Schrijfwijzer. Peter R. Lesterhuis Martijn de Groot

Schrijfwijzer Peter R. Lesterhuis Martijn de Groot 

1

Schrijfwijzer Richtlijn voor het opstellen van schriftelijke rapportages in het hoger onderwijs

Peter R. Lesterhuis Martijn de Groot Groningen, december 2011 (versie 2.1)

Dit  werk  is  gelicenseerd  onder  een  Creative  Commons  Naamsvermelding­NietCommercieel  3.0  Nederland. Bezoek    http://creativecommons.org/licenses/by­nc/3.0/nl/  om  een  kopie  te  zien  van  de  licentie  of  stuur  een  brief naar Creative Commons, 444 Castro Street, Suite 900, Mountain View, California, 94041, USA. Het staat  de  gebruiker  vrij  om  de  inhoud  van  dit  document  te  kopiëren,  te  distribueren,  te  vertonen  en  afgeleiden van dit werk  te maken  op  voorwaarde van  het  vermelden van  de  oorspronkelijke  auteurs. Daarnaast mag de inhoud van dit document uitsluitend voor niet­commerciële doeleinden worden gekopieerd en gedistribueerd.  Versie: 4.0.1 (4 november 2014) De meest recente versie van de schrijfwijzer is hier beschikbaar en afgeleiden daarvan kunnen door studenten  van Hanzehogschool Groningen via http://mijnhanze.nl worden gedownload.



2

Voorwoord Het schrijven van verslagen is een wezenlijk onderdeel van het hoger onderwijs. Diverse activiteiten binnen de opleiding geven aanleiding tot het schrijven van verslagen. Of het nu gaat om een (project)­ verslag   of   een   rapportage   over   een   wetenschappelijk   onderzoek   ter   afsluiting   van   de   studie,   het schrijven van een goed verslag is een vaardigheid op zichzelf. Deze schrijfwijzer is geen stoomcursus schrijven, maar biedt studenten houvast bij het maken van kwalitatief goede verslagen en docenten steun bij het beoordelen van de inhoud. Het   initiatief   voor   deze   schrijfwijzer   is   mede   mogelijk   gemaakt   door   de   toenmalige   dean   van   de Academie   voor   Gezondheidsstudies   Geiske   Steendam.   Verder   willen   we   de   leden   van   TOOL (Transfer   Onderzoek   Onderwijs   Lectoraat),   de   leden   van   de   academie   expertgroep   EBP,   Sabine Tielenius Kruythoff–Boerdijk, Hariëtte Jager (onderdeel m.b.t. de discussie van hoofdstuk 5) en Ruurd Visser   (onderdeel   m.b.t.   het   maken   van   een   wetenschappelijke   poster)   hartelijk   danken   voor   hun inhoudelijke   bijdrage.   Tot   slot   wens   ik   iedereen   succes   bij   het   opstellen   van   een   professionele schriftelijke rapportage!

Groningen, 4 november 2014

Peter Lesterhuis



3

 Inhoudsopgave Voorwoord............................................................................................................................. 3 1 Inleiding.............................................................................................................................. 5 2 Opmaak............................................................................................................................... 6 2.1 Papierformaat en marges.................................................................................................. 6 2.2 Lettertype en lettergrootte................................................................................................. 6 2.3 Regelafstand, uitlijning en alinea's..................................................................................... 7 2.4 Hoofdstuk­, paragraaf­ en paginanummering....................................................................... 7 2.5 Figuren, tabellen en diagrammen....................................................................................... 8 2.6 Opsommingstekens.......................................................................................................... 9 2.7 Taalgebruik, zinsbouw en het gebruik van afkortingen.......................................................... 9 3 Bronverantwoording........................................................................................................10 3.1 Bronverantwoording volgens de APA­stijl.......................................................................... 10 3.2 Bronverantwoording volgens de Vancouver­stijl................................................................. 12 3.3 Citeren, parafraseren en verwijzen................................................................................... 14 3.4 Plagiaat......................................................................................................................... 15 4 Onderdelen van een projectverslag................................................................................16 4.1 De omslag en titelpagina................................................................................................. 16 4.2 De samenvatting............................................................................................................ 16 4.3 De inhoudsopgave......................................................................................................... 16 4.4 De inleiding................................................................................................................... 17 4.5 De kern van het verslag.................................................................................................. 17 4.6 De conclusie.................................................................................................................. 17 4.7 De bronvermelding en bijlagen......................................................................................... 17 5 Onderdelen van den bachelorscriptie............................................................................18 5.1 De omslag en titelpagina................................................................................................. 18 5.2 Het voorwoord............................................................................................................... 18 5.3 De samenvatting............................................................................................................ 18 5.4 De inhoudsopgave......................................................................................................... 19 5.5 De inleiding................................................................................................................... 19 5.6 De achtergrond.............................................................................................................. 20 5.7 De methode................................................................................................................... 20 5.8 De resultaten................................................................................................................. 21 5.9 De discussie.................................................................................................................. 22 5.10 De bronvermelding en bijlagen....................................................................................... 23 6 Wetenschappelijke poster...............................................................................................24 6.1 Inhoud van de poster...................................................................................................... 24 6.2 Lay­out van de poster..................................................................................................... 25 6.3 Figuren, tabellen en diagrammen..................................................................................... 25 6.4 Bronvermelding.............................................................................................................. 26 Nawoord............................................................................................................................... 27 Bronvermelding................................................................................................................... 28 Bijlage 1: Checklist opmaak...............................................................................................29 Bijlage 2: Checklist bronvermeling....................................................................................30 Bijlage 3: Checklist onderdelen van een projectverslag..................................................31 Bijlage 4: Checklist onderdelen van een bachelorscriptie...............................................32 Bijlage 5: Voorbeeld lay­out van een wetenschappelijke poster.....................................33 

4

1

Inleiding

Het   schrijven   van   verslagen   vormt   een   wezenlijk   onderdeel   van   elke   opleiding   binnen   het   hoger beroepsonderwijs.   Ook   studenten   van   de  Academie   voor   Gezondheidsstudies   worden   geacht   met enige   regelmaat   verslagen   te   schrijven.   Er   is   een   grote   verscheidenheid   aan   verslagen.   In   deze schrijfwijzer maken wij een onderscheid tussen grofweg twee typen verslagen. Ten eerste verslagen zoals   die   tijdens   projecten   en   stages   worden   geschreven   (hierna   projectverslag   genoemd).   Ten tweede de wetenschappelijke verslagen zoals die bijvoorbeeld een onderdeel vormen van de eindfase van de opleiding (hierna bachelorscriptie genoemd). Het kan een heel gepuzzel zijn om een goed verslag te schrijven. Hoewel diverse handleidingen voor het schrijven van verslagen beschikbaar zijn, is het toch lastig de vertaalslag naar eigen opleiding te maken. Aan welke criteria moet bijvoorbeeld de opmaak van het verslag voldoen en welke wijze van bron­verantwoording kan  het  beste  gehanteerd  worden?  De antwoorden  op dergelijke elementaire vragen zijn echter niet in één handleiding terug te vinden. Daarom is besloten om voor de opleidingen binnen   de   Academie   voor   Gezondheidsstudies   één   document   op   te   stellen   waarin   alle   gangbare criteria zijn opgenomen. Hierdoor wordt het schrijven van een verslag voor de student eenvoudiger en zal de kwaliteit van de verslaglegging naar verwachting toenemen. Bij het schrijven van een verslag is het belangrijk om zelf het niveau van de verslaglegging te bepalen. Als   richtlijn   kan   hiervoor   het   referentieniveau   van   patiënten,   beginnende   beroepsbeoefenaren   of specialistische vakgenoten   gebruikt worden.  Het   is  dan  wel   van  belang,   zeker  wanneer  meerdere mensen gezamenlijk aan één product werken, dat hier duidelijke afspraken over worden gemaakt. Hoewel elke opleiding verschillende type verslagen kent, is de opmaak in veel gevallen vergelijkbaar. Het   eerste   hoofdstuk   beschrijft   de   algemene   opmaak   en   is   dan   ook   op   alle   soorten   schriftelijke rapportages   van   toepassing.   Hetzelfde   geldt   voor   de   bronverantwoording,   die   wordt   behandeld   in hoofdstuk   3.   Vervolgens   wordt   onderscheid   gemaakt   tussen   twee   veel   voorkomende   vormen   van schriftelijke rapportages, namelijk het projectverslag (hoofdstuk 4) en de bachelorscriptie (hoofdstuk 5). Omdat kwalitatief onderzoek voornamelijk in het wetenschappelijk onderwijs wordt toegepast, richt dit laatste hoofdstuk zich voornamelijk op de verslaglegging van kwantitatief onderzoek. Tot slot delen we in het nawoord nog enkele overwegingen die zijn gemaakt bij het opstellen van deze schrijfwijzer.



5

2

Opmaak

Voordat   begonnen   wordt   met   schrijven,   kan   rekening   gehouden   worden   met   de   opmaak   van   het verslag. Denk onder andere aan de instellingen van de paginamarges, het lettertype, de lettergrootte en de regelafstand. Een consequente en verzorgde opmaak geeft het een professionele uitstraling. Bovendien   vergoot   een   goede   opmaak   van   een   verslag   de   leesbaarheid   van   de   inhoud.   De instructies, die beschreven worden in de volgende paragrafen, kunnen gebruikt worden om dit doel te bereiken.

2.1 Papierformaat en marges In deze schrijfwijzer wordt uitgegaan van verslagen die worden opgemaakt in A4­formaat (29,7 x 21,0 cm). Bij een standaardopmaak zijn de marges van de pagina aan de boven­ en onderzijde 2 cm. Aan de linker­ en rechterzijde van de pagina kan een marge van 2,5 cm aangehouden worden (zie figuur 1A). Afhankelijk van de wijze van inbinden kan ook gekozen worden voor een ruimere marge aan de linkerzijde tot 3 cm (zie figuur 1B). Om de grootte van zetspiegel gelijk te houden wordt de marge aan de rechterzijde vervolgens verkleind (2 cm). De pagina's worden bij voorkeur aan één zijde bedrukt. Wanneer de pagina's aan beide zijden worden bedrukt, worden de aangepaste marges in dat geval aan de keerzijde van de pagina gespiegeld (zie figuur 1C).

A  

2 cm

p

B  

2 cm

p

C 

p

2 cm

2 cm

3 cm

2 cm

3 cm

2 cm

2 cm

2 cm

3 cm

pie

2,5 cm

gel

2 cm

zet s

2,5 cm

2 cm

2 cm

p

  

Figuur 1  Drie voorbeelden van paginaopmaak. De marges van de pagina zijn aan de linker­ en rechterzijde symmetrisch (A), asymmetrisch (B) of – bij dubbelzijdige afdruk – asymmetrisch gespiegeld (C) . De letter “p” geeft de positie van het paginanummer aan. 

2.1 Lettertype en lettergrootte Gebruik in het gehele verslag bij voorkeur één lettertype. Een geschikt lettertype is goed leesbaar en heeft een professionele uitstraling. Gangbare lettertypen zijn “Times New Roman” en “Arial”. Sinds de introductie van Microsoft Office 2007 wordt het lettertype “Calibri” ook veel gebruikt. Lettertypen zoals “Comic Sans” kunnen beter niet gebruikt worden vanwege het gebrek aan professionele uitstraling. Voor de doorlopende tekst kan afhankelijk van het lettertype een lettergrootte tussen de 10 en 12 punten gekozen worden. Bij het gebruik van de lettertypen “Arial” en “Calibri” is een lettergrootte van 11 punten raadzaam, bij het kleinere lettertype “Times New Roman” kan wellicht beter een lettergrootte van 12 gebruikt worden. Kopteksten van de hoofdstukken zijn bij voorkeur duidelijk van de doorlopende tekst te onderscheiden (zie figuur 2), bijvoorbeeld door de lettergrootte te vergroten (16 punten) of de tekst vet te drukken. Ook de paragrafen kunnen vetgedrukt, groter (14 punten) en eventueel schuingedrukt (cursief)  zijn. Subparagrafen kunnen dezelfde lettergrootte hebben als de doorlopende tekst, met dat verschil dat de betreffende koptekst vetgedrukt is. De koptekst van bijlage heeft dezelfde vormgeving als dat van de hoofdstukken.



