21 |
Schrijfonderwijs
Schrijfonderwijs Van ondergeschoven kindje tot oogappel van het taalonderwijs? De kwaliteitsagenda primair onderwijs Scholen voor morgen van het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap voor 2007-2011 is glashelder: de focus ligt op de verbetering van de taal- en rekenprestaties van alle leerlingen. Deze agenda heeft geleid tot een groot aantal verbetertrajecten op het gebied van taal- en rekenonderwijs. Gemeenschappelijk in al deze projecten is het sturen op resultaten van leerlingen, vanuit het streven om het opbrengstgericht werken in het onderwijs te versterken. Opvallend is dat hierbinnen een (deels) nieuw jargon ontstaan is met begrippen als ‘data driven onderwijs’, ‘datafeedback’ en ‘meetgestuurd werken’. Auteur: Tjalling Brouwer
22 |
Tijdschrift Taal, jaargang 1, nummer 2
“Qua tijdsbesteding komt het stelonderwijs er bekaaid af.”
algemeen beter op de hierboven genoemde aspecten dan scholen die niet een dergelijke methode gebruiken.
Stellen binnen taalmethodes
Ongetwijfeld onbedoeld heeft deze agenda
riodieke Peiling van het Onderwijsniveau).
er ook toe geleid dat er binnen het taalon-
Uit het eerste rapport dat in 1990 ver-
derwijs een nóg grotere nadruk is komen te
scheen, blijkt dat de schrijfprestaties van de
Als we kijken naar de taalmethodes dan
liggen op die onderdelen van taal die een-
leerlingen sterk tegenvallen. Een jaar eerder
is daarin in de laatste twintig jaar een
voudig toetsbaar en dus meetbaar zijn. Een
verscheen een publicatie van Blok en van
heel geleidelijke ontwikkeling zichtbaar
goed voorbeeld daarvan is de grote aan-
Gelderen (1989) over het stelonderwijs in
van productgericht naar meer proces-
dacht voor het technisch lezen in tal van
de hoogste groepen van het basisonderwijs.
gericht schrijfonderwijs. Dit kan goed
verbeteringsprojecten. De onderdelen die
Volgens de onderzoekers vertonen de dan
geïllustreerd worden aan de hand van de
niet getoetst worden, zoals het onderwijs
gangbare taalmethodes ernstige manco’s
taalmethode Taal actief. Uit de PPON-
in spreken en luisteren en het schrijfonder-
met betrekking tot het stellen. Zo is er in
peilingen die tot nu toe gehouden zijn,
wijs, worden tot nu toe niet of nauwelijks
veel methodes nauwelijks sprake van enige
komt naar voren dat Taal actief een veel
meegenomen in dit streven om de kwaliteit
lesstof, zijn de stelopdrachten weinig geva-
gebruikte taalmethode is. Tevens is het
van het onderwijs te verbeteren.
rieerd en is er sprake van totaalopdrachten,
de enige taalmethode die twee nieuwe
In dit artikel wordt ingezoomd op het
waarbij er geen aanwijzingen zijn over het
versies kent. Dit maakt het mogelijk om
schrijfonderwijs. Betoogd wordt dat,
doel waarmee en het publiek waarvoor
te kijken naar de stelopdrachten uit ver-
ondanks enkele positieve ontwikkelingen
geschreven moet worden.
sie 1, 2 en 3 van Taal actief.
binnen dit domein, het schrijven nog steeds
Ook qua tijdsbesteding komt het stelon-
een ondergeschoven kindje is binnen het
derwijs er bekaaid af. In het hier boven-
taalonderwijs. Er wordt ook gekeken naar
genoemde onderzoek van PPON blijkt dat
een aanpak die een impuls kan geven
de deelvaardigheden, waaronder spelling,
aan schrijfonderwijs met meer kwaliteit.
in verhouding veel meer aandacht krijgen
Vervolgens wordt ingegaan op de rol van
dan een hoofdvaardigheid als schrijven.
