medegedeeld. Daarenboven dient een formulier van ‘aangifte van schuldvordering’ te worden toegevoegd.404

398

Art. 1675/9, §1 j° art. 1675/16, §2, 1° Ger.W. Art. 1675/9, §1, 1° Ger.W. 400 P. TAELMAN en K. BROECKX, “Procedurele aspecten van de collectieve schuldenregeling”, supra noot 367, (73) 82. 401 Ibid. 402 Art. 3.1.4.1 procesreglement LOVCK. 403 Art. 3.1.4.2 procesreglement LOVCK. 404 Art. 1675/9, §1, 2° Ger.W. Wat de aangifte van schuldvorderingen betreft: infra nr. 188. 399

96

151.

In Nederland wordt de toepassing van de schuldsaneringsregeling niet in het bijzonder

bekendgemaakt aan de schuldeisers. Zij dienen zich zelf via de publieke kanalen op de hoogte te houden.405 3.3 Bijzondere kennisgeving aan andere actoren 152.

In België wordt ook de schuldbemiddelaar, onder toevoeging van een afschrift van het

verzoekschrift en de als bijlage toegevoegde stukken, op dezelfde manier als de verzoeker en de schuldeisers op de hoogte gebracht van de toelating tot de collectieve schuldenregeling.406 Daarnaast brengt de griffier uiterlijk binnen de vijf dagen eveneens de ‘betrokken schuldenaars’ – dit zijn alle personen die sommen verschuldigd zijn aan de verzoeker407 – bij gerechtsbrief ter kennis van de beschikking van toelaatbaarheid met vermelding van de gevolgen hiervan. Zij worden er mede van op de hoogte gebracht dat vanaf ontvangst van de beschikking iedere betaling op een door de schuldbemiddelaar daartoe geopende rubriekrekening moet worden gestort. 408 153.

In Nederland schrijft het procesreglement409 voor dat ook aan de door de rechtbank

benoemde bewindvoerder zo spoedig mogelijk een afschrift van de uitspraak wordt verstrekt. De griffier geeft eveneens van de toepassing van de wsnp met het oog op de postblokkade kennis aan de universele postdienstverleners.410 Voor het overige zijn geen bijzondere publiciteitsregels voorzien. 3.4 Algemene publicatie 154.

In België dient de griffier binnen de vierentwintig uur na de uitspraak van de beschikking van

toelaatbaarheid een bericht van collectieve schuldenregeling op te maken dat vervolgens in het bestand van berichten wordt gevoegd.411 Advocaten,

gerechtsdeurwaarders

en

belastingontvangers

die

belast

zijn

met

een

invorderingsprocedure ten gronde of beslagprocedure, alsmede notarissen, schuldbemiddelaars, magistraten en hun griffiers kunnen voor de vervulling van hun wettelijke opdrachten die berichten

405

Infra nr. 155. Art. 1675/9, §1, 3° Ger.W. 407 E. VAN ACKER et al., Praktische gids voor schuldbemiddelaars, supra noot 237, 25. 408 Art. 1675/9, §1, 4° Ger.W. 409 Art. 3.1.4.2 Procesreglement LOVCK. 410 Art. 293 lid 2 Fw. 411 Art. 1390quater Ger.W. 406

97

raadplegen.412 Geen uitvoerend beslag en geen procedure van verdeling kan plaatsvinden zonder voorafgaande raadpleging van de berichten door de ministeriële ambtenaar.413 Uiterlijk binnen de vierentwintig uur na de uitspraak moet de griffier een afschrift van het bericht van collectieve schuldenregeling overmaken aan de Nationale bank van België, die het registreert in de Centrale voor Kredieten aan Particulieren.414 De gegevens kunnen slechts beperkt worden geraadpleegd. Toegang is voorbehouden aan professionele kredietgevers. Particulieren hebben slechts toegang tot hun eigen persoonlijke bestanden. 155.

In Nederland wordt vooreerst bij elke rechtbank door de griffier een openbaar register

bijgehouden waarin iedere van toepassing verklaarde schuldsaneringsregeling afzonderlijk wordt gepubliceerd. Eenieder kan dit register kosteloos inzien en tegen betaling een uittreksel bekomen.415 Daarnaast doet de griffier een aankondiging van de uitspraak tot toepassing van de wsnp in de Staatscourant.416 Tot slot draagt de griffier ook zorg voor de publicatie van de uitspraak in het Centraal Insolventie Register

417

en het Landelijk Register Schuldsanering418 die beide gemakkelijk

toegankelijk zijn via internet.419 156.

Een overzicht van de verschillende publicatievormen in België en Nederland doet besluiten

dat in België de nadruk ligt op individuele kennisgeving aan de verschillende betrokken actoren in de insolventieregeling met een mogelijkheid tot raadpleging van de berichten van collectieve schuldenregeling voor een beperkte groep professionelen in kader van hun opdrachten. In Nederland daarentegen wordt uitdrukkelijk voor gekozen te voorzien in een algemene publicatie. Vanuit privacyoverwegingen valt de Belgische regeling te prefereren. Deze brengt wel meer werklast met zich mee.

412

Art. 1391, §1 Ger.W. Art. 1391, §2 Ger.W. 414 Art. 2 KB 22 april 1999 tot regeling van de registratie van de berichten van collectieve schuldenregeling door de Nationale Bank van België en van hun raadpleging door de personen bedoeld in artikel 19, § 2, van de wet van 5 juli 1998 betreffende de collectieve schuldenregeling en de mogelijkheid van verkoop uit de hand van de in beslag genomen onroerende goederen,, BS 19 mei 1999, 17.161. 415 Art. 294 Fw. 416 Art. 293 lid 1 Fw. 417 Dit register is openbaar toegankelijk via http://insolventies.rechtspraak.nl. 418 Het door de Raad voor Rechtsbijstand bijgehouden register op www.wsnp.rvr.org. 419 Art. 3.1.4.3 procesreglement LOVCK. 413

98

§4 Rechtsmiddelen 4.1 Afwijzende beslissing 157.

In België bevat titel IV, deel V van het Gerechtelijk Wetboek inzake de collectieve

schuldenregeling geen bijzondere regels omtrent de beschikbare rechtsmiddelen. Aldus is het gemeen recht betreffende het eenzijdig verzoekschrift420 van toepassing.421 Dit houdt in dat de verzoeker tegen een afwijzende beschikking hoger beroep kan aantekenen binnen een maand na de kennisgeving.422 De op straffe van verval voorgeschreven termijn begint te lopen vanaf de eerste dag die volgt op deze waarop de gerechtsbrief aangeboden werd op de woonplaats van de geadresseerde of, in voorkomend geval, op zijn verblijfplaats of gekozen woonplaats.423 Het hoger beroep wordt ingesteld bij het arbeidshof via een (klassiek) eenzijdig verzoekschrift, dat op straffe van nietigheid alle in artikel 1026 Gerechtelijk Wetboek. voorgeschreven vermeldingen bevat. Het zal, in tegenstelling tot het verzoekschrift in eerste aanleg424, door een advocaat moeten worden ondertekend.425 Griffierecht is nu wel verschuldigd. Alle uitspraken in kader van de collectieve schuldenregeling zijn uitvoerbaar bij voorraad, niettegenstaande hoger beroep.426 Het hoger beroep kent aldus geen schorsende werking. Indien hoger beroep gegrond wordt bevonden en de schuldenaar bijgevolg wordt toegelaten tot de collectieve schuldenregeling zal, in afwijking van het principe van de devolutieve werking van het hoger beroep, de zaak verder behandeld worden door de arbeidsrechter in eerste aanleg op wiens rol de zaak immers ingeschreven blijft tot het einde of de herroeping van de regeling427 Dit laatste is de zogenaamde permanente saisine van de rechter.428 Wijst het hof van beroep het hoger beroep af, dan staat – althans in theorie – voor de verzoeker de mogelijkheid open hiertegen een voorziening in cassatie in te stellen.429

420

Art. 1025 et seq. Ger.W. Zie ook de uitdrukkelijke verwijzing in art. 1675/4, §1 Ger.W. 422 Art. 1031 Ger.W. 423 Art. 53bis, 1° Ger.W. 424 Supra nr. 135. 425 P. TAELMAN en K. BROECKX, “Procedurele aspecten van de collectieve schuldenregeling”, supra noot 367, (73) 85. 426 Art. 1675/16, §4 Ger.W. 427 Art. 1675/14, §2 Ger.W. 428 E. VAN ACKER et al., Praktische gids voor schuldbemiddelaars, supra noot 237, 28. Hier wordt verder op ingegaan: infra nr. 243. 429 P. TAELMAN en K. BROECKX, “Procedurele aspecten van de collectieve schuldenregeling”, supra noot 367, (73) 86. 421

99

158.

Indien het verzoek wordt afgewezen heeft de schuldenaar-verzoeker in Nederland eveneens

gedurende acht dagen na de dag van de uitspraak het recht van hoger beroep.430 Deze termijn is beduidend minder lang als in België. Het hoger beroep wordt ingesteld via een verzoekschrift, in te dienen ter griffie van het gerechtshof. Zoals in België is bijstand door een advocaat nu wel verplicht.431 Sinds het vernieuwde griffierechtenstelsel, ingevoerd in 2010432, is zowel in de rechtspraak433 als in de rechtsleer434 discussie ontstaan over de verschuldigdheid van het griffierecht in hoger beroep. De Hoge Raad heeft echter geoordeeld dat de wet zo moet worden uitgelegd dat er ook in hoger beroep en bij voorziening in cassatie geen griffierecht verschuldigd is.435 Afwijkend van het gemeen recht, voorziet de Wsnp436 korte termijnen voor de behandeling van de zaak en het doen van een uitspraak door het hof teneinde zo weinig mogelijk onzekerheid, eveneens in het belang van schuldeisers, te laten bestaan.437 Indien het hoger beroep gegrond wordt geacht, spreekt het gerechtshof de toepassing van de wsnp uit en wordt daarvan onverwijld kennis gedaan aan de griffier van de rechtbank waarbij de schuldenaar zijn verzoek heeft ingediend. De rechtbank gaat vervolgens terstond over tot de benoeming van een rechter-commissaris en een bewindvoerder.438 We zien aldus in Nederland eveneens een terugwijzing naar de rechter in eerste aanleg. Wordt het hoger beroep afgewezen, is gedurende acht dagen na de uitspraak voorziening in cassatie mogelijk middels een verzoekschrift in te dienen ter griffie van de Hoge Raad.439 Anders dan het geval is bij behandeling van het hoger beroep legt de Wsnp aan de Hoge Raad geen uiterste behandelingstermijn op. 159.

Concluderend kan worden gesteld dat de beschikbare rechtsmiddelen voor de verzoeker in

België en Nederland gelijklopend zijn. Als bijzonderheid kan worden aangestipt dat de Nederlandse

430

Art. 292 lid 3 Fw. Ingevolge art. 361 lid 1 Fw. 432 Wet 30 september 2010 tot invoering van een nieuw griffierechtenstelsel in burgerlijke zaken, Stb. 2010, 715 (Wet griffierechten burgerlijke zaken). 433 Zo oordeelde het Gerechtshof Amsterdam stelselmatig dat het griffierecht net als onder de oude regeling wel degelijk verschuldigd was in hoger beroep op grond van art. 3 lid 2 en lid 4 Wgbz: Hof Amsterdam 31 maart 2011, ECLI:NL:GHAMS:2011:BQ1264. Hof Amsterdam 25 oktober 2011, ECLI:NL:GHAMS:2011:BV3269. 434 Zie B. WESSELS, Schuldsaneringsregeling voor natuurlijke personen, supra noot 73, 24-25 en 122. 435 HR 8 juli 2011, ECLI:NL:HR:2011:BQ3883. HR 11 november 2011, ECLI:NL:HR:2011:BU4020, NJ 2012, 186. 436 Art. 292 lid 4 Fw. 437 B. WESSELS, Schuldsaneringsregeling voor natuurlijke personen, supra noot 73, 123. 438 Art. 292 lid 9 Fw. 439 Art. 292 lid 6 en 7 Fw. 431

100

Wsnp middels korte voorzienings- en behandeltermijnen uitdrukkelijk spoed achter de procedure wil stellen. 4.2 Toewijzende beslissing 160.

Tegen de beschikking van toelaatbaarheid kan in België derdenverzet worden aangetekend

door al wie niet in de zaak is tussengekomen en daarbij het vereiste belang heeft.440 Uiteraard gaat het hier in eerste instantie om schuldeisers maar ook derdenverzet door de echtgenoot-nietverzoeker of een borg is denkbaar.441 Het derdenverzet moet worden ingesteld binnen de maand na de kennisgeving van de beschikking. De kennisgeving van de uitspraken geldt immers als betekening.442 Ten aanzien van personen aan wie de beschikking niet bij gerechtsbrief ter kennis werd gebracht443, lopen geen vervaltermijnen. Het derdenverzet dient te geschieden bij dagvaarding van alle partijen voor de arbeidsrechter of voor het arbeidshof dat de verzoeker heeft toegelaten tot de collectieve schuldenregeling, zulks op straffe van onontvankelijkheid.444 Ook de schuldbemiddelaar dient in de procedure te worden betrokken.445 Het derdenverzet heeft geen schorsende werking.446 De procedure van collectieve schuldenregeling loopt bijgevolg tijdens het derdenverzet gewoon door. 161.

Opvallend verschillend is de Nederlandse wetgeving hieromtrent. De Wsnp formuleert

uitdrukkelijk dat tegen de uitspraak tot toepassing van de schuldsaneringsregeling noch door schuldeisers, noch door andere belanghebbenden verzet, hoger beroep of cassatie kan worden ingesteld.447 Schuldeisers hebben m.a.w. beduidend minder rechten in de Nederlandse procedure. Volledigheidshalve dient te worden herhaald dat schuldeisers daarentegen wel hoger beroep kunnen aantekenen tegen de uitspraak waarbij het dwangakkoord wordt toegekend en aan de schuldeiser het bevel tot instemming met de aangeboden schuldregeling wordt gegeven.448

440

Art. 1675/16, §4 Ger.W. E. VAN ACKER et al., Praktische gids voor schuldbemiddelaars, supra noot 237, 28. 442 e Art. 1675/16, §4, 4 lid Ger.W. 443 Bijvoorbeeld schuldeisers die niet in het verzoekschrift werden vermeld. 444 e Art. 1125, 3 lid Ger.W. 445 Cass. 14 mei 2009, AR C.08.0311.F. 446 Supra nr. 157; Art. 1675/16, §4 Ger.W. 447 Art. 292 lid 2 Fw. 448 Supra nr. 75. 441

101

Tot slot moet opgemerkt dat voor de schuldenaar geen hoger beroep mogelijk is indien, na afwijzing van het verzoek tot dwangakkoord, zijn verzoek tot toepassing van de schuldsaneringsregeling is toegewezen. De schuldenaar heeft m.a.w. uitsluitend de mogelijkheid van hoger beroep tegen een afwijzing van zijn verzoek tot een dwangregeling, indien ook zijn verzoek tot toepassing van de schuldsaneringsregeling is afgewezen.449

449

Art. 292 lid 3 Faillissementswet en A.R. VAN DER WINKEL en J.M. MARSMAN, Schuldsanering natuurlijke personen, supra noot 156, 42.

102

Hoofdstuk

4:

Gevolgen

van

de

toepassing

van

de

schuldregelingen §1 Boedelvorming: finaliteit 162.

In België stelt de wet expliciet dat de beschikking van toelaatbaarheid een situatie van

samenloop tussen de schuldeisers doet ontstaan.450 Volgens de klassieke definitie bestaat er samenloop wanneer meer dan één schuldeiser gelijktijdig zijn executierechten wenst uit te oefenen en op die wijze aanspraak maakt op de realisatie van hetzelfde vermogen en zich met de opbrengst ervan wil laten betalen.451 Het vereffenen van een gevormde boedel is dus inherent aan het begrip samenloop. De collectieve schuldenregeling strekt er in eerste instantie echter niet toe het vermogen van de schuldenaar te vereffenen. De bedoeling van de collectieve schuldenregeling is het gezond maken van de financiële situatie van de schuldenaar, met name door in de mate van het mogelijke zijn schulden te betalen en hem ondertussen een menswaardig bestaan te verzekeren. In de regel komt de volledige realisatie van het vermogen van de schuldenaar slechts als allerlaatste optie ter sprake en zal eerst worden geprobeerd om door afbetalingen de schuldenlast aan te zuiveren. In ieder geval kan de verkoop van de voor beslag vatbare goederen van de schuldenaar maar worden bevolen in het kader van een gerechtelijke aanzuiveringsregeling met gedeeltelijke of volledige kwijtschelding van schulden in hoofdsom. Bij de collectieve schuldenregeling staat vereffenen dus zeker niet centraal.452 163.

In Nederland daarentegen bepaalt artikel 347 Faillissementswet dat de boedel vanaf de

uitspraak tot toepassing van de schuldsaneringsregeling in staat van insolventie verkeert. De bewindvoerder kan in beginsel direct overgaan tot vereffening en tegeldemaking van de tot de boedel behorende goederen. Het is van belang dit verschil in benadering en methodiek tussen de collectieve schuldenregeling en de wsnp in het achterhoofd te houden bij de bespreking van de omvang van de boedel in de beide regelingen.

450

e

Art. 1675/7, §1, 1 lid Ger.W. E. DIRIX en R. DE CORTE, Zekerheidsrechten, Antwerpen, Story-Scientia, 1999, 36. 452 E. VAN ACKER et al., Praktische gids voor schuldbemiddelaars, supra noot 237, 34. 451

103

§2 Omvang van de boedel: het actief 2.1 De algemene regel 164.

Voor wat de omvang van de boedel betreft, kennen beide regelingen hetzelfde principiële

uitgangspunt: tot de boedel behoren alle goederen van de schuldenaar op het ogenblik van de toepassing van de desbetreffende regeling alsmede alle goederen die hij tijdens de toepassing ervan verkrijgt.453 De boedel bevat en fixeert m.a.w. alle tegenwoordige en toekomstige goederen van de schuldenaar. 165.

In de praktijk kan in beide landen vastgesteld worden dat er in rechtsleer en rechtspraak

discussie is ontstaan of schadevergoedingen voor lichamelijke schade wel tot de boedel behoren. In België stelde die vraag zich rond de vergoedingen voor lichamelijke schade door onrechtmatige daad doordat de Faillissementswet in artikel 16 lid 4 dit soort vergoedingen expliciet uit het actief van het faillissement uitsloot. Het Grondwettelijk Hof454 heeft deze discussie beslecht door te oordelen dat een verschil in behandeling tussen de gefailleerde en de schuldenaar in de collectieve schuldenregeling op dit vlak niet verantwoord is. Verkregen schadevergoedingen voor lichamelijke letsels vallen derhalve niet in de boedel en kunnen niet aangewend worden om schuldeisers te voldoen. In Nederland heeft eenzelfde discussie gewoed455, maar is de Hoge Raad tot een ander besluit gekomen. De raad stelt vast dat een geldsom ter vergoeding van letselschade niet is opgenomen bij de in de wet geregelde uitzonderingen op de hierboven geschetste algemene regel. De Hoge Raad456 ziet dan ook geen reden om het smartengeld analoog aan de bij wet gestipuleerde uitzonderingen buiten de boedel te laten vallen. Als motivering geeft de raad de aard van de schuldsaneringsregeling aan. Gedurende de looptijd van de schuldsaneringsregeling moet de schuldenaar immers een zo groot mogelijke bijdrage en inspanning leveren om zoveel mogelijk activa in de boedel te brengen in het belang van de schuldeisers. Bijgevolg behoort ook het smartengeld integraal tot de boedel. 166.

De Wsnp bepaalt voorts uitdrukkelijk dat als de schuldenaar in enige gemeenschap van

goederen is gehuwd of een geregistreerd partnerschap heeft aangegaan, de boedel ook de goederen

453

e

België: art. 1675/7, §1, 2 lid Ger.W. – Nederland: art. 295 lid 1 Fw. GwH 2 oktober 2008, nr. 134/2008. 455 Zie B. WESSELS, Schuldsaneringsregeling voor natuurlijke personen, supra noot 73, 131. 456 HR 24 november 2006, ECLI:NL:HR:2006:AZ1111, NJ 2007, 239. 454

104

in die gemeenschap omvat.457 Ook de tot die gemeenschap behorende goederen van de echtgenoot of geregistreerde partner worden derhalve vereffend ter voldoening van de schulden.458 De Belgische regeling kent op dit vlak geen specifieke wetsbepalingen. Een beroep op het huwelijksvermogensrecht is bijgevolg noodzakelijk. Indien beide echtgenoten onderworpen zijn aan de collectieve schuldenregeling, stellen zich begrijpelijkerwijs relatief weinig problemen.459 Anders is het wanneer slechts één van de echtgenoten aan de collectieve schuldenregeling deelneemt.460 In een eerste reflex zou men op basis van het huwelijksvermogensrecht geneigd zijn te stellen dat ook wanneer slechts één onder het wettelijk stelsel gehuwde echtgenoot tot de collectieve schuldenregeling toetreed, de boedel bestaat uit het eigen vermogen van de schuldenaar, de huwgemeenschap én, voor zover zich onder de schulden volkomen gemeenschappelijke schulden bevinden461, het eigen vermogen van de echtgenoot. De volkomen gemeenschappelijke schulden kunnen immers worden verhaald op het eigen vermogen van de beide echtgenoten en op het gemeenschappelijk vermogen.462 Deze stelling leidt echter tot gevolgen die niet stroken met of minstens moeilijk verzoenbaar zijn met het systeem van de collectieve schuldenregeling. Zo kunnen vragen worden gesteld bij de zienswijze dat de eigen goederen van de niet-deelnemende echtgenoot tot de boedel zouden behoren. De deelnemende echtgenoot heeft immers geen enkel beheers- of beschikkingsrecht over de eigen goederen van zijn echtgenoot. Ook de inkomsten van de niet-deelnemende echtgenoot behoren beter niet tot de boedel. Het is immers ondenkbaar dat de niet-deelnemende echtgenoot zou werden beroofd van de vrije beschikking over zijn inkomsten door een initiatief van zijn medeechtgenoot. Bovendien is het duidelijk niet de bedoeling van de wetgever geweest dat deze inkomsten tot de boedel zouden behoren nu enkel de schuldenaars van de deelnemende echtgenoot in het verzoekschrift moeten worden vermeld, de beschikking van toelaatbaarheid ontvangen en moeten betalen in handen van de schuldbemiddelaar. VAN ACKER, VERBEKE en WYLLEMAN verdedigen dan ook de zienswijze dat enkel de eigen goederen van de deelnemende echtgenoot en de gehele huwgemeenschap (dus ook een tot de

457

Art. 313 j° art. 63 Fw. A.R. VAN DER WINKEL en J.M. MARSMAN, Schuldsanering natuurlijke personen, supra noot 156, 43. 459 E. VAN ACKER et al., Praktische gids voor schuldbemiddelaars, supra noot 237, 321. 460 E. VAN ACKER et al., Praktische gids voor schuldbemiddelaars, supra noot 237, 323. 461 Wat meestal het geval is. 462 e Art. 1414, 1 lid BW. 458

105

huwgemeenschap behorend onroerend goed) met uitsluiting van de toekomstige inkomsten van de niet-deelnemende echtgenoot tot de boedel behoren.463 2.2 Uitzonderingen op de algemene regel 2.2.1 Belgische collectieve schuldenregeling 167.

In de Belgische wet zijn geen uitzonderingen voorzien op deze regel, zoals dat wel het geval is

bij faillissement. Het feit dat de boedelvorming niet in de eerste plaats gericht is op de vereffening verklaart dit gegeven. Dit betekent concreet dat ook de niet voor beslag vatbare goederen464 en het niet voor beslag vatbaar deel van de inkomsten465 van de schuldenaar tot de boedel behoren. Dit betekent echter niet dat alle gelden richting de schuldeisers vloeien en de schuldenaar geen inkomsten ter beschikking heeft om zich te voorzien in zijn levensbehoeften. Wel is het zo dat alle inkomsten de gevolgen van de schuldenregeling ondergaan en aldus terechtkomen op de door de schuldbemiddelaar geopende rubriekrekening. De schuldbemiddelaar zal de schuldenaar vervolgens een leefgeld ter beschikking stellen.466 De omvang van het leefgeld zal door de schuldbemiddelaar, in samenspraak met de schuldenaar, bepaald worden. Uitgangspunt daarbij is dat de schuldenaar en zijn gezin een menswaardig bestaan kunnen leiden. De wet voorziet een ondergrens. Het leefgeld mag in beginsel niet minder bedragen dan het wettelijk beschermd loon dat niet voor beslag vatbaar is. Een afwijking van dit wettelijke minimum is slechts mogelijk mits schriftelijke toestemming van de schuldenaar. Het leefgeld moet wel steeds hoger zijn dan het recht op maatschappelijke integratie (leefloon) en de afwijking kan slechts tijdelijk zijn. Bovendien ziet de rechter er op toe dat het leefgeld gedurende de gehele looptijd van de procedure aangepast wordt aan de gezondheidsindex.467 Ook het feit dat de niet voor beslag vatbare goederen tot de boedel behoren, moet worden genuanceerd. De niet-beslagbaarheid blijft immers wél spelen als in het kader van een gerechtelijke aanzuiveringsregeling tot tegeldemaking van goederen moet worden overgegaan.468

463

E. VAN ACKER et al., Praktische gids voor schuldbemiddelaars, supra noot 237, 325-326. Opgenomen in art. 1408 Ger.W. 465 Art. 1409-1411 Ger.W. 466 Art. 1675/9, §4 Ger.W. 467 Art. 1675/17, §3 Ger.W. 468 E. VAN ACKER et al., Praktische gids voor schuldbemiddelaars, supra noot 237, 35. 464

106

2.2.2 Wet schuldsanering natuurlijke personen 168.

In de Wsnp werden wel uitzonderingen opgenomen. Vooreerst wordt, op grond van artikel

295 lid 2 Faillissementswet, van het inkomen en van periodieke uitkeringen een bedrag gelijk aan de beslagvrije voet buiten de boedel gelaten.469 Dit is het zogenaamde ‘vrij te laten bedrag’. De schuldenaar kan bijgevolg vrijelijk beschikken over dit bedrag. Bovendien kan de rechter-commissaris op verzoek van de schuldenaar, de bewindvoerder dan wel ambtshalve dit bedrag bij schriftelijke beschikking verhogen met een vast te stellen nominaal bedrag.470 Bij de eventuele vaststelling van dit nominale bedrag kan de rechter rekening houden met de financiële verplichtingen van de schuldenaar die niet ten laste van de boedel komen en hij derhalve zelf moet vervullen.471 169.

Daarnaast vallen een viertal goederen c.q. bedragen zoals aangegeven in artikel 295 lid 4

Faillissementswet buiten de boedel472: 1. De niet ten laste van de boedel verkregen goederen. Volgens de toelichting gelden drie toepassingsvoorwaarden: (1) de goederen moeten zijn verkregen uit een overeenkomst die tot stand is gekomen ná het tijdstip van het van toepassing verklaren van de schuldsanering, (2) de goederen moeten zijn verkregen ‘anders dan om niet’ en (3) de met de verkrijging van de goederen samenhangende prestatie mag niet ten laste van de boedel komen.473 Een voorbeeld hiervan is de ontbindingsvergoeding n.a.v. een beëindigingsovereenkomst gesloten tijdens de toepassing van de wettelijke schuldsaneringsregeling.474 Hierbij moet opgemerkt dat deze uitzondering niet geldt ten aanzien van het inkomen en de periodieke uitkeringen waarop het tweede lid van artikel 295 van toepassing is. Dit heeft tot gevolg dat bijvoorbeeld inkomsten uit een arbeidsovereenkomst die is gesloten ná de toepassing van de wsnp in de boedel vallen, voor wat betreft het gedeelte boven het – eventueel met een nominaal bedrag verhoogd – vtlb.475 2. De inboedel, ‘voor zover niet bovenmatig’. Met het begrip bovenmatig wordt een grens aangegeven die zo nodig door de rechter kan worden vastgesteld.476 3. Bepaalde specifieke goederen. Het gaat om aan de schuldenaar te verstrekken gelden ter voldoening aan een wettelijke onderhoudsplicht, in consignatie gestorte bedragen en onder bewind gestelde goederen. 469

Art. 295 lid 2 Fw. Art. 295 lid 3 Fw. 471 MvT, Kamerstukken II 1992/93, 22969, 3, 41. 472 B. WESSELS, Schuldsaneringsregeling voor natuurlijke personen, supra noot 73, 137. 473 MvT, Kamerstukken II 1992/93, 22969, 3, 42. 474 Rb. Haarlem 22 juni 2005, ECLI:NL:RBHAA:2005:AT7925. 475 MvT, Kamerstukken II 1992/93, 22969, 3, 42. 476 Ibid. 470

107

4. Het door de rechter of door de rechter-commissaris te bepalen bedrag uit de opbrengst van het vermogen van de kinderen. Elke ouder die het gezag over zijn kind uitoefent, heeft immers het vruchtgenot van diens vermogen.477 170.