6

2.3 Regelafstand, uitlijning en alinea's De   regelafstand   is   de   verticale   ruimte   tussen   de tekstregels.   In   een   verslag   heb   je   te   maken   met verschillende regelafstanden (zie figuur 2). Tekst die te   dicht   op   elkaar   staat   (bijvoorbeeld   bij   een regelafstand van 1) is vaak onoverzichtelijk en kan in sommige gevallen vermoeiend zijn voor de lezer. Een regelafstand   van   1,15   is   standaard   en   over   het algemeen   prettig   leesbaar.   In   sommige   gevallen   is een   regelafstand   van   1,5   wenselijk.   Bijvoorbeeld wanneer   schriftelijk   feedback   gegeven   wordt.   De regelafstand   tussen   de   koptekst   en   het onderliggende tekstblok is groter, namelijk ongeveer 6 punten of (0,2 cm). De afstand tussen de koptekst en   het   bovenliggende   tekstblok   is   het   grootst, namelijk 12 punten (0,4 cm). Ook tussen de alinea's dient   een   zichtbaar   vergrote   regelafstand   aanwezig zijn. Een alinea is een stuk tekst die inhoudelijk een deelonderwerp (of een deel van een deelonderwerp) bevat. Eventueel  kan de  afstand tussen de koppen en/of   alinea's  ook   door  middel   van   een   extra   enter worden geaccentueerd. 

Afstand boven een kop (12 punten / 0,4 cm)

2  Koptekst (16 punten, vet)

Afstand onder een kop (6 punten / 0,2 cm)

Tekstblok, alinea (11 punten, regelafstand 1,15) Afstand onder een alinea (6 punten / 0,2 cm) Afstand boven een kop (12 punten / 0,4 cm)

2.1 Paragraaf (14 punten, vet en cursief) Afstand onder een kop (6 punten / 0,2 cm)

Tekstblok, alinea (11 punten, regelafstand 1,15)

Afstand onder een alinea (6 punten / 0,2 cm) Afstand boven een kop (12 punten / 0,4 cm)

2.1.1 Subparagraaf (12 punten, vet) Afstand onder een kop (6 punten / 0,2 cm)

Tekstblok, alinea (11 punten, regelafstand 1,15)

Uitlijnen   van   de  doorlopende   tekst   gebeurt   meestal Afstand onder een alinea (6 punten / 0,2 cm) op   twee   manieren,   namelijk   links   uitgelijnd   of uitgevuld. Bij uitvullen van de tekst wordt de afstand van   de   spaties   automatisch   aangepast.   Hoewel   dit Figuur  2  Schematische  weergave  van  de  letter­ grafisch mooi kan ogen, gaat uitvullen ten koste van grootte  en  de  afstanden  tussen  de  koppen  en  de   leesbaarheid   van   de   tekst.   Daarom   wordt   bij alinea's  voorkeur links uitgelijnd. 



Houd  het  aantal  alinea's  per  hoofdstuk  of  paragraaf  beperkt.  Voor  een  goed  doorlopend  ver­ Houd  het  aantal  alinea's  per  hoofdstuk  of  paragraaf  beperkt.  Voor  een  goed  doorlopend  ver­ haal  bestaat  elke  alinea  minstens  uit  twee  zinnen  en  meerdere  regels.  Wanneer  dat  niet  het  haal  bestaat  elke  alinea  minstens  uit  twee  zinnen  en  meerdere  regels.  Wanneer  dat  niet  het  geval is, moeten de versnipperde alinea's worden samengevoegd. geval is, moeten de versnipperde alinea's worden samengevoegd.

2.4 Hoofdstuk-, paragraaf- en paginanummering De hoofdstukken en (sub)paragrafen worden in principe vanaf de inleiding van het verslag decimaal genummerd. Een uitzondering hierop is de vormgeving van  een bachelorscripie (zie paragraaf 5.4). Het aanduiden van de hoofdstukken en paragrafen met “Hoofdstuk”, “Paragraaf” of “§” is overbodig. Bijlagen   worden   echter   apart   genummerd,   waarbij   in   plaats   van   getallen   ook   letters   of   Romeinse cijfers gebruikt kunnen worden. In tegenstelling tot de hoofdstukken en paragrafen, wordt de bijlage wel met “Bijlage” aangeduid.  De paginanummering van het verslag is net als bij de hoofdstuk­ en paragraafnummering decimaal. De lettergrootte van de paginanummering is gelijk of kleiner dan de lettergrootte van de doorlopende tekst. De pagina's vóór de inleiding hebben geen paginanummer. Aanwezige bijlagen bevatten wel een paginanummer. De paginanummers bevinden zich bij voorkeur rechts (of aan de buitenzijde bij een dubbelzijdige afdruk) in de voettekst van de pagina.



7



Hoofdstukken (maar ook bijlagen en dergelijke) beginnen altijd op een nieuwe pagina. Paragrafen worden daarentegen aansluitend aan elkaar geschreven. Wanneer onderaan de pagina uitsluitend de kop van de paragraaf (en eventueel de eerste regel van de eerste alinea) zichtbaar is en de rest van de doorlopende tekst op de   volgende   pagina   wordt   weergegeven,   is   het   netter   om   de betreffende kop naar de volgende pagina te verplaatsen. 

Maak  voordat  begonnen  Maak  voordat  begonnen  wordt  met  het  schrijven  van  wordt  met  het  schrijven  van  het  verslag  een  indeling  van  het  verslag  een  indeling  van  de  hoofdstukken  en  para­ de  hoofdstukken  en  para­ grafen.  Op  deze  wijze  wordt  grafen.  Op  deze  wijze  wordt  het  mogelijk  om  de  structuur  het  mogelijk  om  de  structuur  (en  wellicht  ook  de  inhoud)  (en  wellicht  ook  de  inhoud)  van het verslag te bewaken. van het verslag te bewaken.

2.5 Figuren, tabellen en diagrammen Alle figuren en tabellen in een verslag kregen een nummer. Afbeeldingen, diagrammen (grafieken) en (stroom)schema's beschouwen we als figuren. De nummering van de figuren en tabellen loopt door in het hele verslag. Bij een nieuw hoofdstuk worden de figuren dus niet opnieuw genummerd. Figuren en tabellen hebben elk een eigen nummering. Op deze wijze is het goed mogelijk dat zowel een “Figuur 2” als “Tabel 2” in het verslag aanwezig zijn. De positie van het bijschrift is verschillend; figuren krijgen een onderschrift en tabellen een bovenschrift (zie figuur 3 en tabel 1). Het onder­ of bovenschrift dient voldoende toelichting te bevatten om de tabel of figuur te kunnen lezen en interpreteren. Indien nodig aan   de   onderzijde   van   de   tabel   het   gebruik   van   afkortingen   en   de   interpretatie   van   het significantieniveau nader worden toegelicht. De lettergrootte van deze bijschriften is gelijk aan dat van de   doorlopende   tekst.   Vaak   heeft   de   aanduiding   van   de   figuur   of   tabel   een   afwijkend   letterbeeld (normaal,   vet   en/of   cursief)   ten   opzichte   van   de   omschrijving.   De   opmaak   voor   onder­   en bovenschriften is voor figuren en tabellen in het gehele verslag gelijk. Wanneer de aanduiding voor een figuur vetgedrukt wordt, dan geldt dat dus ook voor de aanduiding voor een tabel. Informatie in een verslag dient eenmalig weergegeven te worden. De   informatie   wordt   door   middel   van   een   diagram   of   tabel gepresenteerd.   In   de   doorlopende   tekst   kan   vervolgens   een toelichting en interpretatie van de gegevens worden gegeven. De samensteller van het verslag moet dus een keuze maken tussen het gebruik van een diagram of een tabel. Het is dus ook niet de bedoeling   dat   van   dezelfde   gegevens   zowel   een   diagram   als tabel in het verslag wordt opgenomen. 



Een  hoofdstuk  of  paragraaf  Een  hoofdstuk  of  paragraaf  begint  in  principe  nooit  met  begint  in  principe  nooit  met  een figuur of een tabel, maar  een figuur of een tabel, maar  altijd met tekst. altijd met tekst.

Vrouw

Man

Tabel   1  Een   voorbeeld   van   een   tabel   waarin   de mate   van   bezorgdheid   van   burgers   wordt   gepre­ senteerd

Niet bezorgd 6,9 8,5 Nauwelijks bezorgd 27,8 23,4 Enigszins bezorgd 50,0 46,8 Zeer bezorgd 12,5 12,8 Uiterst bezorgd 2,8 8,5

Figuur 3 Een voorbeeld van een figuur waarin de mate van bezorgdheid   van   burgers   door   middel   van   een   diagram wordt gepresenteerd

Figuren   en   tabellen   die   afkomstig   zijn   van   andere   auteurs,   zijn   in   het   bijschrift   voorzien   van   een correcte   bronverwijzing   (zie   hoofdstuk   3).   Wanneer   in   een   afbeelding   of   tabel   Engelse   begrippen staan, worden deze in het bijschrift verduidelijkt. Daarnaast moeten alle opgenomen afbeeldingen van voldoende kwaliteit zijn (minimaal 300 dpi) en kunnen kleine figuren of tabellen eventueel naast de tekst worden geplaatst.



8

2.6 Opsommingstekens



Beperk   het   gebruik   van   opsommingen   (opsommings­ tekens/nummering).   Wanneer   toch   gebruik   gemaakt   wordt van   een   opsomming,   wordt   deze   altijd   voorafgegaan   door een korte inleiding. In principe kan een willekeurige wijze van opsommingstekens   of   nummering   gehanteerd   worden.   De gekozen   opsommingstekens   zijn   echter   wel   overal   in   het verslag gelijk. 

Het  verdient  de  voorkeur  om  hele­ Het  verdient  de  voorkeur  om  hele­ maal  geen  opsommingen  in  de  maal  geen  opsommingen  in  de  doorlopende tekst op te nemen. De  doorlopende tekst op te nemen. De  betreffende  gegevens  kunnen  betreffende  gegevens  kunnen  eventueel  in  een  tabel  worden  op­ eventueel  in  een  tabel  worden  op­ genomen.  Hierdoor  blijft  de  door­ genomen.  Hierdoor  blijft  de  door­ lopende tekst prettig leesbaar en is  lopende tekst prettig leesbaar en is  het geheel toch overzichtelijk. het geheel toch overzichtelijk.

2.7 Taalgebruik, zinsbouw en het gebruik van afkortingen Hoewel taalgebruik niet zozeer iets te maken heeft met de opmaak van een verslag, vormt dit wel één van de belangrijkste onderdelen van het verslag. Wanneer het verslag taalkundig onjuist is, zal de lezer   eerder   geneigd   de   inhoud   in   twijfel   trekken   of   zelfs   afhaken.   Het   gebruik   van   spreektaal   in verslagen  is  niet  toegestaan.   Ook is  het  raadzaam  het  gebruik  van   persoonlijk  voornaamwoorden (zoals ik, jij, hij en wij) of bezittelijk voornaamwoorden (zoals: mijn, jouw, zijn en ons) te beperken en alleen te gebruiken wanneer je als auteur uitdrukkelijk jouw mening of gedachte geeft.  Naast   correct   Nederlands   taalgebruik   en   spelling,   zijn   de   opbouw   van   een   alinea,   zinsbouw   en woordkeuze ook belangrijk.  Inhoudelijk is de tekst zakelijk, leesbaar en wordt de lezer als het ware “aan de hand” genomen in het verhaal. Het kan prettig zijn om daarvoor signaalwoorden te gebruiken.  Elke alinea is een verhalend onderdeel op zichzelf met een kop en een staart. Een vuistregel voor de opbouw van een alinea is de drie­eenheid van inleiding, kern en slot. Om de aandacht van de lezer bij de tekst te houden, is het enerzijds raadzaam om terminologie consequent te hanteren, anderzijds om variatie   aan   te   brengen   in   zinsbouw   en   woordkeuze.   Gebruik   in   het   laatste   geval   bijvoorbeeld verschillende synoniemen en breng variatie aan in de woordvolgorde.



Zinnen,  alinea's,  paragrafen  en  hoofdstukken  horen  samenhangend te  zijn  en  moeten  een  lo­ Zinnen,  alinea's,  paragrafen  en  hoofdstukken  horen  samenhangend  te  zijn  en  moeten  een  lo­ gische opbouw hebben. Deze samenhang kan verbeterd worden door verbindings­ of signaal­ gische opbouw hebben. Deze samenhang kan verbeterd worden door verbindings­ of signaal­ woorden te gebruiken zoals “hiermee”, “ook”, “daaruit volgt...”, “hierdoor”, “tot slot” enzovoort. woorden te gebruiken zoals “hiermee”, “ook”, “daaruit volgt...”, “hierdoor”, “tot slot” enzovoort.

