Schuldgevoel: Een moordende emotie!

Schuldgevoel: Een moordende emotie! Van de psycho-emotionele oorzaken die aan de basis liggen van sommige ziekten worden schaamte- en schuldgevoel vaak verzwegen, wellicht omdat de therapeuten zelf zich er niet zo erg bewust van zijn. Toch lijkt het erop dat emoties die te maken hebben met schuldgevoel tot de meest destabiliserende behoren voor de mens! Erger nog: ze kunnen de hoofdoorzaak zijn van talrijke ziekten. Als auteur van een recent boek hierover brengt Gilles Gandy ons de wezenlijke gevolgtrekkingen ervan. Om te beginnen hebben we het eerst en vooral over het ontstaan ervan… ARTIKEL Nr. 53

door Gilles Gandy

De Bijbel heeft het erover van zodra Adam en Eva ten tonele verschijnen. Als de eerste mens van de vrucht eet van de boom van de kennis van goed en kwaad, krijgt hij een schaamtegevoel. Meteen weet hij ook wat lijden is, want ze worden beiden uit de tuin van Eden verjaagd! Lezen we de symboliek van deze tekst, dan zien we mogelijk een verklaring die ieder van ons aanspreekt en die uitstijgt boven wat de lezer op het eerste gezicht ziet staan. In de tekst staat de Eeuwige voor het Al, God, het gemanifesteerde en nietgemanifesteerde Universum. Dit Universum wordt gecreëerd door Adam, het mannelijke principe (de kosmische kracht of yang genoemd in de Chinese energieleer), en Eva, het vrouwelijke principe (aardekracht of yin in de Chinese energieleer). Om die reden beschrijft Genesis de schepping als opeenvolgende scheidingen. Maar de scheiding tussen mannelijk en vrouwelijk komt er ook door een klaarblijkelijke scheiding tussen geest en materie, dag en nacht, leven en dood, in het lichaam indalen en het lichaam achterlaten. Schaamte/schuldgevoel zou dus de aan deze scheiding gelinkte emotie zijn. Ze wordt symbolisch beschreven door het eten van de vruchten van de boom van kennis van goed en kwaad. Anderzijds weten we via de Chinese energieleer dat de long (een omgekeerde boom) omgaat met problemen zoals scheiding, huid, territorium, rouw. Verder weten we door de symboliek ook dat het gebied van de borstkas schaamte of fierheid aangeeft: een fier iemand bolt de borst op en een beschaamd iemand krijgt een kromme rug. In de long bevindt zich “Po”, wat staat voor het meest aardse deel van de ziel, waarmee je je bewust wordt en je het begrip ‘goed’ en ‘kwaad’ eigen maakt. Dus kunnen we zeggen dat de tekst van Genesis – op een bepaald interpretatieniveau – het indalingsproces van de mens in de materie beschrijft, en de emotie die daaruit voortvloeit. De droefheid die we niet uiten op het ogenblik dat we de eenheidstoestand in het water in de buik van de moeder verlaten, zou snel omslaan in schaamte/schuldgevoel. Omdat het kind zich hiervan echter niet bewust is, blijft het schaamte/schuldgevoel lang aanwezig. We kunnen zelfs stellen dat dit bij de meeste mensen hun hele leven heimelijk verder werkt! Dit zal zich met name manifesteren bij elke scheiding terwijl de mens opgroeit (indaling van de ziel in het lichaam, geboorte, bewustwording van geslacht en polariteit, het spenen, Oedipus, puberteit, menopauze en andropauze, dood). In de moderne psychologie zijn de hierboven beschreven fasen goed bekend. Ze zijn de grote “klassiekers” waarbij gevoelens van schaamte en schuld opduiken.