taalspecialisten met betrekking tot het
In het rapport Schrijvenderwijs van de
schrijfonderwijs. Tot slot wordt een pleidooi
inspectie van onderwijs (Inspectie van
gedaan om het opbrengstgericht werken
het Onderwijs, 1999), wordt dit beeld
niet te beperken tot die onderdelen van
bevestigd. In dit evaluatieonderzoek naar
taal die getoetst worden, maar juist ook het
de kwaliteit van het onderwijs in schrij-
schrijfonderwijs hier in mee te nemen.
ven is door de inspectie gekeken naar
———————————————
Schrijf eens een verhaal
vijf aspecten: de inhoud en opbouw van
Schrijven: al decennialang een ondergeschoven kindje van het taalonderwijs
het schrijfonderwijs, de vakdidactische vormgeving van de lessen, de differentiatie
Je hebt in je vakantie vast wel eens iets
en de evaluatie van de schrijfvaardigheid.
leuks of spannends meegemaakt. Vertel
De inspectie constateert dat er ten aanzien
daar eens over.
van al deze aspecten knelpunten voorkomen. Tevens constateert de inspectie dat
Schrijf eerst op waar je was en wanneer
er een relatie is tussen de kwaliteit van
het gebeurde. En dan over wat er gebeur-
de hierboven genoemde aspecten van het
de en hoe het afliep.
Decennialang wordt geconstateerd dat het
schrijfonderwijs en de taalmethode die
Geef je verhaal ook een leuke titel.
stelonderwijs in Nederland voor verbetering
gebruikt wordt. Scholen die een methode
vatbaar is. Dit komt duidelijk naar voren in
gebruiken die uitgaat van procesgericht,
Uit: Taal actief, eerste versie, klas 3.
de peilingsonderzoeken van het PPON (Pe-
strategisch schrijfonderwijs, scoren in het
———————————————
Gegevens uit onderzoeken
23 |
Schrijfonderwijs
———————————————
————————————————————————————————
Briefje aan Liefje
Speurneus
Weet je nog dat Liefje op bezoek was bij
Maak een verhaal over een dier met een speurneus.
het neurievolkje?
Eerst het begin.
De koning vond Liefje erg lief
Wat is het belangrijkste woord?
Hij schrijft haar een brief.
Maak er een woordveld van. Doe dit ook met wat er daarna gebeurt en het eind.
Nee, het lukt de koning niet. Help jij hem even?
Klaar? Maak bij elk woordveld twee zinnen.
Schrijf de brief van de koning aan Liefje.
Zinnen over het begin,
Vraag of Liefje terugkomt.
wat er dan gebeurt en het eind.
Uit: Taal actief, tweede versie, groep 5.
Uit Taal actief, derde versie groep 5
———————————————
————————————————————————————————
De bovenstaande opdrachten laten een
het schrijven een complex (recursief)
onderwijs in huidige taalmethodes lijken
ontwikkeling zien van schrijfonderwijs
proces is van plannen, formuleren en
goed schrijfonderwijs eerder te belemme-
dat puur bestaat uit het verstrekken van
reviseren en om het identificeren van stra-
ren dan te faciliteren.
‘leuke’ opdrachten, tot schrijfonderwijs
tegieën die competente schrijvers (kun-
waarbij de leerlingen in de opdrachten,
nen) inzetten bij de uitvoering van de taak
zij het zeer summiere, aanwijzingen
(Flower & Hayes, 1980, 1981).
krijgen hoe ze de opdrachten moeten
Belemmerende factoren binnen huidige taalmethodes
aanpakken. Bovendien is er in de latere
Grofweg vanaf 2000 verschijnen er op gro-
versies van Taal actief meer aandacht
tere schaal taalmethodes die in mindere
Hieronder een aantal, deels met elkaar sa-
voor instructie. Zo krijgen de leerlingen
of meerdere mate uitgaan van strategisch
menhangende aspecten die belemmerend
in de derde versie van Taal actief voordat
schrijfonderwijs. Uit onderzoek van Frans-
werken op goed schrijfonderwijs.
ze aan de taak beginnen instructie over
sen en Aarnoutse (2003) blijkt echter dat
het begin, het midden en eind van een
het gebruik van een moderne, strategische
verhaal en is er in de handleiding een
taalmethode nog geen garantie is voor
De stellessen moeten in te korte tijd
verlengde instructie opgenomen voor de
goed schrijfonderwijs. Deels heeft dit te
uitgevoerd worden
leerlingen die moeite hebben met het
maken met het feit dat het aanschaffen
uitvoeren van de schrijftaak.