Afkortingen zijn populair, maar het is belangrijk om het aantal afkortingen in een verslag beperkt te houden.   Gebruik   dan   ook  geen   afkortingen   zoals  o.a.   (onder   andere),   t.o.v.   (ten   opzichte  van)  of d.m.v. (door middel van), maar schrijf deze voluit. 



Het afkorten van medische en/of technische terminologie is wel toegestaan. Deze acroniemen worden vaak met hoofdletters en zonder punten weergegeven. De eerste keer dat de betreffende terminologie gehanteerd aan de orde komt, wordt deze volledig uitgeschreven met daarachter tussen haakjes het acroniem. De samenvatting   geldt   echter   als   een   apart   onderdeel   van   het verslag. Gebruik dan ook pas vanaf de inleiding afkortingen. 



Veel voorkomende medische  Veel voorkomende medische  afkortingen zoals a. (arterie),  afkortingen zoals a. (arterie),  v.  (vene),  m.  (musculus)  of  v.  (vene),  m.  (musculus)  of  M.  (morbus)  zijn  wel  toege­ M.  (morbus)  zijn  wel  toege­ staan  en  worden  in  versla­ staan  en  worden  in  versla­ gen nooit voluit geschreven. gen nooit voluit geschreven.

9

3

Bronverantwoording

Elke   schriftelijke   rapportage   is   (deels)   gebaseerd   op   reeds   beschikbare   literatuur.   Een   juiste verantwoording   van   gebruikte  bronnen   is  dan  ook  cruciaal.  Er  zijn  diverse  manieren   van  correcte bronverantwoording   mogelijk.   De   twee   meest   gebruikte   systemen   zijn   de   APA­stijl   (American Psychological   Association)   en   Vancouver­stijl.   Beide   verwijzingsstytemen   worden   voor   medisch­ wetenschappelijke   onderzoek   gebruikt   en   verdienen   dan   ook   de   voorkeur   voor   een   schriftelijke rapportage in de gezondheidszorg. Overleg met de opdrachtgever(s) en/of begeleidende docent(en) welk verwijzingssysteem gebruikt wordt.  Tegenwoordig is het mogelijk om de bronvermelding binnen een tekstverwerker te beheren. Sinds versie 2007  van  Microsoft  Office  kunnen  geraadpleegde bronnen  in een  tekstbestand  opgenomen worden. Helaas is de functionaliteit hiervan nog beperkt, de Vancouver­stijl ontbreekt dan ook nog en de bronnen moeten handmatig ingevoerd worden. Een meer geavanceerdere manier van het beheren van   bronnen   is   het   Open   Source   programma   Zotero   (www.zotero.org).   Hiermee   kunnen   artikelen rechtstreeks vanuit databases zoals PubMed en Picarta worden geïmporteerd en is het zelfs mogelijk om de verkregen gegevens met meerdere gebruikers te delen. Beperk het gebruik van persoonlijke websites en online­bronnen zoals www.wikipedia.org. Natuurlijk kan www.wikipedia.org ter oriëntatie wel gebruikt worden. Het mag duidelijk zijn dat zoekmachines zoals Google en Yahoo niet als online­bron gebruikt kunnen worden. 



Alleen  de  bronnen  die  daadwerkelijk  gebruikt  zijn  (en  waar  dus  in  de  tekst  naar  verwezen  Alleen  de  bronnen  die  daadwerkelijk  gebruikt  zijn  (en  waar  dus  in  de  tekst  naar  verwezen  wordt), mogen in de bronvermelding worden opgenomen. Algemene (bekend veronderstelde)  wordt), mogen in de bronvermelding worden opgenomen. Algemene (bekend veronderstelde)  kennis wordt in verslagen niet van een bronvermelding voorzien. Het is echter bij het opstellen  kennis wordt in verslagen niet van een bronvermelding voorzien. Het is echter bij het opstellen  van het verslag wel aan te raden de geraadpleegde bronnen te noteren.  van het verslag wel aan te raden de geraadpleegde bronnen te noteren. 

3.1 Bronverantwoording volgens de APA-stijl Veel medisch en sociaal georiënteerde wetenschappen (psychologie/sociologie) hanteren de APA­stijl voor de bronverantwoording. Deze APA­stijl is dan ook ontwikkeld door de American Psychological Association. Kijk voor meer informatie over de APA­stijl op www.apastyle.org.  Bij de APA­stijl wordt de verwijzing naar de bron in principe door middel van het vermelden van de auteur(s) en jaar van publicatie tussen haakjes aan het einde van de zin of alinea genoteerd. Wanneer naar meerdere bronnen verwezen wordt, worden deze met een puntcomma (“;”) gescheiden. Ook kan de bron in  de lopende  tekst worden  opgenomen. In  dat geval  wordt  enkel het  jaar  van publicatie achter   de   naam/namen   van   de   auteur(s)   geplaatst.   Wanneer   in   één   alinea   meerdere   keren   naar dezelfde bron wordt verwezen, kan worden volstaan met het uitsluitend vermelden van de auteur(s). Hieronder volgen enkele voorbeelden. Vier meta­analyses met betrekking tot de effectiviteit van screening op aneurysma aortae abdominalis (AAA) maken gebruik van berekeningen op een termijn van 3,5 tot 5 jaar (Cosford & Leng, 2007; Fleming, Whitlock, Beil TL, & Lederle, 2005; Lindholt & Norman, 2008). Volgens Van Gils,  et al.  (2009) leidt screening op AAA tot een reductie van AAA­gerelateerde sterfte. Uit het onderzoek van Van Gils, et al. blijkt dat het absolute risico met gemiddeld 0,12% afneemt.

In principe worden alle auteurs van een artikel in de verwijzing vermeld. Bij twee auteurs wordt enkel een ampersand (“&”) tussen de namen geplaatst. Wanneer een artikel van meer dan twee en minder dan   zes   auteurs   gebruikt   wordt,   worden   de   namen   van   alle   auteurs   de   eerste   keer   vermeld.   De



10

tweede keer dat deze bron wordt gebruikt, kan worden volstaan met het vermelden van de eerste auteur gevold door “, et al.”. Wanneer meer dan vijf auteurs meegeschreven hebben aan een artikel, wordt altijd uitsluitend de eerste auteur vermeld gevolgd door “, et al.”. In de tekst wordt geen onderscheid gemaakt tussen boeken, naslagwerken (bundels), artikelen (al dan niet opgenomen in een bundel) of online­bronnen. De manier waarop deze informatie­bronnen in de bronvermeldingen   worden   weergegeven   is   wel   degelijk   verschillend.   De   bronnen   worden   op alfabetische volgorde van de achternaam van de eerste auteur gevolgd door alle overige auteurs in de bronvermelding opgenomen. In tabel 2 tot en met 4 worden enkele voorbeelden van de verschillende notaties weergegeven.1 Tabel 2 Boeken en naslagwerken Auteurschap

Boek met één auteur

Boek met meer dan  één auteur

Naslagwerk (bundel)  met bijdragen van  meerdere auteurs

Regels en voorbeelden [achternaam auteur], [voorletter(s) auteur]. ([jaar van uitgave]). [titel]. [plaats]:  [uitgever]. Huizingh, E. (2008). Inleiding SPSS 16.0 voor Windows en data entry. Den Haag: Sdu  Uitgevers. [achternaam auteur 1], [voorletter(s) auteur 1]., [achternaam auteur 2], [voorletter(s)  auteur 2]., (etc.). (jaar van uitgave). [titel]. [plaats]: [uitgever]. Zielhuis, G.A., Heyendael, P.H.J.M., Maltha, J.C., & Riel, P.L.C.M. van. (2006)  Handleiding medischwetenschappelijk onderzoek. Maarssen: Elsevier  Gezondheidszorg. [achternaam redacteur 1], [voorletter(s) redacteur 1]., [achternaam redacteur 2],  [voorletter(s) redacteur 2]., & (etc.) (Red). (jaar van uitgave). [titel]. [plaats]: [uitgever]. Dam, T., Lip, R., & Weissman, F., (Red). (2007). Techniek in de radiologie. Utrecht:  Elsevier/De Tijdstroom.

Tabel 3 Artikelen Auteurschap

Artikel met één auteur

Artikel met meer dan  één auteur

Artikel in een bundel

Regels en voorbeelden [achternaam auteur], [voorletter(s) auteur]. (jaartal). [titel]. [tijdschrifttitel], [jaargang],  [pagina's]. Andriessen, M.J.G. (2009). Beeldvorming bij acute buik: eerst echo en dan eventueel  CT. Nederlands Tijdschrift voor Geneeskunde, 153, 1129. [achternaam auteur 1], [voorletter(s) auteur 1]., [achternaam auteur 2], [voorletter(s)  auteur 2]., & (etc.). (jaartal). [titel]. [tijdschrifttitel], [jaargang], [pagina's]. Gils, P.F. van, Wit, G.A. de, & Berg, M. van den (2009). Screening op aneurysma  aortae abdominalis – Effectiviteit en kosteneffectiviteit. Nederlands Tijdschrift voor  Geneeskunde, 153, 383­387. [achternaam auteur], [voorletter(s) auteur]. (jaar van uitgave). [titel van het artikel]. In  [voorletters redacteur 1]. [achternaam redacteur 1] , [voorletters redacteur 2].  [achternaam redacteur 2] & (etc.), [titel van de bundel] (pp. [pagina's]). [plaats]:  [uitgever]. Plasterk, R. (1998). De nutteloze mens. In A.J. Dunning (Red), Tobben in voorspoed –  beschouwingen over de paradox van de geneeskunde (pp. 90­100). Amsterdam:  Meulenhoff.



11

Tabel 4 Online­bronnen [achternaam auteur], [voorletter(s) auteur]. (datum van creatie). [titel van de tekst/bron]. [[aantal] paragrafen]].  [titel van de tekst/bron] [teksttype: Online tijdschrift/Internet site etc.].  Beschikbaar via: [URL]. Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu. (2012, 1 september). Over het bevolkingsonderzoek [15  paragrafen]. RIVM [Internet site]. Beschikbaar:  http://www.rivm.nl/bevolkingsonderzoeknaarborstkanker/onderwerpen/bevolkingsonderzoek/.

3.2 Bronverantwoording volgens de Vancouver-stijl De bronverantwoording volgens de Vancouver­stijl is ontwikkeld door de International Committee of Medical Journal Editors (ICMJE). Hieronder volgt een korte beschrijving van dit verwijssysteem. Kijk voor meer informatie over de Vancouver­stijl op www.icmje.org.  Het   verwijzingssysteem   van   Vancouver   maakt   gebruik   van   genummerde   eindnoten.   Volgens   dit systeem verwijzen de nummers in de tekst naar de geraadpleegde bronnen in de bronvermelding. De nummers worden bij voorkeur in superschrift of tussen haakjes weergegeven aan het einde van de zin. Bij gebruik van de notatie in superschrift wordt het nummer van de bron na de punt en bij gebruik van haakjes voor de punt geplaatst. De bronnen worden genummerd in de volgorde waarin deze voor het eerst in de tekst aan de orde komen. De bron die dus als eerste (bijvoorbeeld in de inleiding van het verslag) in de tekst wordt gebruikt, wordt dus met nummer  één aangeduid. Wanneer meerdere bronnen worden toegepast, kan bij opeenvolgende nummers een koppelteken (“­”) worden gebruikt. Niet   opeenvolgende   nummers   worden   gescheiden   door   een   komma.   Hieronder   worden   enkele voorbeelden weergegeven. Volgens Van Gils,  et al.  leidt screening op aneurysma aortae abdominalis (AAA) tot een reductie van AAA­ gerelateerde sterfte.2 Volgens Van Gils,  et al.  leidt screening op aneurysma aortae abdominalis (AAA) tot een reductie van AAA­ gerelateerde sterfte (2). Vier meta­analyses met betrekking tot de effectiviteit van screening op AAA maken gebruik van berekeningen op korte termijn (3,5­5 jaar).1,11­13 Vier meta­analyses met betrekking tot de effectiviteit van screening op AAA maken gebruik van berekeningen op korte termijn (3,5­5 jaar) (1,11­13).