Deze gevoelens zullen ook opduiken bij scheidingen naar aanleiding van gebeurtenissen (huwelijk, officiële scheiding, geboorte, werkloosheid, immigratie, enz.) en tenslotte bij symbolische scheidingen zoals ziekte, want op dat ogenblik gaan we van een goede gezondheidstoestand naar ziekte, wat symbolisch staat voor rouw. Die rouw zal trouwens in beide richtingen beleefd worden:  Als we “ziek worden”. We moeten een hele weg afleggen om uiteindelijk te stellen dat “ik die ziekte heb” (ons neerleggen bij het bewijs). In deze fase kunnen we de ziekte tegengaan (de zaken benoemen zodat ze bestaan);  Als we genezen zijn. We moeten de andere kant op om ons te ontdoen van het etiket dat we opgekleefd kregen. Hier zal het schuldgevoel vaak beletten dat we de genezing inzetten, omdat de ziekte als een zwaard van Damocles boven ons hoofd blijft hangen! In dit artikel zullen we het vooral hebben over het schuldgevoel dat opduikt in ziektefasen (ieder die meer wil weten over andere aspecten verwijs ik naar het boek “Culpabilité, l’émotion qui tue” ). Drie interpretatieniveaus Toch zou het thema best verduidelijkt worden, alvorens die therapeutische aspecten aan bod komen. Schuldgevoel en schaamte zijn gevoelens waarmee we het verschil kunnen maken tussen goed en kwaad. Iemand die zich schuldig voelt, heeft een fout begaan. Toch voelen we ons vaak schuldig zonder ook maar iets laakbaars te hebben gedaan. Schuldgevoel heeft te maken met het feit dat je iets hebt gedaan of de bedoeling had iets te doen. Het is dus iets “feitelijks”. Schaamte is meer “identiteitsgebonden”: ons hele leven door kunnen we ons beschaamd voelen zonder een feitelijke reden. Het begrip “goed en kwaad”, daarentegen, is een zaak van het boven-ik, een soort interne rechter die ervoor zorgt dat je je gedrag normaal aanpast aan anderen en aan jezelf. Nu stellen we vast dat die drie aspecten overeenstemmen met drie kenmerken van het menselijke wezen, en die in de energetica respectievelijk het fysisch lichaam, het emotionele lichaam en het mentale lichaam genoemd worden.  Het fysische is er om te handelen  Het emotionele is er om een relatie aan te gaan en te “voelen”  Het mentale is er om te analyseren en te oordelen Zetten we deze opbouw van het menselijk wezen naast de definities van schaamte/schuldgevoel, dan krijgen we het volgende overzicht:

de drie verdiepingen Hoofd: Het mentale Romp: De emotie Buik: Het fysische

uitdrukking Ik denk Ik zeg, Ik voel aan Ik doe

De mens



De drie scheidingen Mentaal: Goed / kwaad Astraal: Gevoel van fierheid / schaamte Fysisch: Gewaarwording van een-zijn / gescheiden zijn