van een methode met nieuwe inzichten
Schrijven kost tijd. Dat geldt voor ervaren,
Geleidelijk aan sijpelen inzichten die in de
nog niet direct leidt tot ander gedrag en
competente schrijvers, maar zeker ook
jaren tachtig van de vorige eeuw op basis
andere opvattingen van leerkrachten.
voor beginnende schrijvers. In vrijwel
van onderzoek naar het schrijven ontwik-
Deels is dit wellicht ook toe te schrijven
alle taalmethodes moet het schrijfonder-
keld zijn, door naar de praktijk. Hierbij
aan oorzaken die in de methodes zelf zit-
wijs mee in het herkenbare patroon van
gaat het bijvoorbeeld om het inzicht dat
ten. Sommige kenmerken van het schrijf-
korte taallessen die allemaal ongeacht het
24 |
Tijdschrift Taal, jaargang 1, nummer 2
“Geleidelijk aan sijpelen inzichten die in de jaren tachtig van de vorige eeuw op basis van onderzoek naar het schrijven ontwikkeld zijn, door naar de praktijk.”
feedback van zijn gesprekspartner(s). De luisteraar kan door het uitzenden van nonverbale signalen aangeven dat hij iets niet begrijpt of kan de spreker om verduidelijking vragen. De spreker krijgt hierdoor informatie die hij kan gebruiken om zijn boodschap goed af te stemmen op zijn publiek. Bij het schrijven ontbreekt meestal deze mogelijkheid voor directe feedback. De lezer is niet altijd bekend en bijna altijd op afstand. Dit maakt het schrijven extra moeilijk.
domein, maximaal zo’n 45 minuten mogen
het onderwerp en werkt met name in het
In het (schrijf)onderwijs bestaat de
duren. In deze korte tijd staan de leerling-
nadeel van kinderen die toch al vaak niet
mogelijkheid om deze onmiddellijke
schrijvers voor de vaak onmogelijke op-
weten ‘waarover ze moeten schrijven.’
feedback te arrangeren, door leerlingen
gave om na het volgen van de al dan niet
hun schrijfplannen met elkaar te laten
inhoudelijke instructie en de uitleg van de
bespreken, door opdracht te geven om
schijfopdracht, schrijfideeën te verzamelen
De lessen mondelinge taalvaardigheid
elkaar te helpen tijdens het schrijven van
en te ordenen, en deze ook nog een keer
staan los van de schrijflessen en vice versa
de tekst en/of door commentaar te laten
uit te schrijven. Het is dan ook niet ver-
geven (peer-response) op elkaars schrijf-
bazingwekkend dat er van reflectie op de
De mondelinge taalvaardigheid van leer-
producten. In de meeste recente metho-
tekst, laat staan van revisie niet veel komt.
lingen in het primair onderwijs is verder
des wordt hiervan echter geen gebruik
ontwikkeld dan de schriftelijke taalvaar-
gemaakt en is het schrijven van teksten
digheid. Een bekende en veel toegepaste
nog altijd een puur individuele aange-
Er is sprake van een te geringe oriënta-
aanpak om kinderen die vastlopen bij het
legenheid. Hiermee wordt de leerling-
tie op het onderwerp
schrijven van hun tekst te helpen, is hen
schrijvers een belangrijke mogelijkheid
te vragen om te vertellen wat ze zouden
om te reflecteren op hun schrijfproduct
Zonder impressie geen expressie. Als je
willen opschrijven. Hier zou veel meer ge-
en schrijfproces onthouden en daarmee
weinig weet van een onderwerp, is het
bruik van gemaakt kunnen worden binnen
kansen om hun schrijfvaardigheid te
verdraaid lastig om hierover iets op te
het taalonderwijs. Als kinderen eerst kun-
verbeteren.