Tot slot vallen een drietal rechten die aan een levensverzekeringsovereenkomst zijn

verbonden buiten de boedel: het recht tot afkoop, het recht de begunstiging te doen wijzigen en het recht om de verzekering te belenen. 171.

De voorziening van deze uitzonderingen kan een groot verschilpunt met de Belgische

regeling lijken, in de praktijk is dat niet het geval. Enerzijds zijn ze te verklaren door de onmiddellijke vereffening. De niet voor beslag vatbare goederen mogen dan wel tot de boedel behoren in België, als het op de tegeldemaking aankomt, blijft de niet-beslagbaarheid gelden. Anderzijds verklaart de verschillende handelingsbevoegdheid van de schuldenaren in de beide regelingen één en ander. Zo wordt in de wsnp het beheer over de goederen in de boedel in beginsel volledig overgedragen aan de bewindvoerder. Het is dus van belang het vrij te laten bedrag en enkele essentiële rechten buiten de boedel te laten vallen. In België blijft het normale vermogensbeheer daarentegen in handen van de schuldenaar. Hij kan m.a.w. essentiële rechten zelf uitoefenen en het leefgeld beperkt naar eigen inzichten besteden.

§3 Werking ten aanzien van de schuldenaar: beperking in de handelingsbekwaamheid 3.1 België 172.

De toelating tot de procedure van collectieve schuldenregeling geldt als een collectief beslag

van rechtswege. De beschikking van toelaatbaarheid heeft de onbeschikbaarheid van het vermogen van de schuldenaar tot gevolg.478 173.

De schuldenaar verliest, in tegenstelling tot de faillissementsregeling en de Nederlandse

wsnp, echter niet het beheer over zijn vermogen. Dat is begrijpelijk: bij collectieve schuldenregeling staat niet het vereffenen van het vermogen van de schuldenaar centraal. De bedoeling is dat een schuldenregeling wordt bekomen waarbij de schulden worden afbetaald door afhoudingen van de lopende inkomsten. Het zou ondoenbaar zijn dat tijdens die periode de schuldbemiddelaar aan het hoofd van het vermogen van de schuldenaar zou komen te staan en dat hij alle handelingen in de

477 478

Art. 1:253l BW. Art. 1675/7, §1 Ger.W.

108

plaats van de schuldenaar zou verrichten. De schuldenaar zal aldus alle handelingen en rechtshandelingen zelf kunnen stellen.479 Wel moet in het achterhoofd gehouden worden dat hoewel de schuldenaar het beheer van zijn vermogen in handen houdt, zijn schuldenaren geen betalingen aan hem meer mogen verrichten. Deze laatsten moeten iedere betaling op de door de schuldbemiddelaar daartoe geopende rubriekrekening storten.480 De schuldbemiddelaar maakt vervolgens het leefgeld over481 en stelt de toegelaten schuldenaar in staat doorlopend geïnformeerd te worden over de rekening, de verrichtingen erop en het saldo ervan.482 Het is dan de taak van de schuldbemiddelaar om met de overblijvende tegoeden, eventueel verminderd met een aan te leggen reserve voor onvoorziene kosten, een afbetalingsplan op te stellen en voor te leggen aan de schuldeisers. Dat het beheer in handen blijft van de toegelaten schuldenaar moet aldus genuanceerd worden. Ook wordt het beheer dat de schuldenaar zelf kan voeren – en dus zijn handelingsbekwaamheid – sterk beperkt. Luidens artikel 1675/7, §3 Gerechtelijk Wetboek is het de schuldenaar verboden om zonder toestemming van de rechter enige daad te stellen die een normaal vermogensbeheer te buiten gaat. De schuldenaar kan m.a.w. alleen daden stellen die kaderen binnen een ‘normaal vermogensbeheer’. Dit is een feitenkwestie. Dagelijkse handelingen zoals courante aankopen en noodzakelijke betalingen om in zijn levensonderhoud te voorzien, waarvoor de schuldenaar een leefgeld ontvangt, behoren daartoe, alsook het treffen van bewarende maatregelen en het uitoefenen van rechten die het vermogen niet in gevaar brengen. 483 Voor alle handelingen die verder gaan dan dit ‘normaal vermogensbeheer’, is de toelating van de schuldbemiddelingsrechter vereist. Indien de schuldenaar dergelijke handelingen stelt zonder de vereiste toelating, zijn deze handelingen niet tegenwerpelijk aan de schuldeisers.484 Bovendien kan zulks handelen leiden tot de herroeping van de beschikking tot toelaatbaarheid of de aanzuiveringsregeling.485

479

E. VAN ACKER et al., Praktische gids voor schuldbemiddelaars, supra noot 237, 48-49. Supra nrs. 152 en 167. 481 Supra nr. 167. 482 e Art. 1675/9, §1, 4 lid Ger.W. 483 E. VAN ACKER et al., Praktische gids voor schuldbemiddelaars, supra noot 237, 49. Voor meer duiding omtrent de verhouding van het “normale vermogensbeheer” ten aanzien van de noodzakelijke nieuwe uitgaven: zie E. VAN ACKER et al., Praktische gids voor schuldbemiddelaars, supra noot 237,138-140. 484 Art. 1675/7, §5 Ger.W. 485 Infra nrs. 297 et seq. 480

109

174.

In de praktijk komt het voor dat de toegelaten schuldenaren en de schuldbemiddelaar

afspraken maken rond het beheer van het vermogen. Op die manier zijn verschillende beheerssystemen486 ontstaan. In beginsel behoort het normale vermogensbeheer toe aan de schuldenaar. Wettelijk gezien is het m.a.w. de bedoeling dat de schuldbemiddelaar het leefgeld integraal aan de schuldenaars ter beschikking stelt waarmee zij alle kosten voldoen om in hun levensonderhoud te voorzien, inclusief vaste kosten zoals huur en energie. Daartegenover staat het systeem waarbij aan de schuldenaars een leefgeld ter beschikking wordt gesteld waarmee zij alleen de basiskosten (voeding, kledij, sport, hobby, vermaak) moeten voldoen. Dit impliceert dat de schuldbemiddelaar zal instaan voor alle vaste periodieke kosten zoals huur, energie, ziekteverzekeringsbijdragen, belastingen, verzekeringen,… Ook tussenoplossingen komen voor. De schuldbemiddelaar kan bijvoorbeeld afspreken dat hijzelf zal instaan voor de meest essentiële vaste lasten als de huur en energiekosten. De overige vaste kosten zal de schuldenaar dan moeten voldoen met het hem ter beschikking gestelde leefgeld. In bepaalde gevallen zal de schuldbemiddelaar vaststellen dat de schuldenaars niet in staat zijn om hun leefgeld zelf te beheren. Alsdan kan hij pogen een beroep te doen op het OCMW of CAW om, binnen het systeem van de collectieve schuldenregeling, toch een vorm van budgetbeheer of begeleiding te laten voeren. 3.2 Nederland 175.

In Nederland verliest de schuldenaar door de toelating tot de schuldsaneringsregeling van

rechtswege niet alleen de bevoegdheid om over de tot de boedel behorende goederen te beschikken, maar ook de bevoegdheid om ten aanzien van die goederen feitelijke handelingen te verrichten en toe te laten.487 Ook het beheer van de boedel wordt m.a.w. overgedragen aan de bewindvoerder. Dit is logisch gezien in de schuldsaneringsregeling vereffening van de boedel centraal staat. De Wsnp stipuleert dan ook dat de schuldenaar verplicht is alle goederen die tot de boedel behoren op verzoek van de bewindvoerder aan hem af te leveren.488 Een gelijkaardige regeling als in België ten aanzien van de schuldenaren van de tot de wsnp toegelaten schuldenaar, waarbij zij enkel

486

E. VAN ACKER et al., Praktische gids voor schuldbemiddelaars, supra noot 237, 132-133. Art. 296 lid 1 Fw. 488 Art. 296 lid 2 Fw. 487

110

bevrijdend kunnen betalen door storting op een speciaal daartoe geopende rubriekrekening, kent het ‘wnsp-bewind’ immers niet. De toegelaten schuldenaar blijft zijn inkomsten zelf ontvangen. Het is vervolgens zijn verantwoordelijkheid de gelden die in de boedel vallen – in de praktijk alle inkomsten boven het vrij te laten bedrag, eventueel door de rechter met een nominaal bedrag verhoogd – over te maken op de door de bewindvoerder beheerde boedelrekening.489 Hiermee hangt ook de informatieplicht samen die rust op de schuldenaar. Hij is verplicht om de bewindvoerder maandelijks alle gevraagde gegevens (zoals bankafschriften) op te sturen en hem te informeren over mogelijke bijzondere inkomsten (zoals belastingteruggaven, gelden uit een erfenis, giften,…). Opmerkelijk in dit verband is dat de rechtspraak490 in het verleden reeds betalingen aan de wsnp-schuldenaar door zijn schuldenaars niet bevrijdend heeft geacht indien deze laatsten kennis hadden of behoorden te hebben dat hun schuldeiser was toegelaten tot de wsnp. Zij moesten bijgevolg opnieuw betalen en dit keer in de handen van de bewindvoerder, hoewel hiertoe geen wettelijke verplichting is opgenomen in de wet. Indien de schuldenaar handelt in strijd met deze bepalingen door toch handelingen te stellen hoewel onbevoegd of de boedelbijdrage- en afgifteplicht niet te respecteren, zal dat, al naargelang de aard en de ernst ervan, aanleiding kunnen geven tot een tussentijdse beëindiging van de wsnp.491 176.

Onverminderd bovenstaand regime blijft de schuldenaar zelfstandig bevoegd tot het stellen

van rechtshandelingen. Niettemin behoeft hij de toestemming van de bewindvoerder voor het aangaan van bepaalde krediettransacties, het aangaan van een borgtocht of een verbintenis dat hem tot medeschuldenaar maakt en het geven van giften.492 177.

Als afwijking op het hierboven uiteengezette beheersregime van de boedel kan de rechter-

commissaris, op verzoek van de schuldenaar of de bewindvoerder dan wel ambtshalve middels een schriftelijke beschikking, het beheer over bepaalde tot de boedel behorende goederen aan de schuldenaar toekennen.493 In dat geval zal de verplichting tot afgifte aan de bewindvoerder niet gelden. Te denken valt aan een personenauto of een laptop indien de schuldenaar deze nodig heeft voor het verwerven van zijn inkomen.494 Ook kan worden aangestipt dat de rechter-commissaris bij schriftelijke beschikking kan bepalen dat de schuldenaar-ondernemer gedurende een vast te stellen periode bevoegd is de uitoefening van

489

Omtrent de boedelbijdrage: zie http://sociaal.nl/client/wsnp. Rb. Zwolle-Lelystad 6 juni 2007, ECLI:NL:RBZLY:2007:BB0185. 491 Infra nrs. 301 et seq. 492 Art. 297 Fw. 493 Art. 296 lid 3 Fw. 494 B. WESSELS, Schuldsaneringsregeling voor natuurlijke personen, supra noot 73, 141. 490

111

zijn zelfstandig beroep of bedrijf voort te zetten ten behoeve van de boedel.495 Het kan immers niet de bedoeling zijn dat een toegelaten schuldenaar-ondernemer zijn zelfstandig beroep of bedrijf zal moeten staken door de toepassing van de insolventieprocedure.496 178.

De hiervoor geschetste regeling heeft niet tot gevolg dat de schuldenaar geen enkele

handelingsdaden, m.u.v. de door de rechter-commissaris toegestane handelingen en de toegelaten rechtshandelingen, meer kan stellen. Er werd immers reeds op gewezen dat niet alle goederen tot de boedel behoren.497 De schuldenaar blijft m.a.w. ten volle handelingsbekwaam ten aanzien van het vtlb, eventueel vermeerderd met een nominaal bedrag, en andere specifieke goederen, bedragen en rechten die niet tot de boedel behoren. Het is uiteraard wel de bedoeling dat deze bedragen worden besteed aan de betaling van de vaste lasten en aankopen die in de primaire levensbehoeften voorzien. Besteedt de schuldenaar de gelden aan andere zaken en laat hij na de lopende vaste lasten op tijd te betalen, kan dit zware gevolgen met zich meebrengen. Het ontstaan van nieuwe schulden kan immers leiden tot de voortijdige beëindiging van de schuldsaneringsregeling.498 Bij de ‘volle handelingsbevoegdheid’ kan m.a.w. een kanttekening worden gemaakt. Aangaande de algemene handelingsbekwaamheid en –bevoegdheid van de schuldenaar tegenover goederen die niet tot de boedel behoren, alsmede zijn principieel blijvende bevoegdheid om rechtshandelingen te stellen, zijn twee wettelijke bepalingen van belang. Ten eerste is de boedel niet aansprakelijk voor de verbintenissen van de schuldenaar die na de uitspraak tot toepassing van de wsnp zijn ontstaan dan voor zover de boedel ten gevolge daarvan is gebaat.499 Ten tweede kan de rechter-commissaris op grond van artikel 310 Faillissementswet bepalen dat betaling van niet tot de boedel behorende vorderingen van de schuldenaar moet geschieden aan de bewindvoerder. Het betreft de betaling van vorderingen tot het betalen van een geldsom. In België is dit de algemene regel voor alle schuldenaren van de tot de collectieve schuldenregeling toegelaten schuldenaar. In Nederland bestaat deze mogelijkheid enkel voor niet tot de boedel behorende vorderingen na een schriftelijke beschikking van de rechter-commissaris. Hetgeen de bewindvoerder ontvangt behoort derhalve niet tot de boedel. Uit deze gelden voldoet de bewindvoerder voor en namens de schuldenaar vorderingen ten aanzien waarvan de schuldsaneringsregeling niet werkt.

495

Art. 311 Fw. In het licht van de doelstellingen van deze masterproef wordt op dit punt niet verder ingegaan. 497 Supra nrs. 168 et seq. 498 Infra nrs. 301 et seq. 499 Art. 313 j° art. 24 Fw. 496

112

Bedoeling is te voorkomen dat de toepassing van een schuldsaneringsregeling mislukt doordat de schuldenaar moeilijkheden zou hebben met het zelfstandig beheer van het hem toekomende, buiten de boedel vallende inkomen, zoals het vrij besteedbaar salaris.500 Het komt erop neer dat de schuldenaar ook het beheer verliest over de inkomsten die niet in boedel vallen. Naar mijn mening is dit een bizar wetsartikel. Een letterlijke toepassing van dit artikel zou betekenen dat schuldenaren van vorderingen die tot de boedel behoren aan de wsnp-schuldenaar zouden moeten betalen, die de inkomsten vervolgens overmaakt op de boedelrekening, terwijl schuldenaren van vorderingen die niet tot de boedel behoren in handen van de bewindvoerder moeten betalen. Dit lijkt weinig logisch. In de praktijk wordt artikel 310 zelden toegepast.501 Dit is niet verwonderlijk. In Nederland heerst immers een andere cultuur ten opzichte van de taak en rol van de bewindvoerder dan deze in België ten opzichte van de schuldbemiddelaar. De bewindvoerder heeft de taak de boedel te beheren en te vereffenen enerzijds en de schuldenaar te controleren of deze zich wel aan zijn verplichtingen houdt anderzijds. De bewindvoerder is daarentegen geen hulpverlener die de schuldenaar begeleidt in de aanpak van (de oorzaken van) zijn schuldproblemen. Indien een bewindvoerder vaststelt dat de schuldenaar moeilijkheden heeft om zijn niet tot de boedel behorende inkomsten zelfstandig te beheren, zal hij veeleer de schuldenaar doorverwijzen naar een geschikte hulpverlener dan de rechter-commissaris te verzoeken het beheer van de schuldenaar over te nemen.502. 3.4 Conclusie 179.

In theorie lijkt de werking van de insolventieregelingen ten aanzien van de toegelaten

schuldenaar sterk te verschillen in België en Nederland. Principieel verliest de schuldenaar in beide regelingen de beschikkingsbevoegdheid over de tot de boedel behorende goederen. Verschillend is echter het beheer door de schuldenaar over dit vermogen. In België behoudt de toegelaten schuldenaar in beginsel het beheer over zijn vermogen. In Nederland daarentegen wordt het beheer van de tot de boedel behorende goederen overgedragen aan de bewindvoerder. Dit verschil wordt verklaart doordat in de Nederlandse regeling vereffening centraal staat: alles wat in de boedel valt, vloeit richting schuldeisers.

500

MvT, Kamerstukken II 1992/93, 22969, 3, p. 50. H. H. DETHMERS, Van schuldsanering tot schone lei: een praktische beschrijving van het wettelijk traject, Nijmegen, Ars Aequi Libri, 2005, 55. 502 Ter staving van deze vaststelling kan verwezen worden naar de infobrochure die het ‘Projectbureau WSNP’ ter beschikking stelt, te raadplegen via http://www.wsnp.rvr.org/folders/Schulden_oplossen_met_de_Wsnp.pdf. 501

113

180.

Het wettelijk kader waarbinnen dit theoretische onderscheid geldt, maakt echter dat de

verschillende werking ten aanzien van de toegelaten schuldenaren in feite sterk vergelijkbaar is. Zo is het eigen beheer door de tot de collectieve schuldenregeling toegelaten schuldenaar beperkt tot het ‘normale vermogensbeheer’ en behoudt de schuldbemiddelaar met de bepaling van het leefgeld de touwtjes strak in handen. De Wsnp voorziet dan weer dat het vrij te laten bedrag niet tot de boedel behoort zodat ook de wsnp-schuldenaar een zekere vrijheid geniet in het zelfstandige beheer hiervan. De schuldenaren moeten er in beide regelingen ook niet aan denken hun beperkte handelingsbevoegdheid te misbruiken. Dit kan zware gevolgen met zich meebrengen en leiden tot de herroeping of de voortijdse beëindiging van de insolventieregelingen. 181. op

Sterker nog, in het licht van het theoretische onderscheid valt de opmerkelijke tegenstelling tussen

de

insolventieregelingen

in

de

praktische

werkwijze

van

de

schuldbemiddelaar/bewindvoerder en in de werking van de regeling ten aanzien van de eigen schuldenaren van de toegelaten schuldenaar. In de Belgische praktijk kan vastgesteld worden dat de schuldbemiddelaar, middels onderlinge afspraken met de toegelaten schuldenaar, het beheer van de toegelaten schuldenaar overneemt en op die manier een vorm van budgethulpverlening verricht. In Nederland focust de bewindvoerder zich op de vereffening van de boedel en wordt een grote verantwoordelijkheid voor het welslagen van de schuldsaneringsregeling gelegd op de toegelaten schuldenaar. Deze dient zijn afgifteplicht te goeder trouw na te komen en zijn eigen goederen zelfstandig te beheren als een goede huisvader. Welke werkwijze de voorkeur geniet, laat ik in het midden. Wel moet gezegd dat de Belgische een grotere werklast voor de schuldbemiddelaar met zich meebrengt. Daarnaast is het van belang enige verantwoordelijkheid voor het welslagen van de regeling bij de toegelaten schuldenaar te leggen. Hij moet niet alleen beseffen welke kansen de maatschappij hen opnieuw biedt, maar ook leren zelfstandig zijn zaken te beheren. Alleen op die manier kan recidive vermeden worden.

114

§4 Werking ten aanzien van schuldeisers 3.1 Principe 3.1.1 Algemeen 182.

Als

algemeen

principe 503

schuld(sanerings)regeling

geldt

dat

de

gevolgen

van

de

toelating

tot

de

werken ten aanzien van alle bestaande schuldeisers die ten tijde van de

uitspraak een vordering jegens de schuldenaar bezitten. In België volgt dit uit de wettelijke regeling. In Nederland werd het daarentegen expliciet in de Faillissementswet opgenomen.504 Bovendien verduidelijkt de Nederlandse wet dat de wsnp ook werkt ten aanzien van enkele vorderingen waarover twijfel zou kunnen rijzen of zij wel reeds bestaan op het ogenblik van de toelatingsbeschikking en derhalve niet zonder meer onder de desbetreffende bepaling vallen.505 Het betreft bijvoorbeeld vorderingen op termijn of onder een opschortende of ontbindende voorwaarde die nog niet in vervulling is gegaan. In België gaat men ervan uit dat deze vorderingen eveneens de gevolgen van de samenloop ondergaan.506 Een expliciete wettelijke regeling is echter niet voorhanden. 3.1.2 Gevolgen: gelijkheids- en fixatiebeginsel 183.

Op het tijdstip van het van toepassing verklaren van de schuld(sanerings)regeling vindt als

het ware een fixatie plaats van alle vorderingen ten aanzien waarvan de regeling werkt.507 Dit houdt in dat op dat ogenblik de onderlinge posities van de schuldeisers onherroepelijk worden vastgelegd (worden ‘gefixeerd’).508 Iedere schuldeiser verwerft ook een recht dat iedere andere schuldeiser proportioneel geen groter bedrag uitbetaald krijgt dan hijzelf. Alle schuldeisers moeten vanaf de toelating tot de regeling aldus op gelijke voet worden behandeld.509 Dit gelijkheidsbeginsel of paritas creditorum hangt nauw samen met het fixatiebeginsel. 184.

De Belgische wet spreekt dienaangaande van het ontstaan van een toestand van samenloop

tussen de schuldeisers.510 Het gelijkheidsbeginsel in de collectieve schuldenregeling kan ook worden afgeleid uit artikel 1675/7, §3, tweede gedachtestreep Gerechtelijk Wetboek. Ingevolge deze 503

Hiermee wordt zowel de Belgische collectieve schuldenregeling als de Nederlandse wettelijke schuldsaneringsregeling voor natuurlijke personen bedoeld. 504 Art. 299 lid 1 sub a Fw. 505 Art. 299 lid 1 sub b-e Fw. 506 E. VAN ACKER et al., Praktische gids voor schuldbemiddelaars, supra noot 237, 35. 507 B. WESSELS, Schuldsaneringsregeling voor natuurlijke personen, supra noot 73, 149. 508 Zie MvT, Parl.St. Kamer 1996-97, nr. 1073/1, 29. 509 E. VAN ACKER et al., Praktische gids voor schuldbemiddelaars, supra noot 237, 38. 510 e Art. 1675/7 §1, 1 lid Ger.W.

115

bepaling is het voor de schuldenaar verboden om, behoudens toestemming van de rechter, enige daad te stellen die een schuldeiser zou bevoordelen. Dit moet meteen de handhaving van het gelijkheidsbeginsel garanderen. Dit betekent dat de schuldenaar vanaf het ontstaan van de samenloop in principe geen schuldeisers meer bij voorrang mag betalen; compensatie tussen een schuld in de boedel en een schuldvordering is in beginsel uitgesloten511 en schuldeisers kunnen geen voorrangsposities meer verwerven, bijvoorbeeld door het inschrijven van een hypotheek. Het moet opgemerkt dat op het principe dat compensatie niet langer mogelijk is uitzonderingen bestaan. Zo moet naar analogie van de vaststaande rechtspraak in het faillissement ook bij collectieve schuldenregeling worden aanvaard dat compensatie wél mogelijk is indien de wederzijdse vorderingen ‘verknocht’ of ‘connex’ zijn, op voorwaarde dat beide bestaan vóór het intreden van de samenloop.512 Dit is het geval indien zij uit dezelfde oorzaak voortspruiten. Beide vorderingen moeten zo niet in juridische, dan toch in economisch opzicht elkaars tegenpool zijn.513 Dit is een feitenkwestie. Ook blijft compensatie van fiscale vorderingen en tegoeden mogelijk gedurende de insolvabiliteitsprocedure.514 De Belgische wetgever heeft dit laatste uitdrukkelijk bepaald.515 Ook stelt de vraag zich of de schuldeiser van een achtergestelde lening omwille van de gelijkheid van de schuldeisers aldus meer rechten kan verkrijgen dan hij aanvankelijk had door op gelijke voet te staan met de andere schuldeisers bij de verdeling van de beschikbare gelden.516 Het hof van beroep te Antwerpen is de mening toegedaan van niet. Het feit dat de collectieve schuldenregeling voorziet dat dat de verdeling plaatsvindt met inachtneming van de gelijkheid van de schuldeisers, doet volgens het hof geenszins afbreuk aan de conventioneel bedongen achterstelling die een schuldeiser vrijwillig op zich heeft genomen en die een modaliteit van zijn schuldvordering uitmaakt.517 Op de positie van de bevoorrechte schuldeisers wordt later teruggekomen.518

511

De Wet Financiële Zekerheden van 15 december 2004 (BS 1 februari 2005) leek verandering te brengen aan dit principe totdat het Grondwettelijk Hof de regeling ten aanzien van natuurlijke personen die geen kooplieden zijn wegens schending van het gelijkheidsbeginsel ongrondwettelijk verklaarde (GwH 27 november, nr. 167/2008). Voor meer uitleg zie: VERENIGING NEDERLANDSTALIGE LICENTIATEN EN MASTERS IN HET NOTARIAAT EN NATIONALE VERENIGING VAN KANDIDAAT-GERECHTSDEURWAARDERS, Knelpunten collectieve schuldenregeling, rangregeling en evenredige verdeling, Brussel, Larcier, 2009, 8-11. 512 VERENIGING NEDERLANDSTALIGE LICENTIATEN EN MASTERS IN HET NOTARIAAT EN NATIONALE VERENIGING VAN KANDIDAAT-GERECHTSDEURWAARDERS, Knelpunten collectieve schuldenregeling, rangregeling en evenredige verdeling, Brussel, Larcier, 2009, 8. 513 E. VAN ACKER et al., Praktische gids voor schuldbemiddelaars, supra noot 237, 39. 514 E. VAN ACKER et al., Praktische gids voor schuldbemiddelaars, supra noot 237, 40-43. 515 Art. 344 Programmawet 27 december 2004, BS 31 december 2004, 87006, gewijzigd door art. 194 Programmawet 22 december 2008, BS 29 december 2008. 516 E. VAN ACKER et al., Praktische gids voor schuldbemiddelaars, supra noot 237, 43. 517 Antwerpen 10 januari 2006, AR 2003/AR/2039. 518 Infra nr. 194.

116

185.