In de tekst wordt geen onderscheid gemaakt tussen boeken, naslagwerken (bundels), artikelen (al dan niet opgenomen in een bundel) of online­bronnen. De manier waarop deze informatie­bronnen in de bronvermeldingen worden weergegeven is wel degelijk verschillend. De bronnen worden op volgorde van  vermelding  in  de  bronvermelding  opgenomen   waarbij  de  eerste   zes  auteurs  worden  vermeld, eventueel gevolgd door et al. In tabel 5 tot en met 7 worden enkele voorbeelden van de verschillende notaties weergegeven.2



12

Tabel 5 Boeken en naslagwerken Auteurschap

Boek met één auteur

Boek met meer dan  één auteur

Naslagwerk (bundel)  met bijdragen van  meerdere auteurs

Regels en voorbeelden [achternaam auteur] [voorletter(s) auteur]. [titel]. [plaats]: [uitgever]; [jaar van uitgave].  p. [aantal pagina's]. Huizingh E. Inleiding SPSS 16.0 voor Windows en data entry. Den Haag: Sdu  Uitgevers; 2008. p. 334. [achternaam auteur 1] [voorletter(s) auteur 1], [achternaam auteur 2] [voorletter(s)  auteur 2] (etc.). [titel]. [plaats]: [uitgever]; [jaar van uitgave]. p. [aantal pagina's]. Zielhuis GA, Heyendael PHJM, Maltha JC, Riel PLCM van. Handleiding medisch­ wetenschappelijk onderzoek. Maarssen: Elsevier Gezondheidszorg; 2006. p. 233. [achternaam redacteur 1] [voorletter(s) redacteur 1], redacteur, [achternaam redacteur  2] [voorletter(s) redacteur 2], redacteur (etc.). [titel]. [plaats]: [uitgever]; [jaar van  uitgave]. p. [aantal pagina's]. Dam T, redacteur, Lip R, redacteur, Weissman F, redacteur. Techniek in de radiologie.  Utrecht: Elsevier/De Tijdstroom; 2007. p. 624.

Tabel 6 Artikelen Auteurschap

Artikel met één auteur

Artikel met meer dan  één auteur

Artikel in een bundel

Regels en voorbeelden [achternaam auteur] [voorletter(s) auteur]. [titel]. [tijdschrifttitel] [jaartal]; [jaargang]:  [pagina's]. Andriessen MJG. Beeldvorming bij acute buik: eerst echo en dan eventueel CT.  Nederlands Tijdschrift voor Geneeskunde 2009; 153: 1129. [achternaam auteur 1] [voorletter(s) auteur 1], [achternaam auteur 2] [voorletter(s)  auteur 2] (etc.). [titel]. [tijdschrifttitel] [jaartal]; [jaargang]: [pagina's]. Gils PF van, Wit GA de, Berg M van den. Screening op aneurysma aortae abdominalis  – Effectiviteit en kosteneffectiviteit. Nederlands Tijdschrift voor Geneeskunde 2009;  153: 383­387. [achternaam auteur] [voorletter(s) auteur]. [titel van het artikel]. In: [achternaam  redacteur 1] [voorletters redacteur 1], [achternaam redacteur 2] [voorletter(s) redacteur  2] (etc.). [titel van de bundel]. [plaats]: [uitgever]; [jaar van uitgave]: p. [pagina's]. Plasterk R. De nutteloze mens. In: Dunning AJ, redacteur. Tobben in voorspoed –  beschouwingen over de paradox van de geneeskunde. Amsterdam: Meulenhoff; 1998:  p. 90­100.

Tabel 7 Online­bronnen [achternaam auteur] [voorletter(s) auteur] (indien beschikbaar). [titel van de tekst/bron]. [titel van het volledige  werk/online tijdschrift] [jaartal]; [jaargang]. Beschikbaar via: [URL]. Geraadpleegd [jaar] [maand] [dag]. Over het bevolkingsonderzoek. Internet site van het RIVM. 2010. Beschikbaar via:  http://www.rivm.nl/bevolkingsonderzoeknaarborstkanker/onderwerpen/bevolkingsonderzoek/. Geraadpleegd  2011 mei 14.



13

3.3 Citeren, parafraseren en verwijzen Soms is de verleiding groot om de tekst van de diverse bronnen letterlijk over te nemen. Het letterlijk overnemen van tekst uit een bestaand document wordt citeren genoemd. Het citaat moet echter wel aan een twee voorwaarden voldoen. Ten eerste moet het citaat duidelijk als citaat herkenbaar zijn. Wanneer   in   een   bestaand   tekstblok   geciteerd   wordt,   is  het   citaat   van   aanhalingstekens   voorzien. Wanneer   een   grote   hoeveelheid   tekst   wordt   geciteerd,   wordt   een   apart   tekstblok   met   inspringing gebruikt. Ten tweede moet altijd de bron van het citaat in de tekst worden vermeld. Wanneer een boek of   naslagwerk   wordt   gebruikt,   moet   ook   de   pagina   waar   het   citaat   terug   te   vinden   is,   genoteerd worden. Hieronder volgen enkele voorbeelden van citaten. In de voorbeelden is gebruik gemaakt van een passage van F. Greven uit Dam, et al. Techniek in de radiologie. Utrecht: Elsevier/De Tijdstroom; 2007. Bij   het   opwekken   van   röntgenstraling   wordt   een   röntgenbuis   gebruikt.   In   de   röntgenbuis   wordt   de   straling opgewekt doordat elektronen vanaf een negatieve elektrode (kathode) naar een positieve elektrode (anode) bewegen en daar het anodemateriaal treffen. Greven beweert hierbij het volgende: “De kinetische energie van deze elektronen zal grotendeels in warmte worden omgezet (99% of meer) en een klein deel zal in de tweede energievorm, röntgenstraling, worden omgezet.”4, p. 21 Röntgenstraling is een vorm van ioniserende straling die in een röntgenbuis wordt opgewekt. Deze vorm van  straling wordt ook wel remstraling genoemd. Greven schrijft hier het volgende over: In een röntgenbuis steken de elektronen over van de kathode (negatieve elektrode) naar de anode  (positieve elektrode) en treffen daar het anodemateriaal. De kinetische energie van deze elektronen zal  grotendeels in warmte worden omgezet (99% of meer) en een klein deel zal in de tweede energievorm,  röntgenstraling, worden omgezet. Omdat deze röntgenstraling zijn ontstaan te danken heeft aan het  afremmen van de elektronen in de materie, wordt het ook wel remstraling genoemd.4, p. 21



Citeren uit werk van anderen kan slechts beperkt ingezet worden. In  het studentenstatuut van de Hanzehogeschool staat dat niet meer dan 5% van de tekst uit citaten mag bestaan.3 In schriftelijke rapportages   wordt   dan   ook   de   voorkeur   gegeven   aan parafraseren.   Parafraseren   is   meer   dan   het   vervangen   van lidwoorden en werkwoorden. Bij het parafraseren wordt in eigen bewoordingen verwezen naar de gegevens in de gebruikte bron. Daarbij   wordt   zowel   de   achternaam   van   de   auteur   als   het nummer (Vancouver) of jaar van publicatie (APA) van de bron in de   bronvermelding   vermeld.   Wanneer   de   publicatie   door   twee auteurs is geschreven, worden beide auteurs in de tekst vermeld. 

Bij  de  verantwoording  van  Bij  de  verantwoording  van  bronnen  waaraan  meerdere  bronnen  waaraan  meerdere  auteurs  gewerkt  hebben,  auteurs  gewerkt  hebben,  wordt  enkel  de  achternaam  wordt  enkel  de  achternaam  van  de  eerste  auteur  ver­ van  de  eerste  auteur  ver­ meld, gevolgd door et al. (dit  meld, gevolgd door et al. (dit  is  de afkorting  van de Latijn­ is  de  afkorting van de  Latijn­ se  uitdrukking  “et  allii”  dat  se  uitdrukking  “et  allii”  dat  “en andere” betekent).  “en andere” betekent). 

Hieronder   volgt   een   voorbeeld   van   parafraseren.     In   het   voorbeeld   is   gebruik   gemaakt   van   een passage   uit   Van   Gils,  et   al.  Screening   op   aneurysma   aortae   abdominalis   –   Effectiviteit   en kosteneffectiviteit. Nederlands Tijdschrift voor Geneeskunde 2009. Aan de hand van een meta­analyse van buitenlandse publicaties hebben Van Gils,  et al.  aangetoond dat de kosteneffectiviteit van screening op aneurysma aortae abdominalis gunstig kan zijn. 2 Het is echter de vraag of deze vorm van screening ook in Nederland kosteneffectief is. 

Wanneer bepaalde onderwerpen in algemene bewoordingen worden beschreven, is het niet nodig om de auteurs van de geraadpleegde bronnen in de tekst te vermelden. In dat geval wordt enkel aan het einde van de zin of alinea verwezen naar de betreffende bronnen. Hieronder volgt een voorbeeld van een dergelijke verwijzing. In veel gevallen wordt een aneurysma aortae abdominalis per toeval ontdekt. De omvang van het aneurysma kan met behulp van een CT­scan of echografisch onderzoek worden vastgesteld.14,25 



14

In principe wordt, zodra een bron wordt aangehaald, aan het einde van de zin een verwijzing naar de raadpleegde bron geplaatst. Wanneer echter binnen één alinea over en weer meerdere bronnen zijn gebruikt, is het ook toegestaan om aan het einde van de alinea naar alle geraadpleegde bronnen te verwijzen. Soms is het verstandig om in bepaalde zinnen een bepaalde auteur aan te halen, zodat het voor de lezer duidelijk is uit welke bron de gegevens afkomstig zijn (zie bovenstaande voorbeelden).

3.4 Plagiaat Het citeren en parafraseren uit andermans werk zonder correcte bronverantwoording wordt gezien als plagiaat.   Plagiaat   is  dus   niet   alleen   het   letterlijk   overnemen   van   bepaalde   tekst   (bijvoorbeeld   het kopiëren vanuit een online­bron), maar ook het in eigen woorden opschrijven van bepaalde feiten die elders  beschreven  staan,  zonder  daarbij  de  geraadpleegde bron  te vermelden.  Veel  hogescholen, waaronder   ook   de   Hanzehogeschool,   hebben   de   beschikking   over   software   die   op   plagiaat   kan screenen.



Algemeen   aanvaarde   kennis   kan   zonder   bronverantwoording worden   opgenomen   in   een   verslag.   Het   is   vaak   moeilijk onderscheid te maken tussen algemeen aanvaarde kennis (vaak te vinden in naslagwerken) en specifieke kennis van één persoon of onderzoeksgroep. Wanneer bijvoorbeeld de anatomie van de aorta   abdominalis   en   de   daarbij   behorende   aftakkingen   wordt beschreven,   is   het   niet   nodig   om   een   bron   te   vermelden. Eventuele   wetenschappelijke   publicaties   met   betrekking   tot   de risicofactoren   op   het   ontstaan   van   een   aneurysma   aortae abdominalis   worden   bijvoorbeeld   wel   van   een   bronverwijzing voorzien.  



Door  zorgvuldig  om  te  gaan  Door  zorgvuldig  om  te  gaan  met  de  geraadpleegde  bron­ met  de  geraadpleegde  bron­ nen  kan  plagiaat  worden  nen  kan  plagiaat  worden  voorkomen.  Bij  het  maken  voorkomen.  Bij  het  maken  van  aantekeningen  is  het  van  aantekeningen  is  het  dan  ook  verstandig  om  de  dan  ook  verstandig  om  de  bronnen  (inclusief  pagina­ bronnen  (inclusief  pagina­ nummers) te noteren. nummers) te noteren.

15

4

Onderdelen van een projectverslag

Verslagen   worden   in   allerlei   vormen,   maten   en   met   een   diversiteit   aan   inhoud   geschreven.   Toch hebben ze doorgaans een vaste indeling. Elk verslag heeft een omslag, titelpagina, samenvatting, inhoudsopgave, inleiding, kern, slot (conclusie) en een bronverantwoording. De invulling van de kern is natuurlijk per onderwerp verschillend.