schrijven. Daarom is een goede oriëntatie
nen verwoorden wat ze willen opschrijven,
op het onderwerp heel belangrijk. Veel
helpt hen dat vaak bij het schrijven van
methodes claimen dat ze thematisch-
de tekst. In de meeste taalmethodes staan
De stelopdrachten zijn weinig functio
cursorisch van opzet zijn. Het uitgaan van
de lessen mondelinge taalvaardigheid
neel en er is vrijwel nooit sprake van
een thema kan de leerlingen helpen bij
echter helemaal los van de schrijflessen,
echt publiek
het krijgen van input met betrekking tot
ook al omdat het thema weinig diepgaand
het onderwerp waarover geschreven moet
uitgewerkt wordt en er vaak sprake is van
Juist omdat het schrijven van teksten zo
worden. Helaas blijkt bij veel methodes
allerlei losse lessen die onderling geen of
moeilijk is, is het van belang dat schrijf-
er eerder sprake van een thematisch
weinig relatie vertonen.
opdrachten functioneel zijn en dat er
sausje dan dat er echt sprake is van een
geschreven wordt voor een echt publiek.
goed uitgewerkt thema. Dit is een gemiste
Als kinderen weten dat hun tekst in een
kans om kinderen te laten oriënteren op
Er wordt weinig gelegenheid geboden
echt boek komt, of dat de brief die ze
de schrijfopdracht. In een van de meest
voor samenwerking en interactie tijdens
schrijven ook daadwerkelijke verstuurd
recente taalmethodes wordt soms binnen
de schrijflessen
wordt, voelen ze zelf ook eerder het
één en dezelfde les zelfs drie keer van
belang om kritisch te reflecteren op hun
onderwerp gewisseld. Dit ‘onderwerphop-
Bij het voeren van gesprekken krijgt de
tekst en hun tekst te reviseren en tot in
pen’ leidt tot een gebrekkige oriëntatie op
spreker in de meeste gevallen onmiddellijke
de puntjes te verzorgen.
25 |
In sommige methodes wordt vooral ingezet op het aanleren van schrijfstra-
Schrijfonderwijs
————————————————————————————————
Fase 1: Oriëntatie
tegieën en deelvaardigheden en schrij-
Fase 4: Bespreken en herschrijven van de tekst
ven leerlingen maar zelden een volledige
In deze fase worden leerlingen
tekst. Hierdoor wordt meestal ook geen
voorbereid op de schrijfopdracht en
In deze fase gaan de leerlingen in
aandacht gegeven aan het reviseren
krijgen ze input over het onderwerp
tweetallen of in een klein groepje
en publiceren van teksten. Dit wordt
waarover ze gaan schrijven. Als
na of de tekst voldoet aan de vooraf
nog eens versterkt door de krappe tijd
kinderen meer informatie hebben over
vastgestelde criteria. De leerlingen lezen
waarin leerlingen hun teksten moeten
het onderwerp waarover ze moeten
elkaars teksten en doen suggesties voor
schrijven.
schrijven, hebben ze minder moeite met
verbetering van de tekst (peer-response).
Door het ontbreken van een functio-
het bedenken van de inhoud van hun
De schrijver van de tekst beslist zelf
nele, communicatieve context, wordt
tekst (‘stofvinding’).
welke suggesties hij of zij over wil
het schrijven dan vooral schrijven voor
nemen. Daarna herschrijft de leerling
de juf of meester. Dit is weinig motive-
de tekst. Het werken met de computer
rend, zeker als hier alleen achteraf een
Fase 2: Schrijfopdracht
schriftelijke reactie op volgt die weinig
eventuele verbeteringen eenvoudig en snel
aanwijzingen geeft om het de volgende
In deze fase krijgen de kinderen een
keer (nog) beter te doen.
duidelijke opdracht waarin in ieder geval wordt aangegeven waar de te
Een impuls voor het stelonderwijs Op basis van bovenstaande beschrij-
is hierbij erg zinvol, omdat hierbij
schrijven tekst aan moet voldoen en voor wie de tekst geschreven wordt (lezerspubliek). Hierdoor weten de
aangebracht kunnen worden.