Het gelijkheidsbeginsel in de wsnp kan worden afgeleid uit de artikelen 306, 307 en 308

Faillissementswet. Deze bepalingen bevatten bijzondere regelingen die ertoe strekken te voorkomen dat een schuldeiser op een vordering die onder de werking van de schuldsaneringsregeling valt, anders dan ten laste van de boedel betaling zou ontvangen.519 Op grond van artikel 306 Faillissementswet is iedere betaling ten laste van niet tot de boedel behorende goederen van de schuldenaar verricht op vorderingen ten aanzien waarvan de schuldsaneringsregeling werkt nietig. Dit artikel beoogt een doorbreking van het beginsel van gelijke behandeling van de schuldeisers tegen te gaan. Betaling op onder de werking van de schuldsaneringsregeling vallende vorderingen behoort uit de boedel te geschieden. De schuldenaar moet niet één of meer van die schuldeisers in een betere positie brengen door betaling uit zijn niet tot de boedel behorende middelen520, zoals het vtlb. In artikel 307 Faillissementswet is, in tegentelling tot het Belgisch Gerechtelijk Wetboek, een uitdrukkelijke regeling opgenomen omtrent schuldvergelijking: “Hij die zowel schuldenaar als schuldeiser is van de persoon ten aanzien van wie de schuldsaneringsregeling is uitgesproken, kan zijn schuld met zijn vordering ten aanzien waarvan de schuldsaneringsregeling werkt, slechts verrekenen indien beide zijn ontstaan vóór de uitspraak tot de toepassing van de schuldsaneringsregeling.” Enerzijds volgt hieruit dat de schuldeiser een vordering die ten tijde van de toepassingsverklaring van de wsnp bestaat en bijgevolg onder de werking van de schuldsaneringsregeling valt, niet meer mag verrekenen met zijn schuld aan de wsnp-schuldenaar die is ontstaan ná de uitspraak tot toepassing van de regeling. Indien dat wel het geval zou zijn, zou dat de schuldeiser in een betere positie brengen tegenover andere schuldeisers die onder de werking van de schuldsaneringsregeling vallen521 en aldus de paritas creditorum verbreken. Anderzijds is een verrekening wel mogelijk indien zowel de schuldvordering als de schuld is ontstaan vóór de uitspraak tot de toepassing van de schuldsaneringsregeling. Hierin verschilt de Nederlandse regeling van de Belgische. Tot slot luidt artikel 308 Faillissementswet als volgt: “Een betaling door de schuldenaar anders dan ten laste van de boedel verricht, wordt niet toegerekend op een vordering ten aanzien waarvan de schuldsaneringsregeling werkt.” Deze bepaling zou overbodig zijn indien het betrekking zou hebben op de betaling die in artikel 306 Faillissementswet nietig wordt verklaard. Artikel 308 heeft echter een andere situatie op het oog; het beoogt het geval waarbij de schuldenaar ten aanzien van een schuldeiser tegelijkertijd een schuld heeft ten aanzien waarvan de schuldsaneringsregeling werkt én een nieuwe schuld die is ontstaan na de uitspraak tot de toepassing van de wsnp. Ingevolge artikel 519

B. WESSELS, Schuldsaneringsregeling voor natuurlijke personen, supra noot 73, 174. Ibid. 521 B. WESSELS, Schuldsaneringsregeling voor natuurlijke personen, supra noot 73, 175. 520

117

308 Faillissementswet moet de schuldeiser de betaling die hij ontvangt vanwege de wsnpschuldenaar toerekenen op zijn nieuwe vordering. Een toerekening op zijn eerdere vordering die onder de werking van de schuldsaneringsregeling valt, zou immers een bevoorrechting betekenen ten opzichte van de andere schuldeisers in de boedel. Bovendien zou de schuldenaar de nieuwe vordering die niet onder de werking van de wsnp valt alsnog moeten voldoen. 3.1.3 Boedelschulden / nieuwe schulden 3.1.3.1 Algemeen 186.

Bovenstaande principes gelden ten aanzien van alle schulden die onder de werking van de

schuld(sanerings)regeling vallen. Zoals vermeld, zijn dit in beginsel alle bestaande schulden op het ogenblik van de toepassingsverklaring van de schuld(sanerings)regeling. Men spreekt ook wel van schulden of schuldeisers in de boedel. Daarnaast kunnen in de loop van de schuld(sanerings)regeling nieuwe schulden ontstaan. Deze schulden vallen niet onder de werking van de insolventieregeling. Deze nieuwe schuldeisers ondergaan aldus niet de gevolgen van de toepassing van de schuld(sanerings)regeling. Hun rechten worden niet gefixeerd en er ontstaat geen samenloop met andere schuldeisers waarbij het gelijkheidsbeginsel vooropstaat. 187.

Het ontstaan van nieuwe schulden houdt verband met het feit dat de beschikking van

toelaatbaarheid op zich geen invloed heeft op de lopende overeenkomsten, of zogenaamde duurovereenkomsten.522 Deze lopen gewoon door. Wel blijven voor de partijen de gemeenrechtelijke en conventionele523 sanctie- en beëindigingsmechanismen van toepassing, behoudens enkele uitzonderingen opgenomen in de Wsnp.524 In Nederland heeft de wederpartij van de toegelaten schuldenaar ook een middel om de bewindvoerder te dwingen zich uit te laten of hij de overeenkomst in stand wil laten. 525 Indien de bewindvoerder verklaart de overeenkomst gestand te willen doen, dan zal hij voor de nakoming ervan een zekerheid moeten stellen. 188.

Met betrekking tot de nieuwe schulden wordt een onderscheid gemaakt tussen

boedelschulden (schulden van de boedel) en andere nieuwe schulden. Het onderscheid tussen beide 522

België: E. VAN ACKER et al., Praktische gids voor schuldbemiddelaars, supra noot 237, 50; Nederland: B. WESSELS, Schuldsaneringsregeling voor natuurlijke personen, supra noot 73, 165-167. 523 Bijvoorbeeld het uitdrukkelijk ontbindend beding (A. DE WILDE, Boedelschulden in het insolventierecht, Antwerpen, Intersentia, 2005, 457). 524 Hier wordt eveneens in §5 van dit hoofdstuk verder op ingegaan. Infra nrs. 215 et seq. 525 Art. 313 j° art. 37 Fw.

118

ligt hem in de voorrangsregeling. Een boedelschuldeiser wordt voldaan vóórdat er uitdelingen worden gedaan aan de schuldeisers in de boedel. De reden waarom deze schuldeisers niet aan de samenloop zijn onderworpen en hun vorderingen bij voorrang worden uitbetaald, ligt hierin dat indien hen geen dergelijke voorrangspositie zou worden verleend, niemand bereid zou zijn om te contracteren met de schuldenaar526 (België) of verrichtingen te doen ten aanzien van de boedel (Nederland). De regeling of nieuwe schulden nu al dan niet boedelschulden uitmaken, is verschillend in België en Nederland. Dit houdt verband met het verschillend regime inzake de omvang van de boedel en de verschillende werking van de insolventieregeling ten aanzien van de schuldenaar. In België vallen alle goederen in de boedel en komt het normale vermogensbeheer van de boedel toe aan de schuldenaar zelf. Alle nieuwe schulden in kader van dat normale vermogensbeheer vormen bijgevolg boedelschulden. In Nederland wordt daarentegen een onderscheid gemaakt tussen de goederen die in de boedel vallen en beheerd worden door de bewindvoerder enerzijds en de inkomsten, onder het zelfstandige beheer van de schuldenaar, die niet in de boedel vallen anderzijds. Enkel nieuwe schulden i.v.m. de eerste categorie goederen zullen als boedelschulden worden aanzien. Ook voor wat de positie van de overige nieuwe niet-boedelschuldeisers betreft, verschilt de regeling in België en Nederland. In beginsel vallen hun schuldvorderingen buiten de boedel; de schuld(sanerings)regeling werkt immers niet ten aanzien van deze schulden. In België bestaan afwijkingen van dit principe; sommige nieuwe niet-boedelschuldeisers worden alsnog tot de schuldenregeling toegelaten. In Nederland is dit laatste ondenkbaar. De schuldenaar zal met zijn eigen – beperkte – middelen de nieuwe niet-boedelschuldeisers moeten voldoen. Nieuwe nietboedelschuldeisers toelaten tot de wsnp en vergoeden vanuit de boedel is geen optie. 3.1.3.2 België 189.

In België worden boedelschulden in de collectieve schuldenregeling gedefinieerd als schulden

die ontstaan in de loop van de collectieve schuldenregeling en die ofwel kaderen binnen een normaal vermogensbeheer door de schuldenaar, ofwel voortspruiten uit handelingen die het normaal vermogensbeheer te buiten gaan maar waarvoor toestemming van de rechter527 van de schuldbemiddelaar werd bekomen.528 Als boedelschulden worden onder meer beschouwd: - de huur van de woning van de schuldenaar, voor zover deze binnen redelijke perken blijft; 526

E. VAN ACKER et al., Praktische gids voor schuldbemiddelaars, supra noot 237, 36. I.v.m. art. 1675/7, §3 Ger.W.: supra nr. 168. 528 E. VAN ACKER et al., Praktische gids voor schuldbemiddelaars, supra noot 237, 36. 527

119

- de energie- en waterfacturen; - schulden voortspruitend uit dagelijkse aankopen; - noodzakelijk gezondheidskosten; - premies voor de brand- en autoverzekering; - belastingschulden.529 Eén categorie van boedelschulden wordt expliciet in de wet geregeld, nl. onderhoudsschulden. Luidens artikel 1675/7, §3, tweede gedachtestreep Gerechtelijk Wetboek mag de schuldenaar zonder toestemming van de rechter geen daad stellen die een schuldeiser zou bevoordelen, behoudens de betaling van een onderhoudsschuld voor zover deze geen achterstallen betreft. Uit deze bepaling is afgeleid dat de tijdens de procedure vervallen onderhoudsgelden boedelschulden zijn.530 Deze ruime Belgische opvatting betekent niet dat alle schulden die ontstaan zijn tijdens de insolventieprocedure automatisch boedelschulden zijn. Theoretisch worden voor de behandeling van de overige nieuwe schulden twee mogelijke posities denkbaar geacht531: 1) De nieuwe schulden worden niet voldaan uit de boedel: deze schuldeisers blijven geheel buiten de schuldenregeling. Schulden die voortspruiten uit handelingen die het normaal vermogensbeheer te buiten gaan (bijvoorbeeld de aankoop van een wagen, het sluiten van een

huurcontract)

en

die

werden

aangegaan

zonder

toestemming

van

de

schuldbemiddelingsrechter vallen onder deze categorie.532 In beginsel zijn zij zelfs niet tegenwerpbaar aan de schuldeisers.533 In de praktijk zullen dergelijke handelingen, indien zij verantwoord voorkomen, echter worden geregulariseerd door een achteraf verleende toestemming van de rechter (bijvoorbeeld wanneer de schuldenaar een huurcontract met een redelijk bedongen huurprijs sluit zonder voorafgaande toestemming van de rechter).534 2) De nieuwe schuldeisers worden toegelaten in de collectieve schuldenregeling en delen vanaf dat ogenblik mee, zonder dat vroegere uitkeringen kunnen worden aangetast. Onder deze categorie vallen schulden uit rechtsfeiten die plaatsgrijpen tijdens de collectieve

529

E. VAN ACKER et al., Praktische gids voor schuldbemiddelaars, supra noot 237, 36. Ibid. 531 E. DIRIX en A. De WILDE, “Materieelrechtelijke aspecten van de collectieve schuldenregeling”, supra noot 33, (17) 39-40. 532 532 E. VAN ACKER et al., Praktische gids voor schuldbemiddelaars, supra noot 237, 37. 533 Art. 1675/7, §5 Ger.W. Supra nr. 173. 534 E. VAN ACKER et al., Praktische gids voor schuldbemiddelaars, supra noot 237, 37. 530

120

schuldenregeling vallen. Als voorbeelden kunnen schulden ontstaan uit een onrechtmatige daad van de schuldenaar of uit contractuele wanprestatie aangehaald worden.535 3.1.3.2 Nederland 190.

In Nederland komen enkel schulden in kader van het beheer van de boedel als

boedelschulden in aanmerking. Het salaris van de bewindvoerder536, publicatiekosten537 en – indien een bedrijf wordt voortgezet – de door de schuldenaar met toestemming van de bewindvoerder gemaakte bedrijfsschulden538 zijn enkele voorbeelden van boedelschulden die van wetswege zijn ontstaan.539 Het systeem van de schuldsaneringsregeling verzet zich tegen het feit dat alle ontstane schulden gedurende de looptijd van de wsnp in de boedel zouden vallen. Hoewel de toepassing van de schuldsaneringsregeling in beginsel geen invloed heeft op de lopende duurovereenkomsten, kan het niet de bedoeling zijn dat alle overeenkomsten zonder meer ten behoeve en ten laste van de boedel zouden moeten worden voortgezet. De boedelschulden zouden in dat geval te hoog oplopen. Het is eerder de bedoeling dat de schuldenaar zijn uitgavenpatroon bijschaaft. Hij zal zich moeten beperken tot de voorziening in primaire levensbehoeften en een einde moeten maken aan enkele overeenkomsten. De noodzakelijk overeenkomsten (zoals huur, gas, water en elektriciteit) zal de schuldenaar ten behoeve en ten laste van zichzelf moeten voortzetten. Hij beschikt daartoe over het, eventueel verhoogd, vrij te laten bedrag dat hij zelfstandig beheert. Ontstaan bij de verderzetting van die lopende overeenkomsten gedurende de schuldsaneringsregeling nieuwe schulden, dan vallen zij buiten de boedel. Deze schulden (huurpenningen, energielasten, alimentatietermijnen en dergelijke) dient de schuldenaar zelf uit eigen middelen te voldoen.540 Slaagt hij daar niet in, dan kunnen de nieuwe schuldeisers een beroep doen op hun executierechten. Wederom legt de Wsnp in vergelijking met de Belgische regeling een grotere verantwoordelijkheid bij de schuldenaar. Er dient wel opgemerkt dat de wsnp-schuldenaar, in tegenstelling tot wat men zou vermoeden, wel degelijk een boedelschuld kan teweegbrengen. De boedel is immers aansprakelijk voor

535

E. DIRIX en A. De WILDE, “Materieelrechtelijke aspecten van de collectieve schuldenregeling”, supra noot 33, (17) 40 en E. VAN ACKER et al., Praktische gids voor schuldbemiddelaars, supra noot 237, 37. 536 Art. 320 lid 7 Fw. 537 Art. 320 lid 8 Fw. 538 Supra nr. 177. 539 B. WESSELS, Schuldsaneringsregeling voor natuurlijke personen, supra noot 73, 169. 540 Cfr. MvA, Kamerstukken II 1993/94, 22969, 6, p.4 en B. WESSELS, Schuldsaneringsregeling voor natuurlijke personen, supra noot 73, 169-170.

121

verbintenissen van de schuldenaar voor zover deze ten gevolge daarvan is gebaat, ook al was de schuldenaar niet bevoegd deze verbintenissen aan te gaan.541 3.2 Uitzonderingen 3.2.1 België 191.

Op voorgaand algemeen principe dat de collectieve schuldenregeling werkt ten aanzien van

alle bestaande schulden op het ogenblik van de beschikking van toelaatbaarheid (en niet voor gedurende de looptijd ontstane boedelschulden) kent de Belgische wet geen uitzonderingen. Dit heeft tot gevolg dat ook de bevoorrechte schuldeisers de gevolgen van de toepassingsverklaring ondergaan. Zij vallen eveneens in de samenloop en worden op gelijke voet behandeld als de overige schuldeisers in de boedel. Hun executierechten worden eveneens geschorst zodat de toegelaten schuldenaar ook tegenover hen geniet van de bescherming die de gerechtelijk procedure biedt. In de collectieve schuldenregeling wordt het principe van de gelijkheid onder de schuldeisers m.a.w. nog verder doorgedreven dan in andere gevallen van samenloop. De wet bepaalt zelfs uitdrukkelijk dat vanaf de beschikking van toelaatbaarheid de gevolgen van de zakelijke zekerheden en van de voorrechten geschorst zijn tot het einde, de verwerping of de herroeping van de aanzuiveringsregeling, behalve in geval van tegeldemaking van het vermogen.542 De schorsing van de gevolgen van de zakelijke zekerheden en van de voorrechten houdt concreet in dat de zakelijke zekerheden en de voorrechten niet van toepassing zijn op de lopende inkomsten van de schuldenaar, die bijgevolg steeds pondspondsgewijs onder de schuldeisers moeten worden verdeeld.543 Schuldeisers die beschikken over een algemeen voorrecht op alle roerende goederen en die zich bijgevolg in normale omstandigheden bij voorrang uit de inkomsten zouden kunnen laten betalen, kunnen in de collectieve schuldenregeling dit voorrecht niet laten gelden.544 De zakelijke zekerheden moeten daarentegen wel in acht genomen worden bij de tegeldemaking van het vermogen. Wanneer goederen worden verkocht, dient bij de verdeling van de verkoopopbrengst rekening te worden gehouden met de zakelijke zekerheden.545 Merk op dat hoewel vereffening niet centraal staat in de collectieve schuldenregeling, de tegeldemaking van goederen niet ongewoon is, en dat zowel bij de minnelijke aanzuiveringsregeling, eventueel als onderdeel van het akkoord met

541

A contrario afgeleid uit art. 313 j° art. 24 Fw. e Art. 1675/7, § 1, 3 lid Ger.W. 543 E. VAN ACKER et al., Praktische gids voor schuldbemiddelaars, supra noot 237, 38-39. 544 Cass. 31 mei 2001, RW 2001-02, 596. 545 E. VAN ACKER et al., Praktische gids voor schuldbemiddelaars, supra noot 237, 39. 542

122

de

schuldeisers,

als

bij

de

gerechtelijke

aanzuiveringsregeling.

Een

gerechtelijke

aanzuiveringsregeling met kwijtschelding van schulden ex artikel 1675/13 Gerechtelijk Wetboek gaat zelfs gepaard met een verplichte tegeldemaking van de niet voor beslag vatbare goederen. Deze vorm van gerechtelijke aanzuiveringsregeling komt m.a.w. neer op een vereffening zoals bij de wsnp.546 192.

Hoewel wettelijk geen uitzonderingen werden voorzien op de gelijke behandeling van alle

schuldeisers in de boedel, moet dit principe toch enigszins genuanceerd worden. De regels in het kader van de collectieve schuldenregeling moeten immers met een zekere flexibiliteit worden toegepast opdat de insolventieregeling succesvol zou kunnen aflopen. Zo zullen bepaalde schuldeisers, mits de noodzakelijke toestemming van de rechter547, toch bij voorrang kunnen worden betaald wanneer dat gunstig is voor de boedel. Zo is het bijvoorbeeld denkbaar dat een huurachterstal bij voorrang wordt betaald om de uitzetting van de schuldenaar uit zijn woning te vermijden.548 3.2.2 Nederland 193.

In tegenstelling tot de Belgische regeling, plaatst de Wsnp wel enkele schulden buiten de

boedel, hoewel zij reeds bestaan op het ogenblik van de toelating tot de schuldsaneringsregeling en dus principieel in de boedel vallen. De Wsnp voorziet m.a.w. wel uitzonderingen op de algemene regel dat alle bestaande schuldeisers op het ogenblik van de toelating tot de regeling in de boedel vallen. 194.

In artikel 299a Faillissementswet werd een eerste minder belangrijke uitzondering

opgenomen. Zo bepaalt dit artikel dat de schuldsaneringsregeling niet werkt ten aanzien van studieschulden waarop de ‘Wet studiefinanciering 2000’ van toepassing is. Deze wet kent immers een eigen stelsel van terugbetaling.549 Zolang de schuldsaneringsfase van toepassing is, wordt de aflosfase in dit stelsel van studieterugbetaling opgeschort.550 Na de beëindiging van de wsnp herleeft de afbetalingsplicht voor de studieschulden weer. In beginsel wordt er na het aflopen van de wsnp

546

Infra nrs. 281 et seq. Art. 1675/7, §3 Ger.W. 548 E. VAN ACKER et al., Praktische gids voor schuldbemiddelaars, supra noot 237, 38. 549 Artikelen 6.1 - 6.17 wet 29 juni 2000 houdende de intrekking van de Wet op de studiefinanciering en vervanging door de Wet studiefinanciering 2000, Stb. 2000, 286. 550 Art. 299a lid 2 Fw. 547

123

verwacht dat de schuldenaar geen problemen meer zal kennen om deze afbetalingsplicht te vervullen.551 195.

Veel belangrijker is de werking van de wsnp ten aanzien van de bevoorrechte schuldeisers.

Ingevolge het derde lid van artikel 299 lid 3 Faillissementswet552 werkt de schuldsaneringsregeling in beginsel niet ten aanzien van pand- en hypotheekhouders. Er wordt in de werking van de wsnp ten aanzien van de schuldeisers onder de schuldeisers aldus een onderscheid gemaakt tussen de ‘separatisten’ en de ‘concurrenten’. Met de separatisten worden noch de preferente schuldeisers bedoeld, zoals het UWV of de fiscus, noch de schuldeisers met een algemeen of bijzonder voorrecht. Deze laatsten worden in de wsnp allen tot de concurrenten gerekend. Pand- en hypotheekhouders kunnen hun recht uitoefenen alsof de insolventieprocedure niet bestond.553 De verkoop van het verbonden goed en de verdere afwikkeling geschiedt, overeenkomstig het gemeen recht, buiten de boedel.554 Hierin verschilt de wsnp met de Belgische collectieve schuldenregeling. In België vallen de bevoorrechte schuldeisers eveneens in de boedel. De zekerheidsrechten worden zelfs opgeschort.555 Deze bijzondere positie van de separatisten in Nederland moet echter op drieërlei vlakken worden genuanceerd: 1. Indien de opbrengst van de verbonden goederen niet toereikend is om de pand- of hypotheekhouder te voldoen zullen de restschulden in de boedel vallen en alsnog de werking van de wsnp ondergaan.556 2. In beginsel beschermt de gerechtelijke procedure de wsnp-schuldenaar enkel tegenover schuldeisers ten aanzien waarvan de schuldsaneringsregel werkt. Toch kan de rechter of rechter-commissaris een afkoelingsperiode557 afkondigen waarbinnen geen enkele schuldeiser, dus ook de separatisten niet, tot executie kan overgaan. 3. In de praktijk komt het voor dat de separatisten zich als niet-separatist zullen gedragen.558 Zij weten immers dat de bewindvoerder tot vereffening van de boedel zal overgaan en de verbonden goederen zal verkopen. De opbrengst valt dan wel in de boedel, maar de

551

A.R. VAN DER WINKEL en J.M. MARSMAN, Schuldsanering natuurlijke personen, supra noot 156, 47. Een schakelbepaling dat de artikelen 57 tot en met 59a Fw. inzake de rechten van pand- en hypotheekhouders bij faillissement van overeenkomstige toepassing verklaart tijdens de wsnp. 553 Art. 299 lid 3 j° art. 57 lid 1 Fw. 554 B. WESSELS, Schuldsaneringsregeling voor natuurlijke personen, supra noot 73, 153. 555 Supra nr. 191. 556 Art. 299 lid 3 j° art. 59 Fw. 557 Infra nr. 222. 558 Zie B. WESSELS, Schuldsaneringsregeling voor natuurlijke personen, supra noot 73, 153-154. 552

124

bewindvoerder zal bij de uitdeling ervan rekening moeten houden met de zakelijke zekerheidsrechten. Voor de schuldeiser met een zakelijke zekerheid blijft het eindresultaat m.a.w. gelijk. Hij zal zich dan ook de moeite besparen om zelf tot executie over te gaan. 3.3.3 Conclusie 196.

Net zoals ten aanzien van de positie van de schuldenaar geldt ook voor de positie van de

schuldeisers dat de Belgische collectieve schuldenregeling en de Nederlandse Wsnp blijk geven van grote theoretische verschilpunten. Toch moet ook hier vastgesteld worden dat de concrete uitwerking en regeling van die positie deze verschillen in feite wegwerkt. Theoretisch komen de bevoorrechte schuldeisers in België in samenloop met de gewone schuldeisers en worden ze op gelijke voet behandeld. Komt het echter tot een tegeldemaking van de met een zakelijke zekerheid belaste goederen, herleven de voorrangsrechten. In Nederland vallen de separatisten in theorie buiten de boedel en kunnen zij hun bevoorrechte executierechten probleemloos uitoefenen op de goederen in de boedel. Toch zullen restschulden naderhand in de boedel vallen. Bovendien kan de rechter(-commissaris) hun executierechten schorsen door de afkondiging van een afkoelingsperiode. 3.3 Aangifte/aanmelding schuldvorderingen en nazicht/verificatie 3.3.1 België 197.

Opdat de procedure ten aanzien van de schuldeisers correct zou verlopen, is het natuurlijk

van uiterst belang een juist en volledig overzicht te hebben van de schuldsituatie van de toegelaten schuldenaar. Alle schuldeisers moeten betrokken worden en de exacte schuldvorderingen moeten gekend zijn. Om dit doel te bereiken vereist de Belgische collectieve schuldenregeling een actieve rol van zowel de verschillende schuldeisers als van de schuldbemiddelaar. 3.3.1.1. Actieve rol schuldeisers 198. griffier

Hoger werd meegegeven dat de in het verzoekschrift opgenomen schuldeisers door de in

kennis

worden

gebracht

van

de

toelatingsbeschikking

tot

de

collectieve

schuldenregeling.559 199.

Zij worden eveneens verwittigd dat zij uiterlijk één maand na deze kennisgeving aangifte

moeten doen van hun schuldvordering bij de schuldbemiddelaar. Daartoe verkrijgen zij een formulier

559

Supra nr. 150; art. 1675/9 § 1, 2° Ger.W.

125

van aangifte. Zij kunnen deze aangifte verrichten hetzij bij een ter post aangetekende brief met ontvangstbericht, hetzij bij aangifte op het kantoor van de schuldbemiddelaar. In dit laatste geval verleent de schuldbemiddelaar, of zijn gemachtigde, een gedagtekend en ondertekend ontvangstbericht.560 Indien de aangifte niet op de wettelijk voorziene wijze plaatsvindt, voorziet de wet geen duidelijke sanctie; de schuldbemiddelaar kan zo’n aangifte zonder meer aanvaarden.561 Wanneer de schuldbemiddelaar een onregelmatige aangifte ontvangt en deze buiten beschouwing wenst te laten, is hij er volgens TAELMAN en BROECKX minstens toe gehouden de betrokken schuldeiser uit te nodigen deze aangifte te regulariseren. Ook menen zij dat bij gebreke hieraan, de schuldbemiddelaar het risico loopt zijn aansprakelijkheid in het gedrang te brengen.562 200.

De aangifte omschrijft de aard van de schuldvordering alsmede de verantwoording ervan, het

bedrag ervan in hoofdsom, interesten en kosten, de eventuele redenen van voorrang, alsook de procedures waartoe ze aanleiding kan geven.563 Het Hof van Cassatie vereist een strikte toepassing van deze bepaling. Een loutere overmaking van het afschrift van een veroordelend vonnis, dat de schuldeiser een titel verschaft, voldoet niet.564 201.

Doet de schuldeiser geen aangifte binnen de wettelijk gestelde termijn, dan brengt de

schuldbemiddelaar hem bij een ter post aangetekende brief met ontvangstbewijs ervan op de hoogte dat hij over een laatste termijn van vijftien dagen beschikt om alsnog die aangifte te doen. Indien de schuldeiser opnieuw in gebreke blijft, zal hij zijn recht verliezen om zich te verhalen op de schuldenaar en de personen die voor hem een persoonlijke zekerheid hebben gesteld. Wel herwint hij dit recht indien de minnelijke aanzuiveringsregeling wordt afgewezen of herroepen.565 3.3.1.2 Actieve rol schuldbemiddelaars 202.

Op de schuldbemiddelaar rust de verplichting de op naam van de schuldenaar opgestelde

berichten van beslag, delegatie, overdracht en collectieve schuldenregeling na te zien alsook de gegevens die op naam van de schuldenaar geregistreerd zijn in de Centrale voor Kredieten aan Particulieren van de Nationale Bank van België te raadplegen.566

560

e

Art. 1675/9 §2, 1 lid Ger.W. E. VAN ACKER et al., Praktische gids voor schuldbemiddelaars, supra noot 237, 144. 562 P. TAELMAN en K. BROECKX, “Procedurele aspecten van de collectieve schuldenregeling”, supra noot 367, (73) 88. 563 e Art. 1675/9 §2, 2 lid Ger.W. 564 Cass. 5 september 2008, AR C.06.0673.N/6. 565 Art. 1675/9, §3 Ger.W. 566 Art. 1675/10, §1 Ger.W. 561

126

Hieruit kan afgeleid worden dat de schuldbemiddelaar een actieve rol te spelen heeft in de opsporing van de schuldeisers. Hij doet er goed aan het verzoekschrift na te zien en samen met de schuldenaars trachten de gegevens m.b.t. de schuldeisers te actualiseren of te preciseren indien hij onvolledigheden of onduidelijkheden vaststelt.567 203.

Ten einde een correct schuldoverzicht te bekomen, heeft de schuldbemiddelaar de

bevoegdheid inlichtingen in te winnen bij de schuldenaar, alsook bij derden. De schuldenaar en de derden hebben de plicht de schuldbemiddelaar, indien hij daarom verzoekt, alle noodzakelijke inlichtingen te bezorgen over de door de schuldenaar uitgevoerde verrichtingen en over de samenstelling en de vindplaats van zijn vermogen. Indien de schuldbemiddelaar het nodig acht aanvullende inlichtingen over de vermogenstoestand in te winnen, kan hij zelfs de rechter vragen het beroepsgeheim of de discretieplicht van derden op te heffen en hen te bevelen de gevraagde inlichtingen te verstrekken.568 Derden hebben hiertegen wel een verzetsmogelijkheid. 204.