4.1 De omslag en titelpagina De   omslag   van   een   verslag   geeft   een   eerste   indruk   en verdient daarom een aantrekkelijk, professioneel en verzorgd uiterlijk. De omslag bevat de titel (en eventuele subtitel) van het verslag en de naam/namen van de auteur(s). Een goede titel is de kortste samenvatting van het verslag. Vermijd het gebruik van afkortingen in de titel of subtitel.   De omslag is tevens dé plaats om het onderzoek of onder­ werp visueel te introduceren. Het is dan ook raadzaam om een geschikte afbeelding op de omslag te plaatsen. 

Inhoudsopgave Samenvatting 1

 Inleiding 

5

2 2.1 2.2

 Titel hoofdstuk 2  Titel paragraaf 2.1  Titel paragraaf 2.2

6 6 7

3 3.1 3.2

 Titel hoofdstuk 3  Titel paragraaf 3.1  Titel paragraaf 3.2

9 9 11

De   titelpagina   is   de   eerstvolgende   pagina   na   de   omslag. 12 4  Titel hoofdstuk 4 Deze bevat naast de titel van het verslag en de naam/namen (...) van de auteur(s) tevens de subtitel van het verslag, de plaats van uitgave, maand en jaar van voltooiing. Ook de naam van 16 5  Slot/Conclusie de   uitgevende   instantie   (dit   kan   bijvoorbeeld   een   opleiding 17 Bronvermelding en/of opdrachtgever zijn), de begeleider(s) van de opleiding Bijlage 1  Titel bijlage 1 19 en de bron van de gebruikte afbeelding op de omslag wordt Bijlage 2  Titel bijlage 2 21 op de titelpagina vermeld. Tot slot is bij sommige opleiding ook het vermelden van het studentnummer en studieonder­ Figuur 4 Een voorbeeld van een inhouds­ opgave van een projectverslag deel gewenst.

4.2 De samenvatting De samenvatting bevindt zich direct achter de titelpagina en bevat alle belangrijke bevindingen van het verslag. Het geheel wordt kort en bondig beschreven (bij voorkeur maximaal één pagina) en vormt een samenhangend geheel. De samenvatting vormt een goede weerspiegeling van de inhoud van het verslag en is ook zonder de inhoud van het verslag te kennen goed te begrijpen. Eventueel kan per alinea een korte beschrijving gegeven worden van de hoofdstukken. Het geheel moet echter niet een opsomming worden van feiten. Hierdoor blijft de samenvatting aantrekkelijk om te lezen. 

4.3 De inhoudsopgave De inhoudsopgave (vaak maximaal één pagina) maakt het mogelijk voor de lezer om snel bepaalde onderdelen van het verslag te vinden en biedt een overzicht van de opbouw van het verslag. Niet elk hoofdstuk   hoeft   verdeeld   te   worden   in   paragrafen.   De   inleiding   en   de   samenvatting   worden bijvoorbeeld in principe niet opgedeeld. Bij het gebruik van paragrafen moet een hoofdstuk minstens twee  paragrafen  bevatten.  Tekstverwerkers kunnen  tegenwoordig  automatisch  een   inhoudsopgave maken. Door in de tekst de hoofdstukken als “Kop 1” en de paragrafen “Kop 2” met behulp van het opmaakprofiel   in   te   stellen.   Vervolgens   kan   op   de   juiste   plaats   in   het   verslag   de   inhoudsopgave (inclusief paginanummering) worden ingevoegd. Door de afstand tussen opeenvolgende hoofdstukken te vergroten en de tekst van de hoofdstukken vetgedrukt te maken neemt de overzichtelijkheid van de inhoudsopgave toe (zie figuur 4). 



16

4.4 De inleiding De inleiding  is  kort en   bondig  (probeer  te  streven  naar maximaal  één  pagina).  De inleiding  bevat relevante informatie over het onderwerp en motiveert de lezer tot het verder lezen van het verslag. Meestal   staat   in   de   inleiding   de   aanleiding   voor   de   opdracht   en   een   vraagstelling   of   doelstelling beschreven.   De   aanleiding   geeft   inhoudelijk   context   aan   de   vraag­   of   doelstelling   en   is   geen educatieve   verantwoording   (dus   niet   “In   het   kader   van   de   module   oncologie…”,   maar   “Een   veel voorkomend   oncologisch   verschijnsel   is…”)   .   Vanuit   de   aanleiding   wordt   vervolgens   de   vraag­   of doelstelling geformuleerd, deze bestaat uit de hoofdvraag of hoofddoel en de eventuele deelvragen of subdoelen.   Vervolgens   wordt   beschreven   op   welke   manier   antwoord   zal   worden   gegeven   op   de vraagstelling of hoe de beoogde doelstelling zal worden behaald. Tot slot kan eventueel een korte introductie per hoofdstuk gegeven worden. 

4.5 De kern van het verslag De inhoud en vorm van de kern van het verslag is volledig afhankelijk van de aard van de opdracht. Ongeacht de opdracht hebben de hoofdstukken en paragrafen in de kern van het verslag een logische samenhangende opbouw. Probeer daarbij de lezer aan de hand te nemen en zorg ervoor dat elk hoofdstuk een “kop” en “staart” heeft.  De   volgorde   waarin   de   informatie   in   het   verslag   wordt   vermeld,   is   erg   belangrijk.   Wanneer   een bepaalde   aandoening   beschreven   wordt   en   waarbij   ook   de   diagnostiek   en   therapie   aan   de   orde komen,   moet   het   geheel   in   chronologische   volgorde   behandeld   worden.   In   dat   geval   zal   de diagnostiek vaak voorafgaand aan de therapie beschreven worden. 

4.6 De conclusie In de conclusie worden de belangrijkste bevindingen nogmaals kort uiteengezet. Vervolgens wordt gerefereerd aan de vraagstelling (hoofd­ en deelvragen) die bij de inleiding van het verslag gegeven is. Indien van toepassing wordt tot slot antwoord gegeven op de vraagstelling.

4.7 De bronvermelding en bijlagen De   bronvermelding   bevat   alle   gebruikte   de   bronnen.   De   lijst   met   geraadpleegde   bronnen   worden conform   de   criteria   van   het   gebruikte   verwijssysteem   (APA­,   of   Vancouver­stijl)   genoteerd   (zie paragraaf 3.1 en 3.2). Alle bronnen worden in principe in één lange lijst weergegeven. Indien nodig kan eventueel onderscheid gemaakt worden tussen bronnen waar in de tekst naar verwezen wordt en bronnen die geraadpleegd zijn bij het bestuderen van het onderwerp. Soms is het verstandig om bepaalde informatie niet in de doorlopende tekst op te nemen. Denk hierbij aan een informatiefolder voor patiënten of een onderzoeksprotocol. Deze documenten maken dan ook vaak deel uit van de bijlage. Deze bijlage wordt altijd aan het eind en dus na de bronvermelding in het verslag opgenomen.



17

5

Onderdelen van een bachelorscriptie

Een schriftelijke rapportage van een praktijkgericht onderzoek wordt geschreven in de vorm van een bachelorscriptie.   Elke   bachelorscriptie   bevat   in   principe   dezelfde   vaste   onderdelen   volgens   de zogenaamde IMRD­stuctuur  (Inleiding inclusief achtergrond, Methodologie, Resultaten en Discussie) gebruikt   (zie   figuur   5).   Bachelorscripties   worden   in   de   meeste   gevallen   volgens   deze   structuur geschreven, tenzij het een literatuuronderzoek betreft.

5.1 De omslag en titelpagina De   omslag   van   een   verslag   geeft   een   eerste   indruk   en verdient daarom een aantrekkelijk, professioneel en verzorgd uiterlijk. De omslag bevat de titel (en eventuele subtitel) van het verslag en de naam/namen van de auteur(s). Een goede titel is de kortste samenvatting van het verslag. Vermijd het gebruik van lange titels en afkortingen in de titel of subtitel.   De omslag is tevens dé plaats om het onderzoek of onder­ werp visueel te introduceren. Het is dan ook raadzaam om een geschikte afbeelding op de omslag te plaatsen.  De   titelpagina   is   de   eerstvolgende   pagina   na   de   omslag. Deze bevat naast de titel van het verslag en de naam/namen van de auteur(s) tevens de subtitel van het verslag, de plaats van uitgave, maand en jaar van voltooiing. Ook de naam van de   uitgevende   instantie   (dit   kan   bijvoorbeeld   een   opleiding en/of opdrachtgever zijn), de begeleider(s) van de opleiding en de bron van de gebruikte afbeelding op de omslag wordt op de titelpagina vermeld. Tot slot is bij sommige opleiding ook   het   vermelden   van   het   studentnummer   en   studie­ onderdeel gewenst.

Inhoudsopgave (Voorwoord) Samenvatting Inleiding 

5

(Literatuurverkenning)

6

Methode   Onderzoeksopzet   Onderzoekspopulatie   Materiaal   Methode   Statistische analyse

9 9 10 11 13 14

Resultaten   Meting 1    Meting 2

12 12 14

Discussie

19

Bronvermelding

24

Bijlage 1 Bijlage 2

26 27

 Titel bijlage 1  Titel bijlage 2

Figuur  5  Een  voorbeeld  van  een  indeling  volgens de IMRD­structuur

5.2 Het voorwoord Het opnemen van een voorwoord is niet altijd noodzakelijk en in sommige gevallen zelfs onwenselijk. Overleg   met   de   opdrachtgever(s)   en   de   begeleider(s)   van   de   opleiding   wat   gebruikelijk   is.   Het voorwoord   biedt   de   schrijver   van   een   bachelorscriptie   de   ruimte   om   zijn   of   haar   persoonlijke opmerkingen ten aanzien van het onderzoek met de lezer te delen. Dit is dan ook de enige plek in het verslag waarin persoonlijke voornaamwoorden zoals “ik” en “wij” gebruikt mogen worden. Vaak wordt het voorwoord ook gebruikt om personen, die hun medewerking hebben verleend, te bedanken. Het voorwoord is overigens geen inleiding, voorkom dus het vermelden van dubbele informatie.

5.3 De samenvatting De samenvatting van een bachelorscriptie bevindt zich direct achter de titelpagina of voorwoord en bevat  alle  belangrijke  bevindingen   van   het   onderzoek.   De  tekst  is  kort  en   bondig  beschreven   (bij voorkeur   maximaal   één   pagina   of   500   woorden)   en   vormt   één   samenhangend   geheel.   De samenvatting bevat altijd de aanleiding en vraagstelling of doelstelling van het onderzoek (zie ook paragraaf 5.5). Vervolgens bevat de samenvatting een korte uiteenzetting van de onderzoeksopzet, methode  en  resultaten.   Tot  slot  eindigt  de  samenvatting   met  de  voornaamste  conclusie(s).  Het   is overigens niet de bedoeling dat de hiervoor beschreven punten letterlijk (met aparte kopjes of als



18

opsomming)   in   de   samenvatting   worden   vermeld.   De   tekst   van   de   samenvatting   is   een aaneengesloten geheel dat, ook zonder de inhoud van het verslag te kennen, te begrijpen is. Het is dan ook verstandig om het gebruik van afkortingen in de samenvatting achterwege te laten of zo veel als mogelijk te bedeperken. Een samenvatting is niet hetzelfde als een abstract. Een abstract (veelal in het Engels geformuleerd) bestaat uit maximaal 250 woorden (een halve pagina). Daarnaast wordt in een abstract ook de titel en subtitel   van   het   onderzoek,   de   naam   of   namen   van   de   auteurs,   gevolgd   door   de   instelling   of opdrachtgever en de plaats waar het onderzoek is uitgevoerd, vermeld. Vervolgens wordt in vier korte alinea’s   een   samenvatting   gegeven   van   het   onderzoek,   waarbij   elk   onderdeel   achtereenvolgens voorafgegaan wordt door één van de volgende kopjes: •

Inleiding (introduction)

•

Methode (method of study design)

•

Resultaten (results)

•

Conclusie (conclusion)

5.4 De inhoudsopgave De inhoudsopgave (vaak maximaal één pagina) maakt het mogelijk voor de lezer om snel bepaalde onderdelen van het verslag te vinden en biedt een overzicht van de opbouw van het verslag. Omdat een bachelorscriptie in de meeste gevallen een vaste indeling heeft (IMRD) is het nummeren van de hoofdstukken en paragrafen niet nodig. Wanneer afgeweken wordt van de IMRD­structuur is het wel raadzaam   de   hoofdstukken   en   paragrafen   te   nummeren.   De   gebruikte   koppen   moeten   de   lading dekken. Houd het aantal hoofdstukken en paragrafen beperkt (maximaal 3 niveaus). Het aantal items dat   in   de   inhoudsopgave   is   opgenomen,   mag   het   totaal   aantal   pagina's   van   het   verslag   niet overschrijden (zie ook paragraaf 4.3).