Fase 5: Verzorgen en publiceren
kinderen waar ze op moeten letten bij
Schrijven doe je niet voor de meester of de
het schrijven van hun tekst.
juf. Een tekst schrijf je om (voor)gelezen te
ving zou men bijna het idee kunnen
worden. Bij voorkeur wordt de tekst func-
krijgen dat het stelonderwijs wel altijd
tioneel gebruikt: een brief wordt ook echt
het ondergeschoven kindje binnen het taalonderwijs zal blijven. Toch zijn er wel degelijk voorbeelden van promising
Fase 3: Schrijven en hulp geven tijdens het schrijven
verstuurd, een gedicht wordt opgehangen in een lijst zodat iedereen de tekst kan lezen, de verhalen van de hele groep wor-
practices voor schrijfonderwijs. Een van
De kinderen die ondanks een goede
den gebundeld tot een boek dat vervolgens
die veelbelovende voorbeelden is de
introductie op het onderwerp en een
een plaatsje krijgt in de leeshoek. Als een
aanpak van Het Verhalen-Atelier. Het is
duidelijke opdrachtformulering moeite
tekst daadwerkelijk door anderen gelezen
een schrijfaanpak die ontwikkeld is op
hebben met het schrijven van de tekst,
wordt, is het voor kinderen duidelijk dat
De La Reyschool in Den Haag. Deze ma-
krijgen hulp van de leerkracht en/of
de tekst geen spelfouten mag bevatten en
nier van werken is door de Nederlandse
van andere leerlingen. Vaak helpt
dat de tekst er ook qua lay-out goed en
Taalunie in 2004 onderscheiden met de
het leerlingen om eerst mondeling te
verzorgd uit moet zien.
Taalunie-Onderwijsprijs. Kinderen wor-
verwoorden wat ze willen opschrijven.
den aangesproken als echte schrijvers.
Vervolgens kan de leerkracht of een
Er wordt gewerkt met een fasenmodel
leerling helpen om deze gedachten goed
bestaande uit vijf fasen. Dit is een model
op ‘papier’ (of computer) te leren zetten.
voor procesgerichte schrijfdidactiek dat
De leerlingen die deze hulp niet nodig
ontwikkeld werd door SLO. Het bestaat
hebben, werken zelfstandig.
uit de volgende fasen:
————————————————————————————————
26 |
Tijdschrift Taal, jaargang 1, nummer 2
“Taalspecialisten en opleiders hebben een belangrijke taak in het verbeteren van de kwaliteit van het schrijfonderwijs.” Het boek Denken met je vingers (Kouwenberg en Hoogeveen, 2007) bevat een be-
———————————————
Het heksenwinkeltje
schrijving van het werken in Het Verhalen-
teren en taalbeschouwing aan bod. Niet alle scholen willen hun taalmethode grotendeels los laten. Toch is ook voor scholen die uit willen blijven gaan van een taalmethode, het fasenmodel bruikbaar, ook al omdat daarmee de in dit artikel genoemde bezwaren tegen de huidige schrijflessen in methodes weggenomen kunnen worden. Het werken met het fasenmodel voor schrijven kost tijd. Meer tijd dan de huidige taalmethodes hier in het al-
Atelier en illustreert tevens het hiernaast
Heksje Lilly vliegt op haar mooie, houten
gemeen voor uittrekken. Het betekent
genoemde fasenmodel aan de hand van
bezem naar het heksenwinkeltje. Heksje
dat leerkrachten die werken met het
enkele concrete schrijfactiviteiten.
Lilly ziet een taart in de etalage staan. De
fasenmodel, keuzes moeten maken uit
Het materiaal uit Het Verhalen-atelier
taart is rond en er zitten kersen op en een
de schrijfopdrachten die de methode
is bewerkt voor Montessorischolen en
plastic vleermuis.
aanbiedt. Het doel van dit schrappen is
is opgenomen in de publicatie Speel
Heksje Lilly pakt de oude deurklink vast
meer tijd vrij te maken voor het werken
schrijvertje. (Kouwenberg, Hoogeveen,
en gaat naar binnen. Ze duwt de deur
aan de geselecteerde schrijfopdrachten,
e.a. 2009).
voorzichtig open en ziet drie oude heksen
waarbij de leerlingen volledige teksten
Het ontwikkelde materiaal wordt
staan. Eén zit er op de houten kruk. Ze
schrijven en er ook tijd is voor reflectie
inmiddels uitgezet op volgscholen in
zijn stiekem een toverspreuk aan het
op de tekst en het reviseren daarvan.