De tekst van Genesis beschrijft het schema van de indaling van de mens in de materie. Adam en Evan proeven eerst van de vrucht – die staat voor het mentale – en ze kennen het begrip “goed” en “kwaad”. Vervolgens worden ze beschaamd voor zichzelf. Tot slot maken ze voor zichzelf een “kledingsstuk van dierenhuiden”, en ze worden verjaagd uit de Tuin van Eden, dus fysisch gescheiden. Dit overzicht verduidelijkt dat het thema schuldgevoel vanuit een heel ruim gezichtspunt moet bekeken worden. Immers, die “loodzware” energie kan zich zowel manifesteren als schuldgevoel (fysisch vlak) als als schaamte en schroom (emotioneel vlak). Op mentaal vlak wordt ze beheerst door het begrip van goed en kwaad, met name het oordeel over jezelf en anderen. In de tradities wordt dit “de duivel” genoemd, letterlijk “hij die verdeelt, scheidt, tweedracht zaait”. Over het algemeen bekijken psychologen en therapeuten dit niet zo globaal, en dus blijven ze opgesloten in het mentale (ze proberen de persoon van het schuldgevoel te bevrijden), of het emotionele (dan stellen ze voor dat er gewerkt wordt aan zelfrespect). Toch moet rouw ook en vooral gezien worden vanuit fysisch perspectief. De ziekte ontwikkelt zich in het fysische lichaam en verplicht op die manier, op zoek te gaan naar de schuldgebonden scheiding tot in de materie. Schuldgevoel bij ziekte De structuur is goed bekend: een schuldige verdient een straf. Als we nu ziek worden of een ongeval hebben, voelen we ons meteen “gestraft”. Schuldgevoel duikt dus terstond op, zelfs als we het niet in de gaten hebben. Trouwens, hoe ernstiger en onbegrijpelijker de ziekte, hoe dieper het schuldgevoel. We hebben waarschijnlijk een fout begaan… Hoe gaan we met die problematiek om? De mens heeft een strategie ontwikkeld om te vermijden dat hij zich schuldig voelt: hij wijst een zondebok aan bij wie de fout ligt en die zal boeten voor de begane fout. Dit ritueel is zo oud als de straat en zit in vele tradities. Hoe past de geneeskunde dit goede oude procédé toe? Door eenvoudigweg de ziekte een naam te geven. “Het is griep, het zijn mazelen, enz.”. Die persoon hoeft zich niet langer schuldig te voelen, want de schuldige ligt buiten hem: bacteriën, virussen, enz. We stappen in “de strijd van goed tegen kwaad”. De patiënt wordt verondersteld, in de geest van het goede te leven, vermits hij slachtoffer is van externe agressie (het kwade wordt benoemd). Nu duiken meer en meer ernstige ziekten op waarvoor we de schuld niet langer op iets buiten ons kunnen schuiven. Dit is met name het geval voor kanker en voor een hoop nieuwe pathologieën. Ook als we weten dat externe factoren ze in de hand kunnen werken (toxines, genetische gebreken, psycho-emotionele shocks), is het geweten dat deze factoren het uitbreken van die ziekten niet volledig kunnen verklaren. In die gevallen zal het schuldgevoel dan ook sterker zijn. De zieke voelt zich immers altijd “gestraft” als de ziekte voor hem zinloos is. Ze kan alleen maar komen van een “goddelijke straf”. Vaak denken mensen:”wat heb ik gedaan om dat te verdienen?” Ze gaan dus op zoek naar een zondebok. Wie kunnen we beschuldigen?  In de eerste plaats de dokter. Therapeuten zijn vaak het doelwit van schuldige agressieve patiënten (dit is energie die van de long naar de lever wordt gestuurd om dit mechanisme in gang te zetten). Dit is gemakkelijk uit te leggen omdat, als je iemand wil verzorgen om die te helpen, dit vaak komt vanuit schuldgevoel. Zo verwonderlijk is het dus niet dat verzorgend personeel uiteindelijk wordt beschuldigd.



In de tweede plaats de geneeskunde. Naast mensen wordt het hele systeem de zondebok voor zieken. Je hoeft maar naar de opmerkingen te kijken zodra iets onbenulligs wijst op een tekort in het systeem!  En dan de farmaceutische laboratoria. Ook daar gaan recente gebeurtenissen dit mechanisme bevestigen. Dan kan de patiënt gemakkelijk de dingen door elkaar halen, wat hem een alibi geeft om zich van zijn verantwoordelijkheid te ontdoen. Zo klagen zieken vaak over hun medicatie, waarbij ze stellen dat “ze hun behandeling niet meer aankunnen en dat ze eraan kapotgaan”, maar zonder daarom te beslissen, de zogenaamde behandeling stop te zetten. Ze lijken te zeggen: “ziet u, ik zal sterven door uw fout en u zult aansprakelijk zijn voor mijn dood”. Nu is het wel zo dat patiënten dikwijls gevangen zitten tussen hun doodsangst, hun angst om “nee” te zeggen tegen medische autoriteiten, de onzekerheid met betrekking tot hun genezing, de druk vanuit de familie, enz. Hier zien we het tweede mechanisme opduiken om schuldgevoel te behandelen: “als ik geen verschijnsel buiten mezelf de schuld kan geven – en me er zo van kan ontdoen – dan neem ik de schuld op mij en zal ik ervoor betalen”. Nu bestaat de uitdaging bij schuldgevoel erin, je in “het goede” te herkennen, met andere woorden: “onschuldig” te zijn. Als je dus ziek bent, kan je onschuld eenvoudigweg afkopen door te sterven. Een dode wordt altijd geacht, onschuldig te zijn, vooral als hij veel leed tijdens zijn ziekte. Daarom gaan we, met name bij ernstige ziekten – zoals kanker – , de volgende fasen onderscheiden:  De zieke onderkent schuldgevoel niet bewust. Daardoor begint hij een zondebok te zoeken (cfr. hierboven);  Het schuldgevoel krijgt hem in zijn greep en hij doet zichzelf ervoor opdraaien. Om genezing te verkrijgen moet hij lijden (weet je nog: dat ritueel waarbij christenen zichzelf geselden?). En omdat de patiënt weet dat vele mensen sterven aan deze ziekte, weet hij ook dat hij zwaar zal moeten betalen om eruit te geraken. Om die reden mag de geneeskunde, als reactie daarop, erg agressieve en pijnlijke behandelingen aanbieden: ze worden aanvaard want de patiënt koopt zijn onschuld door zijn lijden;  Tot slot: werkt de behandeling niet, dan zal bijna iedereen er “belang bij hebben” dat hij sterft. Door te sterven wordt het paradijs zijn deel. De familie zal eindelijk tot rust komen, want de zieke verstoort het evenwicht en geeft ook alle naaste verwanten de schuld. Therapeuten worden ook ontslagen van de conclusie “niet in staat = schuldig”. Er blijft evenwel een bittere nasmaak bij iedereen: het kwade heeft overwonnen! Voel je die verbittering en wanhoop in het huidige medisch systeem? Hoe eruit te geraken? De mens heeft altijd geprobeerd, schuldgevoel uit de weg te gaan. De moderne psychologie ging aanvankelijk dezelfde kant op met voorstellen zoals:  Pogingen om je van schuld te ontdoen. “Ik? Ik ben onschuldig, want de ander is schuldig”;  het zelfbeeld op te waarderen. “Als ik een waarde heb, krijg ik vergeving en het paradijs”. Wel moeten we het nog eens worden over iemands waarde. In het Oosten wordt die bepaald door het aantal uur dat je mediteert, door ascese, een godsvruchtig leven (de geest krijgt de bovenhand). In het Westen wordt diezelfde waarde berekend door je bekendheid, je bankrekening en je sociaal statuut (materie komt eerst). Wie heeft gelijk?