5.5 De inleiding De inleiding vormt een belangrijk onderdeel van het verslag. Houd de inleiding kort en bondig (probeer te streven naar een inleiding van ongeveer één à anderhalve pagina). De inleiding bevat   achtereenvolgens   een   aanleiding,   probleemanalyse, vraagstelling en doelstelling. Je zou ervoor kunnen kiezen om de   inleiding   op   te   bouwen   uit   4   alinea’s.   Iedere   alinea vertegenwoordigd   dan   dus   achtereenvolgens   één   van   de hiervoor vermelde onderdelen.  Je   doet   er   verstandig   aan   om   de   belangrijkste   boodschap van   de   betreffende   alinea   in   de   eerste   zin   te   verwerken. Wanneer de lezer slechts de eerste zin van elke alinea leest, moet   deze   kunnen   begrijpen   wat   de   aanleiding,   het probleem, de vraag en het doel van het onderzoek is.

Aanleiding

Probleemanalyse

Vraagstelling Doelstelling Figuur 6 De opbouw van de inleiding



19

De opbouw van een inleiding is trechtervormig. Dat wil zeggen van algemeen (breed) naar specifiek (nauw). De aanleiding bestaat uit de (para)medische of verpleegkundige context. De lezer wordt zo geïntroduceerd in de wereld waarin het probleem zich bevindt en krijgt een beeld van de omvang en/of  klinische relevantie.   De aanleiding  eindigt  waar de probleemanalyse  begint.  Deze probleem­ analyse is een concrete beschrijving van het probleem. Zowel de aanleiding als probleemanalyse zijn vaak gebaseerd op (wetenschappelijke) literatuur. Dit is dan ook de plek waar je voor het eerst naar de gebruikte bronnen gaat verwijzen (zie ook hoofdstuk 3). Uit de probleemanalyse volgt de hoofdvraag van het onderzoek. Deze vraagstelling is een essentieel onderdeel   en   geldt   als   richtinggevend   voor   het   onderzoek.   Het   wordt   echter   afgeraden   om   de hoofdvraag letterlijk te formuleren. De vraagstelling wordt in veel gevallen niet als vraag (eindigend met een “?”) geformuleerd, maar kan wel. In veel gevallen blijkt de vraag uit de tekst en kan door de lezer zelf eenvoudig geïdentificeerd worden. Het letterlijk opsommen van eventuele deelvragen is niet wenselijk. Aansluitend op de vraagstelling kan de doelstelling geformuleerd worden. Tot slot wordt kort beschreven hoe de vraagstelling beantwoord gaat worden. Het gaat om een kernachtige beschrijving van de onderzoeksopzet waarmee het doel bereikt gaat worden, aangevuld met de verantwoording voor de gekozen methode.

 Aanleiding Probleemanalyse Vraagstelling Doelstelling

Figuur 7 Schematische weergave van de inleiding (trechtervorm)

Hoewel  het  schrijven  van  Hoewel  het  schrijven  van  een  wetenschappelijk  ver­ een  wetenschappelijk  ver­ slag  onderdeel  uitmaakt  van  slag  onderdeel  uitmaakt  van  de opleiding, is het doen van  de opleiding, is het doen van  onderzoek  in  het  kader  van  onderzoek  in  het  kader  van  de  opleiding  niet  de  aanlei­ de  opleiding  niet  de  aanlei­ ding  van  het  onderzoek.  Dit  ding  van  het  onderzoek.  Dit  hoeft  dan  ook  niet  bij  de  hoeft  dan  ook  niet  bij  de  inleiding vermeld te worden. inleiding vermeld te worden.

5.6 De achtergrond In sommige bachelorscripties wordt de inleiding door middel van een extra hoofdstuk uitgebreid. Het hoofdstuk   is   een   verdieping   op   de   inleiding   en   bevat   in   principe   uitsluitend   relevante   achter­ grondinformatie gebaseerd op verantwoorde (wetenschappelijke) bronnen. Overleg desgewenst met de opdrachtgever(en) of begeleidende docent(en) het nut en de noodzaak van dit hoofdstuk. 

5.7 De methode In   de   methode   worden   de   metingen/handelingen,   die   tijdens   het   onderzoek   zijn   uitgevoerd, beschreven.   Het  dient  zodanig  opgeschreven  te  worden,   dat derden  de  onderzoeksresultaten   kan reproduceren.  De eerste paragraaf van de methode is de onderzoeksopzet, ook wel onderzoeksdesign of proefopzet genoemd.   De   onderzoeksopzet   beschrijft   beknopt   (in   chronologische   volgorde)   de   gevolgde methodologie. Eventueel kan het type onderzoek (longitudinaal/transversaal, retrospectief/prospectief, kwalitatief/kwantitatief of literatuurstudie), de wijze waarop eventuele deelnemers (steekproef) bij het onderzoek zijn betrokken (werving), de blindering (enkel­ of dubbelblind) en welke instanties bij het onderzoek betrokken zijn, worden beschreven.  De   tweede   paragraaf   heeft   betrekking   op   de   onderzoekspopulatie   (patiënten/zorgverleners/ studenten) of andere onderzoekseenheden (prothese/fantoom). Dit is ook de plaats om de steekproef (omvangen   en   wijze   van   werving)   te   beschrijven.   De   steekproef   uit   de   onderzoekspopulatie



20

(bijvoorbeeld zwangere vrouwen  of  sportende tieners)  moet goed gedefinieerd worden. Naast  een globale beschrijving van de steekproef gaat het ook om de selectie­,   inclusie­ en exclusiecriteria. Hierbij   moet   opgemerkt   worden   dat   deze   criteria   een   nauwe   relatie   tot   elkaar   hebben.   Voorkom dubbelingen tussen deze twee criteria. Bij het beschrijven van de selectiecriteria gaat het om de wijze waarop de steekproef is getrokken (at random of selectief, actief of passief geworven). Inclusiecriteria zijn criteria die aangeven dat iemand wel wordt toegelaten tot de steekproef en exclusiecriteria zijn criteria die aangeven dat iemand juist niet wordt toegelaten tot de steekproef.



Aan de hand van de achtergrond (en vaak ook de aanleiding) wordt duidelijk welke personen  Aan de hand van de achtergrond (en vaak ook de aanleiding) wordt duidelijk welke personen  deel konden nemen aan het onderzoek. De inclusie­ en exclusiecriteria moeten dan ook vanuit  deel konden nemen aan het onderzoek. De inclusie­ en exclusiecriteria moeten dan ook vanuit  de achtergrond/aanleiding te beargumenteren zijn.  de achtergrond/aanleiding te beargumenteren zijn. 

De derde en de daarop volgende paragrafen geven een zorgvuldige beschrijving van de materialen en methoden. Tot slot bevat het hoofdstuk over de methode een paragraaf over de statistische analyses. Hierin wordt beschreven welke descriptieve en toetsende statistische methoden zijn gebruikt bij het bewerken, verwerken en analyseren van de resultaten. Ook hier geldt dat er voldoende informatie gegeven dient  te  worden  zodat  een  andere onderzoeker de analyses kan  herhalen. Het gaat dus onder andere om het vermelden van meetniveaus, samenvattings­ of spreidingsmaten, significantie­ niveau (P­waarde), wijze van toetsen (eenzijdig of tweezijdig, gepaard of ongepaard) en de omgang met nonresponse, uitval en uitbijters. De vergelijkingen die daarvoor nodig zijn, hoeven echter niet opgenomen te worden. Het vermelden van de gebruikte statistische toetsing is in dat geval voldoende. Ook de vermelding van de gebruikte software zoals de verwerkingsprogramma’s Excel, SPSS, Sigma plot,   etc   kan   waarschijnlijk   achterwege   blijven.   De   lezer   wordt   verondersteld   te   begrijpen   wat   de gebruikte statische methoden inhouden en op welke wijze deze uitgevoerd dan wel berekend kunnen worden.



De  methode  en    resultaten  worden  in  de  verleden  tijd  beschreven.  Voor  de  andere  hoofd­ De  methode  en    resultaten  worden  in  de  verleden  tijd  beschreven.  Voor  de  andere  hoofd­ stukken (dus de inleiding, achtergrond en beschouwing) wordt de tegenwoordige tijd gebruikt. stukken (dus de inleiding, achtergrond en beschouwing) wordt de tegenwoordige tijd gebruikt.

5.8 De resultaten De   resultaten   van   het   onderzoek   worden   objectief   beschreven.   In   de   meeste   gevallen   is   dit   een hoofdstuk waarin tekst, diagrammen en tabellen elkaar afwisselen. Wees erop alert dat de gegevens slechts eenmalig gepresenteerd worden. Wanneer een tabel wordt weergegeven is het dus niet de bedoeling dat elk getal ook in een diagram wordt vermeld. Hoewel het niet de bedoeling om bij de beschrijving van de resultaten gelijk conclusies te trekken, zijn trends en resultaten van statistische toetsing natuurlijk wel het vermelden waard. Overige resultaten kunnen eventueel in de bijlage worden opgenomen. Bij het weergeven van de resultaten wordt in de regel vaak gebruik gemaakt van gemiddelden en standaarddeviaties.   Ga   na   in   hoeverre   de   verkregen   cijfers   afgerond   moeten   worden,   dit   is voornamelijk   afhankelijk   van   het   meetniveau.   Wanneer   bijvoorbeeld   op   honderdsten   (of   zelfs duizendsten) wordt afgerond, kan dat een zekere schijnnauwkeurigheid geven. 



21

Goed:  Uit figuur 7 valt op te maken dat het merendeel van de respondenten enigszins bezorgd was over de persoonlijke gezondheid. Hoewel op het eerste oog vrouwen mogelijk meer bezorgd waren, is het met   de   gegevens   echter   niet   mogelijk   om   een significant   verschil   tussen   mannen   en   vrouwen aan te tonen. Fout: Uit figuur 7 valt op te maken dat het merendeel Figuur 3 Verdeling van de respondenten ten aanzien van de van de  mensen  enigszins bezorgd was over de bezorgdheid van de persoonlijke gezondheid persoonlijke   gezondheid.   Hieruit   kan  gecon­ cludeerd worden dat slechts een beperkt percen­ tage   van   de  Nederlandse   bevolking  zeer   tot uiterst   bezorgd   is   over   de   persoonlijke   gezond­ heid.

5.9 De discussie De   discussie   van   een   bachelorscriptie   vormt   de   beschouwing   van   het   onderzoek   en   wordt   veelal gezien als het moeilijkste onderdeel van het verslag. In de discussie wordt antwoord gegeven op de onderzoeksvraag, worden resultaten verklaard en in context van bestaande wetenschap geplaatst.  De discussie heeft qua vorm veel weg van een betoog. De kern (en ook meteen de moeilijkheid) van de   discussie   zit   in   het   redeneren   van   het   resultaat   naar   de   conclusie.   Daarnaast   worden   de uitkomsten gespiegeld aan de resultaten van andere onderzoeken. In de discussie wordt dan ook veelvuldig naar andere bronnen verwezen.  1. Begin direct met het antwoord  De discussie start met een herhaling van de vraag­ op de hoofdvraag Begin en doelstelling, gevolgd door een korte weergave 2. Onderbouw het antwoord met  cruciale resultaten van de belangrijkste resultaten. Hier wordt dan ook gelijk antwoord gegeven op de vraagstelling. Geeft daarbij ook aan hoe aannemelijk dat antwoord is en   gebruik   hierbij   de   verkregen   resultaten   en/of literatuur. Bespreek ook de resultaten die het antwoord op de hoofdvraag niet ondersteunen en verklaar deze zo   goed   mogelijk.   Ook   eventuele   discrepanties met   andere   studies   worden   beschreven   en verklaard.   Verdedig   daar   jouw   antwoord   en beargumenteer   waarom   andere   studies   niet   tot dezelfde resultaten komen. Vermeld in dat geval ook voor­ en tegenargumenten. 