Merkt de schuldbemiddelaar op dat bepaalde schuldeisers niet werden vermeld of werden

vergeten in het verzoekschrift, zal hij deze alsnog aanschrijven. Wanneer de schuldeiser dit schrijven onbeantwoord laat, verzoekt de schuldbemiddelaar de griffier om hem alsnog overeenkomstig artikel 1675/9 Gerechtelijk Wetboek kennis te geven van de procedure en te verzoeken een aangifte van zijn schuldvordering in te dienen.569 205.

Samenvattend

kan

gesteld

worden

dat

de

Belgische

wetgever

een

grote

verantwoordelijkheid legt bij de schuldbemiddelaar bij het opsporen van de schuldeisers en het bekomen van een juist overzicht van de financiële situatie. Daartoe verleent de wetgever hem wel de nodige bevoegdheden en wettelijke instrumenten. Dit doet echter geen afbreuk aan de plichten en verantwoordelijkheden van de schuldenaar. De verzoeker moet in zijn verzoekschrift volledige openheid van zaken geven over zijn vermogen.570 Verder wordt van hem procedurele goede trouw verwacht. Stelt hij vast schuldeisers te zijn vergeten, duiken nieuwe aanmaningsbrieven op, doen zich feiten voor die van belang zijn voor het verdere verloop van de procedure, dan heeft hij de plicht dit te melden aan de schuldbemiddelaar. De schuldenaar moet er ook niet aan denken bewust schuldeisers achter te houden in zijn verzoekschrift teneinde toegelaten te worden tot de procedure. Indien de schuldbemiddelaar zulke

567

E. VAN ACKER et al., Praktische gids voor schuldbemiddelaars, supra noot 237, 110. e Art. 1675/8, 1 lid Ger.W. 569 E. VAN ACKER et al., Praktische gids voor schuldbemiddelaars, supra noot 237, 111. 570 E. DIRIX en A. De WILDE, “Materieelrechtelijke aspecten van de collectieve schuldenregeling”, supra noot 33, (17) 51. 568

127

onregelmatigheden vaststelt, zal deze de rechter kunnen verzoeken de gerechtelijke procedure te herroepen.571 206.

Daarnaast menen rechtspraak572 en rechtsleer dat de schuldbemiddelaar eveneens belast is

met het nazicht van de aangegeven schuldvordering. Voor wat de wettelijkheid betreft van schuldvordering, lijkt een minimale controle aangewezen. De schuldbemiddelaar zal nagaan of de schuldvordering gebeurlijk verjaard is, een verdacht karakter vertoont en of er een titel bestaat bij betwiste schulden. Toch moet worden benadrukt dat schuldbemiddelaar een onafhankelijk tussenpersoon is en geen advocaat die de belangen behartigt van de schuldenaar.573 207.

In hoeverre rekening moet gehouden worden met betwiste schuldvorderingen verschilt in de

minnelijke en gerechtelijke fase van de procedure. Dit zal dan ook bij de bespreking van de desbetreffende fases aan bod komen.574 3.3.2 Nederland 208.

Teneinde een correct beeld te verkrijgen van de schuldpositie van de wsnp-schuldenaar, kan

het ‘vonnis’, waarbij de toepassing van de wsnp wordt uitgesproken, tevens de vaststelling inhouden van de dag, uur en plaats waarop een verificatievergadering zal worden gehouden.575 Dit is bijeenkomst van schuldeisers met de schuldenaar en de bewindvoerder onder leiding van de rechtercommissaris, waar de vorderingen van de schuldeisers worden vastgesteld.576 Indien de rechter dit niet heeft opgenomen in zijn vonnis, kan de aangestelde rechter-commissaris alsnog op een later tijdstip de verificatievergadering vastleggen.577 De verificatievergadering zal hoe dan ook niet eerder worden gehouden dan twee maanden na de dag van de uitspraak tot toepassing van de wsnp.578 209.

Bij de bepaling van de verificatievergadering zal de rechtbank of de rechter-commissaris

tevens de uiterlijke datum vaststellen waarop de schuldvorderingen door de schuldeisers bij de bewindvoerder moeten worden ingediend.579 Tussen die datum en de dag van de verificatievergadering moeten wel minstens veertien dagen verlopen.580

571

Infra nrs. 297 et seq. Zie o.m. Beslagr. Luik 21 november 2003, Jb.Kred. 2002, 419. 573 E. VAN ACKER et al., Praktische gids voor schuldbemiddelaars, supra noot 237, 145. 574 Infra nrs. 247 en 267/1. 575 Art. 289 lid 1 Fw. 576 A.R. VAN DER WINKEL en J.M. MARSMAN, Schuldsanering natuurlijke personen, supra noot 156, 74. 577 Art. 289 lid 2 Fw. 578 Art. 289 lid 5 Fw. 579 Art. 289 lid 3 Fw. 580 Art. 289 lid 4 Fw. 572

128

210.

Aangezien de rechtbank geen individuele kennisgeving doet aan de schuldeisers van de

toelating tot de wsnp581, rust op de bewindvoerder de verplichting alle bekende schuldeisers bij brieven in kennis te brengen van de gegevens omtrent de verificatievergadering en de uiterste datum waarop zij hun schuldvorderingen moeten aanmelden.582 In vergelijking met de wettelijke verplichtingen van de Belgische schuldbemiddelaar, heeft de bewindvoerder dan weer een opvallend minder grote rol in de opsporing van de schuldeisers. Het is in de eerste plaats de verantwoordelijkheid van de schuldenaar om in zijn verzoekschrift al zijn schuldeisers op te nemen. Daarnaast moeten ook de schuldeisers weten met wie ze contracteren en eventuele insolventieprocedures via de officiële publicaties opmerken. Dit kan onbillijk lijken tegenover de schuldeisers, toch moet dit worden genuanceerd. De wsnp-schuldenaar heeft immers reeds een buitengerechtelijk

schuldhulpverleningstraject

doorlopen.

Tijdens

dat

proces

zal

de

schuldhulpverlener trachten alle schuldeisers op te sporen en te betrekken in de onderhandelingen. In dat kader worden schuldeisers ook op de hoogte gehouden van het mislukken van de minnelijke onderhandelingen en de eventuele wsnp-aanvraag door de schuldenaar. 211.

De indiening van de schuldvorderingen door de schuldeisers geschiedt onder opgave van het

bedrag en de aard van de vordering, vergezeld van bewijsstukken en van een opgave of op voorrecht, pand, hypotheek of retentierecht aanspraak wordt gemaakt.583 De schuldeisers zijn bevoegd van de bewindvoerder een ontvangstbewijs te vorderen.584 212.

De wetgever verplicht de bewindvoerder om de ingezonden schuldvorderingen aan de

administratie en opgaven van de schuldenaar te toetsen en treedt met de schuldeiser in overleg als hij onregelmatigheden opmerkt. Om deze taak goed uit te kunnen voeren, beschikt de bewindvoerder over de bevoegdheid om de administratie van de schuldeiser in te zien en van hem de overlegging van ontbrekende stukken te eisen.585 De bewindvoerder neemt zijn voorlopige standpunten ten aanzien van de schuldvorderingen op in lijsten van betwiste en erkende vorderingen.586 Deze lijsten worden ter griffie van de rechtbank gepubliceerd.587 Alle schuldeisers worden hiervan in kennis gebracht.588

581

Supra nr. 151. Art. 322 Fw. 583 Art. 328 j° art. 110 lid 1 Fw. 584 Art. 328 j° art. 110 lid 2 Fw. 585 Art. 328 j° art. 111 Fw. 586 Art. 328 j° 112 en 113 Fw. 587 Art. 328 j° 114 Fw. 588 Art. 328 j° 115 Fw. 582

129

De bewindvoerder is dus net als de schuldbemiddelaar in België belast met het nazicht van de ingediende schuldvorderingen. In tegenstelling tot de Belgische regeling is deze taak wel expliciet in de wet ingeschreven. 213.

Vervolgens vindt de verificatievergadering plaats. De schuldenaar is verplicht in persoon op

de verificatievergadering te verschijnen teneinde alle inlichtingen te verschaffen die door de rechtercommissaris worden gevraagd.589 Indien de bewindvoerder noch de schuldenaar een vordering betwist, wordt de vordering erkend.590 In geval van betwisting beproeft de rechter-commissaris een schikking. Indien hij partijen niet kan verenigen, en voor zover het geschil niet reeds aanhangig is, verwijst hij partijen naar de rechtbank, zonder dat daartoe een dagvaarding wordt vereist.591 In afwachting van een uitspraak, kan de rechter-commissaris de betwiste rechtsvordering voorwaardelijk toelaten in de insolventieprocedure tot een door hem te bepalen bedrag. Wanneer de voorrang betwist wordt, kan de rechter-commissaris ook deze voorwaardelijk erkennen.592 Ook te laat ingediende vorderingen kunnen alsnog worden geverifieerd door de rechter-commissaris.593 De verificatievergadering eindigt tot slot met de opmaak van het proces-verbaal dat wordt ondertekend door de rechter-commissaris en de griffier.594 214.

In de praktijk was echter gebleken dat schuldeisers op een dergelijke bijeenkomst niet

verschenen. Bij enkele rechtbanken vond de verificatievergadering daarom vaak alleen pro forma plaats. Deze praktijksituatie is thans geformaliseerd in artikel 328a Faillissementswet. 595 Op grond daarvan kan de rechter-commissaris, op verzoek van de bewindvoerder, bepalen dat de verificatievergadering slechts pro forma gehouden zal worden op door hem te bepalen dag en plaats. De bewindvoerder geeft van deze beschikking onmiddellijk kennis aan alle bekende schuldeisers en de schuldenaar.596 De lijsten van voorlopig erkende en betwiste vorderingen worden ter griffie van de rechtbank ter inzage gelegd gedurende acht dagen na dagtekening van de kennisgeving van de pro formazitting, zodat schuldeisers kosteloos inzage kunnen krijgen.597

589

Art. 328 j° art. 116 Fw. A.R. VAN DER WINKEL en J.M. MARSMAN, Schuldsanering natuurlijke personen, supra noot 156, 74. 591 Art. 328 j° art. 122 Fw. 592 Art. 328 j° 125 Fw. 593 Art. 328 j° 127 Fw. 594 Art. 336 Fw. 595 A.R. VAN DER WINKEL en J.M. MARSMAN, Schuldsanering natuurlijke personen, supra noot 156, 74. 596 Art. 328a lid 2 Fw. 597 Art. 328a lid 4 Fw. 590

130

Schuldeisers kunnen daarop binnen acht dagen na dagtekening van de kennisgeving mededeling doen aan de rechtbank dat ze alsnog gebruik wenst te maken van hun recht op een verificatievergadering.598 Meldt niemand zich, dan is de pro formazitting een feit en zullen de vorderingen gelden zoals de bewindvoerder ze eerder voorlopig had vastgesteld.

§5 Bescherming tegen de schuldeisers 5.1 Algemeen 5.1.1 België 215.

Eigen aan de gerechtelijke insolventieprocedures is dat aan de verzoeker-schuldenaar

bescherming wordt geboden tegen de executiemaatregelen van hun schuldeisers. 216.

In België worden ingevolge artikel 1675/7, §2 Gerechtelijk Wetboek alle middelen van

tenuitvoerlegging die strekken tot betaling van een geldsom geschorst. Dit betekent niet alleen dat reeds gelegde beslagen niet meer verder kunnen worden ten uitvoer gebracht, maar ook dat schuldeisers vanaf het ogenblik van toelating tot de procedure geen enkel uitvoerend of bewarend beslag meer kunnen leggen.599 De reeds gelegde beslagen behouden echter wel hun bewarende werking.600 Uit deze formulering dat alle middelen van tenuitvoerlegging worden geschorst, zou kunnen afgeleid worden dat ook schuldeisers wiens vorderingen niet in de boedel vallen, zoals boedelschuldeisers, worden beperkt in hun rechten. En dat er op het vermogen van een persoon die toegelaten is tot de collectieve schuldenregeling geen enkel beslag meer zou kunnen worden gelegd. Het Hof van Beroep te Gent heeft echter geoordeeld dat dit een misverstand is. Boedelschulden zijn niet onderworpen aan de samenloop. Bijgevolg geldt de schorsing van de middelen van tenuitvoerlegging, naar het oordeel van het hof, niet voor de boedelschulden.601 Uiteraard geldt deze schorsing wel ten aanzien van de schuldeisers met een zakelijke zekerheid. Hun vorderingen zijn immers wel onderworpen aan de samenloop. 217.

Het betreft de schorsing van de middelen van tenuitvoerlegging die strekken tot betaling van

een geldsom. Dit wil zeggen dat enkel tenuitvoerleggingen op het vermogen onmogelijk worden 598

Art. 328a lid 2 in fine Fw. MvT, Parl.St. Kamer 1996-97, nr. 1073/1, 30. 600 e Art. 1675/7, §2, 1 lid, laatste zin Ger.W. 601 Gent 19 februari 2008, NJW 2009, 35. 599

131

gemaakt. Het gaat daarbij niet uitsluitend om bewarende en uitvoerende beslagen maar ook bijvoorbeeld om de uitvoering van overdracht van schuldvordering, zoals loonoverdracht, of een pandverzilvering.602 Reële executie, dit is de gedwongen tenuitvoerlegging van veroordelingen om iets te doen, is daarentegen wél nog mogelijk tijdens de collectieve schuldenregeling.603 Dienaangaande werd ook reeds opgemerkt dat schuldeisers blijven beschikken over de gemeenrechtelijke sanctie- en beëindigingsmechanismen i.v.m. hun overeenkomsten met de schuldenaar.604 De schuldeiser kan bijvoorbeeld probleemloos de ontbinding van een overeenkomst vorderen. 218.

De wet voorziet wel één uitzondering op de algemene schorsing van de middelen van

tenuitvoerlegging. Zo zal de gedwongen verkoop van de in beslag genomen goederen worden verdergezet indien de dag van deze verkoop reeds vóór de beschikking van toelaatbaarheid was bepaald en door aanplakking bekendgemaakt. De verkoop geschiedt dan voor rekening van de boedel.605 Hiermee wil de wetgever vermijden dat de schuldenaar louter een verzoek tot collectieve schuldenregeling zou indienen om het verloop van een gedwongen uitvoeringsmaatregel tegen te werken.606 219.

Voorts volgt uit de toelatingsbeschikking ook de schorsing van de loop van de interesten ten

aanzien van de boedel.607 Het betreft alle soorten interesten: gerechtelijke en wettelijke, alsook interesten uit overeenkomst.608 Ook de interesten die zijn gewaarborgd door een hypotheek ondergaan dit lot.609 De schulden lopen aldus niet verder op voor de schuldenaar. Dit maakt het mogelijk de positie van de schuldeisers te fixeren.610 Indien er vervolgens niets bijzonders in de minnelijke of gerechtelijke regeling wordt bepaald over de interesten, zullen zij geschorst blijven en uiteindelijk na afloop

602

MvT, Parl.St. Kamer 1996-97, nr. 1073/1, 30. E. VAN ACKER et al., Praktische gids voor schuldbemiddelaars, supra noot 237, 46. 604 Supra nr. 190. 605 e Art. 1675/7, §2, 2 lid Ger.W. 606 MvT, Parl.St. Kamer 1996-97, nr. 1073/1, 31. 607 Art. 1675/7, §1 Ger.W. 608 Verslag over het wetsontwerp betreffende de collectieve schuldenregeling en de mogelijkheid van verkoop uit de hand van de in beslag genomen onroerende goederen, Parl.St. Kamer 1996-97, nr. 1073/11, 46. 609 Cass. 23 april 2004, JLMB 2004, 1046. 610 Verslag over het wetsontwerp betreffende de collectieve schuldenregeling en de mogelijkheid van verkoop uit de hand van de in beslag genomen onroerende goederen, Parl.St. Kamer 1996-97, nr. 1073/11, 46. 603

132

onverschuldigd blijven.611 Met het oog op het bereiken van een akkoord met de schuldeisers of uit billijkheidsoverwegingen, kan in de minnelijke of gerechtelijke aanzuiveringsregeling bepaald worden dat dat interesten toch zullen worden betaald.612 5.1.2 Nederland 220.

In Nederland kan ingevolge artikel 299 lid 2 Faillissementswet geen beslag gelegd worden op

goederen die tot de boedel behoren voor de voldoening van vorderingen die onder de werking van de schuldsaneringsregeling vallen. Dit laatste is van ontzettend belang. Schuldeisers die niet onder de werking van de wsnp vallen, zoals de separatisten en de boedelschuldeiseres, kunnen dus wel nog overgaan tot executies. Schuldeisers in de boedel kunnen evenmin beslag leggen op goederen die niet tot de boedel behoren zoals het vtlb. Deze goederen zijn slechts vatbaar voor beslag betreffende vorderingen die niet onder de werking van de schuldsaneringsregeling vallen.613 Dit is niet expliciet opgenomen in de wet maar volgen, luidens de memorie van toelichting, wel uit het systeem van de schuldsaneringsregeling en onder meer uit artikel 299, tweede lid Faillissementswet.614 Verder verduidelijkt de memorie dat boedelschuldeisers uiteraard alleen op tot de boedel behorende goederen beslag kan leggen. Wel werd expliciet in de wet opgenomen dat de fiscus geen derdenbeslag kan leggen op inkomsten van de schuldenaar - die al dan niet in de boedel vallen – voor de voldoening van de verschuldigde belastingaanslagen.615 Ook de bevoorrechte vorderingen van de fiscus616 vallen onder de werking van de schuldsaneringsregeling.617 Tot slot kan worden herhaald dat pand- en hypotheekhouders zich slechts kunnen verhalen op de verbonden goederen. Voor restschulden dienen zij immers als concurrente schuldeisers in de boedel op te komen.618

611

Arbh. Antwerpen 7 januari 2010, AR 2009/AA/124 in E. VAN ACKER et al., Praktische gids voor schuldbemiddelaars, supra noot 237, 48. 612 Zie E. DIRIX en A. De WILDE, “Materieelrechtelijke aspecten van de collectieve schuldenregeling”, supra noot 33, (17) 44 en E. VAN ACKER et al., Praktische gids voor schuldbemiddelaars, supra noot 237, 48. 613 In dit opzicht kan worden benadrukt dat het verbod op individueel beslag niet zozeer ter bescherming dient van de wsnp-schuldenaar. De individuele beslagen dienen eerder te eindigen omdat de boedelomvang moet worden gefixeerd met het oog op de liquidatie van het vermogen van de schuldenaar. Een algemeen collectief beslag komt in de plaats (zie B. WESSELS, Schuldsaneringsregeling voor natuurlijke personen, supra noot 73, 161). 614 MvT, Kamerstukken II 1992/93, 22969, 3, p. 45. 615 Art. 301 lid 1 j° art. 19 van de Invorderingswet 1990 (Wet 30 mei 1990 inzake invordering van rijksbelastingen, andere dan invoerrechten en accijnzen, Stb. 1990, 221). 616 Supra nr. 195. 617 MvT, Kamerstukken II 1992/93, 22969, 3, p. 45. 618 Supra nr. 195: art. 299 lid 3 j° art. 59 Fw.

133

221.

Voorts vervallen de gelegde beslagen met ingang van de dag waarop de toepassing van de

schuldsaneringsregeling is uitgesproken.619 Ook worden alle ten tijde van de uitspraak tot de toepassing van de wsnp aangevangen executies geschorst.620 In tegenstelling tot de Belgische regeling, voorziet de Wsnp hierop geen uitzondering. Dit ‘verval’ van de reeds gelegde beslagen is verregaander dan de ‘schorsing’, met behoud van bewarende werking, in het Belgische recht. Wanneer in België de procedure van de collectieve schuldenregeling geen succesvolle afloop kent en vroegtijdig wordt herroepen, kunnen schuldeisers hun reeds gelegd beslag voortzetten. In Nederland zullen zij tot een nieuw beslag moeten overgaan. 222.

Ook kan de rechter die de toepassing van de wsnp uitspreekt of de rechter-commissaris op

verzoek van elke belanghebbende of ambtshalve een afkoelingsperiode afkondigen.621 Gedurende die periode kunnen derden, met uitzondering van de boedelschuldeisers, hun bevoegdheid tot verhaal op tot de boedel behorende goederen of tot opeising van goederen in de macht van de schuldenaar niet uitoefenen dan met de machtiging van de rechter-commissaris.622 Schuldeisers die niet onder de werking vallen van de wsnp, en in het bijzonder de separatisten, kunnen dus ook beperkt worden in hun executierechten. De rechter of rechter-commissaris kondigt deze afkoelingsperiode af voor een termijn van ten hoogste twee maanden. Naderhand kan de rechter-commissaris deze periode eenmaal verlengen met nogmaals een periode van ten hoogste twee maanden.623 De afkoelingsperiode kan beperkt worden tot bepaalde derden en aan voorwaarden verbonden worden.624 223.

Tot slot voorziet artikel 303 lid 1 Faillissementswet dat met ingang van de dag van de

uitspraak tot toepassing van de schuldsaneringsregeling de schuldenaar wettelijke noch bedongen rente verschuldigd is over vorderingen ten aanzien waarvan de schuldsaneringsregeling werkt. Dit is van belang met het oog op de fixatie van de schulden. De schulden lopen niet verder op en worden vastgelegd. Vreemd is de toevoeging van het derde lid aan dit artikel bij de wetswijziging van 2008. Het derde lid bepaalt dat de rechtbank het eerste lid buiten toepassing kan verklaren ten aanzien van rente die

619

Art. 301 lid 3 Fw. Art. 301 lid 2 Fw. 621 Art. 313 j° art. 63a lid 1 Fw. 622 Ibid. 623 Ibid. 624 Art. 313 j° art. 63a lid 2 Fw. 620

134

verschuldigd is over een hypothecaire vordering gevestigd op de eigen woning. Dit is vreemd omdat zo’n vordering niet onder de werking van de wsnp valt en bijgevolg sowieso buiten de toepassing valt van het eerste lid. Deze zienswijze werd bevestigd door de Hoge Raad625 die de wetswijziging overbodig achtte. Rente over een hypothecaire vordering is m.a.w. steeds verschuldigd. Deze wordt door de schuldenaar voldaan uit zijn vrij te laten bedrag. 5.2 Bijzonderheden 5.2.1 Beding van eigendomsvoorbehoud 224.

Het is evident dat de collectieve schuldenregeling, noch de schuldsaneringsregeling enige

invloed heeft op eventuele revindicaties door derden. Derden kunnen in beslag genomen goederen die door de schuldbemiddelaar/bewindvoerder in de boedel werden opgenomen, en waarvan zij kunnen bewijzen eigenaar te zijn, terugvorderen.626 225.

De vraag stelt zich dan ook of schuldeisers die een beding van eigendomsvoorbehoud in hun

overeenkomst met de toegelaten schuldenaar hebben opgenomen, zich kunnen beroepen op hun revindicatierecht. Zij blijven immers eigenaar van de geleverde goederen tot wanneer de schuldenaar de prijs heeft voldaan. 226.

In Nederland wordt die vraag bevestigend beantwoord. Schuldeisers, ten aanzien van wie de

schuldsaneringsregeling werkt en die een beding van eigendomsvoorbehoud hebben, kunnen van de bewindvoerder tot de boedel behorende goederen als hun eigendom terugvorderen. De zaken moeten hiervoor wel individualiseerbaar aanwijsbaar zijn in de boedel.627 Merk wel op dat een machtiging van de rechter-commissaris noodzakelijk is indien een afkoelingsperiode werd ingelast. 227.

In België is het sinds het arrest van het Hof van Cassatie van 7 mei 2010628 duidelijk geworden

dat een schuldeiser geen aanspraak meer kan maken op het beding van eigendomsvoorbehoud om geleverde goederen die in de boedel vallen terug te vorderen nadat een schuldenaar werd toegelaten tot de wsnp. Voorheen bestond hierover discussie in de rechtsleer.629 Hierin verschilt de Belgische collectieve schuldenregeling aldus van de Nederlandse wsnp.

625

HR 13 maart 2009, ECLI:NL:HR:2009:BG7996, NJ 2009/203. Zie o.m. E. DIRIX en A. De WILDE, “Materieelrechtelijke aspecten van de collectieve schuldenregeling”, supra noot 33, (17) 43. Ook in Nederland kan hiervan uitgegaan worden, zich baserend op wat volgt. 627 A.R. VAN DER WINKEL en J.M. MARSMAN, Schuldsanering natuurlijke personen, supra noot 156, 47. 628 Cass. 7 mei 2010, AR C.09.0317.F. 629 Vergelijk E. BALATE et al., Le règlement collectief de dettes, supra noot 248, 73 met. E. DIRIX en A. De WILDE, “Materieelrechtelijke aspecten van de collectieve schuldenregeling”, supra noot 33, (17) 42. 626

135

5.2.2 Retentierecht (exceptio non adimpleti contractus) 228.

In België kan een verkoper niet verplicht worden tot levering van een goed indien de koper

de prijs niet betaalt630 of in staat van onvermogen is geraakt.631 Er mag worden aangenomen dat de schuldenaar die is toegelaten tot de procedure van de collectieve schuldenregeling, in een dergelijke toestand verkeert.632 Niets verhindert de schuldeiser die geconfronteerd wordt met een schuldenaar in de collectieve schuldenaar dit retentierecht uit te oefenen. Het betreft geen middel van tenuitvoerlegging strekkende tot de betaling van een geldsom. Dit recht van de schuldeiser wordt m.a.w. niet geschorst door de toelatingsbeschikking. 229.

In Nederland beschikt een verkoper eveneens over een gelijkaardig retentierecht.633 De

Wsnp schrijft expliciet in de Faillissementswet voor dat de schuldeiser ten aanzien van wie de schuldsaneringsregeling werkt, zijn retentierecht niet verliest door het van toepassing verklaren van de wsnp.634 Verder moduleert de wetgever ook één en ander in geval de schuldeiser daadwerkelijk zijn retentierecht wil uitoefenen ten aanzien van tot de boedel behorende goederen.635 5.2.3 Uithuiszetting door verhuurder 230.

In Nederland voorziet de Wsnp een bijzondere beschermingsregeling in geval van

huurschulden in artikel 305, tweede lid Faillissementswet. Ingevolge dit artikel kunnen huurschulden die dateren van vóór de uitspraak tot de toepassing van de wsnp – en bijgevolg in de boedel vallen – geen grond meer opleveren voor opzegging of ontbinding van de huurovereenkomst. Ook bepaalt de Wsnp dat de tenuitvoerlegging van het vonnis tot ontruiming van de woonruimte, uitgesproken vóór de toepassing van de schuldsaneringsregeling, voor de duur van de schuldsaneringsregeling wordt opgeschort en de huurovereenkomst voor de duur van de schuldsaneringsregeling wordt verlengd.636 Dit op voorwaarde dat de lopende huurpenningen tijdig 630

Art. 1612 BW. Art. 1613 BW. 632 E. VAN ACKER et al., Praktische gids voor schuldbemiddelaars, supra noot 237, 51. 633 Art. 3:290 et seq. BW. 634 Art. 299b lid 1 Fw. 635 Art. 299b lid 2-5 Fw. 636 Art. 305 lid 2 in fine Fw.; VAN DER WINKEL EN MARSMAN bekritiseren deze wetsbepaling. Enerzijds zien zij niet in hoe een bij vonnis ontbonden huurovereenkomst door de wet kan worden verlengd en welke rechtsverhoudingen dit tussen de huurder en verhuurder teweegbrengt. Anderzijds vragen zij zich af welke gevolgen ‘de opschorting’ van de tenuitvoerlegging van het ontruimingsvonnis inhoudt bij de reguliere beëindiging van de schuldsaneringsregeling. Houdt de huurovereenkomst op en kan een verhuurder dan de ontruiming op basis van het ‘oude’ vonnis gewoon verderzetten. Dit kan niet de bedoeling zijn, gezien er op dat ogenblik ofwel geen huurschulden meer zijn ofwel ze omgezet zijn naar niet-afdwingbare natuurlijk vonnissen. 631

136

worden voldaan. De verlenging van de huurovereenkomst en de opschorting van de ontruimingstitel geldt wel niet als het daartoe strekkende vonnis om andere redenen is gewezen dan huurachterstand, bijvoorbeeld wegens overlast, illegale onderhuur of een hennepkwekerij.637 Artikel 305 lid 3 bevestigt dan weer dat verhuurder de bevoegdheid blijft behouden de huur tussentijds te beëindigen indien de schuldenaar zijn lopende huurpenningen tijdens de schuldsaneringsregeling niet voldoet. Dit is logisch gezien de verhuurder in dat geval een boedelschuldeiser is. 231.