Het wordt tijd om schuldgevoel onder ogen te zien. Zondebokken zoeken leidt tot oorlog. Evenzo, als je de schuld op jou neemt, leidt dit tot depressie en zelfmoord, dus de dood. Is dat het lot van ons geweten? Zijn we echt verplicht, gebeurtenissen in te delen in goed en kwaad? Kunnen we ermee ophouden, dingen en mensen te “verwensen”?  een van de eerste mechanismen die we grondig moeten herbekijken is juist het verwensen van ziekte. Deze duikt op als een boodschap van het biologische. Aan wie is de boodschap gericht? Kijken we nog eens naar het schema van de menselijke Drievuldigheid – het fysische, emotionele en mentale lichaam -, dan stellen we vast dat het fysische lichaam een boodschap stuurt naar de beide overige niveaus door middel van de symptomen die we “ziekte” noemen. Met andere woorden: het lichaam meldt dat het niet akkoord gaat met het psychoemotionele. Wie heeft er dan gelijk? Per definitie kan het lichaam niet liegen. De leugen hoort bij het mentale (het Franse ‘mentir’ en ‘mental’ hebben dezelfde Latijnse oorsprong). Weigert het psycho-emotionele bijvoorbeeld de gedachte ‘niet langer bij de moeder zijn’, dan zal het strategieën bedenken om er dicht bij te blijven. Die strategieën zullen met name tot uiting komen door idealistische denkbeelden die op volwassen leeftijd terugkeren in de vorm van spirituele idealen. En wat doet het lichaam op zijn beurt? Het biologisch niveau weet heel goed dat het niet langer bij de moeder is. Maar het gehoorzaamt wel het gebod van het psycho-emotionele, zodat het gaat aangeven dat het hiermee oneens is (het wordt gedwongen, tegen zijn natuurlijke werking in te gaan). Die onenigheid zal zich bij voorkeur uiten in het systeem long/dikke darm, zowel bij de inwendige organen als via de spiegels in onze omwereld (ons territorium omhelst ook onze kleding, onze voertuigen, ons huis, onze grond, onze naaste verwanten, onze huisdieren, enz.). Zo gaan sommige therapeuten zelfs zo ver, te stellen dat de meeste kankers voortkomen uit territoriumproblemen. In feite stelt de ziekte een cruciale vraag: moeten we luisteren naar ons mentale ik / een leugenaar die tweedracht zaait, ofwel naar de werkelijkheid die ons ingegeven wordt door het biologische? Uiteindelijk zet ziekte ons op het rechte pad!  We moeten van ziekte gebruik maken om onze schaduwkant te ontmoeten. Dit is een delicate stap die iedereen juist moet inschatten. Daarmee wil ik zeggen dat hiervoor geen regels zijn. Sommige mensen zullen geroepen zijn om heel ver te gaan in dit onderzoek, terwijl bij anderen een eenvoudig gesprek het probleem zal oplossen. Ook de grondregel zal ingegeven worden door het biologische: houden de symptomen aan, dan is dat een teken dat het onderzoek niet ver genoeg is gegaan. Er zijn twee struikelblokken die we best vermijden:  een psycho-emotionele behandeling verwarren met een behandeling van het fysische lichaam. Fysische behandelingen, of het nu gaat om chemische geneeskunde of alternatieve geneeskunde, hebben als doel het lichaam te helpen de beproeving door te komen. Het is alsof je iemand die opnieuw leert lopen, een kruk geeft. Die persoon zal geen krukken meer nodig hebben zodra die zijn evenwicht terugvindt. Een psycho-emotionele behandeling, of die nu gebruik maakt van een therapie of een decodering, richt zich tot een ander facet van de persoon. Beide behandelingen lopen dus gelijk. Maar ze werken elkaar wel tegen, want elk van hen denkt “de” waarheid in pacht te hebben. Vaak wordt de patiënt gedwongen, te kiezen tussen beide benaderingen, wat niet klopt als je dit bekijkt vanuit schuldgevoel.  Uitleg uitstellen tot later. Groot is de bekoring om de symptomen uit de wereld te helpen zonder de tijd te nemen om naar hun boodschappen te luisteren. Het