Midden

Eind

3. Verklaar deze resultaten en  vergelijk deze met andere  studies 4. Bespreek de sterke en zwakke  punten van het onderzoek of  de gebruikte methode 5. Bespreek de implicaties voor  de praktijk 6. Conclusie van het onderzoek

Figuur  8  Schematische  weergave  van  de  opbouw  van de discussie7

Tijdens het interpreteren, worden de sterke en zwakke kanten van het onderzoek belicht. Dit heeft als doel om zo transparant en objectief mogelijk te blijven en niet te vervallen in misinterpretatie. Het is niet de bedoeling het eigen onderzoek te ondermijnen. Leg uit op welke manier getracht is om de invloed van methodologische tekortkomingen te beperken.  Tot   slot   biedt   de   discussie   de   mogelijkheid   om   (praktische)   aanbevelingen   te   doen.   Deze aanbevelingen moeten echter wel worden gebaseerd op de resultaten van het eigen onderzoek. Het gaat   dus  om   de  generaliseerbaarheid   van   het  onderzoek.   Al   met   al  is  de  discussie   een   complex geheel en wordt er veel van je gevraagd om dit tot een goed leesbaar onderdeel te maken. 



22

De conclusie geeft uiteindelijk antwoord op de hoofdvraag en wordt altijd in de tegenwoordige tijd geformuleerd.   In   principe   moet   het   antwoord   op   de   hoofdvraag   voortvloeien   uit   de   beschreven resultaten. Uiteindelijk wordt aangegeven in hoeverre de doelstelling is behaald. Wanneer niet aan de doelstelling   is   voldaan,   kunnen   in   de   conclusie   eventuele   suggesties   gedaan   worden   voor   verder onderzoek.



Het is nadrukkelijk niet de bedoeling dat de vraag­ en/of doelstellingstelling letterlijk (met  Het is nadrukkelijk niet de bedoeling dat de vraag­ en/of doelstellingstelling letterlijk (met  behulp van opsommingstekens) in de conclusie wordt vermeld. behulp van opsommingstekens) in de conclusie wordt vermeld.

Soms worden discussie en conclusie als aparte paragrafen in het verslag opgenomen. Het is echter aan te raden om beide onderdelen samen te voegen waardoor deze gezamenlijk in  één hoofdstuk worden besproken. 

5.10 De bronvermelding en bijlagen De   bronvermelding   van   een   bachelorscriptie   bevat   uitsluitend   de   bronnen   waar   in   de   tekst   naar verwezen wordt. Het is dus niet mogelijk om extra bronnen in de bronvermelding op te nemen. De lijst met geraadpleegde bronnen worden conform de criteria van het gebruikte verwijssysteem (APA­, of Vancouver­stijl)   genoteerd   (zie   paragraaf   3.1   en   3.2).   Alle   bronnen   worden   in   één   lange   lijst weergegeven.  Er wordt dus geen onderscheid gemaakt tussen artikelen, boeken/ naslagwerken of online­bronnen.  Eventuele bijlagen worden na de bronvermelding in het verslag opgenomen. De bijlagen bevatten in de regel aanvullende informatie zoals een verklarende woordenlijst,  lijst met gebruikte afkortingen. Daarnaast kan gedetailleerde informatie (tabellen en/of grafieken) opgenomen worden. Het is echter niet de bedoeling om alle ruwe data in de bijlagen op te nemen. Eventueel kan een CD­ROM aan het verslag worden toegevoegd, zodat het in de toekomst mogelijk is de gegevens te gebruiken voor een meta­analyse.   Een goede selectie van wat wel en wat niet in de bijlage opgenomen kan worden is belangrijk.     De   bijlagen   moeten   functioneel   zijn   en   iets   extra's   toevoegen.   Wanneer   bijvoorbeeld grafieken in de doorlopende tekst zijn opgenomen, is het niet de bedoeling om tabellen met dezelfde gegevens in de bijlage op te nemen. Met andere woorden: de informatie wordt slechts eenmaal in het verslag gepresenteerd. 



23

6

Wetenschappelijke poster

Posterpresentaties maken het je mogelijk om aan een groot publiek in korte tijd de essentie van je onderzoek toe te lichten. Daarbij is het van belang dat de poster de aandacht van het publiek trekt, snel de belangrijkste elementen van het onderzoek voor het voetlicht brengt en de kijker verleidt tot het beginnen van een conversatie of discussie.

6.1 Inhoud van de poster Een wetenschappelijke poster is een soort geïllustreerd abstract (zie ook paragraaf 5.3). De poster bevat dan ook doorgaans de volgende 4 onderdelen: • • • •

Inleiding  Methode  Resultaten Discussie (inclusief conclusie)



Bouw  de  poster  helemaal  Bouw  de  poster  helemaal  vanaf  scratch.  Neem  dus  vanaf  scratch.  Neem  dus  niet  letterlijk  tekst  over  van  niet  letterlijk  tekst  over  van  het  verslag  of  de  scriptie  en  het  verslag  of  de  scriptie  en  vertrek  ook  niet  vanuit  een  vertrek  ook  niet  vanuit  een  bestaande presentatie. bestaande presentatie.

De inleiding bevat doorgaans de aanleiding, een probleemanalyse en wordt indien nodig aangevuld met   onderdelen   uit   de   achtergrond.   De   inleiding   eindigt   tot   slot   met   het   doel   van   het   onderzoek. Omdat de meeste ruimte gebruikt wordt voor het presenteren (met grafieken, tabellen etc.) van de resultaten,  is het  dus van belang  dat je veel aandacht besteedt aan een  zorgvuldige en  concrete beschrijving   van   de   methode.   Maak   bewust   keuzes   bij   het   samenstellen   van   de   onderdelen   met betrekking tot de resultaten en discussie. Alleen relevante informatie wordt daarbij gepresenteerd. Bij de presentatie van de resultaten is het raadzaam om grafieken en/of tabellen te gebruiken waarin de belangrijkste bevindingen in één oogopslag zichtbaar zijn (zie ook paragraaf 6.3). De discussie bevat naast een onderbouwingen en verklaring van de belangrijkste resultaten tevens implicaties voor de praktijk en eindigt altijd met de conclusie van het onderzoek.



Bij  het  samenstellen  van  de  poster  en  de  bijbehorende  onderdelen  is  het  verstandig  om  de  Bij  het  samenstellen  van  de  poster  en  de  bijbehorende  onderdelen  is  het  verstandig  om  de  volgende zaken in acht te nemen: volgende zaken in acht te nemen: – KISS (Keep It Short and Simple) en Less is More! – KISS (Keep It Short and Simple) en Less is More! – Vermijd afkortingen, acroniemen en het gebruikt van voetnoten – Vermijd afkortingen, acroniemen en het gebruikt van voetnoten – Gebruik niet meer dan 1000 woorden, de vuistregel luidt als volgt: – Gebruik niet meer dan 1000 woorden, de vuistregel luidt als volgt: – 20% tekst – 20% tekst – 40% grafisch (afbeeldingen, grafieken, tabellen etc.) – 40% grafisch (afbeeldingen, grafieken, tabellen etc.) – 40% witte ruimte – 40% witte ruimte

Probeer niet meer tekst op de poster op te nemen dan nodig of voor de toeschouwer te verwerken is. Je kunt immers jouw poster mondeling toelichten.



24

6.2 Lay-out van de poster Het formaat van de poster wordt veelal door de instelling/opleiding bepaald. In de meeste gevallen wordt   het   A1   formaat   gehanteerd.   Dit   formaat   is   groot   genoeg   om   de   informatie   overzichtelijk   te presenteren, terwijl het geheel vanaf enkele meters nog steeds goed leesbaar is. Het betekent niet dat je op een grote poster (A0) meer informatie kwijt kunt dan op een kleine poster (A2). De afstand tot het publiek varieert in dat geval, waarbij het A0 formaat de afstand groot en het A2 formaat juist klein is.  Het is belangrijk dat je veel aandacht besteedt aan de lay­out van de poster. Het is best moeilijk om een opvallende, goed leesbare en toch rustige poster te maken. Bij het samen stellen van de poster is het daarom verstandig om eerst een soort grove indeling (schets) van de poster te maken (zie bijlage 5). Denk daarbij goed na over de structuur waarin je de informatie wil weergeven. De titel van het onderzoek komt doorgaans bovenaan en in het midden van de poster.  Het is belangrijk dat de titel ook op een afstand van 5 meter goed leesbaar is. Vervolgens worden achtereenvolgens de naam/namen van de onderzoeker(s), begeleiders en de naam van de opleiding en/of instelling waar het onderzoek is uitgevoerd vermeld. In de linkerbovenhoek van de poster wordt in   principe   het   logo   van   de   opleidingsinstelling   (Hanzehogeschool)   en/of   de   opdrachtgevende instelling te staan en in de rechterbovenhoek komt de naam plus e­mailadres van de contactpersoon te staan (vaak één van de onderzoekers).  Vervolgens   wordt   de   poster   in   vier   secties   (inleiding,   methode,   resultaten   en   discussie)   verdeeld. Vergeet   daarbij   ook   niet   om   onderaan   de   poster   ruimte   over   te   houden   voor   een   (beperkte) bronvermelding (zie paragraaf 6.4). Laat tevens voldoende “witte” ruimte tussen de onderdelen (zie ook paragraaf 6.1) zodat de poster overzichtelijk blijft.



Gebruik   voor   de   titel,   subtitel   en   de   doorlopende   tekst   een eenvoudig   en   bij   voorkeur   schreefloos   lettertype   zoals   Arial   of Calibri.   Het   gebruik   van   lettertypen   als  Times   New   Roman   en Garamond   wordt   afgeraden.     Afhankelijk   van   het   gekozen lettertype kan het wenselijk zijn om (delen van) de tekst  vet  te drukken, waardoor de leesbaarheid (en dan met name op grotere afstand) wordt verhoogd.

Diverse  instellingen  eisen  Diverse  instellingen  eisen  dat  de  poster  aan  een  spe­ dat  de  poster  aan  een  spe­ cifiek  format  voldoet.  Het  is  cifiek  format  voldoet.  Het  is  dan  ook  aan  te  bevelen  om  dan  ook  aan  te  bevelen  om  de bijbehorende sjablonen te  de bijbehorende sjablonen te  gebruiken.  gebruiken. 

Gebruik je visuele creativiteit, maar overdrijf niet! Het gebruik van kleur kan helpen bij het verbeteren van   de   structuur   van   de   poster.   Houd   het   aantal   kleuren   echter   beperkt   en   probeer   kleuren   te gebruiken die goed bij elkaar passen. Dynamische overgangen en speciale effecten voor de tekst zien er op het computerscherm dan misschien mooi uit, toch maken ze de poster vaak onoverzichtelijk en dus minder aantrekkelijk.



Kies  qua  kleurgebruik  vooral  voor  een  groot  contrast  tussen  achtergrond  en  tekst.  Gebruik  Kies  qua  kleurgebruik  vooral  voor  een  groot  contrast  tussen  achtergrond  en  tekst.  Gebruik  daarom bij een donkere achtergrond een lichte (witte) tekstkleur en visa versa.   daarom bij een donkere achtergrond een lichte (witte) tekstkleur en visa versa.  

6.3 Figuren, tabellen en diagrammen Wanneer je gebruik maakt van afbeeldingen en diagrammen, zorg er dan voor dat deze van goede kwaliteit zijn. Houd er dus rekening mee dat de gebruikte figuren ook op een groot formaat nog van voldoende kwaliteit zijn. Uiteraard hebben ook bij de poster figuren en diagrammen een onderschrift en   tabellen   een   bovenschrift.   Bij   gebruik   van   meerdere   figuren/diagrammen   of   tabellen,   is   het raadzaam deze te nummeren (zie ook paragraaf 2.5).



25

Net als in het verslag dient ook bij de poster de informatie slechts eenmaal grafische gepresenteerd te worden. Dit doe je dus door middel van een tabel òf diagram. Wanneer je slechts een beperkt aantal gegevens wilt presenteren, kun je het beste een tabel gebruiken. Vergeet in dan niet de kolommen te labelen. Heb je veel datapunten, maak dan gebruik van een diagram. Zorg in dat geval voor een correcte legenda. 

6.4 Bronvermelding Net als bij de verslaglegging  is het  van belang om een correcte verwijzing  en vermelding  van de bronnen te hanteren. Het is nadrukkelijk niet de bedoeling om alle gebruikte bronnen te vermelden. Maak een selectie van de bronnen die een belangrijke bijdrage hebben geleverd bij het opstellen van de inleiding, methode en discussie. Vaak kom je dan uit op zo’n 5 tot 10 bronnen. Gebruik bij het verwijzen en vermelden bij voorkeur de Vancouver­stijl. 