In België blijven de gemeenrechtelijke sanctie- en beëindigingsmechanismen daarentegen

wel beschikbaar voor de verhuurder, ook al betreft het huurschulden die reeds voor de toelatingsbeschikking zijn ontstaan en bijgevolg in de boedel vallen. Reële executie, waarbij de schuldenaar door de gerechtsdeurwaarder uit zijn woning wordt gedreven op basis van een vonnis van de vrederechter, blijft bijgevolg mogelijk tijdens de procedure van de collectieve schuldenregeling638 Een bijzondere beschermingsregeling voor de huurder in deze insolventieprocedure werd niet voorzien. De wetgever achtte het immers niet opportuun om de rechtsbescherming van de huurder, die met een uitdrijving wordt geconfronteerd, te regelen in het kader van de collectieve schuldenregeling.639 Uithuiszettingen worden dan ook elders in het Gerechtelijk Wetboek gereglementeerd.640 5.2.4 Nutsvoorzieningen 232.

Net als tegenover de verhuurders voorziet de Wsnp eveneens een bijzondere bescherming

ten aanzien van leveranciers van gas, water, elektriciteit en/of verwarming. Artikel 305 Faillissementswet bepaalt ter zake dat deze leveranciers tijdens de toepassing van de schuldsaneringsregeling niet bevoegd zijn de levering hiervan, benodigd voor de eerste levensbehoeften, op te schorten wegens schulden die zijn ontstaan vóór de toepassing van de wsnp. Deze leveranciers worden m.a.w. beperkt in de uitoefening van hun retentierecht. Bovendien leveren deze schulden in de boedel geen grond op voor de ontbinding van de overeenkomst.641 Werd uitdrukkelijk een ontbindend beding wegens de toelating tot de wsnp voorzien in de overeenkomst, Een letterlijke lezing van artikel 305 lid 2 staat dit echter wel toe (zie A.R. VAN DER WINKEL en J.M. MARSMAN, Schuldsanering natuurlijke personen, supra noot 156, 57-59). 637 A.R. VAN DER WINKEL en J.M. MARSMAN, Schuldsanering natuurlijke personen, supra noot 156, 59. 638 Zie E. VAN ACKER et al., Praktische gids voor schuldbemiddelaars, supra noot 237, 46. 639 MvT, Parl.St. Kamer 1996-97, nr. 1073/1, 30. 640 Art. 1344ter Ger.W. 641 Art. 304 lid 2 Fw.

137

dan kunnen deze leveranciers daar slechts een beroep op doen met goedvinden van de bewindvoerder.642 Voor alle duidelijkheid kan worden herhaald dat de leverancier van deze nutsvoorzieningen wel de verdere levering kan opschorten en/of de lopende overeenkomst beëindigen wanneer de schuldenaar tijdens de toepassing van de schuldsaneringsregeling zijn betalingsverplichtingen jegens hem niet nakomt.643 In tegenstelling tot artikel 305 i.v.m. huurschulden werd dit wel niet expliciet opgenomen in de wet. 233.

In België werden geen gelijkaardige bijzondere maatregelen ten aanzien van leveranciers van

nutsvoorzieningen voorzien in de wet collectieve schuldenregeling. Het vorderen van de ontbinding van de lopende overeenkomst, het beroepen op een uitdrukkelijk ontbindend beding en het uitoefenen van het retentierecht behoren derhalve tot de mogelijkheden van deze leveranciers. Wel moet herhaald644 dat decretale regelingen in Vlaanderen minimale leveringen van water, elektriciteit en gas, tijdens de wintermaanden, garanderen via het systeem van de budgetmeter.

§6 Lot van de persoonlijke zekerheidssteller 6.1 Nederland 234.

In Nederland werkt, luidens artikel 300 Faillisementswet, de schuldsaneringsregeling niet ten

voordele van borgen en andere medeschuldenaren. Zij kunnen derhalve, aangesproken door schuldeisers, aan de toepassingsverklaring van de wsnp geen rechten of verweermiddelen ontlenen.645 Volgens de memorie van toelichting brengt het uitgangspunt dat de schuldsaneringsregeling een regeling beoogt te geven voor een natuurlijke persoon in een problematische schuldensituatie met zich mede dat de toepassing van de wsnp steeds een individuele schuldenaar betreft. Dit betekent dan ook dat andere personen die met de wsnp-schuldenaar zijn verbonden, door de toepassing van de schuldsaneringsregeling niet uit die gebondenheid zijn ontslagen of anderszins van deze toepassing zouden moeten kunnen profiteren. Schuldeisers kunnen bijgevolg de borgen en andere medeschuldenaren op gewone wijze aanspreken.646

642

Art. 304 lid 3 Fw. A.R. VAN DER WINKEL en J.M. MARSMAN, Schuldsanering natuurlijke personen, supra noot 156, 57. 644 Supra nr. 79. 645 MvT, Kamerstukken II 1992/93, 22969, 3, p. 45. 646 MvT, Kamerstukken II 1992/93, 22969, 3, p. 17-18. 643

138

Voor WESSELS lijkt dit zo vanzelfsprekend dat hij de uitdrukkelijke bepaling van artikel 300 zelfs overbodig acht. Dit is een bijzondere vaststelling in het licht van de Belgische collectieve schuldenregeling, waar de wetgever er een geheel andere opvatting op nahoudt. 6.2 België 235.

In België beïnvloedt de toelating tot de procedure van de collectieve schuldenregeling wel de

positie van personen die een persoonlijke zekerheid hebben toegestaan om een schuld te waarborgen. 236.

Vooreerst worden ook ten aanzien van deze personen de middelen van tenuitvoerlegging

geschorst. Schuldeisers zullen zich m.a.w. ook niet meer kunnen verhalen op de borgen en de hoofdelijke medeschuldenaren die zelf geen baat hadden bij de aangegane schuld.647 Deze schorsing duurt minstens tot de homologatie van de minnelijke aanzuiveringsregeling, tot de neerlegging

van

het

proces-verbaal

van

vaststelling

van

gebrek

aan

minnelijke

aanzuiveringsregeling648 of tot de verwerping van de aanzuiveringsregeling.649 Indien de persoonlijke zekerheidssteller echter een verklaring heeft neergelegd om vanwege de rechter een bevrijding van zijn verbintenis te verkrijgen650, duurt de schorsing tot de rechter daarover uitspraak heeft gedaan.651 237.

Daarnaast kan de persoonlijke zekerheidssteller een positief effect ervaren ingevolge de

verzuim van aangifte van de schuldvordering door de schuldeiser. Bij zo’n verzuim wordt de schuldeiser immers geacht afstand te doen van zijn schuldvordering652 met als gevolg dat hij zich niet meer kan verhalen op de persoonlijke zekerheidssteller.653 238.

Bijzonder is dat de wetgever een bevrijdingsregeling heeft uitgewerkt voor verbintenissen

van persoonlijke zekerheidsstellers in artikel 1675/16bis Gerechtelijk Wetboek. Door deze regeling kunnen natuurlijke personen die kosteloos een persoonlijke zekerheid hebben gesteld ten behoeve van de verzoeker volledig of gedeeltelijk van hun verbintenis worden bevrijd. De rechter spreekt de bevrijding uit indien hij vaststelt dat hun verbintenis onevenredig is met hun inkomsten en met hun

647

Ook deze in artikel 1216 BW bedoelde medeschuldenaren worden als persoonlijke zekerheidsstellers beschouwd (B. DE GROOTE en S. VOET, Collectieve schuldenregeling, Brussel, Larcier, 2009, 61). 648 Infra nr. 255. 649 e Art. 1675/7, §2, 3 lid Ger.W. 650 Infra nr. 237. 651 e Art. 1675/7, §2, 3 lid Ger.W. 652 Supra nr. 201. 653 E. VAN ACKER et al., Praktische gids voor schuldbemiddelaars, supra noot 237, 294.

139

vermogen.654 Vanzelfsprekend mag de zekerheidsstelling wel niet kaderen in het organiseren van het bedrieglijk onvermogen van degene die om bevrijding verzoekt.655 Om van de bevrijding te genieten, legt de persoonlijke zekerheidssteller ter griffie van het gerecht, waarbij het verzoek tot collectieve schuldenregeling is ingediend, een verklaring neer waaruit blijkt dat zijn verbintenis onevenredig is met zijn inkomsten en met zijn vermogen.656 Merk op dat ook hier de schuldbemiddelaar wederom verplichtingen en verantwoordelijkheden toegewezen krijgt. Deze heeft immers de plicht de bekende persoonlijke zekerheidsstellers in kennis te stellen van de mogelijkheid zo’n verklaring neer te leggen en hen te informeren omtrent hun rechten en verplichtingen.657 Men kan zich de vraag stellen of dit wel tot het takenpakket van een onafhankelijk bemiddelaar tussen schuldenaar en schuldeiser zou moeten behoren. 239.

Tot slot kan de procedure van de collectieve schuldenregeling er eveneens voor zorgen dat

de persoonlijke zekerheidssteller van zijn verbintenis wordt gekweten, ook indien geen verklaring werd ingediend of geen bevrijding van verbintenis werd bekomen. Wanneer in de minnelijke aanzuiveringsregeling de schuldeiser immers kwijtschelding van schulden verleent aan de schuldenaar, bevrijdt deze kwijtschelding eveneens de borgen op grond van artikel 1287 Burgerlijk Wetboek.658 Dit is wel niet het geval wanneer niet de schuldeiser, maar de rechter in de gerechtelijke aanzuiveringsregeling kwijtschelding van schulden verleent. In dat geval betreft het geen ‘kwijtschelding uit overeenkomst’ en is artikel 1287 BW bijgevolg niet van toepassing.659

654

B. DE GROOTE en S. VOET, Collectieve schuldenregeling, Brussel, Larcier, 2009, 49. Ibid. 656 e Art. 1675/16bis, §2, 1 lid Ger.W. 657 Art. 1675/16bis, §2, 2e lid Ger.W. 658 e De wetgever heeft in art. 1675/16bis, 1 zin Ger.W. uitdrukkelijk bepaald dat dit art. 1287 BW onverkort blijft gelden: “Onverminderd de toepassing van artikel 1287 van het Burgerlijk Wetboek…” 659 Zie E. VAN ACKER et al., Praktische gids voor schuldbemiddelaars, supra noot 237, 298-299. 655

140

Hoofdstuk 5: De eigenlijke schuld(sanerings)regeling §1 De ‘minnelijke’ fase 1.1 België: minnelijke aanzuiveringsregeling 240.

In België staat de ‘minnelijke’ fase centraal in de gerechtelijke procedure van de collectieve

schuldenregeling. De aangestelde schuldbemiddelaar heeft de opdracht te bemiddelen tussen de schuldenaar en zijn schuldeisers en tracht buiten de rechtbank om een schuld(afbetalings)regeling of ‘minnelijke aanzuiveringsregeling’ te treffen met de schuldeisers. Deze bemiddelingspoging kan in feite het best vergeleken worden met het buitengerechtelijke schuldhulpverleningstraject in Nederland. Toch opteert de Belgische wetgever om resoluut te kiezen voor een minnelijke bemiddelingsfase binnen de gerechtelijke procedure van de collectieve schuldenregeling dan eerder in te zetten op een buitengerechtelijk aanpak. Deze manier van werken biedt dan ook enkele voordelen die de kans op slagen van de bemiddelingspoging verhogen. Zo werd er reeds een collectief beslag gelegd met de onbeschikbaarheid van het vermogen tot gevolg zodat schuldeisers niet meer hoeven te vrezen voor het zich onvermogend maken door de schuldenaar. Zij kunnen met een gerust gemoed hun medewerking

verlenen

aan

de

minnelijke

poging

zonder

te

hoeven

dreigen

met

executiemaatregelen. Executiemaatregelen vanwege schuldeisers zijn ook niet meer mogelijk tijdens de gerechtelijke procedure. De schuldposities worden daardoor gefixeerd en gelijke behandeling wordt gegarandeerd. Deze zaken bevorderen eveneens de medewerking van schuldeisers. Bovendien weet de schuldeiser dat de schuldenaar is toegelaten tot de procedure. Indien hij zich m.a.w. niet toegevingsgezind opstelt, dreigt een opgelegde regeling door de rechter. Allemaal voordelen ten opzichte van de buitengerechtelijk aanpak. In Nederland vangt men deze onzekerheden voor de schuldeisers in het buitengerechtelijk traject op door middel van het afsluiten van convenanten met de schuldeisers. Partijen gaan vrijwillig engagementen aan die het werk van de schuldhulpverlener vergemakkelijken. Schuldeisers verbinden er zich toe niet over te gaan tot executies tijdens het traject en vragen niet langer interesten. Ter herhaling kan dienaangaande op gewezen worden dat de Wgs in de toekomst dit vrijwillig breed moratorium wettelijk zal ondersteunen.660 De schuldhulpverleners en de schuldenaar garanderen van hun kant dat zij de schuldeisers niet zullen benadelen. Een systeem dat goed werkt in de praktijk en zijn vruchten afwerpt. 660

Over het wettelijk breed moratorium: Supra nrs. 73-74.

141

241.

In België beschikt de schuldbemiddelaar over een termijn van zes maanden vanaf de datum

van kennisgeving van de beschikking van toelaatbaarheid661 om te proberen een minnelijke aanzuiveringsregeling te bereiken.662 Deze termijn kan slechts eenmaal verlengd worden met een maximumtermijn van zes maanden.663 In

vergelijking

met

de

‘120

dagen-richtlijn’

die

is

opgenomen

in

de

gedragscode

schuldhulpverlening664, heeft de Belgische schuldbemiddelaar meer tijd dan de schuldhulpverlener. In België bedroeg de oorspronkelijke termijn eveneens vier maanden, maar deze bleek in de praktijk te kort en werd daarom bij de wetswijziging in 2005 verlengd tot zes maanden.665 Hierbij moet opgemerkt dat de 120 dagen-regel in Nederland een richtlijn is en geen wettelijke termijn inhoudt. Ook In de Nederland komt het zelden voor dat schuldhulpverleners er in slagen een schuldregeling te treffen binnen deze termijn. 242.

Indien de Nederlandse schuldhulpverlener tijdens zijn bemiddelingspoging geconfronteerd

wordt met bedreigende situaties, zoals een uithuiszetting, beschikt hij over een (krachtig) wettelijk middel666 waarbij hij de rechter kan verzoeken een voorlopige voorziening of ‘moratorium’ uit te spreken teneinde zijn bemiddeling probleemloos verder te zetten.667 De vraag luidt dan ook wat een schuldbemiddelaar in België kan ondernemen bij uitzonderlijke moeilijkheden of ‘bedreigende situaties’. Weet immers dat reële executie mogelijk blijft.668 Vooreerst komt het in de praktijk voor dat schuldbemiddelaars in afwachting van de uiteindelijke minnelijke – of gerechtelijke indien de bemiddelingspoging faalt – aanzuiveringsregeling een voorlopige overeenkomst, eveneens ‘moratorium’ genoemd, voorstelt aan de schuldenaar en de schuldeisers.669 Deze praktijk steunt op geen enkele wettelijke basis en wordt alleen in uitzonderlijke omstandigheden als noodoplossing aangewend.670 Het vereist uiteraard een akkoord van alle partijen. Indien geen akkoord kan bekomen worden, kunnen de schuldenaar en de schuldbemiddelaar ervoor opteren om de met reële executie dreigende schuldeiser prioritair te betalen vóór de andere

661

e

Art. 1675/11, §1, 1 lid Ger.W. E. VAN ACKER et al., Praktische gids voor schuldbemiddelaars, supra noot 237, 151. 663 e Art. 1675/11, §1, 3 lid Ger.W. 664 Art. 14 gedragscode schuldhulpverlening; supra nr. 68. 665 E. VAN ACKER et al., Praktische gids voor schuldbemiddelaars, supra noot 237, 151. 666 Ex art. 287b Fw. 667 Supra nrs. 77 et seq. 668 Supra nr. 217. 669 E. VAN ACKER et al., Praktische gids voor schuldbemiddelaars, supra noot 237, 153. 670 Ibid. 662

142

schuldeisers teneinde bijvoorbeeld de uithuiszetting te vermijden.671 Dit komt neer op een bevoordeling van die schuldeiser en behoeft bijgevolg de toestemming van de rechter. Het bevoordelen van een bepaalde schuldeiser is immers principieel verboden.672 243.

In dat verband kan gewezen worden op artikel 1675/14, §2, derde lid Gerechtelijk Wetboek:

“De zaak blijft ingeschreven op de rol van de (…)rechtbank, ook in geval van beschikking van toelaatbaarheid in hoger beroep, tot het einde of de herroeping van de regeling. Bij moeilijkheden die de uitwerking of de uitvoering van de regeling belemmeren of wanneer nieuwe feiten zich voordoen terwijl de regeling opgesteld wordt of die feiten de aanpassing of de herziening van de regeling rechtvaardigen, laat de schuldbemiddelaar, de arbeidsauditeur, de schuldenaar of elke belanghebbende schuldeiser, door een eenvoudige schriftelijke verklaring, die ter griffie neergelegd wordt of aan de griffie verzonden wordt, de zaak opnieuw voor de rechter brengen.” Dit betreft de zogenaamde ‘permanente saisine van de rechter’.673 Bij moeilijkheden kan de rechter m.a.w. op eenvoudige wijze gevat worden door iedere betrokken en belanghebbende partij. Een benoeming van een rechter-commissaris, zoals dat in Nederland het geval is, komt op die manier niet aan de orde. Het is de rechter zelf die toezicht houdt over het verloop van de procedure en de naleving van de wettelijke bepalingen inzake de collectieve schuldenregeling.674 244.

De schuldbemiddelaar werkt een minnelijke aanzuiveringsregeling uit met een maximale

looptijd van zeven jaar. De schuldenaar kan de rechter wel uitdrukkelijk en met opgave verzoeken deze maximale termijn te verlengen met als doel bepaalde elementen van zijn vermogen te beschermen en de eerbiediging van de menselijke waardigheid te verzekeren.675 Deze verlengingsmogelijkheid is voorzien om de schuldenaar in schuldbemiddeling in staat te stellen een belangrijk element van zijn vermogen (bijvoorbeeld zijn woning) te vrijwaren.676 De minnelijke aanzuiveringsregeling in de Belgische collectieve schuldenregeling kent een aanmerkelijk langere looptijd dan de buitengerechtelijke schuldregeling in Nederland. Ginds bedraagt de maximale looptijd op grond van artikel 9 gedragscode schuldhulpverlening zesendertig maanden.677 Toch mag een schuldenaar die vandaag een verzoek tot collectieve schuldenregeling indient in België zich gelukkig prijzen met deze termijn van zeven jaar. Deze termijn is pas in 2012 in 671

E. VAN ACKER et al., Praktische gids voor schuldbemiddelaars, supra noot 237, 113. Art. 1675/7, §3 Ger.W.; supra nr. 184. 673 Hoger reeds aangehaald: supra nr. 157 674 Art. 1675/17, §3 Ger. W. 675 Art. 1675/10, §6 Ger.W. 676 Verslag over het wetsvoorstel tot wijziging van het Gerechtelijk Wetboek wat de collectieve schuldenregeling betreft, Parl.St. Kamer 2011-12, nr. 53-1410/007, 87. 677 Supra nr. 67. 672

143

het Gerechtelijk Wetboek ingeschreven.678 Voorheen gold geen maximumtermijn waardoor minnelijke aanzuiveringsregelingen soms looptijden hadden van tien tot vijftien jaar.679 De minnelijke aanzuiveringsregeling begint te lopen op de datum van de beschikking van toelaatbaarheid, behoudens een door de rechter, met redenen omklede, besliste afwijking.680 Net zoals

in

het

Nederlandse

buitengerechtelijk

schuldhulpverleningstraject,

wordt

de

bemiddelingstermijn aldus in de looptijd van de uiteindelijke regeling gerekend.681 245.

De minnelijke aanzuiveringsregeling moet aan weinig inhoudelijke voorwaarden voldoen. Het

bereiken van een akkoord met de schuldeisers staat dan ook voorop. De wet bepaalt dat het ontwerp van de minnelijke aanzuiveringsregeling de noodzakelijke maatregelen moet bevatten voor de verwezenlijking van doelstelling van de collectieve schuldenregeling, met name de financiële toestand van de schuldenaar herstellen.682 246.

Wel stelt de wet enkele formele vereisten. Zo moet in de minnelijke aanzuiveringsregeling de

gedetailleerde en geactualiseerde staat van de inkomsten en de beschikbare middelen van het gezin worden opgenomen.683 Daarnaast moet in de minnelijke aanzuiveringsregeling worden bepaald op welke manier de schuldenaar de informatie ontvangt omtrent de rubriekrekening, met name de verrichtingen erop en het saldo ervan.684 247.

Ook wordt uitdrukkelijk bepaald dat alleen de niet-betwiste of bij titel vastgestelde

schuldvorderingen kunnen worden opgenomen in de minnelijke aanzuiveringsregeling.685 De schuldbemiddelaar hoeft dus geen rekening te houden met schuldeisers van betwiste schuldvorderingen. Deze zullen eerst een titel moeten trachten te verkrijgen. 248.

Uiteraard kan iedere schuldeiser in de minnelijke aanzuiveringsregeling een volledige of

gedeeltelijke kwijtschelding van schuld verlenen aan de schuldenaar. Het betreft immers een conventionele regeling tussen de schuldeiser en de schuldenaar. In de wet werd deze mogelijkheid expliciet vermeld in artikel 1675/10, §3bis, eerste lid Gerechtelijk Wetboek. Dit lijkt in eerste instantie overbodig, maar deze bepaling bevat in het tweede lid enkele machtigingen voor

678

Bij art. 3, 4° wet 26 maart 2012 tot wijziging van het Gerechtelijk Wetboek wat de collectieve schuldenregeling betreft, BS 13 april 2012. 679 Memorie van toelichting bij het wetsvoorstel tot wijziging van het Gerechtelijk Wetboek wat de collectieve schuldenregeling betreft, Parl.St. Kamer 2011-12, nr. 53-1410/001, 8. 680 Art. 1675/10, §5, 3e lid Ger.W. 681 Supra nr. 69. 682 Art. 1675/10, §2 j° art. 1675/, 3e lid Ger.W. 683 Art. 1675/10, §2/1 Ger.W. 684 Art. 1675/10, §2/2 Ger.W. 685 Art. 1675/10, §3 Ger.W.

144

ambtenaren om in het kader van de collectieve schuldenregeling kwijtscheldingen van fiscale schulden en sociale bijdragenschulden te aanvaarden. Dit is een niet onbelangrijk gegeven voor het slagen van de procedure. Oorspronkelijk was dit niet opgenomen in het Gerechtelijk Wetboek met als gevolg dat nagenoeg alle fiscale administraties systematisch hun instemming weigerden met een minnelijke aanzuiveringsregeling waarbij een kwijtschelding van schulden in hoofdsom werd voorgesteld.686 Deze praktijk behoort nu tot het verleden. 249.

De schuldbemiddelaar hoeft in zijn ontwerp van minnelijke aanzuiveringsregeling ook niet

noodzakelijk het gelijkheidsbeginsel te handhaven. Tegen een doorbreking van het paritas creditorum met instemming van alle schuldeisers kan geen bezwaar gemaakt worden. Integendeel, de wetgever stuurt zelfs aan op een doorbreking ervan: “In het kader van (de minnelijke) regeling ziet de schuldbemiddelaar toe op de prioritaire betaling van de schulden die het recht van de verzoeker en zijn gezin om een menswaardig leven te leiden in het gedrang brengen.”687 Ook de wetgever ziet in dat het van belang kan zijn opgelopen huurschulden en dergelijke als eerste af te betalen om een eventuele uithuiszetting te vermijden. 250.

In de minnelijke aanzuiveringsregeling kan overeen gekomen worden bepaalde roerende en

onroerende goederen te gelde te maken. Artikel 1675/14bis laat daar geen twijfel over bestaan. Wanneer de schuldenaar beschikt over goederen (roerende of onroerende) die hij niet echt nodig heeft, bepleiten VAN ACKER, VERBEKE en WYLLEMAN zelfs dat deze reeds verkocht worden vóór het opstellen van het ontwerp van minnelijke aanzuiveringsregeling, zeker wanneer deze verkoop aanzienlijke invloed kan hebben op de financiële balans.688 Voor zo’n verkoop zal de toestemming van de rechter wel nodig zijn, omdat dit een normaal vermogensbeheer te buiten gaat.689 De tegeldemaking van goederen in kader van de minnelijke aanzuiveringsregeling vindt plaats overeenkomstig de regels van de gedwongen uitvoering, zonder voorafgaande betekening van een bevelschrift of beslag.690 251.

De schuldbemiddelaar zendt het ontwerp van de minnelijke aanzuiveringsregeling bij een ter

post aangetekende brief naar de schuldenaar en in voorkomend geval diens echtgenoot enerzijds, en naar de schuldeisers anderzijds. De Nederlandse schuldhulpverlener hoeft in zijn buitengerechtelijke bemiddeling logischerwijs geen rekening te houden met zulke formaliteiten.

686

E. VAN ACKER et al., Praktische gids voor schuldbemiddelaars, supra noot 237, 176. Art. 1675/10, §4 Ger.W. 688 E. VAN ACKER et al., Praktische gids voor schuldbemiddelaars, supra noot 237, 164. 689 Art. 1675/7, §3 Ger.W.; supra nr. 173. 690 Art. 1675/14bis, §1 Ger.W. 687

145

252.

Opdat

de minnelijke aanzuiveringsregeling uitwerking zou krijgen, moeten alle

belanghebbende partijen hun goedkeuring verlenen. Net als in Nederland is er unanimiteit vereist. Partijen die bezwaar willen maken, moeten dit doen hetzij bij een ter post aangetekende brief, hetzij door middel van een verklaring bij de schuldbemiddelaar. Ze hebben daartoe twee maanden de tijd vanaf de toezending van het ontwerp. Met bezwaren die niet binnen deze termijn of niet op de voorgeschreven wijze werden ingediend, hoeft geen rekening te worden gehouden. Werden geen regelmatige bezwaren ingediend, dan worden alle partijen geacht met de regeling in te stemmen.691 253.

Wanneer overeenkomstig bovenstaande regels een unaniem akkoord wordt bereikt, bezorgt

de schuldbemiddelaar de minnelijke aanzuiveringsregeling samen met zijn verslag van werkzaamheden en de dossierstukken de rechter met het oog op bekrachtiging van zijnentwege. De rechter doet vervolgens uitspraak op stukken en neemt akte van het gesloten akkoord.692 Het betreft hier een akkoordvonnis in de zin van artikel 1043 Gerechtelijk Wetboek, zijnde een beslissing waarbij de rechter zich ertoe beperkt de vorm van een vonnis te geven aan een tussen de partijen afgesloten overeenkomst.693 In een buitengerechtelijk traject, zoals de Nederlandse schuldhulpverlening, behoeft een tussen partijen overeengekomen schuldregeling uiteraard geen bekrachtiging van de rechter om uitvoering te kunnen krijgen. 254.

Wanneer de schuldbemiddelaar echter vaststelt dat geen overeenkomst kan worden bereikt,

maakt hij een proces-verbaal in die zin op en bezorgt dit aan de rechter met het oog op een eventuele gerechtelijk aanzuiveringsregeling. Dit is het startschot van de gerechtelijke fase. 255.