evenwicht in het leven bestaat uit yin en yang, goed en kwaad, onze lichtende kant en onze schaduwkant. Die schaduwkant ontkennen en verdringen zal altijd leiden tot schuldgevoel, dat dan weer de ziekte verergert tot we zelfs ons leven in de weegschaal gooien (de meeste kankers komen uiteindelijk in de longen terecht). Het is trouwens datzelfde schuldgevoel dat ons zegt, niet te gaan kijken naar de oorzaken van onze problemen: wat gaan we ontdekken als we de doos van pandora openen? Dat we “slecht” zijn? Ziekte is een gelegenheid om spiritueel te ontwaken. Kijken we naar ons schuldgevoel, dan zullen we uiteindelijk gelukkig zijn met onze beproevingen en onze ziekten, omdat we ons ervan bewust zijn dat het per slot van rekening dankzij die moeilijke fasen is dat ons bewustzijn ontwaakt is. De tekst uit Genesis eindigt met dit raadsel: God plaatst cherubijnen aan de ingang van de tuin van Eden om de mens te beletten, opnieuw van de vruchten van de boom te eten waardoor hij gelijk zou worden aan God. Er zit zowel een belofte als een beproeving in: komen we die beproeving te boven, dan worden we gelijk aan de goden, wat wil zeggen dat scheiding ons vreemd zal worden, omdat God per definitie het Al is. Maar we kunnen die fundamentele eenheid niet terugvinden zonder goed en kwaad te aanvaarden. Ziekte, de incarnatie van dat kwaad, is juist de beproeving die ons belet, de tuin van Eden terug te vinden.

Conclusie Schuldgevoel wordt, net als ziekte, gezien als het diametraal tegenovergestelde van deze nieuwe benadering. Vroeger was dit een gevoel dat aan je kleefde en waar je je zo vlug mogelijk moest van af maken. Nu wordt het een rood lichtje op ons dashboard dat ons meldt dat er iets niet klopt in de manier waarop we de wereld zien. Dankzij dat waarschuwingssignaal kunnen we ons bewust op dat aspect richten en merken dat onze mentale kant ons een leugen op de mouw speldt. Onze vijf zintuigen versterken die vergissing nog. Omdat ze naar buiten gericht staan, richten ze onze waarneming op scheiding. Daar zouden we best een tegengewicht tegenover stellen: een inwendig bewustzijn dat zo sterk ontwikkeld is als dat andere bewustzijn dat naar buiten gericht staat. Paradoxaal genoeg is het juist in die periode van onevenwicht als gevolg van ziekte dat we het best in staat zijn om te werken aan die zoektocht naar evenwicht. Schuldgevoel dwingt ons, van onszelf te houden om niet te sterven. Wellicht probeert elke mens in zijn diepste binnenste echt van zichzelf te houden…. Artikel uit Néosanté van de maanden juli-augustus 2013 Auteur: Gilles Gandy