Nederland. Een van die volgscholen is
maken. En Lilly vraagt of daar haar plui-
Het motto daarbij is: ‘Niet het vele is
basisschool St. Joan in Soerendonk.
zige kat is. De heksen zeggen: “nee, jouw
goed, maar het goede is veel.’
De St. Joan is een ‘witte’ school in een
lieve pluizige kat is hier niet. Alleen onze
agrarisch dorpje in Zuidoost-Brabant.
zwarte kat is er. (…)”
Over het algemeen wordt de populatie van de school door de leerkrachten
Driek en Daan, groep 5-6 BS St. Joan
als relatief taalarm bestempeld. Bij de
Soerendonk
leerkrachten bestond tot voor kort de
De rol van onderwijsadviseurs (taalspecialisten) Taalspecialisten van schooladviesbu-
indruk dat de kinderen op hun school
Overgenomen uit het eigengemaakte prenten-
reaus, maar ook opleiders, hebben
over het algemeen weinig taal tot hun
boek over een heks, die door de kinderen heks
een belangrijke taak in het verbeteren
beschikking hadden en dat ze daardoor
Lilly is genoemd. Hierbij is een selectie uit de
van de kwaliteit van het schrijfonder-
minder goed in staat zouden zijn om
prenten van het prentenboek Lotje is jarig ge-
wijs. Voor de taalspecialisten in het
teksten te schrijven. Inmiddels zijn de
maakt. De leerlingen hebben bij de geselecteer-
bijzonder geldt, dat zij de leerkrachten
leerkrachten van deze school ervan
de prenten met elkaar een eigen, doorlopend
kunnen ondersteunen in hun dagelijkse
overtuigd dat het werken met een
verhaal gemaakt.
praktijk. Een belangrijke voorwaarde
procesgerichte schrijfaanpak, via het
———————————————
daarvoor is dat ze zelf goed geschoold
fasenmodel, ertoe leidt dat de kinde-
zijn en blijven met betrekking tot de
ren op hun school veel betere teksten
Op de volgscholen die werken met het
schrijfdidactiek.
schrijven. Over opbrengstgericht wer-
proefmateriaal Speel schrijvertje, wordt
Enkele jaren geleden is door SLO in
ken gesproken! Bovendien is bij zowel
de taalmethode gedurende bepaalde
samenwerking met het Netwerk van
de leerlingen als de leerkrachten het
periodes grotendeels losgelaten en
taalspecialisten, het Lectoraat Educa-
enthousiasme voor het schrijven enorm
vervangen door het werken aan thema’s.
tieve Dienstverlening van Hogeschool
toegenomen. Ook dat kan als een op-
Binnen deze thema’s komt niet alleen
Inholland en Edventure de Opleiding
brengst gedefinieerd worden.
schrijven, maar ook het spreken en luis-
Taalspecialist ontwikkeld. Deze oplei-
27 |
ding is zowel bedoeld voor onderwijsadviseurs die al als taalspecialist op basisscholen werkzaam zijn, als voor beginnende onderwijsadviseurs die zich willen scholen tot taalspecialist. De opleiding is eind januari 2008 van start gegaan. Voorafgaand aan de opleiding vullen de deelnemers een assessment
Schrijfonderwijs
“Het wordt nu tijd om meer aandacht te besteden aan minder kwantificeerbare domeinen van taal, waaronder schrijven.”
in, waarin ondermeer nagegaan wordt wat het kennisniveau is van de cursis-
Deelnemers die de Opleiding Taalspe-
gebied van de goed toetsbare, meetbare
ten met betrekking tot de verschillende
cialist gevolgd hebben, geven aan dat
onderdelen van taal. Het wordt nu tijd om
taaldomeinen. Inmiddels hebben twee
zij veel kennis opgedaan hebben over
meer aandacht te besteden aan minder
cursusgroepen (ieder bestaande uit on-
het schrijfonderwijs. Na het basisdeel
kwantificeerbare domeinen van taal,
geveer 20 deelnemers) dit assessment
van de opleiding, waarin alle domeinen
waaronder schrijven.