Indien een voorstel van schuldregeling in Nederland strandt op de weigering van één of

enkele minder belangrijke schuldeisers, kan de schuldenaar op grond van artikel 287a Faillissementswet de rechter verzoeken om een gedwongen schuldregeling of ‘dwangakkoord’. In België bestaat geen gelijkaardig wettelijk middel om een weigerende schuldeiser alsnog te doen instemmen met de aangeboden aanzuiveringsregeling. Wanneer een schuldbemiddelaar geconfronteerd wordt met een overbrugbare weigering van een schuldeiser, zal de schuldbemiddelaar in de praktijk wel een beroep doen op de figuur van rechtsmisbruik.694 Hij zal in dat geval in zijn proces-verbaal aan de rechter in hoofdorde vragen om alsnog akte te nemen van het, met alle andere schuldeisers, gesloten akkoord tot minnelijke aanzuiveringsregeling 691

Art. 1675/10, §4 Ger.W. Art. 1675/10, §5 Ger.W. 693 P. TAELMAN en K. BROECKX, “Procedurele aspecten van de collectieve schuldenregeling”, supra noot 367, (73) 92. 694 Zie E. VAN ACKER et al., Praktische gids voor schuldbemiddelaars, supra noot 237, 188-190. 692

146

en het uitvoerbaar te verklaren, ondanks de weigering van de kennelijk onredelijke schuldeiser. Er zal wel aangetoond moeten worden dat er wel degelijk sprake is van rechtsmisbruik. Slechts in subsidiaire orde zal hij vragen de gerechtelijke fase van de procedure verder te zetten.695 Het strekt echter tot aanbeveling een wettelijke regeling, naar analogie van het Nederlandse voorbeeld, uit te werken in plaats van te werken met deze praetoriaanse oplossing. 1.2 Nederland: het akkoord 256.

Hoewel in de Nederlandse schuldsaneringsregeling liquidatie van het vermogen centraal

staat, is de schuldenaar alsnog bevoegd ten aanzien van vorderingen waarvoor de wsnp werkt aan de schuldeiseres een ontwerp van een akkoord aan te bieden.696 Anders dan het vóór 2008 geldende recht kan de schuldenaar dit op ieder moment na het uitspreken van de schuldsaneringsregeling doen.697 Wel kan er van een echte onderhandeling en schuldbemiddeling zoals in België niet gesproken worden. De schuldenaar heeft twee kansen: indien het ontwerp wordt verworpen of de – in deze fase wel noodzakelijke – homologatie wordt geweigerd, kan de schuldenaar maar één keer gedurende de ganse looptijd van de wsnp een tweede aanbod formuleren.698 Een tweede mogelijkheid wordt geboden omdat er zich situaties699 kunnen voordoen waarbij de schuldenaar in de loop van de vereffening in staat is schuldeisers door middel van een akkoord bevrediging aan te bieden. De wetgever wil wel vermijden dat de schuldenaar bij herhaling kansloze ontwerpakkoorden aanbiedt en beperkt daarom het aantal aanbiedingen tot twee keer.700 257.

Hoewel de taken van de bewindvoerder niet te vergelijken zijn met die van de Belgische

schuldbemiddelaar in deze fase, wordt een het ontwerpakkoord in de praktijk meestal aangeboden met assistentie van de bewindvoerder.701 De Recofa-richtlijnen geven ook aan dat de bewindvoerder zo spoedig mogelijk, ambtshalve en in overleg met de schuldenaar, de mogelijkheden voor de schuldenaar tot het aanbieden van een akkoord onderzoekt. Tevens dient hij de schuldenaar bij de aanbieding binnen de redelijke grenzen behulpzaam te zijn.702 Dat de bewindvoerder geen hulpverlener is, moet aldus met een korrel zout worden genomen.

695

E. VAN ACKER et al., Praktische gids voor schuldbemiddelaars, supra noot 237, 190. Art. 329 lid 1 Fw. 697 zie B. WESSELS, Schuldsaneringsregeling voor natuurlijke personen, supra noot 73, 207. 698 Art. 329 lid 3 Fw. 699 Bijvoorbeeld doordat een familielid bereid is financiële middelen te verschaffen. 700 MvT, Kamerstukken II 1992/93, 22969, 3, p. 53. 701 B. WESSELS, Schuldsaneringsregeling voor natuurlijke personen, supra noot 73, 206. 702 Art. 5.1a Recofa-richtlijnen. 696

147

258.

Net zoals in België, geeft de wet weinig richtlijnen omtrent de inhoud van een mogelijk

akkoord. De Faillissementswet bevat geen inhoudelijke voorwaarden. In de praktijk onderscheiden zich twee soorten akkoorden. Vooreerst kan de schuldenaar een percentageakkoord aanbieden. Daarbij wordt meestal betaling aangeboden van een percentage van de vorderingen waarvoor de regeling werkt tegen finale kwijting jegens de schuldenaar voor het onbetaald blijvende deel van die vorderingen. Het nadeel van een percentageakkoord is dat de niet opgekomen schuldeisers zich later alsnog bij de schuldenaar kunnen melden om het overeengekomen percentage op te eisen.703 Dit nadeel kan worden voorkomen door een liquidatieakkoord aan te bieden. Daarbij doet de schuldenaar tegen finale kwijting afstand van (een gedeelte van) de schuldsaneringsboedel en wordt een vereffenaar aangewezen die overgaat tot afwikkeling van de gescheiden boedel en verdeling van de opbrengst daarvan.704 259.

De schuldenaar legt het ontwerpakkoord ter griffie neer ter kosteloze inzage van eenieder.705

Indien er nog geen (pro forma)verificatievergadering werd gehouden, zal de rechter-commissaris deze verplicht moeten vastleggen. Over het akkoord wordt in die vergadering vervolgens, na afloop van de verificatie, dadelijk geraadpleegd en beslist.706 Indien reeds een verificatievergadering heeft plaatsgevonden, waarin de schuldvorderingen vastgelegd en erkend werden, zal de rechtercommissaris een akkoordvergadering beleggen waarin de beslissing omtrent het aangeboden ontwerp zal vallen.707 Ook op procedureel vlak heeft de bewindvoerder een bescheiden rol toegewezen gekregen. Hij heeft de taak de bekende schuldeisers schriftelijk in kennis te stellen van de nederlegging en de verificatie- of akkoordvergadering. Indien nog geen verificatievergadering werd gehouden, doet hij tevens aankondiging van de nederlegging en de vergadering in de Staatscourant om op die manier onbekende schuldeisers de mogelijkheid te verschaffen hun vorderingen aan te melden.708 260.

De schuldenaar is op de vergadering bevoegd op te treden tot toelichting en verdediging van

het akkoord en het eventueel te wijzigen.709 Er is m.a.w. enige ruimte voor onderhandeling op de vergadering. 261.

Alleen de schuldeisers van vorderingen ten aanzien waarvan de schuldsaneringsregeling

werkt, kunnen stemmen over het aangeboden akkoord. De separatisten behoren niet tot deze groep 703

A.R. VAN DER WINKEL en J.M. MARSMAN, Schuldsanering natuurlijke personen, supra noot 156, 78. A.R. VAN DER WINKEL en J.M. MARSMAN, Schuldsanering natuurlijke personen, supra noot 156, 79. 705 Art. 329 lid 2 Fw. 706 Art. 329 lid 5 Fw. 707 Art. 329 lid 4 Fw. 708 Art. 329 lid 6 Fw. 709 Art. 332 lid 1 Fw. 704

148

en stemmen bijgevolg in beginsel niet. Zij zijn logischerwijs niet gebonden door het akkoord en kunnen overgaan tot parate executie. Schuldenaren zullen hiermee rekening moeten houden bij het opstellen van het ontwerp. Evenwel kunnen separatisten vóór de aanvang van de stemming afstand doen van hun recht van parate executie. In dat geval verkrijgen zij stemrecht en zal het akkoord ook voor hen verbindend zijn. Deze afstand is wel definitief, ongeacht het akkoord wordt aanvaard of verworpen.710 Ter verduidelijking betreft het een afstand van hun recht van parate executie, uiteraard niet van hun materiële zakelijke zekerheidsrecht. 262.

In tegenstelling tot de buitengerechtelijke schuldregeling en de Belgische minnelijke

aanzuiveringsregeling is geen unanimiteit vereist onder schuldeisers voor de goedkeuring van het akkoord. Met het oog op de stemming worden de stemgerechtigde schuldeisers verdeeld in twee groepen711: een groep van de concurrente crediteuren en een groep van schuldeisers van vorderingen waaraan voorrang712 is verbonden.713 Het akkoord wordt aangenomen indien er in beide groepen toestemming is van een gewone meerderheid van de ter vergadering verschenen schuldeisers, welke tezamen ten minste de helft van het totale bedrag van de vorderingen vertegenwoordigen.714 Na de stemming wordt een proces-verbaal van de vergadering opgemaakt met vermelding van de inhoud van het akkoord, de namen van de verschenen stemgerechtigde schuldeisers, hun uitgebrachte stemmen en de uitslag van de stemming.715 263.

Werd een akkoord aangenomen, dan volgt een terechtzitting waarop de rechtbank zich zal

uitspreken over de homologatie ervan.716 Indien de rechter overgaat tot homologatie, zal het akkoord verbindend zijn voor alle schuldeisers ten aanzien van wie de schuldsaneringsregeling werkt, onverschillig of zij al dan niet in de wsnp opgekomen717 zijn.718 Zodra de homologatie in kracht van gewijsde is gegaan, eindigt de toepassing van de schuldsaneringsregeling van rechtswege.719 Hierin verschilt de Nederlandse wsnp met de Belgische collectieve schuldenregeling.

710

Art. 332 lid 2 Fw. B. WESSELS, Schuldsaneringsregeling voor natuurlijke personen, supra noot 73, 213 712 Supra nr. 195. 713 B. WESSELS, Schuldsaneringsregeling voor natuurlijke personen, supra noot 73, 214. 714 Art. 332 lid 3 Fw. 715 Art. 332 lid 5 Fw. 716 Art. 335 lid 1 Fw. 717 Dat wil zeggen dat hij zich niet ter verificatie heeft gemeld (B. WESSELS, Schuldsaneringsregeling voor natuurlijke personen, supra noot 73, 223). 718 Art. 340 lid 2 Fw. 719 Art. 340 lid 1 Fw. 711

149

Na het bereiken van een minnelijke aanzuiveringsregeling loopt de gerechtelijke procedure in België gewoon verder. Het vermogen van de schuldenaar blijft voor hem onbeschikbaar en de executiemaatregelen van de schuldeisers blijven opgeschort. De schuldbemiddelaar zal toezien op de correcte uitvoering van de regeling720 en bij moeilijkheden kan de rechter worden gevat.721 Pas wanneer de verbintenissen correct werden nageleefd, zal de procedure beëindigd worden. De schuldenaar kan een nieuwe start nemen en weer volledig zelfstandig handelen. In Nederland volgt men deze manier van werken niet. Zodra een akkoord werd bereikt, wordt een verderzetting van de procedure niet nuttig geacht. Het akkoord moet de schuldenaar in staat stellen een nieuwe start te nemen en een menswaardig leven te leiden zonder constante dreiging met executiemaatregelen door zijn schuldeisers. De schuldenaar krijgt zijn zelfstandigheid terug en het is zijn verantwoordelijkheid het akkoord na te leven. Hierbij komt wederom tot uiting dat de schuldsaneringsregeling een gerechtelijke liquidatieprocedure inhoudt en geen begeleidingsproces in de afwikkeling van schulden zoals dat in België wel het geval is. Vreest de schuldenaar het akkoord niet zelfstandig te kunnen uitvoerend, dan moet hij zich wenden tot budgethulpverlenende instanties. 264.

Volledigheidshalve kan vermeld worden dat tegen de uitspraak tot weigering dan wel tot

verlening van homologatie hoger beroep en cassatie mogelijk is. Aan schuldeisers komen deze rechtsmiddelen slechts toe voor zover zij op de verificatie- of akkoordvergadering zijn verschenen.722

§2 De gerechtelijke fase 2.1 België 2.1.1 De gerechtelijke aanzuiveringsregeling 2.1.1.1 Algemeen 265.

Indien in België de schuldbemiddelaar niet slaagt om een akkoord tussen de schuldenaar en

zijn schuldeisers te bereiken omtrent een minnelijke aanzuiveringsregeling, kan de rechter een gerechtelijke aanzuiveringsregeling aan de partijen opleggen. In tegenstelling tot de minnelijke

720

Art 1675/14, §1 Ger.W. Echter in feite voert hij de regeling uit. Hij zal de ontvangen gelden op de rubriekrekening uitdelen aan de schuldeisers en het leefgeld toekennen aan de schuldenaar. Van zijn e werkzaamheden brengt de bemiddelaar jaarlijks verslag uit aan de rechter (art. 1675/17, §3, 2 lid Ger.W.; infra nr. 267/5). 721 Art.1675/14, §2 Ger.W. 722 Art. 339 lid 1 Fw.

150

aanzuiveringsregeling, waarbij met unanimiteit onder de schuldeiser kan afgeweken worden van het gelijkheidsbeginsel, moet de rechter evenwel de gelijkheid onder schuldeisers eerbiedigen.723 Een soortgelijke voorziening kent de Nederlandse wsnp niet. In Nederland kan een rechter geen schuldregeling aan de schuldenaar en de schuldeisers opleggen. Ook de gedwongen schuldregeling ex artikel 287a (‘het dwangakkoord’) kan daarmee niet vergeleken worden. Dit laatste bevat enkel een gerechtelijk bevel tot instemming met een aangeboden minnelijke schuldregeling. Zelf een regeling uitwerken, doet de Nederlandse rechter niet. 266.

De

wet

maakt

een

onderscheid

tussen

twee

types

van

gerechtelijke

aanzuiveringsregelingen.724 Enerzijds voorziet de wet in artikel 1675/12 Gerechtelijk Wetboek een regeling waarbij de schuldenlast kan worden aangezuiverd door spreiding van de betalingen en de vermindering of kwijtschelding van accessoria van de schulden. Indien zo’n regeling niet volstaat om de schuldenlast weg te werken, kan de rechter anderzijds besluiten tot elke andere gedeeltelijke kwijtschelding van schulden, zelfs van kapitaal. 267.

Beide types kennen een aantal gemeenschappelijke regels waarmee de rechter rekening

moet houden. 267/1. Vooreerst moeten in de gerechtelijke aanzuiveringsregeling alle schuldvorderingen worden opgenomen. Daaronder behoren eveneens de betwiste schuldvorderingen die niet bij een titel zijn vastgesteld.725 Wanneer het bestaan of het bedrag van een schuldvordering betwist wordt, stelt de rechter voorlopig, totdat daarover ten gronde uitspraak zal zijn gedaan, vast welk gedeelte van het betwist bedrag in consignatie moet worden gegeven.726 Dit is vergelijkbaar met het Nederlandse systeem, alwaar de rechter-commissaris in afwachting van een definitieve uitspraak een voorlopige vordering kan toelaten tot de insolventieprocedure.727 267/2. Daarnaast heeft de rechter de mogelijkheid in de gerechtelijke aanzuiveringsregeling begeleidende maatregelen op te leggen aan de schuldenaar om de betaling van de schuld te vergemakkelijken of te waarborgen. Hij maakt de regeling ook afhankelijk van het zich onthouden door de schuldenaar van daden die zijn onvermogen zouden doen toenemen.728 Niet-nakoming van

723

e

Art. 1675/12, §1 en art. 1675/13, §1, 1 gedachtestreep in fine Ger.W. E. VAN ACKER et al., Praktische gids voor schuldbemiddelaars, supra noot 237, 194. 725 E. VAN ACKER et al., Praktische gids voor schuldbemiddelaars, supra noot 237, 194. 726 Art. 1675/11, §3 Ger.W. 727 Supra nr. 213. 728 Art. 1675/12, §3 Ger.W. Deze bevoegdheid van de rechter werd niet opgenomen in art. 1675/13 Ger.W. Toch mag er van uitgegaan worden dat ook in het tweede type de rechter deze maatregelen kan opleggen. (Zie E. VAN ACKER et al., Praktische gids voor schuldbemiddelaars, supra noot 237, 209, nr. 349. 724

151

deze aanvullende voorwaarden kan leiden tot de herroeping van de regeling.729 Voorbeelden zijn het zoeken van een goedkopere huurwoning, het volgen van budgetbegeleiding of budgetbeheer, het volgen van een passende opleiding, enz.730 267/3. Bij het opleggen van de gerechtelijke aanzuiveringsregeling kan de rechter voorts bij bijzonder gemotiveerde beslissing afwijken van de wettelijke beslagdrempels731 zonder dat het leefgeld lager mag zijn dan het wettelijke recht op maatschappelijke integratie (‘leefloon’).732 Merk op dat in Nederland het ‘vrij te laten bedrag’ wordt vastgesteld volgens de recofa-methode op basis van strikte en objectieve normen.733 De rechter-commissaris kan hiervan niet afwijken en dit bedrag verlagen. Wel kan hij beslissen dat bovenop het vtlb een aanvullend nominaal bedrag buiten de boedel valt. Hij kan m.a.w. het leefgeld wel verhogen, maar niet verlagen.734 267/4. Bovendien moet de rechter in zijn opgelegde aanzuiveringsregel toezien op de prioritaire betaling van de schulden die het recht van de verzoeker en zijn gezin om een menswaardig leven te leiden in het gedrang brengen.735 Dit betekent echter niet dat de gelijkheid onder de schuldeisers kan worden doorbroken. Alle schuldeisers moeten de opgelegde gunstmaatregelen voor de schuldenaar op gelijke wijze ondergaan, wel kan de rechter een bepaalde volgorde voor de afbetaling van de schulden dicteren, teneinde reële executie te vermijden. 267/4. De betrokken partijen, schuldenaar en schuldeisers,736 kunnen hoger beroep aantekenen tegen het vonnis dat een gerechtelijke aanzuiveringsregeling oplegt of dat het verzoek daartoe verwerpt. Verzet en derdenverzet zijn daarentegen uitgesloten op grond van artikel 1675/16, §4 Gerechtelijk Wetboek.737 267/5. Net zoals bij de minnelijke aanzuiveringsregeling738 wordt de schuldbemiddelaar belast met de opvolging en de controle van de in de gerechtelijke aanzuiveringsregeling bepaalde maatregelen.739 Daartoe bezorgt de schuldbemiddelaar aan de rechter jaarlijks een verslag over de stand en de evolutie van de procedure. Dat verslag beschrijft onder meer de verrichtingen van de schuldbemiddelaar, de geactualiseerde sociale en financiële toestand en de toekomstperspectieven

729

Infra nrs. 297 et seq. Zie E. VAN ACKER et al., Praktische gids voor schuldbemiddelaars, supra noot 237, 201. 731 Art. 1409-1412 Ger.W. 732 Art. 1675/12, §4 en 1675/13, §5 Ger.W. 733 Supra nr. 71. 734 Supra nr. 168. 735 Art. 1675/12, § 5 en art. 1675/13, §6 Ger.W. 736 Merk op dat de schuldbemiddelaar geen betrokken partij is. 737 E. VAN ACKER et al., Praktische gids voor schuldbemiddelaars, supra noot 237, 209. 738 Supra nr. 263. 739 Art. 1675/14, §1 Ger.W. 730

152

van de schuldenaar, de stand van de bemiddelingsrekening en alle inlichtingen die de bemiddelaar dienstig acht. Ook de staat van kosten en ereloon van de schuldbemiddelaar wordt opgenomen op het einde van het verslag. 740 2.1.1.2 De gerechtelijke aanzuiveringsregeling zonder kwijtschelding van schulden in hoofdsom. 268.

In hoofdorde tracht de rechter een gerechtelijke aanzuiveringsregeling op te leggen zonder

te voorzien in een kwijtschelding van schulden in hoofdsom. In deze regeling tracht de rechter de schuldenlast weg te werken via andere gunstmaatregelen. Artikel 1675/12, §1 Gerechtelijk Wetboek somt de volgende maatregelen op: “1° uitstel of herschikking van betaling van de schulden in hoofdsom, interesten en kosten; 2° vermindering van de conventionele rentevoet tot de wettelijke rentevoet; 3° (…); 4° gehele of gedeeltelijke kwijtschelding van de moratoire interesten, vergoedingen en kosten.” 269.

Dit type van gerechtelijke aanzuiveringsregeling kent in beginsel een maximale looptijd van

vijf jaar. Dit betekent concreet dat een aanzuiveringsregeling van dit type maar mogelijk is wanneer de schuldenlast in hoofdsom kan worden afbetaald binnen een termijn van vijf jaar.741 In zo’n geval zal in de praktijk meestal wel een minnelijke regeling bereikt worden.742 In beginsel kan de duur van de aanzuiveringsregeling niet worden verlengd743, tenzij de schuldenaar hierom uitdrukkelijk en met opgave van redenen verzoekt. Dit verzoek kan worden toegestaan indien de schuldenaar met dit verzoek bepaalde elementen van zijn vermogen beoogt de beschermen, bijvoorbeeld de eigen woning, en de eerbiediging van de menselijke waardigheid beoogt te verzekeren.744 270.

Een bijzondere vorm van uitstel van betaling is de verlenging van de terugbetalingstermijn

van de kredietovereenkomsten. De rechter is bevoegd deze verlenging in zijn aanzuiveringsregeling te voorzien, maar de verlengde terugbetalingstermijn mag de duurtijd van de aanzuiveringsregeling,

740

e

e

Art. 1675/17, §3, 2 en 3 lid Ger.W. E. VAN ACKER et al., Praktische gids voor schuldbemiddelaars, supra noot 237, 197. 742 E. VAN ACKER et al., Praktische gids voor schuldbemiddelaars, supra noot 237, 196. 743 e Art. 1675/13, §2, 2 lid Ger.W. bepaalt dit uitdrukkelijk door te vermelden dat art. 51 Ger.W. niet van toepassing is. 744 Art. 1675/12, §2 Ger.W. 741

153

vermeerderd met de helft van de resterende looptijd van deze kredietovereenkomsten niet overschrijden.745 2.1.1.3 De gerechtelijke aanzuiveringsregeling met kwijtschelding van schulden in hoofdsom. 271.

Indien voorgaande gunstmaatregelen niet volstaan om de financiële situatie van de

schuldenaar gezond te maken en hem een ‘fresh start’ te bieden, kan de rechter besluiten een gerechtelijke aanzuiveringsregeling op te leggen met (een gedeeltelijke) kwijtschelding van de schulden in hoofdsom. De rechter kan deze kwijtschelding echter enkel op vraag van de schuldenaar toestaan, niet ambtshalve.746 In Nederland worden schulden in de gerechtelijke procedure van de wsnp in principe niet kwijtgescholden. Wel worden schuldvorderingen die na de vereffening van de boedel onvoldaan blijven, omgezet in natuurlijke vorderingen die rechtens niet afdwingbaar zijn. In de praktijk wordt dit gevolg de ‘schone lei’ genoemd. Deze werkwijze komt in feite neer op een kwijtschelding. 272.

Echter, niet alle schulden zijn voor kwijtschelding vatbaar. Artikel 1675/13, § 3 Gerechtelijk

Wetboek stipuleert uitdrukkelijk het volgende: “De rechter kan geen kwijtschelding verlenen voor volgende schulden: - de onderhoudsgelden die niet vervallen zijn op de dag van de uitspraak houdende vaststelling van de gerechtelijke aanzuiveringsregeling; - de schulden die een schadevergoeding inhouden, toegestaan voor het herstel van een lichamelijke schade veroorzaakt door een misdrijf; - de schulden van een gefailleerde die overblijven na het sluiten van het faillissement.” Opmerkelijk is dat penale boetes bijgevolg wel voor kwijtschelding in aanmerking komen. In Nederland daarentegen leiden penale boetes daarentegen in beginsel tot de afwijzing van de toelating tot de wsnp. Een schuldenaar met penale boetes zal in Nederland succesvol beroep moeten kunnen

doen

op

de

hardheidsclausule

om

alsnog

toegelaten

te

worden

tot

de

schuldsaneringsregeling.747 Slaagt de schuldenaar daar in, dan komen penale geldboetes echter niet in aanmerking voor ‘de schone lei’. Ook in de Nederlandse regeling komen immers niet alle schulden in aanmerking voor ‘de schone lei’ of feitelijke kwijtschelding.748

745

e

e

Art. 1675/12, §2, 2 en 3 lid Ger.W. Art. 1675/13, §1 Ger.W. 747 Supra nrs. 113-116, 125-127 en 131. 748 Infra nr. 295. 746

154

273.

Het verlenen van de kwijtschelding van schulden in hoofdsom dient gepaard te gaan met de

verplichte tegeldemaking van de voor beslag vatbare goederen. De opbrengsten van deze tegeldemaking worden met inachtneming van de gelijkheid van de schuldeisers toebedeeld onverminderd de wettige redenen van voorrang ingevolge een zakelijke zekerheid.749 De goederen worden te gelde gemaakt op initiatief van de schuldbemiddelaar.750 Hiermee geeft de wetgever aan dat hij alle noodzakelijke stappen moet zetten om te komen tot die tegeldemaking.751 Deze bepaling heeft bijvoorbeeld tot gevolg dat bij een openbare verkoop van een onroerend goed, het de schuldbemiddelaar is die beslist of er mag worden toegewezen.752 Op basis van deze bepaling kan de schuldbemiddelaar ook de gerechtelijke verdeling vorderen waarin de schuldenaar gerechtigd is.753 Eveneens als bij de minnelijke aanzuiveringsregeling vindt deze tegeldemaking plaats overeenkomstig de regels van de gedwongen uitvoering, zonder voorafgaande betekening van een bevelschrift of beslag.754 274.

Na de tegeldemaking maakt het nog door de schuldenaar verschuldigde saldo het voorwerp

uit van een gerechtelijke aanzuiveringsregeling.755 Deze regeling kent een looptijd die ligt tussen drie en vijf jaar waarbij geen verlenging kan worden toegestaan.756 Gedurende deze tijd zullen de lopende inkomsten, m.u.v. het leefgeld, pondspondsgewijs worden verdeeld onder de resterende schuldeisers.757 275.

Dit type van gerechtelijke aanzuiveringsregeling komt m.a.w. neer op de liquidatie van het

vermogen van de schuldenaar zoals dat in de Nederlandse wsnp het geval is. De schuldbemiddelaar treedt als het ware op als een daadwerkelijke vereffenaar met vergelijkbare bevoegdheden als de faillissementscurator758 of de Nederlandse bewindvoerder. 276.

Net zoals het verkrijgen van de ‘schone lei’ in Nederland, zal de uiteindelijke kwijtschelding

van de schulden maar worden verkregen als de schuldenaar zijn verplichtingen uit de gerechtelijke

749

e

Art. 1675/13, §1, 1 gedachtestreep Ger.W. e Art. 1675/13, §1, 1 gedachtestreep Ger.W. 751 E. VAN ACKER et al., Praktische gids voor schuldbemiddelaars, supra noot 237, 207. 752 Ibid. 753 Ibid. 754 Art. 1675/14bis, §1 Ger.W. 755 e Art. 1675/13, §1, 2 gedachtestreep Ger.W. 756 Art. 1675/13, §2 Ger.W. 757 Cass. 22 juni 2001, AR C.00.0662.N. 758 E. VAN ACKER et al., Praktische gids voor schuldbemiddelaars, supra noot 237, 207. 750

155

aanzuiveringsregeling is nagekomen en behoudens terugkeer van de schuldenaar tot beter fortuin vóór het einde van de gerechtelijke aanzuiveringsregeling. 2.1.2 De totale kwijtschelding van schulden: artikel 1675/13bis Gerechtelijk Wetboek 277.

Als blijkt dat geen enkele minnelijke of gerechtelijke aanzuiveringsregeling mogelijk is omdat

de verzoeker over onvoldoende middelen beschikt, kan de rechter de totale kwijtschelding van schulden toestaan zonder aanzuiveringsregeling. Dit is een zeer verregaande gunstmaatregel voor schuldenaren in de collectieve schuldenregeling en dienen bijgevolg in uiterst ondergeschikte orde toegepast te worden indien dit het enige sociaal toelaatbare antwoord is en dit van aard is om volledig te beantwoorden aan het principe van het respecteren van de menselijke waardigheid.759 Deze totale kwijtschelding wordt dan ook enkel verleend als er naast de onmogelijkheid om afbetalingen te verrichten, ook geen perspectieven zijn dat er ooit afbetalingen zullen kunnen worden verricht. 760 278.