26

Nawoord Het schrijven van een goed en overzichtelijk verslag is niet eenvoudig. Deze schrijfwijzer biedt volgens ons voldoende   handvatten   om  een   professioneel   rapport   te   schrijven.  In   sommige  situaties  is  het wellicht wenselijk om af te wijken van de opgestelde richtlijnen. Als auteur van een verslag ben je natuurlijk altijd zelf verantwoordelijk voor het eindproduct.  Bepaalde   onderwerpen   zijn   bewust   niet   in   deze   schrijfwijzer   opgenomen.   Bijvoorbeeld   het   aantal woorden   of   pagina's   waaruit   een   projectverslag   of   bachelorscriptie   mag   bestaan.   In   de   meeste gevallen bepaalt de opdracht of de docent namelijk dit criterium en is het niet aan de auteurs van deze schrijfwijzer om dat te bepalen. Omdat bij de bronverantwoording in de medischwetenschappelijke literatuur voornamelijk  de  APA­  of  Vancouver­stijl wordt gebruikt,  zijn  andere verwijssystemen  niet nader toegelicht. Mocht je meer willen weten over het schijven van verslagen, dan kunnen de boeken van Braas et al. en Hogeweg wellicht uitkomst bieden.4,5 Kijk tot slot eens op de website van de Katholieke Universiteit van   Leuven.   Hier   vind   je   veel   praktische   informatie   over   het   maken   van   een   wetenschappelijke poster.6 Hoewel we streven naar perfectie, is niets menselijker dan fouten maken. Mochten fouten in deze schrijfwijzer aan het licht komen, dan wordt melding daarvan zeer op prijs gesteld. Opmerkingen en suggesties   voor   verbetering   kunnen   dan   ook   aan   Peter   Lesterhuis   ([email protected]) worden gemaild.



27

Bronvermelding 1. Verwijsstysteem APA. Website van de Rijksuniversiteit Groningen. Beschikbaar via:  http://www.rug.nl/education/other­study­opportunities/hcv/schriftelijke­vaardigheden/voor­ studenten/bronnen­literatuur/verwijssysteem­apa. Geraadpleegd 2014 oktober 27. 2. Verwijssysteem Vancouver. Website van de Rijksuniversiteit Groningen. Beschikbaar via:  http://www.rug.nl/education/other­study­opportunities/hcv/schriftelijke­vaardigheden/voor­ studenten/bronnen­literatuur/verwijssysteem­vancouver. Geraadpleegd 2014 oktober 27. 3. Studentenstatuut. Website van de Hanzehogeschool Groningen. Beschikbaar via:  http://145.33.5.235/home/Studie+kiezen/Alles+rondom+de+studie/Studie­ informatie/Studentenstatuut/. Geraadpleegd 2014 oktober 27. 4. Braas C, Couwelaar R van, Kat J. Rapporteren. Groningen/Houten: Wolters­Noordhoff; 2006.  p. 169 5. Hogeweg R. Een goed rapport. Utrecht/Zutphen: ThiemeMeulenhoff; 2004. p. 74.. 6. Wetenschappelijke posters. Website van de KU Leuven. Beschikbaar via:  https://admin.kuleuven.be/icts/onderzoek/wetpub. Geraadpleegd 2014 oktober 27.



28

Bijlage 1

Checklist opmaak

Lettertype en lettergrootte Regelafstand, uitlijning en alinea's

De regelafstand van de doorlopende tekst is 1,2 keer de lettergrootte. De afstand tussen de alinea's is 6 punten (0,2 cm). De afstand boven de koppen (hoofdstukken en paragrafen) is 12 punten. (0,4 cm) en onder de koppen 6 punten (0,2 cm). De tekst is eenduidig uitgelijnd. Alinea's bestaan uit twee of meer zinnen en meer dan drie regels. Het aantal alinea's per hoofdstuk/paragraaf blijft beperkt. De nummering van hoofdstukken, paragrafen en pagina's is decimaal. De hoofdstukken en pagina's worden vanaf de inleiding genummerd. De paginanummers bevinden zich aan de rechterzijde (of buitenzijde bij dubbelzijdige  afdruk) in de voettekst van de pagina. Eventuele bijlagen zijn apart genummerd. Hoofdstukken beginnen bovenaan een nieuwe pagina. De nummering van figuren en tabellen loopt door in het hele verslag. Figuren en tabellen hebben een eigen nummering. Alle figuren zijn van een onderschrift voorzien. Alle tabellen zijn van een bovenschrift voorzien. Figuren of tabellen die afkomstig zijn van andere auteurs zijn voorzien van een correcte  bronvermelding. Alle gebruikte figuren en tabellen zijn van goede kwaliteit.

Taalgebruik, zinsbouw Opsommings­ en het gebruik van tekens afkortingen

Het lettertype is professioneel (Times New Roman, Arial of Calibri) en overal in het  document wordt hetzelfde lettertype gebruikt. De lettergrootte van de hoofdstukken is 16 punten (+ vetgedrukt). De lettergrootte van de paragrafen is 14 punten (+ vetgedrukt en cursief). De lettergrootte van de doorlopende tekst en boven­ (bij tabellen) en onderschriften (bij  figuren) is bij gebruik van Arial of Calibri maximaal 11 punten en bij Times New Romen  maximaal 12 punten.

Hoofdstuk­, paragraaf­ en paginanummering

De pagina's hebben de juiste marges. 2 cm aan de boven­ en onderzijde. 2,5 aan beide zijden of 3 cm aan de binnenzijde en 2 cm aan de buitenzijde.

Figuren, tabellen en diagrammen

Marges

Onderwerp



Het aantal opsommingen blijft beperkt (of is afwezig). Alle aanwezige opsommingen hebben dezelfde vormgeving (teken/ inspringing etc.).

Het verslag is geschreven in correct Nederlands en bevat geen spreektaal. Het gebruik van persoonlijke voornaamwoorden en bezittelijke voornaamwoorden blijft  beperkt. Het verslag is taalkundig gevarieerd (zinsbouw en woordkeuze). Het verslag bevat geen of nauwelijks afkortingen. Correct gebruik van acroniemen (vanaf de inleiding).

29

Bijlage 2

Checklist bronvermelding

Onderwerp

Plagiaat

Citeren,  parafraseren en verwijzen

Bronverantwoording Bronverantwoording volgens de volgens de Vancouver­stijl APA­stijl

Alle bronnen die in de bronvermelding opgenomen zijn, hebben een verwijzing in de tekst.



De opmaak van de bronverantwoording volgens de APA­stijl is consequent doorgevoerd. De gebruikte bronnen zijn in alfabetische volgorde van de eerste auteur opgenomen in de  bronvermelding. In de bronvermelding zijn alle gebruikte bronnen opgenomen en correct weergegeven.

De opmaak van de bronverantwoording volgens de Vancouver­stijl is eenduidig  (superschrift of tussen haakjes). De gebruikte bronnen zijn (op volgorde waarin deze voor het eerst in de tekst worden  vermeld) genummerd. In de bronvermelding zijn alle gebruikte bronnen opgenomen en correct weergegeven. Het aantal citaten blijft beperkt (minder dan 5% van de tekst is geciteerd). Citaten zijn op de juiste wijze weergegeven (tussen aanhalingstekens of als apart  tekstblok) en van een correcte bronverwijzing voorzien. Parafrasen zijn van een correcte bronverwijzing voorzien. Informatie van wetenschappelijke bronnen wordt in de tekst voorzien van een correcte  bronverwijzing. Het verslag bevat op geen enkele wijze plagiaat.

30

Bijlage 3

Checklist onderdelen van een projectverslag

Conclusie

De kern van het verslag

Inleiding

Inhoudsopgave Samenvatting

Omslag en titelpagina

Onderwerp



De omslag is aantrekkelijk en verzorgd. De omslag bevat een titel en de naam/namen van de auteur(s). De omslag bevat een geschikte illustratie. De titelpagina bevat een titel, eventuele subtitel, naam/namen van de auteur(s), plaats van  uitgave, maand en jaar van voltooiing en naam van de uitgevende instantie. De samenvatting is een goede weerspiegeling van de inhoud van het verslag. De samenvatting is een goed aaneengesloten geheel en is ook zonder de inhoud van het  verslag te begrijpen. De omvang van de samenvatting is niet groter dan één pagina.

De inhoudsopgave blijft beperkt tot één pagina. De inhoudsopgave is overzichtelijkheid, heeft een logische indeling.

De inleiding is kort en bondig. De inleiding bevat een aanleiding. De inleiding bevat een vraagstelling (hoofd­ en deelvragen). De inleiding bevat een (korte) introductie per hoofdstuk. Alle hoofdstukken en paragrafen hebben een logische opbouw (inleiding, kern en slot). De hoofdstukken hebben een logische relatie tot elkaar. De volgorde waarin de inhoud van het verslag aan de orde komt is logisch (chronologisch).

De conclusie bevat de belangrijkste bevindingen van het verslag. De vraagstelling wordt beantwoord.

31

Bijlage 4

Checklist onderdelen van een bachelorscriptie



De omslag is aantrekkelijk en verzorgd. De omslag bevat een titel en de naam/namen van de auteur(s). De omslag bevat een geschikte illustratie. De titelpagina bevat een titel, eventuele subtitel, naam/namen van de auteur(s), plaats van  uitgave, maand en jaar van voltooiing en naam van de uitgevende instantie. De samenvatting bestaat uit de aanleiding, vraagstelling, doelstelling, methode (inclusief  opzet), belangrijkste resultaten en voornaamste conclusie(s). De samenvatting is een goed aaneengesloten geheel. De samenvatting is zonder de inhoud van het verslag goed te begrijpen. De inhoudsopgave blijft beperkt tot één à anderhalve pagina. De inhoudsopgave is opgesteld volgens de IMRD­structuur. Het aantal paragrafen en subparagrafen blijft beperkt (het aantal hoofdstukken +  paragrafen overschrijdt het aantal pagina's van het verslag niet). De inleiding blijft beperkt tot één pagina. De inleiding bevat een aanleiding, probleemanalyse, vraagstelling en doelstelling. Elke alinea begint met de belangrijkste boodschap, zodat men door enkel de eerste zinnen  van de alinea’s te lezen, toch begrijpt waar het onderzoek over gaat.

Methode

Alle onderdelen van de methode zijn in de verleden tijd beschreven. De onderzoeksopzet (onderzoeksdesign) wordt beschreven. De doelgroep (inclusief inclusie­ en exclusiecriteria) wordt beschreven. De materialen en methoden zijn uitvoerig beschreven en bevatten geen lacunes. De wijze waarop de verkregen gegevens zijn geanalyseerd, wordt beschreven.

Resultaten

De achtergrond bevat uitsluitend relevante informatie en draagt bij aan de onderbouwing  van de methodologie.

Alle onderdelen van de resultaten zijn in de verleden tijd beschreven. De resultaten worden objectief beschreven. Bij de presentatie is gebruik gemaakt van tabellen en/of diagrammen.

Discussie

Achter­ grond

Inleiding

Inhoudsopgave Samenvatting

Omslag en titelpagina

Onderwerp

Vraag­ en doelstelling worden vermeld. De belangrijkste resultaten worden vermeld. Sterke en/of zwakke punten worden benoemd (discussie). Onderzoeksresultaten worden in de context van wetenschappelijke literatuur geplaatst. Eventuele aanbevelingen ten aanzien van de praktijk worden gedaan. De conclusie geeft antwoord op de vraagstelling en is gebaseerd op de eigen resultaten. Eventuele suggesties voor vervolgonderzoek worden gedaan.

32

Bijlage 5

Voorbeeld lay-out van een wetenschappelijke poster Contactpersoon en e-mail adres

Titel van het onderzoek Subtitel van het onderzoek Naam/namen van de onderzoeker(s) Onderzoeksbegeleider(s): Naam/namen onderzoeksbegeleiders Naam opleiding en instelling waar het onderzoek is uitgevoerd

Inleiding

Methode

Grafiek

Discussie

Resultaten

Literatuur



33

Contactpersoon en e-mail adres

Titel van het onderzoek Subtitel van het onderzoek Naam/namen van de onderzoeker(s) Onderzoeksbegeleider(s): Naam/namen onderzoeksbegeleiders Naam opleiding en instelling waar het onderzoek is uitgevoerd

Discussie

Inleiding

Methode

Grafiek

Resultaten



Tabel

Literatuur

34