ingevuld. Hierin komt duidelijk naar
van het taalonderwijs aan bod komen,
Twee publicaties, waarvan er één onlangs
voren dat, zowel bij beginnende als
kiezen de deelnemers een specialisatie-
verschenen is en de andere binnenkort zal
meer ervaren adviseurs, de kennis met
onderwerp. Veel deelnemers kiezen voor
verschijnen, kunnen het streven om het
betrekking tot het schrijfonderwijs zeer
het onderdeel schrijven, omdat ze hier
schrijfonderwijs een kwalitatieve impuls
beperkt is. Op de (deel)domeinen aan-
meer van willen weten en omdat ze zien
te geven, een flinke steun in de rug geven.
vankelijk lezen, voortgezet technisch en
dat hier hun ‘blinde vlek‘ zit. Bovendien
Onlangs verscheen de publicatie Leer-
begrijpend lezen, scoren de deelnemers
willen ze graag met scholen aan de slag
stoflijnen schrijven beschreven (A. van
aanmerkelijk hoger. Niet toevallig zijn
met het schrijfonderwijs.
Gelderen, e.a. 2010). Deze publicatie bevat
dit de onderdelen waarvoor scholen
Taalspecialisten die de opleiding gevolgd
een uitwerking voor het basisonderwijs
ondersteuning vragen aan onderwijsad-
hebben, vragen vaker aandacht voor het
van het referentiekader Nederlandse taal
viseurs. Uit reacties van de deelnemers
schrijfonderwijs op scholen. Ze hebben
en laat zien wat kinderen aan het einde
aan de Opleiding Taalspecialist blijkt
zich ontwikkeld tot een soort ambas-
van de basisschool met betrekking tot het
dat ze zelf ook weinig initiatieven ne-
sadeurs voor het schrijven. Door zich
schrijven minimaal moeten kennen en
men om, bijvoorbeeld bij de keuze en/of
te scholen op dit gebied zijn ze beter in
kunnen (fundamenteel niveau 1 F) en wat
invoering van een nieuwe taalmethode,
staat scholen te informeren over kwali-
het streefniveau is (1S). De publicatie laat
aandacht besteden aan scholing van
tatief goed schrijfonderwijs. Bovendien
een mogelijke opbouw van de leerstof zien
leerkrachten op het gebied van het
kunnen ze scholen ook beter ondersteu-
voor de groepen 3-4, 5-6 en 7-8. Er wordt
schrijfonderwijs. Dit lijkt een zelfbe-
nen bij het maken van beredeneerde
ingegaan op de verschillende functies van
vestigend systeem: omdat de scholen
keuzes bij het werken met een taalme-
taal, waaronder de conceptuele functie.
onderwijsadviseurs niet of nauwelijks
thode of bij de koppeling van het schrij-
Voor het schrijven betekent dit niet alleen
inschakelen bij het verbeteren van het
ven aan bijvoorbeeld de zaakvakken.
‘leren schrijven’, maar ook ‘schrijvend le-
schrijfonderwijs, gaan onderwijsadviseurs zich niet snel verdiepen in dit domein. Omdat onderwijsadviseurs over het algemeen weinig kennis hebben van schrijfonderwijs, zullen zij dit
ren’, een functie die nog weinig expliciete
De kwaliteitsagenda: een kans voor het schrijfonderwijs
aandacht in het onderwijs krijgt en die kansen biedt om het schrijven ook te koppelen aan bijvoorbeeld de zaakvakken. Het boek legt nadruk op de ‘contextualisering’
onderwerp ook niet snel aankaarten
In de inleiding werd reeds geconstateerd
van de schrijfopdrachten. De in dit artikel
bij de scholen. Dit wordt nog een keer
dat het verbeteren van de taalprestaties
beschreven aanpak van Het Verhalen-
versterkt door de in de inleiding al ge-
van leerlingen hoog op de kwaliteitsagen-
atelier en het gebruikte fasenmodel voor
signaleerde trend om vooral aandacht
da van het ministerie van OCW staat. Er
schrijven kunnen gezien worden als
te besteden aan die onderdelen van het
is ook op gewezen dat dit tot nu toe vooral
voorbeelden van het contextualiseren van
taalonderwijs die goed meetbaar zijn.
heeft geleid tot verbeterprojecten op het
schrijfopdrachten.