Het spreekt voor zich dat ook bij een totale kwijtschelding een verplichte tegeldemaking van

de goederen van de schuldenaar aan de orde is.761 Hoewel hiervoor geen uitdrukkelijke bevestiging in artikel 1675bis Gerechtelijk Wetboek werd opgenomen, kan ervan uitgegaan worden dat de rechter evenwel geen kwijtschelding kan verlenen voor de niet voor kwijtschelding vatbare schulden ex artikel 1675/13, § 3 Gerechtelijk Wetboek. 279.

In tegenstelling tot de gedeeltelijke kwijtschelding in een gerechtelijke aanzuiveringsregeling,

wordt de kwijtschelding dadelijk verleend en neemt de gerechtelijke procedure van de collectieve schuldenregeling een einde. De kwijtschelding is verworven, behoudens terugkeer tot beter fortuin binnen vijf jaar die volgen op de beslissing.762 Ook kan de beslissing gedurende vijf jaar worden herroepen op basis van de herroepingsgronden opgenomen in artikel 1675/15 Gerechtelijk Wetboek.763 280.

Een gelijkaardige gunstmaatregel kent de Nederlandse schuldsaneringsregeling niet, hoewel

in de praktijk de schuldsaneringsregeling wel gelijkaardige gevolgen kan teweegbrengen. In Nederland wordt geen expliciete gerechtelijke regeling opgelegd waarbij een eventuele gedeeltelijke of gehele kwijtschelding van schulden wordt verleend. De bewindvoerder gaat er over tot de

759

Memorie van toelichting bij het wetsontwerp houdende bepalingen betreffende de termijnen, het verzoekschrift op tegenspraak en de procedure van collectieve schuldenregeling, Parl.St. Kamer 2004-05, nr. 51-1309/001, 21. 760 E. VAN ACKER et al., Praktische gids voor schuldbemiddelaars, supra noot 237, 211. 761 Art. 1675/13bis, §2 Ger.W. 762 Art. 1675/13bis, §4 Ger.W. 763 Art. 1675/13bis, §5 Ger.W. Infra nrs 297 et seq.

156

vereffening van de boedel. Dit houdt in dat de tegenwoordige en toekomstige goederen die in de boedel vallen te gelde worden gemaakt. De opbrengst ervan vloeit naar de schuldeisers. Gedurende de gehele looptijd van schuldsaneringsregeling zullen de toekomstige inkomsten die in de boedel komen eveneens worden uitgedeeld aan de schuldeisers. In de praktijk is het aldus perfect mogelijk dat er geen goederen in de boedel voorhanden zijn om te gelde te maken en dat de toekomstige inkomsten van de schuldenaar niet boven het vrij te laten bedrag uitkomen zodat de boedel geen inkomsten verwerft en geen schulden zullen worden afbetaald. Aan het einde van de schuldsaneringsregeling zullen de bestaande, en in dit geval dus geheel onvoldane, schuldvorderingen worden omgezet in niet-afdwingbare natuurlijke verbintenissen. Dit komt m.a.w. eveneens neer op een totale kwijtschelding van schulden zoals in de Belgische collectieve schuldenregeling. Toch is er een wezenlijk verschil tussen de wsnp en de collectieve schuldenregeling. De

schuldsaneringsregeling neemt in tegenstelling tot

de

collectieve

schuldenregeling immers geen einde bij de vaststelling dat er geen afbetalingen kunnen worden verricht en er maar weinig perspectieven zijn dit ooit te kunnen doen. Op de schuldenaar rusten bijgevolg gedurende een lange periode verplichtingen om finaal aan het einde van de wsnp een ‘schone lei’ te verkrijgen. Zo dient de wsnp-schuldenaar er bijvoorbeeld alles aan te doen – hoe moeilijk ook – om zijn vermogen te vergroten, terwijl de Belgische schuldenaar op zijn lauweren kan rusten eens hij de kwijtschelding heeft verkregen door aan te tonen dat er toch geen perspectieven zijn om in de toekomst afbetalingen te verrichten. Wel is in Nederland een vereenvoudigde afwikkeling764 van de schuldsaneringsregeling mogelijk indien wordt vastgesteld dat de inspanningen van de schuldenaar zo weinig baten voor de boedel opleveren dat de voorzetting van de wsnp niet gerechtvaardigd is.765 In dat geval zal de schuldsaneringsregeling eerder beëindigd worden en niet de gehele looptijd voortduren. Voorwaarde is wel dat de schuldenaar minimaal één jaar in de regeling heeft gezeten en kan aantonen voldoende inspanningen te hebben geleverd. Alleen in dat geval zal de schuldenaar de ‘schone lei’ verkrijgen. 2.2 Nederland: vereffening van de boedel 281.

In Nederland kent de wsnp, zoals gezegd, geen voorziening waarbij de rechter een

afbetalingsregeling oplegt aan de partijen. Zodra de toepassing van de schuldsaneringsregeling is uitgesproken, verkeert de boedel van rechtswege in staat van insolventie en gaat de bewindvoerder

764 765

O.g.v. art. 354a Fw. A.R. VAN DER WINKEL en J.M. MARSMAN, Schuldsanering natuurlijke personen, supra noot 156, 81.

157

over tot de vereffening en tegeldemaking van de tot de boedel behorende goederen.766 Een bemiddelingsfase kent de wsnp dus niet, hoewel de toegelaten schuldenaar wel de bevoegdheid wordt verleend een akkoord aan de schuldeisers aan te bieden. 282.

De goederen worden in beginsel onderhands verkocht, tenzij de rechter-commissaris bepaalt

dat de verkoop in het openbaar zal geschieden. Het is de bewindvoerder zelf die de verkoop organiseert. In dat opzicht verschilt de wsnp van de Belgische collectieve schuldenregeling, alwaar de regels van de gedwongen uitvoering op de tegeldemaking van toepassing zijn en bijgevolg de notaris of gerechtsdeurwaarder de verkoop afhandelt.767 283.

Zo dikwijls er ‘voldoende gerede penningen’ aanwezig zijn gedurende de looptijd van de

schuldsaneringsregeling, gaat de bewindvoerder over tot uitdelingen aan de geverifieerde schuldeisers.768 De wetgever benadrukt hiermee dat de bewindvoerder moet overgaan tot tussentijdse uitkeringen.769 De bewindvoerder zal doorgaans op niet al te lange termijn, nadat hij met de vereffening en de tegeldemaking is begonnen, een uitkering doen. Daarna kunnen al naargelang de omvang van de activa die tijdens de verdere uitvoering van de wsnp in de boedel vallen, volgende uitkeringen aan de schuldeisers plaatsvinden.770 Voor het doen van de uitdelingen behoeft de bewindvoerder wel de machtiging van de rechtercommissaris.771 In dit opzicht geniet de bewindvoerder veel minder autonomie dan zijn collega in de Belgische collectieve schuldenregeling. Bij de gerechtelijke aanzuiveringsregeling zal de schuldbemiddelaar toezien op de uitvoering van de regeling. In feite komt het erop neer dat hij zelf de nodige verrichtingen uitvoert via de schuldbemiddelingsrekening. Het is logisch dat hij hiervoor geen toestemming meer nodig heeft van de rechter. Deze heeft immers zelf de aanzuiveringsregeling uitgewerkt en opgelegd. Telkens de bewindvoerder overgaat tot een uitkering maakt hij een uitdelingslijst op. Deze lijst bevat een staat van de ontvangsten en uitgaven, de namen van de schuldeisers, het geverifieerde bedrag van ieders vordering en de daarop ontvangen uitkering.772 284.

De uitdeling geschiedt naar evenredigheid van ieders vordering.773 Merk wel op dat indien

een pand- of hypotheekhouder zich niet als een separatist gedraagt, de bewindvoerder bij de 766

Art. 347 Fw. Supra nr. 249 en 273. 768 Art. 349 lid 1 Fw. 769 B. WESSELS, Schuldsaneringsregeling voor natuurlijke personen, supra noot 73, 228. 770 MvT, Kamerstukken II 1992/93, 22969, 3, p. 62. 771 Art. 316 Fw. 772 Art. 349 lid 4 Fw. 767

158

uitdeling van de opbrengst van de tegeldemaking uiteraard in eerste instantie, zoals in de Belgische collectieve schuldenregeling, rekening moet houden met het zakelijke zekerheidsrecht en hem voldoen.774 Hoewel de uitdeling geschiedt naar evenredigheid van ieders vordering werd in de Wsnp wel een verdeelsleutel opgenomen. Preferente vorderingen775 krijgen een twee keer zo hoog percentage uitgekeerd dan de concurrente vorderingen zolang zij niet volledig zijn voldaan.776 De toepassing van deze verdeelsleutel vergt een vrij gecompliceerde berekening die kan plaatsvinden aan de hand van formules die in de memorie van toelichting777 zijn weergegeven.778 Volgens VERSCHOOF brengt deze verdeelsleutel een aardverschuiving te weeg in de rangorderegels, zoals die elders in het recht werken.779 In vergelijking met de pondspondsgewijze verdeling in de Belgische collectieve schuldenregeling, kan worden geconcludeerd dat, hoewel het gelijkheidsbeginsel vooropstaat, preferente schuldeisers worden bevoordeeld in de Nederlandse schuldsaneringsregeling. 285.

De termijn van de schuldsaneringsregeling bedraagt in beginsel drie jaar, te rekenen vanaf de

uitspraak tot toepassing van de wsnp.780 De rechter-commissaris kan deze termijn wel wijzigen. Hij kan dit ambtshalve doen of op verzoek van de bewindvoerder, de schuldenaar of één of meer schuldeisers. De termijn bedraagt ten hoogste vijf jaar.781 De looptijd van de regeling is aldus vergelijkbaar met de Belgische gerechtelijke aanzuiveringsregeling. Een verlenging wordt in de praktijk toegepast als er tijdens de toepassing van de wsnp een beperkte nieuwe schuld is ontstaan, die gedurende de verlengde termijn door de schuldenaar uit zijn vrij te laten bedrag kan worden voldaan.782 Ook een verkorting van de termijn is mogelijk. Wel blijkt uit de wetsgeschiedenis dat hiermee terughoudend dient te worden omgegaan.783 Een al te eenvoudig verkregen schone lei is maatschappelijk niet acceptabel en zal gelet op de gemiddelde duur van een minnelijke regeling de aanzuigende werking van de schuldsaneringsregeling versterken.784 Men kan beter een normale 773

Art. 349 lid 2 Fw. Supra nr. 195. 775 Dit zijn vorderingen waaraan een algemeen of bijzonder voorrecht aan verbonden is. Het betreft niet de pand- of hypotheekhouders. Supra nr. 195. 776 Art. 349 lid 2 Fw. 777 MvT Kamerstukken II 1992/93, 22969, 3, p. 62 et seq. 778 B. WESSELS, Schuldsaneringsregeling voor natuurlijke personen, supra noot 73, 228. 779 R.J. VERSCHOOF, Schuldsaneringsregeling voor natuurlijke personen, Amsterdam, NIBE, 1998, 76. 780 Art. 349a lid 1 Fw. 781 Art. 349a lid 2 Fw. 782 A.R. VAN DER WINKEL en J.M. MARSMAN, Schuldsanering natuurlijke personen, supra noot 156, 75. 783 Ibid. 784 MvT, Kamerstukken II 2004/05, 29942, 3, p. 33. 774

159

looptijd voorzien en als blijkt dat het uitzitten van de driejaarstermijn zinloos is, de schuldsaneringsregeling eerder beëindigen – mét verkrijging van de schone lei - middels de vereenvoudigde afwikkeling ex artikel 354a Faillissementswet.785

785

Supra nr. 384.

160

Hoofdstuk 6: Einde van de procedure §1 Regulier einde 1.1 België: uitvoering van de aanzuiveringsregeling 286. van

De collectieve schuldenregeling zal op normale wijze beëindigd worden door de uitvoering de

minnelijke

of

gerechtelijke

aanzuiveringsregeling.

De

modaliteiten

van

de

aanzuiveringsregeling zijn uitgevoerd en/of de voorziene looptijd is verstreken.786 De schuldenaar kan een nieuwe start nemen in een gezonde financiële situatie. 287.

In de praktijk zal de schuldbemiddelaar een eindverslag overmaken aan de rechter, waarbij

hij mededeelt dat de aanzuiveringsregeling naar zijn oordeel volledig is uitgevoerd en de rechter verzoekt om de beëindiging van de schuldbemiddeling vast te stellen en hem te ontlasten van zijn gerechtelijk mandaat.787 288.

Samen met het eindverslag zal de schuldbemiddelaar ook zijn laatste staat van erelonen en

kosten voorleggen aan de rechter en vragen deze uitvoerbaar te verklaren.788 289.

Het valt op dat de beëindigingsprocedure weinig geformaliseerd is. Het Gerechtelijk Wetboek

bevat hieromtrent geen specifieke bepalingen. Wel volgt uit de wet dat de schuldbemiddelaar verplicht is de einddatum van de aanzuiveringsregeling op het bericht van collectieve schuldenregeling te vermelden.789 1.2 Nederland: verstrijken van de duur van de wsnp 290.

In Nederland is de reguliere beëindiging van de wsnp daarentegen wel geformaliseerd in de

Faillissementswet. Uiterlijk drie maanden voordat de termijn van de schuldsaneringsregeling afloopt, dient de bewindvoerder aan de rechter-commissaris verslag uit te brengen over de wijze waarop de schuldenaar gedurende de schuldsaneringsregeling aan zijn verplichtingen heeft voldaan.790 In de

786

E. VAN ACKER et al., Praktische gids voor schuldbemiddelaars, supra noot 237, 254. E. VAN ACKER et al., Praktische gids voor schuldbemiddelaars, supra noot 237, 255. 788 Ibid. 789 Art. 1675/14, § 3 j° art. 1390quater, §2 Ger.W. 790 Art. 351a Fw. 787

161

Recofa-richtlijnen wordt aangegeven dat dit eindverslag tevens een gemotiveerd advies bevat met betrekking tot de vraag of aan de schuldenaar een schone lei kan worden verstrekt.791 291.

Vervolgens legt de rechtbank uiterlijk een maand vóór het einde van de wsnp-termijn de

terechtzitting vast waarop de beëindiging de schuldsaneringsregeling wordt behandeld.792 Deze zitting is in principe een pro formazitting; de schuldenaar en de bewindvoerder dienen alleen op de zitting te verschijnen indien zij daarvoor door de griffie worden opgeroepen.793 Deze worden opgeroepen bij twijfel of de schuldenaar in de nakoming van zijn verplichtingen niet toerekenbaar is tekortgeschoten.794 Op de dag van de terechtzitting, of anders uiterlijk op de achtste dag daarna, doet de rechtbank bij vonnis uitspraak of de schuldenaar in nakoming van zijn verplichtingen is tekortgeschoten en, indien er sprake is van een tekortkoming, of deze aan de schuldenaar kan worden toegerekend.795 Dit is van belang voor het al dan niet verkrijgen van de schone lei. Ingeval van een toerekenbare tekortkoming, kan de rechter wel bepalen dat deze, gezien haar bijzondere aard of geringe betekenis, buiten beschouwing blijft.796 292.

Tegen dit vonnis kunnen de schuldeisers slecht gedurende acht dagen na de dag van de

uitspraak in hoger beroep komen.797 293.

Zodra dit vonnis in kracht van gewijsde is gegaan, maakt de bewindvoerder onverwijld een

slotuitdelingslijst op.

798

Deze door de rechter-commissaris goedgekeurde lijst ligt gedurende tien

dagen ter griffie van de rechtbank ter kosteloze inzage van de schuldeisers.799 Schuldeisers kunnen gedurende deze termijn in verzet komen tegen de uitdelingslijst.800 Door verloop van deze termijn of, zo verzet is gedaan, doordat de beschikking op het verzet in kracht van gewijsde is gegaan, wordt de uitdelingslijst verbindend.801

791

Art. 2.3 sub f Recofa-richtlijnen. Art. 352 lid 1 Fw. 793 A.R. VAN DER WINKEL en J.M. MARSMAN, Schuldsanering natuurlijke personen, supra noot 156, 81. 794 Art. 353 lid 1 Fw. 795 Art. 354 lid 1 Fw. 796 Art. 354 lid 2 Fw. 797 Art. 355 lid 1 Fw. 798 Art. 356 lid 1 Fw. 799 Art. 349 lid 5 j° art. 183 Fw. 800 Art. 349 lid 5 j° art. 184 Fw. 801 Art. 349 lid 5 j° art. 187 lid 4 Fw. 792

162

294.

Zodra de slotuitdelingslijst verbindend is geworden, beëindigt de toepassing van de

schuldsaneringsregeling van rechtswege.802 De bewindvoerder doet daarvan aankondiging in de Staatscourant en na verloop van een maand na de beëindiging legt hij rekening en verantwoording af van zijn beheer aan de rechter-commissaris.803 295.

Indien de rechter in zijn vonnis heeft vastgesteld dat de schuldenaar geen toerekenbare

tekortkoming kan worden verweten ten aanzien van zijn uit de wsnp voortvloeiende verplichtingen, verkrijgt de schuldenaar bij de beëindiging een ‘schone lei’. Door de beëindiging zijn de vorderingen ten aanzien waarvan de schuldsaneringsregeling werkt en voor zover deze onvoldaan zijn gebleven niet langer afdwingbaar, onverschillig of de schuldeiser al dan niet in de wsnp is opgekomen en onverschillig of de vordering al dan niet is geverifieerd.804 De schuldenaar kan aldus schuldenvrij een nieuwe start nemen. Echter, net zoals in België bepaalde schulden niet voor kwijtschelding vatbaar zijn, kunnen bepaalde schulden niet onder de werking van de schone lei vallen. Vooreerst is het logisch dat boedelschulden die tijdens de toepassing van de schuldsaneringsregeling zijn ontstaan en die niet uit de boedel kunnen worden voldaan, alsnog afdwingbaar blijven na de beëindiging van de wsnp.805 Daarnaast somt de Faillissementswet uitdrukkelijk een viertal schulden op die niet in aanmerking komen voor de schone lei. Het betreft geldschulden uit een strafrechtelijke veroordeling, ongeacht of het een misdrijf of overtreding is die aan de basis hiervan ligt. Het gaat daarbij zowel om penale geldboetes als om schadevergoedingen aan slachtoffers en/of benadeelde partijen. Ter herhaling kan worden herhaald dat ook de toegang tot de wsnp voor schuldenaren met zulke schulden sterk beperkt is.806 Tot slot moet gezegd dat de rechter de eerder verleende schone lei na de beëindiging van de wsnp kan ontnemen indien blijkt dat de schuldenaar heeft getracht zijn schuldeisers te benadelen. Iedere belanghebbende kan daartoe een verzoek indienen bij de rechtbank.807 Aangezien in de Faillissementswet geen bijzondere termijnen te bespeuren vallen ten aanzien van zo’n verzoek, geldt de gemeenrechtelijke verjaringstermijn van twintig jaar.808

802

Art. 356 lid 2 Fw. Art. 356 lid 2 en 3 Fw. 804 Art. 358 Fw. 805 A.R. VAN DER WINKEL en J.M. MARSMAN, Schuldsanering natuurlijke personen, supra noot 156, 83. 806 Supra nrs. 117-120, 129-132 en 136. 807 Art. 358a Fw. 808 Art. 3:306 BW. 803

163

§2 Onregelmatige beëindiging als sanctiemechanisme 2.1 Algemeen 296.

Tijdens de schuld(sanerings)regeling kunnen zich uitzonderlijke situaties voordoen in hoofde

van de schuldenaar dat een voortzetting van de procedure als onrechtvaardig en ongeoorloofd kan worden beschouwd. De gerechtelijke procedures bieden de schuldenaar de kans om na afloop ervan een nieuwe start te nemen met een schone lei. Om dit mogelijk te maken, worden vele gunstmaatregelen verleend aan de schuldenaar ten nadele van de schuldeisers die vaak genoegen zullen moeten nemen met een gedeeltelijke voldoening van hun schuldvorderingen en wiens rechten ernstig beperkt worden. In ruil daarvoor wordt van de schuldenaar openheid, eerlijkheid en de volle medewerking verwacht. Indien een schuldenaar niet voldoet aan zijn verplichtingen die voortvloeien uit de insolventieprocedure, verdient de schuldenaar deze kans niet en wordt de procedure als sanctie vroegtijdig beëindigd. In België wordt de minnelijk bekomen of gerechtelijk opgelegde aanzuiveringsregeling

herroepen.

Schuldeisers

zijn

niet

langer

verbonden

door

de

aanzuiveringsregeling en verleende gunstmaatregelen worden ongedaan gemaakt. In Nederland wordt de wsnp tussentijds beëindigd zonder verlening van de schone lei. De niet-voldane schuldvorderingen blijven aldus afdwingbaar. Uit de beëindiging van de regelingen volgt dat schuldeisers opnieuw hun individuele executierechten kunnen uitoefenen.809 De schuldenaar geniet niet langer van de bescherming die de procedures bieden. 2.2 Herroeping in België 297.

In België voorziet artikel 1675/15, §1 Gerechtelijk Wetboek enkele herroepingsgronden op

grond waarvan de rechter de beschikking van toelaatbaarheid of, indien voorhanden, de minnelijke of gerechtelijke aanzuiveringsregeling kan herroepen. In essentie komen de gronden tot herroeping neer op het niet-nakomen van de procedurele goede trouw, die een loyale en actieve medewerking van de schuldenaar veronderstelt bij de totstandkoming en de uitvoering van de aanzuiveringsregeling.810 De herroeping kan geschieden wanneer de schuldenaar:

809 810

In België is dit zelfs expliciet in art. 1675/15, §3 Ger.W. opgenomen. E. VAN ACKER et al., Praktische gids voor schuldbemiddelaars, supra noot 237, 235.

164

“1° hetzij onjuiste stukken heeft afgegeven met de bedoeling aanspraak te maken op de procedure van gezamenlijke schuldenregeling of deze te behouden; 2° hetzij zijn verplichtingen niet nakomt, zonder dat zich nieuwe feiten voordoen die de aanpassing of herziening van de regeling rechtvaardigen; 3° hetzij onrechtmatig zijn lasten heeft verhoogd of zijn baten heeft verminderd; 4° hetzij zijn onvermogen heeft bewerkt; 5° hetzij bewust valse verklaringen heeft afgelegd.” Als voorbeelden van tekortkomingen die tot herroeping kunnen leiden, kunnen aangehaald worden: 

het zelf incasseren van inkomsten;



het doen van aankopen die het normaal vermogensbeheer te buiten gaat zonder overleg met de schuldbemiddelaar en toestemming van de rechter;



het werk zonder aanvaardbare reden opzeggen of worden ontslaan wegens dringende redenen;

 298.

het plegen van misdrijven, zoals diefstal ten nadele van de werkgever.811 De rechter kan de herroeping uitspreken op verzoek van de schuldbemiddelaar of van een

belanghebbende schuldeiser. Dit verzoek wordt voorgelegd aan de rechter door middel van een eenvoudige verklaring neergelegd ter griffie.812 De griffier stelt de schuldenaar en de schuldeisers vervolgens bij gewone brief in kennis van de datum waarop de zaak voor de rechter komt.813 De procedure dient immers op tegenspraak te verlopen en de schuldeisers zijn in deze stand van de zaak volwaardige procespartijen.814 Het Hof van Cassatie heeft geoordeeld dat de rechter niet ambtshalve de herroeping kan uitspreken en evenmin de schuldbemiddelaar kan bevelen bij hem een verzoek tot herroeping in te dienen.815 Belanghebbende partijen kunnen tegen de herroeping of de afwijzing van het verzoek hoger beroep instellen. Het Arbeidshof te Antwerpen heeft dienaangaande geoordeeld dat de schuldbemiddelaar geen belanghebbende is en bijgevolg geen hoger beroep kan aantekenen tegen een eventuele afwijzing van zijn verzoek. Hij wordt immers niet benadeeld door de beslissing. Hij beheert als onafhankelijk en onpartijdig persoon de schulden van een bepaald persoon, maar vertegenwoordigt

811

E. VAN ACKER et al., Praktische gids voor schuldbemiddelaars, supra noot 237, 236. Art. 1675/15, §1 Ger.W. 813 e Art. 1675/15, §1, 1 lid en art. 1675/16, §1 Ger.W. 814 Gent 27 september 2005, RW 2006-07, 605. 815 Cass. 2 oktober 2008, AR C.07.0462.F. 812

165

de gemeenschap niet.816 Ook het Arbeidshof te Bergen oordeelde in die zin. Opdat hoger beroep tegen een herroeping openstaat, moeten partijen kunnen aantonen dat ze gegriefd zijn door de beslissing. De schuldbemiddelaar kan dit niet aangezien hij optreedt in de hoedanigheid van gerechtelijke mandataris.817 Merk echter op dat uit de aard van de procedure volgt dat de schuldbemiddelaar wel betrokken moet worden in de rechtspleging in hoger beroep.818 Bij een herroeping laat de schuldbemiddelaar de datum ervan vermelden op het bericht van collectieve schuldenregeling.819 299.

Opmerkelijk is dat ook na de reguliere beëindiging van de aanzuiveringsregeling een

herroeping kan plaatsvinden. Elke schuldeiser kan immers vanaf het einde van een aanzuiveringsregeling waarin aan de schuldenaar kwijtschelding van schulden in hoofdsom werd verleend, gedurende een periode van vijf jaar aan de rechter een herroeping van de regeling vragen omwille van een bedrieglijke handeling in zijn nadeel gesteld door de schuldenaar.820 Hierbij kan herinnerd worden aan het feit dat een beslissing tot volledige kwijtschelding van schuld eveneens gedurende vijf jaar kan herroepen worden op grond van de hiervoor vermelde redenen.821 Deze mogelijkheid kan worden vergeleken met de mogelijkheid voor de Nederlandse rechter om een schuldenaar de eerder verleende schone lei na de beëindiging van de wsnp te ontnemen op verzoek van iedere belanghebbende.822 Wel werd in België een termijn van vijf jaar bepaald, terwijl in Nederland zo’n verzoek, bij gebrek aan een wettelijk voorziene termijn, gedurende twintig jaar kan worden ingediend. 300.

Een herroeping van de aanzuiveringsprocedure mag evenwel niet verward worden met een

mogelijke herziening van de aanzuiveringsregeling op basis van artikel 1675/14, §2 Gerechtelijk Wetboek. Ingevolge deze bepaling kunnen nieuwe feiten of moeilijkheden die de uitvoering van de uitgewerkte

aanzuiveringsregeling

belemmeren,

een

aanpassing

of

herziening

van

die

aanzuiveringsregeling rechtvaardigen. Luidens de memorie van toelichting823 kunnen deze moeilijkheden of nieuwe feiten bestaan uit het opdagen van een weggelaten of nieuwe schuldeiser, de beslissing van de rechter ten gronde over betwiste schuldvorderingen, het voorkomen van een 816

Arbh. Antwerpen (afd. Antwerpen) 27 april 2011, AR 2010/AA/370 in E. VAN ACKER et al., Praktische gids voor schuldbemiddelaars, supra noot 237, 242. 817 Arbh. Bergen 4 mei 2011, AR 2010/AM/400, JLMB 2012, 306. 818 Cass. 4 september 2003, AR C.01.0194.N, RW 2004-05, 101, noot K. BROECKX en B. DE GROOTE. 819 Art. 1675/14, § 3 j° art. 1390quater, §2 Ger.W. 820 Art. 1675/15, §2 Ger.W. 821 Art. 1675/13bis Ger.W.; Supra nr. 383. 822 Supra nr. 399. 823 MvT, Parl.St. Kamer 1996-97, nr. 1073/1, 48.