28 |
Tijdschrift Taal, jaargang 1, nummer 2
“Alles wat aandacht krijgt groeit, dat geldt ook voor ondergeschoven kindjes.”
Literatuur Flower, L. en Hayes, R. (1981) A cognitive theory of writing. College Composition and Communication, 32, 365-387.
Franssen, H.M.B. en C. Aarnoutse (2003). Schrijf-
Binnenkort zal de inspectie van onder-
Tjalling Brouwer is zelfstandig
onderwijs in de praktijk. In: Pedagogiek, jrg. 23,
wijs verslag doen van een onderzoek dat
taalspecialist
nr. 3, p. 185 – 198.
zij in 2009 uitgevoerd heeft op een groot aantal scholen naar de kwaliteit van het
Gelderen, A. van en Blok, H. (1989.) Het stelon-
schrijfonderwijs. Dit onderzoek maakt
derwijs in de hoogste groepen van het basison-
deel uit van andere onderzoeken die de
derwijs. Amsterdam: SCO.
inspectie uitvoert naar de basisvaardigheden taal en rekenen. Een belangrijke
Gelderen, A. van met medewerking van H. Paus
onderzoeksvraag is hoe Nederlandse
en A. Oosterloo (2010). Leerstoflijnen schrijven
scholen voor primair onderwijs op de
beschreven. Uitwerking van het referentiekader
basisvaardigheid taal presteren en hoe
Nederlandse taal voor het schrijfonderwijs op de
de prestaties kunnen worden verklaard
basisschool. Enschede: SLO.
en verbeterd. Hiertoe heeft de inspectie een specifiek op het schrijven gericht
Hayes, J.R. en Flower, L.S. (1980). Identifying the
‘waarderingskader’ opgesteld, met indi-
organisation of Writing Proces. In: L.W.Gregg,
catoren voor kwalitatief goed schrijfon-
en E.R. Steinberg (Eds). Cognitive Processes in
derwijs. Het belang van dit onderzoek zit
Writing.
hem niet alleen in de uitkomsten ervan. Met dit inspectierapport onderstreept
Hoogeveen, M. (1993). Schrijven leren; een
de inspectie tevens dat ook met betrek-
leergang schrijven van teksten in de basisschool.
king tot de domeinen van taal die niet
Diepteproject schrijfvaardigheid. Enschede: SLO.
getoetst worden iets te zeggen valt over opbrengsten van het onderwijs en hoe
Inspectie van het Onderwijs (1999). Schrijven-
deze verbeterd kunnen worden.
derwijs. Een evaluatie van de kwaliteit van het
Alles wat aandacht krijgt groeit, dat geldt
onderwijs in het schrijven van teksten op de
ook voor ondergeschoven kindjes. Wel-
basisschool. Utrecht.
licht kunnen bovenstaande publicaties, maar ook veelbelovende praktijken zoals
Kouwenberg, B. en Hoogeveen, M. (2007). Den-
Het Verhalen-atelier, voor taalspecialisten
ken met je vingers. Schrijven in het verhalen-
en opleiders een goede ingang zijn om
atelier. Leidschendam: Biblion Uitgeverij.
de aandacht van scholen en leerkrachten meer te richten op het schrijfonderwijs en om expliciet en planmatig te werken aan
Andere bronnen
verbetering. Onbekend maakt onbemind.
Kouwenberg, B. en Hoogeveen, M. (2009). Speel schrijvertje. Een impuls voor het schrijfonderwijs. Enschede: SLO.
Wellicht kan een grotere aandacht voor
Baeten, L. (1994). Lotje is jarig. Hasselt: Clavis
het schrijfonderwijs ertoe leiden, dat het
B.V.B.A.
ondergeschoven kindje uitgroeit tot een
Zwarts, M. (Ed.), (1990) Balans van het taalonderwijs aan het einde van de basisschool.
van de oogappels van het taalonderwijs.
Taal Actief 1, 2 en 3. Diverse auteursgroepen
Uitkomsten van de eerste taalpeiling einde
Dat zou een mooie opbrengst zijn.
(z.j.) Den Bosch: Malmberg.
basisonderwijs. Arnhem: CITO/PPON.