166

ongeval, ziekte, verlies van tewerkstelling of rechten op sociale vergoeding, ofwel de terugkeer tot beter fortuin door het lot of erfenis,... Een vaak voorkomend nieuw feit in de praktijk is de feitelijke scheiding of echtscheiding tijdens de collectieve schuldenregeling.824 Met het oog op zo’n herziening kunnen zowel de schuldbemiddelaar, de schuldenaar, elke belanghebbende schuldeiser als de arbeidsauditeur de zaak door middel van een eenvoudige schriftelijke verklaring, die ter griffie wordt neergelegd of aan de griffie verzonden wordt, opnieuw voor de rechter brengen. Hoewel deze vrij eenvoudige, sterk gedeformaliseerde rechtspleging garant staat voor het flexibel en adequaat aansluiten van de schuldenregeling op de zich wijzigende omstandigheden en/of nieuwe gebeurtenissen825, blijkt hieruit het grote nadeel van de Belgische werkwijze ten opzichte van de Nederlandse vereffening. In België wordt een regeling uitgewerkt op een moment dat onmogelijk met zekerheid kan vastgesteld worden wat de omvang van de toekomstige goederen zal zijn. In Nederland daarentegen worden de in de boedel vallende lopende inkomsten tijdens de looptijd van de wsnp gaandeweg uitgedeeld aan de schuldeisers zonder vooraf een regeling vast te leggen. Dit lijkt efficiënter dan naderhand uitgewerkte regelingen te moeten herzien. 2.3 De tussentijdse beëindiging in Nederland 301.

Ook in Nederland kan de rechtbank de toepassing van de schuldsaneringsregeling beëindigen

voordat de looptijd van de regeling is verstreken en dit zonder dat de schone lei wordt verschaft. Artikel 350, lid 3 Faillissementswet voorziet daartoe een zevental beëindigingsgronden. De beëindiging kan geschieden indien: “a. de vorderingen ten aanzien waarvan de schuldsaneringsregeling werkt, zijn voldaan; b. de schuldenaar in staat is zijn betalingen te hervatten; c. de schuldenaar een of meer van zijn uit de schuldsaneringsregeling voortvloeiende verplichtingen niet naar behoren nakomt of door zijn doen of nalaten de uitvoering van de schuldsaneringsregeling anderszins belemmert dan wel frustreert; d. de schuldenaar bovenmatige schulden doet of laat ontstaan; e. de schuldenaar tracht zijn schuldeisers te benadelen; f. feiten en omstandigheden bekend worden die op het tijdstip van de indiening van het verzoekschrift tot toelating tot de schuldsaneringsregeling reeds bestonden en die reden zouden zijn geweest het verzoek af te wijzen overeenkomstig artikel 288, eerste en tweede lid; 824

E. VAN ACKER et al., Praktische gids voor schuldbemiddelaars, supra noot 237, 230. P. TAELMAN en K. BROECKX, “Procedurele aspecten van de collectieve schuldenregeling”, supra noot 367, (73) 96-97. 825

167

g. de schuldenaar aannemelijk maakt niet in staat te zijn aan zijn uit de schuldsaneringsregeling voortvloeiende verplichtingen te voldoen.” In

vergelijking

met

de

Belgische

herroepingsgronden

vallen

vooral

de

eerste

twee

beëindigingsgronden onder a en b op. Dit zijn in België immers omstandigheden om de uitgewerkte aanzuiveringsregeling te herzien. Als in Nederland daarentegen blijkt dat de schuldenaar over voldoende middelen beschikt om zelfstandig zijn schulden verder af te lossen, hoeft de schuldsaneringsregeling niet worden verdergezet. Het verlenen van gunstmaatregelen en bieden van bescherming tegen schuldeisers is niet langer gerechtvaardigd, oordeelt men in Nederland. Er is geen sprake meer van een overmatige schuldenlast. In België zal de aanzuiveringsregeling wel worden herzien maar blijft de begeleiding en het toezicht van de schuldbemiddelaar aanwezig totdat de nieuw uitgewerkte aanzuiveringsregeling zal worden uitgevoerd. Ook blijven de rechten van de schuldeisers zolang beperkt. De andere beëindigingsgronden komen eveneens neer op een sanctie voor de niet-nakoming van de uit de schuldsaneringsregeling voortvloeiende verplichtingen. 302.

De rechtbank kan zich uitspreken over de tussentijdse beëindiging op voordracht van de

rechter-commissaris of op verzoek van bewindvoerder, van de schuldenaar dan wel van een of meer schuldeisers. Zij dienen hiertoe een verzoekschrift in. In tegenstelling tot de Belgische rechter826 kan de Nederlandse de wsnp ook ambtshalve tussentijds beëindigen.827 Alvorens te beslissen roept de rechtbank per aangetekende brief828 de schuldenaar op teneinde door haar te worden gehoord. Tevens kan zij schuldeisers en de bewindvoerder daartoe oproepen.829 Dit laatste is facultatief en verschilt dus van de Belgische regeling, waar de oproeping van alle partijen verplicht is gezien het tegensprekelijke karakter van de herroepingsprocedure. De uitspraak geschiedt bij vonnis830 en is slechts gedurende acht dagen vatbaar voor hoger beroep. Hoger beroep kan worden aangetekend door de schuldenaar, in geval van tussentijdse beëindiging van de wsnp, of, in geval de beëindiging geweigerd is, door diegene die het verzoek tot beëindiging heeft gedaan. In tegenstelling tot de Belgische schuldbemiddelaar831, heeft de bewindvoerder m.a.w. wel het recht van hoger beroep, voor zover de bewindvoerder het verzoek had ingediend welteverstaan. 826

Supra nr. 402. Art. 350 lid 1 Fw. 828 A-G LANGEMEIJER, conclusie vóór HR 19 januari 2001, ECLI:NL:PHR:2001:AA9561. 829 Art. 350 lid 2 Fw. 830 Art. 350 lid 4 Fw. 831 Supra nr. 298. 827

168

Van de tussentijdse beëindiging wordt door de bewindvoerder aankondiging gedaan in de Staatscourant. Opnieuw valt de Belgische beperktere publicatie via het bericht van collectieve schuldenregeling te verkiezen omwille van privacyredenen.

169

170

BIBLIOGRAFIE 1. Wetgeving (in de meest brede zin, incl. parlementaire documenten) a) Europa  Recommendation CM/Rec(2007)8 of the Committee of Ministers to member states on legal solutions to debt problems, Council of Europe (20 June 2007), https://wcd.coe.int.  Richtlijn Raad nr. 87/102/EEG, 22 december 1986 betreffende de harmonisatie van de wettelijke en bestuursrechtelijke bepalingen der Lid-Staten inzake het consumentenkrediet, Pb.L. 12 februari 1986, afl. 42, 48-53.  Richtlijn Europees Parlement en Raad nr. 2008/48/EG, van 23 april 2008 inzake kredietovereenkomsten voor consumenten en tot intrekking van Richtlijn 87/102/EEG van de Raad, Pb.L. 22 mei 2008, afl. 133, 86-92.

b) België  Artikelen 1675/2-1675/19 in titel IV ‘Collectieve schuldenregeling ‘ van deel V van het Gerechtelijk Wetboek, zoals ingevoegd bij wet 5 juli 1998 betreffende de collectieve schuldenregeling en de mogelijkheid van verkoop uit de hand van de in beslag genomen onroerende goederen, BS 31 juli 1998, 24.613 en meermaals gewijzigd.  Wet 12 juni 1991 op het consumentenkrediet, BS 9 juli 1991, 15.203  Wet 4 augustus 1992 op het hypothecair krediet, BS 19 augustus 1992, 18.196  Decreet Vlaamse Gemeenschap 24 juli 1996 houdende regeling tot erkenning en subsidiëring van de instellingen voor schuldbemiddeling en tot subsidiëring van een Vlaams Centrum Schuldenlast, BS 5 oktober 1996, 25.641.  Decreet Vlaamse Gemeenschap 20 december 1996 tot regeling van de rol van de lokale adviescommissie in het kader van het recht op minimumlevering van elektriciteit, gas en water, BS 8 februari 1997, 2.527.  Decreet Vlaamse Gemeenschap 24 mei 2002 betreffende water bestemd voor menselijke aanwending, BS 23 juli 2002, 32.838.

171

 Decreet Vlaams Gewest 8 mei 2009 houdende algemene bepalingen betreffende het energiebeleid, BS 7 juli 2009.  Besluit van de Vlaamse Regering van 25 maart 1997 tot uitvoering van het decreet van 24 juli 1996 regeling tot erkenning en subsidiëring van de instellingen voor schuldbemiddeling en tot subsidiëring van een Vlaams Centrum Schuldenlast, BS 30 mei 1997, 14.244.  Koninklijk besluit 22 april 1999 tot regeling van de registratie van de berichten van collectieve schuldenregeling door de Nationale Bank van België en van hun raadpleging door de personen bedoeld in artikel 19, § 2, van de wet van 5 juli 1998 betreffende de collectieve schuldenregeling en de mogelijkheid van verkoop uit de hand van de in beslag genomen onroerende goederen, BS 19 mei 1999, 17.161.  Wetsontwerp betreffende de collectieve schuldenregeling en de mogelijkheid van verkoop uit de hand van de in beslag genomen onroerende goederen, Parl.St. Kamer 1996-97, nr. 1073/1.  Wetsvoorstel tot wijziging van het Gerechtelijk Wetboek wat de collectieve schuldenregeling betreft, Parl.St. Kamer 2011-12, nr. 53-1410/001.  Wetsontwerp houdende bepalingen betreffende de termijnen, het verzoekschrift op tegenspraak en de procedure van collectieve schuldenregeling, Parl.St. Kamer 2004-05, nr. 51-1309/001.  Verslag over het wetsontwerp betreffende de collectieve schuldenregeling en de mogelijkheid van verkoop uit de hand van de in beslag genomen onroerende goederen, Parl.St. Kamer 1996-97, nr. 1073/11.  Verslag over het wetsvoorstel tot wijziging van het Gerechtelijk Wetboek wat de collectieve schuldenregeling betreft, Parl.St. Kamer 2011-12, nr. 53-1410/007.

c) Nederland  Artikelen 284-362 in titel III ‘Schuldsaneringsregeling natuurlijke personen’ van de Faillissementswet zoals ingevoegd bij wet 25 juni 1998 tot wijziging van de Faillissementswet in verband met de sanering van schulden van natuurlijke personen, Stb. 1998, 445 en meermaals gewijzigd.  Wet 4 juli 1990 houdende regels met betrekking tot het consumentenkrediet, Stb. 1990, 395.  Wet 4 juni 1992 houdende algemene regels van bestuursrecht, Stb. 1992, 315.

172

 Wet 29 juni 2000 houdende de intrekking van de Wet op de studiefinanciering en vervanging door de Wet studiefinanciering 2000, Stb. 2000, 286.  Wet 9 februari 2012 tot het geven aan gemeenten van de verantwoordelijkheid voor schuldhulpverlening, Stb. 2012, 78.  Koninklijk besluit 26 maart 2012 tot vaststelling van het tijdstip van inwerkingtreding van de Wet gemeentelijke schuldhulpverlening, Stb. 2012, 78.  Motie (C.S. BIESHEUVEL) bij het ontwerp van wet houdende de algemene regeling van beslag op loon, sociale uitkeringen en andere periodieke betalingen, Kamerstukken II 1988/89, 17897, 19.  Memorie van toelichting bij het voorstel van wet tot wijziging van de Faillissementswet in verband met de sanering van schulden van natuurlijke personen, Kamerstukken II 1992/93, 22969, 3.  Amendement (NOORMAN-DEN UYL) op het voorstel van wet tot wijziging van de Faillissementswet in verband met de sanering van schulden van natuurlijke personen, Kamerstukken II 1994/95, 22969, 25.  Memorie van toelichting bij het voorstel van wet tot wijziging van enige onderdelen van het voorstel van wet tot wijziging van de Faillissementswet in verband met de sanering van schulden van natuurlijke personen, Kamerstukken II 1997/98, 25672, 3.  Memorie van toelichting bij het voorstel van wet tot wijziging van de Faillissementswet in verband met herziening van de schuldsaneringsregeling natuurlijke personen, Kamerstukken II 2004/05, 29942, 3..  Vereniging

van

Rechters-commissarissen

in

Faillissement,

Recofa-richtlijnen

voor

schuldsaneringsregelingen, 23 maart 2009, http://www.rechtspraak.nl/Procedures/Landelijkeregelingen/Sector-civiel-recht/Documents/Recofarichtlijnen%20voor%20schuldsaneringsregelingen%20(wsnp).pdf.  Landelijk overleg van de Voorzitters van de Civiele sectoren van de rechtbanken en kantonsectoren van de rechtbanken, Procesreglement verzoekschriftprocedures insolventiezaken rechtbanken,

5

november

2012,

Stcrt.

2012,

http://www.rechtspraak.nl/Procedures/Landelijke-regelingen/Sector-civielrecht/Documents/Procesreglement-insolventiezaken-rb-1-1-2013.pdf.

173

26606

en

 Vereniging voor schuldhulpverlening en sociaal bankieren, Gedragscode schuldhulpverlening, mei 2014, http://www.nvvk.eu/images/pdfs/Gedragscode%20Schuldhulpverlening%2020140522.pdf.

 Ontwerpbesluit 17 juni 2014 houdende vrijstelling van het verbod op schuldbemiddeling, http://www.rijksoverheid.nl/ministeries/ez/documenten-enpublicaties/besluiten/2014/06/17/vrijstellingsbesluit-schuldbemiddelaars.html.

2. Rechtspraak a) België  GwH 2 oktober 2008, nr. 134/2008.  Cass. 16 maart 2000, Arr. Cass. 2000, 603 en RW 1999-2000, 1297.  Cass. 22 juni 2001, AR C.00.0662.N.  Cass. 4 september 2003, AR C.01.0194.N, RW 2004-05, 101, noot K. BROECKX en B. DE GROOTE.  Cass. 23 april 2004, JLMB 2004, 1046.  Cass. 21 juni 2007, AR C.06.0667.F.  Cass. 5 september 2008, AR C.06.0673.N/6.  Cass. 2 oktober 2008, AR C.07.0462.F.  Cass. 14 mei 2009, AR C.08.0311.F.  Cass. 15 januari 2010, AR C.08.0349.F.  Cass. 7 mei 2010, AR C.09.0317.F.  Brussel 14 december 1999, TBH 2000, 240.  Brussel 30 mei 2000, RW 2000-01, 1107.  Brussel 13 juni 2000, RW 2000-01, 1056.  Luik 19 juni 2000, JLMB 2001, 149.  Antwerpen 3 april 2001, RW 2000-01, 68.

174

 Gent 27 september 2005, RW 2006-07, 605.  Antwerpen 10 januari 2006, AR 2003/AR/2039.  Gent 19 februari 2008, NJW 2009, 35.  Arbh. Gent (afd. Gent) 30 januari 2009 in E. VAN ACKER, C. VERBEKE EN B. WYLLEMAN, Praktische gids voor schuldbemiddelaars, Mechelen, Kluwer, 2013, 4.  Arbh. Gent (afd. Brugge) 8 mei 2009, nr. 09/86 in E. VAN ACKER, C. VERBEKE EN B. WYLLEMAN, Praktische gids voor schuldbemiddelaars, Mechelen, Kluwer, 2013, 16.  Arbh. Antwerpen 7 januari 2010, AR 2009/AA/124 in E. VAN ACKER, C. VERBEKE EN B. WYLLEMAN, Praktische gids voor schuldbemiddelaars, Mechelen, Kluwer, 2013, 48.  Arbh. Brussel 21 juni 2010, AR 2010/AB/00277.  Arbh. Antwerpen (afd. Antwerpen) 27 april 2011, AR 2010/AA/370 in E. VAN ACKER, C. VERBEKE EN B. WYLLEMAN, Praktische gids voor schuldbemiddelaars, Mechelen, Kluwer, 2013, 242.  Arbh. Bergen 4 mei 2011, AR 2010/AM/400, JLMB 2012, 306.  Beslagr. Brussel 13 juni 2000, RW 2000-01, 1316.  Beslagr. Luik 21 november 2003, Jb.Kred. 2002, 419.

b) Nederland  HR

19

januari

2001,

ECLI:NL:HR:2001:AA9561

(concl.

A-G

LANGEMEIJER,

ECLI:NL:PHR:2001:AA9561).  HR 4 juni 2004, ECLI:NL:HR:2004:AO6933.  HR 24 november 2006, ECLI:NL:HR:2006:AZ1111, NJ 2007, 239  HR 13 maart 2009, ECLI:NL:HR:2009:BG7996, NJ 2009/203  HR 8 juli 2011, ECLI:NL:HR:2011:BQ3883.  HR 11 november 2011, ECLI:NL:HR:2011:BU4020, NJ 2012, 186.  HR 25 mei 2012, ECLI:NL:HR:2012:BW2440 (concl. P-G, ECLI:NL:PHR:2012:BW2440).

175

 Hof Arnhem 20 september 1999, ECLI:NL:GHARN:1999:AE9713.  Hof Amsterdam 31 maart 2011, ECLI:NL:GHAMS:2011:BQ1264.  Hof ’s-Hertogenbosch 11 oktober 2011, ECLI:NL:GHSHE:2011:BT73.  Hof Amsterdam 25 oktober 2011, ECLI:NL:GHAMS:2011:BV3269.  Rb. Haarlem 22 juni 2005, ECLI:NL:RBHAA:2005:AT7925.  Rb. Zwolle-Lelystad 6 juni 2007, ECLI:NL:RBZLY:2007:BB0185.  Rb. Rotterdam 7 oktober 2008, ECLI:NL:RBROT:2008:BF7336.  Rb. ’s-Gravenhage 29 november 2010, ECLI:NL:RBSGR:2010:BO9260.  Rb. Utrecht 6 januari 2011, ECLI:NL:RBUTR:2011:BP0643.  Rb. Arnhem 17 januari 2011, ECLI:NL:RBARN:2011:BP1045.  Rb. Arnhem 14 maart 2011, ECLI:NL:RBARN:2011:BP7560.  Rb. Utrecht 9 december 2011, ECLI:NL:RBUTR:2011:BU8308.

3. Rechtsleer a) Boeken en (bijdragen in) verzamelwerken  BALATE, E., DEJEMEPPE, P. en DOMONT-NAERT, F., Le règlement collectif de dettes in Les dossiers du Journal des Tribunaux, Brussel, Larcier, 2001, 175 p.  DAUW P., WYLLEMAN B. en DE GENDT W., “De collectieve schuldenregeling. Vragen en Antwoorden” in HOGESCHOOL WEST-VLAANDEREN, DEPARTEMENT SIMON STEVIN (ed.), Posthogeschoolvorming Rechtspraktijk, Gent, Academia Press, 2003, 83-187.  DE GROOTE, B. en VOET, S., Collectieve schuldenregeling, Brussel, Larcier, 2009, 200 p.  DE WILDE, A., Boedelschulden in het insolventierecht, Antwerpen, Intersentia, 2005, 619 p.  DENIS, J-L; BOONEN, M-C. en DUQUESNOY, S., Le règlement collectif de dettes, Waterloo, Kluwer, 2010, 234 p.

176

 DETHMERS, H.H., Van schuldsanering tot schone lei: een praktische beschrijving van het wettelijk traject, Nijmegen, Ars Aequi Libri, 2005, 227 p.  DIRIX, E. en DE CORTE, R., Zekerheidsrechten, Antwerpen, Story-Scientia, 1999, 486 p.  DIRIX, E. en TAELMAN, P. (eds.), Collectieve schuldenregeling in de praktijk, Antwerpen – Groningen, Intersentia, 1999, 306 p.  HOOGHE, V., De collectieve schuldenregeling vloek of zegen?, Brussel, De Boeck, 2012, 75 p.  JUNGMANN, N., NIEMEIJER, E. en TER VOERT, M. J., Van schuld naar schone lei: evaluatie Wet schuldsanering natuurlijke personen, Den Haag, WODC, 2001, 197 p.  KRANENDONCK-VON WEERSCH, K., Wet gemeentelijke schuldhulpverlening in PS-special, Deventer, Kluwer, 2011, 98 p.  LAMBRECHTS, M., “Overmatige schuldenlast en kansarmoede: overmatig recht of arm recht. Beschouwingen over schuldbemiddeling en schuldsanering” in S. BROUWERS (ed.), Arm recht? Kansarmoede en recht, Antwerpen – Apeldoorn, Maklu, 1997, 113-186.  MOEYKENS, F. (ed.), De Praktijkjurist XVII – 10 jaar collectieve schuldenregeling, Gent, Story, 2011, 173 p.  NIEUWENHUIS, A., DRAGSTRA, L., VELAERS, J., HUYBRECHTS, L., WOLSWIJK, H., SALOMONS, F., DE GROOTE, B. en VOET, S., Samenloop van grondrechten in verschillende rechtsstelsels, multiculturaliteit in het strafrecht & schuldsanering en collectieve schuldenregeling: preadviezen 2008, Den Haag, Boom Juridische uitgevers, 2008, 320 p.  NOORDAM, A.J., WSNP en goede trouw, Deventer, Kluwer, 2008, 422 p.  PATART, D., Le règlement collectif de dettes, Brussel, Larcier, 2008, 296 p.  STUYCK, J., “Schuldbemiddeling: regionale initiatieven” in OCE, Règlement collectif de dettes: les conditions de mise en oeuvre, Charleroi, Observatoire du Crédit et de l’Endettement, 1997, 119133.  VAN ACKER, E., VERBEKE, C. en WYLLEMAN, B.; Praktische gids voor schuldbemiddelaars, Mechelen, Kluwer, 213, 535 p.  VAN DER WINKEL, A.R. en MARSMAN, J.M., Schuldsanering natuurlijke personen in Praktijkboek Insolventierecht, Deventer, Kluwer, 2011, 214 p. 177

 VERENIGING NEDERLANDSTALIGE LICENTIATEN EN MASTERS IN HET NOTARIAAT EN NATIONALE VERENIGING

VAN

KANDIDAAT-GERECHTSDEURWAARDERS,

Knelpunten

collectieve

schuldenregeling, rangregeling en evenredige verdeling, Brussel, Larcier, 2009, 109 p.  VERSCHOOF, R.J., Schuldsaneringsregeling voor natuurlijke personen, Amsterdam, NIBE, 1998, 207 p.  WESSELS, B., Schuldsaneringsregeling voor natuurlijke personen in Wessels Insolventierecht, Deventer, Kluwer, 2012, 360 p.  WYLLEMAN, B., Collectieve schuldenregeling. Verkoop van onroerend goed. Interferenties met het huwelijksvermogensrecht, Gent, Larcier, 2003, 73 p.

b) Bijdragen in tijdschriften  BROECKX, K., DE GROOTE, B. en VOET, S., “Grondige revisie van de collectieve schuldenregeling”, TPR 2007, 1547-1649.  BROECKX, K. en DE GROOTE, B., “Hoger beroep tegen een herroepingsbeslissing inzake collectieve schuldenregeling: vergeet de schuldbemiddelaar niet!”, RW 2004-05, 102-105 noot onder Cass. 4 september 2003.  DE GROOTE, B., “Collectieve schuldenregeling. Fundamentele wijzigingen 2005”, NJW 2006, 242250.  DE WILDE, A., “Bevrijding van de kosteloze persoonlijke zekerheidssteller in de wet op de collectieve schuldenregeling”, Jb.Kred.CS 2006, 548-553, noot onder Beslagr. Gent 28 november 2006.  DE WILDE, A., “Collectieve schuldenregeling voor particulieren”, RW 1998-99, 657-672.  DE WILDE, A., “Fresh start en geldboeten”, RW 2000-01, 68-70.  DIRIX, E., “Overzicht van rechtspraak. Beslag en collectieve schuldenregeling 1997-2001”, TPR 2002, 1187-1324.  VAN HEES, A., “De Eerste Kamer moet het wetsvoorstel Saneringsregeling natuurlijke personen verwerpen”, NJB 1996, 589-591.

178

c) Onderzoeken, jaarverslagen en informatiebrochures  CENTRALE VOOR KREDIETEN AAN PARTICULIEREN VAN DE NATIONALE BANK VAN BELGIE, Statistisch

verslag

2012,

http://www.nbb.be/doc/cr/ccp/publications/BRO_CKPSTAT2012N_31122012.pdf, 80 p.  CENTRALE VOOR KREDIETEN AAN PARTICULIEREN VAN DE NATIONALE BANK VAN BELGIE, Statistisch

verslag

2013,

http://www.nbb.be/DOC/CR/CCP/Publications/BRO_CKPSTAT2013N_31122013.pdf, 80 p.  DE KNIBBER, K., Preventie van de overmatige schuldenlast middels regelgeving, masterproef Rechten Universiteit Gent, 2009-2010, 119 p.  DUBOIS,

H.,

Household

debt

advisory

services

in

the

European

http://www.eurofound.europa.eu/publications/htmlfiles/ef1189.htm

Union, en

http://www.vlaamscentrumschuldenlast.be/uploads/documentenbank/283dd6513a0af49a30b19 4c612686d27.pdf, 54 p.  EUROPEAN COMMISSION, Towards a common operational European definition of overindebtness, http://www.vlaamscentrumschuldenlast.be/uploads/documentenbank/086348af204a3b046acf5e e65d346919.pdf, 131 p.  LUISTERBURG, D., Schuldhulpverlening en budgetcoaching: Een markt?, afstudeeronderzoek Opleiding Sociaal-Juridische Dienstverlening Hogeschool Inholland Rotterdam, 2012, 54 p.  NVVK, Jaarverslag 2008, http://www.nvvk.eu/images/pdfs/Jaarverslag%20NVVK%202008.pdf, 58 p.  NVVK, Jaarverslag 2009, http://www.nvvk.eu/images/pdfs/Jaarverslag%20NVVK_2009.pdf, 64 p.  NVVK, Jaarverslag 2011, http://www.nvvk.eu/images/pdfs/Jaarverslag%202011%20NVVK.pdf, 46 p.  NVVK, Jaarverslag 2013, http://www.nvvk.eu/images/pdfs/Jaarverslag%20NVVK%202013.pdf, 42 p.  NVVK,

Leidraad

Wet

gemeentelijke

schuldhulpverlening,

http://www.nvvk.eu/images/Leidraad%20Wet%20gemeentelijke%20schuldhulpverlening%20NVV K%20versie%202.0.pdf, 25 p. 179

 PETERS, S., COMBRINK-KUITERS, L. en VLEMMINGS, M., Monitor Wsnp Negende meting over de periode

2012,

Nijmegen,

Wolf

Legal

Publishers,

2013

en

http://www.rijksoverheid.nl/documenten-en-publicaties/rapporten/2013/10/23/monitor-wsnpnegende-meting-over-de-periode-2012%5B2%5D.html, 88 p.  PROJECTBUREAU

WSNP,

Schulden

oplossen

met

de

Wsnp,

http://www.wsnp.rvr.org/folders/Schulden_oplossen_met_de_Wsnp.pdf, 12 p.  VLAAMS CENTRUM SCHULDENLAST, Onderzoeksrapport: cijfer- en profielgegevens van de Vlaamse

huishoudens

in

budget-

en/of

schuldhulpverlening

anno

2013,

http://www.vlaamscentrumschuldenlast.be/uploads/documentenbank/b227393c718f1c435dc54 1b5388e584c.pdf, 66 p.  WERKGROEP

REKENMETHODE

VTLB

VAN

RECOFA,

Vtlb-rapport

versie

juli

2014,

http://www.wsnp.rvr.org/download/vtlb/vtlb-rapport%20juli%202014.pdf, 45 p.

d) Officiële mededelingen en persberichten  Kamerbrief ministers van justitie en van sociale zaken en werkgelegenheid van 27 februari 2002, Kamerstukken II 2001/02, 28258, 1.  Kamerbrief minister van justitie van 27 oktober 2006, Kamerstukken II 2006/07, 29942, 33.  Kamerbrief minister van economische zaken, landbouw en innovatie van 16 december 2011, Kamerstukken II 2011/12, 32291, 53.  Kamerbrief staatssecretaris Klijnsma van 3 juli 2013, Kamerstukken II 2012/13, 24515, 265.  Kamerbrief staatssecretaris Klijnsma van 25 november 2013, Kamerstukken II 2013/14, 24515, 269.  Persbericht Centrale voor Kredieten aan Particulieren van de Nationale Bank van België, 22 januari 2014, http://www.nbb.be/doc/ts/Enterprise/Press/2014/cp140122Nl.pdf.  Kamerbrief minister van economische zaken van 4 juli 2014, Kamerstukken II 2013/14, 24515, 288.

180

e) Geconsulteerde websites  http://www.eerstehulpbijschulden.be  http://www.vlaamscentrumschuldenlast.be  http://www.wsnp.rvr.org  http://www.nvvk.eu  http://www.nen8048.nl  http://sociaal.nl/client/wsnp

181